Dieren op het plein, Opgegraven dierresten van het Kazerneplein te ...

Dieren op het plein
Opgegraven dierresten
van bet Kazerneplein te Gorinchem
Theo de J ong_ /If q P
ArcheoService apport nr. 7 +£---

2
Dieren op het plein
Opgegraven dierresten
van het Kazerneplein te Gorinchem
Theo deJong
ArcheoScrvice Rapport nr. 7
juni 1998
In opdracht van 13IJL'C-consult tc Amsterdam

lnhoud
Voorwoord
1. lnleiding 5
2. Van welke soorten zijn rcsten gevonden 6
3. Huisdieren, slachtvec en pluimvce 11
4. Jacht, jachtwild en gevogelte 19
5. Vissen en vasten 26
6. Weekdicrcn 27
7. l3ijzondere vondstcn 28
8. Samcnvatting 33
9. Literatuur 34
10. Lijst van afbeeldingen 36
Bijlage 1 38
11.1 Overzich t botresten van zoogdieren 39
11.2 Overzicht botresten van vogels 39
11.3 Overzicht botresten van vissen 40
11.4 Overzicht botrcsten van amfibieen 40
11.5 Overzicht schelpresten van weekdieren 41
l3ijlage 2 42
12.1 Aarltal resten per vondstnummer (blad 1-5) 43
Bijlage 3 44
13.1 Zoogdieren inventaris botresten per soort en skeletelement 45
13.2 Vogels inventaris botrestcn per soort en skcletelement 52
13.3 Vissen inventaris botresten per soort en skeletelement 56
13.4 Amfibieen inventaris botresten per soort en skeletelement 58
13.5 Weekdieren inventaris schelpen per soort en clement 59
Stichting ArcheoService
Postbus 8073
5601 KB Eindhoven
© l31JL'{ consult (Amsterdam), Stichting ArchcoService (Eindhoven) en auteur (Aarle-Rixtel) 1998.
Archeologisch erfgoed is een gemccnschappelijk bezit, de kem1is over het verleden die dankzij opgravingen wordt verworven
hehoort toe aan de gemeenschap. Onderzoekers zijn slechts vertalcrs. Met het werk dat door de onderzoekers is verricht moet
met respect worden omgegaan. Korte citalen mogen daarom worden venneld nuts de hron nauwkeurig is omschreven: auteur,
tjtcl, jaar en plaats van uitgave en paginaCs).
De Stichting ArcheoSem'ce is em dimslt•erlenende instelling voor musea en archeologm. Op niet-rommem'd.e basis IIJ()rd/
genoerkt aan maatschappelijke IJ()rming m interrsse mor het mlturele erjgoed. De mede11r:rkers tJan de Stichting
An-heoSenice onderschrijtlf!n her Hand vest tJafl de Nederlattdse Vereniging tJan Archeolngen. De Stichting ArcheoSem'ce is
aattgeslnlett bij de Stic/;ting t'OOr de Nederla11dse Archeolngie.
3

Voorwoord
4
In 1997 is op bet Kazemcplein in Gorinchcm een opgraving uitgcvoerd door projectarcheoloog
Pieter Floore. De ecologische resten uit deze opgraving zijn verwerkt door 13IAX-consult
(Amsterdam). Omdat dit bureau zich vooral richt op plantaardige resten is op verzoek van Henk
van Haaster van BIAX-consult ondcrzoek uitgevoerd aan de opgegraven dierlijke resten. Door
omstandigheden kon Chiara Cavallo (l.P.P., Amsterdam), die in eerste instantie het onderzoek
zou uitvoeren, dit niet uit voeren. Na overleg met Loes van Wijngaardcn-13akker (l.P.P.,
Amsterdam), was Chiara zo vriendclijk mij te verzoeken hct onderzoek van haar over te nemen.
Chiara verzorgde de bemiddeling tussen opdrachtgevcr, onderzoeksmateriaal en uitvoerder van
hct ondcrzoek (auteur). Via Chiara kondcn de te onderzoeken resten tijdelijk worden
ondergebracht bij mij, met dank aan Jan-Peter Pals (I.P.P., Amsterdam) die tijdelijk op bet
materiaal paste. Bet ondcrzoek vond plaats met behulp van de eigen vergelijkingscollectic.
Enkele determinaties werden op het lnstituut voor Pre- en Protohistorische Archeologie (l.P.P..)
tc Amsterdam gecontrolcerd, met dank aan Rick Maliepaard en Loes van Wijngaarden-Bakker.
Gedurendc het onderzoek werd ik aangesteld bij de Stichting ArcheoServicc (Eindhoven), met
dank aan M. van Son.
Aarle-Rixtel
juni 1998
'l11eo de Jong

1. lnlciding
5
Op 15 december 1997 kwam Chiara Cavallo (Instituut voor Pre- en Protohistorische
J\rchcolog1e te Amsterdam) met het verzoek een onderzoek naar botresten uit Gorinchem van
haar over te nemen. Door haar post-doctorale aanstelling aan het I.P.P. was het onmogclijk
geworden het toegezegde ondcrzock uit te voeren. In februari 1998 werd het vcrzoek bevestigd
en op 6 april 1998 heb ik het vondstmateriaal in Amsterdam opgehaald.
De dierlijkc rcstcn zijn in 1997 opgcgraven op het Kazemcplcin te Gorinchem onder Ieiding van
Pieter J'loore. Ze zijn afkomstig uit de opvulling van diverse contexten zoals ecn sloot, een
houten geul, ecn ovcrloop, ccn beerkcldcr, een becrton, een mestkuil en uit diverse
ophogingslagen en tegen andere constructies als muur ofhaard aan. Er is ccn begraven dier
gevonden, een hand. Tevcns zijn enkele resten op de stort van de opgraving gevonden, waarbij
de oorspronkclijke context nict meer te achterhalen is. J-Iet materiaal is vooral handmatig
verzameld, waardoor kleinere dierenresten (muizen, kleinere vissoorten) ontbreken. Enkele
vullingen van contexten zijn, gezien de vondsten van kleine dieren als zwarte rat en zangvogels,
(gedeeltelijk) gezeefd. De resten dateren voomamelijk uit de 16d• en tt• ee.w,v. De afzonderlijke
vondstnummers zijn met behulp van andere vondsten nauwkeuriger te dateren. Voor een
gedetailleerde datering wordt naar de opgravingsdocumentatie verwezen.
In dit rapport worden de dierlijke resten, in de vorm van botten en schelpen beschreven. Van de
gevonden resten is bepaald van wclke dieren ze afkomstig zijn. Daarbij is gelet op bijzondere
kenmerken, bijvoorbeeld als gevolg van ziekte, slacht of gebruik. De botfragmenten en
schelpresten zijn door vergclijking met skeletten van huidige dieren op soort gedetermineerd. De
gehantcerde methode is gebaseerd op het Laboratorium Protocol Archeozoolog1e van de
Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (Amersfoort) en de syllabus
Archeozo6log1e van het Groninger lnstituut voor Archeolog1e (Groningen) en de syllabus van
het Instituut voor Pre- en Protohistorische Archeologie (Amsterdam) 1 •
Vijf vondstdozcn met bot- en schelpfragmenten zijn ondcrzocht. Het onderzoek richtte zich op
de volgcnde vragen:
1. Van welkc dicren zijn de resten
2. Van hoevccl individuen zijn dezc resten
3. \'Vat is het gewicht van de fragmentcn
4. Zijn sporen van bewcrking of gebruik herkenbaar
5. Kunncn we informatie over de natuurlijke omgcving hcrleiden
De ant:woorden op deze vragcn komen in dit rapport aan de orde. De primairc
onderzocksgegevens zijn verwerkt in tabellen die als bijlagen zijn toegevoegd. Naast een
algemeen overzicht van aile vondsten wordt in de tweede bijlage het aantal resten per
vondstnummer weergegeven. In de derde bijlage zijn de vondsten per diersoort gcgroepeerd, en
worden de skeletelcmenten wcergegeven. ln dezc bijlagen kunnen vragen als: welke soorten per
vondstnummer (bijlage 2), welke skeletelementen (bijlage 3), hoeveel resten van een soort (bijlage
3), hoeveel individuen (bijlage 3), en welk gewichtsaandeel (bijlage 3) worden beantwoord.
1 Lauwerier (1992), Clason (1980) en Van Wijogaarden-Bakker (1985). De botmaten zijn genomen op aanwijzingen
van Von den Driesch (197G) en Morales en Rosenlund (1979)

edraagt 23,55 kilogram. Zoogdieren nemen hiervan verreweg het grootste aandeel voor hun
rckening: 97,8 %, vogcls: 0,8%, vissen: 0,3%, amfibicen: 0,01% en weekdieren: 1,0%.
Afbeeldiog 1
Overzicht van de diergrocpen wogdieren, vogcls, vissen, amfibieen en weekdieren. Gorinchem,
Kazerneplein 1997.
amfibieen
9%
vissen
8
zoogdieren
16%
vogels

Afbeelding 2
Verl10uding slachtvce: mnd, mndkalf, varken en schaap/gcit. Gorinchem, Kazerneplein 1997.
AJbeelding 3
Vcrhouding pluimvee en gcvogclte: kip, gans, eend en wild gcvogclte
9
10%
varken
27%
eend
3%
rundkalf
kip
rund
gans
10%

Afbeelding 4
Vcrhouding zeevisscn en zoctwatervisscn: kabeljauw, schelvis, schol, wijting, stekelrog, snoek, karper,
karpcrachtigen en brascm.
karperachtigen
20%
brasem
1%
17%
karper
10
41% kabeljauw
schol
1%
4% 1 % wijting
snoek stekelrog
schelvis
Afbeelding 5
Verhoudi.ng wcekdieren; ocster, mosscl, kokkel, aJikmik, overige zeeweekdieren, zoctwaterweekdieren en
landslakken.
landslakken
10%
zoetwaterweekdieren
3%
overige zeeweekdieren
7%
alikruik
5%
kokkel
14% oester
mossel

3. Huisdiercn, slachtvee en pluimvec
11
Van runderen zijn de meeste resten gevonden. Dit betekent niet dat deze dieren ook het meeste
gegeten werden. Dat runderbotten het meest gevonden worden kan diverse oorzaken hebben.
Runderen worden bij het slachten in kleine porties gchakt, die geschikt zijn voor een maaltijd. De
rest wordt gerookt, gedroogd of gezouten opgeslagen. 1 let is begrijpelijk dat runderen in meer
stukken worden gehakt dan de kleinere dieren als varken en schaap. Hierdoor zullen meer
fragmentcn van rundcren worden gevonden in verhouding tot fragmenten van kleinere
zoogdiercn, die in mindcr stukken worden vcrdecld 5 . Vcel botresten van diverse diersoorten
vertonen knaagsporen van honden, kattcn of nog klein ere roofdit:ren. Knaagsporen werden
vastgeste ld op b otten van run d eren , var ens , sc aap gett , uas , OntJn , tp . terutt IJ t
6 k 7 h I . R I 9 k .. 10 k' II H ' . bl"k
dat de afgekloven botjes, na de maaltijd, aan huisdieren als hood en kat werden gegeven. Een
niet te bepalen hoeveelheid dierlijke restjes zal zo in magen van hond en kat zijn opgelost. Het
aandeel daarvan is archeologisch niet te traceren. Recent onderzoek 12 geeft aan dat maaltijdresten
van kleinere zoogdieren varkens, schaap, kippen en vissen door honden volledig kunnen worden
opgepeuzeld. Daarvan wordt niets meer teruggevonden! Slechts de grote en sterke botten van
runderen blijven, na een tijdje als knaagbot gediend te hebben, ergens verloren achter. Op deze
wijze kunnen de resten van runderen over-vertegcnwoordigd zijn in archeologische vondsten.
Daamaast zijn runderbotten bijzonder resistent tegen verwering in de bodem. Resten van
klcinere dieren worden door zure bestanddelen in de bodem eerder afgebroken dan grote
'massieve' nmderbotten. In kleigronden en vette humeuzc vullingende vindt verwering minder
plaats. Ook onder kalkrijke puinpakketten worden botten minder snel afgebrokcn. Omdat de
conservering van de in Gorinchem gcvonden bottcn goed is, mogen we veronderstellen dat
verwcring in de bodcm slechts een geringe rol heeft gespeeld.
De verzamelwijze op een opgraving kan een over-vertegenwoordiging van grotc botten tot
gevolg hebben. Door handmatig verzamelen worden dikwijls vrijwel alle kleine botfragmenten
overgeslagen. De grote runderbotten vallen in het modderige zand beter op en worden daardoor
eerder verzameld. Slechts bij het zeven van grond kunnen aile kleinere botten worden verzameld.
Dit zeven is echter tijdrovend en daardoor rclatief kostbaar. Daardoor wordt het niet altijd
tocgepast. Hicrdoor bcstaat dus de kans dat de grote botten van runderen de oorspronkelijke
vcrhouding tussen de slachtveesoorten vcrtekent.
Een grotc hocveelheid runderbotten betekent dus niet dat crook het meeste rundvlees werd
gcgeten. Door diverse taphonomische processen neemt het aantal resten voor diverse soortcn
verschillcnd af (afb. 6). Daarentcgen Ievert een rund wei meer vices dan een varkcn of schaap.
Een runderbot betekent meer vices dan een varkensbot. Het is overtuigend dat runderen in elk
geval ccn fors aandecl in de voeding hadden, maar dat is niet zo vanzelfsprekend als vaak wordt
geschreven. Het is moeilijk om met behulp van botresten de oorspronkelijke vleesverdeling
tussen rund, varken en schaap/geit aan te geven. Als we uitgaan van de aantallen resten komt
rund op de ecrste plaats, gevolgd door schaap/geit, varken en rundkalfjc. Dezc laatste vormde
slechts cen relatief klein aandccl. Dit komt overeen met het aantal individuen. Het botgewicht
0 zic DeJong 1994b: 2M-265
6 vondstnummcrs 1-2-064; 2-2-346; 3-1-250; 6-2-398; 2-2-365 (kalfje)
7 vondstnummers 1-2-490; 6-2-462; 6-2-496
8 vondstnummers 1-2-448; 1-2-490; 0-0-044
9 vondstnummers 1-2-375 en 2-2-346
10 vondstnummcr 1-2-490
It vondstnummer 0-0-044
12 met de cigen hond als 'proefkonijn'

gunt varkens een twcedc plaats in het vlccsaandccl. Dit is wellicht meer realistisch. Het levend
gewicht van het slachtvec ligt ook in dcze lijn: rund-varken-schaap of geit.
12
Van runderen en varkens kon geen schofthoogte worden berekend. Aile lange botten van de
potcn, waarmee cen schofthoogtc bcrckend kan worden, zijn in stukken gekapt bij het slachten.
Bovendien zijn de meeste varkens op onvolgroeide leeftijdcn geslacht. Maten nemen van botten
van onvolgroeidc diercn gccft altijd een nict tc controleren afwijking. De runderen zijn
overwegcnd forsc dicren. Ze zijn al veel groter dan de middeleeuwse runderen die een schoft
tusscn 110 en 115 em Iudden, maar nog kleiner dan de huidigc runderen met hun schoft tussen
zo'n 125-130 em. llun schofthoogte zal op grond van deze vergelijking tussen zo'n 115 en 125
em zijn geweest. Er bevinden zich relatief vee! hoompittcn tussen het afval, Dit afval kan dikwijls
met een leer:Jooierij in verband worden gebracht (afb. 7). De varkens bezitten nog kenmerken
van middeleeuwse dieren, waarvan de lange rechte kop een belangrijke aanwijzing is (afb. 8). Van
een schaap kon de oorspronkelijke schofthoogte worden berekend, deze was ongeveer 65 cm 13 •
Enkelc schedclfragmentcn zijn van hoomloze schapen afkomstig 14 • Er zijn gcen
schedelfragmenten van gehoomde schapen of van geiten gevonden.
Paarden, honden en katten werden niet gegeten. Ook snijsporen van het villen van dode dieren
ontbreken, evenals knaagsporen, op de botresten. De paarden waren vrij forse dieren. Een
complect middcnhandsbecn is afkomstig van een volgroeid, stevig gebouwd paard met een
schofthoogte tussen 152 en 160 cm 15 . Van een ander onvolgroeid paard, jonger dan 3,5 jaar,
wcrden diverse rcsten gevondcn 16 • De hondcn waren middelgroot. Van een hond werd een
opperarmbeen gevonden die morfologisch overecnkomt met die van een teckel 17 (afb. 9). Het
dier zal een dergelijke houding en uiterlijk hebben gehad, en een schofthoogte van ongeveer 35
em. Van een andere hond werd het bijna complete skelet gevonden (afb. 10). Dit relatief slanke
dier had een schofthoogte van ongeveer 50 em. Het was een reu die een leeftijd bereikte tussen
10 en 12 maar1den . Van een derde bond zijn slechts enkele resten gevondcn. Dit dier zal
evcneens zo'n 50 em groot zijn geweest, Ook dit dier was een reu: het os baculum of penisbot
werd gevonden 18 • Van drie huiskatten werden resten gevonden, van een niet volgroeide kat een
schedelfragmene 9 , en van twee volgroeicle katten een scheenbeen en twee linker bekkens 20 •
Van het pluimvee vormden kippen het grootste aanbod. Een groot dee! van het skelet van een
onvolgroeide kip werd gevonden in de beerkelder 21 (afb. 11). Van een t:weede (volwassen) kip
werden in dezclfde beerkelder resten gevonden. De dieren werclen dikwijls thuis geslacht zoals
restcn van schedel, onderpoten Ooopbeen) en vleugel- en teenkoten bewijzen 22 • Bij geslacht
aangekochte dieren ontbreken deze onderdelen. Afgczien van het complete skelet worden vooral
die resten gevonden waar het meeste vices aan zit: vleugel (opperarmbeen, ellepijp, spaakbeen)
en poot (dijbeen en scheenbeen) 23 • Naast kippen zullen regelmatig eenden opgediend zijn. De
resten komen het best overeen met de 'wilde eend', maar dcze diercn zijn de stamvader van de
gedomesticeerde eenden, zodat het ondcrschcid tussen 'wild' en 'gedomesticeerd' aan het skelet
13 vondstnummer 0-0-044
14 vondstnummers 1-2-490 en 0-0-044
15 vomlstnummer 6-2-336
113 vondstnummcr 0-0-044
17 vondstnummer 2-2-365
18 vondstnummer 0-0-044
19 vondstnummer 1-2-448
20 Yondstnummer 0-0-044
21 vontlstnummer 1-2-448
2 2 vondstnummers 1-2-448; 1-2-375; 3-1-251; 6-2-332
23 zie inventaris vogels: bijlagc 13.2

13
nil:t zo duiddijk is. Mogdijk wcrden de l:l:llden in de watcrrijke omgcving van (;onnchem
gcvangen, mogclijk scharrcldcn ze, als tamme cendcn, samen met kippcn en cnkclc ganzen, op
h et crfhun ,·oedsel bijcen. llet bekkcnfragment YaJl cen duif is van ecn otwolgrocid dicr, zocbt
l . . . I 12·1
t c snort n tct prectcs ts vas tgestc c .
Afbeelding 7
I [-461)
:1· 1 \'OndshJummcr 1-2-448.

15
Afbeelding 8
Schedel van een varken. De lange rechte snuit doet denken aan het middeleeuwse varken, dat van wilde zwijnen af
stamt (1-2-494).
_ , __ ,_ ,
".J .
.....

Afbcclding 10
Skclc t \' an ccn ho nd . C _,o nnc . I JCm, Kazcmcplcin.
-
17

18
Afbeelding 11
Skelc t ,·an ccn nog 111ct Yolgrocidc kip. Gorinchcm. Kazcrncplcin.
1
v
---

Afbcelding 16
Skclc tres ten van haas, konijn en kip met knaagspo rcn nn cen klein roofdicr, mogclijk ccn fret.
\ 'an links naar rcchts: 1. schoudcrblad haas (1-2-% 2); 2. hielbecn haas (1-2-375); 3. Jijbccn ko nijn (1-2-490); 4.
bckkcn konijn (1-2-490); 5. dijbecn kip (0-0-044). De pijltjcs gcven de t;mdindrukken aan. Gorinchcm,
J( azcrncplcin.
23
- 0 2 3
-em-
-

24
Afbeelding 17
Skeletrcsten van wilJc vogels. 1. ravebekslcutelbeen van taling (1-2-490); 2. ravcbekslcutelbccn vm1 watersnip (2-0-
142); 3. middenhandsbeen Yan wilde eenJ (0-0-044); 4. middcnhandsbeen van gans (1-2-448); 5. middenhandsbecn
van ooievaar (0-0-044); 6. middenvoetsbcen van ooicvaar (1-2-459). Gorinchem, Kazemcplein.
1 2
f
3 4 5 6
0 t_2 3
-em-

25
Afbeelding 18
Skcletrcsten van diverse watersnippen (borstbeen 1-2-362; overigc 1-2-448).
((l
-
0 1 2 3
-em-
Afbeelding 19
Skelct van watersnip met daarin de plaats van cnkclc gcvonden skelctresten van het Kazemeplein.

Afbeclding 23
){cstcn van de zwartc rat. Kazcmcplcin, Gorinchem.
29
0 2 3
em
Afbeelding 24
Skclet van een rat, met grij$ aangegeven waar de op het Kazcmeplcin gcvonden res ten in hct skclet uehoren.-

31
Afbeelding 25
Tcc.:nkoten \·an ccn nllld, gdnuikt bij hct kootspe l. Kazcmcplcin, G orinchcm.
0 2 3
- -em -
AJbeelding 26
Twcc botsplintcrs die gclm1ikt zijn . l(azerneplein, Gorinchem.
0 2 3
em

Albcelding 27
Bcncn plaat uit hct middcnhandsbccn van ccn mnd, waaruit kralcn zijn gczaagd. Kazcrncplcin Corinchem.
A1beelding 28
Schcdclfragment \'an ccn rund met aan het achtcrhoo[d kleinc g.utjcs als gcyoJg Yan cen
aangeboren afwijking (1-2-0(J·I), kazcmcplc:in (;orinchcm ..
32

8. Samenvatting
33
De dierlijke restcn van hct Kazcmcplcin tc Gorinchem die in 1997 werden opgegraven zijn van
vee! verschillende soorten dicren. Resten van slachtvee rund, varken, schaap en mogclijk geit zijn
te typcren als slacht- en maaltijdafval. Ook de res ten van pluimvee als kip, gans, eend en duif zijn
mogelijk restanten van gevaricerde maaltijdcn. Daamaast hielden de bewoners huisdieren als
paard, hond en huiskat. Een fret (of bunzing) werd mogelijk als huisdier gebruikt en mocht
botten van haas, konijn en kip vcrder afgekluiven. Met de fret werd mogelijk jacht bedreven op
konijncn. Ander jachtwild wat terug gevonden is is haas, knobbelzwaan, (wilde) eend, taling,
watersnip en mogclijk ooievaar en kraa.nvogel. Enkcle zangvogcls kunnen geconsumeerd zijn
zoals de vink, huismus en twee niet r1ader gedetcrmineerde soorten. Ook vissen werden
regelmatig opgediend, waarbij zeevissen als kabcljauw, schelvis, schol, wijting en stekelrog als
zecvissen vanuit hct kustgebied zijn aangevocrd. Zoetwatervissen snoek, karper en brasem
werden mogelijk in lokale watcren gevangen. Oester, mossel, kokkel en alikruik werden mogelijk
gcnuttigd, waarbij ovale strandschelp en halfgeknotte strandschelp als verontreiniging tussen de
aangeboden zeevruchten zal hebben gezeten. Schildersmossel, moeraspoelslak en gewone
schijthorenslak leefden vermoedelijk van nature in nabijgelegen open wateren als beken en
rivieren. Tuinslakken leefden vermoedelijk op het erf, hun schelpen kwamen bij toeval terecht in
archeologische sporen. Van nature leefde ook een zwarte rat in de omgeving die mogelijk als
ongewenste gast is gevangen en in de beerkelder werd weggcworpen. Enkele bottcn werden
gcbruikt voor bet kootspel, als spie of als strijkvoorwerp. Er zijn ter plaatse kralen gedraaid uit
een bot van ccn rund, waarvan een afvalstuk werd gevonden. Slcchts een bot, een fragment van
een runderschedel, vertoont een aangeboren afwijking. Voor het levende dier zal deze afwijking
nauwelijks tot last zijn geweest.
De gevarieerdc soortenlijst met jachtwild laat zien dat de bewoners aan het Kazemeplein van een
betere stand waren dan de gemiddckle burger. Bij burgercontexten ontbreekt mecstal jacht:wild.
De soortcnlijst is dan meestal beperkt tot slachtvee, huisdieren, en wat pluimvee. Vooral
knobbelzwaan, kraanvogel en ooievaar wijzen op cen huishouden van (wel-)stand, samen met
overig jachtwild, gevogelte en de fret (of bunzing).

9. Litcratuur
34
Uaker J., en D . Brothwell, 1980. A11imaf Visea.res ill Arcbaeofogy. London/New York/Toronto/Sydney /San firancisco.
I3rinkhuizcn, D .C., 1989. lcb()·o-arcbeologiscb o11der:;yek: methoden e11 toej>assi11g aaf! de band van Romei11s zismateriaaf uit k'eLrm
(Nederumd). Groningcn.
Clason, AT., 1980. Arcbeo::;pologie. Syllabus. Groningen.
Dam,J.H., 1 1 J53. l-Ie! jacbtbedr[jfi11 Nederi411d en lFe.rt-E11ropa. Zutphen.
Damme, D. van, en A. Ervynck, 1988. Medieval ferrets and rabbits in the castle of Laame (East-Flanders,
Belgium): A t::ontribution to the History of a predator and its prey. Helinitlf!l X:XVIll-2. 278-284.
Dasselaar, M. van, 1993. Botmateriaal van het kasteclterrein. H . Sprokholt, C. Akkerman en M. van Dassclaar. Het
kasteef vall Gouda. Jaarboek 1992-199 3 t'CIIl de arcbeologiscbe t'l!re11igi11g Golda. Gouda. 189-164.
Driesch, A., von den., 1976. A g11ide to tbe measNrement of Animal Bo11es from Archaeological Sites.
Cambridge/Massachusetts.
Ervynck, A. en D. van Dam me, 1988. Archeozoologisch ondcrzoek op het kastecl van Laame: lloezo?. Castelh1m V-
1. 10-17.
Ervynck, A., M.C. Laleman en P. R.aveschot, 1992. Knopen, kralen of ringetjes? I3otbewcrking in het klooster van
de geschoeide kannelieten. Stadrarcbeologie bodem m mom11nent i11 Gent 16-4. 51-55.
Gittenberger, E., \V. Uackhuys en Th. EJ. Ripken, 1984. De i411dsi4kken van Neder/4nd Leiden.
Hobusch, E., 1980. Fair Game. A History of Hrmti11g, Shooting and Aminal Conservati011. New-York/Leipzig.
Janssen, 1-I.L., 1983. Va11 Bos tot Stad. Opgrat7'ngell in 's-Hertoge11boscb. 's-1-lertogenbosch.
Jobse-Van Putten, J., 1995. Eem;o11dig maar voed:;:,aam. CN!tuurgescbiedmis t•a/1 de dagelijkse maaftijd in Neder/41/d Nijmegen.
Jong, T. de, 1992. 1-luisdieren, jachtwild, vissen en weekdieren: een weerspiegcling van gcvarieerde maaltijden. N.
Arts (red). !-let Kasteel t•an Eindbo!Je!l. Archeologie, ecologie m geschiedenis t•a!t em heerlijke IJ10tti11g 1420-1676. Eindhoven.
214-236.
Jong, T. de, 1994a. Gebruiksvoorwerpen van been. N . Arts (red). Spore// onder de Kempische stad. ./lrcheologie, e,·ologie m
t•roeg.rte geschiedmis wn Eindboz't!ll 1225-1500. Eindhoven. 245-254.
Jong. T. de, 1994b. Huisdieren, slachtvee en ongedierte: dieren in de middcleeuwse stad. N. Arts (red). Sporen onder
de Kempisc!Je .rtad. Archeologie, ecologic e11 t-'roegste gescbiedenis 1'1111 Eindhoven 1225-1500. Eindhoven. 260-285.
Jong, 'J'. de, A. Cam1iggclt en G. van den Eyndc. 1997. Met de Nassaus aan tafel. Dierlijk botmateriaal uit het
kasteel van Breda ondcrzocht. Braba11ts Heem49-4. 121-129.
Lauwcrier, R.C.G.M., 1992. L:Jboratorimn protomf archeo:;:_oologie (R0/3). Amersfoort.
Lauwericr, R.C.G.M., M. van Winter, T. de Jong en J.T. Zeiler., 19%. Voeding op Limburgse kastelen. W.M.I-1.
Hupperctz,JH.M.M. van Hall, E.M. Klock, L.H.M. Wessels (red). Middeleeuu;se kastelen in Limburg. Verschijningsi'Or!!IC/1
1>a11 bet ka.rteel, ::jjn adelhjke !JCII'Oners e11 hun perso11eeL Venlo. 143-160.
Lange, It, P. Twisk, A. van \Vinden, A. van Diepenbeek, 1994. Zoogdieren va11 West-Europa. Koninklijke
Natuurhistorische Vcrcniging en Vcrcniging voor Zoogdicrkuodc en Zoogdicrbcschcnning. Utrecht.
Lopez, E ., 1987. De kookkunst WI/ Alexandre Dumas. Groningeo.
Maancn, F. van, en F. Vaandragcr. 1988. De faunarcsten uit de ringgracht van de middelecuwse stinswier te Zweins
(Fri.). U''e.rterheem 37-3. 176-182.

Van links naar rechts: 1. schoudcrblad haas (1-2-362); 2. hielbeen haas (1 -2-375); 3. dijbeen konijn (1 -2-490); 4.
bekken konijn (1 -2-490); 5. dijbeen kip (0-0-044). De pijltjes geven de tandindrukken aan. G orinchem,
Kaze rneplein.
37
Afbeelding 17
Skcletresten van wilde vogcls. 1. ravebeksleutclbeen van taling (1-2-490); 2. ravebeksleutelbeen van watersnip (2-0-
142); 3. middenhandsbeen van wildc eend (0-0-044); 4. middenhandsbeen van gans (1-2-448); 5. middenhandsbeen
van ooievaar (0-0-044); 6. middcnvoetsbeen van ooievaar (1 -2-459). Gorinchem, Kazemeplein.
Afbeelding 18
Skcletresten van diverse watersnippcn (borstbeen 1-2-362; overigc 1-2-448).
Afbcelding 19
Skclet van watersnip met daarin de plaats van enkcle gevonden skeletresten van het K1zerneplein.
Afbeelding 20
Res ten van kabeljauwen. 1. rcchter pracmaxillare, 2. rechter pelvis, 3. linker hyomandibulare, 4. linker palatinum, 5.
twec precautlalc wervcls (1-2-490). Gorinchem, Kazerneplein.
Afbcelding 21
Schelpen van het Kazemeplein, Gorinchem.
1. oester, rcchter klep (1 -2-233); 2. oester, linker klep (2-1-252); 3. mosscl, rechterklep (1-2-491); 4. schildersmossel,
linkerklep (1-1 -444); 5. ovalc strandschclp (1-1-444); 6. halfgeknotte strantlschclp (1-2-491 ); 7. kokkcl (1-2-491).
Afbeclding 22
Slakkcn van het Kazerncplcin, Gorinchem.
1. alikruiken (1-1-1 95); 2. moeraspoclslak (1-1-195 en 1-2-491); 3. schij fhorenslak (1-2-491); 4. tuinslakken (1-2-
491).
Afbeelding 23
Resten van de zwarte rat. Kazemeplcin, Gorinchem.
Afbeclding 24
Skelet van een rat, met grijs aangegevcn waar de op het Kazerneplein gcvontlen res ten in het skelet behoren.-
Afbeelding 25
Teenkoten van een rund, gebruikt bij het kootspel. Kazerneplein, Gorinchem.
Afbeclding 26
Twee botsplinters die gebruikt zijn. Kazemeplein, Gorinchem.
Afbeelding 27
Benen plaat uit het middenhandsbecn van een rund, waaruit kralen zijn gezaagd. Kazerneplein Gorinchem.
Afbeelding 28
Schcdclfragment van ecn rund met aan het achterhoofd kleine gaatjes als gevolg van een aangcboren afwijking (1 -2-
064), kazerneplcin Gorinchem ..

Bijlagen
Uijlage 1
11.1 Overzich t botres ten van zoogdieren
11.2 Overzicht botrestcn van vogcls
11.3 Overzicht botresten van vissen
11.4 Overzicht botrestcn van amfibieen
11.5 Overzicht schclpresten van wcckdieren
38

39
VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
ZOOGDIEREN TOTAAL MAl GEWICHT
slachtvee
rund 253 41 19.119
rundkalfje 11 5 16
varken 41 15 1240
schaap/geit 114 18 898
huisdieren
paard 6 3 837
hond 144 3 733
huiskat 4 3 16
jachtwild/wild
bunzing/fret 17 1 22
haas 8 5 27
konijn 5 3 9
ongedierte
zwarte rat 11 1 8
mens
mens 2 2 110
ZOOGDIEREN 616 100 23.035
VOGELS TOTAAL MAl GEWICHT
pluimvee
kip 50 10 73
gans 13 4 29
eend 37 10 48
duif 1 1 2
wild gevogelte
knobbelzwaan 1 3
taling 5 3 8
watersnip 20 8 10
ooievaar 2 2 13
kraanvogel 1 1 3
zangvogels
vink 2 2 1
huismus 2 1 1
'zangvogel' 2 2 1
overige
'vogel' 13 nvt 7
VOGELS 149 45 199

40
VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
VISSEN TOTAAL MAl GEWICHT
zeevissen
kabeljauw 33 9 54
schelvis 11 3 9
schol 1 1 2
wijting 1 1 1
stekelrog 1 1 2
zoetwatervissen
snoek 3 2 4
karper 14 2 3
karperachtigen 16 2 6
brasem 1 1 1
VISSEN 81 22 82
AMFIBIEEN TOTAAL MAl GEWICHT
kikker 2 2 3
AMFIBIEEN 2 2 3
WEEKDIEREN TOTAAL MAl GEWICHT
zeeweekdieren
oester 8 8 141
mossel 24 16 53
kokkel 3 3 4
alikruik 4 4 10
ovale strandschelp 1 1 3
halfgeknotte strandschelp 1 1 1
zoetwaterweekdieren
schildersmossel 2 2 6
moeraspoelslak 2 2 3
gewone schijfhorenslak 2 2 3
landslakken
tuinslak 3 3 4
'slakje' 9 9 3
WEEKDIEREN 59 51 231
FAUNARESTEN 907 220 23.550

41
Bijlage 2
12.1 Aantal resten per vondstnummcr (blad 1-5)

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
42
AANTAL RESTEN PER VONDSTNUMMER
blad 1
VONDSTNUMMER 1-1-001 1-1-019 1-1-021 1-1-068 1-1-070 1-1-071 1-1-081 1-1-083 1-1-093 1-1-095 1-1-195 1-1-259
SPOORNUMMER 0 30 4 5 0 0 35 35 46 47 1 64
slachtvee
rund
rundkalfje
varken
schaaplgeit
huisdieren
paard
hond
huiskat
jachtwildlwild
bunzinglfret
haas
konijn
ongedierte
zwarte rat
mens
mens
pluimvee
kip
gans
eend
duif
wild gevogelte
knobbelzwaan
taling
watersnip
ooievaar
kraanvogel
zangvogels
vink
huismus
'zangvogel'
overige
'vogel'
zeevissen
kabeljauw
schelvis
schol
wijting
stekelrog
zoetwatervissen
snoek
karper
karperachtigen
brasem
overige
kikker
zeeweekdieren
oester
mossel
kokkel
alikruik
schildersmossel
ovale strandschelp
halfgeknotte strandschelp
zoetwaterweekdieren
moeraspoelslak
gewone schijfhorenslak
landslakken
tuinslak
'slakje'
TOTAAL PER VNR
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Q
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
14
2
4
0
0
0
0
0
22
7
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
·o
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
9

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
43
AANTAL RESTEN PER VONDSTNUMMER
blad 2
VONDSTNUMMER 1-1-266 1-1-441 1-1-444 1-2-064 1-2-064 1-2-233 1-2-248 1-2-288 1-2-362 1-2-375 1-2-381 1-2-392 1-2-393
SPOORNUMMER 24 35 51 83 x 66 88 o 23 155 155 157 157
slachtvee
rund
rundkalfje
varken
schaap/geit
huisdieren
paard
hond
huiskat
jachtwild/wild
bunzinglfret
haas
konijn
ongedierte
zwarte rat
mens
mens
pluimvee
kip
gans
eend
duif
wild gevogelte
knobbelzwaan
taling
watersnip
ooievaar
kraanvogel
zangvogels
vink
huismus
'zangvogel'
overige
'vogel'
zeevissen
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
kabeljauw 0
schelvis 0
schol 0
wijting 0
stekelrog 0
zoetwatervissen
snoek 0
karper 0
karperachtigen 0
brasem 0
overige
kikker 0
zeeweekdieren
oester 0
mossel 0
kokkel 0
alikruik 0
schildersmossel 0
ovale strandschelp 0
halfgeknotte strandschelp 0
zoetwaterweekdieren
moeraspoelslak 0
gewone schijfhorenslak 0
landslakken
tuinslak 0
'slakje' 9
TOTAAL PER VNR 9
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
0
0
0
0
0
3
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
10
2
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
6
4
0
0
7
0
0
0
0
2
0
0
3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
19
6
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
15
8
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
10
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4

46
VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein blad 5
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
VONDSTNUMMER 0-0-306 TOTAAL
SPOORNUMMER 158
slachtvee
rund 3 253
rundkalfje 0 11
varken 1 41
schaaplgeit 0 114
huisdieren
paard 0 6
hond 0 144
huiskat 0 4
jachtwild/wild
bunzinglfret 0 17
haas 0 8
konijn 0 5
ongedierte
zwarte rat 0 11
mens
mens 0 2
pluimvee
kip 0 50
gans 0 13
eend 0 37
duif 0 1
wild gevogelte
knobbelzwaan 0 1
!a ling 0 5
watersnip 0 20
ooievaar 0 2
kraanvogel 0
zangvogels
vink 0 2
huismus 0 2
'zangvogel' 0 2
overige
'vogel' 0 13
zeevissen
kabeljauw 0 33
schelvis 0 11
schol 0 1
wijting 0
stekelrog 0
zoetwatervissen
snoek 0 3
karper 0 14
karperachtigen 0 16
brasem 0
overige
kikker 0 2
zeeweekdieren
oester 0 8
mossel 0 24
kokkel 0 3
alikruik 0 4
schildersmosse\ 0 2
ovale strandschelp 0 1
halfgeknotte strandschelp 0
zoetwaterweekdieren
moeraspoelslak 0 2
gewone schijfhorenslak 0 2
landslakken
tuinslak 0 3
'slakje' 0 9
TOTAAL PER VNR 4 907
AANTAL RESTEN PER VONDSTNUMMER

13ijbge 3
13.1 Zoogdieren inventaris botresten per soort en skeletclement
13.2 Vogels inventaris botresten per soort en skeletelement
13.3 Vissen invcntaris botrestcn per soort en skcletelement
13.4 Amfibicen inventaris botresten per soort en skeletelement
13.5 \Veekdieren invcntaris schelpen per soort en element
47

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
CATERING 16de-17de eeuw
SOORT Rund
(Bos taurus)
VONDSTNUMMER 1·2·464
SPOORNUMMER 158
CONTEXT ophooglaag
DIERSOORT rund
hoompitten/gewei 1
schedel 0
bovenkaak 0
onderkaak 0
losse Ianden 0
tongbeen 0
halswervels 0
borstwervels 0
lendewervels 0
heiligbeen 0
staartwervels 0
sleutelbeen 0
ribben 0
borstbeen 0
schouderblad 0
opperarmbeen 0
spaakbeen 0
ellepijp 0
handwortelbeentjes 0
middenhandsbeen 0
bekken 0
dijbeen 0
knieschijf 0
scheenbeen 0
kuitbeen 0
voetwortelbeentjes 0
middenvoetsbeen 0
kootjes 0
sesambeen 0
overige 0
niet gedetermineerd 0
TOTAAL
MAl
GEWICHT 142
1·2-490
155
laag 3
rund
0
3
0
0
2
0
0
0
0
0
4
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
14
1
265
1·2-494
158
ophooglaag
rund
5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
4
1063
2·2·346 2·2-365
X 91
rond S91 houten geul
rund rund
0 0
0 1
0 0
0 1
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 2
0 0
1 0
0 0
0 0
1 0
0 0
0 0
0
0 1
0 1
0 0
0 0
1 0
0 1
0 0
0 0
0 1
0 0
3
1
260
9
1
375
3-1-250
102
0
rund
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
0
1
0
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
7
1
405
6·2·336
151
mestkuil
rund
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
567
6-2-398
143
a an leg
rund
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
1
505
6·2·461
152
0
rund
3
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
5
700
6-2-462
0
rund
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
2
685
6-2·495
151
mestkuil
rund
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
7
415
6-2-496
152
mestkuil
rund
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4
2
450
0-0-044
0
0
rund
7
8
0
0
6
1
2
1
0
1
0
26
0
5
4
2
4
1
6
3
0
4
0
0
0
5
3
0
0
30
120
4
4990
0..().306
158
detector
rund
1
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
2
950
TOTAAL
rund
25
23
s
6
13
1
5
5
3
0
1
0
49
0
10
8
4
6
3
10
8
4
6
2
0
1
9
5
5
35
253
41
19119
.+;:..
\C

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
CATERING 16de-17de eeuw
SOORT Rund, kalfje
(8os taurus, Juvemel)
VONDSTNUMMER 1-2-448 1-2-392 2-2-365 Q-0-044 TOTAAL
SPOORNUMMER 72 157 91 0
CONTEXT beerkelder profieldam houtengeul 0
DIERSOORT rund(kalfje) rund(kalfje) rund(kalfje) rund(kalfje) kalfje
hoompitten/gewei 0 0 0 0 0
schedel 0 0 0 1
bovenkaak 0 0 0 0 0
onderkaak 0 0 0 2 2
!ossa tanden 0 0 0 0 0
tong been 0 0 0 0 0
halswervels 0 0 0 0 0
borstwervels 0 0 0 0 0
lendewervels 0 0 0 0 0
heiligbeen 0 0 0 0 0
staartwervels 0 0 0 0 0
sleutelbeen 0 0 0 0 0 (J1
rib ben 1 1 1 0 3 0
borstbeen 0 0 0 0 0
schouderblad 0 0 0 0 0
opperarmbeen 1 0 0 0 1
spaakbeen 0 0 0 0 0
ellepijp 0 0 0 0 0
handwortelbeentjes 0 0 0 0 0
middenhandsbeen 0 0 1 2 3
bekken 0 0 0 0 0
dijbeen 0 0 0 0 0
knieschijf 0 0 0 0 0
scheenbeen 0 0 0 0 0
kuitbeen 0 0 0 0 0
voetwortelbeentjes 0 0 0 0 0
middenvoetsbeen 0 1 0 0
kootjes 0 0 0 0 0
sesambeen 0 0 0 0 0
overige 0 0 0 0 0
niet gedetermineerd 0 0 0 0 0
TOTAAL 2 2 2 5 11
MAl 1 1 1 2 5
GEWICHT 23 93 25 265 406

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
SOORT Varken
(Sus domsslicus)
VONDSTNUMMER 1-1·259
SPOORNUMMER 64
CONTEXT o
DIERSOORT varken
hoornpitten/gewei 0
schedel 0
bovenkaak 0
onderkaak 0
losse Ianden 0
tongbeen 0
halswervels 0
borstwervels 0
lendewervels 0
heiligbeen 0
staartwervels 0
sleutelbeen 0
ribben 1
borstbeen 0
schouderblad 0
opperarmbeen 0
spaakbeen 0
ellepijp 0
handwortelbeentjes 0
middenhandsbeen 0
bekken 0
dijbeen 0
knieschijf 0
scheenbeen 0
kuitbeen 0
voetwortelbeentjes 0
middenvoetsbeen 0
kootjes 0
sesambeen 0
overige 0
niet gedetermineerd 0
TOTAAL
MAl
GEWICHT
1
5
1·2-064
X
0
varken
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
155
1-2-448
72
beerkelder
varken
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
2
1
0
0
0
0
1
0
0
0
3
0
0
0
10
1
34
1-2-490
155
laag 3
varken
0
0
0
0
0
0
1
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
6
1
so
1·2-494 2-2-346
158 X
ophooglaag rond S91
varken varken
0 0
1 0
0 1
1 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
2
1
460
1
1
22
2·2-365
91
houten geul
varken
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
4
2
78
3-1-123
79
?
varken
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
4
6-2-462
0
varken
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
25
6-2-495
151
mestkuil
varken
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
2
118
6-2-496
152
mestkuil
varken
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
24
0-Q-044
0
0
varken
0
1
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
9
1
183
0-0-306
158
detector
varken
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
52
TOTAAL
varken
0
2
2
3
2
0
1
2
2
0
0
0
6
0
1
2
2
3
1
0
3
0
0
5
0
0
1
3
0
0
0
41
15
1240
Vl -

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
SOORT Schaap/Geit
(Ovls aries/Capra hircvs)
VONDSTNUMMER 1-1-021
SPOORNUMMER
CONTEXT
DIERSOORT
hoompitten/gewei
schedel
bovenkaak
onderkaak
losse tanden
tongbeen
halswervels
borstwervels
lendewervels
heiligbeen
staartwervels
sleutelbeen
rib ben
borstbeen
schouderblad
opperarmbeen
spaakbeen
ellepijp
handwortelbeentjes
middenhandsbeen
bekken
dijbeen
knieschijf
scheenbeen
kuitbeen
voetwortelbeentjes
middenvoetsbeen
kootjes
sesambeen
overige
niet gedetermineerd
TOTAAL
MAl
GEWICHT
4
vulling
schalgeit
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
23
1-1-068
5
haard
schalgeit
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1-1-071
0
vlak
scha/geit
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
2
1·1-081
35
bij S37
schalgeit
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
3
1·2-375
155
laag 2
schalgeit
0
2
0
0
0
0
0
0
3
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
7
1
50
1·2-381
155
beerton
scha/geit
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
4
1·2·448
72
beerkelder
schalgeit
0
0
0
0
0
0
1
0
3
0
2
0
4
0
2
1
0
0
0
0
2
1
0
0
0
0
0
0
0
0
17
1
48
1·2-490
155
laag 3
schalgeit
0
8
5
0
3
0
2
1
2
0
0
0
3
0
1
12
0
0
1
0
0
3
0
0
0
2
0
0
0
0
0
43
4
285
2·2-365
91
houten geul
schalgeit
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
6
6-2-398
143
aanleg
scha/geit
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
19
6-2-462
1
0
scha/geit
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3
1
15
6-2-495 0-0-044 TOTAAL
151 0
mestkuil o
schalgeit schalgeit scha/geit
0 0 0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
6
4
0
3
0
0
0
0
0
0
0
0
4
0
3
3
1
0
5
3
1
0
3
0
0
4
0
0
0
0
35
3
435
14
6
3
3
1
3
1
9
0
2
0
18
0
6
16
1
1
1
5
5
7
0
5
1
2
4
0
0
0
0
114
18
898
U1
N

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
CATERING 16de·17de eeuw
SOORT Paard Hond Huiskat Bunzlng of Fret SOORT
(Equus cabal/us) (Canis familiaris) (Felis catus) (Musl&la puloris!Muslsla furo)
VONDSTNUMMER 1·2·448 6-2-336 o-o-044 TOTAAL 2-0-142 2·2·365 0-0-044 TOTAAL 1·2-448 0-0-044 TOT AAL 1-2-490 TOTAAL VONDSTNUMMER
SPOORNUMMER 72 151 0 146 91 0 72 0 155 SPOORNUMMER
CONTEXT beerkelder mestkuil 0 graf outen ge1 0 beerkelde1 0 laag 3 CONTEXT
DIERSOORT paard paard paard paard hond hondje hond hond huiskat huiskat huiskat bunzing/fre bunzing/fret DIERSOORT
hoompitten/gewei
schedel
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
hoornpitten/gewei
schedel
bovenkaak 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0 bovenkaak
onderkaak 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 onderkaak
losse Ianden 0 0 2 2 9 0 0 9 0 0 0 1 1 losse tanden
tong been 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0 tong been
halswervels 0 0 0 0 5 0 1 6 0 0 0 1 1 halswervels
borstwervels 0 0 0 0 13 0 1 14 0 0 0 0 0 borstwervels
lendewervels 0 0 0 0 6 0 1 7 0 0 0 2 2 lendewervels
heiligbeen 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 heiligbeen
staartwervels 0 0 0 0 5 0 0 5 0 0 0 0 0 staartwervels
sleutelbeen
ribben
0
0
0
0
0
0
0
0
0
26
0
0
0
1
0
27
0
0
0
0
0
0
0
2
0
2
sleutelbeen
ribben
U1
\j.l
borstbeen 0 0 0 0 5 0 0 5 0 0 0 0 0 borstbeen
schouderblad 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0 schouderblad
opperarmbeen 0 0 0 0 2 1 0 3 0 0 0 1 1 opperarmbeen
spaakbeen 0 0 1 1 2 0 0 2 0 0 0 1 1 spaakbeen
ellepijp 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0 eltepijp
hanclwortelbeentjes 0 0 0 0 6 0 0 6 0 0 0 0 0 handwortelbeentjes
middenhandsbeen 1 1 0 2 8 0 0 8 0 0 0 1 1 middenhandsbeen
bekken 0 0 0 0 1 0 0 1 0 2 2 2 2 bekken
dijbeen 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 dijbeen
kn ieschijf 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0 knieschijf
scheenbeen 0 0 0 0 2 0 0 2 0 1 1 2 2 scheenbeen
kuitbeen 0 0 0 0 2 0 0 2 0 0 0 0 0 kuitbeen
voetwortelbeentjes 0 0 0 0 7 0 0 7 0 0 0 0 0 voetwortelbeentjes
middenvoetsbeen 0 0 0 0 5 0 0 5 0 0 0 3 3 middenvoetsbeen
kootjes 0 0 0 0 18 0 0 18 0 0 0 0 0 kootjes
sesambeen 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 sesambeen
overige 0 0 0 0 1 0 1 2 0 0 0 0 0 overige
niet gedetermineerd 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 niet gedetermineerd
TOTAAL 1 1 4 6 138 1 5 144 1 3 4 17 17 TOTAAL
MAl 1 1 1 3 1 1 1 3 1 2 3 1 1 MAl
GEWICHT 12 400 425 837 690 22 21 733 2 14 16 22 22 GEWICHT

VINDPLAA TS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
SOORT Kip
VONDSTNUMMER 1-1-068
SPOORNUMMER 5
CONTEXT haard
DIERSOORT kip
schedel 0
snavelboven 0
snavel onder 0
vierkantsbeen 0
tongbeen 0
halswervels 0
borstwervels 0
lendewervels 0
heiligbeen 0
staartwervels 0
stuitbeen 0
ribben 0
borstbeen 0
vorkbeen 0
ravebeksleutelbeen 0
schouderblad 0
opperarmbeen 0
spaakbeen 0
ellepijp 1
handwortelbeentjes 0
middenhandsbeen 0
bekken 0
dijbeen 0
knieschijf 0
scheenbeen 0
kuitbeen 0
loopbeen 0
kootjes 0
sesambeen 0
overige 0
niet gedetermineerd 0
TOTAAL
MAl
GEWICHT
(Gallus gallus domesticus)
1
3
1-2-448
72
beerkelder
kip (subad)
2
0
1
0
0
0
0
0
0
7
1
1
2
1
2
2
2
0
0
4
2
0
2
1
2
2
0
0
0
36
1
32
1-2-375
155
laag 2
kip
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
3
1
4
1-2-448
72
beerkelder
kip (ad)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
3
1
14
1-2-490
155
laag 3
kip
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
3
3-1-251
102
0
kip
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
1
3
6-2-332
151
humeus
kip (haan)
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
6
0-0-044
0
0
kip
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
1
0
0
0
0
0
0
3
3
8
TOTAAL
kip
2
0
1
0
0
1
0
0
0
0
7
1
1
2
2
3
2
4
0
0
4
5
0
5
1
6
2
0
0
0
50
10
73
Gans
(Anser anser)
1-1-070
0
start
gans
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
4
1-2-448 0-0-044
72
0
beerkelder 0
gans gans
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 1
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
1 0
0 0
0 0
0 1
0 1
0 0
1 2
0 0
1 0
2 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
2 0
0 0
0 0
0 0
7
2
17
5
1
8
TOTAAL
gans
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
1
1
0
3
0
2
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
13
4
29
SOORT
VONDSTNUMMER
SPOORNUMMER
CONTEXT
DIERSOORT
schedel
snavelboven
snavel onder
vierkantsbeen
tong been
halswervels
borstwervels
lendewervels
heiligbeen
staartwervels
stu it been
rib ben
borstbeen
vorkbeen
ravebeksleutelbeen
schouderblad
opperarmbeen
spaakbeen
ellepijp
handwortelbeentjes
middenhandsbeen
bekken
dijbeen
knieschijf
scheenbeen
kuitbeen
loop been
kootjes
sesambeen
overige
niet gedetermineerd
TOTAAL
MAl
GEWlCHT
U"1
U"1

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
CATERING 16de-17de eeuw
SOORT Wilde eend Duif Knobbelzwaan SOORT
(Anas platyrhynchos) (Columba sp.) (Cygnus olor)
VONDSTNUMMER 1·2·381 1-2-448 1-2-490 2-2-346 2-2-365 6-2-336 0-0-044 TOTAAL 1-2-448 0-0-044 VONDSTNUMMER
SPOORNUMMER 155 72 155 X 91 151 0 72 0 SPOORNUMMER
CONTEXT beerton beerkelder laag 3 rond S91 houten geu mestkuil 0 beerkelder 0 CONTEXT
DIERSOORT wilde eend wilde eend wilde eend wilde eend wilde eend wilde eend wilde eend wilde eend duif knobbelzwaan DIERSOORT
schedel 0 0 2 0 0 0 0 2 0 0 schedel
snavelboven 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 snavel boven
snavelonder 0 0 4 0 0 0 0 4 0 0 snavelonder
vierkantsbeen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 vierkantsbeen
tong been 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 tong been
halswervels 0 0 3 0 0 0 0 3 0 0 halswervels
borstwervels 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 borstwervels
lendewervels 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 lendewervels
heiligbeen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 heiligbeen
staartwervels 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 staartwervels
stuttbeen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 stuttbeen
rib ben 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 rib ben
borstbeen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 borstbeen
vorkbeen 1 2 0 0 0 0 1 4 0 0 vorkbeen
ravebeksleutelbeen 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 ravebeksleutelbeen
schouderblad 0 0 0 0 0 0 2 2 0 0 schouderblad
opperarmbeen 1 0 0 0 1 0 0 2 0 1 opperarmbeen
spaakbeen 1 0 2 0 0 0 1 4 0 0 spaakbeen
ellepijp 1 0 2 0 0 0 1 4 0 0 ellepijp
handwortelbeentjes 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 handwortelbeentjes
middenhandsbeen 0 1 0 0 0 0 3 4 0 0 middenhandsbeen
bekken 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 bekken
dijbeen 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 dijbeen
knieschijf 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 knieschijf
scheenbeen 0 0 0 1 0 1 1 3 0 0 scheenbeen
kuttbeen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 kuttbeen
loopbeen 0 2 0 0 0 0 0 2 0 0 loopbeen
kootjes 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 kootjes
sesambeen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 sesambeen
overige 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 overige
niet gedetermineerd 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 niet gedetermineerd
TOTAAL 4 6 14 1 1 1 10 37 1 1 TOTAAL
MAl 1 1 1 1 1 1 1 7 1 1 MAl
GEWICHT 5 7 16 4 4 2 10 48 2 3 GEWICHT
Ul
0>

VINOPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
CATERING 16de-17de eeuw
SOORT Vink Huismus Zangvogel Vogel SOORT
(Fringilla coelebs) (Passer domeslicus) (Passenformes) (Aves)
VONDSTNUMMER 1-2-448 1-2-448 1-2-448 1-2-448 1-2-375 1-2-381 TOTAAL VONDSTNUMMER
SPOORNUMMER 72 72 72 72 155 155 SPOORNUMMER
CONTEXT beerkelder beerkelder beerkelder beerkelder laag 2 beerton CONTEXT
DIERSOORT vink huismus zangvogel 'vogel' 'vogel' 'vogel' 'vogel' DIERSOORT
schedel 0 0 0 0 0 0 0 schedel
snavelboven 0 0 0 0 0 0 0 snavelboven
snavel onder 0 0 0 0 0 0 0 snavel onder
vierkantsbeen 0 0 0 0 0 0 0 vierkantsbeen
tong been 0 0 0 0 0 0 0 tong been
halswervels 0 0 0 0 0 0 0 halswervels
borstwervels 0 0 0 0 0 0 0 borstwervels
lendewervels 0 0 0 0 0 0 0 lendewervels
heiligbeen 0 0 0 0 0 0 0 heiligbeen
staartwervels 0 0 0 0 0 0 0 staartwervels
stu it been 0 0 0 0 0 0 0 stu it been
ribben 0 0 0 0 0 0 0 rib ben
borstbeen 0 0 0 0 0 0 0 borstbeen
vorkbeen 0 0 0 0 0 0 0 vorkbeen
ravebeksleutelbeen 0 0 0 0 0 0 0 ravebeksleutelbeen
schouderblad 0 0 0 0 0 0 0 schouderblad
opperarmbeen 1 1 0 0 0 0 0 opperarmbeen
spaakbeen 0 0 0 0 1 1 2 spaakbeen
ellepijp 0 0 0 0 0 0 0 ellepijp
handwortelbeentjes 0 0 0 1 0 0 1 handwortelbeentjes
middenhandsbeen 0 0 0 0 0 0 0 middenhandsbeen
bekken 0 0 0 0 1 0 1 bekken
dijbeen 0 0 0 0 0 0 0 dijbeen
knieschijf 0 0 0 0 0 0 0 knieschijf
scheenbeen 0 1 2 0 0 0 0 scheenbeen
kuitbeen 0 0 0 0 0 0 0 kuitbeen
loopbeen 0 0 0 0 0 0 0 loop been
kootjes 0 0 0 0 0 0 0 kootjes
sesambeen 0 0 0 0 0 0 0 sesambeen
overige 0 0 0 0 0 0 0 overige
niet gedetermineerd 0 0 0 9 0 0 9 niet gedetermineerd
TOTAAL 2 2 2 10 2 1 13 TOTAAL
MAl 2 2 2 nvt nvt nvt nvt MAl
GEWICHT 1 1 1 4 2 1 7 GEWICHT
Ul
a:;

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
SOORT Kabeljauw
(Gadus morhua)
VONDSTNUMMER 1-1-195
SPOORNUMMER 1
CONTEXT sloot
SOORT kabelj-acht
neurocranium 0
parashenoid 0
basio-occipitale 0
praemaxillare 0
maxillare 0
supramaxillare 0
dentale 0
palatinum 0
articulare 0
quadratum 0
hyomandibulare 0
hyale 0
operculum 0
pre-operculum 0
inter-operculum 0
sub-operculum 0
cleithrum 0
supracleithrum 0
postcleithrum 0
pelvis 0
vertebrae precaudalis
vertebrae caudalis 0
vertebrae 0
os anale 0
ribbe 0
vinstekel 0
vinstraal 0
huidstekel 0
schubben 0
overige 0
TOTAAL
MAl
GEWICHT 2
1-1-259
64
0
kabeljauw
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
12
1-2-362 1·2-381
23 155
beerton beerton
kabeljauw kabeljauw
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
1 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0
2 2
1-2-490
155
laag 3
kabeljauw
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
1
0
0
1
0
0
0
0
9
2
10
6-2-336
151
mestkuil
kabeljauw
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
15
17
1
9
6-2-495 TOTAAL
151
mestkuil
kabeljauw kabeljauw
0 0
0 0
0 0
2 3
0 0
0 0
0 0
0
0
0 0
0 2
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 0
0 1
1 4
0 1
0 0
0 0
0 3
0 0
0 0
0 0
0 0
0 17
3
2
17
33
9
54
Schelvis
(MelancgrtJmmus aeglafinus)
1·2·448 1-2·490 TOTAAL
72 155
beerkelder laag 3
schelvis schelvis
1 0
0 0
0 0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
7
5
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
3
0
0
0
0
0
0
0
0
4
2
4
schelvis
1
0
0
0
0
0
2
0
0
0
0
0
0
1
0
0
2
0
0
0
2
3
0
0
0
0
0
0
0
0
11
3
9
Schol Wijting SOORT
(Pieuronecles p/alessa) (MtJi'/angius mer/angus)
1-2·448
72
beerkelder
schol
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
2
1-2-490 VONDSTNUMMER
155 SPOORNUMMER
laag 3 CONTEXT
wijting SOORT
0 neurocranium
0 parashenoid
0 basio-occipitale
0 praemaxillare
0 maxillare
0 supramaxillare
0 dentate
0 palatinum
0 articulare
0 quadratum
0 hyomandibulare
0 hyale
0 oparculum
0 pre-operculum
0 inter-operculum
0 sub-operculum
1 cleithrum
0 supracleithrum
0 postcleithrum
0 pelvis
0 vertebrae precaudalis
0 vertebrae caudalis
0 vertebrae
0 os anale
0 ribbe
0 vinstekel
0 vinstraal
0 huidstekel
0 schubben
0 overige
TOTAAL
MAl
GEWICHT
U1
\C

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
SOORT Stekelrog Snoek Karper/karperachtigen Brasem SOORT
(Raja c/avata) (Esox lucius) (Cyprinus carpio/ Cyp:inidae) (AbramiS brama)
VONOSTNUMMER 1·2-448 1-2-488 6·2·336 TOTAAL 1-2·448 1-2-448 1·2·381 TOTAAL 1·2·490 VONOSTNUMMER
SPOORNUMMER 72 72 151 72 72 155 155 SPOORNUMMER
CONTEXT beerkelder beerkelder mestkuil beerkelder beerkelder beerton laag 3 CONTEXT
SOORT stekelrog snoek snoek snoek karperacht karper karper karper brasem SOORT
neurocranium 0 0 0 0 0 0 0 0 0 neurocranium
parashenoid 0 0 0 0 0 0 0 0 1 parashenoid
basio-occipitale 0 0 0 0 0 0 0 0 0 basio-occipitale
praemaxillare 0 0 0 0 0 0 0 0 0 praemaxillare
maxillare 0 0 0 0 0 0 0 0 0 maxillare
supramaxillare 0 0 0 0 0 0 0 0 0 supramaxillare
dentate 0 0 1 1 0 0 0 0 0 dentate
palatinum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 palatinum
articulare 0 0 0 0 0 0 0 0 0 articulare
quadratum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 quadratum
hyomandibulare 0 0 0 0 0 0 0 0 0 hyomandibulare
hyale 0 0 0 0 0 0 0 0 0 hyale
operculum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 operculum C\
pre-operculum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 pre-operculum 0
inter-operculum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 inter-operculum
sub-operculum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 sub-operculum
cleithrum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 cleithrum
supracleithrum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 supracleithrum
postcleithrum 0 0 0 0 0 0 0 0 0 postcleithrum
pelvis 0 0 0 0 0 0 0 0 0 pelvis
vertebrae precaudalis 0 0 0 0 0 0 0 0 0 vertebrae precaudalis
vertebrae caudalis 0 0 0 0 2 0 1 3 0 vertebrae caudalis
vertebrae 0 2 0 2 0 1 0 1 0 vertebrae
os anale 0 0 0 0 0 0 0 0 0 os anale
rib be 0 0 0 0 4 0 0 4 0 rib be
vinstekel 0 0 0 0 2 4 0 6 0 vinstekel
vinstraal 0 0 0 0 0 8 0 8 0 vins!raal
huidstekel 1 0 0 0 0 0 0 0 0 huids!ekel
schubben 0 0 0 0 0 0 0 0 0 schubben
overige 0 0 0 0 8 0 0 8 0 overige
TOTAAL 1 2 1 3 16 13 1 30 1 TOTAAL
MAl 1 1 1 2 2 1 1 4 1 MAl
GEWICHT 2 2 2 4 6 1 2 9 1 GEWICHT

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
SOORT Kikker
(Rana sp.)
VONOSTNUMMER 1-2-448 1-2-490 TOTAAL
SPOORNUMMER 72 155
CONTEXT beerkelder laag 3
OIERSOORT kikker kikker kikker
dijbeen 1 1 2
TOTAAL 1 1 2
MAl 1 1 2
GEWICHT 2 1 3
C\

V!NOPLAA TS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERING 16de-17de eeuw
SOORT Oester Mossel
(Ostrea edulis) (Mytilus edu/is)
VONOSTNUMMER 1-1-063 1-2-233 1-2-393 3-1-252 6-2-495 TOT AAL 1-1 -195
SPOORNUMMER 35 66 157 102 151 1
CONTEXT bij S37 beerkelder profieldam oester mestkuil ,.toot
DIERSOORT oester oester oester oester oester oester mossel
huisje 0 0 0 0 0 0 0
schelp 1 0 0 0 0 1 1
linkerklep 1 1 3 1 0 6 5
rechterklep 0 0 0 0 1 1 8
TOTAAL 2 1 3 1 1 8 14
MAl 2 1 3 1 1 8 8
GEWICHT 14 16 75 3 33 141 25
1-2-491 2-1-399 3-1-123 6-2-339
155 148 79 151
laag 3 uit goo! ? mestkuil
mossel mossel mossel mossel
0 0 0 0
0 0 0 0
1 3 0 1
0 2 1 1
1 5 1 2
1 4 1 1
2 18 2 4
Kokkel
(Cardium edule)
0-0-044 TOT AAL 1-1-195
0 1
0 sloot
mossel mossel kokkel
0 0 0
0 1 0
0 10 0
1 13 2
1 24 2
1 16 2
2 53 2
1-2-491
155
laag 3
kokkel
0
0
0
1
1
1
2
TOTAAL
kokkel
0
0
0
3
3
3
4
0\
N

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
DATERtNG 16de·17de eeuw
SOORT Alikruik Ovate strandschetp
(Uitorina /ittor811) (SpiSUia 9/liptJCa)
VONDSTNUMMER 1-1-195 1-1·444
SPOORNUMMER 1 51
CONTEXT sloot coupe
Hatfgeknotte strands. Schitdersmossel
(Sp1sula subtruncala) (Umo pictorum)
1·2·491 1-1-444
155 51
laag 3 coupe
OIERSOORT alikruik ovate strandschetp hatfgeknotte strandschetp schildersmossel
huisje 4 0 0 0
sclielp 0 0 0 0
linkerklep 0 1 1 2
rechterkfep 0 0 0 0
TOTAAL 4 1 1 2
MAl 4 1 1 2
GEWtCHT 10 3 1 6
Moeraspoetstak
(Lymnaea palustns)
1-1·195 1·2·491
1 155
sloot taag 3
moeraspoetslak noeraspoetstak
1 1
0 0
0 0
0 0
2 1
Gewone schijthorenslak
(P/anorb•s planorois)
1-1-195 1·2·491
1 155
stoot taag 3
schijfhorenslakschijfhorenslak
1 1
0 0
0 0
0 0
2
C'
Vl

VINDPLAATS Gorinchem, Kazerneplein
CONTEXT diverse
CATERING 16de-17de eeuw
SOORT Tuinslak
(Cepaea Mm()('aiis)
VONOSTNUMMER 1-2-393 1-2-491
SPOORNUMMER 157 155
CONTEXT profieldam laag 3
OIERSOORT tuinslak tuinslak
huisje 1 2
schelp 0 0
linkerklep 0 0
rechterklep 0 0
TOTAAL 1 2
MAl 1 2
GEWICHT 2 2
'Siakje'
(Helic1dae)
1-1-266
24
atvoer
'slakje'
9
0
0
0
9
9
3
c­ ..,_