Effectiviteit en acceptatie van gamification - Kenniscentrum Sociale ...

Effectiviteit en acceptatie
van gamification
Empirisch onderzoek van diverse toepassingsgebieden
Onderzoek uitgevoerd door Mijntje Zaat, Alpha Leonis, in opdracht van
het Lectoraat Rechten, Schulden en Incasso van de Hogeschool Utrecht.
Oktober 2012

Inhoud
Effectiviteit & acceptatie van gamification
1. Introductie ......................................................................................................................... 4
1.1 Emotie .......................................................................................................................... 4
1.2 Tijdslijn ......................................................................................................................... 5
2. Theoretisch kader .............................................................................................................. 7
2.1 Wat is gamification? ..................................................................................................... 7
2.2 Spelertypes .................................................................................................................. 8
2.3 Stimulans en intrinsieke motivatie ................................................................................ 8
2.4 Onderzoeksvraag en methode ..................................................................................... 9
3. Toepassingen van gamification ........................................................................................11
3.1 Personeelstrainingen ...................................................................................................11
3.1.1 Militairen ...............................................................................................................11
3.1.2 Nieuwe collega’s inwerken ....................................................................................12
3.1.3 Werkervaring en talentselectie ..............................................................................12
3.2 Marktonderzoek en ideeënmanagement .....................................................................13
3.2.1 Cafeïne kickstart ...................................................................................................13
3.2.2 Battle of concepts ..................................................................................................13
3.3 Gezondheidszorg ........................................................................................................14
3.3.1 Behandeling en herstel van ziektes .......................................................................14
3.3.2 Onderzoek ............................................................................................................15
3.4 Onderwijs ....................................................................................................................16
3.4.1 Basisschool ...........................................................................................................16
3.4.2 Financiële educatie ...............................................................................................17
3.4.3 Medische opleiding ...............................................................................................19
3.4.4 Rijopleiding en verkeersdeelname ........................................................................19
3.5 Projectmanagement ....................................................................................................20
3.6 Loyaliteitsprogramma’s................................................................................................22
Mijntje Zaat, oktober 2012 2 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
3.7 Belonen voor gewenst gedrag .....................................................................................22
3.7.1 Meer bewegen ......................................................................................................22
3.7.2 Recycling ..............................................................................................................25
3.7.3 Energieverbruik verminderen ................................................................................25
3.7.4 Bijeenkomsten met betekenis................................................................................27
4. Gamification is de toekomst ..............................................................................................28
Bronvermelding ....................................................................................................................31
Mijntje Zaat, oktober 2012 3 / 33

1. Introductie
1.1 Emotie
Effectiviteit & acceptatie van gamification
Iemand zal niet gauw zeggen op zijn sterfbed had ik maar meer spelletjes gespeeld, maar
wel had ik maar meer tijd gemaakt voor familie, leuke dingen doen en plezier. Toch is het
spelen van games, tijdens werk- of vrije tijd, geen zonde van de tijd, omdat het plezier
(sfeer) verhogend is en het ook sociale relaties en interacties kan versterken. 1,2
Het versterken van relaties en het plezier komt door de emotie die een spel los kan maken.
Zouden de onderstaande personen op de foto de uitdaging nogmaals aangaan en het
opdracht op nieuw uitvoeren? 3 Welke emoties komen los?
Gamers zitten in een flow 4 :
Ze zijn gefocust en geconcentreerd;
Ze hebben een gevoel van extase;
Ze nemen de tijd wordt niet meer waar;
Ze hebben een sterke intrinsieke motivatie om verder te gaan.
Mijntje Zaat, oktober 2012 4 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Een spel maakt veel gevoelens los. Een goed ontworpen spel zorgt dat we door blijven gaan;
het is makkelijk genoeg om in te stappen, maar een uitdaging om volledig onder de knie te
krijgen en “uit gespeeld” te geraken. 5
Fig.1: Flow schematisch weergegeven.
Bij flow gaat het om de combinatie en het juiste evenwicht tussen de moeilijkheidsgraad en
de vaardigheden van de persoon. Frustratie slaat toe als de speler (nog) niet over de
vaardigheden beschikt om de uitdaging aan te gaan of op te lossen. Verveling ligt op de loer
wanneer het spel te makkelijk is en geen of weinig uitdaging biedt voor de speler.
1.2 Tijdslijn
Eye opener
Een spel kan zorgen voor een gevoel van extase, mits vaardigheden en
spel op elkaar zijn afgestemd.
De term gamification is van deze tijd, maar het begrip gamification is niet compleet nieuw. 6
De vorm verandert, maar de essentie blijft het zelfde. Speltechnieken en plezier worden
ingezet om kennis en belevingservaring te vergroten.
Naast het bouwen van piramides en het strijden in diverse oorlogen, waren de oude
Egyptenaren (circa. 2500 v. Chr.) ook druk met het spelen van bordspellen zoals senet. Een
spel wat nadenken en inzicht vereist, maar ook plezier verschaft. Uit archeologische
vondsten blijkt dat dit spel door alle lagen in de bevolking werd gespeeld.
Mijntje Zaat, oktober 2012 5 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Peter Piccione beweert dat dit spel een van de eerste simulatie spellen is geweest en dat dit
spel het hiernamaals moest uitbeelden. Spelers konden de reis naar het hiernamaals
beleven. Deze tocht was spelenderwijs te beïnvloeden. 7
Fig. 2: Nefertari, koningin 18e Dynastie van Egypte speelt senet.
Afbeelding gevonden in de grafkamer van Nefertari. 8
De Grieken (circa 600 v. Chr.) gebruikten theater om dagelijkse zaken in muziek en dans uit
te beelden voor een publiek. Dit is de voorloper geweest van onze hedendaagse
theatercultuur. 9 In soort gelijke theaters hielden de Romeinen (circa 300 v. Chr.) veel
bloederige spelen; gladiatorgevechten. Naast vermaak, had de gladiator de kans had om de
arena levend te verlaten mits hij de winnaar van het gevecht was. Tevens had het publiek
een rol en kon er in diverse toernooien gestemd worden op leven of dood. 10
De Middeleeuwen staan bekend om de narren en pantomimespelers, maar toentertijd
werden er al diverse strategiepellen, zoals schaken en backgammon, gespeeld. 11
Spellen werden ook gebruikt voor propaganda doeleinden. In de Tweede Wereldoorlog
hadden Duitse kinderen bordspellen welke naast amusement ook de werkelijkheid
nabootste. In het spel ‘Bomber über England’ konden er per gebombardeerde stad punten
worden verdiend. 12
In de 70’er jaren kwam het arcadespel Pong. 13 Toen de computer eind jaren ’80 ook voor
thuis gebruik geschikt was, is de digitalisering van spellen begonnen. Door de opmars van
internet, eind jaren ’90, zijn multiplayer spellen over diverse tijdszones en landsgrenzen heen
te spelen. We denken al gauw bij het woord game/spel aan een computerspel in plaats van
een bord- of fysiekspel, maar gamification is niet per se digitalisering.
Eye opener
De term gamification is nieuw, maar het begrip bestaat al eeuwen. Spel en
vermaak toevoegen aan een onderdeel wat ook een leerelement of een
boodschap bevat wordt al veel langer gedaan.
Mijntje Zaat, oktober 2012 6 / 33

2. Theoretisch kader
2.1 Wat is gamification?
Effectiviteit & acceptatie van gamification
Gamedesigner Sid Meier definieerde een game als niets anders dan een reeks interessante
keuzes, waarbij het klassieke risico versus beloning scenario een goed voorbeeld is. 14 Brian
Sutton-Smith, speltheoreticus, meent dat het tegenovergestelde van spel is niet werk, maar
depressie is. Hij stelt dat spel en werk niet elkaars tegenpolen zijn, maar elkaar juist
aanvullen. 15 Professor Bernard Suits voegt hier aan toe dat games ons niet-noodzakelijke
uitdagingen geven, die wij vrijwillig aanpakken. We nemen een bepaalde houding aan; we
accepteren de regels van het spel, zodat er gespeeld kan worden. 16
Het positieve aspect in gamification wordt benadrukt door Menno Lanting; “Gamification biedt
een manier om positieve krachten op de werkplek te erkennen en te belonen”. 17,18
Er is een verschil tussen een simulatie, een casusbespreking en een spel (game). Veelal
hebben de genoemde voorbeelden een hybride vorm en zitten ze op het overgangsvlak
tussen of wel spel en simulatie, spel en casus of een combinatie van alle drie de vormen. 19
Léon de Caluwé, hoogleraar advieskunde aan de VU, stelt dat spelsimulaties werken als een
spiegel én als venster op je gedrag. 20
Fig. 3: Versimpelde weergave van R.J. Simons model.
De essentie van gamification is het toevoegen van een spelelement of –techniek waardoor
de speler (uit zichzelf) gewenst gedrag gaat vertonen. Een positieve benadering waarbij er
voor de speler iets te winnen valt. De prijs die gewonnen wordt kan op diverse manieren
worden vormgegeven, zie 2.3 Stimulans en intrinsieke motivatie.
Mijntje Zaat, oktober 2012 7 / 33

2.2 Spelertypes
Effectiviteit & acceptatie van gamification
De ‘liefde’ voor het spel is door Richard Bartle onderverdeeld in vier kwadranten. Iedereen
heeft een beetje van elk type, maar er is één dominanter profiel. Dit profiel kan per spel
wisselen, maar ook veranderen gedurende iemands leven. 21
Op de verticale as staat handelen versus interactiviteit en op de horizontale as het
menselijke aspect versus de (virtuele) omgeving. 22 De onderverdeling van de dominante
types ligt op 80% socializer, 10% explorer, 10 % achiever en

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Ieder type heeft een andere stimulans (funmotivator) nodig. Als je deze factoren tegen over
de types legt krijg je een verdeling zoals Amy Jo Kim heeft gemaakt (figuur 5). 27
De effectiviteit van het spel hangt dus ook nauw samen met het type speler. Een spel kan
geschikt zijn voor alle vier de speler-types. Extreem voorbeeld hierin is het succes van World
of Warcraft met gemiddeld aantal speeluren per week, per deelnemer van 22 uur. Naast
Wikipedia is de wiki over World of Warcraft de grootste in de wereld. 28
Winnen
Show off
Vergelijken
Competitie
Helpen
Ontmoeten
Samenwerken
Geven & delen
Bouwen
Creëren
Customizen
Kiezen
Ontdekken
Beoordelen
Bekijken
Verzamelen
Fig. 5: Drijvende motivatie van spelertypes.
Eye opener
Geld werkt contraproductief voor creatieve opdrachten. Belonen kan ook
door bijvoorbeeld status, erkenning, plezier en/of autonomie.
2.4 Onderzoeksvraag en methode
Als we om ons heen kijken dan gebeurt er al veel op het gebied van gamification; ook al is
hier niet altijd het wetenschappelijke bewijs voor dat dit daadwerkelijk effect heeft. Zijn grote
aantallen gebruikers het bewijs van een goed product? Of zijn deze gebruikers argeloze
volgelingen die klakkeloos een ‘methode’ omarmen? Of heeft het product effect en voelen
deze volgelingen dit onbewust goed aan?
Gamification gaat over meer dan alleen het rationele aspect. Het is het combineren van het
onderbuikgevoel (creatief/emotie) met het denken (rationeel). Motivatie en emotie zijn lastig
objectief te meten en wordt daarom (nog) niet veelvuldig toegepast door de ontwerpers van
de diverse (serious) games.
Mijntje Zaat, oktober 2012 9 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Onderzoeksvraag
Wat is de effectiviteit (succes) van gamification in verschillende toepassingsgebieden?
Waarbij de onderliggende vragen zijn: wat is de oorzaak en de omvang van de acceptatie?
Onderzoeksmethode
We hebben gekozen voor een empirisch onderzoek, waarbij het internet één van de
belangrijkste kennisbronnen was.
Mijntje Zaat, oktober 2012 10 / 33

3. Toepassingen van gamification
Effectiviteit & acceptatie van gamification
Gamification gebeurt al overal om ons heen. Er zijn diverse gebieden waar voorbeelden van
gamification te vinden zijn. Onderstaande is (uiteraard) niet volledig en onderhevig aan
verandering door de factor tijd. Ontwikkelingen op dit gebied gaan snel, en dit onderzoek is
daarom enkel een momentopname van de huidige situatie (oktober 2012).
3.1 Personeelstrainingen
3.1.1 Militairen
In het leger komt het spelen van simulatiespellen al geruime tijd voor, zodat er diverse
scenario’s getest kunnen worden zonder dat er slachtoffers vallen.
Edwin Link, van origine orgelbouwer, was amateurpiloot en wilde meer uren vliegen dan op
dat moment mogelijk was. Hij heeft daarom een simulatievliegtuig gebouwd, waar de
knoppen en pedalen overeen kwamen met het vliegtuig waarin hij echt vloog. In de Tweede
Wereld oorlog werden de Link Trainers, zoals de vliegtuigsimulatiemachines heetten, vol op
gebruikt. Meer dan een half miljoen geallieerde piloten hebben op deze machine training
gevolgd. 29 Vliegsimulatie heeft een vogelvlucht genomen en naast het bedienen van
knoppen, zijn er nu ook visuele aspecten (videoschermen) en diverse scenario’s na te
spelen. Daarnaast zorgen spellen zoals Microsoft Flightsimulator en Blazing Angles van
Ubisoft, er voor dat we dit nu ook thuis kunnen spelen.
Fig. 6: De Link Trainer
De spellen Call of Duty en Halo, beide eerste-persoon-schietspellen, zijn de meest
gespeelde spellen door USA soldaten tijdens hun vrije tijd; zowel op de legerbasis als thuis
bij hun familie. Reden hier van is wellicht dat de diverse scenario’s die ze in het spel tegen
komen gebaseerd zijn op werkelijke situaties. 30 Deze schietspellen trainen dus onbewust de
soldaten. 31
Oorlogsvoering gebeurt steeds meer op afstand. Waar een aantal eeuwen geleden men
elkaar nog in de ogen keek voordat er bloed vloeide is de strijd nu anoniemer geworden. Dit
Mijntje Zaat, oktober 2012 11 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
komt door de komst van vliegtuigen, maar sinds begin deze eeuw ook door de opkomst van
drones (onbemande vliegtuigen). Met behulp van technologie die lijkt op de traditionele
joystick en trigger, besturen soldaten in Amerika apparaten die meer dan 12.000 km
verderop vliegen. Het grootste voordeel van de drones is een extra set ogen, zonder dat het
de soldaat in gevaar brengt. 32
3.1.2 Nieuwe collega’s inwerken
AllAboard van Mindtickle (gevestigd in India) biedt een online platform met een
inwerkprogramma voor nieuwe medewerkers aan. Bedrijven kunnen uiteraard het platform
aanpassen met hun eigen vormgeving en content. Tijdens het trainingsprogramma wordt er
gewerkt met diverse spelmechanismes voor de diverse speler types: o.a. scorebord en
badges (killer), discussiefora (achiever), diverse levels en informatie (explorer) en het online
kunnen ontmoeten van collega’s (socializer).
Mindtickle heeft grote klanten zoals Tata, SAP en de Indian School of Business en biedt een
platform aan meer dan 17.000 gebruikers wereldwijd. 33,34
Fig. 7: Screenshot AllAboard
3.1.3 Werkervaring en talentselectie
Met Brandstorm creëert L’Oréal Paris een wereldwijde competitie tussen universiteiten.
Studententeams gaan de uitdaging aan om voor de Aziatische markt een marketingstrategie
te ontwerpen voor een bestaand én een nieuw product. In 2012 leverde dit meer dan 8.200
registraties op. Tussen de 100 en 150 deelnemers worden uit de Brandstorm geselecteerd
en krijgen een baan bij L‘Oréal aangeboden. Tussen de winnaars van de afgelopen jaren
zitten o.a. de huidige Global Marketing Director en National Sales Director China. 35,36
Fig.8: L’Oréal Brandstorm op Facebook
Mijntje Zaat, oktober 2012 12 / 33

3.2 Marktonderzoek en ideeënmanagement
Effectiviteit & acceptatie van gamification
Bij de onderstaande voorbeelden licht het accent sterk op het scoreboard, het verdienen van
punten (killer motivatie). Daarnaast komt ook het beoordelen/stemmen (zowel explorer als
socializer motivatie) en het geven van commentaar (achiever motivatie) naar voren.
3.2.1 Cafeïne kickstart
Het stroomlijnen van feedback en ideeën van klanten moet beter kunnen dacht Starbucks in
2008 toen ze het platform oprichtte waar haar klanten (na inloggen) ideeën kunnen
aandragen en reageren op ideeën van anderen.
Er zijn ruim 140.000 ideeën toegevoegd door Starbucks fans. Op de website is ook
eenvoudig terug te lezen welke ideeën zijn uitgevoerd. Deelnemers kunnen geen geldprijs
(of koffie) winnen, maar verdienen status door de punten die ze met hun idee kunnen
verdienen. De top-10 personen met de hoogste score zijn terug te vinden op het My
Starbucks Idea leaderboard. 37,38
Fig. 9: Screenshot My Starbucks Idea en detailopname van het
leaderboard.
3.2.2 Battle of concepts
Veel breder dan voor slechts één bedrijf is de Battle of concepts. Een online platform met
vraagstukken van bedrijven en de overheid, waarbij de spelers HBO/WO studenten en
Young Professionals (tot 30 jaar) zijn. Iedere succesvol opgeloste battle (vraagstuk) levert
punten op. Er zijn ruim 10.000 spelers en alle Nederlandse universiteiten en hogescholen
zijn vertegenwoordigd.
Wat bij de Battle of Concepts ontbreekt, is het kunnen reageren en beoordelen van
ingezonden concepten. Enkel het bedrijf wat de battle heeft uitgeschreven ziet alle
concepten. Als ‘buitenstaander’ zijn enkel de scores en punten te zien, maar kan er geen
invloed op uitgeoefend worden. Na beoordeling door het bedrijf, zijn de per battle drie
concepten te lezen.
Mijntje Zaat, oktober 2012 13 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Op dit moment is the Battle of Concepts actief in Nederland en op kleinere schaal in
Brazilië. 39
3.3 Gezondheidszorg
Fig. 10: Screenshot Battle of Concepts Nederland
3.3.1 Behandeling en herstel van ziektes
Onderzoek van de East Carolina University toont aan dat het spelen van (casual) games een
grotere positieve invloed heeft op het bestrijden van angststoornissen en depressie bij
patiënten. Ruim de helft van de deelnemers aan het onderzoek had na het spellen van 3
verschillende casual games minder klachten. 40 Videogames zijn stukken goedkoper dan de
speciale antidepressiva die dokters voor schrijven, dus ook voor zorgverzekeraars is dit een
interessante boodschap.
Revalidatie en fysiotherapie hebben ook baat bij gamification. Silverfit richt zicht op deze
markt door een spel aan te bieden wat ingezet wordt in verzorgings- en verpleegtehuizen,
revalidatiecentra en ziekenhuizen. Fitness met gaming werkt veel beter dan gewone fitness
na een bypassoperatie; 90% van de gamers behaald de doelstelling, terwijl van de
controlegroep dit slecht 40% is. 41 De therapeut kan tijdens de behandeling meer kwalitatieve
feedback geven. Tevens wordt de patiënt niet alleen gestimuleerd door de therapeut, maar
ook door het spel en eventueel de medespelers.
Fig. 11: Silverfit in gebruik.
Mijntje Zaat, oktober 2012 14 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Eye opener
De inzet van een spel kan voor meerdere stakeholders een voordeel
opleveren. Vooruitgang en herstel van de speler, maar ook beperken
(fysieke) belasting van de hulpverlener en financieel voordeel voor de
verzekeraar.
3.3.2 Onderzoek
Bij diverse wetenschappelijke onderzoeken is de hulp van het ‘normale’ publiek ingeroepen.
Het toevoegen van spelelementen en regels zorgt voor een geordende structuur in de
oplossingsmogelijkheden.
Foldit is opgericht om op een grafische en speelse wijze proteïnestructuren te vouwen.
Proteïnestructuren zijn van belang bij het voorkomen en bestrijden van allerlei ziektes. 42
Wetenschappers hadden, meer dan een decennium, geen succes met de oplossing te
komen voor een bepaalde proteïnepuzzel van een aids gerelateerd enzym. Er is toen een
spel gebouwd waarbij iedereen, mits ingelogd, een bijdrage kon doen aan de oplossing. De
gamers hebben de oplossing binnen 10 dagen gevonden. 43
Fig. 12: Screenshot Foldit.
Foldit wordt nog steeds gespeeld en er worden geregeld nieuwe puzzels toegevoegd. De
snelheid waarmee oplossingen worden gevonden is enorm.
Een soort gelijk spel aan Foldit is Eyewire. Spelers verspreid over de hele wereld kunnen via
een online platform neuronen in kleuren. Een complexe kleurplaat, waarbij spelers de
wetenschap helpen neuronen beter in kaart te brengen. 44
Mijntje Zaat, oktober 2012 15 / 33

3.4 Onderwijs
Effectiviteit & acceptatie van gamification
Fig. 13: Screenshot Eyewire
Eye opener
Een spel kan zorgen voor oplossnelheid en precisie. Letterlijk meer hersenen
die kraken over een bepaald probleem. De spelregels zorgen voor kadering.
Effectiviteit onderzoeken naar gamification in het onderwijs, wijzen voornamelijk uit dat het
toevoegen van het spelelement de leerlingen/studenten meer gemotiveerd zijn.
Onderzoek in Schotland door Futurelab in opdracht van de Learning Teaching Scotland laat
zien dat game based leren het leren kan verhogen en het gat tussen school en thuis kan
dichten. Naast motivatie van de leerling vergroot het ook de motivatie van de leraar. 45
Onderzoek waarbij 3.500 Chinese middelbare scholieren onderwijs kregen in de
Amerikaanse geschiedenis en Engels leerden in een digitale game vorm, leverde een stijging
van motivatie op. Juist de motivatie is cruciaal bij het leren van een nieuwe taal. De testgroep
had 11% hogere score in motivatie dan de controle groep.
Tevens was er een klein verschil tussen studenten die met de begin test lager scoorden en
hun vorderingen. De ‘zwakkere leerling’ had dus meer baat bij de spelmanier dan de
gemiddelde en hoog scorende student. 46,47
3.4.1 Basisschool
Squla is een digitaal platform waar kinderen (groep 1 t/m 8) spelenderwijs kunnen leren. De
vragen zijn samengesteld door onderwijsdeskundigen van Cito, toets- en examenexpert.
Mijntje Zaat, oktober 2012 16 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Helaas heeft Squla nog geen keiharde bewijzen dat dit ook verhoogde leerprestaties
oplevert, maar ruim 25.000 betalende leden laten wel zien dat ouders hier in ieder geval in
geloven. 48
Fig. 14: Screenshot Squla
In Amerika is er reeds meer onderzoek gedaan naar de lesmethode in spelvorm. Dreambox
Learning is gericht op wiskundevraagstukken voor de kleuter- en basisschool en is met
Squla te vergelijken. Onafhankelijk onderzoek van SRI International heeft uitgewezen dat
leerlingen die Dreambox gebruiken gedurende de periode van 16 weken maar liefst 5,5%
hoger scoren in test dan de controlegroep. 49
3.4.2 Financiële educatie
Eye opener
Motivatie is cruciaal bij het leren van een nieuwe taal of vaardigheden. Een
spelelement kan zorgen voor verhoogde motivatie.
Digitaal platform met een dashboard voor ouders
Playmoolah (gevestigd in Singapore) richt zich op kinderen tussen 6 en 12 jaar en laat de
verschillende aspecten van geld (verdienen, uitgeven, sparen, investeren en doneren) aan
kinderen zien. Het spel is low key reeds gelanceerd sinds voorjaar 2012, maar sinds
september dit jaar is de Singaporese bank OCBC aan Playmoolah gekoppeld. Spaarders bij
deze bank krijgen gratis toegang tot het spel.
Er zijn succes verhalen van bijvoorbeeld Tiara (6) en Deana (5) die als real life doel,
viltstiften hadden. Via Playmoolah hebben zij geleerd hoe te sparen en dat de viltstiften niet
zo maar uit de lucht komen vallen, maar dat er gewerkt en gespaard moet worden.
Mijntje Zaat, oktober 2012 17 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Het verhaal van Sarah (4) die leert dat werken een synoniem is voor het feit dat iedereen
een talent heeft en daarvoor geld krijgt is eveneens inspirerend. 50,51
Fig. 15: Screenshot Playmoolah
Spelers leren over spaardoelen en dat het effectiever is om specifiek te zijn. Welke
knuffelbeer? En wanneer wil je deze hebben?. Korte termijn en langere termijn doelen
worden op deze manier behandeld.
Het is nog te vroeg om harde cijfers te roepen over het effect, maar voor de diverse
spelertypes is er een spelelement; o.a. vrienden uitnodigen (socializer), munten verzamelen
(killer), eigen avatar (achiever) en de wereld ontdekken (explorer).
Gelddiploma
In juni 2012 werd het gelddiploma gelanceerd door de ABN AMRO, Geldmuseum en het
Nibud. Het spel richt zich op kinderen tussen de 8 en 12 jaar. Door het spelen van een online
quiz ontvangen zij bij het goede antwoord een cijfer van de kluiscode. Uiteindelijk kunnen zij
de kluis openen en vinden ze daar hun gelddiploma. Er zijn op dit moment al ruim 4.400
gelddiploma’s uitgereikt. 52
Op internet zijn er echter wel discussies of leraren dit in de les kunnen gebruiken, omdat een
commerciële instelling e-mailadressen van de leerlingen vraagt. 53, 54 De uitvoering van het
spel zou dus nog aangepast kunnen worden op de toegankelijkheid.
Fig. 16: Screenshot Geldspel
Mijntje Zaat, oktober 2012 18 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
3.4.3 Medische opleiding
Marlies Schijven (chirurg AMC en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Simulatie in
de Gezondheidszorg): “Het gaat erom dat de chirurgen in opleiding heel efficiënt moeten
worden opgeleid. En ook leuk worden opgeleid. Als je de stof op meerdere manieren
aanbiedt (verschillende levels), blijft het veel beter hangen.” Het AMC heeft zelfs een
verplicht digitaal examen op de Simendo (SIMulator for ENDOscopy) voor haar assistenten
chirurgie. Pas na het halen van examen op de Simendo mag de arts in opleiding naar de
operatiekamer. Het werken met een laparoscoop vergt namelijk veel oefening, omdat een
beweging naar links met de laparoscoop in de buik het effect heeft naar rechts. Het AMC is
van mening dat vaardigheden buiten de operatiekamer geleerd kunnen worden, zonder dat
er brokken kunnen vallen. 55,56
Fig. 17: Simendo
Op dit moment is er ook veel aandacht voor het trainen voor rampen. Emergo Train System
(ETS) is een middel om rampen te oefenen, evalueren en indien wenselijk nogmaals uit te
voeren. Er is een klein team nodig voor het spel, en dus komen de dagelijkse
werkzaamheden niet in gevaar en zit er een relatief vriendelijk kostenplaatje aan. Het
ketenaspect komt hier duidelijk naar voren. Alle acties die de ene organisatie (niet) uitvoert
hebben effect op een andere organisatie. 57,58
Eye opener
Spellen zijn op sommige plekken al zo ingeburgerd dat men verplicht een
bepaald level moet halen, voordat men verder mag in een opleidingstraject.
3.4.4 Rijopleiding en verkeersdeelname
Onderzoek van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) laat
zien dat een korte training in de simulator verbetert de manier waarop jonge automobilisten
gevaar in het verkeer herkennen en erop inspelen. 59 Er is sinds kort ook een rijsimulator voor
scooters. Stichting Teamalert en Greendino (bekend van de rijsimulaties van auto’s) hebben
deze samen ontwikkeld en gaan nu diverse ROC’s in het land af met de simulator. Op de
simulator kunnen diverse punten worden gescoord. Het onderdeel snelheid en
Mijntje Zaat, oktober 2012 19 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
gevaarsignalering was bij de meeste bestuurders nog niet voldoende onder de knie en
scoorde onvoldoende. Naast de simulator is er een aanvullend spel, Scooter Elite, waarbij de
jongeren thuis achter de PC kunnen oefenen en prijzen kunnen winnen. 60
Er zijn ook mogelijkheden om jonge, nog onervaren, bestuurders ná het behalen van het
rijbewijs te stimuleren om veilig te rijden. Polisvoormij.nl beloont veilige rijders met een
premiekorting oplopend tot 20%. Door het gebruik van de app App4Drivers ziet de
bestuurder o.a. of hij/zij te hard rijdt, te scherp bochten neemt en of er te hard wordt geremd.
Tijdens het rijden houdt de app bij hoe dit verloopt en geeft dit door aan de
verzekeringsmaatschappij. Indien de bocht bijvoorbeeld te scherp wordt genomen ziet de
bestuurder een waarschuwingsteken. De premiekorting wordt ieder kwartaal opnieuw
berekend. De app wordt straks (medio 4 e kwartaal 2012) gekoppeld aan de website
challenge4drivers.com, zodat rijgedrag vergeleken kan worden met andere bestuurders
(scoreboard). Daarnaast kan men er prijzen winnen. 61,62
Fig. 18: App4Drivers
3.5 Projectmanagement
Er zijn diverse online platforms waarbij er badges/punten en uiteindelijk prijzen verdiend
kunnen worden.
PropsToYou richt zich op medewerkers die succes(jes) hebben behaald. Het gaat niet om de
‘to do list’, maar juist om wat je hebt gepresteerd. Vaardigheden zijn daardoor ook veel
overzichtelijker wanneer de persoon bijvoorbeeld een functioneringsgesprek met de
leidinggevende of HR heeft. PropsToYou werkt voornamelijk met symbolische badges voor
status en erkenning. 63,64
Mijntje Zaat, oktober 2012 20 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Fig. 19: Voorbeeld van een profiel bij PropsToYou
Redcritter heeft een online platform voor projectmanagement, waarbij leden een persoonlijk
profiel met ‘mastervaardigheden’ hebben en technische informatie gecombineerd wordt met
chatsessies, scoreborden en prijzen. Agile projectmanagement van IT projecten wordt
veelvuldig in deze omgeving uitgevoerd. Er zitten grote namen tussen de Redcritter
gebruikers, o.a.: Amazon, Microsoft, Intel en HP. 65
Fig.20: Screenshot Redcritter
Eye opener
Een spel kan feedback en analyse mogelijkheden geven voor zowel de
speler als het gehele team. Beoordeeld worden op prestaties en niet op de
‘to-do-lijsten’.
Mijntje Zaat, oktober 2012 21 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
3.6 Loyaliteitsprogramma’s
De koopzegels van supermarkten zijn geen ‘echt’ spel, maar zijn wel een vorm van
gegamificeerd loyaliteitsprogramma; er valt namelijk wat te winnen voor de klant. Op dit
moment is het rendement van koopzegels hoger dan de rente op de bank. Bij de bank is het
rendement tot max. 6%, terwijl bij loyaliteitsprogramma’s het rendement kan oplopen tot wel
50%. 66 Opvallend is dat mensen wel sparen, maar onderzoek van MarketResponse wijst uit
dat 1 op de 3 personen uiteindelijk niks doet met de gepaarde zegels. 67,68,69
Frequent Flyer Cards bij luchtvaartmaatschappijen zijn nog steeds big business. Omzet van
frequent flier programma’s en optionele diensten zoals on board shopping, zijn sinds 2007
met 20 miljard dollar gestegen. 70
Er zijn ook online spaarprogramma’s zoals Euroclix, MoneyMillionair en Geldrace. Er kunnen
punten worden verdiend doordat men taken uitvoert, waar normaal gesproken geen
aandacht aan geschonken zou worden. Dit varieert van het invullen van een vragenlijst, het
lezen (open klikken) van een reclame e-mail tot aan het bestellen van artikelen in reguliere
webshops via het speciale platform. De punten zijn om te zetten in kei harde euro’s.
Met meer dan 30 miljoen euro uitgekeerd, kunnen we stellen dat dit redelijk succesvolle
programma’s zijn. 71,72,73
3.7 Belonen voor gewenst gedrag
Fig. 21: Screenshot EuroClix
3.7.1 Meer bewegen
Hoe kun je meer mensen laten bewegen? Als het leuk is! In Stockholm werd in een
metrostation de trap veranderd in een piano. Iedere trede gaf een ander geluid. Het aantal
personen dat de trap nam in plaats van de roltrap steeg 66%. 74
Mijntje Zaat, oktober 2012 22 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Fig. 22: Pianotrap
Meten van bewegen is motivatie
Meer bewegen kan ook in een combinatie van offline (meten) en online (motivatie). Zamzee
(op dit moment enkel in Amerika actief en geen uitbreidingsplannen 75 ) is een digitale
bewegingsmeter die kinderen aan hun broek/schoen/kleding kunnen bevestigen. Door te
bewegen verdienen je punten. Meer bewegen is dus meer punten. Deze punten zijn
interessant omdat er ook offline prijzen te verdienen zijn; extrinsieke motivatie.
Daarnaast kun je ‘challenges’ met vrienden spelen (intrinsieke motivatie). Onderzoek van
HopeLab en Robert Wood Johnson Foundation toont aan dat er een 59% toename is qua
fysieke activiteit. Opmerkelijk is ook dat dit een constant cijfer is.
Bij de controle groep was er een duidelijke daling na 3 maanden, maar bij de Zamzee groep
bleek het effect stabiel te zijn gedurende de 6 maanden onderzoek. 76,77
Fig. 23: Screenshot Zamzee en het bevestigen van de bewegingsmeter. 78
Switch2Health werkt eveneens met een stappenteller en een online website. Zij richten zich
op Amerikaanse bedrijven en haar medewerkers (preventie ziekte/verzuim). NationalGrid
(elektriciteit en gasmaatschappij) is binnen 11 weken 650 kilo afgevallen en 86% van de
deelnemers geeft aan dat het zeer zeker is dat zij na de pilot door gaan met het programma.
Starbucks is in de zomer van 2011 begonnen met een kleinschalige pilot, maar het bevalt zo
Mijntje Zaat, oktober 2012 23 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
goed op gebied van betrokkenheid en fysieke gezondheid dat vanaf het 3 e kwartaal 2012 alle
Amerikaanse Starbucks mee gaan doen. 79
Besturing videospel zorgt voor bewegen
Videospelletjes voor kinderen (en volwassenen) hoeven nog niet zo slecht voor de
gezondheid te zijn als in eerste instantie wordt gedacht. Er zijn steeds meer spellen
(Playstation Move, Xbox K’nect, Wii) waarbij het lichaam als controller wordt gebruikt.
Onderzoek van Bruce Bailey, Brigham Young University, heeft uitgewezen, dat je met een
spelletje Xavix J-mat 80 bijna 7 calorieën per minuut verbrand; wat gelijk staat aan een potje
tennis. 81,82,83
Fig. 24: Xavix J-mat
Sporten nog leuker
Hardlopen heeft een enorme vaart genomen; stijging van 36% in Europa. 84 De app stores
zijn overspoelt door gratis apps die bij houden hoe ver, hoeveel calorieën en in welke tijd je
dit hebt gepresteerd. Apps zoals Nike+ en Endomondo houden elk de afgelegde route bij
samen met de snelheid en de verbrande calorieën. Met ruim 8 miljoen dagelijkse doelen
geregistreerd en behaald is Nike+ een van de belangrijkste apps in deze categorie. 85,86 Er
zijn nu zelfs apps op de markt die het hardlopen combineren met het uitvoeren van missies
tijdens een zombieplaag; ZombieRun heeft meer dan 150.000 spelers wereldwijd. 87 Nike+
voert in bepaalde periodes challenges uit: het virtueel aantikken van een bepaalde plek en/of
het uploaden van jouw route met Nike+ challenges.
Fig. 25: Drie screenshots Nike+ app
Mijntje Zaat, oktober 2012 24 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Ski- en snowboardfanaten kunnen hun hart ophalen bij Epicmix. 88 Hier kun je punten halen
per bedwongen piste, maar ook (sociale aspect) tips delen met andere gebruikers. Met
Runkeeper kun je diverse sporten registreren; van hardlopen en fietsen tot zelfs zwemmen.
Alleen bij de laatste sport heb je uiteraard wel een waterdichthoesje nodig voor de telefoon. 89
3.7.2 Recycling
In de rij staan om je glas weg te kunnen gooien in de glasbak? De bottlebank 90 (glasbak
arcade) bedacht door de Fun Factory combineert het halen van punten, met geluid en
knipperende licht effecten. De ‘gamified’ glasbak werd in de periode vijftigmaal zoveel
gebruikt als de conventionele glasbak, die een straat verder op stond. Er stonden zelfs
mensen in de rij om hun glas weg te gooien. 91
Fig. 26: Glasbak met een twist
Dat gamification van recycling werkt laat de Recyclebank ook zien. Het spelmechanisme van
meten, dashboard en prijzen wordt ook gebruikt door RecycleBank (actief in Amerika en
Groot-Brittannië). 92 Met meer dan 4 miljoen gebruikers in 300 verschillende gemeentes, zijn
zij instaat om een grote impact te maken op het milieu. Cijfers van de stad Philadelphia laten
een toename in recycling van 16% zien. 93
Eye opener
Zelfs de dagelijkse (saaie) klusjes kunnen met gamification een extra
aantrekkingskracht krijgen, zodat men zelfs in de rij gaat staan om dit te
spelen.
3.7.3 Energieverbruik verminderen
Zowel voor de portemonnee als voor het milieu is het belangrijk dat er zorgvuldig met
brandstof wordt omgegaan.
Mijntje Zaat, oktober 2012 25 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Thuis
De deur uitstappen en toch de thermostaat laten loeien. Dit is niet zo heel erg als het voor
een paar uurtjes is, maar vervelend wordt het als je voor langere tijd weg bent en niet
gebruik maakt van de comfortabele warmte die de thermostaat geeft.
De TOON van Eneco (>3.000 installaties 94 ) laat in kleurrijke grafieken het energie gebruik
zien, waarbij rood negatief is en groen een succes. Is dit een spel? Deels. Tot nu toe was er
weinig interesse voor energiemeters, maar door de toevoeging van kleur en grafieken (o.a.
maandag met donderdag vergelijken) en de kans om keiharde euro’s te verdienen (door te
besparen), maakt het dat er een spelelement in voor komt. Er valt immers wat te winnen en
we hebben hier zelf de controle over. 95,96,97
Fig. 27: TOON van Eneco.
Op de snelweg
Het dashboard van Ford Fusion is uitgerust met een speciaal scherm waar de bestuurder
zijn real time rijgedrag kan zien. 98 Dit wordt op speelse wijze vormgegeven door het verbruik
te symboliseren door een plant met blaadjes. Hoe meer blaadjes, hoe milieubewuster er
wordt gereden. Vallen de bladeren er met bosjes af, dan moet er iets gedaan worden aan de
gehanteerde rijstijl. Ook andere hybride auto’s zoals de Nissan Leaf en de Toyota Prius laten
op het dashboard zien aan de bestuurder hoe milieubewust hij/zij rijdt.
Er zijn geen concrete cijfers m.b.t. daadwerkelijke effect op het rijgedrag, maar Nissan heeft
met de ‘groene’ auto diverse prijzen en nominaties gewonnen op gebied van
duurzaamheid. 99
Fig. 28: Dashboards v.l.n.r. Ford Fusion (groene bladeren), Toyota Prius (staafdiagram) en de Nissan Leaf (minuscule
boompjes naast snelheidsindicator).
Mijntje Zaat, oktober 2012 26 / 33

3.7.4 Bijeenkomsten met betekenis
Effectiviteit & acceptatie van gamification
Ook bijeenkomsten zoals een congres of een vergadering kunnen gebruik maken van
gamification. Iets positiefs toevoegen, zodat de herinneringswaarde groter wordt.
Er kan op veel verschillende manieren een vergadering omgetoverd worden naar een
gamified vergadering. Dit kan bijvoorbeeld een bijzondere ontvangst met persoonlijke
aandacht zijn of het gebruik van licht en geluid op een speciale manier.
Fig. 29: Een persoonlijke ontvangst met een twist, zoals deze op
13 juni 2012 werd gedaan bij event van HU en Gemeente
Rotterdam.
Een thriller kijken of een videospel spelen met het geluid uit is lang niet zo spannend als met
het volume vol uit. Muziek wordt in spellen vaak als een motivatie element gebruikt, maar
helpt ook met het nabootsen van de virtuele wereld. De audio-effecten van Halo Reach
(eerste-persoon-schietspel) kosten bijna 3 jaar productie. Zorgvuldige aandacht van de
makers voor een optimale beleving van het spel. 100
In een presentatie of een bijeenkomst kan ook extra spanning worden opgebouwd door
toevoeging van bijvoorbeeld achtergrondmuziek. Muziek zorgt voor gevoel en beleving.
Een spelelement waarbij een actieve houding is vereist in de bijeenkomst, zorgt voor een
positief effect. Onderzoek van John Riskind en Carolyn Gotay wijst uit dat mensen die in een
passieve en onderuitgezakte houding zitten, ook eerder een gevoel van hulpeloosheid
ontwikkelen. Een actieve houding is dus belangrijk, maar wordt helaas nog al eens
vergeten. 101,102 Fysiek bewegen en een andere houding aannemen tijdens een bijeenkomst
is niet alleen fijn ‘om de benen te strekken’, maar ook nuttig voor de hersenen.
Eye opener
Welke bijeenkomsten herinnert u zich nog? Toevoegen van (fysieke)
beweging, muziek en persoonlijke aandacht dragen bij aan de
herinneringswaarde.
Mijntje Zaat, oktober 2012 27 / 33

4. Gamification is de toekomst
Effectiviteit & acceptatie van gamification
Gamification is een manier, een methode die hoge succesratio’s teweeg kan brengen. Echter
het is niet dat als iets een spelelement bevat het automatisch een succes zal worden. Er zal
goed gekeken moeten worden naar het spelertype (zie 2.2 Spelertypes), maar ook naar het
uiteindelijke doel wat bereikt dient te worden.
De onderliggende reden van het succes van gamification:
Feedback mogelijkheden zijn direct, snel, vergelijkend en met eventueel extra
aanbevelingen.
Doelen kunnen ingesteld worden op verschillende tijdsindelingen (week, maand of
jaar) en daarbij kan de tussenstand (voortgang) getoond worden. Een gedeelde
focus.
Het uitvoeren van uitdagende opdrachten kunnen zorgen voor job enrichment. 103
Het biedt een veilige en geordende omgeving met regels. Fouten kunnen hier
gemaakt worden.
Naast excentrieke motivatie ook gebruik van intrinsieke motivatie, autonomie,
meesterschap en een zinvol doel.
Onderzoek van M2 wijst uit dat er de komende jaren veel meer worden geïnvesteerd in
gamification. 104 Ten koste van welke andere budgeten dit gaat is niet duidelijk.
Fig. 30: Grafiek Gamification markt prognose in miljoenen USA dollars.
Voor het ontwerpen van een game die de doelgroep in een ‘flow’ brengt komt er heel wat bij
kijken. Het is van belang om de doelgroep te kennen. Wat voor spelertype zijn zij? De
belangrijkste speerpunten hierin zijn intrinsieke motivatie en interactie tussen speler en spel.
Mijntje Zaat, oktober 2012 28 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
Fig. 31: Schema naar aanleiding onderzoek J. Kuipers (Financieel educatief gamen, next level schuldpreventie!, 2012) en M.
Zaat (Effectiviteit en acceptatie van gamification, 2012).
Motivatie
Het in kaart hebben (of brengen) van de motivatie van de doelgroep is essentieel. Niet
iedereen heeft dezelfde motivatie. In hoeverre wordt er bijvoorbeeld door de vormgeving
heen gekeken of moet de vormgeving juist zorgen voor de extra motivatie?
Is het uitgangspunt van het spel dat dit tijdens lesuren/werktijd wordt gespeeld? Of moeten
mensen worden bewogen om het spel te spelen in hun vrije tijd?
Aan de hand van het spelertype van de doelgroep zal er een funmotivator (zie ook 2.3
Stimulans en intrinsieke motivatie) ingebouwd moeten worden. Als de doelgroep een
socializer is dan moet er ook een component worden toegevoegd waarbij men elkaar kan
ontmoeten of dat er bijvoorbeeld onderling ook informatie gedeeld kan worden.
Interactie
Het aantal keuzemogelijkheden en beslismomenten bepalen de interactie van een spel.
Tevens vallen de rapportage en feedbackmogelijkheden hier onder. Wordt de feedback
enkel aan de speler gegeven of wordt dit gebruikt voor bijvoorbeeld een teamanalyse? Hoe
wordt de feedback aan de speler gepresenteerd?
Mijntje Zaat, oktober 2012 29 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
We kunnen er niet om heen; gamification is er en het is geliefd door gamedesigners
(uiteraard) en het algemene publiek.
Zowel (serious) gamedesigners als organisaties moeten zich realiseren dat het invoeren van
gamification geen korte termijn strategie is. Het is een langetermijninvestering, waarbij er
(nog) meer onderzoek gedaan moet worden naar gamerpsychologie en de
gamemechanismen.
Eye opener
De wereld gaat door en het is dus GAME ON! Tegelijkertijd moet er meer
onderzoek gedaan worden, zodat we meer sturing en grip krijgen.
Mijntje Zaat, oktober 2012 30 / 33

Bronvermelding
Effectiviteit & acceptatie van gamification
1 Top 5 regrets of the Dying, the Guardian, 01/02/2012 http://bit.ly/Regrets_deathbed
2 Jane McGonigal: The game that can give you 10 extra years of life, TedGlobal Juni 2012,
http://bit.ly/McGonigal_TedEx
3 Foto’s door Philip Toledano; http://www.mrtoledano.com/gamers.
4 Mihaly Csikszentmihalyi, Amerikaans/Hongaars psycholoog, flow en positieve psychologie.
5 Mario Herger, Enteprise Gamification, workshop 16/8/12 Amsterdam.
6 Gamification by Design, Gabe Zichermann en Christopher Cunningham, O’Reily, 2011
(preface).
7 In Search of the Meaning of Senet, Peter A. Piccione, Oriental Institute, University of
Chicago, 1980, http://bit.ly/Senet_game
8 Afbeelding Maler der Grabkammer der Nefertari, Wikipedia, http://bit.ly/RoRYum
9 Theater in het oude Griekenland, Wikipedia, http://bit.ly/Grieks_theater
10 Gladiators, Wikipedia, http://bit.ly/Gladiator_spel
11 Entertainment in the Middle Ages, http://bit.ly/Middeleeuwen_spel
12 German children played with 'Bombers over England' boardgames during WWII, Andy
Dolan, 20/08/2007, http://bit.ly/RAqR1R
13 Pong, Wikipedia, http://bit.ly/Pong_arcade
14 GDC 2012: Sid Meier on how to see games as sets of interesting decisions, Leigh
Alexander, 07/03/2012, http://bit.ly/Sid_Meier
15 What is 'The Play Ethic'?, Pat Kane, http://bit.ly/Depression_Play
16 Lusory attitude, Wikipedia, http://bit.ly/Lusory
17 Experts over gamificatie, Paul Groothengel, Managementboek Magazine september 2012
18 Website Menno Lanting, auteur van o.a. Iedereen CEO, http://bit.ly/MLanting
19 Organisatieverandering met spelsimulaties, Stoppelenburg, De Caluwé en Geurts, Kluwer,
2012.
20 Website Léon de Caluwé, http://bit.ly/Caluwe
21 Richard Bartle is een Britse auteur, professor en game researcher (1960).
22 Gamification by Design, Gabe Zichermann en Christopher Cunningham, O’Reily, 2011
(hoofdstuk 2, player motivation).
23 Mario Herger, Enteprise Gamification, workshop 16/8/12 Amsterdam.
24 Zelf de Bartle test doen kan op: http://bit.ly/Playertype.
25 Solve This Problem, Receive $20, Stephen Zang, 14/09/2010, http://bit.ly/Candle_Problem
26 Dan Pink over de verrassende wetenschap van de motivatie, TEDGlobal 2009,
http://bit.ly/Dan_Pink
27
Amy Jo Kim, USA social game designer en researcher.
28
Gamification Facts & Figures, Enterprise Gamification, 24/10/2011,
http://bit.ly/Enterprise_facts
29
Edwin Albert Link, Wikipedia, http://bit.ly/Edwin_Link
30
The Real Soldier Behind the 'Call of Duty' Games, Dave Thier, 19/10/2010,
http://bit.ly/Game_CallofDuty
31 Mario Heger, Enteprise Gamification, workshop 16/8/12 Amsterdam.
32 Drone pilots have a front-row seat on war, from half a world away, David Zucchino, LA
Times, 21/02/2010, http://bit.ly/USA_drone
33 Website Mindtickle, http://bit.ly/Mindtickle
34 Slideshare presentatie Mindtickle, 16/05/2012, http://bit.ly/Mindtickle_2
35 L ‘Oréal Brandstorm 2012 finals: The next generation of Marketing Gurus was there,
19/06/2012 http://bit.ly/Brandstorm_1
Mijntje Zaat, oktober 2012 31 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
36 Website Brandstorm L’Oréal, http://bit.ly/Brandstorm_2
37 Website My Starbucks Idea, http://bit.ly/Coffee_idea
38 Starbucks aast met MyStarbucksIdea op productideeën van consumenten, Mathijs van
den Broek, Marketingfacts, 20/03/2008, http://bit.ly/Coffee_Idea2
39 Website Battle of Concepts, http://bit.ly/Battle_of_concept
40 Casual video games demonstrate ability to reduce depression and anxiety, East Carolina
University, 16/02/2011, http://bit.ly/ECU_depression
41 Diverse wetenschappelijk onderzoeken, Silverfit, http://bit.ly/Silverfit
42 Puzzels oplossen voor de wetenschap op http://bit.ly/FoldIt_1
43 Foldit Gamers Solve AIDS Puzzle That Baffled Scientists for a Decade, Matt Peckham,
Time Techland, 19/09/2011, http://bit.ly/FoldIt_2
44 Website Eyewire, http://bit.ly/Eyewire
45 The impact of console games in the classroom: Evidence from schools in Scotland,
Futurelab, 2010, http://bit.ly/Scotland_schools
46 The U.S.-China E-Language Project: A Study of a Gaming Approach to English Language
Learning for Middle School Students, RTI Intertnational, Mei 2011,
http://bit.ly/English_Learning
47 Website Forgotten World, http://bit.ly/ForgottenWorld
48 Website Squla, http://bit.ly/Leer_squla
49 Evaluation of Rocketship Education’s Use of DreamBox Learning’s Online Mathematics
Program, SRI International, Augustus 2011, http://bit.ly/Dreambox
50 Playmoolah blog, http://bit.ly/Playmoolah_Blog
51 Playmoolah impact summary, mail Audrey Tan op 17/09/2012
52 Website Geldspel, http://bit.ly/ABN_spel
53 Kraak de kluis met het Geld spel, blog Manssen, 30/06/2012, http://bit.ly/Manssen
54 Financiële educatie voor kinderen, noodzakelijk maar ook leuk!, Milene Samuels,
Marketing Online MolBlog, 07/06/2012, http://bit.ly/Mol_Financieel
55 Serious gaming in het AMC: leuk en leerzaam, Wesley Akkerman, 19/9/2011
http://bit.ly/endoscopie
56
Digitale Nieuwsbrief juli 2012 NVDK http://bit.ly/Endoscopie2
57
Ramp al spel? Hoe train je een ramp, Riny van der Veen, Critical Care 04, 2007.
58
Website ETS, http://bit.ly/EmergoTrain
59
Hazard anticipation of young novice drivers, Willem Vlakveld, 30/11/2011,
http://bit.ly/ANWB_Rijsimulator
60
Jongeren rijden op de eerste scooter-simulator van Nederland, 01/10/2012,
http://bit.ly/Scootersimulator
61
Polisvoormij.nl beloont veilige rijders, winnaar Nationale Verkeersveiligheidsprijs 2012,
http://bit.ly/Autopolis
62 App4Drivers winnaar van de Nationale Verkeersveiligheidsprijs 2012, 19/04/2012,
http://bit.ly/Verkeersprijs_2012
63 Website PropsToYou, http://bit.ly/Props2U
64 Providing Unparalleled Visibility To Human Resources, whitepaper van PropsToYou,
http://bit.ly/Props2U_2
65
Website Redcritter, http://bit.ly/Redcritter
66
Sparen bij de supermarkt!, Telegraaf, 26/3/2010 http://bit.ly/Spaarzegels
67
Spaarprogramma’s moeten tandje bijzetten, Hans Kramer, 01/08/2011,
http://bit.ly/Spaarzegel_1
68
Shell gaat over op Air Miles, Hans Kramer, 12/01/2012, http://bit.ly/Spaarzegel_2
69
Consument: Spaarprogramma populair, maar niet lonend, Hans Kramer, januari 2010,
http://bit.ly/Spaarzegel_3
Mijntje Zaat, oktober 2012 32 / 33

Effectiviteit & acceptatie van gamification
70 Airline Revenue from Optional Services & Frequent Flier Programs Grows $20 Billion
Since 2007, IdeaWorks Company, 2012 http://bit.ly/FrequentFlier_research
71 Website Euroclix, http://bit.ly/Onlinespaar_1
72 Website MoneyMillionaire, http://bit.ly/Onlinespaar_2
73 Website Geldrace, http://bit.ly/Onlinespaar_3
74 Zie video op: http://bit.ly/Pianostaircase.
75 Mailcontact Zed & Zamzee team, 03/10/2012
76 New Research Shows Zamzee Increases Physical Activity by Almost 60%, 26/09/2012,
http://bit.ly/Zamzee_Research
77
Video met uitleg over Zamzee, http://bit.ly/Zamzee_video
78
Foto door Lindsay Bianco, 22/11/2011, http://bit.ly/W8hJ85
79
Switch2Health website, http://bit.ly/Copany_health
80
Spel gebaseerd op oefeningen van Jackie Chan, http://bit.ly/PUX6H0
81
Guilty parents rejoice: study finds some active video games qualify as exercise, Brigham
Young University, 07/03/2011, http://bit.ly/Brigham_exercise
82
Calorieën verbranden door sporten, 07/04/2009, http://bit.ly/RU2iiH
83
Jackie Chan Studio Fitness by XaviX - Game Review - Interactive Fun For All, Mariah
Hedrick, http://bit.ly/RXxAD0
84
Nuchtere Nederlanders onverstoorbaar tijdens hardlopen, Asics Reasons to Run research
http://bit.ly/runnerresearch
85 Endomondo website, http://bit.ly/Endmondo_site
86 Nike+, http://bit.ly/Nike_game
87 Zombierun is een betaalde app (€ 5,99) en wellicht daarom minder in gebruik.
http://bit.ly/Zombierun
88 Website Epicmix inclusief video, http://bit.ly/EpicM1x
89 Blog Runkeeper, http://bit.ly/Blog_Runkeeper
90 Zie video op: http://bit.ly/glasbak.
91 Mario Herger, Enteprise Gamification, workshop 16/8/12 Amsterdam.
92 Recyclebank website, http://bit.ly/Recycle_Bank
93 The Impact Online Gamification Can Have On The Real World, Clarissa Sabjl, 02/10/2012,
http://bit.ly/Impact_RecycleBank
94 Toon 3000 keer geïnstalleerd, 11/09/2012, http://bit.ly/Toon_3000
95 Ook slimme thermostaat bij Eneco, Tonie van Ringelestijn, 19/01/2012,
http://bit.ly/thermostaat1
96 Toon van Eneco, eindelijk inzicht in uw energieverbruik, http://bit.ly/Thermostaat2
97 Toon van Eneco in huis bij Annemarie van Gaal, video, 17/09/2012,
http://bit.ly/Toon_VanGaal
98 In Europa wordt dit de Ford Mondeo. Vanaf 4 e kwartaal 2012 leverbaar.
http://bit.ly/Fusion_Mondeo
99 Website Nissan, duurzaamheid, http://bit.ly/Nissan_award
100 Video van Noble 7 Media over de audio effecten van Halo Reach, http://bit.ly/Halo_Music
101 Some posture research, Shane Crawley, 15/01/2011, http://bit.ly/QlFzIN
102 Physical posture: Could it have regulatory or feedback effects on motivation and
emotion?, John H. Riskind en Carolyn C. Gotay, abstract, http://bit.ly/QBT6ep
103 Psycholoog Frederick Herzberg, http://bit.ly/Herzberg
104 Gamification in 2012, M2 Research, Wanda Meloni en Wolfgang Gruener,
http://bit.ly/Gamification2012
Mijntje Zaat, oktober 2012 33 / 33