1. Inleiding - Fraeylemaborg

Stichting Landgoed Fraeylemaborg
Hoofdweg 30
9621 AL Slochteren
0598-421568
info@fraeylemaborg.nl
www.fraeylemaborg.nl
De foto op de voorpagina is gemaakt door Erik Hijweege

3
Inhoud
1. Inleiding .................................................................................................................................................................................................................................... 4
2. Tentoonstel-lingen evenementen en activiteitenTentoonstellingen, evenementen en activiteiten ............................................................................................ 8
3. Bezoekers en aantallen ............................................................................................................................................................................................................ 24
4. Museale ontwikkelingenMuseale ontwikkelingen .................................................................................................................................................................. 27
5. Onderhoud en bouw op het landgoed ...................................................................................................................................................................................... 29
6. Ontwikkelingen in het groenOntwikkelingen in het groen ..................................................................................................................................................... 30
7. Bestuur, medewerkers en vrijwilligersBestuur, medewerkers en vrijwilligers ....................................................................................................................... 33
8. Communicatie en Public RelationsCommunicatie en Public Relations .................................................................................................................................. 37
9. Leenheren, convenanten en sponsorenLeenheren, convenanten en sponsoren ....................................................................................................................... 40
10. Subsidie-aanvragenSubsidieaanvragen ............................................................................................................................................................................... 41
11. Betrokken rechtspersonen ................................................................................................................................................................................................... 43
12. Jaarrekening Stichting Landgoed Fraeylemaborg ............................................................................................................................................................... 45
Bijlage 1 Bestuurssamenstelling 51
Bijlage 2 Medewerkers 52
Bijlage 3 Vrijwillige medewerkers 53
Jaarverslag Vereniging Vrienden van het Landgoed Fraeylemaborg
55
Jaarverslag Activiteitencommisssie Fraeylemaborg 59

4
1. Inleiding
Inleiding
Planet Fraeylema een foto van Anita Meis.
Het Landgoed Fraeylemaborg in Slochteren heeft in 2012 een goed jaar
gehad. Er kwamen 34.170 bezoekers en dat is bijna 9.000 meer dan in
2011. Het succes van de tentoonstelling 25 jaar Janneke Brinkman speelde
een rol. Daarnaast worden de culturele evenementen op het landgoed
steeds beter bezocht. Voorbeelden zijn de Tuin en Lifestyle Fair in april en
de beurs Culinair Fraeylema in september. In het park worden de
bezoekers met elektronische telpalen geregistreerd. In totaal passeerden
58.104 bezoekers de palen, dat is 19.000 meer dan in 2011. Het feit dat de
restauratie van het park is voltooid en daarnaast het mooie weer zullen
zeker hebben bijgedragen aan het enthousiasme om in het park te
wandelen.

5
De waarderingscijfers voor borg, park en tentoonstellingen waren hoog.
Bezoekers roemden het goede onderhoudsniveau, de prachtig ingerichte
kamers en leuke tentoonstellingen. We zien dat onze inspanningen om de
potenties van het landgoed optimaal te benutten resulteren in stijgende
bezoekersaantallen. Het leidt tot tevreden bezoekers die ook graag nog
eens terugkomen en zorgen voor goede mond op mond reclame.
Zorgen zijn er ook. Met name het feit dat wij al tweemaal zijn uitgeloot
voor onderhoudssubsidie voor het park drukt zwaar op onze begroting.
Gelukkig zijn er steeds meer vrijwilligers die in het park willen werken,
dat helpt dan weer. Het is evident dat nu het park in zo’n goede staat van
onderhoud is, dit ook zo moet blijven. Wij willen niet opnieuw
achterstanden in het onderhoud oplopen.
Feestelijk afronding van het project Levende Historie.
De voorgaande jaren werd in het park een groot restauratieproject Levende
Historie uitgevoerd. Op 21 september vond een feestelijk opening plaats
door burgemeester Gert Jan ten Brink.
In de oranjerie is sinds september 2012 een permanente historische
tentoonstelling te zien over de geschiedenis van het landgoed van 70.000
voor Christus tot nu. Deze presentatie vormt de afronding van het project
Levende historie.
Leerstoel
Stichting Van der Wyck-deKempenaer heeft in september een bijzondere
leerstoel Historische Buitenplaatsen en Landgoederen bij de
Rijksuniversiteit Groningen ingesteld. Deze Stichting beheert de
nalatenschap van Jonkheer dr. H.W.M. van der Wyck, die tot de pioniers
behoort van het onderzoek naar de huizen, interieurs, bewoners, tuinen en
parken van de Nederlandse buitenplaatsen. De collectie en documentatie
van de stichting bevinden zich op de Fraeylemaborg. Zowel dit materiaal
als de Fraeylemaborg zelf zullen in het onderzoek en onderwijs van de
nieuwe hoogleraar een nadrukkelijke rol spelen. Docenten zijn prof. dr.
Y.B. Kuiper en dr. E.A.C. Storms-Smeets, als respectievelijk bijzonder
hoogleraar en universitair docent.
Eerstejaars studenten kunstgeschiedenis RUG op bezoek op uitnodiging
van de nieuwe hoogleraar historische buitenplaatsen Yme Kuiper.

6
Natuurlijk deden we mee aan “Het Jaar van de Historische Buitenplaats
2012” waardoor de Fraeylemaborg extra onder de aandacht werd gebracht.
We kijken mede door de tentoonstelling van Janneke Brinkman, die tot
stand kwam door onze samenwerking met de Stichting Erven de Jager en
de Tuin & Kunst tiendaagse, terug op een goed jaar.
Van links naar rechts: Marjon Edzes (directeur landgoed),
Marte Röling (kunstenares), Elco Brinkman (echtgenoot Janneke
Brinkman), CdK Max van den Berg, Janneke Brinkman (kunstenares),
Gert Jan ten Brink (burgemeester van Slochteren), Alicia Morrien(partner
Marte Röling , Robert Kreder (directeur Erven de Jager)
en Titia de Jager (bestuurslid Erven de Jager.
De komende jaren willen we doorgaan met de organisatie van
aansprekende presentaties. De tentoonstelling van Hans van Bentem “Keep
on dreaming” die op 16 maart 2013 open is gegaan is daarvan een goed
voorbeeld. De installaties van Van Bentem worden in het Koetshuis in de
Oranjerie en in de borg tentoongesteld. Deze tentoonstelling leent zich hier
goed voor. Echte oplossing voor de toekomst blijft echter de bouw van een
expositiepaviljoen.
Kunstwerk van Hans van Bentem uit de tentoonstelling
“Keep on dreaming” in de Van Houten kamer.
Expositiepaviljoen onder Koetshuistuin
Het plan voor het expositiepaviljoen onder de Koetshuistuin, om zodoende
meer expositieruimte ter beschikking te krijgen, staat voorlopig in de
ijskast als gevolg van de crisis. Wij hadden extra exploitatie middelen voor
dit plan aangevraagd via de cultuurnota 2013-2016 van de provincie
Groningen. De provincie heeft geen extra middelen toegekend maar ons
wel gevraagd het plan te onderzoeken en vraagt ons om over dat onderzoek
te rapporteren in dit jaarverslag.
Wij hebben om de haalbaarheid na te gaan ten eerste gesprekken gevoerd
met de eigenaar van het landgoed de Gerrit van Houten Stichting, de
andere schragende stichtingen en het vrijwilligers corps.

7
Vervolgens hebben wij overleg gevoerd met de Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed. Van hen ontvingen we een positief pre-advies.
Ondertussen waren we in gesprek met de BankGiroLoterij over een grote
donatie. Deze donatie is afgewezen.
Het bestuur heeft daarop besloten het plan in de ijskast te zetten omdat we
geen kansen zien om in deze tijd van economische tegenspoed de
noodzakelijke 1,7 miljoen voor de bouw te werven.
Om het gebrek aan expositieruimte te ondervangen is het project New
Follies in ontwikkeling. Eindresultaat zou moeten zijn dat in 10 follies in
het park, ontworpen door kunstenaars geëxposeerd kan worden.
Financieel
Het financieel resultaat bedroeg € 17.800. Het eigen vermogen steeg
daardoor met € 166.787. Daarmee is het eigen vermogen op het niveau dat
het bestuur wenst voor het opvangen van tegenvallers in de exploitatie. Het
bestuur heeft uitgesproken dat het eigen vermogen € 150.000 moet zijn.
Er zijn door de stichting geen overeenkomsten afgesloten en er zijn geen
lopende overeenkomsten die voorzien in een beloning die hoger is dan de
Balkenendenorm. (circa € 193.000, norm 2012)

8
2. Tentoonstel-
lingen
evenementen en
activiteiten
Tentoonstellingen, evenementen en activiteiten
Tentoonstellingen
Gerrit van Houten prijs 2011
van 17 december 2011 t/m 18 maart 2012
Ruim 60 professioneel werkende kunstenaars lieten zich inspireren door
het leven en werk van Gerrit van Houten (1866-1934) en dongen mee naar
de Gerrit van Houten Prijs. Een gevarieerde selectie was te zien in
combinatie met werken van Gerrit van Houten.
In 2011 werd Thijs Jansen met zijn olieverf- schilderij “Tussen vijf en zes”
winnaar van de Gerrit van Houten prijs.

9
Tekenfilm over de Fraeylemaborg
Vanaf 20 februari 2012 vertoont de Fraeylemaborg een nieuwe tekenfilm
waarin de geschiedenis van het landgoed in kort bestek wordt
weergegeven. De tekenfilm duurt circa 9 minuten en is gemaakt door Los
Digitalos, een studio uit Groningen die inmiddels naam heeft gemaakt met
diverse producties op historisch gebied. De film vertelt de geschiedenis
van de Fraeylemaborg op een vlotte humoristische manier en is bij uitstek
geschikt voor kinderen. Er is ook een aantal kleurplaten uit de tekenfilm
beschikbaar. De film is ook te zien op internet.
Een beeld uit de tekenfilm.
Tentoonstelling Renaissance in het Noorden van 31 maart t/m 28 mei
Initiatiefnemer van ‘Renaissance in het Noorden’ was de Klassieke
Academie voor Beeldende Kunst in Groningen. De tentoonstelling vond
plaats in 15 verschillende musea, borgen en instellingen in Groningen,
Friesland en Drenthe. De Fraeylemaborg nam deel met een tentoonstelling
in het Koetshuis, met het thema “De Buitenplaats”, daarbij aansluitend op
het Jaar van de Historische Buitenplaats. Er namen in totaal 100
kunstenaars deel, bestaande uit het docenten corps en de alumni van de
Klassieke Academie, aangevuld met tientallen klassiek werkende
kunstenaars uit het noorden des lands. Deelnemende kunstenaars aan de
tentoonstelling op de borg waren: Matthijs Röling, Christine van der
Cingel, Joost Doornik, Roy Greve, Abel Groenewold, Jannes Kleiker,
Mark Lisser, Rein Pol, Ruth van Royen, Gerrie Wachtmeester en Aly van
der Wal.
"Reizigers in de zon" van Joost Doornik.

10
Passie voor bloemen - 25 Jaar Janneke Brinkman van 15 juni t/m 30
september
In 2012 was het 25 jaar geleden dat Janneke Brinkman-Salentijn besloot
van haar grote passie voor de natuur haar vak te maken. Naast vele
aquarellen werden ook diverse serviezen van haar hand getoond op de
tentoonstelling. Janneke Brinkman kreeg veel bekendheid door haar
column in het tijdschrift Margriet. De tentoonstelling vond plaats in het
kader van de Tuin & Kunst Tiendaagse Groningen. Tijdens deze
manifestatie zette Groningen van 15 tot en met 24 juni 2012 de tuindeuren
open voor iedereen van binnen en buiten de provincie, die van tuinen,
kunst en cultuur houdt.
De tentoonstelling werd op donderdag 14 juni 2012 geopend door
kunstenares Marte Röling.
Opening tentoonstelling ‘Passie voor bloemen’ v.l.n.r. Marte Roling, Max
van den Berg, Janneke Brinkman.
De tentoonstelling van Janneke Brinkman zoals deze te zien was in het
Koetshuis.

11
Historische tentoonstelling Oranjerie vanaf 21 september 2012
In de Oranjerie, de grote kas naast het Koetshuis, kunnen bezoekers de
geschiedenis van het landgoed bekijken van 70.000 voor Christus tot nu.
Deze presentatie vormt de afronding van het grote restauratie-project
Levende Historie, dat de afgelopen jaren in het park van de Fraeylemaborg
werd uitgevoerd. In elk console zit links in de zijkant een kinderluik. Daar
kunnen kinderen iets vinden om mee te spelen of aan de slag te gaan aan
de lange tafel in de kas. De tentoonstelling heeft een permanent karakter.
Een van de kinderluikjes van de Historische Tentoonstelling.
De insectentempel
Vanaf 21 september 2012 was de Insectentempel, een kunst- en educatief
project gereed.
Introductie bij het onderwijs van de Insectentempel door Koos Buist.

12
Tentoonstelling eigen collecties 19 oktober 2012 t/m 15 maart 2013
Een selectie van kunstwerken en objecten uit de depots van de
Fraeylemaborg vormde deze tentoonstelling. Er werd een selectie gemaakt
uit de drie zeer verschillende verzamelingen.
De Gerrit van Houten Stichting (eigenaar van het landgoed
Fraeylemaborg) beheert het oeuvre van Gerrit van Houten (1866-1934) en
andere vooral 19de eeuwse kunstenaars. De Jan Menze van Diepen
Stichting heeft ruim 9.000 kunstobjecten met een gevarieerde achtergrond.
Thema’s zijn onder meer Oosters keramiek, beeldende kunst en Oranje-
Nassau. De Stichting Van der Wyck-de Kempenaer beheert de collectie
van Jonkheer Dr. Henri van der Wyck, deskundige en liefhebber op het
gebied van buitenplaatsen in Nederland. In de tentoonstelling was werk
van gevarieerde kunstenaars te zien, waaronder Jan Altink, Corneille, Henk
Helmantel, Gerrit van Houten, Antonio Mancini, Hendrik Willem Mesdag
en Jan van der Zee. Van Arnold Willem Kort is ook een compleet
kamerinterieur te zien dat hij ontwierp rond 1920.
Een uniek laat 16 de eeuwse Wanli-kom recent aangekocht uit de
verzameling van de Jan Menze van Diepen Stichting.
Evenementen en activiteiten
KAARSLICHTCONCERT NNO-ENSEMBLE APARTE - 14 januari
“Ensemble Aparte” bestaande uit de NNO musici Anita Jongerman (viool),
Jan Vermaning (trompet, flugelhorn), Menno Bosgra (marimba,
vibrafoon), en Noriko Yabe (piano) speelden werken van onder andere
Bach, Mozart, Schumann en Piazolla. Het concert werd opgeluisterd met
kaarslicht en er werd een hapje en drankje aangeboden.
LUCHTKASTELEN DOOR THEATER TE WATER - 16, 17 en 18
februari
Theater te water speelde een voorstelling over een bedrijf, een ambitie en
een idee. Over geluk dat in hele grote dingen zit. Over bouwen op
drijfzand: Luchtkastelen.
Affiche van de voorstelling.

13
ENTDAG - 18 februari
Vrienden van het Oude Fruit organiseerden een entdag met de
mogelijkheid fruitboompjes te (laten) enten. Deze vond plaats in de
Werkschuur van de Fraeylemaborg. Er was grote belangstelling.
STINZENPLANTENTOCHT - 1 april
Deze bolgewassen waartoe onder andere de Bosanemoon, Gele anemoon,
Vingerhelmbloem, Holwortel, Kievitsbloem, Daslook, het bekende
Sneeuwklokje en de Crocus behoren zijn door verschillende borgbewoners
door de eeuwen heen aangeplant. Voor deze tocht werden de
stinzenplanten met bordjes gemarkeerd zodat er een leuke route in een
wijde boog om de borg kon worden gelopen. Dit jaar werden de
informatieve teksten opgefrist en tevens voorzien van actuele foto’s, zodat
de route nog aantrekkelijker is geworden. De Fraeylemaborg spant zich in
om het bestand aan stinzenplanten zo goed mogelijk te beheren. Het
maairegime wordt aangepast, kwetsbare plekken worden beschermd en er
mag meer dood hout blijven liggen. Van dergelijke maatregelen profiteren
de stinzenplanten.
Voorjaarshelmbloem (foto Lia Tamminga).
ENERGIEWACHT TOUR 2012 - 8 april
De Energiewacht Tour is een internationale dameswielerwedstrijd die van
4 tot en met 8 april 2012 voornamelijk werd verreden in Groningen. Start
en finish van de laatste etappe vonden plaats op de Fraeylemaborg onder
enorme publieke belangstelling. Ook de beroemde Marianne Vos die later
in 2012 Olympisch kampioene werd was van de partij.
De tour voor de Fraeylemaborg.

14
PAASEIEREN ZOEKEN - 8 en 9 april
Deze dagen werd in het park een groot aantal eieren verstopt die door de
kinderen konden worden opgezocht. De paashaas was dit jaar natuurlijk
ook weer aanwezig.
Er kwamen zo'n 200 kinderen, ouders en grootouders
naar het paaseieren zoeken.
Het paaseieren zoeken werd gefilmd door RTVNoord.
TUIN EN LIFESTYLE FAIR GROEI & BLOEI OP FRAEYLEMA -
9 april
Samen met de Groei & Bloei afdeling Hoogezand-Sappemeer
organiseerden wij deze aantrekkelijke tuinfair voor de tweede keer. De dag
was gevuld met lezingen, bloemschikken en leuke doe-activiteiten voor de
jeugd. In de paardenstal in het Koetshuis werden presentaties gegeven over
groen, bloei en tuin. De Guirlandegroep uit Assen gaf demonstraties
bloemschikken in de boerderij. Ook de bloemschikkers van de afdeling
Hoogezand-Sappemeer en omstreken maakten diverse bloemstukken.
Kinderen konden zich prima vermaken met onder andere paaseieren
zoeken, de bokkenkar, bloemstukjes maken, zaaien in potjes en zich als
bloemetje of bijtje laten schminken. Het geheel werd opgeluisterd met
sfeermuziek door het duo Parsley met harp en gitaar.
Een blik op de oprijlaan.

15
Groei en Bloei in De Boerderij.
MUSEUMWEEKEND -14 en 15 april
Het museumweekend werd georganiseerd door de Nederlandse
Museumvereniging. Dit jaar was het thema: Laat je verrijken door het
museum!
De poster van het Museumweekend.

16
KEEP THEM ROLLING OP FRAEYLEMA - 5 mei
De naam van de vereniging KTR is ontleend aan de wenskreet "Keep
Them Rolling" van de geallieerden in de Tweede Wereldoorlog om hun
voertuigen bij de opmars van de geallieerde legers bij de bevrijding
rijdende te houden; met andere woorden om ervoor te zorgen dat de
voertuigen aan het front voortdurend van brandstof en onderdelen werden
voorzien. De vereniging stelt zich ten doel militaire vaar-, voer- en
vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog te restaureren en te onderhouden.
Deze dag deden zij met hun voertuigen de Fraeylemaborg aan.
Keep Them Rolling.
Muziek bij Keep Them Rolling op Fraeylema.
VRIENDENDAG - 12 mei
Deze dag waren de vrienden van het Landgoed Fraeylemaborg
uitgenodigd op de Borg.

17
PRINSEN- EN PRINSESSEN PINKSTERFEEST - 28 mei
Voor het eerst organiseerde de Fraeylemaborg een vrolijk Prinsen en
Prinsessen Pinksterfeest. Dit gezellige familiefeest bestond uit een
modeshow van prinsen- en prinsessenkleding door kinderen. Verder
konden kinderen boogschieten, hoefijzer gooien, rijden in een echte
bokkenwagen, zweven in de zweefmolen, poffertjes eten, hoepelen,
poppenkast kijken en brood bakken aan een stok. In de grote zaal van de
borg konden kinderen op een echte troon gefotografeerd worden. En er trad
ook nog een kinderorkest op.
Conservator Henny van Harten en de andere
medewerkers waren deze dag ook verkleed als prinses.
Op de catwalk voor de modeshow.

18
DAG VAN HET KASTEEL - 28 mei
Op tweede Pinksterdag werd de zesde editie van de landelijke ‘Dag van het
Kasteel’ gehouden. Bij meer dan 70 buitenplaatsen en ruïnes van kastelen
gingen de poorten open met talloze activiteiten voor jong en oud. Dit jaar
was er aandacht voor de ontwikkeling van kasteel naar
buitenplaats. Daarmee sloot de jaarlijkse Dag van het Kasteel naadloos aan
bij het Jaar van de Buitenplaats.
TUIN EN KUNST TIENDAAGSE - 15 tm 24 juni
De Tuin & Kunst Tiendaagse Groningen 2012, een initiatief van Stichting
Erven A. de Jager, was een groot succes. Bij de Fraeylemaborg in
Slochteren was het mede dankzij de tentoonstelling van Janneke Brinkman
soms echt dringen geblazen.
KUNSTMARKT FRAEYLEMA RONDOM - 16 juni
Een gevarieerd aanbod van kunstwerken werd tentoongesteld en te koop
aangeboden door ongeveer 60 kunstenaars. Daarnaast kon op het
‘Theaterterras’ onder het genot van een drankje van diverse optredens
worden genoten. De organisatie van het culturele aansluitende programma
op de dag van de Kunstmarkt was in handen van Art Carnivale.
Een van de kunstenaars presenteert haar werk.
Een blik op de kunstmarkt.

19
BUSREIS “OP BORGTOCHT” - 16, 20, 22 en 23 juni
‘Op Borgtocht’ werd georganiseerd in samenwerking met High Standardtravel.
OPENLUCHTSPEL De Manke, naar The cripple of Inishmaan van
Martin McDonagh -
18, 19, 22 en 23 juni
De Manke is een komisch, maar ook donker en tragisch verhaal. Het
Fraeylema Ensemble plaatste de kleine, bekrompen samenleving op enkele
vierkante meters in het park achter de Fraeylemaborg. Voor dit
openluchtspel gebruikte regisseur Albert Secuur een bewerking door Just
Vink van ‘The Cripple of Inishmaan’ van Martin McDonagh.
De voorstelling.
Het Fraeylema Ensemble.
ZOMERAVONDWANDELING - 13 juli
De zomeravondwandeling wordt gewaardeerd door het publiek. De leiding
was traditiegetrouw in handen van natuurgids Bert Rogaar. Hij gaf
informatie over de unieke cultuurhistorische aanleg van het park, dat
tevens het Slochterbos wordt genoemd. Hierin staan veel bijzondere bomen
en planten. Ook het beheer van dit grote park kreeg aandacht.
DE GRUNNEGER SPEULEN - 28 augustus
In en rond de Fraeylemaborg werd de kennisquiz van De Grunneger
Speulen, een initiatief van RTV Noord gespeeld. De zeven teams kregen
allerlei vragen en opdrachten voorgelegd door quizleider Fré Schreiber.
Conservator Henny van Harten zat in de jury.

20
OLDTIMERTOCHT/DRIEBORGENTOCHT - 2 september
De Stichting Drieborgentocht Slochteren organiseerde deze autorit, waar
een honderdtal unieke oldtimers aan deelnamen, dit jaar voor de 13 de keer.
Er werd vanaf de Fraeylemaborg gestart. Daarna werd door de provincie
gereden met als doel 3 Groninger borgen te bezichtigen.
PANHARDCLUB - 9 september
Deze dag was Panhard Automobielclub Nederland met meerdere auto’s
vertegenwoordigd.
Verschillende Panhard’s opgesteld voor de borg.
OPEN MONUMENTENDAG MET HET THEMA “MONUMENTEN
EN GROEN” - 8 september
Op stap op Monumentendag.
DETERMINATIEDAG - 15 september
Er werd gevarieerde informatie aangeboden over fruitrassen. En het
publiek kon met fruit uit de eigen boomgaard komen om te laten
beoordelen om welk ras het gaat.

21
CULINAIR FRAEYLEMA - 21, 22 en 23 september
Culinair Fraeylema werd voor de 5e keer georganiseerd door de Lionsclub
Skiramere Slochteren. Een deel van de opbrengst van Culinair Fraeylema
wordt gebruikt voor de herinrichting van de voormalige Kinderkamer van
de Fraeylemaborg tot Daagsche Kamer. Deze lustrumuitgave van Culinair
Fraeylema heeft rond de 3500 bezoekers getrokken. Ruim 50
standhouders, waaronder veel nieuwe namen deden mee aan dit
tweejaarlijkse nazomerevenement. Gezamenlijk boden ze de bezoekers een
breed assortiment aan van bijzondere culinaire lekkernijen, Groninger
specialiteiten, wijnen, hoogwaardig kookgerei, serviezen, glaswerk en
accessoires voor een mooie gedekte tafel. Er waren diverse
kookdemonstraties om ideeën op te doen en er kon uiteraard geproefd
worden.
Op 21 september opende de burgemeester G.J. ten Brink
van de gemeente Slochteren op gepaste wijze Culinair Fraeylema en sloot
het project Levende Historie feestelijk af.
OKTOBERMAAND KINDERMAAND - Iedere zondagmiddag in
oktober
Tijdens deze dagen hadden kinderen tot 12 jaar gratis toegang.
PADDESTOELEN-/KABOUTERTOCHT - 7 oktober
Er werden twee routes langs de wel 100 soorten paddestoelen in het park
uitgezet.
De route werd door middel van bordjes aangegeven. De kabouterroute had
een eigen bewegwijzering en liet kinderen kennis maken met kabouters die
tijdelijk in het bos verbleven. De kinderen ontdekten zo leuke
wetenswaardigheden over kabouters in een kleiner –voor hen te overzien-
deel van het park.
Een van de vele soorten paddenstoelen in het park.

22
VRIENDENDAG - 13 oktober
Het thema van de Maand van de Geschiedenis was dit jaar Arm en Rijk. In
het kader hiervan hield conservator Henny van Harten een korte inleiding
over het kasboek van Hendrik de Sandra Veldtman, dat hij bijhield van
1786 tot eind 1809. Hierbij kwam de relatie tussen borgheer, familieleden
en personeel aan bod. Hoe was de verhouding upstairs downstairs wat geld
en levensstandaard betreft? Wat verdienden de personeelsleden? Waaraan
werd het geld vooral besteed? Kwam armoede voor?
RABO MUSEUMDAG - 27 oktober
Het aanbod van de Rabo aan haar leden om gratis een museum te bezoeken
valt elk jaar in goede aarde.
ZWEEDSE KERSTMARKT - 8 en 9 december
Deze sfeervolle kerstmarkt in De Boerderij en op het voorterrein van het
landgoed werd dit jaar wederom goed bezocht. Er waren tal van
activiteiten en stands met onder andere Zweeds handwerk, textiel en
(kerst)decoraties. Jorieke Rutgers speelde een combinatie van Zweedse
dansmuziek, kerst-melodieën en Lucia-melodieën op de “nyckelharpa”.
Het Scandinavisch koor verzorgde diverse optredens met traditionele
Scandinavische kerstliederen. Schrijver Gerrit Jan Zwier gaf een lezing
over zijn nieuwste boek “Altijd Noorwegen”. Janna Haaijer las (Deense)
kerstverhalen voor kinderen. In het ambachtenpaviljoen werden
demonstraties gegeven , o.a. glasblazen, strovlechten, houtdraaien, manden
maken. Ook waren er demonstratie met sledehonden van Dogs Pride. Men
kon vers gerookte zalm kopen. Er was een mobiele Finse sauna. In de
koffietent werden verse warme wafels en kanelbullar geserveerd . Volvo
en Saab oldtimers waren te bezichtigen. En het gebruik van een Hot tub
werd gedemonstreerd. De organisatie van de Zweedse kerstmark was ook
dit jaar weer in handen van Dita Blom en Gea Diedel in samenwerking met
de Boerderij en de Fraeylemaborg.
In de hot tub tijdens de winterse witte Zweedse kerstmarkt.

23
KERSTPRACHT OP FRAEYLEMA - 8 tm 26 december
Er waren tijdens de Kerstpracht net zoals voorgaande jaren weer fraaie en
originele kerstdecoraties te zien in de vertrekken van de borg. Deze
decoraties waren dit jaar voor het eerst gemaakt door Groei en Bloei
district Groningen en ook door het bloementeam van de Fraeylemaborg.
Sfeervolle kerstpracht in de Grote Zaal.

24
3. Bezoekers en
aantallen
Bezoekers en aantallen
Het landgoed heeft in 2012 een goed jaar gehad. Er kwamen 34.170
bezoekers en dat is bijna 9.000 meer dan in 2011. Het succes van de
tentoonstelling 25 jaar Janneke Brinkman speelde hierbij zeker een rol.
Ook plukken we de vruchten van het feit dat het park gerestaureerd is. Er
werd 58.104 maal gewandeld haast 20 duizend maal vaker dan in 2011.
Wij onderzoeken permanent wat onze bezoekers van het landgoed vinden
en wie ze zijn. De bezoekers aan de tentoonstelling van Janneke Brinkman
gaven haast allemaal aan dat ze Janneke’s werk wilden zien maar dat ze
tevens het landgoed wilden bekijken. Ze kwamen dus niet alleen voor het
werk van de kunstenares.
Van onze bezoekers kwam 6% uit het buitenland en 39% niet uit de drie
noordelijke provincies.

25
Bezoekersaantallen 2012
2011
Totaal Museaal educatief Voorstellingen Overige Totaal Museaal educatief Voorstellingen Overige
Volwassenen 6.327 6.327
4.203 4.203
Kinderen 648 648
436 436
CJP kaart 37 37
Gratis 26 26
Museum Jaarkaart 2.991 2.991
1.911 1.911
Vrienden 414 414
248 248
Groepen Borg 315 315
623 623
Groepen Bos 22 22
96 96
Scholen 551 551
570 570
Concerten 41
41
95
95
Voorstellingen 320
320
360 360 360
Kaarslicht -
125 125
Pinksterfeest + Dag van het Kasteel 419 419
Museumweekend 186 186
92 92
Rabomuseumdag 270 270
-
Monumentendag 142 142
217 217
Eierenzoeken 150 150
150 150
Paddestoeltocht 1.750 1.750
1.555 1.555
Stinzenplanten-tocht 250 250
300 300
Kunstmarkt 1.500 1.500
800 800
Openluchtspel 1.200
1.200
1.100
1.100
Culinair Fraeylema (twee jaarlijks) 3.500 3.500
-
Koetsentocht niet langs borg dit jaar
400
400
Oldtimerdag 800 800
300
300
Openingen 200 200
370 370
Aperitief
120
120
Diner 43
43 48
48
Lunch Grote Zaal 25
25

26
Vervolg bezoekersaantallen 2012
2011
Totaal Museaal educatief Voorstellingen Overige Totaal Museaal educatief Voorstellingen Overige
Vriendendag 160 160
140 140
Zweedse Kerstmarkt 2.500 2.500
2.800 2.800
Sinterklaas op de borg
132 132
Sprokkeltochten 227 227
138 138
Entdag 100 100
450 450
Groei/Bloei 3.400 3.400
1.529 1.529
Zomeravond wandeling 25 25
De Grunneger Speulen 150 150
Panhardclub 61 61
Determinatiedag 60 60
300 300
Historisch Huwelijk -
250 250
Aanwezigen bij huwelijken 4.760
4.760 5.440
5.440
Totaal zonder bospark 34.170 27.481 1.561 5.128 25.298 17.435 1.555 6.308
Bospark telpalen 58.104
Totaal 92.274
Huwelijken en
partnerregistraties 119
Website tot op heden 264.578
Website dit jaar 38.245
Facebook vrienden 1.456
39.247
64.545
136
226.333
32.713
220

27
4. Museale
ontwikkelingen
Museale ontwikkelingen
Het bestuur heeft in samenwerking met de directeur en de conservator een
nieuw meerjarig expositieplan voor de Fraeylemaborg 2013-2016
geschreven. De bedoeling is om de Fraeylemaborg via exposities landelijk
(nog meer) te profileren. Er moeten de komende jaren meer bezoekers
worden getrokken om de eigen inkomsten van de borg verder te laten
toenemen. Dit is hard nodig omdat de inkomsten uit subsidies (ook voor
onderhoud aan borg en park) teruglopen.
In het nieuwe expositieplan blijven we dicht bij de uitgangspunten die al
eerder zijn geformuleerd. We zoeken naar tentoonstellingen die te maken
hebben met landgoederen en de Fraeylemaborg in het bijzonder. En we
organiseren beelden tentoonstellingen in het park. Verder zijn er plannen
om de expositieruimte van het Koetshuis als het ware uit te breiden door de
Koetshuistuin als buitenexpositieruimte te gebruiken. In uitzonderlijke
gevallen (wanneer zich echt een buitenkans aandient!) zal de borg ook
gebruikt worden voor tentoonstellingen.
De bestaande schilderijen zullen dan van de wand worden gehaald en
tijdelijk worden vervangen door een wisselexpositie. In dat verband wordt
bijvoorbeeld gedacht aan een expositie Mancini en Mesdag.
Tenslotte wordt gewerkt aan het project New Follies op Fraeylema. Follies
zijn bijzondere (kleine) bouwsels in het park die gek, vreemd of bizar zijn.
Met dit project, dat in goede aarde is gevallen bij de gezamenlijke fondsen
in Groningen, willen we opnieuw en versterkt de aandacht vestigen op ons
unieke 23 hectare grote park in Engelse landschapsstijl. Bovendien bieden
de follies (die een zeecontainer verbergen of een op een andere wijze
gecreëerde ruimte) ook weer extra expositieruimte.
Kleed grote zaal
Het kleed in de grote zaal hebben wij bijgekleurd met pigmenten zodat het
minder sleets lijkt. Deze aanpak heeft effect gehad maar we moeten echt
op zoek naar een nieuw zeer groot kleed.

28
Insectentempel
De insectentempel van kunstenaar Koos Buist bestaat uit het schematisch
model van een insect. In de buik kun je onder de grond zitten en zo
bestuderen wat voor leven zich daar afspeelt. Het borstgedeelte bestaat uit
een wiel dat om een as draait. Op de as kun je liggen en goed naar de grond
kijken. Je komt dan verschillende luikjes tegen. Die kunnen open. Elk
luikje bestaat uit een andere biotoop zodat je ook telkens andere insecten
zult zien. De kop bestaat uit een stroboscoop. Met een slinger kan de kop
in beweging worden gezet zodat je ziet hoe het insect vliegt. De
insectentempel is op 21 september 2012 geopend.
Kamerscherm
Recent werd de Fraeylemaborg verblijd met een langdurig bruikleen uit de
oorspronkelijke collectie. De jongste dochter van onze laatste borgvrouwe,
Jonkvrouwe Ulla van Panhuys, kwam dit persoonlijk brengen. Het gaat om
twee delen van een kamerscherm met zes slagen. In totaal bestond het
scherm uit maar liefst vierentwintig geschilderde fantasielandschappen,
omdat namelijk beide zijden van het scherm zijn beschilderd. Soms is er in
het landschap een kasteeltje afgebeeld, een kerkje, een boerderij, een
sfeervolle ruïne. Alle voorstellingen hebben een fraaie wolkenlucht. Er is
geen kunstenaar bekend, de stijl wijst erop dat het is geschilderd in de
zeventiende eeuw. Toen de Fraeylemaborg nog bewoond werd stond dit
fraaie kamerscherm in de Kleine Zaal. Gezien de huidige functie van
Trouwzaal is dit nu geen geschikte plek. Voorlopig is het te bewonderen in
de Eetkamer, terwijl het na de herinrichting van de vroegere Kinderkamer
een ereplaatsje in de “Daagsche Kamer” zal krijgen.
Deel van de collectie in online database
Sinds korte tijd is het mogelijk om zelf, thuis achter de computer, in de
collecties van de Jan Menze van Diepen Stichting rond te kijken. Tevens
zijn deze gegevens gekoppeld aan de grote database van
archieven.nl, zodat onze collecties door een nog breder publiek gevonden
kunnen worden. Inmiddels bevat de archieven-database bijna 55 miljoen
beschrijvingen van de meest uiteenlopende archieven
en museale collecties.
Voor het maken van deze koppeling was het noodzakelijk om goed te
bepalen welke gegevens uit onze eigen database relevant en geschikt
zouden zijn voor plaatsing in een openbaar internet bestand. Lang niet alle
gegevens komen hiervoor in aanmerking. Denk daarbij bijvoorbeeld aan
verzekerings- of aanschafgegevens. Ook moesten hiervoor alle records
gecontroleerd worden op onzuiverheden en onregelmatigheden zoals
inconsistente schrijfwijzes en typefouten. Na dit monnikenwerk konden we
met speciaal ontwikkelde software de geselecteerde records overbrengen
naar de internet database. Op onze vernieuwde website zijn voorlopig de
deelcollecties Beeldende kunst en Topografie van de Jan Menze van
Diepen Stichting te raadplegen en te bekijken. De meest relevante
gegevens van deze objecten zijn nu samen met een foto van het object
onder de knop; “zoeken in de collectie” op onze website
www.vandiepenstichting.nl op te vragen. De andere deelcollecties, zoals de
Oranjeprenten en het Aziatisch keramiek zullen zo spoedig mogelijk online
toegankelijk gemaakt worden.
Molenwandeling
In ons beleidsprogramma hebben wij opgenomen dat we aandacht willen
besteden aan het erfgoed dat buiten het landgoed ligt. In 2012 zijn we
gestart om samen met de Slochter Molenstichting een puzzeltocht voor
kinderen en een beschreven wandeling voor volwassenen uit te zetten van
de Fraeylemaborg, door het dorp naar de molen aan de Groene dijk.
Aan de hand van routeboekjes kan het publiek de wandelingen maken.
Daarnaast organiseren we een aantal wandelingen naar de molen onder
leiding van een gids.

29
5. Onderhoud en
bouw op het
landgoed
Onderhoud en bouw op het landgoed
Brandmeldinstallatie
De gelden die beschikbaar zijn gekomen na opheffing van de
Borgenstichting zijn besteed aan het verbetering van de brandveiligheid. Er
is er hard gewerkt aan de vervanging van de brandmeldinstallatie.
Het bedrijf Chubb Varel had de aanbesteding gewonnen. De nieuwe
technieken helpen ons enorm. Door plaatsing van draadloze melders
hoeven we minder leidingen te trekken. Daardoor hoeven we minder
ingrepen te doen aan het monument. Een prachtige vooruitgang.
De toiletgroepen van De Boerderij bij de grote zaal zijn totaal opnieuw
gebouwd. Mooi om te vermelden is dat de eigenaar van De Boerderij, de
heer M. van Dijken heeft geïnvesteerd in nieuw buitenmeubilair op het
terras en een nieuwe inventaris van het restaurant.
De indeling van het Koetshuis is gewijzigd zodat de expositiezalen logisch
in elkaar overlopen.
Er is een nieuwe kassa en nieuw kassasysteem aangeschaft voor de
museumwinkel. Het museumjaarkaartensysteem is nu direct gekoppeld aan
de kassa.
Vooral ten behoeve van het preventief onderhoud hebben wij voor 10 uur
per week de heer Jorma Alkema in dienst genomen.
Voor de borg en de oranjerie hebben we onderhoudssubsidie toegewezen
gekregen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

30
6. Ontwikkelingen
in het groen
Ontwikkelingen in het groen
Er is de voorgaande jaren veel geïnvesteerd in het groen van de
Fraeylemaborg, mede in het kader van het project Levende Historie. Hier
hebben we in 2012 de vruchten van geplukt. Er is geen ingrijpend
onderhoud noodzakelijk geweest.
Zie hiervoor ook het gestelde op pagina 5.
Henk Boer, Heiko Nijlaan, Bert Eggens en Okkie Smit (van RTV Noord).

31
Unesco Wereld Erfgoed.
Natuurwerkdag op de Fraeylemaborg
Elk jaar organiseert Landschapsbeheer Nederland een natuurwerkdag en op
3 november 2012 was sprake van de twaalfde landelijke Natuurwerkdag;
de grootste vrijwilligersactie in het groen.
Ruim 13.500 vrijwilligers gaven het Nederlandse landschap op 454
locaties een opknapbeurt. De meeste activiteiten bestaan uit kleinschalig
onderhoud: snoeien, zagen, schoonmaken van poelen en paden, knotten
van wilgen, snoeien van fruitbomen, verwijderen van riet, et cetera. In de
provincie Groningen organiseerde de Stichting Landschapsbeheer
Groningen de Natuurwerkdag op vierentwintig locaties, waaronder het
park van de Fraeylemaborg.
Vrijwilligers aan het werk tijdens de natuurwerkdag op het landgoed.
v.l.n.r. Henk Menninga, Jacqueline de Milliano, Gea Huizing-Albronda
(wethouder van Slochteren). Foto beschikbaar gesteld door ‘t Bokkeblad.

32
Er zijn Lindes naast De Boerderij geveld. Zij vormden een gevaar. Ook
zijn er Lindes bij de insectentempel gekapt omdat die er vanuit historisch
perspectief niet hoorden te staan.
Er werken ook vrijwilligers in het park aan de vrije zichtlijnen, de vista’s
vanaf de Hooge Berg. De heer Pater en de heer Boelman werken hier
samen aan. De heer Akkermans en zijn team doen veel zaagwerk. Zij
zorgen er ook voor dat de paden vrij van begroeiing blijven.
Er zijn plattegronden, ontworpen door vormgeefster Iris Mager, op palen in
het park geplaatst. Deze plattegronden vergemakkelijken de oriëntatie
tijdens wandelingen.
Medewerkers van zorgplaats “De Olle Bongert” in samenwerking met
Klaas Schipper hebben het park opgeruimd.
MBO/AOC Groningen heeft gemaaid in het bospark in het kader van de
opleiding.
Jeroen Renkema heeft dood hout verwijderd uit de bomen aan de Boslaan.
Er is een bankje geplaatst op de Hooge Berg ter ere van het afscheid van
Elbert Westerink bij zijn bedrijf.
Werkvoorzieningschap Trio verzorgt het hele jaar door de gazons en maait
bijvoorbeeld alle taluds met de bosmaaier.
Met de gemeente Slochteren hebben we een gebruiksovereenkomst
gesloten, voor het terrein waar zich voorheen de Gemeentewerf bevond.
Er is daar, bij de Slochterhaven extra parkeerruimte gerealiseerd. Daardoor
is de parkeerdruk in het dorp tijdens evenementen afgenomen.

33
7. Bestuur,
medewerkers en
vrijwilligers
Bestuur, medewerkers en vrijwilligers
Bestuur
Vergaderingen
In 2012 heeft het bestuur 3 maal vergaderd.
Mevrouw M.J. Edzes MGM was als directeur bij de
bestuursvergaderingen aanwezig.
Belangrijke zaken
Het bestuur heeft besloten de Stichting Steunfonds Fraeylemaborg op te
heffen omdat deze stichting al jaren slapende was en alle fondsen door de
Stichting Landgoed Fraeylemaborg zelf worden geworven.
Het project Levende Historie werd afgerekend. Dit is zonder problemen
verlopen. Mevrouw J. van der Spoel heeft bij dit karwei ondersteuning
geboden.
Het bestuur heeft ingestemd met het project New Follies en de werving van
fondsen voor dit project is gestart.
Een hoge Koninklijke onderscheiding ontving bestuurslid Gert Knook. De
burgemeester van de gemeente Slochteren, de heer G.J. ten Brink, prees
zijn inzet op tal van maatschappelijke terreinen en speldde hem de
versierselen op, die behoren bij een benoeming tot Ridder in de Orde van
Oranje Nassau. De feestelijkheden vonden plaats in de borg waar de heer
Knook heen was gelokt door de directeur.
Jaap Pilon verving Frits Ringers als penningmeester. Frits Ringers heeft
om gezondheidsredenen moeten besluiten om de functie van
penningmeester in het bestuur van de Stichting Landgoed Fraeylemaborg
per 17 februari 2012 neer te leggen. Wel bleef hij tot 1 januari 2013 het
bestuur nog versterken. Het bestuur is verheugd in Jaap Pilon een goede
opvolger te hebben gevonden. Jaap is 65 jaar. Zijn werkzame leven begon
met financieel administratief werk in de scheepvaart en de industrie.

34
Daarna deed hij financieel en algemeen management in de openbaar
vervoer- en autobranche. De laatste twaalf jaar was hij zelfstandig interim
manager en consultant in branches als het openbaar vervoer, ICT, de
zorgsector, de zakelijke dienstverlening (P&O), de scheepvaart en bij
gemeenten en provincies.
Via onze adviseur Titus Eliëns kregen we de mogelijkheid om de
tentoonstelling van Hans van Bentem, die eerder in het Gemeentemuseum
in Den Haag te zien was, op Fraeylema te tonen in 2013. De
tentoonstelling bestaat uit honderden delen die allen verpakt in kratten
worden vervoerd. Ten behoeve van de tentoonstelling is extern
depotruimte gehuurd.
De raad van de gemeente Slochteren heeft besloten het budget voor de
huwelijken te verlagen met € 10.000. De exploitatiesubsidie die de
Fraeylemaborg van de gemeente ontvangt blijft ongewijzigd. Het bestuur
is met dit besluit uitermate content.
De provincie Groningen heeft onze subsidie op € 115.000 gehandhaafd.
Over dit besluit is het bestuur zeer verheugd. Onze vraag om het budget op
te hogen ten behoeve van het ondergronds expositie paviljoen is niet
gehonoreerd. Dat vinden wij jammer maar in het licht van de huidige tijd
kunnen we dit besluit billijken.
De boeken en projecten worden met ingang van dit jaar gecontroleerd door
Van der Meer Accountants.
Bestuursactiviteiten
Bestuur en directie voerden formeel overleg met de Vereniging Vrienden
van het Landgoed Fraeylemaborg. De vrienden hebben besloten de
Vriendengelden voor 2013 te besteden aan de restauratie van de klok en de
toren van de borg. Verder werd er gepraat over manieren waarop het aantal
leden van de vrienden op peil zou kunnen blijven.
De Van Diepen Stichting honoreerde het verzoek om de tentoonstelling
van Hans van Bentem te steunen met een bijdrage.
Met de Gerrit van Houten Stichting werd regelmatig informeel overleg
gevoerd. Tevens werd er overleg gevoerd met de Stichting
Activiteitencommissie en werden vergaderingen bijgewoond door
bestuurslid mevrouw Greetje van der Kamp.
Er werden intensieve contacten onderhouden met het college van
Burgemeester en Wethouders van de gemeente Slochteren.
Een overzicht van de leden van het bestuur is opgenomen in bijlage 1.
Medewerkers
Externe activiteiten directeur
Directeur Marjon Edzes nam deel aan het overleg van directeuren van
Groninger musea. Zij is tevens lid geworden van VNO/NCW. Zij neemt
deel aan het overleg Memento Mori een grensoverschrijdend project met
Duitsland. Zij neemt deel aan het overleg over de Tuin & Kunst
Tiendaagse.
De directeur initieerde het plan om gezamenlijk met de andere musea in
Groningen in het nieuwe Forum de geschiedenis te presenteren door
middel van een enorm (boekenrug van 6 meter) popup boek. Dit plan is in
goede aarde gevallen bij de commissie Terlouw die adviseerde over de
toekomst van het Forum en bij de directie van het Forum en het Groninger
museum. Aan het plan wordt verder gewerkt.

35
Eerste ideevorming popup boek van de Groninger geschiedenis.
Nevenfuncties
Marjon Edzes is tevens directeur van de Collectie Brands in Nieuw
Dordrecht en kwartiermaker van HET MMAN in Nieuw Balinge alsmede
initiator van BRICKSART in Bad Nieuweschans. Voor al deze functies
geldt dat de dagelijkse leiding in handen is van een adjunct functionaris.
Externe activiteiten conservator
Conservator Henny van Harten heeft zitting in het Borgenoverleg en
onderhoudt intensieve contacten met Prof. Dr. Yme Kuiper van de leerstoel
historische buitenplaatsen en landgoederen. Zij is tevens conservator van
de Jan Menze van Diepen Stichting.
De directeur en de conservator hebben de directeur van de Kunsthalle in
Emden de heer Dr. Frank Schmidt ontvangen om contacten te leggen voor
mogelijke samenwerking in de toekomst.
Jorma Alkema is de nieuwe medewerker voor onderhoud.
Een overzicht van de medewerkers per 31-12-2012 is opgenomen in
bijlage 2.
Vrijwilligers
Bestuur en directie zijn de vele vrijwillige medewerkers zeer erkentelijk
voor hun werkzaamheden. Heel fijn is het dat het geen moeite kost om ons
vrijwilligers corps uit te breiden nu dat nodig is door de toegenomen
drukte op het landgoed. Niet genoeg kan benadrukt worden dat hun aller
inzet het mogelijk maakt om het Landgoed Fraeylemaborg in stand te
houden en ruim open te stellen voor het publiek. Waarvoor dank.
De heer Luid van der Laan, jarenlang een enthousiast lid van ons
electriciteitsteam is in 2013 helaas overleden.
Een overzicht van de vrijwillige medewerkers per 31-12-2012 is
opgenomen in bijlage 3.
Medewerkersvergaderingen
Er is dit jaar driemaal een medewerkersvergadering gehouden. Alle
facetten van het Landgoed komen op een dergelijke vergadering aan de
orde met als doel informatie met elkaar te delen en elkaar beter te leren
kennen. De opkomst op deze vergaderingen is zeer goed.

36
Jaarlijks uitstapje
Het dagje uit voor alle vrijwilligers en bestuurders van het Landgoed was
op maandag 15 mei. Wij gingen met elkaar naar Amerongen alwaar in het
kasteel films van Peter Greenaway werden geprojecteerd op de muren en
wij letterlijk in de tijd werden teruggeplaatst. Een zeer bijzonder en
inspirerend project.
Daarna brachten we een bezoek aan de Collectie Brands, Studiecentrum
en Rariteitenkabinet, met uitleg van Marjon Edzes en we nuttigden daar
een heerlijk buffet.
De medewerkers poseren voor de foto tijdens het jaarlijkse uitstapje.
Aan tafel bij Collectie Brands.
Het aantal personen dat werkt in het bloementeam, het onderhoudsteam
van het park, het winkelteam en het electriciteitsteam is toegenomen.
Het nieuwsbriefteam bleef op sterkte met Eva Smit en Nina Siebenga.
Voor de eindredactie tekenen Henny van Harten en Marjon Edzes.
Tussen kerst en oud- en nieuw hielden we onze traditionele
eindejaarsbijeenkomst voor vrijwilligers en bestuurders.

37
8. Communicatie
en Public Relations
Communicatie en Public Relations
Facebook en Twitter
We zijn dit jaar actief geworden op Facebook en Twitter. Dat heeft nog
best veel voeten in de aarde en vergde studie. Maar het gaat steeds beter en
we merken dat vooral Facebook een communicatiemiddel is dat wordt
gewaardeerd. De bouwer van het model van het steenhuis hebben we
bijvoorbeeld via facebook gevonden.
Hoofd interne dienst, Gerard de Haan, in de bokkenwagen.

38
Website
Onze website kreeg een moderner uiterlijk en ziet er nu uit zoals op
bijgaande foto.
Nieuwe website gemaakt door Teun Arends, ontworpen door Iris Mager.
Fraeylema Nieuws
Fraeylema Nieuws verschijnt elk kwartaal. De redactie van deze
nieuwsbrief wordt gevormd door Nina Siebenga en Eva Smit.
Er komen steeds meer lezers, waarbij ook de Vrienden met emailadres het
Nieuws kunnen ontvangen. De eindredactie is in handen van Marjon Edzes
en Henny van Harten. Teun Arends ondersteunt bij de digitaal technische
aspecten van de verspreiding.
Servicepagina
De acties op de servicepagina van het Dagblad van het Noorden zijn zeer
succesvol. De kortingsbonnen die samenhangen met deze acties worden
volop ingeleverd.
De servicepagina van Het Dagblad van het Noorden

39
NS dagtocht naar Janneke Brinkman
Het heeft wat voeten in de aarde gehad maar het is ons gelukt om de NS
zover te krijgen dat ze de reis naar en tentoonstelling van Janneke
Brinkman-Salentijn aanbood als NS dagtocht. Vanaf elk station in
Nederland voor 20 euro. De NS was alleen maar over te halen omdat we
met behulp van Marketing Groningen en de Erven de Jager ook landelijk
enorm hebben kunnen adverteren. De dagtocht op zich was succesvol maar
eerlijkheid gebied te zeggen dat slechts 29 personen ook werkelijk op het
landgoed zijn aangekomen, velen gebruikten het aanbod om de stad
Groningen te bezoeken.
Persberichten
Wij gaven in 2013 21 persberichten uit die allen werden opgenomen in
meerdere media. Wij zijn erg blij dat onze persberichten door de
verschillende redacties als informatief en nuttig worden beoordeeld.
Folder
Onze folder (30.000 exemplaren) met op de achterzijde het jaarprogramma
verspreiden wij nu op 887 locaties. Groningen 239, Drenthe 240, Friesland
313, Kop van Overijsel 95. Driemaal per jaar wordt de voorraad op deze
locaties aangevuld. Daarnaast verspreiden we eenmaal per jaar de Duitse
versie van de folder in het grensgebied op 150 plaatsen.
De folder.

40
9. Leenheren,
convenanten en
sponsoren
Leenheren, convenanten en sponsoren
Leenheren
Als leenheer zijn bij het landgoed betrokken: Wagenborg Shipping BV -
Delfzijl, Haan Schildersbedrijf - Schildwolde en Koop Holding BV –
Groningen. Leenheren doneren gedurende vijf jaar minimaal € 500 aan de
borg.
Convenanten
De borg heeft een samenwerkingsconvenant met landmeetkundig bureau
Azimuth uit Groningen en opleidingsinstituut TerraNext uit Eelde.
De Rabobank steunt de borg via de Rabo Museumdag en sponsoring van
het Openluchtspel.
Sponsoren
Sponsoren zijn het bedrijf Witte vleugels van vreugde en verdriet uit Ter
Apel, Aunty Kolham en DeeJee fotografie Kolham.

41
10. Subsidie-
aanvragen
Subsidieaanvragen
Soort Subsidie
bedrag
Resultaat
Monumentenonderhoud In een periode Toegewezen
subsidie voor het schathuis van zes jaar
(De Boerderij) Rijksdienst € 30.000
voor de monumentenzorg
jaren 2008 – 2013. BRIM.
subsidie
Monumentenonderhoud In een periode Toegewezen
subsidie voor het koetshuis van zes jaar
Rijksdienst voor de
€ 26.194
monumentenzorg jaren 2008
– 2013. BRIM.
subsidie
Monumentenonderhoud In een periode Toegewezen
subsidie 2013– 2018 voor de van zes jaar
borg Rijksdienst voor het € 28.391,00
Cultureel Erfgoed. BRIM. subsidie
Monumentenonderhoud In een periode Toegewezen
subsidie 2013– 2018 voor de van zes jaar
Oranjerie Rijksdienst voor € 22.957,00
het Cultureel Erfgoed. BRIM. subsidie
Monumentenonderhoud In een periode Afgewezen
subsidie 2013– 2018 voor de van zes jaar
Borgklip Rijksdienst voor het € 25.000
Cultureel Erfgoed. BRIM. subsidie

42
Soort Subsidiebedrag Resultaat
Monumentenonderhoud In een periode Afgewezen
subsidie 2013– 2018 van zes jaar
voor het park
€ 280.000
Rijksdienst voor het
Cultureel Erfgoed.
BRIM.
subsidie
In kader van het project ‘Expositiepaviljoen
BankGiroLoterij.
Expositiepaviljoen
€ 1.000.000 Afgewezen
In kader van het project ‘New Follies’
Scholten
Kammingafonds
€ 50.000 Toegewezen
Kunstraad Groningen € 15.000 In
behandeling
Prins Bernhard
Cultuurfonds
Groningen
€ 5.500 Toegewezen
Emmaplein foundation € 15.000 In
behandeling
Mondriaanfonds € 91.957 In
behandeling
PBC landelijk,
€ 6.900 In
catalogus mits
ook aandacht voor
follie in algemeenheid
in Nederland
behandeling
Soort Subsidiebedrag Resultaat
In het kader van het project ‘Restauratie Toren’
Prins Bernhard
Cultuurfonds landelijk
€ 12.000 Toegewezen
Vereniging Vrienden
van het Landgoed
Fraeylemaborg
€ 15.000 Toegewezen
In het kader van project restauratie ‘Daagsche kamer’
Lions Skiramere € 10.000 Toegewezen
Programma de
restauratie Bank Giro
Loterij
€ 51.500 Toegewezen
In het kader van project ‘Baggeren in het park’
Prins Bernhard
Cultuurfonds landelijk
€ 20.000 Toegewezen
TBI fonds € 7.500 Afgewezen
Rabo Cooperatiefonds € 7.500 Afgewezen
JM fonds € 7.500 Afgewezen

43
11. Betrokken
rechtspersonen
Betrokken rechtspersonen
Bij het Landgoed Fraeylemaborg zijn meerdere stichtingen en een
vereniging betrokken.
De Stichting Landgoed Fraeylemaborg is belast met de exploitatie van de
borg en het landgoed.
De Gerrit van Houten Stichting/Van Houten Stichting is eigenaar van het
landgoed en beheert de kunstcollectie van Gerrit van Houten, die te zien is
in de Fraeylemaborg.
Ook de Jan Menze van Diepen Stichting en de Stichting Van der Wyck-De
Kempenaer beheren bijzondere kunstcollecties die tentoongesteld worden
in de borg en in het expositiepaviljoen het Koetshuis.
Daarnaast is er de Stichting Activiteitencommissie Fraeylemaborg. Deze
stichting organiseert het openluchtspel en de kunstmarkt en de
voorstellingen van Theater te Water.
De Vereniging Vrienden van het Landgoed Fraeylemaborg ondersteunt de
Fraeylemaborg in de breedste zin van het woord.
De stichting Fraeylema Koetsentocht organiseert samen met het landgoed
de jaarlijkse koetsentocht.
De Stichting Drie Borgen Tocht organiseert jaarlijks een tocht voor
Oldtimer auto’s langs drie borgen in Groningen waaronder altijd de
Fraeylemaborg.
De plaatselijke afdeling Hoogezand-Sappemeer e.o. van de landelijke
vereniging Groei & Bloei organiseert in samenwerking met de
Fraeylemaborg jaarlijks een tuinfair op het landgoed.

44
Binnen de organisaties die ieder op eigen wijze een bijdrage leveren aan
het culturele erfgoed van het Landgoed Fraeylemaborg zijn 55 bestuurders
actief.
Aantal bestuurders
Stichting Landgoed Fraeylemaborg 7
Gerrit van Houten Stichting 6
Jan Menze van Diepen Stichting 3
Vereniging Vrienden van het Landgoed
Fraeylemaborg
Stichting Activiteitencommissie
Fraeylemaborg
Stichting Van der Wyck-De Kempenaer 8
Stichting Fraeylema Koetsentocht 5
Stichting Drie Borgen Tocht 5
Vereniging Groei & Bloei Hoogezand-
Sappemeer
6
10
5
55

45
12. Jaarrekening
Stichting
Landgoed
Fraeylemaborg
Jaarrekening Stichting Landgoed Fraeylemaborg
Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling
Algemeen
Activiteiten
De activiteiten van Stichting Landgoed Fraeylemaborg, statutair gevestigd
te Slochteren, bestaan uit het exploiteren van een landgoed en museum.
Algemene grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening
De jaarrekening is opgesteld volgens algemeen aanvaarde grondslagen.
De jaarrekening is opgemaakt op basis van historische kostprijs.
De waardering van activa en passiva geschiedt, voor zover niet anders is
vermeld, tegen nominale waarde.
Winsten worden toegerekend aan de periode waarin ze zijn gerealiseerd.
Verliezen worden verantwoord in het jaar waarin ze voorzienbaar zijn.
Personeelsleden
Bij de stichting waren in 2012 3 (parttime) medewerkers in dienst. De
overige medewerkers waren niet in loondienst.
Grondslagen voor de waardering van activa en passiva
Materiële vaste activa
De materiele vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs,
verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing
met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden
gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op
basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs, rekening houdend
met een eventuele residuwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment
van ingebruikneming. Op terreinen wordt niet afgeschreven.
De gebouwen en terreinen zijn eigendom van De Gerrit van Houten
Stichting.

46
Voorraden
Voorraden handelsgoederen worden gewaardeerd tegen verkrijgings-prijs
of lagere netto­ opbrengstwaarde. Deze lagere netto-opbrengstwaarde
wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden.
Vorderingen en overlopende activa
De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële
waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De
reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale
waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van
oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden
bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.
Liquide middelen
De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. lndien
middelen niet ter vrije beschikking staan, dan wordt hiermee bij de
waardering rekening gehouden.
Voorzieningen
Een voorziening wordt gevormd voor verplichtingen waarvan het
waarschijnlijk is dat zij zullen moeten worden afgewikkeld en waarvan de
omvang redelijkerwijs is te schatten. De omvang van de voorziening wordt
bepaald door de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om
de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te
wikkelen. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.
Onderhoudsfonds
Dit fonds is gevormd om de kosten van het meerjarenonderhoud te kunnen
egaliseren. Hier wordt jaarlijks aan gedoteerd. Gedurende het MOP
(Meerjarenonderhoudsproject) worden geen dotaties aan het fonds gedaan.
lndien noodzakeiljk wordt wei aan het fonds onttrokken.
Schulden
Schulden worden gewaardeerd tegen nominale waarde tenzij anders is
bepaald.
Grondslagen voor resultaatbepaling
Algemeen
Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de opbrengstwaarde van
de geleverde prestaties en verrichte diensten enerzijds, en anderzijds de
kosten en andere lasten van het jaar, gewaardeerd tegen historische
kostprijzen.
Resultaatbepaling
Het resultaat wordt bepaald als het verschil tussen de baten en de kosten en
andere lasten van het verslagjaar met inachtneming van de hiervoor
vermelde waarderingsgrondslagen.
Winsten zijn verantwoord in het jaar waarin de goederen zijn geleverd c.q.
de diensten zijn verricht. Verliezen welke hun oorsprong vinden in het
boekjaar zijn in aanmerking genomen zodra deze voorzienbaar zijn.
Baten
Onder baten wordt verstaan de opbrengst van de in het verslagjaar
geleverde goederen en verleende diensten onder aftrek van kortingen en de
over de omzet geheven belastingen.
Afschrijvingen
De afschrijvingen op de materiele vaste activa zijn berekend door middel
van vaste percentages van de aanschaffingswaarde, op basis van de
verwachte economische levensduur. Boekwinsten en -verliezen bij verkoop
van materiele vaste activa zijn begrepen onder de afschrijvingen,
boekwinsten echter alleen voor zover de boekwinsten niet in mindering
zijn gebracht op vervangende investeringen.

47
Balansen per 31 december 2012 en per 31 december 2011
ACTIVA
VASTE ACTIVA
Materiële vaste activa
Investeringen in gebouwen
en terreinen
31-12-2012 € 31-12-2011 €
42.034
Inventaris 20.117 18.862
62.152 18.862
VLOTTENDE ACTIVA
Voorraden
Vorderingen
24.051 31.850
Handelsdebiteuren 35.684 6.126
Projecten -84.825 106.350
Belastingen en premies
16.524 19.427
sociale verzekeringen
Overige vorderingen en
overlopende activa
142.163 35.814
109.546 167.717
Liquide middelen 25.244 8.500
220.993 226.929

48
Vervolg Balansen per 31 december 2012 en per 31 december 2011
PASSIVA
31-12-2012 € 31-12-2011 €
Eigen vermogen
Algemene reserve 115.920 114.656
Bestemde reserve 15.000 15.000
Onverdeeld resultaat 17.800 1.264
148.720 130.920
Voorzieningen
Kortlopende schulden
18.067 18.067
Crediteuren 26.573 14.946
Belasting en premies
sociale verzekeringen
257 61
Overige schulden en
overlopende passiva
27.376 62.935
54.206 77.942
220.993 226.929

49
Staat van baten en lasten 2012 en 2011
BATEN
Realisatie
2012
Begroting
2012
Realisatie
2011
Museale baten borg en bospark 114.247 101.500 62.586
Opbrengsten gebouw/terrein 65.119 69.605 64.899
Vaste subsidies 271.575 268.600 263.500
lncidentele subsidies 36.210 34.142 31.770
Overige baten 6.433 600 2.476
Bijzondere baten 7.710 0 19.378
totaal baten exploitatie 501.294 474.447 444.609

50
Vervolg Staat van baten en lasten 2012 en 2011
LASTEN
Personeelskosten
176.223 189.650 167.858
Vrijwilligers 14.412 11.500 12.359
Huisvestingskosten 37.899 30.150 35.226
Organisatiekosten 44.963 35.650 40.435
Onderhoudskosten 56.701 71.000 98.098
Museale kosten 87.338 72.260 58.352
Afschrijvingen 6.065 20.000 4.699
Eigen bijdragen projecten 51.220 0 24.342
Bijzondere lasten 8.673 500 4.976
totaal lasten exploitatie 483.494 430.710 446.345
Exploitatieresultaat
(Afgesloten) projecten
17.800
43.737
-1.736
Baten 82.723 39.000 129.493
Eigen bijdrage 51.220 0 0
Lasten -29.136 -19.100 -237.952
Van onderhanden projecten -104.807 -36.900 108.459
projectresu/taat 0 -17.000 0
Exploitatieresultaat, totaal 17.800 26.737 -1.736
Bestemming, uit reserve vrienden
0
0
3.000
Mutatie eigen vermogen 17.800 26.737 1.264

51
Bijlage 1 Bestuurssamenstelling
Op 31 december 2012 had het bestuur de volgende samenstelling:
Naam Functie Jaar van
aantreden
J.H. Teekman - Delfzijl voorzitter en portefeuille sponsoring 2008
Mr. H. Menninga - Harkstede secretaris
Op voorspraak van de gemeente Slochteren
2008
F. Ringers - Appingedam penningmeester 2008
J. Pilon - Appingedam inkomend penningmeester 2012
G.J. Knook - Slochteren contact gemeente Slochteren
2008
Mevrouw G. van der Kamp –
Nijholt- Garnwerd
Op voorspraak van de gemeente Slochteren
portefeuille PR en contacten Vrienden en
Activiteitencommissie
Op voorspraak van de Gerrit van Houten
Stichting
Mr. G.W. Breuker - Groningen portefeuille museale zaken
Vertegenwoordiger Gerrit van Houten
De heer O. Kloosterman -
Groningen
Stichting
portefeuille monumenten en ruimtelijke
ordening
2008
2009
2011

52
Bijlage 2 Medewerkers
Overzicht van de medewerkers per 31 december 2012
Naam medewerker Functie Vorm dienstverband
(datum in dienst)
Mevrouw M.J. Edzes Directeur Management contract
(01-01-2005)
Mevrouw drs. H. van Harten -Boers Conservator Gedetacheerd via SFMOG
(01-04-1981)
De heer G.P. de Haan Hoofd interne dienst Gedetacheerd via SFMOG
(01-03-1991)
Mevrouw J. van der Spoel Management assistente Freelance (01-09-2011)
De heer E. Eggens Algemeen medewerker Gedetacheerd via Baanvak
(01-10-1998)
De heer H. Nijlaan Algemeen medewerker Gedetacheerd via Trio
(01-04-2009)
De heer M. van der Wegen Algemeen medewerker Gedetacheerd via Trio
(13-04-2010)
Mevrouw J .T. Hagenouw -
Huwelijksgastvrouw (01-03-1988)
Streurman 1
Mevrouw A.E.J. Westrup -Hoving 1 Huwelijksgastvrouw,
ondersteuning educatie en
ondersteuning PR
(01-03-1986)
De heer J.D. Alkema Onderhoud (01-06-2012)

53
Bijlage 3 Vrijwillige medewerkers
Overzicht van de vrijwillige medewerkers per 31 december 2011
Bloemendames
1. Mevrouw D. Bakker
2. Mevrouw M. Bontjer
3. Mevrouw H. Boven
4. Mevrouw G. Luxema
5. Mevrouw M. Muurling
6. Mevrouw S. Nieman
7. Mevrouw R. Schwander
8. Mevrouw E. van Doesburg
9. Mevrouw B. Tijsterman
Bos en tuin en onderhoud
1. De heer L. Akkerman (Zagen en kappen)
2. De heer H. Blaauw (Electra)
3. De heer H. Boer (Algemeen onderhoud)
4. De heer M. Bouman (Electra)
5. De heer L. Duijts (Pomoloog)
6. De heer L. van der Laan (Electra)
7. De heer H. Niemeier (Electra)
8. De heer B. Rogaar (Park gids)
9. Mevrouw J. Steenbergen (Paddestoelen expert)
10. De heer K. Steenbergen (Paddestoelen expert)

54
Museumassistenten
1. Mevrouw J. Aalfs -Kleefstra
2. De heer F. Adolfs
3. Mevrouw A. van Akker
4. De heer T. Arends (Tevens webmaster, administratief medewerker
en collectie registratie )
5. Mevrouw B. Beets
6. Mevrouw M. Beumer -Jager
7. Mevrouw H. Boven -Oosterhuis
8. Mevrouw E.W. Broekema -de Vries
9. Mevrouw A. Brons
10. Mevrouw T. Datema
11. Mevrouw. M. Dekker
12. Mevrouw J. Doornbos
13. Mevrouw C. Dirks -Onnes
14. Mevrouw L.N.A. Duijts –Wijma (Tevens gids)
15. Mevrouw H. Eibes
16. Mevrouw E. A. van Elderen -Dijkstra
17. Mevrouw H. Geertsema
18. Mevrouw R. Graver
19. Mevrouw J .T. Hagenouw -Streurman
20. Mevrouw E. Hartgers
21. Mevrouw W. Hooijmeier
22. Mevrouw R. Homan
23. De Heer D. Hoogerkamp (Tevens gids)
24. De heer J. Klooster
25. Mevrouw H. Kruizenga
26. Mevrouw M. Lasker
27. Mevrouw J. Luiken -Sinkgraven
28. Mevrouw T. Molenberg
29. Mevrouw M. Palstra
30. Mevrouw J. Post
31. De heer B. Rogaar
32. Mevrouw P. Rogaar (Vrijwilligerscoordinator)
33. Mevrouw H. de Rooij
34. Mevrouw R. Rozema -van Calfsbeek
35. Mevrouw N. Schrage
36. Mevrouw N. Siebenga (Tevens gids, redactie FraeylemaNieuws en
collectie registratie)
37. Mevrouw T. Smeels
38. Mevrouw E. Smit -de Jonge (Tevens gids en redactie
FraeylemaNieuws)
39. Mevrouw M. Scholten
40. Mevrouw J. van der Spoel
41. Mevrouw L. van Straten
42. Mevrouw R.A. Tepper
43. Mevrouw S. Terpstra
44. Mevrouw B. Tijsterman
45. Mevrouw G. de Vreede -de Rooij
46. Mevrouw E. Wals
47. Mevrouw A.E.J. Westrup –Hoving (Tevens gids)
48. Mevrouw A. de Witt

55
Jaarverslag
Vereniging
Vrienden van het
Landgoed
Fraeylemaborg
Jaarverslag Vereniging Vrienden van het
Landgoed Fraeylemaborg
Leden
In het jaar 2012 is het aantal leden van de Vereniging Vrienden van het
Landgoed Fraeylemaborg nagenoeg gelijk gebleven. De vereniging telde
eind 2012 circa 700 Vrienden. In 2012 is een opzet gemaakt voor een
actieplan ledenwerving. Hieraan wil het bestuur in 2013 uitvoering geven.
Het actieplan behelst een tiental actiepunten; het bestuur denkt o.a. aan de
mogelijkheid van bedrijfsvrienden. Hiertoe zullen bedrijven, ook eventueel
buiten onze gemeente, worden benaderd. Afhankelijk van de hoogte van
het bedrag kan een bedrijf vervolgens een aantal ledenpassen ontvangen,
die het bedrijf vervolgens kan uitgeven aan haar werknemers of zelfs aan
relaties. Ook de mogelijkheden van nieuwe media wil het bestuur
onderzoeken; hierbij valt te denken aan het opzetten van een eigen website
en de mogelijkheden van Twitter en Facebook. Een mooi voorbeeld van
het gebruik van de nieuwe media is een actie van Marjon Edzes op
Facebook najaar 2012, die 12 nieuwe leden heeft opgeleverd.
Daarnaast vindt het bestuur dat onze leden de beste ambassadeurs van onze
vereniging zijn. Iedere vriend zou kunnen proberen, per jaar, één nieuwe
vriend te werven. In 2013 hopen we met de uitvoering van de actiepunten
het ledenbestand van onze vereniging te kunnen vergroten.

56
Bestuur
In 2012 heeft een bestuurswisseling plaatsgevonden. A.A. Stonebrink
(Aleid) is afgetreden en opgevolgd door E. Westerink (Elbert). De
volgende personen vormden het bestuur per 31.12.2012:
R. Drent (Ruud) voorzitter
P.M.H.J. Thijssen (Paul) secretaris
J.J. Hooijmeijer (Jan) penningmeester
E.H. de Vries-Sax (Ellen) coördinator activiteiten
E.G. Westerink (Elbert) lid
Het bestuur bedankt de personeelsleden en vrijwilligers van de borg voor
hun steun en medewerking in het afgelopen jaar.
In 2012 werden zes bestuursvergaderingen gehouden, waarvan drie in
combinatie met het verzorgen van een mailing naar de leden. Verder
vonden twee ledenwerfacties plaats: tijdens de jaarlijkse Kunstmarkt en
Culinair Fraeylema. Op de kunstmarkt in juni zijn 8 nieuwe leden
verwelkomd. De kunstmarkt werd geopend door burgemeester G. J. ten
Brink die bij deze gelegenheid ook lid is geworden van onze vereniging.
Tijdens Culinair Fraeylema in september konden 13 nieuwe leden worden
geregistreerd. Tijdens deze ledenwerfacties hebben de nieuwe vrienden als
welkomstgeschenk een Slochter Kleikom ontvangen. Daarnaast zijn vele
brochures meegegeven aan belangstellenden. Het rendement hiervan is niet
direct aan te geven.
Op 2 oktober vond het jaarlijkse informatieve overleg plaats tussen een
bestuursdelegatie van de Stichting Landgoed Fraeylemaborg en de
Vereniging van Vrienden. Met name zijn de bestedingen van de donaties
voor de jaren 2012 en 2013 besproken. Het landgoed heeft daarbij
aangegeven dat de toren van de borg wordt gerestaureerd in 2013. Een
onderdeel daarvan is de restauratie van de klok en klokkenstoel. De
wijzerplaat van de klok moet opnieuw geëmailleerd worden. De donatie
voor 2013 zou kunnen worden besteed aan de restauratie van de klok en
wijzerplaat. Dit zal worden voorgelegd aan de ledenvergadering.
De Vereniging Vrienden van het Landgoed Fraeylemaborg met elkaar op
de foto in de mede door hen gefinancierde nieuwe boomgaard.

57
Besteding donatie van de Vereniging Vrienden van het landgoed
Fraeylemaborg 2012
De donatie voor het jaar 2012, groot € 9.000,-, is besteed aan consoles ten
behoeve van de historische tentoonstelling "Historie van de Borg" in de
oranjerie. In de consoles wordt de geschiedenis van het landgoed
interactief uitgebeeld.
De besteding voldoet aan de criteria die de Vereniging van Vrienden
hieraan stelt, namelijk dat de donatie dient te worden aangewend voor een
aankoop of besteding met een duurzaam en herkenbaar karakter. De leden
van de Vereniging Vrienden hebben dit voorstel goedgekeurd in de
voorjaarsvergadering.
Ledenvergaderingen
De vriendendagen c.q. huishoudelijke ledenvergaderingen vonden twee
keer plaats, met aansluitend een activiteit in relatie tot de borg en/of
omgeving. Deze activiteiten worden door de leden erg op prijs gesteld.
Voorjaarsvergadering
De vergadering vond plaats op 12 mei en werd door Jan Hooijmeijer als
vicevoorzitter geopend. De vergadering werd door circa 40 leden bezocht.
Naar aanleiding van de besteding van de Vriendengelden voor 2011 is er
na de vergadering een foto gemaakt van alle aanwezige leden in de
boomgaard waar ook de cheque van € 9000,- voor de restauratie van de
boomgaard is overhandigd aan Jaap Teekman, voorzitter van het bestuur
van het Landgoed.
Marjon Edzes, directeur van de Fraeylemaborg, heeft met betrekking tot de
besteding van de Vriendengelden voor 2012, een toelichting gegeven op de
plannen voor de inrichting van een vaste expositie "Historie van de Borg".
De vergadering gaat akkoord met de besteding van de donatie 2012 aan de
consoles voor deze expositie.
Op deze vergadering is afscheid genomen van Aleid Stonebrink. Ze was
niet herkiesbaar vanwege haar vertrek naar Winsum. Als blijk van
waardering heeft de voorzitter een kist(je) met geestrijk vocht
overhandigd.
Het bestuur heeft Elbert Westerink voorgedragen als nieuw bestuurslid.
Omdat er geen namen van tegenkandidaten zijn ingediend is de heer
Westerink door de vergadering unaniem benoemd als nieuw bestuurslid.
Verder heeft Jaap Teekman uitleg gegeven over de actuele ontwikkelingen
op en rond de Fraeylemaborg. Hij noemde onder andere de plannen rond
het realiseren van een kunstpaviljoen dat achter het Koetshuis is gepland.
Daarnaast memoreerde Jaap Teekman de expositie van Janneke Brinkman
die op 14 juni door de Commissaris van de Koningin, de heer Max van de
Berg, is geopend. Ook gaf hij aandacht aan Fraeylema Culinair en de
Fraeylema Koetsentocht.
Marjon Edzes gaf een toelichting op de actuele ontwikkelingen in en
rondom de Borg, zoals de film, die gemaakt is over het ontstaan van de
Fraeylemaborg en over de insectentempel die in het park is aangelegd.
Pieter Verhoef, tuin- en landschapsarchitect, verzorgde na de pauze een
lezing met als titel “Het groene erfgoed van de Fraeylemaborg in breder
perspectief “. Met zijn deskundigheid op het gebied van parkaanleg op
historische buitenplaatsen heeft hij meegewerkt aan een aantal projecten op
de Fraeylemaborg. Na de boeiende lezing werd de vergadering afgesloten
met een hapje en een drankje.

58
Najaarsvergadering
Op zaterdag 29 oktober vond de najaarsvergadering plaats, waarbij de
voorzitter, Ruud Drent, meer dan 75 Vrienden kon verwelkomen. Tijdens
het formele gedeelte van de ochtend kwam, naast de gebruikelijke
agendapunten, de besteding van de vriendengelden 2012 aan de orde. De
voorzitter deelde mee dat permanente expositie `Historie van de Borg` is
inmiddels ingericht en de consoles zijn gevuld met de kaarten en
voorwerpen. Er is veel lof van bezoekers t.a.v. deze expositie in de
oranjerie.
Met betrekking tot de besteding van de vriendengelden 2013 stelt het
bestuur de ledenvergadering voor om de donatie voor 2013 te besteden aan
de restauratie van de klok en wijzerplaat. De vergadering gaat akkoord met
het voorstel om € 15.000,- hieraan te besteden.
Jaap Teekman meldde verheugd dat de expositie van Janneke Brinkman
13.500 bezoekers telde en dat ook Fraeylema Culinair eveneens een topper
is geweest met 3500 betalende bezoekers.
Marjon Edzes kondigde met name de zeer bijzonder expositie aan van
Hans van Bentum die per medio maart 2013 in de Fraeylemaborg te zien
zal zijn.
Met de Kunsthal Emden wordt voorts een uitwisseling van kunstwerken
gerealiseerd. In 2014 worden follies ontworpen door kunstenaars waarin
ook geëxposeerd kan worden. Hiervoor is inmiddels € 100.000,- binnen.
“Arm en Rijk in de Fraeylemaborg” was de titel van de lezing die Henny
van Harten, conservator van de borg, heeft gehouden over het kasboek van
de 18 e eeuwse borgheer Hendrik de Sandra Veldtman. Het kasboek is door
de borgheer jarenlang zorgvuldig bijgehouden en geeft een boeiend beeld
van het leven op het landgoed van zowel de bewoners als het personeel.
De onthullende lezing werd zeer gewaardeerd en de voorzitter bedankte
Henny met een attentie. Zoals gewoonlijk was er na afloop van de
bijeenkomst gelegenheid om onder het genot van een drankje na te praten.

59
Jaarverslag
Activiteiten-
commissie
Fraeylemaborg
Jaarverslag Activiteitencommissie Fraeylemaborg
De samenstelling van het bestuur van de Activiteitencommissie is in 2012
als volgt:
H.L. Faber (Henk) voorzitter
J. Dijk (Jan) penningmeester
A.P.A. van der Burg-Versteeg (Erianne) secretaris
H. Smid (Ria) bestuurslid
L.C. van Rulo-Vermue (Lianne) contact scouting Fraeylema
H. van Harten-Boers (Henny) contact Fraeylemaborg
G.P. de Haan (Gerard) contact Fraeylemaborg
A.A. Dijkema-Meijers (Alie) contact Dorpsvereniging
G. Bos (Greetje) KunstMarkt
G. van der Kamp-Nijholt (Greetje) contact landgoed
Georganiseerde activiteiten
Theater te Water
In februari vonden er weer een drietal voorstellingen plaats in het kader van
de wintertournee van Theater te Water in de Boerderij.
Theater te Water speelde: Luchtkastelen
‘Hoe kun je de lucht bezitten’ is de titel van een boekje over de rede van
opperhoofd Seattle voor het Amerikaanse Congres. De Amerikanen hebben
de grond gekocht, maar hoe zit het met de lucht? Van hier uit is een stuk
ontstaan over de handel in lucht die de economie soms lijkt te zijn. Om het
dicht bij de mensen te houden gaat het over een jongen die moet kiezen tussen
zijn carrière en zijn vriendinnetje. In de dramatische structuur is voor de
pauze gekozen voor losse scènes die het verhaal opzetten en na de pauze
eenheid van tijd, plaats en handeling die kluchtelementen mogelijk maakt.
Met 275 bezoekers was deze voorstelling als altijd: goed bezocht en
gewaardeerd door een breed publiek uit Slochteren en omgeving.

60
KunstMarkt
Op 16 juni vond de KunstMarkt plaats op het voorterrein van de borg. De
kunstenaars komen graag naar de Kunstmarkt bij de Fraeylemaborg, de markt
heeft een zeer goede naam. Er was weer ruimte voor 60 kunstenaars, deze
presenteerden enthousiast hun werk. Het aanbod op de markt bestaat uit
diverse disciplines en zeer uiteenlopende stijlen.
Het randprogramma werd dit jaar door Art Carnivale verzorgd. Wat een
gevarieerd aanbod opleverde.
Tevens was er tijdens de markt een presentatie van de Tuin & Kunst
Tiendaagse.
Het totaal van mooie kunst, ontmoeting met kunstenaars en een verrassend en
afwisselend randprogramma op de prachtige locatie van het landgoed maakte
de grote KunstMarkt weer tot een sfeervol geheel. Er kwamen ongeveer 1200
bezoekers.
Openluchtspel
Fraeylema Ensemble speelt De Manke van Martin McDonagh
Johnny Pateen Mike is de dorpsomroeper op het kleine eiland Inishmaan,
waar De Manke zich afspeelt. Op dit eiland is het leven hard en ruw en zijn
de bewoners net zo. Of nou ja.. in ieder geval wat eigenaardig, al vinden ze
zelf van niet. De kreupele Billy groeit hier op bij zijn twee tantes. Als Johnny
Pateen met het nieuws komt dat op een naburig eiland een filmploeg uit
Amerika is neergestreken, zien de jongeren dit als dé kans om hun dromen
waar te maken: om het eiland te ontvluchten en hun geluk elders te zoeken.
Hier lijkt echter maar één van hen in te slagen en dat is uitgerekend de
grootste 'sukkel' van het eiland: Billy. Hij gaat mee met de filmploeg naar
Amerika. En wordt misschien wel een filmster in Hollywood.
De regie was dit jaar weer in handen van Albert Secuur en Philippi en Bos
deed de productie. Het decor, ontworpen door een student van Academie
Minerva, was bijzonder. Tevens was de wisseling van het decor door
figuranten was een leuke aanvulling.
Ook was er weer een gezellig marktplein gerealiseerd voor drankjes en hapjes
voor aanvang, in de pauze en na afloop van de voorstelling.
Deze catering werd verzorgd door Scouting Fraeylema en Art Carnivale.
Het Fraeylema Ensemble voerde het openluchtspel 4 keer op. Twee
voorstellingen voor de leden van de Rabobank Stad en Midden Groningen en
twee reguliere voorstellingen op de traditionele vrijdag- en zaterdagavond. De
Gemeente Slochteren heeft een 100-tal kaarten aangeboden aan haar nieuwe
inwoners. In totaal hebben zo’n 1100 mensen de voorstellingen kunnen
meemaken.
Openluchtspel.

61
Fraeylema Ensemble speelt De Manke van Martin McDonagh.

62
Alex Vissering
Helaas kon het geplande concert van troubadour Alex Vissering op 9
november niet doorgaan vanwege zijn gezondheid, we hopen dit volgend jaar
te kunnen organiseren.
Statutenwijziging
De Statuten van de Activiteitencommissie dateren nog van de oprichting 21
april 1983 en zijn in het jaar 2012 geactualiseerd.
In de oude statuten van de Stichting Activiteitencommissie stond als doel het
ontwikkelen van activiteiten in en rond de Fraeylemaborg, om op die manier
meer bezoekers in en rond de Borg te mogen ontvangen. Op het Landgoed
worden inmiddels heel veel verschillende activiteiten georganiseerd, niet
alleen door de Activiteitencommissie, maar ook door allerlei andere
organisaties en de Borg zelf. Nog maar een deel wordt daadwerkelijk door de
commissie georganiseerd. Bij enkele activiteiten worden alleen hand- en
spandiensten geboden.
De statuten zijn aangepast bij de daadwerkelijke situatie. De
Activiteitencommissie zal activiteiten van een hoge kwaliteit bieden, met een
lagere frequentie. Dit i.v.m. de werkbelasting van de leden van de commissie,
de inmiddels professionele organisatie binnen de Borg, de steeds hogere
kosten en het beschikbare budget.
Hierbij zal Fraeylema Rondom, bestaande uit het Openluchtspel en de
Kunstmarkt, de kernactiviteit zijn. Jaarlijks zal ook Theater te Water optreden
in de Boerderij en zal de commissie trachten andere activiteiten te
ontwikkelen, waarbij de Borg, cq de Boerderij, functioneert als de
“Schouwburg van Slochteren”.
Tevens is de wijziging doorgevoerd is dat er nu maximaal 7 personen in het
bestuur zitting hebben en dat er met werkgroepen wordt gewerkt. Leden
worden niet meer namens een groepering in de commissie benoemd, maar op
grond van expertise en belangstelling. Eén lid is vertegenwoordigd namens de
Stichting Landgoed Fraeylemaborg.
Op 15 juni 2012 zijn de nieuwe statuten vastgesteld.
Samenwerking
Tijdens de evenementen KunstMarkt en Openluchtspel werkt de commissie
elk jaar samen met Scoutinggroep Fraeylema.
Ook is de Activiteitencommissie zeer erkentelijk voor hulp van vele
vrijwilligers, organisaties en sponsoren, zonder deze inzet zijn activiteiten op
het landgoed Fraeylemaborg niet mogelijk.
Vrijwillige medewerkers:
KunstMarkt:
Winnie Bakker
Greetje Bos
Betty Potman,
Willem van Karsen
Jurjen Verver
EHBO Slochteren/Schildwolde
Leden, Stam en OPF Scouting Fraeylema

63
Openluchtspel:
Wim Boer Productieteam
Wim Valentijn Productieteam
Martin Akkerman Productieteam
Fred Knip Productieteam
Herman Heikens Productieteam
Carine Dokter Decor ontwerp
Andre Sietsma Licht en Geluid techniek
Elvera van Bentum Kostuums
Philippien Bos Productie en PR
Albert Secuur Regie
EHBO Slochteren /Schildwolde
Leden, Stam en OPF Scouting Fraeylema
. . . en natuurlijk de vele toneelspelers uit Slochteren, Stad en Ommeland

64
Exploitatieoverzicht 2012 Activiteitencommissie Fraeylemaborg
Vermogensoverzicht per 1 januari 2012 (beginvermogen)
Activa:
Banktegoeden:
Saldi Rabobank
Rekening 3594.17.531 € 22.446
Internet spaarrekening 3285.606.207 € 107
------------- € 22.553
Kassaldo € 0
Materiële bezittingen
Kassa 2003, boekwaarde € 0
Nog te ontvangen:
BTW 4 e kw 2011 € 39
-------------
Totaal activa € 22.592
=======

65
Passiva:
Nog te betalen posten: bankkosten 4 e kw 2011 € 31
Eigen vrij vermogen 01-01-2012 € 12.561
Reserve “Slecht Weer Openluchtspel”
saldo per 01-01-2012 € 10.000
Saldo “Slecht weer reserve 01-01-2012 € 10.000
-------------
Totaal passiva € 22.592
=======

66
Overzicht opbrengsten en kosten 2012
Opbrengsten:
Opbrengst Activiteiten 2012
- Theater te water € 3.860
- Kunstmarkt € 2.034
- Openluchtspel entreegelden € 10.291
------------
Totaal opbrengsten activiteiten € 16.185
Subsidies:
Algemeen:
Gemeente Slochteren € 2.560
Landgoed Fraeylemaborg € 2.560
Openluchtspel:
St. Emmaplein Foundation € 6.000
St. Kammingafonds € 1.000
Pr. Bernhardfonds € 2.500
----------- € 14.620
------------
Opbrengsten 2011 € 30.805
=======

67
Kosten:
Kosten Activiteiten 2012
Theater te water € 3.789
Kunstmarkt € 2.402
Openluchtspel € 21.764
-----------
Totaal kosten activiteiten € 27.955
Overige kosten:
Bureaukosten € 538
------------
Totaal kosten 2012 € 28.493
=======

68
Resultaat 2012
Totaal opbrengsten € 30.805
Totaal kosten € 28.493
-----------
Resultaat 2012 € 2.312
Naar “Reserve openlucht spel” € 0
-----------
Toevoeging vrij vermogen € 2.312
=======

69
Vermogensoverzicht per 31 december 2012 (eindvermogen)
Activa:
Banktegoeden:
Saldi Rabobank
Rekening 3594.17.531 € 4.220
Internet spaarrekening 3285.606.207 € 20.108
------------- € 24.328
Kassaldo € 0
Materiële bezittingen
Kassa 2003, boekwaarde € 0
Nog te ontvangen:
BTW 4 e kw 2012 € 10
Rente spaarrek. 2012 € 223
Vooruitbetaald 2013: Afrekening Philippien Bos € 524
-----------
Totaal activa € 25.085
=======

70
Passiva:
Nog te betalen posten: bankkosten 4 e kw 2012 € 33
Buma muziekrechten activiteiten € 179
Eigen vrij vermogen 01-01-2012 € 12.561
Toevoeging resultaat 2012 € 2.312
-----------
Eigen vrij vermogen 31-12-2012 € 14.873
Reserve “Slecht Weer Openluchtspel”
saldo per 01-01-2012 € 10.000
toevoeging 2012 € 0
-----------
Saldo “Slecht weer reserve” € 10.000
------------
Totaal passiva € 25.085
=======