Licht en kleur Inhoud 1 Wat is licht? ......................................................
Licht en kleur Inhoud 1 Wat is licht? ......................................................
Licht en kleur Inhoud 1 Wat is licht? ......................................................
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Licht</strong> <strong>en</strong> <strong>kleur</strong><br />
<strong>Inhoud</strong><br />
1 <strong>Wat</strong> <strong>is</strong> <strong>licht</strong>? ..................................................................................................................................... 2<br />
2 Plant <strong>en</strong> <strong>licht</strong> .................................................................................................................................... 3<br />
2.1 Fotosynthese <strong>en</strong> ademhaling ........................................................................................................ 3<br />
2.2 Kleur <strong>en</strong> plant<strong>en</strong>groei ................................................................................................................... 4<br />
2.3 De hoeveelheid <strong>licht</strong> .................................................................................................................... 5<br />
2.4 De duur van het <strong>licht</strong> Dagl<strong>en</strong>gte .................................................................................................. 8<br />
2.5 L<strong>en</strong>gtegroei <strong>en</strong> groeirichting ........................................................................................................ 8<br />
3 Dier <strong>en</strong> <strong>licht</strong>...................................................................................................................................... 9<br />
4 M<strong>en</strong>s <strong>licht</strong> <strong>en</strong> <strong>kleur</strong>......................................................................................................................... 11<br />
4.1 M<strong>en</strong>s <strong>en</strong> <strong>licht</strong> .............................................................................................................................. 11<br />
4.2 M<strong>en</strong>s <strong>en</strong> kunst<strong>licht</strong> ..................................................................................................................... 11<br />
4.2.1 Voor <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> ..................................................................................................................... 11<br />
4.2.2 Toepassing<strong>en</strong>.......................................................................................................................... 12<br />
4.2.3 Energieverbruik <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> .................................................................................................... 12<br />
4.3 M<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Kleur ............................................................................................................................ 13
Inleiding<br />
Alles draait om <strong>en</strong>ergie. Zonder <strong>en</strong>ergie <strong>is</strong> er ge<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>. Dit geldt voor m<strong>en</strong>s, dier <strong>en</strong><br />
plant.<br />
Omdat alle <strong>en</strong>ergie, direct of indirect, van het zon<strong>licht</strong> komt kun je stell<strong>en</strong> dat <strong>licht</strong> de<br />
<strong>en</strong>ige bron van lev<strong>en</strong> <strong>is</strong>.<br />
<strong>Licht</strong> <strong>is</strong>, naast temperatuur, neerslag, luchtdruk, wind <strong>en</strong> zon, e<strong>en</strong> van de<br />
klimaatsfactor<strong>en</strong>.<br />
<strong>Licht</strong> beïnvloedt m<strong>en</strong>s, dier <strong>en</strong> plant op diverse manier<strong>en</strong>. Zo kun je bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
aan stemming <strong>en</strong> bij dier<strong>en</strong> aan het bepal<strong>en</strong> van het lev<strong>en</strong>sritme.<br />
Plant<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> o.a. <strong>licht</strong> nodig voor allerlei scheikundige omzetting<strong>en</strong>, voor het<br />
bepal<strong>en</strong> van de groeirichting <strong>en</strong> om aan de hand van de dagl<strong>en</strong>te te bepal<strong>en</strong> welk<br />
seizo<strong>en</strong> het <strong>is</strong>.<br />
1 <strong>Wat</strong> <strong>is</strong> <strong>licht</strong>?<br />
<strong>Licht</strong> mog<strong>en</strong> we beschouw<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> golfbeweging. Het <strong>is</strong> e<strong>en</strong> vorm van<br />
elektromagnet<strong>is</strong>che straling, net als röntg<strong>en</strong>stral<strong>en</strong> <strong>en</strong> radiogolv<strong>en</strong>. <strong>Wat</strong> wij ‘<strong>licht</strong>’<br />
noem<strong>en</strong>, <strong>is</strong> in feite e<strong>en</strong> deel van de totale bandbreedte aan elektromagnet<strong>is</strong>che<br />
golv<strong>en</strong>. In figuur kun je dit zi<strong>en</strong>.<br />
Het zichtbare <strong>licht</strong> valt uite<strong>en</strong> in zev<strong>en</strong> <strong>kleur</strong><strong>en</strong>, variër<strong>en</strong>d van violet tot rood.<br />
De <strong>kleur</strong> van het <strong>licht</strong> wordt bepaald door de l<strong>en</strong>gte van de golfbeweging. Hoe<br />
kleiner de golv<strong>en</strong> hoe meer <strong>en</strong>ergie ze bevatt<strong>en</strong>.<br />
Niet alle <strong>licht</strong>compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn zichtbaar. Er zijn aan beide uiteind<strong>en</strong> van het<br />
zichtbare <strong>licht</strong> golfl<strong>en</strong>gt<strong>en</strong> die het m<strong>en</strong>selijk oog niet meer kan waarnem<strong>en</strong>.<br />
Bek<strong>en</strong>d zijn ultra violet <strong>en</strong> infra rood.
Warmtegolv<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong> zich in het spectrum met e<strong>en</strong> golflegte groter dan dat<br />
van de <strong>kleur</strong> rood. Rong<strong>en</strong>golv<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong> zich in het spectrum in het gebeid<br />
met e<strong>en</strong> kleinere golflegte dan violet.<br />
2 Plant <strong>en</strong> <strong>licht</strong><br />
Bij plant<strong>en</strong> heb je te mak<strong>en</strong> met<br />
1 fotosynthese <strong>en</strong> ademhaling;<br />
2 de <strong>kleur</strong> van het <strong>licht</strong>;<br />
3 de hoeveelheid <strong>licht</strong> (int<strong>en</strong>siteit);<br />
4 de duur van het <strong>licht</strong> (dagl<strong>en</strong>gte);<br />
5 de richting van het <strong>licht</strong>.<br />
Deze aspect<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> we afzonderlijk besprek<strong>en</strong>.<br />
2.1 Fotosynthese <strong>en</strong> ademhaling<br />
Plant<strong>en</strong> zijn in staat om <strong>licht</strong><strong>en</strong>ergie zo vast te legg<strong>en</strong> dat deze door alle lev<strong>en</strong>de<br />
wez<strong>en</strong>s gebruikt kan word<strong>en</strong>. Dit vastlegg<strong>en</strong> van zonne-<strong>en</strong>ergie heet<br />
fotosynthese of koolstofassimilatie. Foto betek<strong>en</strong>t <strong>licht</strong>. Synthese <strong>is</strong><br />
sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong>.<br />
Fotosynthese kun je het beste begrijp<strong>en</strong> als je uitgaat van onze ademhaling. Het<br />
<strong>is</strong> namelijk het omgekeerde.<br />
Ademhaling<br />
Om in lev<strong>en</strong> te blijv<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we et<strong>en</strong> <strong>en</strong> ademhal<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gedeelte van het<br />
voedsel (o.a. de suiker) reageert scheikundig met de ingeademde zuurstof.<br />
Hierbij ontstaan <strong>en</strong>ergie (arbeidsvermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> warmte), waterdamp <strong>en</strong><br />
koolzuurgas. Dit heet langzame verbranding ofwel d<strong>is</strong>similatie.<br />
Schemat<strong>is</strong>ch kun je dit als volgt aangev<strong>en</strong>:<br />
suiker + zuurstof <strong>en</strong>ergie + koolzuurgas + water(damp)<br />
Verbranding komt voor in alle cell<strong>en</strong> van lev<strong>en</strong>de wez<strong>en</strong>s. Het gaat dag <strong>en</strong> nacht<br />
door.
fotosynthese<br />
Om ervoor te zorg<strong>en</strong> dat de suiker <strong>en</strong> de zuurstof niet op rak<strong>en</strong> vindt er in de<br />
plant, naast verbranding, fotosynthese plaats. Hierbij word<strong>en</strong> de koolzuurgas <strong>en</strong><br />
het water weer sam<strong>en</strong>gevoegd tot suiker <strong>en</strong> zuurstof. De <strong>en</strong>ergie die daarvoor<br />
nodig <strong>is</strong> wordt door de zon geleverd. Dit heet fotosynthese.<br />
Schemat<strong>is</strong>ch ziet dit er als volgt uit:<br />
koolzuurgas + water + zon<strong>licht</strong> suiker + zuurstof<br />
Deze fotosynthese vindt plaats in de bladgro<strong>en</strong>korrels. Omdat er <strong>licht</strong> voor nodig<br />
<strong>is</strong> vindt dit proces voornamelijk overdag plaats.<br />
2.2 Kleur <strong>en</strong> plant<strong>en</strong>groei<br />
De <strong>licht</strong><strong>kleur</strong> <strong>is</strong> belangrijk voor de<br />
plant<strong>en</strong>groei, maar niet elke <strong>kleur</strong> <strong>is</strong> ev<strong>en</strong><br />
geschikt om het assimilatieproces op gang te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Stral<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> golfl<strong>en</strong>gte tuss<strong>en</strong> de<br />
600 <strong>en</strong> 700 nm ( nanometer) blijk<strong>en</strong> de grootste<br />
assimilatieopbr<strong>en</strong>gst te hebb<strong>en</strong>. Met name<br />
gro<strong>en</strong> wordt minder geabsorbeerd door de<br />
blader<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt dus teruggekaatst. Dit<br />
verklaart dan ook de gro<strong>en</strong>e blad<strong>kleur</strong>. Binn<strong>en</strong><br />
dit stralingsgebied vind<strong>en</strong> we de <strong>kleur</strong><strong>en</strong> oranje<br />
<strong>en</strong> rood. Dit <strong>is</strong> het echte ‘groei<strong>licht</strong>’. Na rood<br />
daalt de assimilatieopbr<strong>en</strong>gst van het <strong>licht</strong> snel.<br />
De figuur maakt duidelijk waarom kasver<strong>licht</strong>ing meestal e<strong>en</strong> geeloranjeachtige<br />
<strong>kleur</strong> heeft. De <strong>kleur</strong><strong>en</strong> oranje <strong>en</strong> rood hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> golfl<strong>en</strong>gte waarbij de meeste<br />
fotosynthese optreedt
2.3 De hoeveelheid <strong>licht</strong><br />
We wet<strong>en</strong> dat er veel verschil zit tuss<strong>en</strong> <strong>licht</strong> <strong>en</strong> donker <strong>en</strong> de mate van <strong>licht</strong> <strong>en</strong><br />
donker.<br />
Als we het hebb<strong>en</strong> over de hoeveelheid <strong>licht</strong>, kunn<strong>en</strong> we daar verschill<strong>en</strong>de<br />
ding<strong>en</strong> mee bedoel<strong>en</strong>. In ieder geval <strong>is</strong> het van belang e<strong>en</strong> duidelijk onderscheid<br />
te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de begripp<strong>en</strong> <strong>licht</strong>int<strong>en</strong>siteit <strong>en</strong> instraling.<br />
<strong>Licht</strong>sterkte<br />
1. De <strong>licht</strong>int<strong>en</strong>siteit ofwel <strong>licht</strong>sterkte <strong>is</strong> het aantal <strong>licht</strong>stral<strong>en</strong> per oppervlakte<br />
e<strong>en</strong>heid. De <strong>licht</strong>int<strong>en</strong>siteit wordt meestal uitgedrukt in lux (lum<strong>en</strong> per m 2 ) <strong>en</strong><br />
wordt gemet<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> luxmeter.<br />
De <strong>licht</strong>sterkte wordt bepaald door:<br />
a) De mate van verstrooiing.<br />
b) Het seizo<strong>en</strong><br />
’s Winters staat de zon<br />
lager dan s zomers. De<br />
weg die de <strong>licht</strong>stral<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> aflegg<strong>en</strong> door<br />
de dampkring <strong>is</strong> dan<br />
groter, waardoor er<br />
meer verlies optreedt.<br />
Als je oude<br />
tuinderkass<strong>en</strong> bekijkt<br />
kun je zi<strong>en</strong> dat de<br />
hellingshoek <strong>is</strong><br />
aangepast aan de<br />
periode dat er het<br />
minste <strong>licht</strong> <strong>is</strong>.<br />
Bij dag<strong>licht</strong> maakt het, voor de <strong>licht</strong>sterkte, verschil<br />
of het <strong>licht</strong> rechtstreeks van de zon komt of dat het<br />
eerst wordt verstrooid, bijv. door bewolking of<br />
luchtvervuiling. Verstrooid <strong>licht</strong> wordt ook wel diffuus<br />
<strong>licht</strong> g<strong>en</strong>oemd.
In die periode vall<strong>en</strong> de <strong>licht</strong>stral<strong>en</strong> in onder e<strong>en</strong> hoek van ongeveer 15 grad<strong>en</strong>.<br />
In de winter valt e<strong>en</strong> <strong>licht</strong>bundel op e<strong>en</strong> grotere oppervlakte dan in de zomer.<br />
E<strong>en</strong>zelfde hoeveelheid <strong>en</strong>ergie moet dan over e<strong>en</strong> grotere oppervlakte word<strong>en</strong><br />
verdeeld.<br />
’s Zomers, op e<strong>en</strong> zonnige dag kan de <strong>licht</strong>sterkte 100.000 lux bedrag<strong>en</strong>. ’s<br />
Winters op e<strong>en</strong> zonnige dag <strong>is</strong> dat ongeveer 10.000 lux. Voor de vergelijking 40<br />
<strong>Wat</strong>t per m2 <strong>is</strong> ongeveer 1000 lux.<br />
In figuur word<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele voorbeeld<strong>en</strong> van <strong>licht</strong>hoeveelheid vermeld.<br />
c) De Dagl<strong>en</strong>gte<br />
’s Zomers <strong>is</strong> het langer <strong>licht</strong> dan<br />
’s winters. Ook hierdoor komt er<br />
meer <strong>licht</strong> op aarde.
d) Bewolking<br />
Bewolking geeft naast verstrooiing<br />
ook onderschepping van <strong>licht</strong>. <strong>Licht</strong><br />
wordt als het ware teruggekaatst of<br />
door de wolk<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
e) De begroeiing<br />
In e<strong>en</strong> bos bijvoorbeeld <strong>is</strong> het aan de<br />
rand <strong>licht</strong>er dan in het midd<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong><br />
loofbos <strong>is</strong> er verschil tuss<strong>en</strong> de<br />
seizo<strong>en</strong><strong>en</strong>. Ook neemt in e<strong>en</strong> bos de<br />
<strong>licht</strong>hoeveelheid af van bov<strong>en</strong> naar<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> waardoor er e<strong>en</strong> gelaagde<br />
begroeiing ontstaat. Vergelijkbare variaties kun je ook gev<strong>en</strong> voor andere<br />
biotop<strong>en</strong>.<br />
2. De instraling <strong>is</strong> de hoeveelheid <strong>en</strong>ergie die de zon ons toez<strong>en</strong>dt. De instraling<br />
wordt uitgedrukt in joules per cm2 oppervlak per dag.<br />
Veel plant<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zich aangepast aan e<strong>en</strong> bepaalde <strong>licht</strong>sterkte. Zo k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we<br />
schaduwplant<strong>en</strong> <strong>en</strong> plant<strong>en</strong> die perse in de felle zon moet<strong>en</strong> staan. Andere<br />
plant<strong>en</strong> zijn toleranter <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> overal staan.<br />
Aan plant<strong>en</strong> kun je vaak zi<strong>en</strong> of ze veel of weinig <strong>licht</strong> nodig hebb<strong>en</strong>. Zo hebb<strong>en</strong><br />
plant<strong>en</strong> die in het volle <strong>licht</strong> groei<strong>en</strong> vaak minder bladgro<strong>en</strong> dan hun gro<strong>en</strong>e<br />
soortg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Daardoor zull<strong>en</strong> ze meer <strong>licht</strong> nodig hebb<strong>en</strong> om tot dezelfde groei<br />
te kom<strong>en</strong>.
2.4 De duur van het <strong>licht</strong> Dagl<strong>en</strong>gte<br />
Bij veel plant<strong>en</strong> <strong>en</strong> dier<strong>en</strong> beïnvloedt de dagl<strong>en</strong>gte het lev<strong>en</strong>sritme.<br />
Bij veel plant<strong>en</strong> wordt het mom<strong>en</strong>t waarop ze gaan bloei<strong>en</strong> bepaald door de dag-<br />
<strong>en</strong> nachtl<strong>en</strong>gte. Dit heet fotoperiodiciteit. (foto <strong>is</strong> <strong>licht</strong> <strong>en</strong> periodiciteit <strong>is</strong><br />
periode).<br />
Zo k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we:<br />
- Korte dagplant<strong>en</strong><br />
- Lange dagplant<strong>en</strong><br />
- Dag<strong>licht</strong>neutrale plant<strong>en</strong>.<br />
Korte dagplant<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> bloemknopp<strong>en</strong> aan bij lange nacht<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> zijn<br />
de kerstster, de Kalanchoe <strong>en</strong> de chrysant.<br />
Lange dagplant<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> bloemknopp<strong>en</strong> aan bij korte nacht<strong>en</strong>. Dit geldt<br />
bijvoorbeeld voor aardbei<strong>en</strong>.<br />
Bij dag<strong>licht</strong> neutrale plant<strong>en</strong> wordt het bloeitijdstip niet bepaald door de<br />
dagl<strong>en</strong>gte. Hier spel<strong>en</strong> factor<strong>en</strong> als temperatuur <strong>en</strong> droogte vaak e<strong>en</strong> rol bij de<br />
bloemaanleg. Dit geldt bijvoorbeeld voor de Clivia.<br />
2.5 L<strong>en</strong>gtegroei <strong>en</strong> groeirichting<br />
In de eindknopp<strong>en</strong> van plant<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong><br />
zich groe<strong>is</strong>toff<strong>en</strong> die verantwoordelijk zijn<br />
voor l<strong>en</strong>gtegroei. Onder invloed van <strong>licht</strong><br />
word<strong>en</strong> deze stoff<strong>en</strong> afgebrok<strong>en</strong>. Hierdoor<br />
gaan plant<strong>en</strong> rekk<strong>en</strong> als ze te weinig <strong>licht</strong><br />
krijg<strong>en</strong>. Dit <strong>is</strong> bijvoorbeeld het geval als<br />
de plant<strong>en</strong> te dicht bij elkaar staan.<br />
Doordat de fotosynthese bij deze plant<strong>en</strong><br />
achterloopt zi<strong>en</strong> ze er in het algeme<strong>en</strong> bleek uit <strong>en</strong> m<strong>is</strong>s<strong>en</strong> ze hun stevigheid..<br />
Als we e<strong>en</strong> plant steeds van dezelfde kant be<strong>licht</strong><strong>en</strong> buigt deze in de richting van<br />
het <strong>licht</strong>. Ook dit komt door groe<strong>is</strong>tofafbraak aan de kant van het <strong>licht</strong>. Het naar<br />
het <strong>licht</strong> toe groei<strong>en</strong> van plant<strong>en</strong> heet fototropie.
3 Dier <strong>en</strong> <strong>licht</strong><br />
Door de mobiliteit van dier<strong>en</strong> <strong>is</strong> de aanpassing aan <strong>licht</strong> van e<strong>en</strong> totaal andere<br />
orde dan bij plant<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal reacties op dagl<strong>en</strong>gte <strong>en</strong> <strong>licht</strong>sterkte zijn<br />
verklaarbaar; ander<strong>en</strong> helemaal niet.<br />
Voorbeeld<strong>en</strong> van de invloed van <strong>licht</strong> op dier<strong>en</strong>:<br />
Dier<strong>en</strong> zijn op verschill<strong>en</strong>de tijd<strong>en</strong> van de dag actief zijn. Zo k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we dag- <strong>en</strong><br />
nacht dier<strong>en</strong> maar ook dier<strong>en</strong> die dag <strong>en</strong> nacht activiteit verton<strong>en</strong>.<br />
Veel dier<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> winterslaap of winterrust. Waarschijnlijk <strong>is</strong> dagl<strong>en</strong>gte e<strong>en</strong><br />
van de signal<strong>en</strong> voor dit soort dier<strong>en</strong> om in rust te gaan.<br />
Trekvogels gebruik<strong>en</strong> dagl<strong>en</strong>gte als meetinstrum<strong>en</strong>t. Als de dag<strong>en</strong> korter word<strong>en</strong><br />
trekk<strong>en</strong> ze weg.<br />
Dagl<strong>en</strong>gte <strong>is</strong> e<strong>en</strong> van de factor<strong>en</strong> die het mom<strong>en</strong>t van voortplanting bepal<strong>en</strong>. In<br />
de pluimveehouderij maakt m<strong>en</strong> hiervan gebruik om de<br />
eierproductie te beïnvloed<strong>en</strong>.<br />
Vogels gaan zing<strong>en</strong> als het <strong>licht</strong> wordt. Han<strong>en</strong> gaan zelfs kraai<strong>en</strong> als het <strong>licht</strong><br />
aangaat. Roodborstjes zing<strong>en</strong> ’s nachts onder lantaarnpal<strong>en</strong>.<br />
Onder invloed van <strong>licht</strong> kan de <strong>kleur</strong> van<br />
dier<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>. Dier<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> dit<br />
als camouflage of ju<strong>is</strong>t om belagers af te<br />
schrikk<strong>en</strong>.<br />
Sommige dier<strong>en</strong> zijn <strong>kleur</strong><strong>en</strong>blind <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> daardoor anders met <strong>kleur</strong> omgaan<br />
dan dier<strong>en</strong> die hun <strong>kleur</strong><strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> partner aan te trekk<strong>en</strong>.<br />
Proev<strong>en</strong> met de Siber<strong>is</strong>che hamster die 's zomers e<strong>en</strong> bruine <strong>en</strong> 's winters e<strong>en</strong><br />
witte vacht draagt, wez<strong>en</strong> uit dat het dier onder invloed van <strong>licht</strong> z'n vacht<br />
aanpaste: hij werd 's winters bruin <strong>en</strong> 's zomers wit. Voor roofdier<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
gemakkelijke prooi.
Vooral bij vogels, insect<strong>en</strong> <strong>en</strong> amfibieën <strong>is</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat buit<strong>en</strong>ver<strong>licht</strong>ing<br />
het gedrag beïnvloedt door desoriëntatie, afstoting <strong>en</strong> aantrekking. Hun<br />
oriëntatie wordt verstoord, waardoor hun <strong>en</strong>ergiebalans wordt aangetast. Of ze<br />
word<strong>en</strong> uit hun winterslaap gehoud<strong>en</strong>. Hierdoor neemt de kans op uitputting <strong>en</strong><br />
sterfte toe. Voor sommige soort<strong>en</strong> met kleine geïsoleerde populaties kan dit e<strong>en</strong><br />
ernstige bedreiging vorm<strong>en</strong> voor hun voortbestaan.<br />
Insect<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> door deze desoriëntatie ’s nachts in de buurt van <strong>licht</strong>bronn<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> dring<strong>en</strong> huiz<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>.<br />
Dier<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong> of door <strong>licht</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere kans om t<strong>en</strong><br />
prooi te vall<strong>en</strong> aan andere dier<strong>en</strong> of te word<strong>en</strong> doodgered<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>k hierbij<br />
bijvoorbeeld aan vleermuiz<strong>en</strong> die hun prooi vang<strong>en</strong> bij <strong>licht</strong>mast<strong>en</strong>.<br />
Dier<strong>en</strong>, die word<strong>en</strong> afgestot<strong>en</strong> door <strong>licht</strong>, kunn<strong>en</strong> geschikte gebied<strong>en</strong> rond de<br />
<strong>licht</strong>bron niet meer gebruik<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld hiervan <strong>is</strong> de watervleermu<strong>is</strong> die<br />
door <strong>licht</strong> wordt afgestot<strong>en</strong>.<br />
Sommige dier<strong>en</strong>, zoals konijn<strong>en</strong>, rak<strong>en</strong> gevang<strong>en</strong> in het <strong>licht</strong>; ze ervar<strong>en</strong> de<br />
donkere omgeving dan als <strong>en</strong> zwarte muur <strong>en</strong> dus als e<strong>en</strong> obstakel.<br />
Laag vlieg<strong>en</strong>de, in de nacht trekk<strong>en</strong>de vogels<br />
rak<strong>en</strong> in de war door ver<strong>licht</strong>e gebouw<strong>en</strong> op<br />
hun route. Wet<strong>en</strong>schappers wet<strong>en</strong> niet precies<br />
hoe het komt, maar trekvogels word<strong>en</strong> verward<br />
door de ver<strong>licht</strong>e tor<strong>en</strong>s. Ze rak<strong>en</strong> van koers <strong>en</strong><br />
vlieg<strong>en</strong> als mott<strong>en</strong> om de gebouw<strong>en</strong> he<strong>en</strong>.<br />
Uiteindelijk sterv<strong>en</strong> ze van uitputting of kom<strong>en</strong><br />
ze in botsing met e<strong>en</strong> spiegelruit.
4 M<strong>en</strong>s <strong>licht</strong> <strong>en</strong> <strong>kleur</strong><br />
Dagl<strong>en</strong>gte, <strong>licht</strong>sterkte <strong>en</strong> <strong>kleur</strong> beïnvloed<strong>en</strong> in grote mate het gedrag van<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
4.1 M<strong>en</strong>s <strong>en</strong> <strong>licht</strong><br />
Op e<strong>en</strong> zonnige <strong>licht</strong>e dag <strong>is</strong> iedere<strong>en</strong><br />
vrolijk <strong>en</strong> opgewekt. Het<br />
teg<strong>en</strong>overstelde geldt voor e<strong>en</strong><br />
sombere donkere dag.<br />
Als de dag<strong>en</strong> langer word<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vrolijk <strong>en</strong> opgewekt. Ze gaan<br />
van alles ondernem<strong>en</strong> <strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
andere invulling van hun vrije tijd.<br />
Door de toepassing van kunst<strong>licht</strong> zijn<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in staat om invloed uit te<br />
oef<strong>en</strong><strong>en</strong> om het natuurlijke dagritme<br />
<strong>en</strong> het gedrag.<br />
4.2 M<strong>en</strong>s <strong>en</strong> kunst<strong>licht</strong><br />
Dag<strong>licht</strong> kun je vervang<strong>en</strong> of aanvull<strong>en</strong> met kunst<strong>licht</strong><br />
4.2.1 Voor <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong><br />
Zon<strong>licht</strong> <strong>is</strong> natuurlijk <strong>licht</strong>, maar heeft o.a. de volg<strong>en</strong>de nadel<strong>en</strong>:<br />
- de <strong>licht</strong>sterkte niet constant. ’s Nachts <strong>is</strong> zon<strong>licht</strong> helemaal afwezig;<br />
- bij bewolkt weer <strong>is</strong> er weinig <strong>licht</strong>;<br />
- veel zon<strong>licht</strong> kan de temperatuur onaang<strong>en</strong>aam verhog<strong>en</strong>;<br />
- de <strong>kleur</strong> <strong>is</strong> altijd hetzelfde <strong>en</strong> niet te beinvloed<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> groot voordeel <strong>is</strong> natuurlijk dat het e<strong>en</strong> kosteloze <strong>licht</strong>bron <strong>is</strong>.<br />
Kunst<strong>licht</strong> heeft de volg<strong>en</strong>de voordel<strong>en</strong>:<br />
- je kunt variër<strong>en</strong> met <strong>kleur</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong>. Met <strong>licht</strong> maak je artikel<strong>en</strong><br />
zichtbaar <strong>en</strong> met behulp van gericht <strong>licht</strong>, de zog<strong>en</strong>aamde acc<strong>en</strong>tver<strong>licht</strong>ing,<br />
kan de att<strong>en</strong>tiewaarde van bepaalde voorwerp<strong>en</strong> verhog<strong>en</strong>;<br />
- het <strong>is</strong> altijd te gebruik<strong>en</strong>, zowel binn<strong>en</strong> als buit<strong>en</strong>;<br />
- als je plant<strong>en</strong> be<strong>licht</strong> kun je de <strong>kleur</strong> aanpass<strong>en</strong> aan de behoefte.<br />
Niet elke lamp z<strong>en</strong>dt dezelfde <strong>licht</strong><strong>kleur</strong><strong>en</strong> uit. Daarom zijn er speciale lamp<strong>en</strong> in<br />
de handel met diverse toepassingsmogelijkhed<strong>en</strong>.
4.2.2 Toepassing<strong>en</strong><br />
<strong>Licht</strong> <strong>is</strong> noodzakelijk voor plant<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> dier<strong>en</strong> maar je kunt nog meer do<strong>en</strong><br />
met <strong>licht</strong>.<br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> kunst<strong>licht</strong> op diverse manier<strong>en</strong><br />
De ver<strong>licht</strong>ing kan globaal word<strong>en</strong> ingedeeld in:<br />
• Bas<strong>is</strong>ver<strong>licht</strong>ing:<br />
Deze heeft e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> karakter <strong>en</strong> zorgt voor e<strong>en</strong> gelijkmatige ver<strong>licht</strong>ing van<br />
de ruimte. Meestal <strong>is</strong> deze aan het plafond bevestigd. TL-ver<strong>licht</strong>ing wordt het<br />
meest gebruikt in werkruimtes.<br />
• Acc<strong>en</strong>tver<strong>licht</strong>ing:<br />
Deze wordt gebruikt voor het aan<strong>licht</strong><strong>en</strong> van object<strong>en</strong> zoals e<strong>en</strong> schilderij<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
andere kunstwerk<strong>en</strong>. Hiervoor gebruikt m<strong>en</strong> vaak spotjes.<br />
• Sfeerver<strong>licht</strong>ing:<br />
Hierbij moet je d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan schemerlamp<strong>en</strong>, spotjes <strong>en</strong> tuinver<strong>licht</strong>ing.<br />
• Veiligheidsver<strong>licht</strong>ing:<br />
D<strong>en</strong>k hierbij aan lamp<strong>en</strong> die je gebruikt om e<strong>en</strong> donkere doorgang te ver<strong>licht</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> nachtver<strong>licht</strong>ing.<br />
4.2.3 Energieverbruik <strong>en</strong> kost<strong>en</strong><br />
Het <strong>en</strong>ergieverbruik van de ver<strong>licht</strong>ing hangt af van het elektr<strong>is</strong>ch vermog<strong>en</strong><br />
van de installatie <strong>en</strong> het aantal brandur<strong>en</strong>. Hoe meer je deze kunt beperk<strong>en</strong>,<br />
hoe sterker het <strong>en</strong>ergieverbruik daalt. Dat betek<strong>en</strong>t minder kost<strong>en</strong>. Het<br />
ver<strong>licht</strong>ingsniveau moet daarom niet hoger zijn dan noodzakelijk <strong>is</strong>. Gebruik<br />
<strong>en</strong>ergiezuinige lamp<strong>en</strong> zoals LED-lamp<strong>en</strong> <strong>en</strong> spaarlamp<strong>en</strong>.<br />
Schakelklokjes <strong>en</strong> schemerschakelaars zorg<strong>en</strong> ervoor dat ver<strong>licht</strong>ing tijdig<br />
uitschakelt <strong>en</strong> overbodige brandur<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.
4.3 M<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Kleur<br />
Grappig bij <strong>kleur</strong> <strong>is</strong> dat elk organ<strong>is</strong>me er anders op reageert.<br />
Voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de primaire <strong>kleur</strong><strong>en</strong> rood, geel <strong>en</strong> blauw, in het algeme<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> goedkope uitstraling. Je ziet dat bijvoorbeeld in de hu<strong>is</strong>stijl van winkels in<br />
het lagere segm<strong>en</strong>t. Het teg<strong>en</strong>overgestelde geldt voor pasteltint<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
goud<strong>kleur</strong><strong>en</strong>.<br />
Rood wordt door veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> vertaald in gevaar terwijl gro<strong>en</strong> ju<strong>is</strong>t veiligheid<br />
uitstraalt. Teg<strong>en</strong>strijdig lijkt het dat rood ook liefde betek<strong>en</strong>t.<br />
De gevoelswaarde van <strong>kleur</strong> <strong>is</strong> voor e<strong>en</strong> deel h<strong>is</strong>tor<strong>is</strong>ch bepaald. Bek<strong>en</strong>d in deze<br />
zijn de symbol<strong>is</strong>che waard<strong>en</strong> die m<strong>en</strong> aan <strong>kleur</strong><strong>en</strong> toek<strong>en</strong>t. Hieronder staan e<strong>en</strong><br />
aantal voorbeeld<strong>en</strong>.<br />
Kleur Betek<strong>en</strong><strong>is</strong><br />
Beige zand<strong>kleur</strong>, neutraal.<br />
Blauw<br />
goddelijkheid, oneindigheid, onschuld: <strong>kleur</strong> van de hemel, <strong>kleur</strong> van trouw Maria<strong>kleur</strong><br />
(melancholie, oprechtheid).<br />
Bruin armoede, nederigheid, aarde (degelijkheid, saai).<br />
Geel <strong>licht</strong>, lu<strong>is</strong>ter, glorie, <strong>kleur</strong> van de zon, afgunst, verraad (Pas<strong>en</strong>, l<strong>en</strong>te).<br />
Goud goddelijkheid, rijkdom (macht).<br />
Gro<strong>en</strong> hoop, groei, lev<strong>en</strong>, l<strong>en</strong>te, toekomst.<br />
Grijs wereldverzaking (neutraal, geborg<strong>en</strong>heid, wijsheid, luxe, ouderdom).<br />
Koper onwankelbaarheid, 12,5 jarig jubileum.<br />
Mag<strong>en</strong>ta vrolijk, opwind<strong>en</strong>d, schokk<strong>en</strong>d.<br />
Oranje warmte, rijkdom, erotiek, koningshu<strong>is</strong>, voetbal.<br />
Paars rouw, boete, vast<strong>en</strong>, ingetog<strong>en</strong>heid, onderdanigheid.<br />
Platina 70 jarig jubileum.<br />
Purper gezag, koninklijkheid (s<strong>en</strong>sualiteit, decad<strong>en</strong>tie).<br />
Rood liefde, lijd<strong>en</strong>, offer (strijd, liefde, feestvreugde, hartstocht, moed).<br />
Roze<br />
Wit<br />
<strong>licht</strong> dat doorbreekt, liturg<strong>is</strong>che <strong>kleur</strong> op de derde zondag van Adv<strong>en</strong>t (Gaudete) <strong>en</strong> de vierde<br />
zondag van de veertigdag<strong>en</strong>tijd (Laetare (zachte tedere liefde, blijdschap).<br />
vreugde, feest, waarheid, reinheid, liturg<strong>is</strong>che <strong>kleur</strong> voor grote feest<strong>en</strong> zoals Kerstm<strong>is</strong>,<br />
Epifanie, Pas<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Paastijd, wordt gebruikt bij de doop, het huwelijk <strong>en</strong> soms bij de<br />
uitvaart. (blijdschap, tederheid, liefde).<br />
Zilver reinheid, zuiverheid: zilver kan wit vervang<strong>en</strong> (vast vertrouw<strong>en</strong>, 25 jarig jubileum).<br />
Zwart du<strong>is</strong>tern<strong>is</strong>, diepste rouw, dwaling, zonde.
Vrag<strong>en</strong><br />
1 Plant<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vaak in verband gebracht met lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> leefmilieu.<br />
Leg uit waarom plant<strong>en</strong> van lev<strong>en</strong>sbelang zijn voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
2 Noem 3 manier<strong>en</strong> om <strong>licht</strong> te gebruik<strong>en</strong> om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te beïnvloed<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />
stemming te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
3 M<strong>en</strong>s, dier <strong>en</strong> plant hebb<strong>en</strong> zuurstof nodig om aan <strong>en</strong>ergie te kom<strong>en</strong>. Ze<br />
moet<strong>en</strong> daarvoor organ<strong>is</strong>che stoff<strong>en</strong> verbrand<strong>en</strong>. Dit gebeurt door langzame<br />
verbranding; verbranding zonder vuurverschijnsel<strong>en</strong>.<br />
Bed<strong>en</strong>k e<strong>en</strong> manier om te bewijz<strong>en</strong> dat voor verbranding zuurstof nodig <strong>is</strong>.<br />
4 Dat er bij verbranding koolzuurgas ontstaat kun je aanton<strong>en</strong> door in<br />
kalkwater te blaz<strong>en</strong>.<br />
Hoe kun je aanton<strong>en</strong> dat er in ons lichaam<br />
a) <strong>Wat</strong>erdamp ontstaat?
) warmte ontstaat?<br />
5 Leg uit dat fotosynthese <strong>en</strong> ademhaling alles te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met<br />
kringlop<strong>en</strong>.<br />
6 Ademhaling vindt bij alle organ<strong>is</strong>m<strong>en</strong> dag <strong>en</strong> nacht, winter <strong>en</strong> zomer plaats.<br />
a) Hoe zit dit met de fotosynthese bij plant<strong>en</strong>?<br />
b) <strong>Wat</strong> betek<strong>en</strong>t dat voor de <strong>licht</strong>behoefte ’s nachts?<br />
7 Zon<strong>licht</strong> kun je vervang<strong>en</strong> door kunst<strong>licht</strong>. Leg uit dat kunst<strong>licht</strong> indirect ook<br />
zonne-<strong>en</strong>ergie <strong>is</strong>.
8 In het voorjaar past m<strong>en</strong> in kass<strong>en</strong> soms koolzuurgasbemesting toe. M<strong>en</strong><br />
br<strong>en</strong>gt dan extra koolzuurgas in de kas.<br />
a) Verklaar dat het toedi<strong>en</strong><strong>en</strong> van koolzuurgas de groei verbetert.<br />
b) Waarom heeft dit toedi<strong>en</strong><strong>en</strong> ge<strong>en</strong> zin bij donker weer?<br />
c) Hoe zou je in dit verband kunn<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong> dat sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
plant<strong>en</strong> prat<strong>en</strong> om ze harder te lat<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>?<br />
9 Om kamerbegonia’s in de zomer in bloei te krijg<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ze in het<br />
voorjaar verdu<strong>is</strong>terd. Dit doet m<strong>en</strong> bijvoorbeeld door ze ’s avonds af te<br />
dekk<strong>en</strong> met zwart folie. ’s Morg<strong>en</strong>s wordt dit folie weer geop<strong>en</strong>d. Zijn<br />
begonia’s lange dagplant<strong>en</strong> of korte dagplant<strong>en</strong>?
10 De Kalanchoe <strong>is</strong> e<strong>en</strong> korte dagplant. Als m<strong>en</strong> ze in de winterperiode stekt<br />
wordt de dag kunstmatig verl<strong>en</strong>gd met gloeilamp<strong>en</strong>. Gloeilamp<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> invloed op de fotosynthese.<br />
a) Waarom word<strong>en</strong> korte dagplant<strong>en</strong> op deze wijze be<strong>licht</strong>?<br />
b) Hoe komt het dat lastig <strong>is</strong> om e<strong>en</strong> kortedag-plant, die in de hu<strong>is</strong>kamer<br />
staat, in bloei te krijg<strong>en</strong>?<br />
11 Als plant<strong>en</strong> te weinig <strong>licht</strong> krijg<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> ze er snel slechter uit gaan zi<strong>en</strong>.<br />
Hoe kun je aan e<strong>en</strong> plant zi<strong>en</strong> dat deze te weinig <strong>licht</strong> heeft. Geef 3<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>.<br />
12 <strong>Licht</strong> bestaat uit golv<strong>en</strong>. Als er meer <strong>licht</strong> <strong>is</strong> wordt het ook warmer. Dit<br />
merk je vooral achter glas. <strong>Licht</strong>golv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dus word<strong>en</strong> omgezet in<br />
warmtegolv<strong>en</strong>.<br />
a) Verklaart dat <strong>licht</strong> kan verander<strong>en</strong> in warmte?
) Uit welke 7 <strong>kleur</strong><strong>en</strong> bestaat het zichtbare <strong>licht</strong>?<br />
c) Welk van de 7 spectrale <strong>kleur</strong><strong>en</strong> heeft de grootste golfl<strong>en</strong>gte?<br />
d) Wanneer <strong>is</strong> de <strong>en</strong>ergie het grootste bij e<strong>en</strong> grote golfl<strong>en</strong>gte of bij e<strong>en</strong><br />
kleine golfl<strong>en</strong>gte?<br />
e) Welke 2 <strong>kleur</strong><strong>en</strong> vall<strong>en</strong> voor de m<strong>en</strong>s buit<strong>en</strong> het zichtbare <strong>licht</strong>?<br />
13 In welke 2 e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> wordt de <strong>licht</strong>sterkte uitgedrukt?<br />
14 De <strong>licht</strong>sterkte <strong>is</strong> niet altijd hetzelfde. Geef hiervoor 2 oorzak<strong>en</strong>.<br />
15 Waarom kom je steeds minder gloeilamp<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer LED lamp<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>?
16 Steeds vaker hoor je dat gloeilamp<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong> door<br />
spaarlamp<strong>en</strong>.<br />
a) Welk nadeel hebb<strong>en</strong> gloeilamp<strong>en</strong>?<br />
b) Welk 2 nadel<strong>en</strong> van spaarlamp<strong>en</strong> staan hier teg<strong>en</strong>over?<br />
17 Kunst<strong>licht</strong> kan diverse functies hebb<strong>en</strong>. Omschrijf de volg<strong>en</strong>de functies:<br />
a) Veiligheid<br />
b) koolstofassimilatie (fotosynthese)<br />
c) sfeer<br />
d) acc<strong>en</strong>t
Voor de volg<strong>en</strong>de opdracht<strong>en</strong> heb je e<strong>en</strong> luxmeter nodig!<br />
19 A) Omschrijf de volg<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong>:<br />
Datum:<br />
Tijdstip:<br />
Weersomstandighed<strong>en</strong>:<br />
B) Meet de <strong>licht</strong>hoeveelheid in twee schoollokal<strong>en</strong> die teg<strong>en</strong>over elkaar<br />
ligg<strong>en</strong>. Meet ook de <strong>licht</strong>sterkte aan de buit<strong>en</strong>kant van het raam.<br />
Let op;<br />
Zorg dat bij deze opdracht de ver<strong>licht</strong>ing in de beide lokal<strong>en</strong> uit <strong>is</strong>.<br />
Noteer de je gegev<strong>en</strong>s in de tabel.<br />
a) Meet de <strong>licht</strong>inval bijv. in lokaal bijvoorbeeld OS.<br />
1. Ga bij het raam staan <strong>en</strong> plaats het "oog" op de v<strong>en</strong>sterbank.<br />
2. Meet de <strong>licht</strong>inval 1 meter van het raam verwijderd.<br />
3. Meet de <strong>licht</strong>inval nu 2 meter van het raam verwijderd.<br />
4. Meet de <strong>licht</strong>sterkte aan de buit<strong>en</strong>kant van het raam.<br />
b) Doe hetzelfde bijv. in lokaal OV.<br />
Afstand tot het raam<br />
Buit<strong>en</strong>kant van het<br />
raam<br />
0 meter van het raam<br />
1 meter van het raam<br />
2 meter van het raam<br />
Lokaal ………..<br />
lux<br />
lux<br />
lux<br />
lux<br />
Lokaal …………<br />
lux<br />
lux<br />
lux<br />
lux
20 Meet de <strong>licht</strong>waarde rond het schoolgebouw op de plaats<strong>en</strong> die aangegev<strong>en</strong><br />
staan op de<br />
plattegrond.<br />
a) De <strong>licht</strong>waarde bij punt A <strong>is</strong><br />
b) De <strong>licht</strong>waarde bij punt B <strong>is</strong><br />
c) De <strong>licht</strong>waarde bij punt C <strong>is</strong><br />
d) Verklaar de verschill<strong>en</strong>.<br />
21a) Ga, met de luxmeter, naar de hal bij de lift. Hou het "oog" recht voor je <strong>en</strong><br />
schakel het apparaat in.<br />
Noteer de stand van de meter.________________________________<br />
b) Ga nu naar de eerste verdieping. Plaats het "oog" op de leuning in de<br />
richting die je b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> ook aannam.<br />
Noteer de stand van de meter.________________________________<br />
c) Ga nu naar de tweede verdieping. Plaats het "oog" op de leuning zoveel<br />
mogelijk in de richting die jullie in a. <strong>en</strong> b. ook aannam<strong>en</strong>.<br />
Noteer de stand van de meter.________________________________<br />
d) Herhaal dit op de derde verdieping.<br />
Noteer de stand van de meter.________________________________
e) Welke verschill<strong>en</strong> in meterstand zi<strong>en</strong> jullie in de hal optred<strong>en</strong>?<br />
f) Verklaar de verschill<strong>en</strong>.<br />
22a) Meestal kun je de uitslag van de meter met de factor<strong>en</strong>1, 10 <strong>en</strong> 100<br />
vergrot<strong>en</strong>. Waarom bestaat deze mogelijkheid?<br />
b) Als je de luxmeter inschakelt moet je deze altijd in de stand 100 x zett<strong>en</strong>.<br />
Waarom?<br />
c) Oudere meters wek<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> wijzer, nieuwere meters werk<strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> digitale schaalverdeling. De digitale meters zijn nauwkeuriger.<br />
Toch gev<strong>en</strong> veel gebruikers de voorkeur aan e<strong>en</strong> meter met wijzer.<br />
Waarom?
d) De <strong>licht</strong>sterkte bij het raam <strong>is</strong> groter dan op e<strong>en</strong> plaats verder van het<br />
raam af. Onderzoek of de <strong>licht</strong>sterkte twee maal zo klein wordt als de<br />
afstand tot het raam twee maal zo groot wordt. Noteer je waarneming.<br />
23 Bloei<strong>en</strong>de plant<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> meer <strong>licht</strong> nodig dan bladplant<strong>en</strong>.<br />
a) Hoe hou je, bij kamerplant<strong>en</strong> in hu<strong>is</strong> <strong>en</strong> tuinplant<strong>en</strong> , rek<strong>en</strong>ing met deze<br />
eig<strong>en</strong>schap?<br />
b) Verklaar waarom bloei<strong>en</strong>de plant<strong>en</strong> meer <strong>licht</strong> nodig hebb<strong>en</strong>.<br />
24 E<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>e plant heeft, voor e<strong>en</strong> normale ontwikkeling,<br />
ongeveer 1000 lux nodig. E<strong>en</strong> zelfde bonte plant heeft<br />
minimaal 1500 lux nodig om tot e<strong>en</strong>zelfde ontwikkeling<br />
te kom<strong>en</strong>.<br />
a) Verklaar dit verschil.<br />
b) De bonte plant zal verander<strong>en</strong> als ze te weinig <strong>licht</strong> krijgt. Zo zull<strong>en</strong> er,<br />
door te weinig fotosynthese, bladm<strong>is</strong>vorming<strong>en</strong> optred<strong>en</strong> <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> er<br />
blader<strong>en</strong> afvall<strong>en</strong>. Geef nog e<strong>en</strong> verandering van de bontbladige plant.<br />
25 Er zijn maar weinig plant<strong>en</strong> die direct zon<strong>licht</strong> verdrag<strong>en</strong>.<br />
<strong>Wat</strong> kan er met plant<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> als ze in de zon staan?
26 In de winter <strong>is</strong> de <strong>licht</strong>sterkte lager dan in de zomer. Geef hiervoor 2<br />
oorzak<strong>en</strong>.<br />
27 Vroeger bouwde m<strong>en</strong> de meeste kass<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hellingshoek van het dak<br />
van 15 o . Teg<strong>en</strong>woordig doet m<strong>en</strong> dit weinig meer.<br />
Welk voordeel heeft e<strong>en</strong> hellingshoek van 15 o ?<br />
28 <strong>Wat</strong> <strong>is</strong> diffuus ofwel verstrooid <strong>licht</strong>?<br />
29 Het zichtbare zon<strong>licht</strong> bestaat uit 7 <strong>kleur</strong><strong>en</strong>.<br />
Bestaat kunst<strong>licht</strong> ook uit deze 7 <strong>kleur</strong><strong>en</strong>. Verklaar je antwoord.<br />
30 Leg de relatie uit tuss<strong>en</strong> <strong>licht</strong> <strong>en</strong> de <strong>kleur</strong> van e<strong>en</strong> voorwerp. Gebruik bij de<br />
uitleg de begripp<strong>en</strong> absorptie <strong>en</strong> reflectie.<br />
31 Kleursymboliek beïnvloedt ons lev<strong>en</strong>.<br />
Geef 5 voorbeeld<strong>en</strong> van <strong>kleur</strong>symboliek
32 Zoek afbeelding<strong>en</strong> van hu<strong>is</strong>stijl van bedrijv<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> met <strong>kleur</strong><strong>en</strong> uit het hoog<br />
segm<strong>en</strong>t, e<strong>en</strong> met <strong>kleur</strong><strong>en</strong> uit het midd<strong>en</strong> segm<strong>en</strong>t <strong>en</strong> e<strong>en</strong> met <strong>kleur</strong><strong>en</strong> uit<br />
het laag segm<strong>en</strong>t. Plak deze op <strong>en</strong> schrijf bij elke afbeelding e<strong>en</strong> toe<strong>licht</strong>ing.<br />
33 <strong>Licht</strong> <strong>is</strong> zo belangrijk in ons dagelijks lev<strong>en</strong> dat er allerlei indeling<strong>en</strong> zijn<br />
gemaakt.<br />
Verduidelijk de volg<strong>en</strong>de begripp<strong>en</strong>. Dit kun je do<strong>en</strong> met behulp van e<strong>en</strong><br />
voorbeeld:<br />
a) Werk- of bas<strong>is</strong>ver<strong>licht</strong>ing<br />
b) Sfeerver<strong>licht</strong>ing<br />
c) Acc<strong>en</strong>tver<strong>licht</strong>ing<br />
d) Veiligheidsver<strong>licht</strong>ing<br />
e) Assimilatiever<strong>licht</strong>ing
f) Indirecte ver<strong>licht</strong>ing<br />
34 Er <strong>is</strong> veel publiciteit rond kunst<strong>licht</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiebesparing.<br />
Noem 3 lamp<strong>en</strong>soort<strong>en</strong> in volgorde van weinig naar veel <strong>en</strong>ergieverbruik.<br />
35 Verklaar dat plant<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> eerder achteruitgaan in kwaliteit dan buit<strong>en</strong>.<br />
36 In e<strong>en</strong> tuin word<strong>en</strong> plant<strong>en</strong> vaak dicht teg<strong>en</strong> elkaar aangezet. Hetzelfde<br />
geldt ook voor e<strong>en</strong> aquarium. Hoe gaan plant<strong>en</strong> eruit zi<strong>en</strong> als deze<br />
gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> langere periode dicht teg<strong>en</strong> elkaar staan? Noem 2<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>.<br />
37 Verklaar hoe het komt dat plant<strong>en</strong> naar het <strong>licht</strong> groei<strong>en</strong>.<br />
38 Kerststerr<strong>en</strong> zijn korte dagplant<strong>en</strong>.<br />
<strong>Wat</strong> wil dit zegg<strong>en</strong>?
39 Verklaar dat veel kerststerr<strong>en</strong> in de zomer verdu<strong>is</strong>terd word<strong>en</strong>.<br />
40 Verklaar ook waarom m<strong>en</strong> bij deze plant<strong>en</strong>, na het stekk<strong>en</strong> in januari, de<br />
dag<strong>en</strong> kunstmatig verl<strong>en</strong>gt.<br />
41 Geef 5 voorbeeld<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong> die beïnvloed word<strong>en</strong> door <strong>licht</strong> of <strong>kleur</strong>.<br />
Naam van het dier Beïnvloeding<br />
42 Kunst<strong>licht</strong> verstoort de natuur. Geef hiervan e<strong>en</strong> voorbeeld.<br />
42 Veel insect<strong>en</strong> zijn ’s nachts actief. Hoe kun je verklar<strong>en</strong> dat deze<br />
desondanks op kunst<strong>licht</strong> afkom<strong>en</strong>?