Nieuwsbrief september 2011 - Historische Vereniging Haerlem

Het eerste schetsontwerp tot reorganisatie
van de Haarlemmerhout van de
hand van Leonard Anthony Springer
(tuinarchitect & dendroloog, 24.01.1855
– 28.09.1940) dateert toevalligerwijs uit
hetzelfde jaar als de oprichting van onze
Vereniging; beide van 1901.
Al in 1896 schreef Springer in zijn boek over
de Haarlemmerhout: “Men houde één ding
in ‘t oog: een systematisch aangelegd bosch
is geen oerwoud, en moet dus systematisch
behandeld en onderhouden worden,
anders gaat het ten gronde. Een bosch als
de Haarlemmerhout moet een gezonde,
luchtige, droge uitspanningsplaats zijn van
jong en oud en vooral voor de minder met
aardsche goederen bedeelden, die in de
stad in kleine, benauwde en dikwijls slechte
woningen en even nauwe als bedompte
straten leven; en om nu een gezond, frisch
vroolyk ontspanningsoord te zyn, zonder zijn
karakter van natuurpark te verliezen, moet
het met oordeel onderhouden worden”.
Springer was een voorvechter van groen
voor het volk en de natuureducatie die
daarbij hoorde. Maar deze overtuiging
bezorgde hem ook veel hoofdbrekers want
de bezoekers van zijn parken gedroegen zich
namelijk lang niet altijd zoals hij verwachtte
en graag wilde.
Voor de nieuw aangelegde plantsoenen
in de Haarlemmerhout gebruikte Springer
prikkeldraad, waarop hij veel kritiek kreeg.
Springer reageerde met de volgende
cynische reactie: ‘dat de wegen met
prikkeldraad moeten afgezet worden,
is ’t gevolg van de grote eerbied die ’t
publiek voor de plantsoenen heeft, zonder
dat wordt alles binnen de kortste tijd
platgetreden. Zo ’t blijkt, dat het publiek
de plantsoenen beter waardeert, worden zij
weer weggenomen’. Volgens Springer lag de
schuld hiervan overigens niet zozeer bij het
publiek maar bij de gemeente Haarlem. De
paden waren zodanig slecht onderhouden
dat het publiek overal rondliep.
Speelplaatsen zag Springer liever niet in
zijn parken maar dat wil niet zeggen dat hij
ze niet op waarde schatte. Hij vond ze heel
noodzakelijk zoals blijkt uit zijn pleidooi voor
teruggave van de Baan aan de jeugd van
Haarlem. In 1808 werd de Baan afgestaan
aan koning Lodewijk Napoleon omdat deze
hiervan een botanische tuin zou maken. ‘Zoo
werd aan Haarlems jeugd een speelplaats
ontnomen, waarop zij sedert 1389 recht
had… verleend door Albrecht van Beieren
by een giftbrief’, schreef Springer in de al
eerder genoemde publicatie. In 1828 kwam
de Baan weer in handen van de stad maar
zij werd niet opnieuw speelplaats. De stad
besloot tot de aanleg van een villapark;
het latere Frederikspark. ‘In plaats van aan
de jeugd de oude speelplaats buiten de
kom der gemeente terug te geven, waar
zij ongehinderd kan spelen in de frissche,
vrije lucht, acht het gemeentebestuur het
beter, der jeugd den openbaren weg als
speelplaats te laten, tot last van het verkeer
en der bewoners dier bevoorrechte straten.
In de oude Baan was ruimte genoeg, zonder
dat de kinderen zelf of het publiek gevaar
liepen.’ Zo luidde de kritiek van Springer aan
2
Duidelijk afgezette paden in de Haarlemmerhout
rond 1911 (NHA 55-014919)
De ‘worsteling’
van Springer;
groen voor
iedereen
het adres van de gemeente Haarlem.
In 1910 ontwierp Springer rond de ruïne
Huis te Kleef de ‘centrale Schooltuin der
gemeente Haarlem’. Een relatief groot
gedeelte bestemde Springer als arboretum
en pinetum met een rotstuin en een
vijver voor waterplanten, onregelmatig
aangelegd op en rond de ruïne. Buiten
een cirkelvormige omloop legde hij een
moerasje aan. Langwerpige vakken waren
bestemd voor bloemen, heesters, groenten
en landbouwgewassen. De kinderen konden
kennismaken met suikerriet, koffie- en
cacaoplanten, bananenbomen, peper, rijst,
katoen en andere exotische gewassen in
kassen. Een degelijke kennis van boom-
en heestersoorten vond Springer uiterst
noodzakelijk voor schoolkinderen. De
tuin had naast een instructieve ook een
zeer praktische functie. Het was Springer
opgevallen dat het ‘eropuit trekken’ met
de onderwijzer dikwijls plaats vond in de
stadsparken, waarbij ter illustratie van de
lessen lukraak bloemen geplukt en takken
‘afgerukt’ werden. Dat was nu niet meer
nodig. Onderwijzers konden voortaan daags
voor hun les bij de schooltuin materiaal
bestellen.
Niet alleen onderwijzers plukten lukraak
materiaal in de Haarlemmerhout. Het
vandalisme van bezoekers had er in
algemene zin zelfs voor gezorgd dat veel
bloeiende planten en onderbegroeiing totaal
waren verdwenen. Zoals Springer dit zelf
beschreef: “Uit een botanisch oogpunt
biedt de Hout niet veel meer voor den
natuuronderzoeker aan. Het drukke verkeer,