Natuureffecten MER alternatieven - Windpark Kreekraksluis

Natuureffect plaatsing
windturbines Kreekrak
Aangesloten bij het Netwerk Groene Bureaus
Kruisland, oktober 2008
Rapport 2008/7
Ecologisch Adviesbureau Henk Baptist
Brugweg 6
4756 SM Kruisland
0167 533272
henk@habitatrichtlijn.nl

________
Inhoud
0 Samenvatting en conclusies 3
1 Inleiding 5
2 Alternatieven 6
3 Rechtskader 12
3.1 Natuurbeschermingswet
3.2 Flora- en Faunawet
4 De aanwijzingsbeschikkingen 22
4.1 Oosterschelde
4.2 Zoommeer
4.3 Markiezaatsmeer
4.4 Westerschelde
4.5 Samenvattende instandhoudingsdoelstellingen
5 Windturbines en vogels 35
6 Inventarisatie 38
6.1 Inleiding
6.2 Watervogeltellingen
6.3 Beschrijving van de vogelbevolking
6.4 Overige fauna
6.5 Synthese soorten
7 Bespreking per gebied 44
7.1 Vogelbevolking
7.2 Vleermuizen
8 Bestaande turbines 48
9 Structurele effecten grotere turbines 35
10 Toetsing Natuurbeschermingswet 1998 50
10.1 Inleiding
10.2 Oriëntatiefase
10.3 Verslechterings- en verstoringstoets
11 Bathse Schor 55
12 Toetsing Flora- en faunawet 57
12.1 Fysieke aantasting
12.2 Aanvaringsslachtoffers vogels
12.3 Aanvaringsslachtoffers vleermuizen
12.4 Conclusies
13 Effect in en op Kreekrakgebied 59
14 Conclusies 60
15 Literatuur 61
Bijlage 1
Korte verslagen van veldbezoeken 64
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
2

________
0 Samenvatting en conclusies
Het windpark Kreekrak, in bedrijf vanaf oktober 1995, bestaat uit 26 turbines van het type
Nedwind 40 serie, type NW41. Elk heeft een nominaal vermogen van 500 kW en een
rotordiameter van 40,77 meter. Totaal bedraagt het opgesteld vermogen 13 MW. De wens is dit
park op te schalen en uit te breiden. Er zijn meerdere alternatieven bestaande uit turbines met
verschillende ashoogten en diameters. Voor de natuureffecten is van overwegend belang dat de
turbines veelal veel verder uit elkaar komen te staan en dat er ook twee rijen turbines ten
zuiden van de Rijksweg 58 zijn gepland. Zie voor details het milieueffectrapport (van den Berg
et al. 2008).
Het Kreekrakgebied is rijk aan vogels en vleermuizen, maar heeft zelf geen beschermde status.
Het gebied wordt omringd door natuurgebieden met een beschermde status ingevolge de
Natuurbeschermingswet, Vogelrichtlijn en/of Habitatrichtlijn. Elk van deze gebieden staat op
de nominatie te worden aangewezen als Natura 2000 gebied. De aanwezigheid van deze
gebieden vereist dat wordt nagegaan of het initiatief externe gevolgen heeft voor deze
gebieden.
Het gebied is in de winter 2005/2006 geïnventariseerd op vogels. In voorjaar en zomer 2006 is
de broedvogelbevolking bepaald en is er onderzoek verricht naar de vleermuizenstand. In 2007
is nog een aanvullend onderzoek uitgevoerd naar vleermuizen. De resultaten van deze
inventarisaties worden gepresenteerd. Apart hoofdstukken zijn gewijd aan de huidige situatie
met de 26 windturbines en de te verwachten effecten van de moderne grote turbines ten
opzichte van de huidige kleinere.
Per omringend gebied is een toetsing aan de Natuurbeschermingswet 1998 gemaakt. Bezien
wordt welk deel van de vogelstand eventueel connecties vertoont met de vogelstand van het
bekken en welke effecten daaruit kunnen voorkomen.
De contacten met de Oosterschelde blijken het meest intensief. De nieuwe turbines komen op
dezelfde afstand van foerageergebieden en hoogwatervluchtplaatsen als de huidige en eigenlijk
iets te dicht bij, namelijk 200 meter in plaats van de veilige 300 meter. Aangezien het hier niet
handelt om een nieuwvestiging van windturbines wordt verwacht dat dit ten opzichte van de
bestaande toestand weinig effect zal hebben.
Theoretisch neemt de aanvaringskans voor vogels die vanuit de Oosterschelde naar het
Markiezaat vliegen met 50 % toe. Voor dezelfde groep vogels neemt de barrièrewerking af
doordat de nieuwe turbines veel verder uit elkaar staan. Omdat reeds bekend is dat de
aanvaringskans zeer laag is, betekent dit geen significante toename.
Ten aanzien van het Zoommeer blijkt dat een gering deel van de Aalscholvers, circa 20 van de
450, mogelijk een rustplaats zullen verliezen. Er zijn voldoende alternatieve plaatsen
voorhanden. Zelfs als dit fenomeen zich zal voordoen is er geen sprake van een significant
effect.
Zowel het Zoommeer als het Kreekrakcomplex kennen een aanzienlijke populatie
overwinterende Krakeenden. Het is echter niet zo dat de Krakeenden van de Kreekrak
onderdeel zijn van de Zoommeer populatie. De populatie Krakeenden op de Kreekrak heeft
zich ontwikkeld in de periode dat de huidige turbines reeds waren geplaatst. Er is geen
verandering te verwachten.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
3

________
Met het Markiezaat is, behalve de reeds eerder genoemde getijdentrek naar en van de
Oosterschelde, geen uitwisseling van vogels geconstateerd. De turbines worden op 350 meter
van de grens van het Markiezaat geplaatst. Deze afstand wordt voldoende geacht om geen
effect te veroorzaken.
De landbouwgebieden zuidelijk langs het Scheepvaartkanaal en het Spuikanaal vormen mede
een foerageergebied voor ganzen die onder de instandhoudingsdoelstellingen van de
Westerschelde vallen. Er is echter zo veel ruimte dat niet voor een significant effect behoeft te
worden gevreesd. In het ontwerp-aanwijzingsbesluit Natura 2000 voor de Westerschelde &
Saeftinghe is een voormalig schor van Bath opgenomen. In diverse alternatieven is een turbine
in de nabijheid van dit gebied gepland. De functie van dit gebiedje in het kader van de
instandhoudingsdoelstellingen zijn nog onduidelijk en momenteel nihil.
Ten aanzien van de Flora- en faunawet blijkt het gebied rijk aan foeragerende vleermuizen.
Alle waargenomen soorten vlogen op zodanige hoogte dat ze onder de turbines doorvliegen.
Ook de Rosse Vleermuis komt met een enkel exemplaar in het gebied voor. Van deze
vleermuis is bekend dat ook dagelijkse vluchten op grotere hoogte kunnen plaatsvinden. Twee
turbines zijn gepland op niet al te grote afstand van de foerageergebieden. In 2007 zijn de
trekbewegingen van deze vleermuissoort nader onderzocht. De vleermuizen komen uit Bergen
op Zoom waarbij de geleiding van de Hoogerwaardpolder als trekroute wordt gebruikt. Zowel
tijdens de trek als bij het foerageren in het verlichte gedeelte van het sluizencomplex werd geen
enkele hoog vliegende vleermuis waargenomen.
Het Kreekrakgebied zelf kent een aanzienlijke ornithologische waarde, doch ontbeert een
beschermde status. De vervanging van turbines zal geen significante invloed hebben op de
vogelstand.
Volgens het schema van het Ministerie van LNV geredeneerd blijkt uit de oriëntatiefase dat
significante effecten op de instandhoudingsdoelen van de omringende wateren zijn uitgesloten.
Uit de verslechterings- en verstoringstoets blijkt:
t.a.v. de Oosterschelde:
- De nieuwe turbines staan, evenals de oude turbines, eigenlijk te dicht (200 m) bij de
Oosterschelde. In de huidige situatie blijkt niets van een vogelverstoring. Mogelijk dat
de grotere turbines iets meer verstoring geven dan de oude. Ervaringen elders op de
Oosterschelde wijzen er op dat op afstanden van meer dan 100 meter geen vogels van
het intergetijdengebied worden verstoord (Baptist, lopende onderzoeken).
- Er is een grotere, doch nog steeds zeer kleine, aanvaringskans voor steltlopers in de
getijdentrek.
- Er is afname van de barrierewerking.
t.a.v. Zoommeer:
- Mogelijk is er een verlies van een rustplaats voor 20 van de 450 Aalscholvers.
t.a.v. Markiezaat:
- geen effecten
t.a.v. Westerschelde
- geen effecten
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
4

________
1 Inleiding
Het windpark Kreekrak, in bedrijf vanaf oktober 1995, bestaat uit 26 turbines van het type
Nedwind 40 serie, type NW41. Het nominale vermogen van dit park bedraagt 13 MW. De
wens is dit park op te schalen in het kader van de optimalisering van windenergie.
Voor de ontwikkeling zijn er een aantal inrichtingsalternatieven. In de startnotitie
milieueffectrapportage (van den Berg et al. 2008) zijn deze alternatieven uitgebreid beschreven.
In dit rapport zijn in hoofdstuk 2 de alternatieven slechts beschreven voor zover relevant voor
het beoordelen van de natuureffecten.
Het Kreekrakgebied is rijk aan vogels en vleermuizen, maar heeft zelf geen beschermde status.
Het gebied wordt omringd door natuurgebieden met een beschermde status ingevolge de
Natuurbeschermingswet, Vogelrichtlijn en/of Habitatrichtlijn. Elk van deze gebieden staat op
de nominatie te worden aangewezen als Natura 2000 gebied.
De aanwezigheid van deze gebieden vereist dat wordt nagegaan of het initiatief gevolgen heeft
voor deze gebieden.
In dit rapport, opgesteld in opdracht van de vier initiatiefnemers, is het initiatief beschouwd in
het licht van de Natuurbeschermingswet 1998. Tevens zijn de aspecten die betrekking hebben
op de Flora- en faunawet beschreven.
Voor elk van de omringende natuurgebieden worden de instandhoudingsdoelstellingen
geschetst.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
5

________
2 Alternatieven
2.1 Huidige situatie
Het windpark Kreekrak, in bedrijf vanaf oktober 1995, bestaat uit 26 turbines van het type
Nedwind 40 serie, type NW41. Elk heeft een nominaal vermogen van 500 kW en een
rotordiameter van 40,77 meter. Totaal bedraagt het opgesteld vermogen 13 MW.
Figuur 1
Googlebeeld van de huidige situatie.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
6

________
Op de luchtfoto (figuur 1) zijn de bestaande turbines (van bovenaf) te klein om goed zichtbaar
te zijn. Hieronder is de huidige situatie in een figuur weergegeven.
Figuur 2
Schema van de huidige opstelling. Dit is tevens de configuratie voor het alternatief A0,
autonome ontwikkeling.
2.2 Autonome ontwikkeling
Indien de plannen voor een grootschaliger opschaling niet door kunnen gaan, is het wel
noodzakelijk de bestaande situatie te reviseren. Dit zal geschieden door het plaatsen van
nieuwe turbines op de bestaande masten. Dit zullen turbines zijn met rotors van 54 meter met
een vermogen van 0,8 MW. Figuur 2 geeft de configuratie aan.
2.3 Alternatief 1, Basisplan
Het basisplan betreft een park met 29 windturbines van 3 MW met een ashoogte van 90 meter
en een rotordiameter van 90 meter. De opstelling is weergegeven in figuur 3.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
7

________
Figuur 3 Alternatief 1 Basisplan
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
8

________
2.4 Alternatief 2 Terugvaloptie hoofdalternatief
Uitgangspunt van dit alternatief is een ashoogte van 62 meter en rotordiameter van 80 meter.
Als gevolg van de kleinere rotordiameter kunnen 2 turbines extra worden geplaatst, in totaal 31
windturbines van elk circa 2 MW. De opstelling is weergegeven in figuur 4.
Figuur 4 Alternatief 2 Terugvaloptie hoofdalternatief
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
9

________
2.5 Alternatief 3 Maximalisatie hoofdalternatief
In dit alternatief wordt een maximalisatie van de elektriciteitsproductie nagestreefd. De
gebruikte turbines zijn de grootste die naar verwachting binnen de termijn van realisatie op de
markt zijn ((2010-2012). Deze turbines hebben een ashoogte van 120 meter en een
rotordiameter van 120 meter. Als gevolg van de grotere rotordiameter kunnen minder turbines
worden geplaatst: in totaal 24 windturbines van elk 5 MW. De opstelling is weergegeven in
figuur 5.
Figuur 5 Alternatief 3 Maximalisatie hoofdalternatief
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
10

________
2.6 Alternatief 2A Terugvaloptie kleine rotor rechte lijn
Naast deze hoofdalternatieven is er vanuit landschappelijke overwegingen één alternatief
uitgewerkt. Hierbij wordt verondersteld dat turbines met een verhouding
ashoogte/rotordiameter die ‘de gulden snede’ benadert als ‘prettiger’ worden ervaren.
In dit alternatief bestaat het park uit 30 windturbines van 2 MW met een mast van 62 meter en
rotordiameter van 70 meter. Ten opzichte van alternatief 2 is er één windturbine minder. Dit
betreft de zuidelijke windturbine ten oosten van de Kreekraksluizen, daar deze buiten de rechte
lijnopstelling staat. Tevens is er hier gekozen voor een kleinere rotor waardoor er sprake is van
een wezenlijk andere ashoogte/rotordiameter verhouding ten opzichte van de
hoofdalternatieven. De opstelling is opgenomen in figuur 6.
Figuur 6 Alternatief 2A Terugvaloptie kleine rotor rechte lijn
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
11

________
3 Rechtskader
3.1 Natuurbeschermingswet
3.1.1 Inleiding
In de Natuurbeschermingswet 1998 (hierna NB-wet), in werking getreden op 1 oktober 2005,
zijn de toepasselijke regels van de Vogelrichtlijn (Richtlijn 79/409/EEG) en de Habitatrichtlijn
(Richtlijn 92/43/EEG) geïmplementeerd. Het doel van deze richtlijnen is het instandhouden van
de biologische diversiteit in Europa. De Vogelrichtlijn heeft tot doel de bescherming van
gebieden en het beheer van alle vogels die op het grondgebied (i.e. zogeheten communautair
grondgebied) van de EU in het wild leven en hun habitats. De Habitatrichtlijn heeft als doel de
biologische diversiteit in de EU in stand te houden en richt zich op de bescherming van
natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna, kortweg habitattypes en soorten.
Om deze doelen te realiseren worden door de lidstaten van de EU Speciale
Beschermingszones (SBZs) aangewezen. Deze gebieden samen vormen het Natura 2000
netwerk.
Voor het uitvoeren van een plan, project of activiteit dat negatieve effecten kan hebben op een
Natura 2000 gebied is een vergunning ingevolge de Natuurbeschermingswet1998 noodzakelijk.
Voor deze vergunningverlening moet een habitattoets / passende beoordeling van het plan of
project worden gemaakt.
Deze wet kent door het laat implementeren in Nederland van zowel het tot stand komen van
Natura2000 als de betreffende wetsartikelen een lange voorgeschiedenis met de nodige
jurisprudentie. Hieruit blijkt onder andere dat er sprake kan zijn van een rechtstreekse werking
van de Vogel- en Habitatrichtlijn.
Dit heeft geresulteerd in de huidige (oktober 2008) chaotische situatie.
Ten aanzien van de diverse gebieden bestaan er de volgende situaties:
• A. Gebieden zijn aangewezen als Vogelrichtlijngebied. Dit is definitief.
• B. Gebieden zijn aangemeld als Habitatrichtlijngebied, op de communautaire lijst
geplaatst, maar nog niet aangewezen.
1. Gebieden die samenvallen met Vogelrichtlijngebieden.
2. Gebieden die (deels) niet samenvallen met Vogelrichtlijngebieden.
• C. Gebieden zijn reeds aangewezen als Natura2000 gebied
• D. Gebieden of delen van gebieden zijn ten onrechte niet aangewezen.
Voor deze gebieden gelden veelal verschillende rechtskaders.
Ad.A. Voor deze gebieden gelden de bepalingen van de NB-wet.
Ad.B. Voor deze gebieden geldt in principe de rechtstreekse werking van de habitatrichtlijn,
doch de Raad van State heeft bepaald dat de NB-wet richtlijnconform kan worden toegepast.
Ad.B1. Hierbij volgt het bevoegd gezag uit de NB-wet.
Ad.B2. Hierbij is nog steeds sprake van rechtstreekse werking van de
richtlijnen die moet worden toegepast door het bevoegd gezag dat andere
vergunningen (b.v. milieuvergunning) afgeeft.
Ad. C. Voor deze gebieden gelden de bepalingen van de NB-wet.
Ad. D. Dit kunnen vanwege de rechtstreekse werking van Artikel 4 eerste en tweede lid van de
Vogelrichtlijn alleen Vogelrichtlijngebieden zijn. Er is dan sprake van rechtstreekse werking
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
12

________
van het bepaalde in artikel 4, vierde lid eerste volzin van de Vogelrichtlijn. Dus geen NB-wet
van toepassing.
Hierna wordt voor de diverse toepassingen een verdere toelichting gegeven.
3.1.2 Natura 2000
Artikel 3, lid 1, van de habitatrichtlijn bepaalt wat onder Natura 2000 moet worden verstaan:
“Er wordt een coherent Europees ecologisch netwerk gevormd van speciale
beschermingszones, Natura 2000 genaamd. Dit netwerk, dat bestaat uit gebieden met in
bijlage I genoemde typen natuurlijke habitats en habitats van in bijlage II genoemde soorten,
moet de betrokken typen natuurlijke habitats en habitats van soorten in hun natuurlijke
verspreidingsgebied in een gunstige staat van instandhouding behouden of in voorkomend
geval herstellen. Het Natura 2000-netwerk bestrijkt ook de door de lidstaten overeenkomstig
richtlijn 79/409/EEG aangewezen speciale beschermingszones.”
In chronologische volgorde wordt het netwerk op de navolgende wijze tot stand gebracht.
Vogelrichtlijngebieden
In artikel 4 leden 1 en 2 van de Vogelrichtlijn is geregeld op welke wijze de lidstaten speciale
beschermingszones (hierna SBZ) moeten aanwijzen.
Lid 1. Voor de leefgebieden van de in bijlage I vermelde soorten worden speciale
beschermingsmaatregelen getroffen, opdat deze soorten daar waar zij nu voorkomen, kunnen
voortbestaan en zich kunnen voortplanten. …. De lidstaten wijzen met name de naar aantal en
oppervlakte voor de instandhouding van deze soorten meest geschikte gebieden als speciale
beschermingszones aan, waarbij rekening wordt gehouden met de bescherming die deze
soorten in de geografische zee- en landzone waar deze richtlijn van toepassing is, behoeven.
Lid 2. De lidstaten nemen soortgelijke maatregelen ten aanzien van de niet in bijlage I
genoemde en geregeld voorkomende trekvogels, waarbij rekening wordt gehouden met de
behoeften van het gebied van bescherming in de geografische zee- en landzone waar deze
richtlijn van toepassing is, ten aanzien van hun broed-, rui- en overwinteringsgebieden en
rustplaatsen in hun trekzones. “
Door diverse uitspraken van het Europees Hof van Justitie zijn deze bepalingen tot een vorm
van dwingend recht verklaard. De lidstaten zijn verplicht aan deze bepalingen te voldoen
volgens de uitleg die daaraan door het Hof is gegeven. Dit houdt kortheidshalve in dat de
aanwijzing verplicht is wanneer een gebied aan de ornithologische criteria voldoet. In de jaren
negentig is regelmatig tegengeworpen dat ook begintijd dat bij de selectie ook andere belangen,
waaronder economische belangen een rol moeten spelen. In een uitspraak van 11 juli 1996
(HvJ C-44/95 – Lappel Bank) waarbij voor recht is verklaard dat bij de keuze en afbakening
van een SBZ geen rekening mag worden gehouden met economische eisen.
Voor gebieden die ten onrechte niet als SBZ zijn aangewezen gelden andere regels. Zie
hiervoor 1.2.
Nederland heeft nu 80 gebieden als Vogelrichtlijngebied aangewezen. Het grootste deel is in
2000 aangewezen, mede naar aanleiding van een veroordeling van Nederland door het
Europees Hof in 1998 vanwege het onvoldoende aanwijzen van Vogelrichtlijngebieden.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
13

________
Habitatrichtlijngebieden
Het daadwerkelijk aanwijzen van gebieden vanwege de Habitatrichtlijn gebeurt volgens een
andere werkwijze. Deze is vastgesteld in artikel 4 van deze richtlijn. Op basis van criteria stelt
elke lidstaat een lijst voor gebieden voor. De lijst wordt aan de Commissie toegezonden, die
vervolgens een lijst van gebieden van communautair belang vaststelt. De gebieden die op deze
communautaire lijst zijn vermeld worden binnen zes jaar door de lidstaat als Natura2000gebied
aangewezen.
Beschermingsbepalingen
De beschermingsbepalingen vanwege de Vogelrichtlijn zijn vervat in artikel 4, vierde lid.
4. De lidstaten nemen passende maatregelen om vervuiling en verslechtering van de
woongebieden in de in de leden 1 en 2 bedoelde beschermingszones te voorkomen,
alsmede om te voorkomen dat de vogels aldaar worden gestoord, voor zover deze
vervuiling, verslechtering en storing, gelet op de doelstellingen van dit artikel, van
wezenlijke invloed zijn. Ook buiten deze beschermingszones zetten de lidstaten zich in
om vervuiling en verslechtering van de woongebieden te voorkomen.”
Deze beschermingsbepalingen hebben een rechtstreekse werking en zijn zeer strikt. Daardoor is
er nauwelijks beleidsvrijheid voor het afwegen van ornithologische belangen ten opzichte van
andere belangen.
Mede daarom is in artikel 7 van de Habitatrichtlijn bepaald dat de beschermingsmaatregelen uit
artikel 6 van de Habitatrichtlijn voor wat betreft de aangewezen Vogelrichtlijngebieden, in de
plaats komen van de bepaling uit artikel 4, lid 4, eerste volzin. De tweede volzin blijft dus in
werking.
De beschermingsbepalingen vanwege de Habitatrichtlijn zijn vervat in artikel 6.
2. De lidstaten treffen passende maatregelen om ervoor te zorgen dat de kwaliteit van de
natuurlijke habitats en de habitats van soorten in de speciale beschermingszones niet
verslechtert en er geen storende factoren optreden voor de soorten waarvoor de zones
zijn aangewezen voor zover die factoren, gelet op de doelstellingen van deze richtlijn een
significant effect zouden kunnen hebben.
3. Voor elk plan of project dat niet direct verband houdt met of nodig is voor het beheer
van het gebied, maar afzonderlijk of in combinatie met andere plannen of projecten
significante gevolgen kan hebben voor zo'n gebied, wordt een passende beoordeling
gemaakt van de gevolgen voor het gebied, rekening houdend met de
instandhoudingsdoelstellingen van dat gebied. Gelet op de conclusies van de
beoordeling van de gevolgen voor het gebied en onder voorbehoud van het bepaalde in
lid 4, geven de bevoegde nationale instanties slechts toestemming voor dat plan of
project nadat zij de zekerheid hebben verkregen dat het de natuurlijke kenmerken van
het betrokken gebied niet zal aantasten en nadat zij in voorkomend geval
inspraakmogelijkheden hebben geboden.
4. Indien een plan of project, ondanks negatieve conclusies van de beoordeling van de
gevolgen voor het gebied, bij ontstentenis van alternatieve oplossingen, om dwingende
redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale of
economische aard, toch moet worden gerealiseerd, neemt de lidstaat alle nodige
compenserende maatregelen om te waarborgen dat de algehele samenhang van Natura
2000 bewaard blijft. De lidstaat stelt de Commissie op de hoogte van de genomen
compenserende maatregelen.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
14

________
Inmiddels zijn deze bepalingen zodanig in de NB-wet geïmplementeerd dat de oorspronkelijke
bepalingen nauwelijks meer in het Nederlands recht (hoeven te) worden toegepast. Wel van
belang is de uitleg die het Europees Hof van Justitie aan deze bepalingen in meerdere arresten
heeft gegeven. Deze is ook van toepassing op de bepalingen uit de NB-wet.
Ten onrechte niet aangewezen gebieden.
Voor gebieden die ten onrechte niet als SBZ zijn aangewezen, golden en gelden nog steeds de
beschermingsbepalingen van artikel 4 lid 4 eerste volzin van de Vogelrichtlijn.
In het arrest van 7 december 2000 (HvJ C-374/98 – Basses Corbieres) heeft het Hof bepaald
dat de vervangende artikelen van artikel 6 van de Habitatrichtlijn voor deze gebieden niet in de
plaats komen van die van de Vogelrichtlijn. Het argument was, behalve een puur juridische, dat
een lidstaat geen voordeel mag ondervinden van het niet of niet voldoende aanwijzen van
gebieden.
Op gebieden die dus niet zijn aangewezen, maar zich wel volgens de criteria uit de
Vogelrichtlijn kwalificeren, zijn dus de beschermingsbepalingen uit de Vogelrichtlijn van
toepassing. Naar analogie van het arrest van het Hof is er dus ook geen sprake van de
toepasselijk zijn van de NB-wet. Er is echter geen Nederlandse jurisprudentie.
3.1.3 De Natuurbeschermingswet 1998
De toepasselijke bepalingen in de Natuurbeschermingswet 1998 vormen de uitvoering van de
EG Vogel- en Habitatrichtlijn en moeten dan ook in het licht van deze Europese regels worden
beschouwd en begrepen. De twee richtlijnen zijn, wat de gebiedsbescherming aangaat
nagenoeg geheel omgezet in Nederlands
recht. Daarnaast heeft de Nederlandse regering de werking van de NB-wet uitgebreid met
nationale doelen, dat wil zeggen wat verfijnd.
De basis voor de gebiedsbescherming wordt gevormd door artikel 19d van de
Natuurbeschermingswet 1998.
Het is verboden zonder vergunning, of in strijd met aan die vergunning verbonden
voorschriften of beperkingen, van gedeputeerde staten of, ten aanzien van projecten of andere
handelingen als bedoeld in het derde lid, van Onze Minister, projecten of andere handelingen
te realiseren onderscheidenlijk te verrichten die gelet op de instandhoudingsdoelstelling de
kwaliteit van de natuurlijke habitats en de habitats van soorten in een op grond van artikel
10a, eerste lid, aangewezen gebied of een gebied waarvan de aanwijzing als zodanig in
overweging is genomen als bedoeld in artikel 12, derde lid, kunnen verslechteren of een
verstorend effect kunnen hebben op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen. Zodanige
projecten of andere handelingen zijn in ieder geval projecten of handelingen die de natuurlijke
kenmerken van het desbetreffende gebied kunnen aantasten.
Naar de letter geldt artikel 19d niet voor Habitatrichtlijngebieden die nog niet formeel naar
Nederlands recht als SBZ zijn aangewezen. Echter, in gevallen waarin artikel 19d NB-wet
toepassing vindt “omdat krachtens artikel 10a van deze wet een speciale beschermingszone in
de zin van de Vogelrichtlijn is aangewezen, terwijl een met deze beschermingszone
samenvallend gebied van communautair belang in de zin van de Habitatrichtlijn niet is
aangewezen, dient artikel 19d Habitatrichtlijnconform te worden geïnterpreteerd,” aldus de
ABRvS.
Uit artikel 19d volgt dat de Nederlandse regering heeft gemeend dat elke handeling die een
negatief effect kan hebben op instandhoudingsdoelstellingen vergunningplichtig is.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
15

________
Het kernbegrip uit dit artikel is de zogenaamde instandhoudingsdoelstelling.
Hiermee wordt bedoeld de soorten en/of habitats waarom een gebied als SBZ of Natura2000
gebied is of wordt aangewezen. Let wel; de strikte bepalingen van de NB-wet en de richtlijnen
gelden slechts voor de aangewezen soorten en of habitats. Voor andere soorten of habitats
gelden de strikte gebiedsbeschermingsbepalingen dus niet. Andere soorten of habitats kunnen
wel bescherming genieten uit andere wetgeving, bijvoorbeeld de Nota Ruimte of de Flora- en
faunawet.
Over de invulling van het begrip is nog zeer grote onduidelijkheid. Door de Europese
Commissie wordt als instandhoudingsdoelstelling gehanteerd de informatie die door de lidstaat
aan de Commissie op een standaardgegevensformulier is verstrekt. De inhoud hiervan is echter
niet gepubliceerd. Vermoedelijk is deze instandhoudingsdoelstelling voor wat betreft de
Vogelrichtlijn slechts kwalitatief.
Een kwantitatieve instandhoudingsdoelstelling voor wat betreft de Vogelrichtlijn kan op een
verschillende basis worden aangenomen.
a) de aantallen zoals voorkwamen op het moment dat de gebieden hadden moeten zijn
aangewezen. Voor Nederland was dit op 2 april 1981.
b) de tijdstippen waarop de daadwerkelijke aanwijzing in Nederland heeft plaatsgevonden. De
eerste gebieden zijn aangewezen in 1986, het gros in 2000.
c) een bij de herhaalde aanwijzing, nu tot Natura2000 gebied, een waarde vast te stellen.
Tot nu toe is de aanwijzing steeds bepaald door een meerjarig gemiddelde van de jaarmaxima.
Deze getallen worden vergeleken, waardoor de meest geschikte gebieden kunnen worden
geselecteerd. Dezelfde rekenwijze wordt gebruikt om gebieden te selecteren voor de
trekvogels, waar een criterium van 1% van de trekpopulatie als grenswaarde wordt gehanteerd.
Bij de komende aanwijzingen tot Natura2000 gebied heeft het ministerie van LNV plotseling
een andere rekenwijze gebruikt, namelijk een gemiddeld maandvoorkomen. Hoe dit moet
worden geïnterpreteerd zal pas uit komende jurisprudentie volgen.
Logisch is dat het instandhoudingsdoel bij de aanwijzing tot Natura2000 gebied niet lager mag
zijn dan eerder is gehanteerd. Wel hoger, dan is er sprake van een herstelopgave.
Ten aanzien van habitats is de zaak vaak eenvoudiger. Hier zijn oppervlakten van gebieden aan
de orde. Daarentegen is het kwantificeren van habitatsoorten vaak onmogelijk.
Het ministerie van LNV heeft voor de beoordeling van de aard van de vergunningplicht
bijgaand schema ontworpen.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
16

________
Figuur 7 Onderdelen van een habitattoets (Ministerie LNV, 2005)
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
17

________
3.1.4 De Habitattoets
Het in de habitattoets vastgelegde voorzorgbeginsel (artikel 19d en 19f) is heel belangrijk,
omdat hiermee aantasting van beschermde gebieden op efficiënte wijze kan worden
voorkomen. Dit voorzorgbeginsel houdt in dat voordat aan een plan of project toestemming
wordt verleend, op basis van de beste wetenschappelijke kennis ter zake, alle aspecten daarvan
die op zichzelf of in combinatie met andere plannen of projecten de
instandhoudingsdoelstellingen van een beschermd gebied in gevaar kunnen brengen, moeten
worden onderzocht. Zo kan worden vastgesteld of de kwaliteit van de natuurlijke habitats /
habitats van soorten verslechtert of dat soorten worden verstoord, of dat de natuurlijke
kenmerken worden aangetast.
De hoofdvraag tijdens de oriëntatiefase is of er een kans op een significant negatief effect
bestaat. Dat is het geval als op grond van objectieve gegevens niet valt uit te sluiten dat het
project of de andere handeling significante negatieve gevolgen heeft voor het gebied.
Op deze vraag zijn drie antwoorden mogelijk:
1. Er is zeker geen negatief effect. Dit betekent dat er geen vergunning op grond van de
Natuurbeschermingswet 1998 nodig is.
2. Er is wel een mogelijk negatief effect, maar dit is zeker geen significant negatief effect.
Dit betekent dat vergunningverlening aan de orde is. Omdat het effect zeker niet
significant is, volstaat daarvoor de zogenoemde verslechterings- en verstoringstoets
(zie de linkerkant van Figuur 2).
3. Er is een kans op een significant negatief effect. Dit betekent dat vergunningverlening
aan de orde is. Omdat er een kans op een significant negatief effect bestaat, is een
passende beoordeling vereist (zie de rechterkant van Figuur 2).
Bij een passende beoordeling komt in meer detail de hoofdvraag uit de oriëntatiefase terug: is
er een kans op een significant negatief effect? De antwoorden zijn hierbij dezelfde; de
vervolgstappen wijken echter deels af:
1. Er is zeker geen negatief effect. Dit betekent dat de vergunning op grond van de Nbwet
verleend kan worden.
2. Er is wel een mogelijk negatief effect, maar dit is zeker geen significant negatief effect.
Dit betekent dat de passende beoordeling kan worden afgesloten en dat wordt
‘teruggeschakeld’ naar de verslechterings- en verstoringstoets (omdat er wel sprake
kan zijn van een mogelijk negatief effect).
3. Er is een kans op een significant negatief effect, dat wil zeggen de zekerheid bestaat
niet dat er wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel bestaat dat er geen
schadelijke gevolgen zijn.
Na conclusie 3 uit de passende beoordeling dient toetsing plaats te vinden aan de
zogenaamde ADC-criteria:
- Zijn er Alternatieven?
- Is er sprake van een Dwingende reden van groot openbaar belang?
- Zijn er Compenserende maatregelen voorzien?
Het bevoegd gezag voor de verlening van de Natuurbeschermingswetvergunning is ofwel
Gedeputeerde Staten ofwel de Minister van LNV.
Om de habitattoets succesvol te doorlopen, is veel informatie nodig die door de
vergunningverlener dan wel de initiatiefnemer van een project of een andere handeling zal
moeten worden gegenereerd. Wat betreft de taakverdeling tussen de initiatiefnemer en de
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
18

________
vergunningverlener luidt de hoofdregel: de initiatiefnemer is verantwoordelijk voor het leveren
van de informatie over de effecten op de instandhoudingsdoelstellingen (passende
beoordeling). Het bevoegd gezag toetst deze informatie en kijkt of de gegevens de conclusies
wel kunnen dragen. Voor zover het gaat om een passende beoordeling moet het bevoegd gezag
op grond daarvan de zekerheid verkrijgen dat er geen schadelijke gevolgen zijn, wil het de
vergunning kunnen verlenen.
3.1.5 Passende beoordeling
Indien er sprake is van een kans op een significant negatief effect dient door de initiatiefnemer
een passende beoordeling te worden opgesteld.
Hierin dient de initiatiefnemer gedetailleerd in kaart te brengen wat de effecten (kunnen) zijn
van de activiteit op de natuurwaarden in het gebied en welke verzachtende (mitigerende)
maatregelen hij van plan is te nemen. Een schriftelijk verslag van de beoordeling is vereist,
waarbij de beoordeling met redenen moet worden omkleed. De passende beoordeling is verder
vormvrij, zolang zij begrijpelijk is en controleerbaar voor derden blijft.
Volgens het HvJEG houdt een passende beoordeling in dat “op basis van de beste
wetenschappelijke kennis ter zake” een inventarisatie wordt uitgevoerd van “alle aspecten van
het plan of project” die op zichzelf of in combinatie met andere plannen of projecten de
instandhoudingsdoelstellingen van een SBZ “in gevaar kunnen brengen.” In verband met het
zojuist behandelde toestemmingsvereiste uit de tweede volzin van artikel 6(3) geldt als ultieme
maatstaf dat de passende beoordeling aldus moet worden geconcipieerd “dat de bevoegde
autoriteiten de zekerheid kunnen verkrijgen dat een plan of project geen schadelijke gevolgen
heeft voor de natuurlijke kenmerken van het betrokken gebied.”66 Zoals het Hof recentelijk
verduidelijkt heeft, moet de beoordeling bijgevolg – wil het de basis vormen voor het toestaan
van een plan of project – resulteren in “volledige, precieze en definitieve constateringen en
conclusies die elke redelijke wetenschappelijke twijfel over de gevolgen [..] voor de betrokken
speciale beschermingszone wegnemen.” Bevat de passende beoordeling dergelijke
constateringen en conclusies niet, dan moet toestemming aan de betrokken activiteit onthouden
worden. Wordt desondanks toestemming verleend, dan levert
dit een schending op van artikel 6(2).
3.2 Flora- en faunawet
De Flora- en faunawet heeft tot doel in het wild levende planten en dieren te beschermen met
het oog op de instandhouding van soorten. Van de circa 40.000 plant en diersoorten in
Nederland, vallen er zo’n 1000 onder de Flora- en Faunawet.
De wet is mede de implementatie van de soortbeschermingsartikelen uit de Europese
Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn in de nationale wetgeving.
Om de instandhouding van de wettelijk beschermde soorten te waarborgen, zijn een aantal voor
planten en dieren schadelijke handelingen als verbodsbepalingen in de Flora- en Faunawet
opgenomen.
- Het is verboden beschermde planten te vernielen, te beschadigen, te ontwortelen of op
enigerlei wijze van hun groeiplaats te verwijderen (artikel 8);
- Het is verboden beschermde dieren te doden, te verwonden, te vangen, te bemachtigen
of met het oog daarop op te sporen (artikel 9);
- Het is verboden beschermde dieren opzettelijk te verontrusten (artikel 10);
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
19

________
- Het is verboden nesten, holen of andere voortplantings- of vaste rust- of
verblijfplaatsen van beschermde dieren te beschadigen, te vernielen, uit te halen, weg
te nemen of te verstoren (artikel 11);
- Het is verboden eieren van beschermde dieren te zoeken, te rapen, uit het nest te
nemen, te beschadigen of te vernielen (artikel 12).
Praktisch overal komen beschermde soorten voor. Bij de meeste projecten, zoals
bedrijventerreinen, nieuwbouwwijken, uitbreiding van kantoorruimte, de aanleg en verbetering
van infrastructuur, wordt dus ‘ruimte’ gebruikt waar beschermde soorten voorkomen. De
verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet zijn daarom vrijwel altijd van toepassing.
Wanneer uit de inventarisatie blijkt dat beschermde soorten in of rond het projectgebied of -
locatie aanwezig zijn, moeten de effecten van de voorgenomen ingreep op de soorten
beoordeeld worden. Alle aspecten van de voorgenomen ontwikkeling die invloed hebben op de
beschikbaarheid van voedsel, voortplantingsmogelijkheden, veiligheid en
verspreidingsmogelijkheden voor dieren zijn van belang. Ook voor planten moet een
vergelijkbare beoordeling worden gemaakt.
De (negatieve) invloed op de soorten moet gerelateerd worden aan de ‘staat van
instandhouding’ van de soorten. Daarbij wordt naar het duurzaam voortbestaan van de
populaties gekeken.
Niet elke aantasting van (het leefgebied van) een soort leidt tot significante negatieve effecten
op die duurzame instandhouding. Drie aspecten zijn hierbij van belang: de populatieomvang,
het verspreidingsgebied en de natuurlijkheid van de situatie. Bij effectvoorspellingen moeten
deze aspecten zo veel mogelijk worden geconcretiseerd en gekwantificeerd. Wanneer de
populatieomvang en het verspreidingsgebied niet significant afnemen en wanneer de soort op
een natuurlijke manier kan overleven, kan een ingreep worden toegestaan. Er moet dan wel
eerst een ontheffing verleend worden. De status van een soort op de (huidige) ‘rode lijst’ geeft
een indicatie van de kwetsbaarheid van de soort. Afname van de populatieomvang en het
verspreidingsgebied zal bij kwetsbare soorten eerder tot significante effecten op de ‘staat van
instandhouding’ leiden dan bij algemene soorten. De rode lijsten hebben echter geen wettelijke
betekenis.
Bij de beoordeling van effecten moet onderscheid gemaakt worden tussen streng beschermde
soorten en andere beschermde soorten.
De strikt beschermde soorten, ook tabel 3 soorten genoemd, zijn de soorten die
- in de Europese Habitatrichtlijn in bijlage IV staan vermeld,
- alle vogels aangewezen onder de Europese Vogelrichtlijn
- bij Algemene Maatregel van Bestuur aangewezen inheemse dier- en plantensoorten.
De overige beschermde soorten, ook tabel 2 soorten genoemd zijn alle andere soorten die
als beschermde soort zijn aangemerkt in de Flora- en faunawet en de regelingen die daarbij
horen. Voor deze soorten geldt een reeks van vrijstellingen.
De algemene soorten, ook tabel 1 soorten genoemd vallen onder een groot aantal
vrijstellingsregelingen.
Een overzicht van de lijsten met beschermde soorten is te vinden op de internetsite van het
Ministerie van LNV.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
20

________
In het kader van dit rapport is met name relevant dat alle soorten vleermuizen behoren tot de
strikt beschermde soorten.
Ontheffingen
De wet kent een uitgebreid stelsel van mogelijkheden tot ontheffingen, echter de
uitvoeringsbevoegdheid ligt bij verschillende instanties al naar gelang de aard van de
problematiek. Indien er bij het uitvoeren van een bepaalde activiteit een overtreding van de
verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet niet voorkomen kan worden, moet van tevoren
een ontheffing verleend te zijn.
Bij een ontheffingsaanvraag zal het maatschappelijk belang van de activiteit duidelijk moeten
worden aangetoond.
Voor strikt beschermde soorten kunnen negatieve effecten slechts gerechtvaardigd worden
wanneer met het project ‘dwingende redenen van groot openbaar belang’ gemoeid zijn.
Vogels vormen een aparte groep binnen de strikt beschermde soorten. De Europese
Vogelrichtlijn kent namelijk geen enkel maatschappelijk belang op basis waarvan de eventuele
negatieve effecten gerechtvaardigd kunnen worden. Voor deze categorie kan daarom geen
ontheffing worden verleend!
Negatieve effecten op overige beschermde soorten kunnen gerechtvaardigd worden wanneer
sprake is van een ‘redelijk doel of een maatschappelijk geaccepteerde activiteit. Deze criteria
geven iets meer ruimte dan de strikte belangen van sociale of economische aard. Indien
exemplaren van deze categorie in of nabij de locatie voorkomen, zal een ecologische
beoordeling moeten worden gemaakt over de mate waarin de projectrealisatie een negatief
effect zal hebben op de gunstige staat van instandhouding van de lokale, regionale en landelijke
populatie.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
21

________
4 De aanwijzingsbeschikkingen
4.1 Oosterschelde
4.1.1 Vogelrichtlijn
De Oosterschelde (inclusief het Markiezaat) is op 28 november 1989 door de Minister van
Landbouw Natuurbeheer en Visserij aangewezen als speciale beschermingszone in de zin van
artikel 4, eerste lid van de Vogelrichtlijn. Let wel: het is dus niet aangewezen in de zin van
artikel 4, tweede lid.
Bij de aanwijzing behoort een toelichtende nota. Deze beschrijft in algemene termen de
natuurwetenschappelijke waarden van de Oosterschelde. Nergens is specifiek aangegeven
vanwege welke ornithologische waarden de Oosterschelde zich kwalificeert.
In de toelichting komen slechts de volgende (ornithologische) aanduidingen voor.
Het Oosterscheldegebied vormt een belangrijke schakel in een samenhangend systeem van
waterrijke gebieden in Europa, West-Afrika, arctisch Noord-Azïe en Noordoost Canada: de
zogenaamde West-Palearctische trekbaan.
Schorren zijn van belang als broedgebied, hoogwatervluchtplaats en foerageergebied voor
vogels.De slikken en platen zijn van groot belang als voedselgebied voor zowel de broedvogels
als trekvogels. Voor broedvogels is het Oosterscheldegebied van grote betekenis. Het is met
name van belang voor grote aantallen Kluten, Visdieven, Strandplevieren en Dwergsterns,
maar ook voor andere steltlopers, eendachtigen en meeuwen. Vooral de binnendijkse gebieden
en de schorren zijn voor deze soorten van groot belang. Voor doortrekkende en overwinterende
vogels is de betekenis van het gehele gebied eveneens bijzonder groot. Het vormt een
onmisbaar rust-, rui- en foerageergebied voor onder meer futen, steltlopers, ganzen en
eendachtigen.
Omdat de aanwijzingsbeschikking onvoldoende harde aanknopingspunten biedt voor een
passende beoordeling is, naar analogie van de methode die is gebruikt voor de selectie van
vogelrichtlijngebieden die in maart 2000 zijn aangewezen, bezien welke soorten en aantallen
zich zouden kwalificeren.
Het onderstaande is gebaseerd op de gegevens uit van Roomen et al. (2000).
De Oosterschelde kwalificeert zich als Speciale Beschermingszone onder de Vogelrichtlijn
vanwege het voorkomen van drempeloverschrijdende aantallen (>1% biogeografische
populatie) van Lepelaar, Grauwe Gans, Brandgans, Rotgans, Bergeend, Smient, Pijlstaart,
Slobeend, Brilduiker, Scholekster, Kluut, Bontbekplevier, Zilverplevier, Kanoetstrandloper,
Bonte Strandloper, Rosse Grutto, Wulp, Zwarte Ruiter, Tureluur en Steenloper, die het gebied
benutten als broedgebied, doortrekgebied, ruigebied en/of overwinteringsgebied.
Onderstreepte soorten zijn soorten die zijn opgenomen in Bijlage I van de Richtlijn. Het gebied
kan hierdoor worden aangemerkt als watergebied van internationale betekenis zoals bedoeld in
de Conventie van Ramsar.
Een toetsing aan de oorspronkelijke gegevens die ten grondslag hebben gelegen aan van
Roomen et al. (2000) alsmede gegevens van de jaren daarna (Meininger et al. in reeks,
Berrevoets et al. in reeks) levert geen significante nieuwe inzichten op.
Het gebied kwalificeert zich omdat het behoort tot één van de vijf belangrijkste broedgebieden
van Nederland voor de Dwergstern in Nederland en tot één van de vijf belangrijkste doortrek-
en/of overwinteringsgebieden voor de Kuifduiker en Slechtvalk in Nederland.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
22

________
Deze kwalificatie is van belang voor de aanwijzing als speciale beschermingszone in de zin van
artikel 4, eerste lid van de Vogelrichtlijn.
Figuur 8
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het aanwijzingsbesluit Vogelrichtlijn Oosterschelde.
4.1.2 Habitatrichtlijn
De Oosterschelde, inclusief het Zoommeer en het Markiezaat zijn op 12 december 1996 bij de
EU aangemeld in het kader van de Habitatrichtlijn.
Begin 2003 is dit nogmaals bevestigd , doch nu maakten het Zoommeer en het Markiezaat geen
deel meer uit van de aanmelding en zijn ook niet apart aangemeld.
De aanmelding anno 2003 van de Oosterschelde heeft plaatsgevonden vanwege :
1160 Grote ondiepe kreken en baaien,
1330 Atlantische schorren met kweldergrasvegetaties,
1310 Eenjarige pioniervegetaties van slik- en zandgebieden met Zeekraal en andere
zoutminnende soorten,
1320 Schorren met slijkgrasvegetatie,
1340 Noordse Woelmuis,
1365 Zeehond.
De communautaire lijst als bedoeld in artikel 4, tweede lid, van de Habitatrichtlijn is
vastgesteld, zodat de bepalingen van artikel 6, tweede, derde en vierde lid, van de
Habitatrichtlijn rechtstreeks van toepassing zijn.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
23

________
Figuur 9
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het aanmeldingsbesluit Habitatrichtlijn Oosterschelde.
4.1.3 Natuurbeschermingswet 1998
Op 20 december 1990 is het gebied te noemen “Oosterschelde – buitendijks” aangewezen als
Staatsnatuurmonument. Bij de aanwijzing behoort een kaart waarop de grenzen zijn
aangegeven. De gehele kom van de Oosterschelde is aangewezen als natuurmonument.
Bij deze aanwijzing wordt vooral ook aandacht gegeven aan de algemene
natuurwetenschappelijke waarde van het Oosterschelde-habitat.
4.1.4 Natura 2000
Het gebied staat op de nominatie om in de eerste tranche te worden aangewezen als Natura
2000 gebied. Dan zullen, behalve de soorten en habitats die hierboven reeds zijn genoemd,
naar verwachting de volgende instandhoudingsdoelen gelden.
A005 Fuut - n
A007 Kuifduiker - n
A391 Aalscholver - n
A026 Kleine zilverreiger - n
A034 Lepelaar - n
A043 Grauwe gans - n
A045 Brandgans - n
A046 Rotgans - n
A048 Bergeend - n
A050 Smient -n
A051 Krakeend - n
A052 Wintertaling - n
A054 Pijlstaart - n
A056 Slobeend - n
A067 Brilduiker - n
A069 Middelste zaagbek - n
A081 Bruine kiekendief - b
A103 Slechtvalk - n
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
24

________
A125 Meerkoet - n
A130 Scholekster - n
A132 Kluut – b,n
A137 Bontbekplevier - b,n
A138 Strandplevier - b,n
A140 Goudplevier - n
A141 Zilverplevier - n
A143 Kanoet - n
A144 Drieteenstrandloper - n
A149 Bonte strandloper
A157 Rosse grutto - n
A160 Wulp - n
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
A161 Zwarte ruiter - n
A162 Tureluur - n
A164 Groenpootruiter - n
A169 Steenloper - n
A183 Kleine mantelmeeuw - b
A193 Visdief - b
A195 Dwergstern - b
Voorstel voor het aanvullen van de
database:
A176 Zwartkopmeeuw - b
A194 Noordse stern - b
Figuur 10
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het ontwerp-aanwijzingsbesluit Natura 2000
Oosterschelde.
4.1.5 Conclusie
De begrenzingen tussen de aanwijzing Vogelrichtlijn, de aanmelding Habitatrichtlijn en het
ontwerp-aanwijzingsbesluit Natura 2000 wijken niet van elkaar af.
Omdat de instandhoudingsdoelstellingen uit de aanwijzing Vogelrichtlijn onduidelijk zijn,
worden aanvullende gegevens gebruikt, waaronder de ontwerp-aanwijzingsbesluit Natura2000.
4.2 Zoommeer
4.2.1 Vogelrichtlijn
25

________
Het Zoommeer is op 24 maart 2000 door de Minister van Landbouw Natuurbeheer en Visserij
aangewezen als speciale beschermingszone in de zin van artikel 4, eerste en tweede lid van de
Vogelrichtlijn. Bij de aanwijzing behoort een toelichtende nota.
Het Zoommeer kwalificeert zich als Speciale Beschermingszone onder de Vogelrichtlijn
vanwege het voorkomen van drempeloverschrijdende aantallen (>1% biogeografische
populatie) van Krakeend, Slobeend en Kluut, die het gebied benutten als broedgebied,
doortrekgebied, ruigebied en/of overwinteringsgebied.
Het gebied kwalificeert tevens omdat het behoort tot één van de vijf belangrijkste
broedgebieden voor Zwartkopmeeuw in Nederland.
Onderstreepte soorten zijn soorten die zijn opgenomen in Bijlage I van de Richtlijn. Het gebied
kan hierdoor worden aangemerkt als watergebied van internationale betekenis zoals bedoeld in
de Conventie van Ramsar.
Andere soorten van Bijlage l waarvoor het gebied van betekenis is, zijn: Visdief (broedvogel),
Kleine Zilverreiger, Lepelaar, Brandgans, Kluut (niet-broedvogels). Andere trekkende
vogelsoorten waarvoor het gebied van betekenis is als overwinteringsgebied en/ of rust-plaats:
Fuut, Aalscholver, Grauwe Gans, Rotgans, Bergeend, Smient, Wintertaling, Pijlstaart,
Kuifeend, Meerkoet, Scholekster, Bontbekplevier, Steenloper. De platen en stranden (cq.
drooggevallen platen) zijn verder van belang als broedgebied voor Bontbekplevier en
Strandplevier (trekvogels opgenomen in de nationale lijst van met uitroeiing bedreigde of
speciaal gevaar lopende soorten). De biotopen van deze vogels hebben mede de begrenzing van
dit gebied bepaald.
Figuur 11
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het aanwijzingsbesluit Vogelrichtlijn Zoommeer.
4.2.2 Natura 2000
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
26

________
Het gebied staat op de nominatie om in de tweede tranche te worden aangewezen als Natura
2000 gebied. Dan zullen naar verwachting de volgende instandhoudingsdoelen gelden.
A005 Fuut - n
A391 Aalscholver - n
A026 Kleine zilverreiger - n
A034 Lepelaar - n
A043 Grauwe gans - n
A045 Brandgans - n
A046 Rotgans - n
A048 Bergeend - n
A050 Smient - n
A051 Krakeend - n
A052 Wintertaling - n
A054 Pijlstaart - n
A056 Slobeend - n
A061 Kuifeend - n
A125 Meerkoet - n
A130 Scholekster - n
A132 Kluut - b,n
A137 Bontbekplevier – b,n
A138 Strandplevier - n
A176 Zwartkopmeeuw - b
A193 Visdief - n
Figuur 12
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het ontwerp-aanwijzingsbesluit Natura 2000 Zoommeer
4.2.3 Conclusie
De besluiten zijn eenduidig.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
27

________
4.3 Markiezaatsmeer
4.3.1 Vogelrichtlijn
Het Markiezaatsmeer is door de Minister van Landbouw Natuurbeheer en Visserij als
Vogelrichtlijngebied aangewezen als onderdeel van de Oosterschelde.
Mede gezien de veranderingen die zich in het gebied hebben voorgedaan is het onduidelijk wat
nu de instandhoudingsdoelstellingen onder de vogels zijn.
4.3.2 Habitatrichtlijn
Het Markiezaat tezamen met de Oosterschelde en het Zoommeer in 1996 bij de Europese
Commissie aangemeld als habitatrichtlijngebied. Deze aanmelding is in 2003 niet bevestig,
noch ingetrokken. Details over de aanmelding konden niet worden achterhaald.
4.3.3 Natuurmonument
Het gebied is ooit aangewezen als Natuurmonument. Details over de aanwijzing zijn niet
achterhaald.
4.3.4 Natura 2000
Het gebied staat op de nominatie om in de eerste tranche te worden aangewezen als Natura
2000 gebied. Dan zullen naar verwachting de volgende instandhoudingsdoelen gelden.
A005 Fuut - n
A008 Geoorde fuut - n
A391 Aalscholver - n
A026 Kleine zilverreiger - n
A034 Lepelaar - n
A037 Kleine zwaan - n
A043 Grauwe gans - n
A045 Brandgans - n
A046 Rotgans - n
A048 Bergeend - n
A050 Smient - n
A051 Krakeend - n
A052 Wintertaling - n
A054 Pijlstaart - n
A056 Slobeend - n
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
A103 Slechtvalk - n
A125 Meerkoet – n
A132 Kluut – b,n
A137 Bontbekplevier- b
A138 Strandplevier - b
A141 Zilverplevier - n
A143 Kanoet - n
A149 Bonte strandloper - n
A160 Wulp - n
Voorstel voor het aanvullen van de
database:
A004 Dodaars – b
A008 Geoorde fuut – b
A034 Lepelaar - b
A137 Bontbekplevier - b
28

________
Figuur 13
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het ontwerp-aanwijzingsbesluit Natura 2000 Markiezaat.
4.3.5 Conclusie
Over de aanwijzing inzake de Vogelrichtlijn bestaat voldoende duidelijkheid. Dit is niet het
geval voor het natuurmonument en de aanmelding Habitatrichtlijn.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
29

________
4.4 Westerschelde
4.4.1 Vogelrichtlijn
De Westerschelde is op 24 maart 2000 door de Minister van Landbouw Natuurbeheer en
Visserij aangewezen als speciale beschermingszone in de zin van artikel 4, eerste en tweede lid
van de Vogelrichtlijn. Bij de aanwijzing behoort een toelichtende nota. Deze beschrijft in
algemene termen de natuurwetenschappelijke waarden van de Westerschelde.
De Westerschelde kwalificeert zich als Speciale Beschermingszone onder de Vogelrichtlijn
vanwege het voorkomen van drempeloverschrijdende aantallen (>1% biogeografische
populatie) van Grauwe Gans, Bergeend, Scholekster, Kluut, Bontbekplevier, Zilverplevier,
Kanoetstrandloper, Drieteenstrandloper, Bonte Strandloper, Rosse Grutto, Wulp, Tureluur,
Grote Stern en Visdief, die het gebied benutten als broedgebied, doortrekgebied, ruigebied
en/of overwinteringsgebied.
Onderstreepte soorten zijn soorten die zijn opgenomen in Bijlage I van de Richtlijn. Het gebied
kan hierdoor worden aangemerkt als watergebied van internationale betekenis zoals bedoeld in
de Conventie van Ramsar.
Het gebied kwalificeert tevens omdat het behoort tot één van de vijf belangrijkste
broedgebieden voor Grote Stern en Dwergstern in Nederland.
Figuur 14
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het aanwijzingsbesluit Vogelrichtlijn Westerschelde.
4.4.2 Habitatrichtlijn
De Westerschelde is in 1998 en 2003 bij de EU aangemeld in het kader van de Habitatrichtlijn.
De habitattypen en soorten waarvoor de Westerschelde anno 2003 is aangemeld, worden
hieronder aangeven (met vermelding van de Natura 2000-code):
1130 Estuaria,
1310 Eenjarige pioniervegetaties van slik- en zandgebieden met Zeekraal en andere
zoutminnende soorten,
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
30

________
1320 Schorren met slijkgrasvegetatie,
1330 Atlantische schorren met kweldergrasvegetaties,
2110 Embryonale wandelende duinen,
2120 Wandelende duinen op de strandwal met Helm,
2160 Duinen met Duindoorn,
2190 Vochtige duinvalleien
1014 Nauwe Korfslak,
1095 Zeeprik,
1099 Rivierprik,
1103 Fint,
1365 Zeehond,
1903 Groenknolorchis.
De communautaire lijst als bedoeld in artikel 4, tweede lid, van de Habitatrichtlijn is vastgesteld,
zodat de bepalingen van artikel 6, tweede, derde en vierde lid, van de Habitatrichtlijn rechtstreeks
van toepassing zijn.
Figuur 15
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het aanmeldingsbesluit Habitatrichtlijn Westerschelde.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
31

________
4.4.3 Natura 2000
Het gebied staat op de nominatie om in de eerste tranche te worden aangewezen als Natura
2000 gebied. Dan zullen naar verwachting de volgende instandhoudingsdoelen gelden.
A005 Fuut - n
A026 Kleine zilverreiger - n
A034 Lepelaar - n
A037 Kleine zwaan - n
A041 Kolgans - n
A043 Grauwe gans - n
A048 Bergeend - n
A050 Smient - n
A051 Krakeend - n
A052 Wintertaling - n
A053 Wilde eend - n
A054 Pijlstaart - n
A056 Slobeend - n
A069 Middelste zaagbek - n
A081 Bruine kiekendief - b
A103 Slechtvalk - n
A130 Scholekster - n
A132 Kluut – b,n
A137 Bontbekplevier - b,n
A138 Strandplevier - b,n
A140 Goudplevier - n
A141 Zilverplevier - n
A143 Kanoet - n
A144 Drieteenstrandloper - n
A149 Bonte strandloper - n
A157 Rosse grutto - n
A160 Wulp - n
A161 Zwarte ruiter - n
A162 Tureluur - n
A169 Steenloper - n
A176 Zwartkopmeeuw - b
A183 Kleine mantelmeeuw - b
A191 Grote stern - b
A193 Visdief - b
A195 Dwergstern - b
A272 Blauwborst - b
De volgende gebiedsdelen zijn onder andere aan het Vogelrichtlijngebied (zie de detailkaarten
in de bijlage A) en aan het Habitatrichtlijngebied (zoals aangemeld) toegevoegd in het kader
van het Natuurcompensatieprogramma Verdieping Westerschelde:
· Bathse Schor en Bathse Kreek (91 ha).
· Schor van Ossenisse (26 ha), hoogwatervluchtplaats voor watervogels die in het
intergetijdengebied van de Westerschelde voedsel zoeken.
Deze aanwijzing is nog niet geschied, waardoor de mogelijk aanwijzing geen betekenis heeft.
Uit het ontwerp-aanwijzingsbesluit wordt niet duidelijk welke instandhoudingsdoelstellingen
voor deze gebieden gelden.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
32

________
Figuur 16
Uitsnede uit de kaart die behoort bij het ontwerp-aanwijzingsbesluit Natura 2000
Westerschelde.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
33

________
4.5 Samenvattende instandhoudingsdoelstellingen
Het Kreekrakgebied sec is geen Vogelrichtlijngebied, maar er moet rekening worden gehouden
met de instandhoudingsdoelstellingen van de omliggende gebieden.
Hieronder is hiervan een samenvattende tabel gegeven.
Tabel 1
Samenvattend overzicht van de vogels die instandhoudingsdoel zijn.
soort gebied soort gebied
Fuut O Z M W Slechtvalk O M W
Kuifduiker O Meerkoet O Z M
Aalscholver O Z M Scholekster O Z W
Kleine Zilverreiger O Z M W Kluut O Z W
Lepelaar O Z W Bontbekplevier O Z W
Kleine zwaan M W Strandplevier O Z W
Kolgans W Goudplevier O W
Grauwe gans O Z M W Zilverplevier O M W
Brandgans O Z M Kanoet O M W
Rotgans O Z M Drieteenstrandloper O W
Bergeend O Z M W Bonte strandloper O M W
Smient O Z M W Rosse grutto O W
Krakeend O Z M W Wulp O M W
Wintertaling O Z M W Zwarte ruiter O W
Wilde eend W Tureluur O W
Pijlstaart O Z M W Groenpootruiter O
Slobeend O Z M W Steenloper O Z W
Kuifeend Z Zwartkopmeeuw Z
Brilduiker O Grote stern W
Middelste zaagbek O W Visdief Z
In de tabel is weergegeven welke vogelsoorten instandhoudingsdoelstellingen zijn voor de
verschillende bekkens; O = Oosterschelde, Z = Zoommeer, M = Markiezaat en W =
Westerschelde.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
34

________
5 Windturbines en vogels
In het algemeen wordt bij onderzoeken naar de relatie van windturbines en vogels de volgende
mogelijke effecten onderscheiden: aanvaringsrisico, verstoring en barrierewerking. De kennis
is echter gebaseerd op de reeds geplaatste turbines, die veelal kleiner zijn dan de nieuwe
turbines. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verschillende aspecten, waarbij tevens
wordt bediscussieerd welke effecten de nieuwere, grotere turbines zullen hebben.
5.1 Aanvaringsrisico
Vogels kunnen met de rotor, mast of het zog achter de windturbine in aanraking
komen en gewond raken of sterven. Dit gevaar is voor de meeste soorten 's nachts het grootst,
met name in donkere nachten, mistige nachten of nachten met slecht weer (regen)
(Winkelman 1992a). Dit geldt natuurlijk uitsluitend voor vogels die nachts vliegen en
wanneer ze nachts vliegen. Doch ook overdag kunnen slachtoffers vallen, m.n. onder
roofvogels en meeuwen.
Het aantal vogels dat om het leven komt is uitsluitend met zeer gericht onderzoek te
bepalen. Kleinere vogels zijn zeer moeilijk te vinden en verdwijnen snel door predatoren.
Daarnaast zijn er aanwijzingen dat het aantal slachtoffers zeer verschillend is per locatie
en lijkt af te hangen van zowel de vogelbevolking als de turbines en hun opstelling. In
Nederland zijn geen bestaande turbines bekend met een extra hoge sterfte. Dit is
waarschijnlijk het gevolg van het zorgvuldig plaatsingsbeleid.
Bij onderzoeken in Nederland varieert het aantal slachtoffers sterk. In het windpark nabij Urk
werd het aantal slachtoffers geschat op 7 tot 18 per turbine per jaar (Winkelman 1989). In
het windpark bij Oosterbierum werden per turbine 18 tot 37 vogels/jaar berekend
(Winkelman 1992a).
Bij het windpark nabij de Kreekraksluizen lagen de aantallen bijna tien keer zo laag met
3,7 vogels/turbine/jaar (Musters et al. 1991).
In Belgie is het aantal slachtoffers bij de Oostdam te Zeebrugge berekend als

________
in fysiologie en gedrag, waardoor uiteindelijk de reproductie en/of de overleving kan
worden beïnvloed.
De verstoringsafstand verschilt per soort en per locatie. Door de verstorende werking gaat
een bepaald oppervlak voor gebruik door vogels verloren. Dergelijke effecten zijn met name
aangetoond voor rustende vogels, maar ten dele ook voor foeragerende watervogels.
De uitgevoerde studies leveren geen eenduidig beeld. Soms blijken vogels een bepaalde
zone te geheel te mijden, soms is er sprake van een soort van gradiënt. Ook blijken soorten
in verschillende situaties verschillend te reageren.
Voor pleisterende ganzen en zwanen zijn in verschillende studies verstorende effecten
vastgesteld binnen 400 m van windturbines. Dit betekent niet dat er geen vogels
voorkomen binnen die afstand, maar het terreingebruik is er minder (Winkelman 1989,
Petersen & Nohr 1989, Kruckenberg & Jaene 1999).
Bij het windpark in de Noordoostpolder (Winkelman 1989) werd voor vogels op het
open water van het IJsselmeer een negatief effect van de turbines op de verspreiding
vastgesteld tot 100 m uit de kust (150 m van de windturbines) voor Kuifeend, Tafeleend,
Brilduiker en mogelijk Meerkoet, tot 250 m uit de kust (300 m van de windturbines)
voor Fuut, Wilde Eend en mogelijk voor Tafeleend en Stormmeeuw. Er werden geen
negatieve effecten vastgesteld voor Toppereend en Kokmeeuw. De vermindering in
aantallen verschilde tussen soorten, maar bedroeg steeds 50% tot 95%.
Plaatsing van windturbines nabij (150 - 300 m) hoogwatervluchtplaatsen (hvp's) van
steltlopers (Zilverplevieren, Wulpen en Bonte Strandloper) te Cuxhaven, Duitsland, had
een sterk negatief effect op het gebruik hiervan (Clemens & Lammen 1995).
Er zijn tot nu toe geen sterke aanwijzingen gevonden voor een verstorende werking van
windturbines op de aantallen of verspreiding van broedvogels buiten een straal van enkele
honderden meters.
In Duitsland vonden Bach et al. (1999) geen verstorend effect van windturbines op
broedende Veldleeuwerik en Graspieper. Voor Kieviten werden effecten tot 100 meter
afstand van de turbine niet uitgesloten. Gerjets (1999) nam bij broedende Kieviten
verstorende effecten door windturbines waar. Vogelsoorten van open landschappen lijken
gevoelig te zijn voor opgaande structuren die de openheid beperken.
Lowther (1996) vermeldt verschillende (langlopende) studies in Groot-Brittannië waarbij
geen effecten op broedvogels werden aangetoond. Voor broedende zangvogels zijn tot nu
toe geen of slechts geringe verstoringseffecten vastgesteld waarbij verstoringsafstanden veelal
< 50 m bedroegen (Sinning 1999, Walter & Brux 1999, Reichenbach et al. 2000, Bergen
2001, Kaatz 2001).
4.3 Barrièrewerking
Dit effect kan zich voordoen bij alle vormen van vogeltrek, zowel seizoenstrek, slaaptrek als
getijdentrek. In het algemeen betekent het dat vogels hun trekroute verleggen. Vaak is het
effect hiervan gering, maar bij frequent optreden bewegingen als slaaptrek en getijdentrek kan
dit betekenen dat rust- of voedselgebieden onbereikbaar worden of energetisch niet meer
interessant.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
36

________
Het effect op de seizoentrek is meestal moeilijk te voorspellen en is ten opzichte van
deze trek van incidentele betekenis.
Grotere opstellingen in gebieden waar dagelijks trek optreedt moet worden vermeden. In
Duitsland werd een lijnopstelling van 10 windturbines tussen de foerageergebieden in de
Waddenzee en rust- en/of foerageergebieden binnendijks nauwelijks gepasseerd (Clemens &
Lammen 1995).
4.4 Nieuwe grote windturbines
De ontwikkelingen bij de windturbines gaat zeer snel. De meeste onderzoeken zijn uitgevoerd
met turbines van circa 25 meter masthoogte en 25 meter diameter.
Op het moment van dit schrijven worden ‘standaard’ turbines geplaatst van 80-105 meter
masthoogte en 90 meter diameter. Er zijn ontwikkelingen van turbines met een diameter van
125 meter.
Het effect van deze nieuwe turbines is nog onvoldoende onderzocht. Het onderzoek blijft
achter de feiten aanlopen. Op grond van gevoel en theorie (Tucker 1996a, 1996b) worden ten
aanzien van de effecten de volgende gevolgen voorzien (Baptist 2004).
Slachtoffers
Grotere windturbines zullen naar verwachting meer slachtoffers per turbine maken. Doordat
grotere turbines langzamer draaien is de kans dat een vogel tussen de bladen doorvliegt ook
groter. Hierdoor neemt het aantal slachtoffers per opgewekte KWh af. Modelonderzoek wijst
uit dat per MW of KWh het aantal ongeveer halveert.
Het effect van de grotere hoogte is nog onduidelijk en locatieafhankelijk. Het kan voorkomen
dat de turbinebladen nu hoger zijn dan lokale vogelbewegingen. Echter vogelbewegingen over
wat langere afstanden vinden nog steeds op turbinehoogte (en hoger) plaats.
Verstoring
Er is nog geen duidelijkheid welke effecten de grotere hoogte en het rustiger beeld heeft op de
mogelijke verstoring.
Mogelijk dat vogels die normaal op (groot) open gebied leven meer effect ondervinden van de
hoogte en zullen de meer tolerante soorten reageren op het rustiger beeld.
Barrièrewerking.
In het algemeen staan turbines 4-5 maal de diameter uiteen. Als de ruimte beperkend is, wat in
Nederland vaak het geval is, dan is het aantal turbines op lijn dus veel minder en het beeld
rustiger.
Er zal een afstand zijn waarbij er voor vele vogels geen sprake meer is van een barrière, maar
de vogels tussen de turbines door vliegen.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
37

________
6 Inventarisatie
6.1 Inleiding
Voor een toetsing van de voorgenomen activiteit aan de wetgeving is het noodzakelijk te
beschikken over een beeld van de beschermde dieren die in de omgeving voorkomen.
In het geval van windenergie zijn vooral de vogels (en vleermuizen) van belang. Omdat
windturbines in principe geen invloed uitoefenen op planten, zoogdieren, amfibieën, etc. is
afgezien van een uitgebreidere inventarisatie naar deze soorten.
De inventarisaties zijn uitgevoerd in 2006 en 2007. In 2008 zijn er ten opzichte van deze
situaties geen wijzigingen opgetreden en zijn de verkregen getallen nog steeds actueel.
6.2 Watervogeltellingen 2006
In de eerste maanden van 2006 zijn vier tellingen van watervogels in het gebied uitgevoerd.
Het gebied is daartoe verdeeld in 17 deelgebieden, die alle afzonderlijk zijn geteld. Daardoor is
een goed overzicht gekregen van de betekenis van het gehele gebied voor watervogels.
De resultaten van de vier afzonderlijke tellingen zijn opgenomen als bijlage. Hierna worden
eerst de resultaten per soort besproken, daarna per gebied.
Tabel 2
Totaalresultaten van de vier watervogeltellingen van het Kreekrakgebied.
08-01-06
11-02-06
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
11-03-06
17-04-06
Dodaars 58 39 21 4 Nonnetje 0 9 1 0
Fuut 2 7 6 11 Middelste Zaagbek 4 5 2 0
Geoorde Fuut 0 0 2 Bruine Kiekendief 1 0 0 3
Aalscholver 32 19 23 8 Buizerd 3 2 2 0
Blauwe Reiger 5 2 2 2 Slechtvalk 0 1 0 0
Knobbelzwaan 3 1 2 5 Waterhoen 1 0 1 3
Rietgans 500 0 0 0 Meerkoet 150 171 121 115
Kolgans 10 0 0 0 Scholekster 0 47 452 45
Grauwe Gans 817 92 185 20 Zilverplevier 0 0 0 4
Soepgans 12 0 5 0 Kievit 56 0 54 0
Canadese Gans 18 2 4 4 Bonte Strandloper 0 300 150 0
Rotgans 159 310 98 310 Grutto 0 0 10 0
Nijlgans 0 2 0 4 Wulp 0 22 5 8
Bergeend 432 66 63 93 Tureluur 0 380 22 143
Smient 55 114 32 0 Steenloper 0 0 1 0
Krakeend 194 267 228 217 Zwartkopmeeuw 0 0 0 3
Wintertaling 3 22 4 0 Kokmeeuw 7 6 10 43
Wilde Eend 603 455 112 105 Stormmeeuw 31 34 20 0
Pijlstaart 23 56 13 1 Kleine mantelmeeuw 0 0 0 1
Slobeend 117 0 25 14 Zilvermeeuw 42 67 8 2
Tafeleend 15 42 84 0 Grote Mantelmeeuw 1 0 0 0
Kuifeend 744 1502 1234 426
08-01-06
11-02-06
11-03-06
38
17-04-06

________
Toppereend 0 5 0 0
Brilduiker 25 50 20 2
Broedvogels
Tijdens de watervogeltellingen, tijdens twee speciale bezoeken op 14 mei morgens vroeg en 23
juni avonds, alsmede tijdens een viertal kortdurende bezoeken is speciaal op de
broedvogelbevolking gelet.
Bij de soortbespreking wordt dit meteen gerapporteerd.
Vleermuizen
Tijdens speciale nachtelijke bezoeken is gelet op de vleermuisbevolking. Vleermuizen blijken
zeer algemeen in sommige delen van het gebied. Dit wordt hierna afzonderlijk gerapporteerd.
6.3 Beschrijving van de vogelbevolking
Futen
De Dodaars is de meest voorkomende fuutachtige en is vooral overwinteraar. De grootste
aantallen komen steeds ten noorden van de sluizen voor, in zowel het scheepvaartkanaal als het
sluikanaal. Zuidelijker en in de surfplas gaat het steeds om kleinere aantallen. Opvallend is dat
ook in de winter de Dodaars zeer vaak in tweetallen wordt waargenomen. Maximum geteld
aantal is 58.
De Dodaars is broedvogel in de verschillende plassen (3, 4, 17) en lokaal langs het Spuikanaal.
De Fuut komt in de winter verspreid voor, vooral in het Spuikanaal. De Fuut broedt op de
afgesloten plasjes (4, 17) en langs het Spuikanaal. Maximum geteld aantal is 11.
De Geoorde Fuut is een broedvogel van het gebied en broedt uitsluitend op de twee afgesloten
plassen (4, 17). Maximum geteld aantal is 7 paar.
Aalscholvers
In de omgeving zwerven het gehele jaar door Aalscholvers rond. Deze vogels foerageren op
alle wateren, zowel de kleine als de grote wateren. Er zijn vrij geregeld vliegbewegingen van
deze soort, doch ongericht. Er bevindt zich een vaste rustplaats op de oostelijke havendam in
het Zoommeer. Er broeden geen Aalscholvers in het gebied. Maximum geteld aantal is 32.
Reigers
Tijdens de tellingen zijn alleen Blauwe Reigers met enkele exemplaren aangetroffen. De
reigers zwerven opportunistisch door het gehele gebied. Maximum geteld aantal is 5.
Zwanen
In de winter zijn er slechts enkele Knobbelzwanen. Maximum geteld aantal is 5. In beide
afgesloten passen broedt een paar.
Ganzen
De “anser-ganzen’ (Grauwe Gans, Kolgans, Rietgans etcetera) blijken het zoekgebied met
honderden te bezoeken. Meer in detail betreft dit het akkerbouwland, m.n. in de
Kreekrakpolder. De slaapvluchten van deze dieren vinden plaats tussen de polders en het
Markiezaat en het Verdronken Land van Saeftinge. Maximum geteld aantal is Rietgans 500,
Kolgans 10, Grauwe gans 817.
De Grauwe Gans is tevens met enkele paren broedvogel in het gebied. De oudervogels trekken
met de jongen op en neer tussen de omgeving van het sluizencomplex en het Spuikanaal en het
Markiezaat.
Op de surfplas is een groep soepganzen aanwezig.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
39

________
De Rotgans komt in het aangrenzend gebied van de Oosterschelde (deelgebieden 1 en 2) voor.
Maximum geteld aantal is 310.
De Canadese Gans is met enkele paren broedvogel op de beide afgesloten plassen
(deelgebieden 4 en 17).
De Nijlgans is met enkele paren broedvogel op de beide afgesloten plassen (deelgebieden 4 en
17).
Eenden
De Bergeend is in het Kreekrakgebied vooral een overwinteraar en is daarbij vrijwel beperkt
tot de aangrenzende Oosterschelde. Maximum geteld aantal is 432.
Enkele paren zijn ook broedvogel en komen dan verspreid in het noordelijk gebied voor.
De Smient komt vooral in groepen voor en is een grazer. De groepen zwerven op en rond het
Kreekrakgebied. Maximum geteld aantal is 114.
De Krakeend komt overal voor als overwinterende soort. Maximum geteld aantal is 267. deze
soort komt vooral voor langs oevers waarbij harde materialen zijn gebruikt en eet daar wieren.
De soort is tevens een schaarse broedvogel, doch in onbekende aantallen.
De Wilde Eend komt wijd verspreid over het gehele gebied voor in zowel de plassen la s de
kanalen. Maximum geteld aantal is 603. de soort is broedvogel.
De Wintertaling komt in kleine aantallen, vooral als doortrekker voor. Maximum geteld aantal
is 22.
De Pijlstaart komt vooral in het aangrenzend Oosterscheldegebied voor met slechts
enkelingen in het zoete gebied. Maximum geteld aantal is 56.
De Slobeend komt vooral in de Oosterschelde voor. Maximum geteld aantal is 117. Er broeden
ook enkele paren.
De Tafeleend komt op het zoete water voor maar is niet algemeen. Maximum geteld aantal is
84. Er broeden ook enkele paren.
De Kuifeend is de meest algemene wintervogel op de kanalen en de plassen en komt wijd
verspreid in het gebied voor. Maximum geteld aantal is 1502. De Kuifeend is tevens een vrij
algemene broedvogel.
De Toppereend is blijkens de tellingen incidenteel voorkomend. Maximum geteld aantal is 5.
De Brilduiker komt op de kanalen op veel plaatsen voor, solitair of met enkele exemplaren bij
elkaar. Maximum geteld aantal is 50.
Het Nonnetje is een incidentele gast. Maximum geteld aantal is 9.
De Middelste Zaagbek komt in kleine aantallen voor. Maximum geteld aantal is 5.
Hierbij moet worden aangetekend dat wanneer de binnenwateren zijn dichtgevroren er veel
grotere aantallen duikeenden zullen voorkomen, met name ook Grote Zaagbekken.
Roofvogels
Verspreid over het gebied komen vrijwel altijd enkele roofvogels voor. De Bruine Kiekendief
en de Buizerd broeden in het gebied. Een Slechtvalk is er overwinteraar.
Koeten en rallen
De Meerkoet komt jaarrond in het gebied voor als zowel overwinteraar als broedvogel.
Maximum geteld aantal is 171. Het Waterhoen blijkt schaars, maar is vermoedelijk onderteld.
Maximum geteld aantal is 3.
Steltlopers
Op de droogvallende slikken van de Oosterschelde foerageren grote aantallen steltlopers,
waaronder diverse soorten die zich kwalificeren. De enorme ornithologische betekenis van de
Oosterschelde wordt vooral door deze soorten veroorzaakt.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
40

________
Bij hoogwater zoeken deze vogels een veilige plek op te overtijen. Deze plaatsen worden
hoogwatervluchtplaatsen (HVP) genoemd. Speciale aandacht ging uit naar deze hvp’s en de
routes vanaf de foerageergebieden.
De Scholekster heeft een HVP langs de buitendijk van de Oosterschelde. Maximum geteld
aantal is 452.
De Zilverplevier overtijd in geringe aantallen langs de Oosterscheldedijk. Maximum geteld
aantal is 4. Daarnaast zijn enkele exemplaren gezien in een groepje steltlopers dat de Kreekrak
overstak van de Oosterschelde naar het Markiezaat.
De Kievit is geen vogel van de Oosterschelde, maar een bezoeker van de bouwlanden.
De Bonte Strandloper komt in grote aantallen voor in het aangrenzend Oosterscheldegebied.
De vogels overtijen soms langs de Oosterscheldedijk. Maximum geteld aantal is 300.
Eenmalig (buiten de tellingen) is een groepje gezien van circa 150 exemplaren en enkele
Zilverplevieren dat het Kreekrakgebied overstak van de Oosterschelde naar het Markiezaat.
De Grutto is een doortrekker in het gebied. Er is één trekkend groepje gezien van 10
exemplaren.
De Wulp komt op de Oosterschelde voor en incidenteel in de andere gebieden. Maximum
geteld aantal is 22.
De Tureluur heeft langs de Oosterscheldedijk een belangrijke HVP. Maximum geteld aantal is
380.
De Steenloper komt incidenteel langs de Oosterscheldedijk voor. Maximum geteld aantal is 1.
Meeuwen
Diverse soorten meeuwen komen vrij algemeen en verspreid over het gebied voor, waar ze
opportunistisch foerageren.
Aangetroffen zijn de Zwartkopmeeuw, die voorheen in het gebied broedde, maar nu slechts
een incidentele bezoeker is. Maximum geteld aantal is 3.
Kokmeeuw en Stormmeeuw komen wijd verspreid over het gebied voor. Maximum geteld
aantal is 43 en 34.
De Zilvermeeuwen zijn geconcentreerd langs de Oosterschelde of in de noordelijke haven.
Maximum geteld aantal is 67. Eenmalig is een Grote Mantelmeeuw gezien.
Sterns
Sterns zijn tijdens de tellingen niet waargenomen. De Visdief moet toch als een regelmatige
bezoeker worden gezien.
6.4 Overige fauna
Tijdens enkele nachtbezoeken is speciale aandacht besteed aan vleermuizen. Er zijn de
volgende soorten aangetroffen.
De Watervleermuis is algemeen voorkomend op het Spuikanaal ten zuiden van de bruggen.
De Meervleermuis is algemeen voorkomend op het Scheepvaartkanaal en het Spuikanaal ten
noorden van de sluizen.
Vreemd is dat in het tussenliggend stuk Spuikanaal geen vleermuizen vlak boven het water
voorkwamen.
De Rosse Vleermuis kwam alleen voor op en rond het sluizencomplex.
De Laatvlieger kwam met een enkel exemplaar voor langs de bosjes die het sluizencomplex
omringen.
De Gewone Dwergvleermuis kwam rond het sluizencomplex voor.
De Ruige Dwergvleermuis kwam rond de bosjes zuid van het sluizencomplex tot aan de
Westerschelde, langs zowel het scheepvaartkanaal als het Spuikanaal voor, maar was daar
schaars.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
41

________
Er is geen aandacht besteed aan grondgebonden zoogdieren. Hazen, Konijnen, Wezels,
Bunzing, ratten en muizen komen in het gebied voor. Wat opviel was de hoge dichtheid aan
Egels rond het sluizencomplex.
6.5 Synthese soorten
Om een idee te krijgen over de betekenis van soorten en aantallen zijn de onderstaande
tabbellen samengesteld. Hierin zijn alleen de soorten vermeld die behoren tot de
instandhoudingsdoelstellingen (tabel 2) en tijdens de wintertellingen op Kreekrak zijn
vastgesteld. Soorten die wel zijn geteld maar niet voorkomen in een der tabellen worden niet
beschouwd als relevant voor een passende beoordeling. Een uitzondering vormt misschien de
Rietgans. Deze wordt daarom tezamen met de Grauwe Gans besproken.
In tabel 3 zijn aantallen opgenomen. In kolom Kreekrak betreft dit het maximum getelde aantal
in 2006. De aantallen onder de bekkennaam zijn de gemiddelde maxima over 1993-1997 uit
van Roomen et al. (2000).
Weliswaar was het mogelijk om voor de Oosterschelde en Westerschelde meer recente cijfers
te reproduceren doordat het RIKZ jaarlijks de telresultaten van deze zoute wateren publiceert.
Het RIZA doet dit echter niet voor de zoete wateren. Om vergelijkbaar te zijn op één bron
teruggevallen. Het gaat niet om de cijfers sec, maar om een orde van grootte.
Tabel 3. Getelde aantallen Kreekrak vergeleken met gemiddelde-maxima per bekken.
Kreekrak
Fuut 11 985 248 403 505
Aalscholver 32 897 467 264 192
Grauwe gans 817 2800 719 708 11555
Rotgans 310 14349 884 611
Bergeend 432 4112 325 329 5225
Smient 114 22777 3029 4443 12000
Krakeend 267 159 247 453 33
Wintertaling 22 969 464 1440 277
Wilde eend 603 3023 9072
Pijlstaart 56 1498 569 522 235
Slobeend 117 1192 515 583 54
Kuifeend 1502 2131
Brilduiker 50 3935 210
Middelste zaagbek 5 724 255
Slechtvalk 1 5 2 4
Meerkoet 171 1578 2912 4418
Scholekster 452 66662 318 19423
Zilverplevier 4 7748 1364 3696
Bonte strandloper 300 26123 3390 29787
Wulp 22 10261 3705
Tureluur 380 1376 756
Steenloper 1 1201 28 534
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
Oosterschelde
Zoommeer
Markiezaat
Westerschelde
42

________
In tabel 4 zijn percentages opgenomen. Dit is een gefingeerd percentage, namelijk alle vogels
van de Kreekrak ten opzichte van het aantal vogels per bekken. In werkelijkheid kun je niet alle
vogels van het kreekrakgebied toerekenen aan een der bekkens, maar het is vaak niet duidelijk
met welk aantal in welk bekken ze verband hebben.
Tabel 4
Getelde aantallen kreekrak als percentage van de gemiddelde-maxima per bekken
percentages
aantal kreekrak
= 100 %
Fuut 11 1 4 3 2
Aalscholver 32 4 7 12 17
Rotgans 310 2 35 51
Grauwe gans 817 29 114 115 7
Bergeend 432 11 133 131 8
Smient 114 1 4 3 1
Krakeend 267 168 108 59 809
Wintertaling 22 2 5 2 8
Wilde eend 603 20 7
Pijlstaart 56 4 10 11 24
Slobeend 117 10 23 20 217
Kuifeend 1502 70
Brilduiker 50 1 24
Middelste zaagbek 5 1 2
Slechtvalk 1 20 50 25
Meerkoet 171 11 6 4
Scholekster 452 1 142 2
Zilverplevier 4 0 0 0
Bonte strandloper 300 1 9 1
Wulp 22 0 1
Tureluur 380 28 50
Steenloper 1 0 4 0
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
Oosterschelde
Zoommeer
Uit deze tabel kunnen de volgende conclusies worden getrokken.
De volgende op de Kreekrak voorkomende soorten zijn niet of van geringe betekenis (

________
7 Bespreking per gebied
7.1 Vogelbevolking
Voor een bespreking per gebied worden een aantal telgebieden samengevoegd. Bij de
bespreking wordt de nadruk gelegd op de hiervoor geselecteerde soorten, die van betekenis
kunnen zijn.
Er zijn vijf deelgebieden onderscheiden:
Deelgebied 1, telgebieden 1 en 2, Oosterschelde getijdengebied.
Deelgebied 2, telgebieden 12, 13, 15 en 16, Spuikanaal, zoet water zonder scheepvaart
Deelgebied 3, telgebieden 11, 9, 8, 6 en 7 , scheepvaartkanaal, zoet water met scheepvaart
Deelgebied 4, telgebieden 3, 4 en 17, surfplas + afgesloten plasjes
Deelgebied 5, telgebieden 10 en 14, akkerbouwpolders.
Tabel 5 Getelde aantallen Kreekrak per deelgebied
maxima Totaalgebied
deelgebied 1 2 3 4 5
Fuut 11 2 5 4 4 0
Aalscholver 32 0 3 23 7 0
Rietgans 500 0 0 0 0 500
Kolgans 10 0 0 0 0 10
Grauwe Gans 817 0 15 5 11 800
Rotgans 310 310 0 0 0 0
Bergeend 432 430 6 9 22 3
Smient 114 10 45 0 110 0
Krakeend 267 120 49 141 78 2
Wintertaling 22 2 1 0 22 0
Wilde Eend 603 6 218 356 101 18
Pijlstaart 56 36 19 1 0 0
Slobeend 117 106 11 2 25 0
Kuifeend 1502 0 1023 403 82 0
Brilduiker 50 0 29 9 16 0
Middelste Zaagbek 5 0 2 4 0 0
Slechtvalk 1 0 1 0 0 0
Meerkoet 171 0 85 53 64 0
Scholekster 452 450 4 5 0 0
Zilverplevier 4 4 0 0 0 0
Bonte Strandloper 300 300 0 140 0 0
Wulp 22 10 0 12 0 0
Tureluur 380 380 0 2 0 0
Steenloper 1 1 0 0 0 0
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
Oosterschelde
Spuikanaal
Scheepvaartkanaal
plassen
bouwland
44

________
Let wel: in bovenstaande tabel zijn maxima vermeld. Deze mogen niet bij elkaar worden
opgeteld.
Deelgebied 1
Dit deelgebied bestaat uit de telgebieden 1 en 2 en behelst het aangrenzend
Oosterscheldegebied.
Het gebied wordt gekenmerkt door zout water waarin een getijdendynamiek vrijwel volledig
aanwezig is. Dit gebied is van belang voor Rotgans, Bergeend, Pijlstaart, Slobeend en alle
steltlopers, m.u.v. Kievit.
Opvallend in het overzicht is het grote aantal Krakeenden dat in het gebied is aangetroffen.
Normaal is de Krakeend een zoetwatervogel. Hier blijkt de soort ook op zoutwaterwieren te
foerageren. Dit gedrag is ook bekend uit de Haringvlietmonding.
Deelgebied 2
Dit deelgebied bestaat uit de telgebieden 12, 13, 15 en 16, ofwel het Spuikanaal.
Het gebied wordt gekenmerkt door vrijwel stagnant eutroof zoet water, geen scheepvaart en
rietkragen langs de oever. Dit gebied blijkt vooral van belang voor de Kuifeenden en andere
duikeenden. Daarnaast komen er geringe aantallen planteneters (Wilde eend, Meerkoet) en
viseters (Fuut, Aalscholver) voor.
Deelgebied 3
Dit deelgebied bestaat uit de telgebieden 6,7,8,9en 11, ofwel het Scheepvaartkanaal.
Het gebied wordt gekenmerkt door vrijwel stagnant eutroof zoet water, veel scheepvaart en
kale, met stenen beklede oevers. Dit gebied blijkt vooral van belang voor de Kuifeend en de
Krakeend. De Kuifeend eet molluscen (Driehoeksmosselen) die van de bodem worden
opgedoken. De Krakeend eet wieren van de oevers. Daarnaast komen er nog de planteneters
Wilde eend en Meerkoet voor. De viseters Fuut en Aalscholver komen vrijwel uitsluitend in het
noordelijk deel (Zoommeer) voor.
In de tabel is tevens een aantal steltlopers opgenomen. Dit betreft overvliegende dieren tussen
de Oosterschelde en het Markiezaat.
Deelgebied 4
Dit deelgebied bestaat uit de telgebieden 3, 4 en 17, ofwel de surfplas en een tweetal stagante
plassen bezijden de sluizen.
De surfplas wordt gebruikt om het zuidelijk kanaalpand door te spoelen en is vrij open van
karakter. Beide kleinere plassen zijn volledig stagnant en hebben een rijke begroeiing van
oever- en waterplanten.
Deze plassen zijn zeer vogelrijk met een grote diversiteit. In de winter is dit deels het gevolg
van de rust die in het gebied heerst, waardoor vogels die in de omringende gebieden foerageren
het gebied als rustgebied gebruiken. De grootste waarde van de plassen is die als broedgebied,
waarbij de Geoorde Fuut een opvallende verschijning is.
Deelgebied 5
Dit deelgebied bestaat uit de telgebieden 10 en 14, ofwel het akkerbouwland in de
Kreekrakpolder. Dit gebied is van betekenis voor de ganzen, met name de Grauwe Gans. Deze
ganzen behoren tot de populatie van het Verdronken Land van Saeftinge.
Externe functies
Trekbewegingen van de vogelfuncties van de omgeving dienen apart te worden beschouwd. .
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
45

________
Belangrijke (externe) functies van het gebied zijn:
1. De functie voor de Oosterschelde.
Het gebied zelf heeft geen HVP functie. Deze functies zijn ruimtelijk gesitueerd op de
schorren van de Eerste Bathpolder en op het eiland Steenvliet in het Markiezaat. De
getijdentrek naar de eerste HVP’s raakt het gebied niet. De getijdentrek naar het
Markiezaat vindt goeddeels plaats ten noorden van de Kreekrak, met soms enkele
groepen vogels die trekken over de Noordervoorhaven.
Krakeenden uit het Kreekrakgebied gebruiken de Oosterschelde mede als
foerageergebied waardoor trekbewegingen tussen de Oosterschelde en het Spuikanaal.
2. De functies voor het Zoommeer.
De enige functie die het gebied ten opzichte van het Zoommeer vervult is die van
rustplaats voor viseters, met name Aalscholvers noord van het sluizencomplex. De
trekbewegingen van deze soorten vindt noord-zuid plaats.
3. De functies voor het Markiezaat.
Niet is gebleken van enige reguliere uitwisseling van vogels met het
Markiezaatsgebied. De overtijende steltlopers worden gerekend tot de vogels van de
Oosterschelde. De broedende Geoorde Futen worden beschouwd als een autonome
populatie.
4. De functies voor de Westerschelde.
De ganzen in de polders staan in verband met de ganzenpopulaties van het Verdronken
Land van Saeftinge en overig oost Zeeuws Vlaanderen. De vogels trekken tussen deze
gebieden op en neer.
Er bevinden zich door voortgaande successie geen meeuwen- of sternkolonie (meer) in het
Kreekrakgebied, waardoor geen voedselvluchten naar omringende gebieden plaatsvinden.
7.2 Vleermuizen
Meer nog dan vogels blijken de vleermuizen biotoop gebonden. Hierna wordt een beschrijving
gegeven die mede gericht is op de problematiek van de windturbines.
In het gebied komen twee soorten voor die laag boven het water jagen, de Watervleermuis en
de Meervleermuis.
De Watervleermuis is sterk lichtmijdend en komt (waarschijnlijk) daardoor alleen voor op de
donkere stuken van het Spuikanaal.
De Meervleermuis komt op de wateren voor waar ook scheepvaart is en is met name in de
noordelijk voorhaven zeer algemeen. Dit water wordt door tal van activiteiten belicht.
Het noordelijk Kreekrakgebied wordt sterk ten behoeve van de scheepvaartfunctie verlicht. In
het verlichte gedeelte, met name rond de sluizen komen Rosse Vleermuizen, Laatvliegers en
Gewone Dwergvleermuizen voor. De Laatvlieger foerageert vooral langs de bosranden, in
zowel licht als donker. Beide andere soorten foerageren op en rond het sluisterrein. De Rosse
Vleermuis is alleen op het sluisplateau gehoord.
Zuidelijk van de bruggen is geen tot weinig verlichting. Hier komen Ruige Dwergvleermuizen
voor rond de bosjes en Watervleermuizen boven het water. De Ruige Dwergvleermuis komt
ook noord van de bruggen, maar buiten het licht voor. Eénmalig is waargenomen dat een Ruige
Dwergvleermuis vlak bij een turbine foerageerde.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
46

________
Het is niet gelukt de trekwegen en slaapplaatsen van Meervleermuizen te achterhalen. Ter
plaatse zal over het water worden gemigreerd.
De slaapplaatsen van de Watervleermuis zijn waarschijnlijk ergens in het zuidelijk gebied
gelegen.
De slaapplaats van de Laatvlieger en de Ruige Dwergvleermuis is onbekend. De Gewone
Dwergvleermuis heeft waarschijnlijk ergens in het sluiscomplex of de gebouwen een
slaapplaats.
De enige vleermuis die mogelijk op turbinehoogte komt is de Rosse Vleermuis.
De op Kreekrak foeragerende Rosse Vleermuizen hebben verblijfplaatsen in het landgoed
Mattemburgh bij Bergen op Zoom (Twisk & Limpens 2006). Hier verblijven meer dan 200
Rosse Vleermuizen.
Deze dieren trekken niet rechtstreeks en op grotere hoogte over het Markiezaatsmeer, maar
benutten de geleiding van de dijk en bomenrij langs de Hogerwaardpolder.
In het zuidelijk deel van de Kreekrak (tegen de A58) zijn geen Rosse Vleermuizen
waargenomen, wel aan de noordzijde van de Hoogerwaardpolder.
Hieruit wordt geconcludeerd dat de dieren langs de oostelijke dijk over of langs het begroeide
deel van het Markiezaat trekken.
De dieren komen relatief laat op Kreekrak aan, zo rond 1,5 uur na zonsondergang.
Van Rosse Vleermuizen is bekend dat ze soms al rond zonsondergang uitvliegen.
De Rosse Vleermuis is op Kreekrak uitsluitend waargenomen in het verlichte deel rond de
sluizen en (eenmalig) direct boven het bosje ten noordoosten van de sluizen.
Er zijn niet meer dan twee Rosse Vleermuizen tegelijk waargenomen.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
47

________
8 Bestaande windturbines
Op het noordelijk deel van het Kreekrakgebied staan reeds 26 windturbines. Een deel van deze
turbines is pal langs het Spuikanaal opgesteld.
Tijdens het veldwerk is speciale aandacht besteed aan de mogelijke effecten van de reeds
bestaande turbines in het gebied. In het algemeen zijn de mogelijk effecten van turbines voor
vogels te onderscheiden in aanvaringskansen, verstoring en barrierewerking.
Ten aanzien van de aanvaringskansen is bij alle tellingen uitgekeken naar
aanvaringsslachtoffers. Eénmaal is een dode Krakeend (man) aangetroffen die zeer
waarschijnlijk een slachtoffer was. Deze waarnemingen zijn niet te beschouwen als een
onderzoek. Kleinere vogels verdwijnen snel, zeker wanneer er grondpredatoren en Buizerds in
een gebied leven. Het ondanks herhaalde bezoeken niet waarnemen van dode vogels betekent
slechts dat er geen grote aantallen, grote vogels tegen de huidige turbines vliegen.
In de jaren 1990 en 1991 is gericht onderzoek aan aanvaringsslachtoffers en verstorings
onderzoek bij de turbines van de kreekrak uitgevoerd (Musters et al. 1991). Uit dit onderzoek
komt naar voren dat de kans op een slachtoffer ongeveer 0.01 per turbine per dag is. Meer
precies voor 20 turbines worden 7 – 145 slachtoffers per jaar geprognotiseerd.
Bij het voornoemde onderzoek is ook gekeken naar de verstoring. Helaas is dit onderdeel van
het onderzoek door misverstanden niet goed verlopen. In de rapportage zijn de toen
uitgevoerde detailtellingen niet gereproduceerd, zodat een vergelijking met de huidige situatie
niet goed mogelijk is.
Wel is bekend dat in 1990/1991 er aanzienlijk minder begroeiing was waardoor er HVP’s
waren op plaatsen die nu volledig begroeid zijn. Er zijn geen aantallen duikeenden van toen
bekend, maar het Spuikanaal zal niet uitbundig zijn begroeid met driehoeksmosselen.
De onderzoekers komen tot de conclusie dat enige verstoring niet is uitgesloten, maar noemen
daarbij een kolonie kokmeeuwen en een HVP van Scholeksters. Beide fenomenen zijn door de
successie achterhaald.
Bij het huidig veldonderzoek is op de eerste plaats gelet op onregelmatigheden in de
verspreiding van duikeenden in het Spuikanaal. Is er op het oog verschil tussen de plaatsen met
de grootste afstand van de turbines en het gebied nabij de turbines ? Dit verschil kon niet
worden waargenomen.
Rest de vraag of er misschien meer watervogels zouden hebben gezeten wanneer er geen
verstorende turbines waren geweest. Een aanwijzing is het verschil in dichtheid tussen het
noordelijk en zuidelijk deel van het Spuikanaal, het gebied met en zonder turbines. De
dichtheid op het noordelijk deel, met de windturbines, is veel hoger dan in het zuidelijk deel.
De vraag of er enige barrièrewerking optreedt is alleen met radaronderzoek te beantwoorden.
De vraag of er ernstige (significante) barrièrewerking optreedt wordt negatief beantwoord.
Een significante barrièrewerking zou kunnen optreden bij steltlopers die op de Oosterschelde
foerageren en op het Markiezaat overtijen. Tijdens de tellingen zijn relatief weinig bewegingen
waargenomen. Vele gebieden in het Markiezaat zijn inmiddels begroeid en verliezen daardoor
hun HVP-functie. Er vinden wel bewegingen plaats, maar het gros van de vogels heeft de
HVP’s langs de Oosterschelde zelf.
Ten aanzien van de vogeltrek is er sprake van enige gestuwde trek over het kanaal en over de
Oesterdam. Deze vogels vliegen parallel aan de turbines. Tijdens de tellingen is dergelijke trek
waargenomen van Aalscholvers, reigers, eenden en Grutto’s. Er is geen geleide trek
waargenomen in oost-west richting over Zuid-Beveland.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
48

________
9 Structurele effecten van grotere turbines
De aanvaringskansen voor vogels zijn niet recht evenredig met de oppervlakte. Het voorspellen
van aantallen slachtoffers is problematisch en kan alleen middels een model. In de literatuur
zijn (nog) geen duidelijke rekenmodellen aangetroffen.
De relatie tussen turbinegrootten is beschreven door Tucker (1996), doch niet op een wijze dat
de resultaten direct kunnen worden toegepast. Verschillende auteurs hebben de resultaten van
Tucker ingeschat.
In van Mameren en Voet (2001) wordt gesteld dat een 1,5 MW turbine een bestreken
rotoroppervlak heeft dat 5 maal zo groot is als de (referentie) turbines bij Oosterbierum maar
dat, naar analogie van van der Winden et al. (1999), een groottefactor 3 wordt aangehouden.
Vervolgens zijn door hen 2 en 3 MW turbines verder opgeschaald door de factoren 1.17 , resp
1.67 ten opzichte van de 1.5 MW turbine. Samengevat is een factor 3/5 (60 %) van de
oppervlakte van grote turbines aangenomen.
In Koolstra & Cappelle (2002) wordt met vermelding van Tucker (1996) en de MER
Interprovinciaal Windpark Afsluitdijk, aangegeven dat het rotoroppervlak zeven maal zo groot
is als in Oosterbierum maar dat een factor 4 wordt aangehouden. Dit is 57%.
In Baptist (2004) is met een eenvoudig rekenmodel gewerkt waarin de eigenschappen van de
turbine, zoals wiekbreedte en windsnelheden met daarbij behorende toerentallen zijn verwerkt.
Ook hier wordt de conclusie getrokken dat voor de moderne turbines met een reductiefactor ten
opzichte van de oppervlakte mag worden gerekend die voor de kleinere vogels
(seizoentrekkers) 0.72 bedraagt en voor de grotere vogels (meeuwen) 0,64.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
49

________
10 Toetsing Natuurbeschermingswet 1998
10.1 Inleiding
Hieronder worden de mogelijk effecten van de vervanging en plaatsing van de windturbines
beschreven in het kader van de natuurbeschermingswet.
De locatie waar de turbines komen te staan heeft geen beschermde status. Wel dient te worden
bezien of er sprake is van externe werking op de omringende (potentiële) Natura 2000
gebieden. Voor de duidelijkheid gebeurt dit apart per gebied.
10.2 Oriëntatiefase
10.2.1 Oosterschelde
De Oosterschelde moet worden beschouwd als Natuurmonument, als Vogelrichtlijngebied en
als Habitatrichtlijngebied. De belangrijkste te beschermen waarden die kunnen worden
beïnvloed zijn de standaard vogels van de intergetijdengebied, Rotganzen, Bergeenden,
Pijlstaart, Slobeend en steltlopers. Daarnaast zijn de aantallen Krakeenden die op de
Oosterschelde foerageren van betekenis.
Windturbines hebben geen invloed op de (geo)morfologische en hydrologische processen, noch
de flora en bodemfauna van het Natuurmonument.
Het water van het natuurmonument vervult een functie als foerageergebied van Bruinvissen,
zeehonden en vogels. Er is geen reden te veronderstellen dat plaatsing van windturbines op de
Kreekrak aanleiding kunnen geven tot verstoring van deze functies.
Wel kan er sprake zijn van externe invloed op de vogels van het intergetijdengebied.
Verstoring
Intergetijdengebieden die een functie vervullen als foerageergebied voor vogels, met name
steltlopers, grenzen aan de Kreekrak. Er dient een bepaalde afstand in acht te worden genomen
om verstoring van deze foerageergebieden door de turbines te vermijden. Veelal wordt
hiervoor een afstand van 200 – 300 meter aangehouden. Uit recent onderzoek (Baptist-lopend
onderzoek) volgt een verstoringsafstand van minder dan 100 meter voor vogels van het
intergetijdengebied van de Oosterschelde.
De langs het Spuikanaal te plaatsen windturbines komen op een afstand van c. 200 meter van
de Oosterschelde. Daar moet echter bij worden aangetekend dat het hier gaat om
intergetijdengebied dat grenst aan de Oesterdam, waar overheen een weg ligt en waar dus al
geregeld sprake is van enige verstoring, alsmede en gebied waar zeeaas wordt gespit.
De afstand van de turbines tot de foerageergebieden kan enige verstoring van de
foerageerfuncties tot gevolg hebben. De mogelijke verstoring wordt echter zo gering geacht dat
het als een niet-significant effect wordt beschouwd.
Ook ten aanzien van rustplaatsen, zoals hoogwatervluchtplaatsen, dient afstand in acht te
worden genomen. Normaal gesproken wordt hier 300 meter aangehouden.
Langs het buitendijks dijktalud van de Oesterdam bevindt zich geregeld een
hoogwatervluchtplaats van Scholekster en kleine aantallen andere steltlopers. Deze bestaande
HVP bevindt zich op circa 200 meter van de bestaande turbines. Het is niet te verwachten dat
de nieuwe, doch grotere turbines, die verder uit elkaar staan, deze situatie significant zal
beïnvloeden. Vanuit het standpunt van een zittende vogel op deze plaats zijn zelfs de meest
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
50

________
grote windturbines niet waarneembaar. De vogels op deze hoogwatervluchtplaats worden
slechts gestoord door bewegingen die in het gras naast de nevenweg plaatsvinden.
In het zuidelijke puntje van de Oosterschelde, direct tegen de schorrand bevinden zich
belangrijke hoogwatervluchtplaatsen van Rotganzen, Bergeenden, diverse zwemeenden,
Tureluurs en kleine aantallen andere steltlopers.
De afstand tot de bestaande en nieuwe turbines bedraagt meer dan 500 meter. Voor extra
verstoring behoeft niet worden gevreesd.
De Krakeenden die foerageren op de Oosterschelde bevinden zich gedurende het hoog water
goeddeels op het Spuikanaal. Daarbij accepteren ze de huidige windturbines. Niet valt in te
zien dat de nieuwe situatie niet zal worden geaccepteerd.
Aanvaringen
Zoals uit de tellingen blijkt, is er sprake van enige getijdentrek tussen de Oosterschelde en het
Markiezaat. Dit lijkt echter geen problemen op te leveren.
De grootste deel van de trekbewegingen vindt noord van de Kreekraksluizen plaats, een kleiner
deel verspreid over het sluizencomplex, alleen niet meer in het uiterst zuidelijk deel. De vogels
vliegen globaal op turbinehoogte in zowel de oude als de nieuwe situatie.
De situatie doet zich alleen voor op het noordelijk deel van de Kreekraksluizen. In de huidige
en A0 situatie staan hier er 21 turbines. In het alternatief 1 en 2 zijn dit er 11, in het alternatief
3 zijn er 9.
Door de toename van de oppervlakte neemt de kans op aanvaringen wel toe, doch er moet van
uit worden gegaan dat de vogels de positie van de (oude en nieuwe) turbines kennen. Gezien
het feit dat het passeren ook nu geen problemen oplevert, kan worden geconcludeerd dat de
theoretische toename van aanvaringskans niet significant is. Daar staat tegenover dat er een
aanzienlijk mindere kans is op barrierewerking.
Barrierewerking
Onduidelijk is of er in de huidige situatie sprake is van barrierewerking ten aanzien van de
getijdentrek. De meeste trekbewegingen vinden plaats noord van het kreekrakcomplex, maar
dit kan evengoed worden veroorzaakt door het complex zelf en alle drukte daar, ten opzichte
van de rust en openheid die noordelijk bestaat.
In de nieuwe situatie zullen er minder turbines zijn en staan de turbines op ongeveer de dubbele
afstand of meer uit elkaar. Daar staat tegenover dat de nieuwe turbines veel massaler en hoger
zijn.
Te verwachten is dat de vogels die dagelijkse trektochten ondernemen deze grotere
tussenafstanden zullen benutten om tussen het minder aantal turbines door te vliegen.
Conclusie
Er valt niet te vrezen voor significante effecten, noch vanwege de verstoring, noch vanwege het
aantal slachtoffers onder de vogels van de intergetijdengebieden.
10.2.2 Zoommeer
Het Zoommeer is aangewezen als Vogelrichtlijngebied. De instandhoudingsdoelstellingen
omvatten de viseters Fuut, Aalscholver, Kleine Zilverreiger en Lepelaar, ganzen en
zwemeenden, Meerkoet, steltlopers, Zwartkopmeeuw en Visdief.
Het gebied kwalificeerde zich voor Krakeend, Slobeend, Kluut en Zwartkopmeeuw.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
51

________
Ter discussie staat welke waarden van het Kreekrakgebied betrekking hebben op vogels van
het Zoommeer. De enige vogelsoort waarbij geregeld (dagelijks) uitwisseling plaatsvindt is de
Aalscholver. Daarbij bevinden de meest belangrijke vogelgebieden zich in het noordelijk
gebied van het Zoommeer.
Op het uiteinde van de oostelijke havendam bevindt zich een oeververdediging die als
rustplaats voor Aalscholvers functioneert (max.geteld 23). De planning is een turbine te
plaatsen op circa 100 meter afstand van deze rustplaats.
Dit zou kunnen betekenen dat de rustplaats niet meer zal functioneren, doch waarschijnlijker is
dat de Aalscholvers zich niets van de turbine zullen aantrekken.
In het ergste geval betekent het dat c. 23 Aalscholvers een andere rustplaats moeten kiezen. Er
zijn voldoende alternatieven in de directe omgeving. Het gemiddeld maximum voor het
Zoommeer is 468.
Gesteld kan worden dat het verlies van deze rustplaats voor Aalscholvers geen significante
invloed uitoefent op het Zoommeer.
Daarnaast is er de functie van het Kreekrakgebied als overwinteringsgebied voor maximum
geteld 267 Krakeenden. Dit is meer dan het gemiddeld maximum voor het Zoommeer van 248.
In het jaar 2000 is als 1%-norm het aantal van 300 gehanteerd. Meer recent wordt 600
gehanteerd (Delany & Scott 2002). Men kan dus ook niet stellen dat de Kreekrak zich
zelfstandig kwalificeert.
De Kreekrakpopulatie is geen onderdeel van de Zoommeer populatie en vertoont alleen enige
uitwisseling met de Oosterschelde. De populatie van de Kreekrak heeft zich (deels) ontwikkeld
terwijl er al windturbines zijn geplaatst. Zo al er sprake is van enige invloed op de populatie
Krakeenden, dan kan dit niet worden gezien als relevant voor het Zoommeer.
Ook voor andere instandhoudingsdoelstellingen onder de vogels wordt geen effect voorzien.
Conclusie
Er valt niet te vrezen voor significante effecten op de vogelsoorten die behoren tot de
instandhoudingsdoelstellingen van het Zoommeer.
10.2.3 Markiezaat
Het Markiezaat is aangewezen als Natuurmonument en als Vogelrichtlijngebied. Bij het laatste
zijn tal van vogelsoorten betrokken.
De belangrijkste waarden van het Markiezaat bevinden zich op het eiland Steenvliet en in een
brede rand aan de zuidkant en oostkant van het meer.
Tijdens de tellingen is slechts uitwisseling van vogels waargenomen tussen de Oosterschelde
en het Markiezaat. Dit betrof wat getijdentrek.
Er is geen uitwisseling waargenomen tussen vogels van de Kreekrak en het Markiezaat.
De nieuwe windturbines worden op minimaal 350 meter van het Markiezaat geplaatst.
Conclusie
Er behoeft niet te worden gevreesd voor enige significante invloed op de vogels van het
Markiezaat.
10.2.4 Westerschelde
De Westerschelde is (deels) aangewezen als natuurmonument, habitatrichtlijngebied en
vogelrichtlijngebied. De belangrijkste waarden die kunnen worden beïnvloed zijn de trekkende
vogels, met name steltlopers en Grauwe Gans.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
52

________
De afstand van de Westerschelde tot de dichtst bijzijnde windturbines is meer dan een
kilometer. De mogelijke invloed blijft daardoor beperkt tot vogelsoorten die tot in de
Kreekrakpolder trekken. Hiertoe behoren onder meer de Grauwe Ganzen (en andere ganzen).
Tijdens de tellingen zijn ganzen waargenomen in de bouwlandpolders die hun slaapplaatsen
hebben in het Verdronken Land van Saeftinge. De exacte locaties waar deze ganzen foerageren
varieert echter sterk en is afhankelijk van het landbouwkundig gebruik. In principe komt de
gehele Kreekrakpolder in aanmerking als potentieel foerageergebied.
Door de plaatsing van windturbines langs het scheepvaartkanaal en het spuikanaal kan er
sprake zijn van enige verstoring. Gezien echter de kwantiteit van foerageergebied moet deze
mogelijke invloed als minimaal worden gekenmerkt.
De aanvaringskansen worden minimaal geacht. Ganzen kennen de omgeving en zullen
vliegend de turbines mijden.
Ook de barrierewerking wordt minimaal geacht, mede omdat de turbines niet haaks op de
vliegrichtingen staan.
Effecten op het nog aan te wijzen (en te ontwikkelen) gebiedje Bathse schorren zijn moeilijk
aan te geven. Momenteel komen in dit vrij droge gebied enkele weidevogels en struweelvogels
voor. De grote rijkdom aan Blauwborsten van vroeger is er verdwenen. Er komen geen soorten
of habitats voor waarvoor de Westerschelde is aangewezen of aangemeld. Nu er geen
instandhoudingsdoelstellingen voor dit gebied bekend zijn, is er geen prognose te maken.
Conclusie
Geconcludeerd wordt dat, als er al invloed op de Westerschelde optreedt, deze zeker niet
significant zal zijn.
10.3 Verslechterings- en verstoringstoets
Uit de oriëntatiefase blijkt dat significante externe effecten kunnen worden uitgesloten.
Hierdoor kan worden volstaan met een verslechterings- en verstoringstoets en is een
cumulatieve beschouwing niet aan de orde.
10.3.1 Oosterschelde
Uit de oriëntatiefase blijkt kans op de volgende negatieve effecten:
- De nieuwe turbines staan, evenals de oude turbines, eigenlijk te dicht (200 m) bij de
Oosterschelde.
In de huidige situatie blijkt niets van een vogelverstoring. Het is mogelijk dat de grotere
turbines meer verstoring geven dan de oude, maar zeer waarschijnlijk treedt ook hier
gewenning op. Het effect van het verkeer op de Oesterdam, de toegankelijkheid van het gebied
en de pierenspitters maakt het vrijwel onmogelijk een verstorend effect van de turbines te
herkennen.
- Door de plaatsing van grotere turbines, verder uit elkaar is er een grotere, doch nog
steeds zeer kleine, aanvaringskans voor steltlopers in de getijdentrek. Tegelijk is er een
afname van de barrierewerking.
Het effect van aanvaringskansen is ten opzichte van de Natuurbeschermingswet gering. Er
worden geen populaties bedreigd. Daar staat tegenover dat een eventueel momenteel
optredende barrierewerking wordt verminderd.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
53

________
10.3.2 Zoommeer
Uit de oriëntatiefase blijkt kans op de volgende negatieve effect:
- Mogelijk is er een verlies van een rustplaats voor 20 van de 450 Aalscholvers.
Momenteel rusten de Aalscholvers vaak op een oeververdediging nabij de ingang van de
werkhaven. Deze rustplaats zal binnen de verstoringsafstand van de meest noordelijke turbine
komen te liggen. Het is mogelijk dat de rustplaats daardoor minder wordt benut. Het effect is
minimaal omdat er in de omgeving meer (potentiële) rustplaatsen zijn.
Een mogelijk is moeilijk meetbaar omdat er een gecombineerd verstoringseffect is met het
gebruik van de werkhaven en de toegankelijkheid van de havendam.
10.3.3 Markiezaat
Op de instandhoudingsdoelstellingen van het Markiezaat wordt geen enkel effect verwacht.
10.3.4 Westerschelde
Van de vogels die behoren tot het Westerschelde en Saefthinge complex komen slechts enkele
honderden ganzen in het projectgebied voor. Deze vogels hebben de beschikking over enkele
honderden hectares akkerbouwgebied.
Mogelijk dat in incidentele gevallen oogstresten inde omgeving van de nieuwe windturbines
door verstoring onvoldoende door de vogels kunnen worden benut, doch dit is als een zeer
gering effect op te vatten.
Het Batshe Schor staat op de nominatie om als beschermd gebied te worden aangewezen. Het
gebied zal dan dienen als een compensatieopgaaf voor de Westerschelde. Het gebied zal dan
wel als zodanig te moeten worden ingericht. In diverse alternatieven is een windturbine
gepland naast dit terrein. Deze kan een verstorende werking hebben op een deel van de
potentiële functies van dit gebied.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
54

________
11 Bathse Schor
De beoordeling van mogelijke effecten op het Bathse Schor is problematisch.
Het gebied maakt geen deel uit van het aangewezen vogelrichtlijngebied en maakt geen deel uit
van het habitatrichtlijngebied zoals aangemeld bij de EU en vervolgens op de communautaire
lijst geplaatst. Het voornemen is geuit dit gebied mede aan te wijzen onder het regiem van
Natura 2000. Wel is het gebied geduid als EHS.
http://zldims.zeeland.nl/geoweb/Map.aspx?Hoofdgroep=Natuurgebiedsplan)
Het gebied is deels heringericht als compensatiegebied voor de tweede verdieping van de
Westerschelde (Werkgroep natuurontwikkeling 2006). Na deze herinrichting, waarbij onder
andere de waterhuishouding is aangepast. Het streefbeeld is als volgt verwoord:
“Het gebied leent zich door de grote verschillen in hoogte voor de ontwikkeling van
verschillende typen natuur. Op het voormalige speciedepot kan een droog Berken-
Zomereikenbos tot ontwikkeling komen. Door aanplant van struweel wordt deze ontwikkeling
versneld en kan binnen tien jaar een jong bos tot ontwikkeling gekomen zijn. De steile wanden
van het depot kunnen dienst doen als broedgebied voor de Oeverzwaluw.
In het centrale deel ontwikkelt zich een gebied met open water in de kreekarmen, omgeven
door brede rietkragen en ruigtes met o.a. Vlier, Braam, Wilg en Meidoorn. Dit gebied is van
groot belang voor moeras- en rietvogels, zoals Blauwe en Bruine Kiekendief, Blauwborst,
Rietzanger, Bosrietzanger en Kleine karekiet.
Aan de oostzijde van het gebied gaat het ruige gedeelte over in een soortenrijk vochtig tot nat
grasland. Dit natte, open grasland is zeer belangrijk voor weidevogels zoals Kemphaan,
Tureluur en Watersnip. In de winter is het gebied belangrijk voor ganzen en zwanen.”
De plaatsing van de meest zuidwestelijke turbine zal invloed uitoefenen op dit gebied. Ter
illustratie is een Google-foto opgenomen met daarin een indicatie van de afstand van 300 meter
die als beinvloedingszone wordt gezien.
Het kan inhouden dat het noordoostelijk deel van het gebied, binnen de 300 meter zone minder
intensief zal worden gebruikt door weidevogels en ganzen.
Dit tast geen instandhoudingsdoelstellingen van de Westerschelde aan.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
55

________
Figuur 17
Googlebeeld van het Bathse Schor met een afstandindicatie van 300 meter van de te plaatsen
windturbine.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
56

________
12 Toetsing Flora- en faunawet
De effecten zullen vooral bestaan uit het aanbrengen van een fundering, fysiek ruimtebeslag en
tijdelijke effecten van de bouwwerkzaamheden en het eventueel vervaardigen van toegangen
tot de bouwlocaties middels (half)verharde wegen en het risico van aanvaringen met vogels en
vleermuizen.
12.1 Fysieke aantasting
Er zijn in het Kreekrakgebied rond de geplande turbines geen gebieden die vanwege de fysieke
aantasting in het kader van de Flora- en faunawet zijn uit te sluiten.
De meeste werkzaamheden zullen plaatsvinden in gebieden waar reeds een infrastructuur ligt
voor de bestaande turbines. Een tiental turbines zullen worden geplaatst in een polder waar
akkerbouw wordt bedreven en waar hooguit tijdelijk enkele algemene dieren voorkomen.
Bij de plaatsing van de turbines moet wel rekening worden gehouden met broedende vogels.
Er moet zorg voor worden gedragen dat de door werkzaamheden geen broedvogels worden
verstoord (algemene zorgplicht).
12.2 Aanvaringsslachtoffers vogels
Het plaatsen van een turbine met een (sterk) verhoogde kans op vogel/vleermuis aanvaringen
wordt in strijd geacht met de flora- en faunawet omdat het doden van dieren dan is te voorzien.
Er zijn geen vogelbewegingen geconstateerd waarbij kan worden gesproken over een sterk
verhoogde kans op aanvaringen. Hierbij is in overweging genomen dat de bestaande turbines
tot nu toe niet tot problemen hebben geleid.
Theoretisch zou er een verhoogde kans zijn vanwege de getijdentrek. Meermalen is
waargenomen dat groepen vogels tussen de turbines door vliegen. Deze lokale vogels kennen
het terrein. Doordat de grotere turbines verder uit elkaar staan, wordt het voor deze vogels
gemakkelijker er tussen door te vliegen.
Op het smalle deel van Zuid-Beveland vinden geen opmerkelijke vogelbewegingen oost-west
plaats. Het gehele gebied wordt bestreken door seizoentrek. Er is geen sprake van stuwzones.
Wel wordt het kanaal als geleidingszone gebruikt.
Enige vogelslachtoffers zijn nimmer uit te sluiten. Een schatting van het aantal wordt gebaseerd
op de getallen uit Musters et al. (1991). Zij prognosticeerden 0,35 – 7,25 slachtoffers per
turbine per jaar.
Hierna is in een tabel het aantal vogelslachtoffers globaal geprognosticeerd voor de
verschillende alternatieven.
diameter aantal reductie aantal aantal
huidig 41 26 1 9 189
A0 54 26 1 16 331
Alt 1 90 29 0.6 30 615
Alt2 80 31 0.6 25 519
Alt2A 70 28 0.6 17 359
Alt3 120 24 0.5 36 754
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
57

________
Het is niet mogelijk specifiek aan te geven welke soorten vogels slachtoffer zullen worden. In
het algemeen zullen dit de vogelsoorten zijn die in een breedfronttrek passeren (Bijv.
spreeuwen, lijsters, vinken) , de regelmatig rondzwermende vogels (m.n. meeuwen), enkele
lokale vogels (bijv. Krakeend) en een enkele steltloper die tussen de Oosterschelde en het
Markiezaat trekt (bijv. Bonte Strandloper, Zilverplevier).
12.3 Aanvaringsslachtoffers vleermuizen
Er zijn in het betrokken gebied veel vleermuizen aangetroffen van zes verschillende soorten.
Voor een groot deel van deze soorten bestaat er geen extra risico van aanvaringen omdat ze
foerageren laag boven het water, langs de bosranden en laag of in het verlichte gedeelte waar
de scheepvaartactiviteiten plaatsvinden.
Er komen Rosse Vleermuizen voor, de enige soort die ook op turbinehoogte trekt tussen
slaapplaats en foerageergebied en ook op turbinehoogte foerageert (Limpens et al. 1997).
Het foeragerend voorkomen is uitsluitend geconstateerd in het verlichte deel rond de sluizen
zelf. Uit de verzamelde gegevens blijkt dat de Rosse Vleermuizen dit foerageergebied onder
turbinehoogte benaderen. Het foerageergebied, het verlichte deel, ligt ook laag. De lampen
staan nu op turbinehoogte. Bij grotere turbines dus onder turbinehoogte. Bovendien is slechts
de toegang tot het sluizencomplex geconstateerd op de plaatsen waar de gebouwen staan. Daar
komen geen windturbines. Als zodanig is de kans nul dat Rosse Vleermuizen door
turbinebladen zullen worden geraakt.
Ook in de huidige situatie is er een theoretische aanvaringskans met de bestaande 26 turbines.
Er zijn nimmer dode vleermuizen aangetroffen; het aantal vogelslachtoffers is zeer gering.
Het blijft mogelijk dat er ooit een Rosse Vleermuis komt die van dit patroon afwijkt, wel de
turbinebladen zal kruisen en dan een kans heeft om door een blad te worden geraakt. De kans
op aanvaring kan dus niet op nul worden gesteld, maar is wel heel gering.
Zowel in 2006 als in 2007 zijn niet meer dan twee Rosse Vleermuizen tegelijk geconstateerd.
Deze zijn afkomstig uit een populatie van meer dan 200 exemplaren, minder dan 1% van de
populatie.
De Kreekrak is geen gebied waarvan verwacht kan worden dat er gestuwde seizoenstrek,
bijvoorbeeld van Ruige Dwergvleermuis zal plaatsvinden. Breedfronttrek vindt overal plaats.
Als zodanig onderscheidt deze locatie zich niet van andere.
De vervanging van windturbines in de omgeving van het sluizencomplex van de Kreekrak
brengt een naar nul naderend risico met zich voor de Rosse Vleermuizen en kan niet worden
beschouwd als een voorwaardelijke opzet in het kader van de Flora- en faunawet.
Wel kunnen er door de gewijzigde opstelling veranderingen voordoen in de geschiktheid van
de foerageergebieden door veranderde geluidsinvloeden, verstoring of elektronische signalen.
In dezelfde omgeving verbetert het habitat doordat de oude windturbines worden verwijderd,
waardoor altijd voldoende habitat van dezelfde kwaliteit aanwezig blijft. Het effect zal daarom
nihil tot heel gering zijn.
12.4 Conclusie Flora- en faunawet
Op de bouwplaatsen zelf is geen beperking. Er geldt wel de algemene zorgplicht. De
werkzaamheden dienen buiten het broedseizoen van de vogels plaats te vinden, dan wel dienen
er maatregelen te worden genomen om het broeden tijdelijk te voorkomen.
Er is geen disproportioneel gevaar voor aanvaringen met vogels.
Ook ten aanzien van het risico voor de Rosse Vleermuizen is geen sprake van voorwaardelijke
opzet in het kader van de Flora- en faunawet.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
58

________
Wel kunnen er door de gewijzigde opstelling veranderingen voordoen in de geschiktheid van
de foerageergebieden door veranderde geluidsinvloeden, verstoring of elektronische signalen.
In dezelfde omgeving verbetert het habitat doordat de oude windturbines worden verwijderd,
waardoor altijd voldoende habitat van dezelfde kwaliteit aanwezig blijft. Het effect zal daarom
nihil, heel gering of positief zijn.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
59

________
13 Effect in en op Kreekrakgebied
Zoals uit de tellingen blijkt heeft het Kreekrakgebied een eigen natuurwaarde voor vogels, los
van die van de omringende wateren.
De belangrijkste natuurwaarden omvatten de broedgevallen van de Geoorde Futen en eenden
en de overwinteringsfunctie voor Krakeenden en Kuifeenden.
Los van voorstaande soorten moet het geheel worden bezien tegen de achtergrond van een
redelijk grote soortendiversiteit.
Voorts valt op dat er tal van orchideeën groeien, in sommige delen een rijke amfibieënfauna
voorkomt en er veel zoogdieren in het gebied leven.
Voor zover kan worden nagegaan heeft het Kreekrakgebied sec geen enkele status op het
gebied van de natuurbescherming. Het valt niet eens onder de EHS.
De verwachting is dat de vervanging van de windturbines geen wezenlijke verandering in deze
situatie te weeg brengt.
Tijdens alle tellingen is er extra, doch visueel, aandacht besteed aan indicaties voor verstoring
van de huidige turbines. Hiervoor is geen enkele aanwijzing gevonden. De dichtheid aan
(broed)vogels midden tussen de turbines was even hoog als vlak bij de turbines. De dichtheid
aan vogels in het noordelijk deel van het Spuikanaal, waar de turbines staan, is zelfs aanzienlijk
hoger dan in het zuidelijk deel zonder turbines. De oorzaak moet meer worden gezocht in
verschillen in het kanaal dan in de mate van verstoring.
Het gebied is te divers om wetenschappelijk verantwoord onderzoek te doen naar het eventueel
voorkomen van verstoringsafstanden.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
60

________
14 Conclusies
Per omringend gebied is een toetsing aan de Natuurbeschermingswet 1998 gemaakt. Bezien
wordt welk deel van de vogelstand eventueel connecties vertoont met de vogelstand van het
bekken en welke effecten daaruit kunnen voorkomen.
De contacten met de Oosterschelde blijken het meest intensief. De nieuwe turbines komen op
dezelfde afstand van foerageergebieden en hoogwatervluchtplaatsen als de huidige en eigenlijk
iets te dicht bij, namelijk 200 meter in plaats van de veilige 300 meter. Aangezien het hier niet
handelt om een nieuw vestiging van windturbines wordt verwacht dat dit ten opzichte van de
bestaande toestand geen effect zal hebben.
Theoretisch neemt de aanvaringskans voor vogels die vanuit de Oosterschelde naar het
Markiezaat vliegen toe. Voor dezelfde groep vogels neemt de barrierewerking af doordat de
nieuwe turbines veel verder uit elkaar staan. Omdat reeds bekend is dat deze aanvaringskans
zeer laag is, betekent dit zeker geen significante toename en wordt het totale effect op 0
gesteld.
Ten aanzien van het Zoommeer blijkt dat een gering deel van de Aalscholvers, circa 20 van de
450, mogelijk een rustplaats zullen verliezen. Er zijn voldoende alternatieve plaatsen
voorhanden. Zelfs als dit fenomeen zich zal voordoen is er slechts sprake van een
verwaarloosbaar effect en zeker geen significant effect.
Zowel het Zoommeer als het Kreekrakcomplex kennen een aanzienlijke populatie
overwinterende Krakeenden. Het is echter niet zo dat de Krakeenden van de Kreekrak
onderdeel zijn van de Zoommeer populatie. De populatie Krakeenden op de Kreekrak heeft
zich ontwikkeld in de periode dat de huidige turbines reeds waren geplaatst. Er is geen
verandering te verwachten.
Met het Markiezaat is, behalve de reeds eerder genoemde getijdentrek naar en van de
Oosterschelde, geen uitwisseling van vogels geconstateerd. De turbines worden op 350 meter
van de grens van het Markiezaat geplaatst. Deze afstand wordt voldoende geacht om geen
effect te veroorzaken.
De landbouwgebieden zuidelijk langs het Scheepvaartkanaal en het Spuikanaal vormen mede
een foerageergebied voor ganzen die onder de instandhoudingsdoelstellingen van de
Westerschelde vallen. Er is echter zo veel ruimte dat niet voor een significant effect behoeft te
worden gevreesd.
Ten aanzien van de Flora- en faunawet blijkt bij alle alternatieven een toename van de
algemene kans op vogelslachtoffers. Het aantal van maximaal 750 vogels per jaar (worst case)
is nog altijd laag en populatiedynamisch van geen betekenis.
Extra onderzoek is verricht naar de Rosse Vleermuis die in zeer gering aantal in het gebied
voorkomt. Deze noch de andere vijf voorkomende soorten vleermuizen lopen een vergroot
risico voor aanvaringen.
Het Kreekrakgebied zelf kent een aanzienlijke ornithologische waarde, doch ontbeert een
beschermde status. De vervanging van turbines zal geen significante invloed hebben op de
vogelstand.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
61

________
15 Literatuur
Bach L., K. Handke & F. Sinning 1999. Einfluss von windenergieanlagen auf die
Verteilung von Brut- und Rastvogeln in Nordwest-Deutschland - Erste Auswertung
verschiedener Untersuchungen. In: Bremer Beitrage fur Naturkunde und Naturschutz, Band
4 Themenheft "Vogel und Windkraft", pp. 107-121. BUND, Bremen.
Baptist H.J.M., 2004. Prognose cumulatieve vogelslachtoffers na vervanging windturbines in
de Oosterscheldemonding. Rapport 2004/3, Ecologisch Adviesbureau Henk Baptist, Kruisland.
Baptist H.J.M., 2007. Onderzoek naar het voorkomen van de Rosse Vleermuis op Kreekrak.
Rapport 2007/10, Ecologisch Adviesbureau Henk Baptist, Kruisland.
Barrios L. 1995. Effects of wind turbine pover plants en the avifauna in the Campo de
Gibraltar region. Summary of the final report. R. Marti (ed). Sociedad Espanola de
Ornitologia (SEO/BirdLife), Madrid.
Bergen F., 2001. Untersuchungen zum Einfluss der Errichtung und des Betriebs von
VVindenergieanlagen auf Vogel im Binnenland. Dissertation. Ruhr Universit~t Bochum.
Clemens T. & C. Lammen 1995. Windkraftanlagen und Rastplatze von Kustenvogel in
ein Nutzungskonflikt. SeevOgel Zeitschrift Verein Jordsand, Hamburg: 34-38.
Delaney S. & Scott D., 2002. Waterbird Population Estimates, Third edition. Wetlands
International Global Series No. 12. Wageningen.
DG Milieu van de Europese Commissie, 2000. Beheer van “Natura 2000”-gebieden. De
bepalingen van artikel 6 van de Habitatrichtlijn (Richtlijn 92/43/EEG). Verkrijgbaar via
internet: http://europa.eu.int/comm/environment/nature/art6_nl.pdf
Durville A.J. 2004. Passende beoordeling. Milieu & Recht, jaargang 31, nummer 2.
Everaert J., I. Devos & E. Kuiken 2002. Windturbines en vogels in Vlaanderen.
Voorlopige onderzoeksresultaten en buitenlandse bevindingen. Instituut voor Natuurbehoud,
Brussel.
Gerjets D., 1999. Annäherung wiesenbrutender Vögels an Windkraftanlagen. Ergbnisse einer
Brutvogeluntersuchung in Nahbereich des Windparks Drochtersee. Bremer Beitrage für
Naturkunde und Naturschutz Band 4: 49-52.
Kaatz J., 2001. Zum Empfindlichkeit von singvögeln und Weissstorch gegenuber
Windkraftanlagen. Vortag auf der Fachtagung "Windenergie und Vogel - Ausmass und
Bewaltigungen eines Konfliktes" am 29/30-11-2001 in Berlin.
Koolstra B.J.H. & Cappelle H.M.P.M., 2002. Windpark Delfzijl-Zuid. Effectenstudie in het
kader van de Flora- en faunawet. Alterrarapport 515b. Wageningen.
Kruckenberg H. & J. Jaene, 1999. Zum Einfluss eines Windparks auf die Verteilung
weidender Blässgänse im Rheinland (Landkreis Leer, Niedersachsen). Natur und Landschaft
74:420-424.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
62

________
Lekuona J. Ma 2001. Uso del espacio por la avifauna y control de la mortalidad de aves y
murciélagos en los parques eolicos de navarra durante un ciclo annual direccion General de
Medio Ambiente. Departamento de medio Ambiente, Ordenacion del Territorio y Viviends,
Gobierno de Navarra.
Limpens H., Mostert K. & Bongers W. 1997. Atlas van de Nederlandse vleermuizen.
KNNV-Uitgeverij, Utrecht.
Lowther S., 1996. Impacts, mitigation and monitoring: a summary of current
knowledge. in proceedings of the Birds and Windturbines: can they co-exist? Seminar,
Institute of Terrestrial Ecology, Huntingdon, Cambs.
Mameren B.A. van & Voet P.C.W. 2001. Projectnota/MER Interprovinciaal Project
Windpark Afsluitdijk (IPWA). Rapport Royal Haskoning
Musters C.J.M. , van Zuylen G.J.C. & ter Keurs W., 1991. Vogels en windmolens bij de
Kreekraksluizen. Rapport Milieubiologie R.U.Leiden.
Petersen B.S. & H. Nohr, 1989. Konsekvenser for fuglelivet ved etableringen af mindre
vindmoller. Rapport. Ornis Consult, Kopenhagen.
Reichenbach M., K.-M. Exo, C. Ketzenberg & M. Castor, 2000. Einfluss von
Windkraftan-lagen auf Brutvögel - Sanfte Energie im Konflikt mit dem Naturschutz.
Teilprojekt Brutvögel. Unveröffentlichtes Gutachten im Auftrag der Stiftung fur Bildung
und Behindertenfórderung GmbH
Roomen M.W.J. van, Boela A., Weide M.J.T. van der, Winden E.A.J. van, & Zoetebier D.
2000. Belangrijke vogelgebieden in Nederland, 1993-97. SOVON-informatierapport 2000/01.
SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen.
Sinning F., 1999. Ergebnisse von Brut- und Rastvogeluntersuchungen im Bereich des Jade-
Windparks und DEWI-Testfeldes in Wiihelmshaven. Bremer Beitrage fur Naturkunde und
Naturschutz, Bd. 4: 61-70.
Tucker V.A. 1996. A mathematical model of bird collisions with wind turbine rotors. Journal
of solar energy engineering, vol. 118: 253-262.
Tucker V.A. 1996. Using a collision model to design safer wind turbine rotors for birds.
Journal of solar energy engineering, vol. 118: 263-269.
Werkgroep Natuurontwikkeling 2006. Natuurontwikkeling Bathse schor en kreek.
Rapportnummer: WNO04/50. provincie Zeeland, Middelburg.
http://provincie.zeeland.nl/zeesterdoc/ZBI-O/ZEE/ZEE0/6007/600770_1.pdf?lng=nl
Winkelman, J.E. 1989. Vogels en het windpark nabij Urk (NOP): aanvaringsslachtoffers
en verstoring van pleisterende eenden, ganzen en zwanen. RIN-rapport 89/15.
Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Arnhem.
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
63

________
Winkelman J.E., 1992a. De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) op
vogels, 1: aanvaringsslachtoffers. RIN-rapport 92/2. Instituut voor Bos- en
Natuuronderzoek (IBN-DLO), Arnhem.
Winkelman J.E., 1992b. De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.)
op vogels, 2: nachtelijke aanvaringskansen. RIN-rap-port 92/3. Instituut voor Bos- en
Natuuronderzoek (IBN-DLO), Arnhem.
Winkelman J.E., 1992c. De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierurn (Fr.) op
vogels, 3: aanvlieggedrag overdag. RIN-rapport 92/4. Instituut voor Bosen
Natuuronderzoek (IBN-DLO), Arnhem.
Winkelman J.E., 1992d. De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) op
vogels, 4: verstoringsonderzoek. RIN-rapport 92/5. Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek
(IBN-DLO), Arnhem
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
64

________
Bijlage 1
Korte verslagen van veldbezoeken
Oosterschelde west
Oosterschelde schor
Surfplas
Spuikom
Telling 060108
1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Tot
0
Dodaars 6 2 26 6 4 14 58
Fuut
Geoorde Fuut
1 1 2
Aalscholver 7 22 1 2 32
Blauwe Reiger 2 2 1 5
Knobbelzwaan 1 2 3
Rietgans 500 500
Kolgans 10 10
Grauwe Gans 2 800 15 817
Soepgans 12 12
Canadese Gans 18 18
Rotgans 101 58 159
Nijlgans 0
Bergeend 430 2 432
Smient 10 42 3 55
Krakeend 15 18 4 10 26 27 55 1 38 194
Wintertaling 2 1 3
Wilde Eend 2 4 23 104 6 46 200 124 94 603
Pijlstaart 20 3 23
Slobeend 106 11 117
Tafeleend 2 4 1 1 2 5 15
Kuifeend 60 50 134 188 21 17 80 56 138 744
Toppereend 0
Brilduiker 10 9 3 1 2 25
Nonnetje 0
Middelste Zaagbek 1 1 2 4
Bruine Kiekendief 1 1
Kokmeeuw 7 7
Buizerd 1 1 1 3
Slechtvalk 0
Waterhoen 1 1
Meerkoet 22 14 22 7 40 14 31 150
Scholekster 0
Zilverplevier 0
Kievit 56 56
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
Haven noord
Kanaal noord
Kanaal midden
Kanaal zuid
Polder oost
Kanaal zuid-zuid
Spuikanaal zuid zuid
Spuikanaal midden
Polder west
Spuikanaal bruggen
Spuikanaal noord
Plasjes Sluis west
65

________
Bonte Strandloper 0
Grutto 0
Wulp 0
Tureluur 0
Steenloper 0
Zwartkopmeeuw 0
Kokmeeuw 0
Stormmeeuw 15 16 31
Kleine mantelmeeuw 0
Zilvermeeuw 2 40 42
Grote Mantelmeeuw 1 1
Oosterschelde west
Oosterschelde schor
Surfplas
Spuikom
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
Haven noord
Kanaal noord
Kanaal midden
telling 060211
1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Tot
Dodaars 2 4 12 2 1 1 1 16
0
39
Fuut 1 4 1 1 7
Geoorde Fuut 0
Aalscholver 15 1 3 19
Blauwe Reiger 2 2
Knobbelzwaan 1 1
Rietgans 0
Kolgans 0
Grauwe Gans 2 72 9 9 92
Soepgans 0
Canadese Gans 2 2
Rotgans 310 310
Nijlgans 2 2
Bergeend 61 5 66
Smient 4 110 114
Krakeend 120 4 24 74 4 41 267
Wintertaling 22 22
Wilde Eend 40 30 78 2 54 18 41 2 159 31 455
Pijlstaart 36 1 19 56
Slobeend 0
Tafeleend 28 14 42
Kuifeend 54 18 92 84 177 50 31 303 1 688 4 1502
Toppereend 5 5
Brilduiker 16 4 1 12 17 50
Nonnetje 2 2 5 9
Plasje
Kanaal zuid
Polder oost
Kanaal zuid-zuid
Spuikanaal zuid zuid
Spuikanaal midden
Polder west
Spuikanaal bruggen
66
Spuikanaal noord

________
Middelste Zaagbek 1 2 2 5
Bruine Kiekendief 0
Kokmeeuw 0
Buizerd 1 1 2
Slechtvalk 1 1
Waterhoen 0
Meerkoet 38 20 10 5 8 26 31 27 6 171
Scholekster 45 1 1 47
Zilverplevier 0
Kievit 0
Bonte Strandloper 300 300
Grutto 0
Wulp 10 12 22
Tureluur 380 380
Steenloper 0
Zwartkopmeeuw 0
Kokmeeuw 2 4 6
Stormmeeuw 24 2 6 2 34
Kleine mantelmeeuw 0
Zilvermeeuw 58 9 67
Grote Mantelmeeuw 0
Oosterschelde west
Oosterschelde schor
Surfplas
Spuikom
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
Haven noord
Kanaal noord
Kanaal midden
telling 060311
1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Tot
Dodaars 3 10 2 3 3
0
21
Fuut 2 3 1 6
Geoorde Fuut 0
Aalscholver 21 2 23
Blauwe Reiger 2 2
Knobbelzwaan 2 2
Rietgans 0
Kolgans 0
Grauwe Gans 1 2 174 6 2 185
Soepgans 5 5
Canadese Gans 2 2 4
Rotgans 8 90 98
Nijlgans 0
Bergeend 56 1 2 3 1 63
Kanaal zuid
Polder oost
Kanaal zuid-zuid
Spuikanaal zuid zuid
Spuikanaal midden
Polder west
Spuikanaal bruggen
Spuikanaal noord
Plasjes Sluis west
67

________
Smient 2 4 26 32
Krakeend 6 3 34 4 54 72 11 44 228
Wintertaling 4 4
Wilde Eend 2 40 2 5 2 2 20 15 24 112
Pijlstaart 11 2 13
Slobeend 4 21 25
Tafeleend 16 2 2 6 58 84
Kuifeend 36 40 32 207 77 46 675 115 6 1234
Toppereend 0
Brilduiker 9 5 1 1 4 20
Nonnetje 1 1
Middelste Zaagbek 1 1 2
Bruine Kiekendief 0
Kokmeeuw 0
Buizerd 2 2
Slechtvalk 0
Waterhoen 1 1
Meerkoet 4 8 4 27 7 6 2 15 10 36 2 121
Scholekster 450 2 452
Zilverplevier 0
Kievit 54 54
Bonte Strandloper 2 8 140 150
Grutto 10 10
Wulp 5 5
Tureluur 22 22
Steenloper 1 1
Zwartkopmeeuw 0
Kokmeeuw 8 2 10
Stormmeeuw 20 20
Kleine mantelmeeuw 0
Zilvermeeuw 2 5 1 8
Grote Mantelmeeuw 0
Oosterschelde west
Oosterschelde schor
Surfplas
Spuikom
telling 060417
NL-naam 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Tot
0
Dodaars 4 4
Fuut 2 2 2 3 2 11
Geoorde Fuut 2 2
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
Haven noord
Kanaal noord
Kanaal midden
Kanaal zuid
Polder oost
Kanaal zuid-zuid
Spuikanaal zuid zuid
Spuikanaal midden
Polder west
Spuikanaal bruggen
Spuikanaal noord
Plasjes Sluis west
68

________
Aalscholver 1 4 2 1 8
Blauwe Reiger 1 1 2
Knobbelzwaan 2 2 1 5
Rietgans 0
Kolgans 0
Grauwe Gans 2 2 2 2 1 4 7 20
Soepgans 0
Canadese Gans 2 2 4
Rotgans 310 310
Nijlgans 2 2 4
Bergeend 56 2 8 6 3 2 4 12 93
Smient 0
Krakeend 36 8 6 34 8 48 20 3 22 2 2 22 6 217
Wintertaling 0
Wilde Eend 4 6 24 8 3 1 9 5 6 7 2 28 2 105
Pijlstaart 1 1
Slobeend 2 2 2 6 2 14
Tafeleend 0
Kuifeend 46 27 52 139 28 4 21 28 65 16 426
Toppereend 0
Brilduiker 1 1 2
Nonnetje 0
Middelste Zaagbek 0
Bruine Kiekendief 1 1 1 3
Kokmeeuw 0
Buizerd 0
Slechtvalk 0
Waterhoen 3 3
Meerkoet 12 6 23 9 6 9 3 10 6 23 8 115
Scholekster 20 16 5 2 2 45
Zilverplevier 4 4
Kievit 0
Bonte Strandloper 0
Grutto 0
Wulp 4 4 8
Tureluur 25 116 2 143
Steenloper 0
Zwartkopmeeuw 2 1 3
Kokmeeuw 25 2 15 1 43
Stormmeeuw 0
Kleine mantelmeeuw 1 1
Zilvermeeuw 1 1 2
Grote Mantelmeeuw 0
_________________________________________________________
Natuureffect windturbines Kreekrak
69