'Natura 2000 is een zegen voor de natuur' Joop Schaminée ...

Wageningen,
Lumen,
ecologische tuin
15.10.2009
11:29:18 uur
154
‘Natura 2000 is een zegen
voor de natuur’
Joop Schaminée, plantensocioloog
28.05.
09
Op 28 mei 2009 presenteerde Joop
Schaminée de laatste delen van
zijn boekenserie Europese natuur in
Nederland.
Als het even kan legt vegetatiesocioloog Joop Schaminée
zijn wetenschappelijke waarnemingen uitvoerig vast. In
schriftjes, in databanken, in publicaties voor tijdschriften
en het liefst in mooi geïllustreerde boeken. Hij heeft er zo’n
25 op zijn naam staan. In het voorjaar van 2009 voltooide
hij de serie ‘Europese natuur in Nederland’.
door Astrid Smit
>Het zijn drie lijvige delen geworden over Hoog
Nederland, Laag Nederland en Zee en kust, de laatste
uitgave in de serie over Europese natuur in
Nederland, de Natura 2000-gebieden. Samen beschrijven
de prachtig geïllustreerde boeken de 165 natuurgebieden
in ons land die de Europese Unie een beschermde status
heeft gegeven. Waar deze Natura 2000-gebieden liggen,
welke soorten en gemeenschappen erin voorkomen en
welke wettelijke status ze hebben. ‘De serie is in eerste
instantie bedoeld voor beleidsmakers, projectontwikkelaars
en natuurbeschermers’, zegt Schaminée, die de boeken
schreef samen met zijn collega John Janssen en kenners
uit het veld. ‘Maar eigenlijk willen we aan iedereen
laten zien dat de natuur in Nederland werkelijk iets voorstelt.’
Schaminée is al van kinds af aan geïntrigeerd door de
wereld van planten en dieren. In zijn ouderlijk huis had hij
een van de kamers omgebouwd tot natuurmuseum.
Made by Alterra, 2000-2010
Vriendjes en mensen uit de buurt mochten voor een dubbeltje
komen kijken naar mammoetkiezen, vlinders en
gedroogde planten. ‘De fascinatie voor de natuur komt van
binnenuit’, vertelt Schaminée. ‘Mijn ouders hadden geen
tijd voor planten en dieren. Die waren te druk met ons café.
Mijn vader was kastelein in een klein Limburgs dorp.’
Als Schaminée in Nijmegen biologie gaat studeren, wordt
hij direct gegrepen door de colleges van de beroemde plantensocioloog
Victor Westhoff. ‘Hij liet sprookjesachtige
dia’s zien van vochtige eikenbossen in Ierland. Toen wist ik
dat ik vegetatiekundige wilde worden.’ Een paar jaar later
vertrekt hij voor Westhoff naar Frankrijk om promotieonderzoek
te doen naar subalpiene heidegemeenschappen
in het Centraal Massief. ‘Westhoff en ik hebben veel samen
gereisd. We hadden een bijzonder sterke band met elkaar,
waren beiden gefascineerd door de schoonheid van de
natuur om ons heen. Hij beschouwde mij als een soort zoon
en droeg – al ver voor zijn overlijden in 2001 – grote delen
van zijn bibliotheek aan mij over. Hij wilde dat ik zijn intellectuele
erfgoed zou uitdragen.’
Dat doet Schaminée, die sinds 2006 naast zijn werk bij
Alterra ook de Westhoff-leerstoel bekleedt in Wageningen
en Nijmegen, met verve. Eind jaren negentig publiceert hij
samen met Anton Stortelder, Eddy Weeda en Victor
Westhoff de vijfdelige serie ‘De vegetatie van Nederland’.
Hij heeft er tien jaar hard aan gewerkt. In de reeks worden
155

156
de 320 plantengemeenschappen van Nederland nauwkeurig
gedocumenteerd en gedefinieerd. Uit welke soorten ze
zijn opgebouwd, wat hun ecologie is en hoe ze moeten worden
beheerd.
Over de verspreiding van de plantengemeenschappen
schrijft Schaminée, wederom samen met Weeda en andere
medewerkers, enkele jaren later de vierdelige boekenreeks
‘Atlas van plantengemeenschappen in Nederland’. De
Landelijke Vegetatiebank, een computerbestand waarin
ruim 500 duizend vegetatieopnamen van de afgelopen
tachtig jaar zijn bijeengebracht, was hierbij een belangrijke
gegevensbron. ‘Beide series zijn een soort Dikke van
Dale voor beleidsmakers geworden’, vertelt Schaminée.
‘Daarmee hebben we het natuurbeleid – dat zwaar leunt op
plantengemeenschappen – goed kunnen onderbouwen.’
Al snel daarna krijgt hij de opdracht van het ministerie van
LNV om de Habitatrichtlijn van de Europese Unie naar
begrijpelijk Nederlands te vertalen. Met de Habitatrichtlijn
wil Europa een netwerk van natuurgebieden met specifieke
planten- en dierengemeenschappen beschermen.
De richtlijn onderscheidt meer dan tweehonderd habitat -
typen; van oude zuurminnende eikenbossen op zandgrond
tot laaggelegen hooigraslanden. ‘Het ministerie van LNV
vroeg of wij wilden uitleggen wat precies werd bedoeld van
die habitattypes. Doordat de documenten bol stonden met
wetenschappelijke termen konden ze er niets mee.’ En zo
verschijnt het boek ‘Habitattypen; Europese natuur in
Nederland’.
De stap naar het beschrijven van alle 165 Natura 2000gebieden
in Nederland is vervolgens een kleine. Deze
gebieden zijn namelijk aangewezen op basis van de
Habitatrichtlijn – waarvan Schaminée inmiddels deskundige
was geworden – en de Vogelrichtlijn, die gebieden met
bedreigde vogelsoorten beschermt. Een deel van deze
gebieden heeft Nederland overigens aan hem te danken.
Schaminée is onafhankelijk expert van het European Topic
Centre on Nature Conservation dat is belast met de implementatie
van de gebieden. ‘Aanvankelijk had Nederland
78 gebieden voorgesteld. Maar ik vond dat samen met een
aantal andere experts onvoldoende. Uiteindelijk zijn het er
voor de Habitatrichtlijn meer dan 140 geworden’, zegt hij
met enige voldoening. Even nog vreesde hij dat Alterra’s
belangrijkste opdrachtgever, het ministerie van LNV, hem
dat niet in dank zou afnemen. Die kreeg er immers een flinke
zorgtaak bij. Maar dat viel alleszins mee: hij werd juist
gevraagd te helpen bij de aanwijzing en begrenzing van die
gebieden.
De Natura 2000-gebieden liggen grotendeels in de
Ecologische Hoofdstructuur (EHS), het netwerk van
natuurgebieden dat Nederland sinds 1990 opbouwt. ‘Niet
helemaal toevallig’, aldus Schaminée. ‘De EHS is goed
opgezet. Een belangrijk verschil is echter dat de Natura-
2000 gebieden een grotere beschermde status hebben. De
EU ziet er via strenge regels op toe dat Nederland voor deze
natuurgebieden zorg draagt. Natura 2000 is echt een
zegen voor de natuur.’
Met de bijeengebrachte kennis in de Natura 2000-boeken,
die op 28 mei 2009 werden gepresenteerd, kunnen
beleids makers, projectontwikkelaars en beheerders verspilling
van tijd, geld en energie voorkomen, aldus de vegetatiesocioloog.
Als ze willen gaan bouwen, weten ze nu
direct wat de waarde is van belendende natuurgebieden.
Sibiu
(Roemenië)
28.04.2006
< In het kader van Natura 2000 worden
ook adviezen verleend aan andere landen
in de Europese Unie. Behalve workshops
omvatten werkbezoeken aan deze landen
meestal ook een of meerdere excursies.
Hier wordt een steppengrasland besproken
in de omgeving van Sibiu in Transsylvanië.
> Veldbezoek aan Kruger Nationaal Park in
het kader van de ontwikkeling van het
informatiesysteem SynBioSys Kruger. In
het noorden van het park komen baobabs
(Adansonia digitata) voor, dikstammige
bomen, die volgens een legende van het
San-volk voor straf door de goden uit de
hemel op de aarde zijn gegooid en daardoor
op hun kop zijn terechtgekomen, vandaar
hun markante verschijningsvorm.
Made by Alterra, 2000-2010
Krüger National Park
(Zuid-Afrika)
17.02.2005
157

Bemelerberg
(Zuid-Limburg)
09.06.2010
12.00 uur
158 meer zo urgent’, aldus Schaminée. ‘Want het gaat best zijn, dat zulke zeldzame soorten zich er thuis voelen. Dan 159
goed met de Nederlandse natuur. We hebben de afgelopen
decennia grote successen geboekt. De kwaliteit van het
ga je ’s avonds met een goed gevoel naar huis.’
< Excursie van de Planten -
sociologische Kring Nederland
naar de Bemelerberg in Zuid-
Limburg. De kring organiseert
jaarlijks een veertigtal excursies,
waarbij vakgenoten terreinen
bezoeken en ter plekke de toestand
van de vegetatie bekijken
en adviezen geven over het terreinbeheer.
Rechts van Joop
Schaminée op de foto: Eddy
Weeda, eveneens vegetatieonderzoeker
bij Alterra.
> Op 2 oktober 2009 werd in het
natuurontwikkelingsgebied De
Prunje op Schouwen een aantal
plekken gevonden met de sterk
bedreigde zeegerst-associatie.
Later die dag werd geconstateerd
dat de gemeenschap op de ‘locus
classicus’ (de Spuikom van Viane)
was verdwenen, wat de waarneming
nog meer bijzonder maakte.
En niet nadat de spade al de grond in is gegaan. Maar
Schaminée wil graag dat de boeken een breed publiek
bereiken, om dat kennis te laten maken met de unieke
Nederlandse natuur. ‘De meeste Nederlanders onderschatten
de waarde van onze natuur. In vergelijking met andere
landen bezitten wij slechts kleine stukjes. Maar al die kleine
stukjes zijn wel van grote betekenis voor de Europese
natuur. In de meeste landen is weinig van de natuur in de
deltagebieden overgebleven. Nederland herbergt de best
beschermde delta van Europa.’ Dat die deltanatuur is
behouden, danken we aan natuurbeschermers, aldus
Schaminée. ‘Er is bijna geen ander land in Europa waar
zo’n uitgestrekt duinengebied bestaat. Voor de zoutmoerassen
geldt hetzelfde. Allemaal van grote betekenis voor
flora en fauna. Denk alleen maar aan die duizenden vogels
die hier in het voor- en najaar komen bijtanken.’
De toon van de boeken is positief. Weinig gesomber over de
teloorgang van al dit moois of over de bedreigingen waarmee
de natuurgebieden zijn omgeven. ‘Nee, dat is ook niet
Joop Schaminée, plantensocioloog
oppervlaktewater is sterk verbeterd waardoor de kranswieren
weer zijn teruggekomen. Er is minder zwavel en stikstof
in de lucht waardoor er weer korstmossen op de bomen
groeien. In de Oostvaardersplassen broeden zeearenden en
in het Fochteloërveen kraanvogels. We zijn er echter nog
niet. We hebben nog veel last van stikstofdepositie door de
landbouw en de druk op de ruimte voor natuur is groot.
Maar Nederland heeft veel gedaan om de natuur weer op
orde te krijgen.’
Schaminée pakt zijn logboekje met vegetatieopnamen
erbij en bladert naar begin oktober 2009. Toen was hij met
enkele collega’s in De Prunje, een deel van een groot
natuurontwikkelingsgebied in Zeeland. ‘We zagen hier voor
het eerst Hordeum marinum ofwel het zeldzame zeegerst.
Een spektakel, want de zeegerst was op deze plek niet eerder
waargenomen en de soort groeide hier bovendien in een
naar hem vernoemde plantengemeenschap die tot de allerzeldzaamste
van ons land behoort. Het betekent dat de
omstandigheden in dit nieuwe natuurgebied nu zo goed