MANUEL CLAASSEN - een feestelijke bijdrage - Manuel Claasen

MANUEL CLAASSEN
MANUEL CLAASEN
een feestelijke bijlage

Manuel, een veelzijdig kunstenaar
Ik ontmoette Manuel voor een station ergens in Noord Holland; een geanimeerd gesprek tijdens een tussenstop
was het begin van een samen reizen.
De schilderijen van Manuel zijn voor mij vensters waardoor ik in andere werelden kan dwalen.
Een reis door zijn belevingen en emoties, vertaald in beelden die ik weer op mijn eigen manier ervaar.
Ook in de concrete, dagelijkse wereld is het met Manuel aangenaam vertoeven.
Een gesprek kan verwijlen bij muziek, toneel en dans, een levens- of kunstbeschouwing om dan ineens
onderbroken te worden door een uitroep die aanspoort te kijken naar een jonge bonte specht of een klein
kikkertje dat wegspringt door het gras.
Manuel is een bevlogen beeldend kunstenaar, een niet onverdienstelijk
amateur musicus, toneelmaker, cultuurfilosoof en groot natuurliefhebber;
een veelzijdig mens die hoge eisen stelt aan zichzelf en anderen.
Dit boekje is een bijlage bij de brochure landschap, tuin, eiland, uitgegeven
in september 2004, naar aanleiding van Manuel Claasens expositie in
galerie de Steenlinde in Soest.
Manuel reist nu 65 jaar door het leven.
Enkele vrienden/collega’s/kunstenaars/kunstliefhebbers die af en toe een
tijdje in dezelfde coupé verkeren, openen nu even een venster op Manuel.
Marineke Leijenhorst, partner en vormgeefster/keramiste
2

Manuel, de collega-schilder
In 1990 had ik een tentoonstelling in Galerie Novante aan de Keizersgracht in Amsterdam. Manuel, die ik
toen al een tijdje kende, was één van de bezoekers. Ik zie het nog scherp voor mij: het was rustig in de
galerie, hij liep eerst rond om vervolgens gericht te kijken; voor een aantal schilderijen bleef hij lang staan
en bekeek ze met intensieve aandacht. Toen wist ik dat er meer aan de hand was.
Ik had al lange tijd grote bewondering voor hem om zijn veelzijdigheid en zijn gedrevenheid.
Veelzijdig dus, met alle voor –en nadelen. Ik herinner mij een gesprek over deze veelzijdigheid, waarin
we ons afvroegen wat de voorkeur verdiende: met uiteenlopende zaken bezig zijn en trachten op
verschillende artistieke terreinen een goed niveau te bereiken, of je te beperken tot één richting en daarin
al je kracht en persoonlijkheid uit te buiten. We kozen allebei voor het laatste en ik was dan ook zeer
bezorgd toen Manuel aankondigde naar de Rietveld Academie te gaan om schilder te worden. Nog meer
veelzijdigheid, dus nog meer verbrokkeling.
Echter, dit was een denkfout. Naarmate de academie vorderde groeide de
schilder Manuel. Nu, een aantal jaren later is er voor mij geen twijfel
mogelijk; Manuel is een schilder die, zoals dat bij zijn persoonlijkheid past,
uitgesproken ideeën heeft over schilderkunst. Hij heeft een keuze
gemaakt en dat is te zien in zijn schilderijen.
Aaldrik Harkema, vriend en collega-schilder
3

Manuel, een eigen gezicht
Ik heb Manuel leren kennen via Wilma Colewij én een
etentje met Manuel bij Wilma thuis!
Dat was in Anloo, plus minus 4 jaar geleden.
Ik ken Manuel als een 'gepassioneerd' mens. Ik vraag mij
af of hij zijn leven wel wil opdelen in jaartallen, en dus of
65 jaar eigenlijk niet een gewone dag is, die óók van de
één in de andere dag sluipt.
Zijn beeldend werk heeft een 'eigen' gezicht. Zijn gezicht
op de wereld. De grote én de kleine wereld.
Symmetrisch, herhalend, de belangrijkste elementen van
het leven zijn in zijn werk vertegenwoordigd, water, lucht,
aarde. Zijn werk heeft een 'bedrieglijk' soort eenvoud. De
mens is alom afwezig, behalve de mens met zijn
producten. Bezig zijn met taal, theater, én schilderwerk is
bij hem niet gebonden aan pensioen, hiervan is geen
sprake. Dit is geen loopbaan, dit is een affaire van
passie!
Mar de Hoog, collega-schilder en grafisch ontwerper
4

Manuel, collega-docent
Op de TV de Tour de France 2004: Het gevecht van renners tegen de klok en soms tegen
zichzelf. Manuel heeft in zijn leven veel bergop moeten rijden, maar uiteindelijk is hij steeds weer
over de top gekomen.
Ik heb Manuel zo’n 34 jaar geleden leren kennen toen ik solliciteerde als handvaardigheid bij
“Bertrand Russell”, een Havo/VWO school in Krommenie.
Een begin van een hechte vriendschap met vele hoogtepunten, vooral in de jaarlijkse school-
theaterproducties die door Manuel werden geregisseerd en waarvoor ik de decors maakte.
De hele school lag dan een paar weken plat. Geweldige gebeurtenissen.
Manuel was een goede docent Nederlands en werd op handen gedragen, alleen “burgerlijke”
leerlingen hadden weinig houvast aan hem.
Tijdens het jaarlijkse zeilkamp in Friesland toonde Manuel zich als kok de ware meester. Je had
hem moeten zien met zijn koksmuts op en in koks tenue. Een autoriteit die culinaire wonderen
verrichtte, maar ook was hij altijd heel punctueel. Een voorbode van zijn latere schilderswerk?
Ik vind het prachtig werk, met inhoud en krachtig geschilderd. Alsof de schellen van zijn ogen zijn gevallen en hij
eindelijk zichzelf is geworden. Met een mathematische precisie die zijn onzekerheid maskeert.
Manuel is een sociaal bewogen mens, belezen, fantasievol en artistiek van vele markten thuis. Maar enigszins
solitair als het gaat om zijn schilderwerk. En dan zijn we terug bij de bergtijdrit naar Alpe d’Huez. Je moet het
allemaal in je eentje doen, je eigen koers rijden om winnend boven te komen. En dat heeft Manuel gedaan.
Ludo Wigmans, vriend en collega-docent
5

Manuel, vol energie
Ik heb Manuel (toen nog Henk) in 1985 op Bertrand Russell leren kennen.
Henk gaf les, regisseerde, was sneldichter (roept u maar!) en kok/inspirator van het zeilkamp.
Eten inslaan, koken voor 50 mensen (plus aparte maaltijden voor de vegetariërs).
De salade’s moesten esthetisch verantwoord worden opgediend: tomaten en radijsjes in kroontjes gesneden en
alles werd fantastisch op schalen en borden gelegd: het waren ware stillevens.
Tussen de voorbereidingen door hadden we vaak diep persoonlijke of heel hilarische gesprekken, maar de
maaltijd moest altijd perfect zijn.
Op koude avonden maakte Henk echte chocolademelk en klopte de slagroom handmatig, intussen kletsend met
leerlingen die hem hielpen.
Toen een plaatselijk fanfareorkest terugkwam van een gewonnen concours, bleek Henk opeens (mag ik even?)
trompet te kunnen spelen: hoeveel kanten heeft hij?
’s Nachts was hij in staat tot diep- en onzinnige gesprekken, nam nog
een laatste borrel en ging slapen in zijn tentje, waarna hij om zeven
uur iedereen weer uit het bed trommelde voor het ontbijt: moeizaam
kwamen de jongere collega’s uit hun slaapzakken; wat een energie
had deze man?
Henk, de docent, werd Manuel, de schilder die strak de
(organisatorische?) lijnen en vlakken kon weergeven, maar zien we
ook niet de intieme doorkijkjes van de sensitieve Manuel ? Manuel,
fijn om je te kennen, maar ik denk dat ik nog steeds niet al jouw kanten
heb gezien.
Han Roos, vriend en collega-docent
6

Manuel, een gevoelsmens
Ik ken Manuel als collega en docent Nederlands op het Bertrand Russell College.
Aardige vent, beetje chaotisch, maar dat mag ik wel.
Hij kon soms zo heerlijk uit zijn dak gaan. Heel bevrijdend moet dat geweest zijn. Een soort katharsis van
opgehoopt vuil.
Aaahgrrrr!!!!!!!! Ik herinner mij dat nog heel goed. Ik gaf pas les. Op weg naar de trein, hoorde ik een
oorverdovend lawaai uit een van de lokalen komen, De ramen sidderden in hun sponningen. 5 of 6 Atheneum,
ik weet het niet precies, was het slachtoffer. Het was een mooie nazomerse middag en ik wist meteen dat ik dat
moment nooit meer zou vergeten. Dank je Manuel! Dat is kunst!
Iedereen weet dat Manuel een zachte man is, een gevoelsmens, die zich al snel door emoties laat vermurwen.
Bij leerlingen werd dit ook wel herkend. Manuel was populair. Velen vonden wat vaderlijks in hem. Hij heeft mij
wel eens verteld dat dit hem enerzijds natuurlijk streelde. Ieder mens vindt het, denk ik fijn, als anderen
veiligheid bij hem zoeken. Maar anderzijds benauwde dit hem ook wel eens. Hij zocht het immers niet. Het
voelde, denk ik, ook wel eens als een belasting.
Deze beide polen horen in Manuel bij elkaar, expressiviteit die
soms tot uiting kwam in een uitbarsting van ergernis over
gesignaleerde onbenulligheid, maar ook de vorm kon aannemen
van warm meeleven. En dan altijd weer dat gevoel van spijt, van
ontevredenheid over het eigen optreden. Waarom heb ik mij
weer zo laten meeslepen?
Ik denk dat Manuel altijd gezocht heeft naar erkenning; het
zoeken naar een bevestiging van de buitenwereld. Deze
erkenning heeft hij ook dikwijls gekregen.
7

Manuel is een buitengewoon veelzijdig mens.
Hij speelt uitstekend fluit. Hij heeft mij wel eens verteld dat de vreugde, die hij ontleent
aan de muziek eigenlijk met geen andere is te vergelijken.
Daarnaast heeft hij diverse toneelstukken voor scholen geschreven en soms ook op
het Bertrand Russell opgevoerd.
Manuel schrijft goed lopende teksten.
In zijn benadering van het theater mag je hem klassiek georiënteerd noemen. Voor
schooltoneel is dit, denk ik, ook een voorwaarde.
Soms regisseerde hij zijn eigen stukken en speelde er ook nog een rol in.
Bij het van de grond tillen van deze producties komt veel organisatie kijken.
Dit is een minder sterke kant van Manuel, hoewel hij, ook in dit opzicht, wel altijd de
juiste mensen om zich heen wist te verzamelen.
Ik denk dat hij soms ook wel wat koketteerde met zijn chaotische instelling.
Chaos hoort immers een beetje bij het beeld van een kunstenaar. En dat heeft Manuel
altijd willen zijn, kunstenaar.
Ik denk wel eens dat hij vaak te weinig zelfvertrouwen heeft gehad om tegen zichzelf
te durven zeggen: "Manuel, jongen, jij bent pas een echte kunstenaar, ook al heb je
geen Kunstacademie doorlopen."
De academie heeft hem dat zelfvertrouwen gegeven.
Huub Bartman, vriend en collega-docent
8

Manuel, schrijver en regisseur
Hij kwam als ‘vriend van Marineke’ in ons leven, maar al heel snel was hij gewoon ‘onze vriend’ Manuel.
Het eerste dat hij, na een hartelijke begroeting doet, is het ‘nazien’ van de boekenkast. Iedere keer zijn het dan
ook weer de (gelezen) boeken die aanleiding geven voor een gesprek dat nooit aan de oppervlakte blijft.
Manuel is veelbelezen. Een gesprek met hem verlaat al gauw de geijkte paden en onderzoekt de gehele
breedte van het menselijk denken en doen.
Opvallend daarbij is zijn vertelhouding. Afwisselend zijn armen over elkaar op zijn imposante buik en dan weer
breed zwaaiend, waarbij hij zijn verhaal ondersteunt en vaart geeft door zijn handen als molenwieken te laten
ronddraaien.
Op het artistieke vlak hebben wij hem vooral leren kennen als gedreven
inspirator en uitermate kundig regisseur van het project ‘Dubbelspel’ in
Laren. In juni 2001 is hij door de auteurs van de musical ‘Dubbelspel’,
aangezocht om de regie voor zijn rekening te nemen.
Manuel zette zich aan het schrijven van de liedteksten voor deze
musical, had een sturend aandeel in de grime, de choreografie en de
kostuums.
Daarnaast heeft hij een lichtplan gemaakt en een volledige 'mise en
scene'. Vijftien amateurs (waarvan de helft totaal geen toneelervaring
had) vormde hij om tot een groep geïnspireerde, enthousiaste en
gedreven spelers.
9

Zelf zei hij over dit project: “Begrijp me goed: elk artistiek proces,
ook dit, is één grote trial-and-error: zoeken, proberen, miskleunen,
opnieuw zoeken enzovoort. Tja, daar moet je tegen kunnen en je
moet ervan houden. In het dagelijks leven kan ik er soms helemaal
niet tegen, op het kinderachtige af, maar in artistiek opzicht heb ik
veel geduld en vertrouwen.”
Misschien wel dat deze, zijn eigen woorden, Manuel als
kunstenaar het beste typeren.
Zo zoekt hij, zoals hij zelf zegt “naar ordening, houvast, zin,
tegenover de omringende absurditeit, de onzin, de chaos”. Wij zijn
gezegend dat wij hem in dat zoekproces als vriend mogen
meemaken.
Ida en Jan Leijenhorst, familie, vriend en medewerkers musical “Dubbelspel”
10

Manuel, de theatermaker
Ik heb Manuel leren kennen rond 1989 via een gemeenschappelijke vriend, Meindert Theunisz. Samen met
Manuel en Meindert en een aantal oud-leerlingen van het Bertrand Russel college hebben we in 1998 een
voorstelling gespeeld: “De wet van Luisman” een muziektheaterstuk van Alex van Warmendam. Door deze
voorstelling is bij Manuel het idee ontstaan om te kijken of het mogelijk was iets te gaan doen aan theater
buiten school om. Zo ontstond de theatergroep “De Collectie”. De eerste voorstelling was heel erg toepasselijk:
“de Collectie” van Harold Pinter. Manuel speelde hierin een prominente rol. Niet alleen als uitermate
inspirerende regisseur of zelfs ook acteur, maar ook als zeer actief lid van de groep, ook na voorstellingen en
repetities. Dan werden onder het genot van een hapje en een drankje de verrichtingen van de groep nog eens
stevig onder de loep genomen.
Dat bij Manuel de behoefte aan het scheppende zich heeft vertaald in het schilderen kan ik mij goed voorstellen.
Gaandeweg, zeker na het beëindigen van zijn loopbaan als docent Nederlands, is er bij hem de behoefte
ontstaan om vorm te geven aan een innerlijke drang. Waarbij hij volledig rekenschap aan zichzelf moest
afleggen en niet aan anderen. Zonder afgeleid te worden door zaken die hem van zijn zoektocht af zouden
kunnen brengen.
Waarbij bij theater sprake is van een sterke interactie met anderen en
omgeving is er bij schilderkunst juist behoefte om vorm te geven aan een
innerlijke zoektocht en dialoog. Dat daarbij ervaringen uit een rijk en
boeiend leven een prominente rol hebben gespeeld is natuurlijk evident.
Maar ik kan mij voorstellen dat de kriebels blijven…….
Tom Tieman, lid van de “Collectie”.
11

Manuel, de kookkunstenaar
Het woord “Culinair” stamt af van het Latijnse woord culina, wat “de
kookkunst” of “de keuken betreffende” betekent.
Koken wordt dus enerzijds gezien als een kunst, een vak, een vorm
van expressie en anderzijds een dagelijkse noodzakelijke bezigheid
van miljarden mensen. “Leren koken werd net zo onmisbaar als leren
zingen. Je zou trouwens versteld staan van de vergelijking tussen
muziek en koken. Wat zijn noten? Noten zijn door de week zaden van
verschillende vruchten. De zondagavond zijn noten do-re-mi-fa-sol-la-ti.
Rossini schreef ooit naar een vriend: “Meer nog dan mijn opera zal u
mijn nieuwe slasaus interesseren en Mozart, één der groten der aarde,
is een garnituur van gestoofde artisjokbodems met selderijpuree en
pommes de terre capeaux.”
(Mia Strobe in Koken met de K van Kunst, januari 2002).
Koken en kunst hebben dus heel veel met elkaar gemeen.
De kunstenaar Manuel en de kok Manuel vinden daar elkaar. Koken is
de verfijning aanvoelen, details waarnemen en de balans vinden
tussen smaak, presentatie en gevoel. Zoals een beeldend kunstenaar
die met compositie, licht en kleur een magisch gevoel wil overbrengen
aan de kijker. Deze deelgenoot wil maken aan zijn bijzondere vondsten
en ideeën.
Gerard Kempers, vriend en bewonderaar.
12

13
Hortus conclusus
Ik loop in schilderijen rond
soms opent zich een poort
een wolk
wijkt een cypres
wordt toegang verleend
door witte trap
ik loop hier op geheime grond
ik ben op avontuur:
wat geboren wil worden
verwachtingsvol volgend
en vond
in deze verborgen tuin
als donkere kamer
van mijn onvoorstelbaarheid
dat scherper en bekwamer
zich ontwikkelt het beeld
om terug te vinden
in wat nu zijn zal
in het verleden is geweest
een perspectief meer onverdeeld?

14
Aan MANUEL
die ik zo’n kleine dertig jaar altijd
zie werken:
op school, aan toneel, in de
muziek, aan musicals, in huis, in
de tuin, houtzagend, de keuken
bestierend, in z’n atelier,
aan zichzelf..
goede vriend ga door!
Unita Ligteringen

Manuel, de muzikant
Manuel speelt met veel inzet en betrokkenheid blokfluit en wat vooral opvalt is de intense beleving van de
inhoud van muziek. In het ensemble wordt soms een nootje gemist. Het is raar, maar in Stadskanaal “mag dat”,
want het gaat er vooral over wat wel lukt en dat is nogal wat zodat we samen van veel en mooie muziek
genieten.
Manuel maakte voor mij een omslagontwerp voor een aantal bewerkingen uit het Weihnachtsoratorium van
Bach. Het resultaat was krachtig en prachtig. Een brede rand met hulst in kerstrood en – groen neemt een
belangrijke plaats in zonder te overheersen of banaal te worden. Dat wordt verhinderd door de forse poort in het
centrum met een doorkijk op een sterrenhemel. Daarin centraal de beroemde ster die de koningen leidden,
weergegeven met een subtiel lichtverschijnsel dat naar de aarde reikt.
En daar komen muziek en beeldende kunst bij elkaar.
Peter van der Wateren, blokfluitdocent.
Ik bewonderde Manuel al lange tijd om zijn veelzijdigheid en zijn
gedrevenheid; z’n uitgesproken ideeën over toneel en theater en
belangstelling voor muziek. We hebben een paar boeiende
voorstellingen gezien onder zijn regie en we hadden een paar jaar
een ensemble waarin we vooral muziek uit de barokperiode
speelden.
Sonja Rietberg
15

www.tegenbeeld.nl
www.tegenbeeld.nl
16