Wel en Wee in Weelde - Nicolaus Poppelius
Wel en Wee in Weelde - Nicolaus Poppelius
Wel en Wee in Weelde - Nicolaus Poppelius
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Heemkundekr<strong>in</strong>g <strong>Nicolaus</strong> <strong>Poppelius</strong>.<br />
<strong>Wel</strong> <strong>en</strong> <strong>Wee</strong> <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde. <strong>Wee</strong>lde, 1978,<br />
INHOUDSOPGAVE Pag<strong>in</strong>a<br />
Inleid<strong>in</strong>g 2<br />
Hoofdstukk<strong>en</strong><br />
1. De voorchristelijke tijd <strong>en</strong> de archeologie 3<br />
2. De oude parochie van <strong>Wee</strong>lde 9<br />
3. De Vrijheid <strong>Wee</strong>lde 13<br />
4. <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> de 19de <strong>en</strong> 20ste eeuw 16<br />
5. De oude schuttersgild<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde 20<br />
6. E<strong>en</strong> paar markante figur<strong>en</strong> uit <strong>Wee</strong>lde 23<br />
Bijlag<strong>en</strong><br />
1. Mededel<strong>in</strong>g i.v.m. rec<strong>en</strong>te opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde 27<br />
2. De scheid<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Poppel <strong>in</strong> 1655 29<br />
3. PV van de kerkbrand van 1841 30<br />
4. Het verhaal van Mie 32<br />
5. PV wijd<strong>in</strong>g van het beeld van de H.<strong>Nicolaus</strong> <strong>Poppelius</strong> <strong>in</strong> 1867 33<br />
6. Burgerlijke Stand <strong>in</strong> 1878 35<br />
7. Verslag van de <strong>in</strong>hal<strong>in</strong>g van Kard<strong>in</strong>aal Gooss<strong>en</strong>s <strong>in</strong> 1893 37<br />
8. Geme<strong>en</strong>te, parochie <strong>en</strong> onderwijs <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> 1900 38<br />
9. Boodschap uit 1910 42<br />
10. Verslag over de oorlogsgebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> 1914-1918 44<br />
11. Gesneuveld<strong>en</strong> <strong>en</strong> oudstrijders van de twee wereldoorlog<strong>en</strong> 47<br />
12. E<strong>en</strong> ongeluk te <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> de 17de eeuw 48<br />
13. <strong>Wee</strong>ldse anecdot<strong>en</strong> 49<br />
14. Door pastoor Jacobs <strong>in</strong> 1900 beschrev<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> 52<br />
15. Gebruik<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> overlijd<strong>en</strong> 53<br />
16. Liedjes 55<br />
17. Uithangbord<strong>en</strong> 56<br />
18. Dagboekgegev<strong>en</strong>s uit de oorlog 1940-1945 57
Inleid<strong>in</strong>g<br />
<strong>Wee</strong>lde heeft ze altijd gek<strong>en</strong>d, die snuffelaars die het van naald tot draad will<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> wat vroeger<br />
gebeurde, <strong>en</strong> die vrijetijdelijke oprommelaars van archiev<strong>en</strong>. <strong>Wee</strong>lde heeft altijd zijn gepassioneerd<strong>en</strong><br />
voor wat vroeger heerste of gewoon maar bestond, gek<strong>en</strong>d. En dat is nu nog steeds zo. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> zijn<br />
mur<strong>en</strong> herbergt <strong>Wee</strong>lde alweer e<strong>en</strong> stel "bezet<strong>en</strong><strong>en</strong>". Hoe kun je anders e<strong>en</strong> verklar<strong>in</strong>g gev<strong>en</strong> voor<br />
zoveel speurwerk als de jongste maand<strong>en</strong> is verricht om persé e<strong>en</strong> heuse t<strong>en</strong>toonstell<strong>in</strong>g over het<br />
"wel <strong>en</strong> wee" <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde aan u <strong>en</strong> de hele goedgeme<strong>en</strong>te te ton<strong>en</strong>.<br />
Aan de basis voor zoveel nieuw opbloei<strong>en</strong>de activiteit lag <strong>in</strong> feite de <strong>in</strong> 1977 opgerichte<br />
Heemkundekr<strong>in</strong>g, b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> het kader van dewelke alras e<strong>en</strong> ijverige ploeg <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> van diverse<br />
pluimage zich aan het werk zette om bedoelde t<strong>en</strong>toonstell<strong>in</strong>g voor te bereid<strong>en</strong>. Met veel toewijd<strong>in</strong>g <strong>en</strong><br />
liefde voor het geboorte- of woondorp legde ieder zich toe op zijn stuk opdracht, want met <strong>Wee</strong>ldekermis<br />
zoud<strong>en</strong> iedere <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> vel<strong>en</strong> van elders kom<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> naar wat <strong>Wee</strong>lde eertijds was.<br />
Het is werk van veel <strong>in</strong>spiratie geword<strong>en</strong>, alle<strong>en</strong> misschi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beetje uit de band van het echt<br />
mogelijke spr<strong>in</strong>g<strong>en</strong>d, maar met zoveel <strong>en</strong>thousiasme gepresteerd, dat het resultaat vooral op de<br />
beschikbare tijd <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> afgemet<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet zozeer op de zuivere wet<strong>en</strong>schap van<br />
de historie.<br />
Het Jaar van het Dorp <strong>en</strong> de oproep van het <strong>in</strong>tegrale geme<strong>en</strong>tebestuur om er wat aan te do<strong>en</strong>,<br />
hebb<strong>en</strong> deze "werkgroep" nog verder do<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dan aan die t<strong>en</strong>toonstell<strong>in</strong>g. Immers, de gewone<br />
man uit de straat moest wat warm gespot<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor wat zijn eig<strong>en</strong> voorouders hebb<strong>en</strong><br />
gepresteerd. Dus zou er e<strong>en</strong> soort catalogus van de t<strong>en</strong>toonstell<strong>in</strong>g word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld. Maar die<br />
catalogus werd e<strong>en</strong> <strong>in</strong>v<strong>en</strong>tarislijst <strong>en</strong> separaat groeide e<strong>en</strong> echt boek over <strong>Wee</strong>lde. Het is lang niet het<br />
eerste boek, want -ik zei het al- talrijke vorsers hebb<strong>en</strong> de geschied<strong>en</strong>is van <strong>Wee</strong>lde ooit al bij stukk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> flard<strong>en</strong> aan elkaar geschrev<strong>en</strong>. Liever dan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te verget<strong>en</strong>, noem<strong>en</strong> wij niemand. Dit boek nu<br />
onderscheidt zich van de andere, omdat het algem<strong>en</strong>e verspreid<strong>in</strong>g krijgt <strong>en</strong> vooral omdat<br />
verscheid<strong>en</strong><strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> eraan hebb<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gewerkt. Lat<strong>en</strong> wij elkaar echter goed begrijp<strong>en</strong>, beste<br />
lezer. Dit met e<strong>en</strong>voudige middel<strong>en</strong> toch nog vrij fraai uitgevoerde boekwerk, is ge<strong>en</strong> complete<br />
geschied<strong>en</strong>is van <strong>Wee</strong>lde. Ne<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat wil het ook helemaal niet zijn. Als het dat was, zou mete<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> zware doelstell<strong>in</strong>g van de Heemkundekr<strong>in</strong>g wegvall<strong>en</strong> ... <strong>en</strong> hij is nog maar amper gestart! Dit<br />
boek is e<strong>en</strong> leuke bloemlez<strong>in</strong>g van losse artikels, alle<strong>en</strong> maar gedrag<strong>en</strong> door <strong>en</strong>kele stukk<strong>en</strong> echte<br />
geschied<strong>en</strong>is, <strong>in</strong> het eerste gedeelte. In Gods naam, voel u nu niet bekocht, als u dit leest, want het<br />
steekt boordevol boei<strong>en</strong>de bijdrag<strong>en</strong> uit <strong>en</strong> over <strong>Wee</strong>lde. Overig<strong>en</strong>s, het zal nog wel e<strong>en</strong> verdere<br />
vervolledig<strong>in</strong>g krijg<strong>en</strong> <strong>in</strong> de toekomst. Op<strong>en</strong> dus alvast maar e<strong>en</strong> aparte spaarrek<strong>en</strong><strong>in</strong>g op de bank.<br />
Dat dit eerste deel u reeds veel avond<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> kan verschaff<strong>en</strong>, staat echter bov<strong>en</strong> alle twijfel.<br />
De sam<strong>en</strong>hang <strong>in</strong> het tweede gedeelte is, oppervlakkig bekek<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> beetje zoek. Inderdaad, die is er<br />
niet wez<strong>en</strong>lijk, maar die moest er ook echt niet zijn. En toch, bij dieper doordr<strong>in</strong>g<strong>en</strong> blijkt, dat er <strong>in</strong> de<br />
aard van de bijdrag<strong>en</strong> toch weer e<strong>en</strong> stuk verband zit: alle stukk<strong>en</strong> belicht<strong>en</strong> aspekt<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
van <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> vroegere tijd<strong>en</strong>. En e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te is maar wat ze aan vlees, bloed <strong>en</strong> hers<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
herbergt. Die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>in</strong> taferel<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> herlev<strong>en</strong> is de doelstell<strong>in</strong>g bij het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> geweest. Bij<br />
dat sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong>d werk mocht<strong>en</strong> de led<strong>en</strong> van het zog<strong>en</strong>aamd werkcomité vrijelijk hun gang gaan.<br />
Iedere<strong>en</strong> gebruikte andere taalmiddel<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere maatstav<strong>en</strong>. Wij kond<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> maar prober<strong>en</strong> de<br />
<strong>in</strong>houd <strong>in</strong>teressant te houd<strong>en</strong>. Verder hebb<strong>en</strong> wij zoveel mogelijk de oorspronkelijke stijl van elke<br />
schrijver gerespecteerd. Aldus, beste lezer, v<strong>in</strong>dt u <strong>in</strong> dit boek ietwat geleerde naast meer vertell<strong>en</strong>de<br />
tekst<strong>en</strong> of zelfs volkse verhal<strong>en</strong>. En dat is nou weer het mooie van zo'n werk, weet u. Het getuigt ook<br />
e<strong>en</strong> beetje van de nieuwe, meer democratische stijl van publicer<strong>en</strong>. Zelfs <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde zal m<strong>en</strong> daar niet<br />
om treur<strong>en</strong>.<br />
Om u t<strong>en</strong>slotte nog wat te geriev<strong>en</strong> met heimwee-ige beeld<strong>en</strong> uit vervlog<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> wij hier <strong>en</strong><br />
daar <strong>in</strong> dit boek oude pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> door de tekst gesmet<strong>en</strong>. Het zijn bijna visio<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong>voud <strong>en</strong><br />
gezelligheid, zomaar oude stukjes Kerk<strong>en</strong>e<strong>in</strong>d, Straat <strong>en</strong> Statie. Ze getuig<strong>en</strong> van volkse grootsheid <strong>in</strong><br />
de maatschappelijke context van die tijd. Grootsheid, beste lezer, omdat alle blasé ontbreekt. Heerlijke<br />
pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn het, zoals er <strong>in</strong> de vermelde t<strong>en</strong>toonstell<strong>in</strong>g talloze bije<strong>en</strong>gebracht word<strong>en</strong>. In elk geval<br />
zull<strong>en</strong> er <strong>in</strong> e<strong>en</strong> apart boekje, dat wellicht volg<strong>en</strong>d jaar verschijnt, zo e<strong>en</strong> hele reeks bije<strong>en</strong>gebracht<br />
word<strong>en</strong> over <strong>Wee</strong>lde, maar ook over Ravels <strong>en</strong> Poppel: over elk ev<strong>en</strong>veel, want zo hoort het! De<br />
dobbelste<strong>en</strong> zal besliss<strong>en</strong> wie het eerst zal prijk<strong>en</strong> <strong>in</strong> het boek. En dat doet ons d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> stukje
historische naijver die ook bij ons -net zoals overal elders trouw<strong>en</strong>s- bestond. Daarover nu ev<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
al<strong>in</strong>ea.<br />
Er is <strong>in</strong>derdaad steeds naijver geweest onder de drie "zustersted<strong>en</strong>: Ravels, <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Poppel", nu<br />
alweer maagdelijk schoon ver<strong>en</strong>igd b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van de aloude Vrijheid <strong>Wee</strong>lde, nu<br />
"fusiegeme<strong>en</strong>te Ravels" g<strong>en</strong>oemd. Ook <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde zelf zat<strong>en</strong> drie zusters steeds ev<strong>en</strong> naargeestig op<br />
elkaars v<strong>in</strong>gers te kijk<strong>en</strong>: het "Kerk<strong>en</strong>e<strong>in</strong>d", de Straat <strong>en</strong> de Statie. Elders zeg ik het nog e<strong>en</strong>s bij e<strong>en</strong><br />
plaatje: het is e<strong>en</strong> stuk onverwoestbare folklore. Alle<strong>en</strong> moet m<strong>en</strong> er de politiek niet al te erg bijhal<strong>en</strong>.<br />
En, beste lezer, omdat m<strong>en</strong> dat toch gemakkelijk doet, zwijg<strong>en</strong> wij <strong>in</strong> dit boek over alle vetes die er ooit<br />
zijn geweest onder de drie dorpsdel<strong>en</strong>. Wij w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> u veel lees- <strong>en</strong> kijkg<strong>en</strong>ot toe met dit boek. Het is<br />
e<strong>en</strong> stuk liefde tot eig<strong>en</strong> heem. Bewaar het dus goed, want onze maatschappij laat ons al niet teveel<br />
meer om nog met veel liefde te bejeg<strong>en</strong><strong>en</strong>. Tot op het r<strong>en</strong>dez-vous met het tweede boek(je). Als u,<br />
beste lezer, daarvoor ideeën heeft, speel ze dan a.u.b. door aan e<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van het comité.<br />
Doe zelfs mee met de Heemkundekr<strong>in</strong>g, want wij kunn<strong>en</strong> u daar best gebruik<strong>en</strong>. Dat zal u <strong>in</strong> dank<br />
word<strong>en</strong> afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.
Hoofdstuk 1: De voorchristelijke tijd <strong>en</strong> de archeologie<br />
De bewoners, die <strong>in</strong> de periode 1700 tot 800 voor Christus (Bronstijdperk) onze contrei<strong>en</strong> bevolkt<strong>en</strong>,<br />
moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vreedzame, rustige boer<strong>en</strong>bevolk<strong>in</strong>g zijn geweest. Van grote rijkdom was hier ge<strong>en</strong><br />
sprake: de gav<strong>en</strong> aan de dod<strong>en</strong> <strong>in</strong> de grafheuvels meegegev<strong>en</strong>, sprek<strong>en</strong> de taal van de armoede: e<strong>en</strong><br />
bronz<strong>en</strong> armband of e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig halssnoer. Door wat veeteelt (vooral het houd<strong>en</strong> van kudd<strong>en</strong><br />
schap<strong>en</strong>) <strong>en</strong> door het bewerk<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ige akkers, moest<strong>en</strong> zij <strong>in</strong> hun lev<strong>en</strong>sonderhoud voorzi<strong>en</strong>.<br />
Waarschijnlijk leverde het houd<strong>en</strong> van bij<strong>en</strong> extra <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> op <strong>in</strong> e<strong>en</strong> tijd waar<strong>in</strong> suiker niet bek<strong>en</strong>d<br />
was <strong>en</strong> hon<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het gebrek aan zoetstof moest voorzi<strong>en</strong>. Jacht <strong>en</strong> visserij zull<strong>en</strong> zeker nog e<strong>en</strong><br />
aanvull<strong>in</strong>g van het dagelijks rantso<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gevormd. Praktisch alles wat m<strong>en</strong> nodig had, moest<br />
m<strong>en</strong> zelf mak<strong>en</strong>.<br />
Deze bewoners hebb<strong>en</strong> uiteraard hun spor<strong>en</strong> nagelat<strong>en</strong> <strong>en</strong> wel het meest opvall<strong>en</strong>d <strong>in</strong> hun<br />
grafheuvels (de tumuli) die <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde talrijk aanwezig zijn, of beter war<strong>en</strong>. Talrijke grafheuvels werd<strong>en</strong><br />
verwoest bij het aanlegg<strong>en</strong> van het vliegveld. Plaats<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong> opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong> heeft verricht, zijn: de<br />
Vlasroot, het Langv<strong>en</strong> <strong>en</strong> het Litv<strong>en</strong>, de Hooge<strong>in</strong>dse Berg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Gro<strong>en</strong><strong>en</strong>daalse Hoef. Gewoonlijk<br />
zijn het de hoogste punt<strong>en</strong> van de omgev<strong>in</strong>g. Enkele van deze grafheuvels werd<strong>en</strong> door de Geme<strong>en</strong>te<br />
gerestaureerd.<br />
In deze grafheuvels werd<strong>en</strong> vaak de stamhoofd<strong>en</strong> met de nodige eerbewijz<strong>en</strong> begrav<strong>en</strong>. De lijk<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot vuur verbrand <strong>en</strong> de rest<strong>en</strong> van be<strong>en</strong>der<strong>en</strong> <strong>en</strong> de asse werd<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong><br />
kistje van ongeveer 70 cm l<strong>en</strong>gte (gewoonlijk e<strong>en</strong> uitgeholde boomstam) gelegd <strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong><br />
rechthoekige, ondiepe kuil gezet <strong>en</strong> bedekt met omgekeerde heideplagg<strong>en</strong> <strong>en</strong> graszod<strong>en</strong>. Aldus werd<br />
er e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong>e ronde heuvel van ongeveer 15 meter doorsnede opgeworp<strong>en</strong>, die dan nog door eik<strong>en</strong><br />
pal<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gracht of wal werd omgev<strong>en</strong>. In het beg<strong>in</strong> werd<strong>en</strong> deze pal<strong>en</strong> op grote afstand<strong>en</strong><br />
geplaatst. Later, rond 1200 voor Christus, werd<strong>en</strong> ze dichter bij elkaar geplaatst <strong>en</strong> <strong>in</strong> de late Bronstijd<br />
plaatste m<strong>en</strong> twee tot drie rij<strong>en</strong> pal<strong>en</strong>, die dan ev<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de grond uitstak<strong>en</strong>.<br />
Aanvankelijk werd<strong>en</strong> dus de crematierest<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> uitgeholde boomstam verzameld. Later echter<br />
gebeurde dit <strong>in</strong> pott<strong>en</strong>, die m<strong>en</strong> urn<strong>en</strong> noemt. Deze werd<strong>en</strong> met de hand uit leem gedraaid <strong>en</strong> <strong>in</strong> het<br />
op<strong>en</strong> vuur gedroogd <strong>en</strong> verhard. Deze urn<strong>en</strong> zijn peer- of emmervormig, 20 à 30 cm hoog <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> diameter van 20 à 25 cm of meer. Zij hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zeer e<strong>en</strong>voudige versier<strong>in</strong>g die aangebracht<br />
werd met e<strong>en</strong> stokje of met e<strong>en</strong> dik touwtje <strong>in</strong> de vorm van e<strong>en</strong> lus.Zo'n heuvel betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong><br />
verhaal over e<strong>en</strong> hele beschav<strong>in</strong>g: hoe de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> to<strong>en</strong> begrav<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarvan die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
leefd<strong>en</strong>. De urn<strong>en</strong> zelf <strong>en</strong> de bij-gav<strong>en</strong> vull<strong>en</strong> dat verhaal nog verder aan: hun vorm <strong>en</strong> versier<strong>in</strong>g<br />
vertell<strong>en</strong> iets over de kultuur van die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Hoe kan m<strong>en</strong> dit alles achterhal<strong>en</strong>? M<strong>en</strong> gaat zo maar<br />
niet <strong>in</strong> het wilde weg ligg<strong>en</strong> grav<strong>en</strong> tot de urn eruit te voorschijn komt. Nee, m<strong>en</strong> snijdt het heuveltje <strong>in</strong><br />
4 gelijke del<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan wordt elk deel afgegrav<strong>en</strong>: d.w.z. horizontaal wordt telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> schijfje van e<strong>en</strong><br />
paar c<strong>en</strong>timeter weggegrav<strong>en</strong>. En de oppervlakte die er telk<strong>en</strong>s na zo'n afgrav<strong>in</strong>g bloot komt, wordt<br />
onderzocht: zo kan m<strong>en</strong> bvb. donkere rode vlekk<strong>en</strong> v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> als m<strong>en</strong> dat chemisch laat<br />
onderzoek<strong>en</strong>, blijkt dat verrot hout te zijn, verm<strong>en</strong>gd met aarde <strong>en</strong> plant<strong>en</strong>rest<strong>en</strong>..., e<strong>en</strong> paalgat dus.<br />
Hoe wordt de ouderdom hiervan bepaald? De ontled<strong>in</strong>g van de stal<strong>en</strong> op radio-aktiviteit vertelt precies<br />
hoeveel jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> die heuveltjes werd<strong>en</strong> opgeworp<strong>en</strong>. Dat is ongeveer 3000 jaar geled<strong>en</strong>.<br />
Ontled<strong>in</strong>g van de oorspronkelijke oppervlaktelaag, dus de oppervlakte waarop 3000 jaar geled<strong>en</strong> de<br />
heuvel werd opgeworp<strong>en</strong>, vertelt welke plant<strong>en</strong> daar to<strong>en</strong> groeid<strong>en</strong>, met name graangewass<strong>en</strong>, eik<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> berk<strong>en</strong> <strong>en</strong> later ook heide. Aldus kunn<strong>en</strong> wij er ons e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong>e voorstell<strong>in</strong>g van mak<strong>en</strong> hoe onze<br />
voorouders hier leefd<strong>en</strong>.
Hoofdstuk 2: De oude parochie van <strong>Wee</strong>lde<br />
In de Middeleeuw<strong>en</strong> lag <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> het zeer uitgestrekte pr<strong>in</strong>sbisdom Luik. Het behoorde tot het<br />
dek<strong>en</strong>aat Hilvar<strong>en</strong>beek dat het deel van de huidige prov<strong>in</strong>cie Noord-Brabant t<strong>en</strong> West<strong>en</strong> van D<strong>en</strong><br />
Bosch omvatte <strong>en</strong> dat sam<strong>en</strong> met zes andere dek<strong>en</strong>at<strong>en</strong> het aartsdiakonaat Kemp<strong>en</strong>land vormde.<br />
E<strong>en</strong> aartsdiak<strong>en</strong> to<strong>en</strong> kan m<strong>en</strong> zowat vergelijk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hulpbisschop nu. Bij haar oorsprong zou de<br />
parochie St.-Michiel van <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde vrije kerk geweest zijn, dit wil zegg<strong>en</strong> opgericht<br />
door e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap van vrije lied<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet door e<strong>en</strong> feodale heer. In het oudste docum<strong>en</strong>t<br />
betreff<strong>en</strong>de de parochie echter zi<strong>en</strong> we de kerk <strong>in</strong> het bezit van e<strong>en</strong> heer, H<strong>en</strong>drik van <strong>Wee</strong>lde<br />
bijg<strong>en</strong>aamd Ste<strong>en</strong>cop. Deze laatste <strong>en</strong> zijn vrouw Margaretha sch<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1260 het ius patronatus<br />
(het recht om de pastoor aan te stell<strong>en</strong>, wat e<strong>en</strong> recht was van de heer die de kerk op zijn dome<strong>in</strong> had<br />
lat<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>) aan de abdij van Averbode <strong>en</strong> het jaar daarop de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (naast de r<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit de<br />
kerkelijke goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de offergav<strong>en</strong> één van de bronn<strong>en</strong> van <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> van de kerk). Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
aloud gebruik was één derde van de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> bestemd voor het onderhoud van de kerk <strong>en</strong> voor de<br />
eredi<strong>en</strong>st, één derde voor de arm<strong>en</strong> <strong>en</strong> één derde voor het lev<strong>en</strong>sonderhoud van de pastoor, doch de<br />
tweederd<strong>en</strong> bestemd voor kerk <strong>en</strong> eredi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> voor de arm<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> doorgaans <strong>in</strong> de Xde-XIde<br />
eeuw <strong>in</strong> de hand<strong>en</strong> van wereldlijke her<strong>en</strong>. Deze sch<strong>en</strong>k<strong>in</strong>g<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het kader van<br />
e<strong>en</strong> hervorm<strong>in</strong>gsbeweg<strong>in</strong>g die begonn<strong>en</strong> was met de Gregoriaanse Hervorm<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de XIde eeuw.<br />
Daardoor wilde m<strong>en</strong> kerkelijke goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> die op onrechtmatige wijze door wereldlijke<br />
her<strong>en</strong> verworv<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, terug aan de kerk do<strong>en</strong> toekom<strong>en</strong>. Spijtig g<strong>en</strong>oeg werd<strong>en</strong> doorgaans die<br />
goeder<strong>en</strong> (de grond<strong>en</strong> die bij de kerk hoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> het daarmee verbond<strong>en</strong> patronaatsrecht) <strong>en</strong> die<br />
<strong>in</strong>komst<strong>en</strong> (de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>) niet teruggegev<strong>en</strong> aan de kerkfabriek aan wie ze recht<strong>en</strong>s toekwam<strong>en</strong>, maar<br />
aan e<strong>en</strong> abdij of kapittel geschonk<strong>en</strong>. Na <strong>en</strong>kele geschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de wereldlijke clerus, de abdij <strong>en</strong><br />
de feodale her<strong>en</strong> over de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, <strong>in</strong>corporeerde <strong>in</strong> 1296 de pr<strong>in</strong>sbisschop van Luik de kerk van<br />
<strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> de abdij van Averbode, waardoor de abdij alle pastorale <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> kreeg, maar ook de<br />
plicht had <strong>in</strong> het lev<strong>en</strong>sonderhoud te voorzi<strong>en</strong> van de vicarius perpetuus, dit is deg<strong>en</strong>e die te <strong>Wee</strong>lde<br />
de pastorale tak<strong>en</strong> waarnam.<br />
In de eerste helft van de XIVde eeuw was de pastoor (<strong>in</strong> de z<strong>in</strong> van vicarius perpetuus) van <strong>Wee</strong>lde<br />
dan ook e<strong>en</strong> regulier van Averbode, maar vanaf 1348 betaalde de abdij seculiere priesters om te<br />
<strong>Wee</strong>lde de pastorale tak<strong>en</strong> te vervull<strong>en</strong>. In de loop der jar<strong>en</strong> g<strong>in</strong>g deze vergoed<strong>in</strong>g weer e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficie<br />
op zich vorm<strong>en</strong>, waarvan bepaalde person<strong>en</strong> de materiële voordel<strong>en</strong> opstrek<strong>en</strong> zonder de<br />
verplicht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die eraan verbond<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, waar te nem<strong>en</strong>. Zo zi<strong>en</strong> we dat <strong>in</strong> 1399 J.Creyt, die<br />
waarschijnlijk aan het pauselijk hof verbleef, <strong>en</strong> <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong> van de XVIde eeuw Joannes Huberti van<br />
Lommel, de aartsdiak<strong>en</strong> van de Fam<strong>en</strong>ne <strong>in</strong> het pr<strong>in</strong>sbisdom Luik, "pastoors" van <strong>Wee</strong>lde g<strong>en</strong>oemd<br />
word<strong>en</strong>. Doch de taak van pastoor liet<strong>en</strong> zij vervull<strong>en</strong> door gehuurde priesters: sacerdotes merc<strong>en</strong>arii<br />
of deservitores.<br />
In de late Middeleeuw<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> er <strong>in</strong> de parochie van <strong>Wee</strong>lde behalve het pastoreel b<strong>en</strong>eficie<br />
waaraan de zielzorg was verbond<strong>en</strong>, nog andere b<strong>en</strong>eficies tot stand. Aan zulk b<strong>en</strong>eficie verbond<strong>en</strong><br />
de stichters e<strong>en</strong> bepaald <strong>in</strong>kom<strong>en</strong> (uit grond of kapitaal) <strong>en</strong> de verplicht<strong>in</strong>g om tot laf<strong>en</strong>is van hun ziel<br />
miss<strong>en</strong>, gebed<strong>en</strong> of goede werk<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong>. Zo bestond s<strong>in</strong>ds onheuglijke tijd (<strong>in</strong> elk geval van<br />
voor 1400) het b<strong>en</strong>eficie van de H.Maagd <strong>in</strong> de kerk. E<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficie van <strong>en</strong>igsz<strong>in</strong>s bijzondere aard is<br />
de kapelanie. De kapel van St.-Jan-Baptist werd <strong>in</strong> 1347 opgericht niet door één bepaald persoon<br />
maar door de <strong>in</strong>woners van het gehucht <strong>Wee</strong>lde-straat. De kapelaan moest, behalve zielemiss<strong>en</strong> <strong>in</strong> de<br />
week, de zondagsmis lez<strong>en</strong> voor de <strong>in</strong>woners van het gehucht, maar hij mocht ge<strong>en</strong> sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
toedi<strong>en</strong><strong>en</strong> of begraf<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> do<strong>en</strong> zonder toelat<strong>in</strong>g van de pastoor van St.-Michiel, want de <strong>in</strong>woners<br />
van <strong>Wee</strong>lde-straat blev<strong>en</strong> parochian<strong>en</strong> van St.-Michiel. In 1453 werd het b<strong>en</strong>eficie van de<br />
HH.Antonius, Cathar<strong>in</strong>a, Barbara e.a. gesticht, <strong>in</strong> 1473 dat van de H.Maagd (<strong>in</strong> de kapel van St.-Jan),<br />
<strong>in</strong> 1520 dat van de H.Anna <strong>en</strong> t<strong>en</strong>slotte <strong>in</strong> 1524 dat van St.-Joris. Rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g gehoud<strong>en</strong> met het feit dat<br />
sommige b<strong>en</strong>eficiant<strong>en</strong> niet altijd ter plaatse resideerd<strong>en</strong>, maar zich mits betal<strong>in</strong>g door e<strong>en</strong> andere<br />
b<strong>en</strong>eficiant liet<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>, kan m<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat er <strong>in</strong> het midd<strong>en</strong> van de XVIde eeuw buit<strong>en</strong> de<br />
deservitor van de parochiekerk <strong>en</strong> de kapelaan nog e<strong>en</strong> drietal priesters verblev<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde.<br />
Deze plattelandspriesters die over het algeme<strong>en</strong> ofwel bezitters war<strong>en</strong> van niet zo rijk gedoteerde<br />
b<strong>en</strong>eficies, ofwel als deservitor<strong>en</strong> niet erg hoog bezoldigd werd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die, omdat de sem<strong>in</strong>aries nog<br />
niet bestond<strong>en</strong>, praktisch ge<strong>en</strong> vorm<strong>in</strong>g hadd<strong>en</strong> g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, vormd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> soort van clericaal proletariaat<br />
van betrekkelijk laag <strong>in</strong>tellectueel, spiritueel <strong>en</strong> moreel peil. Zelfs van de vijf bezitters van het pastoraal<br />
b<strong>en</strong>eficie die ons uit de XVde eeuw bek<strong>en</strong>d zijn overtrad<strong>en</strong> er twee de celibaatswet. Vijf deservitores<br />
zijn ons uit dezelfde periode bek<strong>en</strong>d. Daarvan leefd<strong>en</strong> er drie <strong>in</strong> concub<strong>in</strong>aat. Antonius Block bv. wordt
tuss<strong>en</strong> 1436 <strong>en</strong> 1446 m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s zesmaal door de aartsdiak<strong>en</strong> beboet weg<strong>en</strong>s concub<strong>in</strong>aat met zijn<br />
meid Kathar<strong>in</strong>a. Ook e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficiant van het altaar van de H.Maagd Lucas Udonis, wordt <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong><br />
van de XVde eeuw beboet weg<strong>en</strong>s het niet onderhoud<strong>en</strong> van het celibaat.<br />
De huidige St.-Michielskerk werd gebouwd <strong>in</strong> de eerste helft van de XVIde eeuw. De kost<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
(gedeeltelijk) gedrag<strong>en</strong> door de to<strong>en</strong>malige "persoon" (bezitter van het b<strong>en</strong>eficie) van de kerk van<br />
<strong>Wee</strong>lde, de aartsdiak<strong>en</strong> Joannes Huberti. Daarom moest de kerkfabriek ieder jaar ti<strong>en</strong> rijnguld<strong>en</strong>s<br />
r<strong>en</strong>te betal<strong>en</strong> aan de r<strong>en</strong>tmeester van de beurz<strong>en</strong> die Huberti te Leuv<strong>en</strong> gesticht had voor arme<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit Lommel, <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Geel. De st<strong>en</strong><strong>en</strong> kapel van St.-Jan die de oorspronkelijke lem<strong>en</strong><br />
kapel verv<strong>in</strong>g, was waarschijnlijk iets vroeger dan de parochiekerk gebouwd. Het bronn<strong>en</strong>materiaal<br />
zegt ons we<strong>in</strong>ig over het godsdi<strong>en</strong>stig lev<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde uit de late Middeleeuw<strong>en</strong>,<br />
maar m<strong>en</strong> kan wel veronderstell<strong>en</strong> dat het niet zoveel diepgang gehad zal hebb<strong>en</strong>. Van de priesters<br />
die we zojuist beschrev<strong>en</strong>, kan immers niet erg veel geestelijke leid<strong>in</strong>g uitgegaan zijn. Van de priesters<br />
die <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde verblev<strong>en</strong>, was alle<strong>en</strong> de deservitor van de kerk belast met de zielzorg <strong>en</strong> zijn pastoraal<br />
behelsde waarschijnlijk alle<strong>en</strong> het toedi<strong>en</strong><strong>en</strong> van sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zodat de gelovig<strong>en</strong> we<strong>in</strong>ig geestelijke<br />
vorm<strong>in</strong>g kreg<strong>en</strong>. De andere priesters war<strong>en</strong> altarist<strong>en</strong>: hun <strong>en</strong>ige taak bestond <strong>in</strong> het lez<strong>en</strong> van (ziele)miss<strong>en</strong>.<br />
Aldus kan m<strong>en</strong> ongeveer vermoed<strong>en</strong> welk beeld van christelijk lev<strong>en</strong> het gewone,<br />
ongeletterde volk opdeed uit dit clericaal bedrijf. Dood <strong>en</strong> hiernamaals stond<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal <strong>in</strong> hun<br />
geloofsbelev<strong>in</strong>g <strong>en</strong> zij vatt<strong>en</strong> de godsdi<strong>en</strong>stpraktijk<strong>en</strong> (miss<strong>en</strong>, sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, getijd<strong>en</strong>, gebed<strong>en</strong>,<br />
aflat<strong>en</strong>, processies <strong>en</strong> bedevaart<strong>en</strong>) voornamelijk op als e<strong>en</strong> waarborg voor het eeuwig lev<strong>en</strong>.<br />
Vandaar dat ook steeds nieuwe jaargetijd<strong>en</strong> gesticht werd<strong>en</strong>. Uit <strong>Wee</strong>lde is e<strong>en</strong> uniek docum<strong>en</strong>t<br />
bewaard, begonn<strong>en</strong> <strong>in</strong> de XIVde <strong>en</strong> beslot<strong>en</strong> <strong>in</strong> de XVIde eeuw: namelijk e<strong>en</strong> obituarium waar<strong>in</strong> <strong>in</strong> de<br />
volgorde van de kal<strong>en</strong>der de jaargetijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedacht<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> staan opgetek<strong>en</strong>d.<br />
Teg<strong>en</strong> de magische godsdi<strong>en</strong>stbelev<strong>in</strong>g van de late Middeleeuw<strong>en</strong> werd niet alle<strong>en</strong> gereageerd door<br />
de protestantse hervorm<strong>in</strong>g die uitg<strong>in</strong>g van Luther <strong>en</strong> de andere reformator<strong>en</strong>. Ook de katholieke<br />
hervorm<strong>in</strong>g die <strong>in</strong> de Nederland<strong>en</strong> <strong>in</strong>geleid werd niet alle<strong>en</strong> door de doorvoer<strong>in</strong>g van de besluit<strong>en</strong> van<br />
het concilie van Tr<strong>en</strong>te (1545-1563), maar ook door de opricht<strong>in</strong>g van nieuwe bisdomm<strong>en</strong> (1559) was<br />
e<strong>en</strong> reactie. <strong>Wee</strong>lde kwam aldus te behor<strong>en</strong> tot het bisdom Antwerp<strong>en</strong>. Aanvankelijk ressorteerde het<br />
onder de dek<strong>en</strong>ij Breda, maar to<strong>en</strong> bij het beg<strong>in</strong> van het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) de dek<strong>en</strong>ij<br />
Breda werd beperkt tot het staatsgebied <strong>en</strong> de nieuwe dek<strong>en</strong>ij Hoogstrat<strong>en</strong> werd opgericht, kwam het<br />
onder deze laatste.<br />
Fundam<strong>en</strong>teel <strong>in</strong> de hervorm<strong>in</strong>g van Tr<strong>en</strong>te was de reorganisatie van het b<strong>en</strong>eficiënwez<strong>en</strong>: de<br />
concilievaders van Tr<strong>en</strong>te wild<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>eficiant<strong>en</strong> ter plaatse do<strong>en</strong> resider<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>schakel<strong>en</strong> <strong>in</strong> de<br />
zielzorg. Zulke reorganisatie werd ook te <strong>Wee</strong>lde doorgevoerd. Reeds <strong>in</strong> 1572 smolt Sonnius, de<br />
eerste bisschop van Antwerp<strong>en</strong>, <strong>en</strong>kele b<strong>en</strong>eficiën sam<strong>en</strong>. De vierde bisschop Miraeus voltooide <strong>in</strong><br />
1609 het werk van zijn voorganger: de b<strong>en</strong>eficies van St.-Antonius, St.-Joris <strong>en</strong> de H.Maagd (<strong>in</strong> de<br />
kapel) werd<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> met de kapelanie, <strong>en</strong> di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> dus voortaan om <strong>in</strong> het lev<strong>en</strong>sonderhoud van<br />
de kapelaan te voorzi<strong>en</strong>. Reeds Sonnius had van de kapelaan ook e<strong>en</strong> onderpastoor gemaakt, die de<br />
pastoor moest bijstaan <strong>in</strong> de zielezorg. <strong>Wee</strong>lde had dus s<strong>in</strong>ds de Contrareformatie twee priesters,<br />
namelijk de pastoor, die s<strong>in</strong>ds het midd<strong>en</strong> van de XVIIde eeuw terug steeds e<strong>en</strong> norbertijn van<br />
Averbode was <strong>en</strong> de onderpastoor-kapelaan, e<strong>en</strong> seculier priester, hoogstwaarschijnlijk doorgaans<br />
afgeleverd door het <strong>in</strong> 1605 gestichte sem<strong>in</strong>arie van Antwerp<strong>en</strong>. Doch <strong>in</strong> 1667/68 stichtte Wouter Van<br />
d<strong>en</strong> Bergh e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficie ter ere van de HH.Norbertus <strong>en</strong> Brigitta <strong>en</strong> van O.L.Vrouw, te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> door<br />
e<strong>en</strong> norbertijn, met het doel te <strong>Wee</strong>lde nog e<strong>en</strong> derde priester te hebb<strong>en</strong>. Daarom was uitdrukkelijk<br />
bepaald dat het nieuwe b<strong>en</strong>eficie nooit mocht versmolt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de pastorij of kapelanie.<br />
In <strong>Wee</strong>lde bestond ook nog steeds het middeleeuwse b<strong>en</strong>eficie van de matricularia of kosterij,<br />
waarvan de b<strong>en</strong>eficiant e<strong>en</strong> priester kon zijn. Doch naast de koster-b<strong>en</strong>eficiant kon er tegelijkertijd ook<br />
e<strong>en</strong> koster <strong>in</strong> de hed<strong>en</strong>daagse z<strong>in</strong> van het woord zijn. Rond het midd<strong>en</strong> van de XVIIde eeuw was de<br />
vader van kapelaan Jacobus Waermans vele jar<strong>en</strong> lang schoolmeester-koster-organist. Na de dood<br />
van zijn vader nam kapelaan Waermans di<strong>en</strong>s tak<strong>en</strong> over. Bij de dood van deze ijverige priester <strong>in</strong><br />
1682 werd Michaël Van der Heyd<strong>en</strong>, schoolmeester-koster-organist. Uit dit alles blijkt dat er s<strong>in</strong>ds de<br />
XVIIde eeuw regelmatig school werd gehoud<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde. In 1733 was er e<strong>en</strong> conflict tuss<strong>en</strong> de<br />
clerus <strong>en</strong> de wereldlijke overheid te <strong>Wee</strong>lde over de vraag wie de tor<strong>en</strong>klok moest onderhoud<strong>en</strong>: de<br />
matricularius Stobbelaer uit hoofde van zijn b<strong>en</strong>eficie, dan wel de schoolmeester (op dat og<strong>en</strong>blik<br />
Herman Bocx) uit hoofde van e<strong>en</strong> contract met de schep<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> mits betal<strong>in</strong>g.
Nietteg<strong>en</strong>staande de clerus van na het concilie gek<strong>en</strong>merkt wordt door e<strong>en</strong> veel groter waardigheid<br />
dan de middeleeuwse verdwijn<strong>en</strong> de schandaalfigur<strong>en</strong> niet helemaal. Pastoor Sever<strong>in</strong>us Otgeri achtte<br />
<strong>in</strong> 1696 zijn kapelaan J.Dick<strong>en</strong>s onbekwaam tot zijn ambt: hij kon niet fatso<strong>en</strong>lijk de mis z<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, omdat<br />
hij ge<strong>en</strong> stem had <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> noot muziek k<strong>en</strong>de. Over dezelfde kapelaan werd <strong>in</strong> 1713 fel geklaagd<br />
door de dek<strong>en</strong>, omdat hij zich te buit<strong>en</strong> g<strong>in</strong>g aan brandewijn <strong>en</strong> hij werd door het bisdom op de v<strong>in</strong>gers<br />
getikt. Nog <strong>in</strong> de XVIIIde eeuw was de matricularius, E.H.Stobbelaer, <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde berucht weg<strong>en</strong>s<br />
veelvuldige dronk<strong>en</strong>schap. De verhoud<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> de pastoor <strong>en</strong> de regeerders (schout <strong>en</strong> schep<strong>en</strong><strong>en</strong>)<br />
schijnt niet erg goed geweest te zijn, want om allerlei kle<strong>in</strong>ighed<strong>en</strong> ontstond<strong>en</strong> soms lang aanslep<strong>en</strong>de<br />
moeilijkhed<strong>en</strong> zoals <strong>in</strong> 1716 to<strong>en</strong> de pastoor zelf vanop de preekstoel de nam<strong>en</strong> van de kerk-, kapel-<br />
<strong>en</strong> arm<strong>en</strong>meesters had bek<strong>en</strong>dgemaakt <strong>in</strong> plaats van dit door de vorster te lat<strong>en</strong> do<strong>en</strong> (vanuit het nog<br />
bestaande vorstershuisje). Ook was er <strong>in</strong> 1699 <strong>en</strong> herhaalde mal<strong>en</strong> op het e<strong>in</strong>de van de XVIIIde eeuw<br />
ong<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> bij de <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, omdat het regulier b<strong>en</strong>eficie van Wouter Van d<strong>en</strong> Bergh ofwel<br />
helemaal niet ofwel door dezelfde priester als de kapelanie bedi<strong>en</strong>d werd.<br />
Na de verwoest<strong>in</strong>g<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de godsdi<strong>en</strong>sttroebel<strong>en</strong> van de XVIde eeuw werd<strong>en</strong> onder Albrecht <strong>en</strong><br />
Isabella allerweg<strong>en</strong> <strong>in</strong> het Vlaamse land de kerk<strong>en</strong> gerestaureerd. In <strong>Wee</strong>lde werkte m<strong>en</strong> aan de<br />
reparatie van de kerk <strong>in</strong> het eerste dec<strong>en</strong>nium van de XVIIIde eeuw. In het midd<strong>en</strong> van de eeuw kon<br />
m<strong>en</strong> gaan d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan de verfraai<strong>in</strong>g van het <strong>in</strong>terieur, waar o.a. Artus Quell<strong>in</strong>g aan meegewerkt<br />
heeft. De dochter van de secretaris, Cathar<strong>in</strong>a Lemm<strong>en</strong>s, maakte zich to<strong>en</strong> zeer verdi<strong>en</strong>stelijk door<br />
geld<strong>in</strong>zamel<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Wanneer echter <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong> van de XVIIIde eeuw de pastoor e<strong>en</strong> nieuw oksaal <strong>en</strong><br />
orgel liet bouw<strong>en</strong>, kwam<strong>en</strong> er alweer reclamaties van de regeerders van <strong>Wee</strong>lde. In de tweede helft<br />
van de XVIIIde eeuw moest pastoor Smeesters de kerk <strong>en</strong> de pastorij nogmaals lat<strong>en</strong> herstell<strong>en</strong>. Bij<br />
de restauratie van de kerk war<strong>en</strong> de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>heffers verplicht (e<strong>en</strong> gedeelte van) de kost<strong>en</strong> te drag<strong>en</strong>,<br />
kracht<strong>en</strong>s de oorspronkelijke bedoel<strong>in</strong>g van de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, die <strong>in</strong> de loop van de XVIIde-XVIIIde eeuw<br />
steeds beter werd<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong>. De regeerders van <strong>Wee</strong>lde hadd<strong>en</strong> bij de restauratie onder Albrecht<br />
<strong>en</strong> Isabella <strong>en</strong> pastoor Smeesters bij de restauratie <strong>in</strong> de XVIIIde eeuw e<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>lange strijd te voer<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> de abdij van Tongerlo, aan wie op niet geheel duidelijke wijze de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde althans<br />
gedeeltelijk war<strong>en</strong> overgegaan.<br />
Na Tr<strong>en</strong>te werd de pastoraal veel krachtdadiger ter hand g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De bevolk<strong>in</strong>g werd veel sterker<br />
dan tevor<strong>en</strong> doordrong<strong>en</strong> van de christelijke leer <strong>en</strong> moraal. Zoals elders was het ook <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde de<br />
taak van de pastoor te prek<strong>en</strong> <strong>in</strong> de hoogmis, terwijl de kapelaan <strong>in</strong> de vroegmis catechismusonderricht<br />
moest gev<strong>en</strong>. Vermoedelijk gaf ook de kapelaan het catechismus-onderricht aan de jeugd,<br />
's zondags na het ontbijt of voor of na het lof. Daar bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> vanaf de XVIIde eeuw de k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> meer<br />
<strong>en</strong> meer regelmatig schoolliep<strong>en</strong>, werd de godsdi<strong>en</strong>stige vorm<strong>in</strong>g van de lek<strong>en</strong> nu veel beter<br />
verzekerd dan <strong>in</strong> de eeuw<strong>en</strong> daarvoor. De priesters voerd<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> felle aktie voor de zedelijke<br />
verheff<strong>in</strong>g van het volk. Bijvoorbeeld probeerd<strong>en</strong> zij gem<strong>en</strong>gde bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van de jeugd te<br />
verh<strong>in</strong>der<strong>en</strong>, maar dek<strong>en</strong> Hieronymus van Diep<strong>en</strong>dael zag zich bij zijn jaarlijks bezoek aan de<br />
parochie op 1 mei 1694 (hij was speciaal op deze dag gekom<strong>en</strong> omdat 1 mei e<strong>en</strong> volksfeest was)<br />
verplicht e<strong>en</strong> felle preek af te stek<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> deze zog<strong>en</strong>aamde "labbay<strong>en</strong>", gem<strong>en</strong>gde b<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
jonger<strong>en</strong>. In 1756-1760 moest dek<strong>en</strong> De Vos het grote schandaal aanklag<strong>en</strong>, dat er op het kerkhof<br />
twee taveern<strong>en</strong> stond<strong>en</strong> (wel degelijk op het kerkhof, want er was ge<strong>en</strong> haag of muur)! Deze klacht<strong>en</strong><br />
getuig<strong>en</strong> echter eerder van de hoge eis<strong>en</strong> van de posttrid<strong>en</strong>tijnse clerus dan van zedelijk verval van<br />
de bevolk<strong>in</strong>g.<br />
De <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de clerus hebb<strong>en</strong> allesz<strong>in</strong>s geresulteerd <strong>in</strong> e<strong>en</strong> beter geord<strong>en</strong>d kerkelijk lev<strong>en</strong><br />
van de lek<strong>en</strong>. Op zon- <strong>en</strong> feestdag<strong>en</strong> war<strong>en</strong> er <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde twee geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> tot mishor<strong>en</strong>: de<br />
vroegmis van de kapelaan (waarschijnlijk <strong>in</strong> de kapel, hoewel er op bepaalde og<strong>en</strong>blikk<strong>en</strong> daarover<br />
moeilijkhed<strong>en</strong> zijn geweest) <strong>en</strong> de hoogmis van de pastoor. Praktisch iedere<strong>en</strong> hield zijn Pas<strong>en</strong><br />
(ongeveer 650 op het e<strong>in</strong>de van de XVIIde eeuw wat neerkomt op de ganse bevolk<strong>in</strong>g bov<strong>en</strong> de<br />
eerste communie-leeftijd). Behalve <strong>in</strong> de verplichte godsdi<strong>en</strong>stoef<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> (mishor<strong>en</strong>, paascommunie,<br />
jaarlijkse biecht) zocht de vroomheid van het volk vooral uit<strong>in</strong>g <strong>in</strong> broederschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
heilig<strong>en</strong>verer<strong>in</strong>g. De Broederschap van de H.Roz<strong>en</strong>krans werd te <strong>Wee</strong>lde gesticht <strong>in</strong> 1652. St.-<br />
Christoffel werd <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde bijzonder vereerd: er zoud<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1657, 1667, 1681 <strong>en</strong> 1691 aan hem<br />
g<strong>en</strong>ez<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te dank<strong>en</strong> zijn geweest van ziek<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebrekkig<strong>en</strong> die van elders naar <strong>Wee</strong>lde op<br />
bedevaart kwam<strong>en</strong>. De paus verbond <strong>in</strong> 1692, 1699, 1730 <strong>en</strong> 1753 aflat<strong>en</strong> aan de verer<strong>in</strong>g van St.-<br />
Christoffel <strong>in</strong> de kerk of de kapel van <strong>Wee</strong>lde. St.-Jan de Doper trok ook veel volk naar de hem<br />
toegewijde kapel. De paus verle<strong>en</strong>de <strong>in</strong> 1718, 1728 <strong>en</strong> 1761 aflat<strong>en</strong> aan de gelovig<strong>en</strong> die St.-Jan op<br />
zijn feestdag <strong>in</strong> de kapel kwam<strong>en</strong> groet<strong>en</strong>. Aanzi<strong>en</strong>lijke sticht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gebeurd<strong>en</strong> nog regelmatig tot <strong>in</strong> de<br />
eerste helft van de XVIIIde eeuw. De bek<strong>en</strong>dste was de fundatie van Jacob Hubert Ketelaars of het
"Hospitaal". Deze sticht<strong>in</strong>g dateert uit 1668 <strong>en</strong> de kerk van <strong>Wee</strong>lde heeft er tot op de dag van vandaag<br />
<strong>in</strong>komst<strong>en</strong> van terwijl er tot tuss<strong>en</strong> de twee wereldoorlog<strong>en</strong> miss<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgedrag<strong>en</strong> tot laf<strong>en</strong>is van<br />
de ziel van de stichter.
Hoofdstuk 2: De oude parochie van <strong>Wee</strong>lde<br />
In de Middeleeuw<strong>en</strong> lag <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> het zeer uitgestrekte pr<strong>in</strong>sbisdom Luik. Het behoorde tot het<br />
dek<strong>en</strong>aat Hilvar<strong>en</strong>beek dat het deel van de huidige prov<strong>in</strong>cie Noord-Brabant t<strong>en</strong> West<strong>en</strong> van D<strong>en</strong><br />
Bosch omvatte <strong>en</strong> dat sam<strong>en</strong> met zes andere dek<strong>en</strong>at<strong>en</strong> het aartsdiakonaat Kemp<strong>en</strong>land vormde.<br />
E<strong>en</strong> aartsdiak<strong>en</strong> to<strong>en</strong> kan m<strong>en</strong> zowat vergelijk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hulpbisschop nu. Bij haar oorsprong zou de<br />
parochie St.-Michiel van <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde vrije kerk geweest zijn, dit wil zegg<strong>en</strong> opgericht<br />
door e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap van vrije lied<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet door e<strong>en</strong> feodale heer. In het oudste docum<strong>en</strong>t<br />
betreff<strong>en</strong>de de parochie echter zi<strong>en</strong> we de kerk <strong>in</strong> het bezit van e<strong>en</strong> heer, H<strong>en</strong>drik van <strong>Wee</strong>lde<br />
bijg<strong>en</strong>aamd Ste<strong>en</strong>cop. Deze laatste <strong>en</strong> zijn vrouw Margaretha sch<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1260 het ius patronatus<br />
(het recht om de pastoor aan te stell<strong>en</strong>, wat e<strong>en</strong> recht was van de heer die de kerk op zijn dome<strong>in</strong> had<br />
lat<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>) aan de abdij van Averbode <strong>en</strong> het jaar daarop de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (naast de r<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit de<br />
kerkelijke goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de offergav<strong>en</strong> één van de bronn<strong>en</strong> van <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> van de kerk). Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />
aloud gebruik was één derde van de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> bestemd voor het onderhoud van de kerk <strong>en</strong> voor de<br />
eredi<strong>en</strong>st, één derde voor de arm<strong>en</strong> <strong>en</strong> één derde voor het lev<strong>en</strong>sonderhoud van de pastoor, doch de<br />
tweederd<strong>en</strong> bestemd voor kerk <strong>en</strong> eredi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> voor de arm<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> doorgaans <strong>in</strong> de Xde-XIde<br />
eeuw <strong>in</strong> de hand<strong>en</strong> van wereldlijke her<strong>en</strong>. Deze sch<strong>en</strong>k<strong>in</strong>g<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het kader van<br />
e<strong>en</strong> hervorm<strong>in</strong>gsbeweg<strong>in</strong>g die begonn<strong>en</strong> was met de Gregoriaanse Hervorm<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de XIde eeuw.<br />
Daardoor wilde m<strong>en</strong> kerkelijke goeder<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> die op onrechtmatige wijze door wereldlijke<br />
her<strong>en</strong> verworv<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, terug aan de kerk do<strong>en</strong> toekom<strong>en</strong>. Spijtig g<strong>en</strong>oeg werd<strong>en</strong> doorgaans die<br />
goeder<strong>en</strong> (de grond<strong>en</strong> die bij de kerk hoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> het daarmee verbond<strong>en</strong> patronaatsrecht) <strong>en</strong> die<br />
<strong>in</strong>komst<strong>en</strong> (de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>) niet teruggegev<strong>en</strong> aan de kerkfabriek aan wie ze recht<strong>en</strong>s toekwam<strong>en</strong>, maar<br />
aan e<strong>en</strong> abdij of kapittel geschonk<strong>en</strong>. Na <strong>en</strong>kele geschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de wereldlijke clerus, de abdij <strong>en</strong><br />
de feodale her<strong>en</strong> over de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, <strong>in</strong>corporeerde <strong>in</strong> 1296 de pr<strong>in</strong>sbisschop van Luik de kerk van<br />
<strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> de abdij van Averbode, waardoor de abdij alle pastorale <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> kreeg, maar ook de<br />
plicht had <strong>in</strong> het lev<strong>en</strong>sonderhoud te voorzi<strong>en</strong> van de vicarius perpetuus, dit is deg<strong>en</strong>e die te <strong>Wee</strong>lde<br />
de pastorale tak<strong>en</strong> waarnam.<br />
In de eerste helft van de XIVde eeuw was de pastoor (<strong>in</strong> de z<strong>in</strong> van vicarius perpetuus) van <strong>Wee</strong>lde<br />
dan ook e<strong>en</strong> regulier van Averbode, maar vanaf 1348 betaalde de abdij seculiere priesters om te<br />
<strong>Wee</strong>lde de pastorale tak<strong>en</strong> te vervull<strong>en</strong>. In de loop der jar<strong>en</strong> g<strong>in</strong>g deze vergoed<strong>in</strong>g weer e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficie<br />
op zich vorm<strong>en</strong>, waarvan bepaalde person<strong>en</strong> de materiële voordel<strong>en</strong> opstrek<strong>en</strong> zonder de<br />
verplicht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die eraan verbond<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, waar te nem<strong>en</strong>. Zo zi<strong>en</strong> we dat <strong>in</strong> 1399 J.Creyt, die<br />
waarschijnlijk aan het pauselijk hof verbleef, <strong>en</strong> <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong> van de XVIde eeuw Joannes Huberti van<br />
Lommel, de aartsdiak<strong>en</strong> van de Fam<strong>en</strong>ne <strong>in</strong> het pr<strong>in</strong>sbisdom Luik, "pastoors" van <strong>Wee</strong>lde g<strong>en</strong>oemd<br />
word<strong>en</strong>. Doch de taak van pastoor liet<strong>en</strong> zij vervull<strong>en</strong> door gehuurde priesters: sacerdotes merc<strong>en</strong>arii<br />
of deservitores.<br />
In de late Middeleeuw<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> er <strong>in</strong> de parochie van <strong>Wee</strong>lde behalve het pastoreel b<strong>en</strong>eficie<br />
waaraan de zielzorg was verbond<strong>en</strong>, nog andere b<strong>en</strong>eficies tot stand. Aan zulk b<strong>en</strong>eficie verbond<strong>en</strong><br />
de stichters e<strong>en</strong> bepaald <strong>in</strong>kom<strong>en</strong> (uit grond of kapitaal) <strong>en</strong> de verplicht<strong>in</strong>g om tot laf<strong>en</strong>is van hun ziel<br />
miss<strong>en</strong>, gebed<strong>en</strong> of goede werk<strong>en</strong> te verricht<strong>en</strong>. Zo bestond s<strong>in</strong>ds onheuglijke tijd (<strong>in</strong> elk geval van<br />
voor 1400) het b<strong>en</strong>eficie van de H.Maagd <strong>in</strong> de kerk. E<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficie van <strong>en</strong>igsz<strong>in</strong>s bijzondere aard is<br />
de kapelanie. De kapel van St.-Jan-Baptist werd <strong>in</strong> 1347 opgericht niet door één bepaald persoon<br />
maar door de <strong>in</strong>woners van het gehucht <strong>Wee</strong>lde-straat. De kapelaan moest, behalve zielemiss<strong>en</strong> <strong>in</strong> de<br />
week, de zondagsmis lez<strong>en</strong> voor de <strong>in</strong>woners van het gehucht, maar hij mocht ge<strong>en</strong> sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
toedi<strong>en</strong><strong>en</strong> of begraf<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> do<strong>en</strong> zonder toelat<strong>in</strong>g van de pastoor van St.-Michiel, want de <strong>in</strong>woners<br />
van <strong>Wee</strong>lde-straat blev<strong>en</strong> parochian<strong>en</strong> van St.-Michiel. In 1453 werd het b<strong>en</strong>eficie van de<br />
HH.Antonius, Cathar<strong>in</strong>a, Barbara e.a. gesticht, <strong>in</strong> 1473 dat van de H.Maagd (<strong>in</strong> de kapel van St.-Jan),<br />
<strong>in</strong> 1520 dat van de H.Anna <strong>en</strong> t<strong>en</strong>slotte <strong>in</strong> 1524 dat van St.-Joris. Rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g gehoud<strong>en</strong> met het feit dat<br />
sommige b<strong>en</strong>eficiant<strong>en</strong> niet altijd ter plaatse resideerd<strong>en</strong>, maar zich mits betal<strong>in</strong>g door e<strong>en</strong> andere<br />
b<strong>en</strong>eficiant liet<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>, kan m<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat er <strong>in</strong> het midd<strong>en</strong> van de XVIde eeuw buit<strong>en</strong> de<br />
deservitor van de parochiekerk <strong>en</strong> de kapelaan nog e<strong>en</strong> drietal priesters verblev<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde.<br />
Deze plattelandspriesters die over het algeme<strong>en</strong> ofwel bezitters war<strong>en</strong> van niet zo rijk gedoteerde<br />
b<strong>en</strong>eficies, ofwel als deservitor<strong>en</strong> niet erg hoog bezoldigd werd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die, omdat de sem<strong>in</strong>aries nog<br />
niet bestond<strong>en</strong>, praktisch ge<strong>en</strong> vorm<strong>in</strong>g hadd<strong>en</strong> g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, vormd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> soort van clericaal proletariaat<br />
van betrekkelijk laag <strong>in</strong>tellectueel, spiritueel <strong>en</strong> moreel peil. Zelfs van de vijf bezitters van het pastoraal<br />
b<strong>en</strong>eficie die ons uit de XVde eeuw bek<strong>en</strong>d zijn overtrad<strong>en</strong> er twee de celibaatswet. Vijf deservitores<br />
zijn ons uit dezelfde periode bek<strong>en</strong>d. Daarvan leefd<strong>en</strong> er drie <strong>in</strong> concub<strong>in</strong>aat. Antonius Block bv. wordt
tuss<strong>en</strong> 1436 <strong>en</strong> 1446 m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s zesmaal door de aartsdiak<strong>en</strong> beboet weg<strong>en</strong>s concub<strong>in</strong>aat met zijn<br />
meid Kathar<strong>in</strong>a. Ook e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficiant van het altaar van de H.Maagd Lucas Udonis, wordt <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong><br />
van de XVde eeuw beboet weg<strong>en</strong>s het niet onderhoud<strong>en</strong> van het celibaat.<br />
De huidige St.-Michielskerk werd gebouwd <strong>in</strong> de eerste helft van de XVIde eeuw. De kost<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
(gedeeltelijk) gedrag<strong>en</strong> door de to<strong>en</strong>malige "persoon" (bezitter van het b<strong>en</strong>eficie) van de kerk van<br />
<strong>Wee</strong>lde, de aartsdiak<strong>en</strong> Joannes Huberti. Daarom moest de kerkfabriek ieder jaar ti<strong>en</strong> rijnguld<strong>en</strong>s<br />
r<strong>en</strong>te betal<strong>en</strong> aan de r<strong>en</strong>tmeester van de beurz<strong>en</strong> die Huberti te Leuv<strong>en</strong> gesticht had voor arme<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit Lommel, <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Geel. De st<strong>en</strong><strong>en</strong> kapel van St.-Jan die de oorspronkelijke lem<strong>en</strong><br />
kapel verv<strong>in</strong>g, was waarschijnlijk iets vroeger dan de parochiekerk gebouwd. Het bronn<strong>en</strong>materiaal<br />
zegt ons we<strong>in</strong>ig over het godsdi<strong>en</strong>stig lev<strong>en</strong> van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde uit de late Middeleeuw<strong>en</strong>,<br />
maar m<strong>en</strong> kan wel veronderstell<strong>en</strong> dat het niet zoveel diepgang gehad zal hebb<strong>en</strong>. Van de priesters<br />
die we zojuist beschrev<strong>en</strong>, kan immers niet erg veel geestelijke leid<strong>in</strong>g uitgegaan zijn. Van de priesters<br />
die <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde verblev<strong>en</strong>, was alle<strong>en</strong> de deservitor van de kerk belast met de zielzorg <strong>en</strong> zijn pastoraal<br />
behelsde waarschijnlijk alle<strong>en</strong> het toedi<strong>en</strong><strong>en</strong> van sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zodat de gelovig<strong>en</strong> we<strong>in</strong>ig geestelijke<br />
vorm<strong>in</strong>g kreg<strong>en</strong>. De andere priesters war<strong>en</strong> altarist<strong>en</strong>: hun <strong>en</strong>ige taak bestond <strong>in</strong> het lez<strong>en</strong> van (ziele)miss<strong>en</strong>.<br />
Aldus kan m<strong>en</strong> ongeveer vermoed<strong>en</strong> welk beeld van christelijk lev<strong>en</strong> het gewone,<br />
ongeletterde volk opdeed uit dit clericaal bedrijf. Dood <strong>en</strong> hiernamaals stond<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal <strong>in</strong> hun<br />
geloofsbelev<strong>in</strong>g <strong>en</strong> zij vatt<strong>en</strong> de godsdi<strong>en</strong>stpraktijk<strong>en</strong> (miss<strong>en</strong>, sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, getijd<strong>en</strong>, gebed<strong>en</strong>,<br />
aflat<strong>en</strong>, processies <strong>en</strong> bedevaart<strong>en</strong>) voornamelijk op als e<strong>en</strong> waarborg voor het eeuwig lev<strong>en</strong>.<br />
Vandaar dat ook steeds nieuwe jaargetijd<strong>en</strong> gesticht werd<strong>en</strong>. Uit <strong>Wee</strong>lde is e<strong>en</strong> uniek docum<strong>en</strong>t<br />
bewaard, begonn<strong>en</strong> <strong>in</strong> de XIVde <strong>en</strong> beslot<strong>en</strong> <strong>in</strong> de XVIde eeuw: namelijk e<strong>en</strong> obituarium waar<strong>in</strong> <strong>in</strong> de<br />
volgorde van de kal<strong>en</strong>der de jaargetijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedacht<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> staan opgetek<strong>en</strong>d.<br />
Teg<strong>en</strong> de magische godsdi<strong>en</strong>stbelev<strong>in</strong>g van de late Middeleeuw<strong>en</strong> werd niet alle<strong>en</strong> gereageerd door<br />
de protestantse hervorm<strong>in</strong>g die uitg<strong>in</strong>g van Luther <strong>en</strong> de andere reformator<strong>en</strong>. Ook de katholieke<br />
hervorm<strong>in</strong>g die <strong>in</strong> de Nederland<strong>en</strong> <strong>in</strong>geleid werd niet alle<strong>en</strong> door de doorvoer<strong>in</strong>g van de besluit<strong>en</strong> van<br />
het concilie van Tr<strong>en</strong>te (1545-1563), maar ook door de opricht<strong>in</strong>g van nieuwe bisdomm<strong>en</strong> (1559) was<br />
e<strong>en</strong> reactie. <strong>Wee</strong>lde kwam aldus te behor<strong>en</strong> tot het bisdom Antwerp<strong>en</strong>. Aanvankelijk ressorteerde het<br />
onder de dek<strong>en</strong>ij Breda, maar to<strong>en</strong> bij het beg<strong>in</strong> van het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) de dek<strong>en</strong>ij<br />
Breda werd beperkt tot het staatsgebied <strong>en</strong> de nieuwe dek<strong>en</strong>ij Hoogstrat<strong>en</strong> werd opgericht, kwam het<br />
onder deze laatste.<br />
Fundam<strong>en</strong>teel <strong>in</strong> de hervorm<strong>in</strong>g van Tr<strong>en</strong>te was de reorganisatie van het b<strong>en</strong>eficiënwez<strong>en</strong>: de<br />
concilievaders van Tr<strong>en</strong>te wild<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>eficiant<strong>en</strong> ter plaatse do<strong>en</strong> resider<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>schakel<strong>en</strong> <strong>in</strong> de<br />
zielzorg. Zulke reorganisatie werd ook te <strong>Wee</strong>lde doorgevoerd. Reeds <strong>in</strong> 1572 smolt Sonnius, de<br />
eerste bisschop van Antwerp<strong>en</strong>, <strong>en</strong>kele b<strong>en</strong>eficiën sam<strong>en</strong>. De vierde bisschop Miraeus voltooide <strong>in</strong><br />
1609 het werk van zijn voorganger: de b<strong>en</strong>eficies van St.-Antonius, St.-Joris <strong>en</strong> de H.Maagd (<strong>in</strong> de<br />
kapel) werd<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> met de kapelanie, <strong>en</strong> di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> dus voortaan om <strong>in</strong> het lev<strong>en</strong>sonderhoud van<br />
de kapelaan te voorzi<strong>en</strong>. Reeds Sonnius had van de kapelaan ook e<strong>en</strong> onderpastoor gemaakt, die de<br />
pastoor moest bijstaan <strong>in</strong> de zielezorg. <strong>Wee</strong>lde had dus s<strong>in</strong>ds de Contrareformatie twee priesters,<br />
namelijk de pastoor, die s<strong>in</strong>ds het midd<strong>en</strong> van de XVIIde eeuw terug steeds e<strong>en</strong> norbertijn van<br />
Averbode was <strong>en</strong> de onderpastoor-kapelaan, e<strong>en</strong> seculier priester, hoogstwaarschijnlijk doorgaans<br />
afgeleverd door het <strong>in</strong> 1605 gestichte sem<strong>in</strong>arie van Antwerp<strong>en</strong>. Doch <strong>in</strong> 1667/68 stichtte Wouter Van<br />
d<strong>en</strong> Bergh e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficie ter ere van de HH.Norbertus <strong>en</strong> Brigitta <strong>en</strong> van O.L.Vrouw, te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> door<br />
e<strong>en</strong> norbertijn, met het doel te <strong>Wee</strong>lde nog e<strong>en</strong> derde priester te hebb<strong>en</strong>. Daarom was uitdrukkelijk<br />
bepaald dat het nieuwe b<strong>en</strong>eficie nooit mocht versmolt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de pastorij of kapelanie.<br />
In <strong>Wee</strong>lde bestond ook nog steeds het middeleeuwse b<strong>en</strong>eficie van de matricularia of kosterij,<br />
waarvan de b<strong>en</strong>eficiant e<strong>en</strong> priester kon zijn. Doch naast de koster-b<strong>en</strong>eficiant kon er tegelijkertijd ook<br />
e<strong>en</strong> koster <strong>in</strong> de hed<strong>en</strong>daagse z<strong>in</strong> van het woord zijn. Rond het midd<strong>en</strong> van de XVIIde eeuw was de<br />
vader van kapelaan Jacobus Waermans vele jar<strong>en</strong> lang schoolmeester-koster-organist. Na de dood<br />
van zijn vader nam kapelaan Waermans di<strong>en</strong>s tak<strong>en</strong> over. Bij de dood van deze ijverige priester <strong>in</strong><br />
1682 werd Michaël Van der Heyd<strong>en</strong>, schoolmeester-koster-organist. Uit dit alles blijkt dat er s<strong>in</strong>ds de<br />
XVIIde eeuw regelmatig school werd gehoud<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde. In 1733 was er e<strong>en</strong> conflict tuss<strong>en</strong> de<br />
clerus <strong>en</strong> de wereldlijke overheid te <strong>Wee</strong>lde over de vraag wie de tor<strong>en</strong>klok moest onderhoud<strong>en</strong>: de<br />
matricularius Stobbelaer uit hoofde van zijn b<strong>en</strong>eficie, dan wel de schoolmeester (op dat og<strong>en</strong>blik<br />
Herman Bocx) uit hoofde van e<strong>en</strong> contract met de schep<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> mits betal<strong>in</strong>g.
Nietteg<strong>en</strong>staande de clerus van na het concilie gek<strong>en</strong>merkt wordt door e<strong>en</strong> veel groter waardigheid<br />
dan de middeleeuwse verdwijn<strong>en</strong> de schandaalfigur<strong>en</strong> niet helemaal. Pastoor Sever<strong>in</strong>us Otgeri achtte<br />
<strong>in</strong> 1696 zijn kapelaan J.Dick<strong>en</strong>s onbekwaam tot zijn ambt: hij kon niet fatso<strong>en</strong>lijk de mis z<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, omdat<br />
hij ge<strong>en</strong> stem had <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> noot muziek k<strong>en</strong>de. Over dezelfde kapelaan werd <strong>in</strong> 1713 fel geklaagd<br />
door de dek<strong>en</strong>, omdat hij zich te buit<strong>en</strong> g<strong>in</strong>g aan brandewijn <strong>en</strong> hij werd door het bisdom op de v<strong>in</strong>gers<br />
getikt. Nog <strong>in</strong> de XVIIIde eeuw was de matricularius, E.H.Stobbelaer, <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde berucht weg<strong>en</strong>s<br />
veelvuldige dronk<strong>en</strong>schap. De verhoud<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> de pastoor <strong>en</strong> de regeerders (schout <strong>en</strong> schep<strong>en</strong><strong>en</strong>)<br />
schijnt niet erg goed geweest te zijn, want om allerlei kle<strong>in</strong>ighed<strong>en</strong> ontstond<strong>en</strong> soms lang aanslep<strong>en</strong>de<br />
moeilijkhed<strong>en</strong> zoals <strong>in</strong> 1716 to<strong>en</strong> de pastoor zelf vanop de preekstoel de nam<strong>en</strong> van de kerk-, kapel-<br />
<strong>en</strong> arm<strong>en</strong>meesters had bek<strong>en</strong>dgemaakt <strong>in</strong> plaats van dit door de vorster te lat<strong>en</strong> do<strong>en</strong> (vanuit het nog<br />
bestaande vorstershuisje). Ook was er <strong>in</strong> 1699 <strong>en</strong> herhaalde mal<strong>en</strong> op het e<strong>in</strong>de van de XVIIIde eeuw<br />
ong<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> bij de <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, omdat het regulier b<strong>en</strong>eficie van Wouter Van d<strong>en</strong> Bergh ofwel<br />
helemaal niet ofwel door dezelfde priester als de kapelanie bedi<strong>en</strong>d werd.<br />
Na de verwoest<strong>in</strong>g<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de godsdi<strong>en</strong>sttroebel<strong>en</strong> van de XVIde eeuw werd<strong>en</strong> onder Albrecht <strong>en</strong><br />
Isabella allerweg<strong>en</strong> <strong>in</strong> het Vlaamse land de kerk<strong>en</strong> gerestaureerd. In <strong>Wee</strong>lde werkte m<strong>en</strong> aan de<br />
reparatie van de kerk <strong>in</strong> het eerste dec<strong>en</strong>nium van de XVIIIde eeuw. In het midd<strong>en</strong> van de eeuw kon<br />
m<strong>en</strong> gaan d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan de verfraai<strong>in</strong>g van het <strong>in</strong>terieur, waar o.a. Artus Quell<strong>in</strong>g aan meegewerkt<br />
heeft. De dochter van de secretaris, Cathar<strong>in</strong>a Lemm<strong>en</strong>s, maakte zich to<strong>en</strong> zeer verdi<strong>en</strong>stelijk door<br />
geld<strong>in</strong>zamel<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Wanneer echter <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong> van de XVIIIde eeuw de pastoor e<strong>en</strong> nieuw oksaal <strong>en</strong><br />
orgel liet bouw<strong>en</strong>, kwam<strong>en</strong> er alweer reclamaties van de regeerders van <strong>Wee</strong>lde. In de tweede helft<br />
van de XVIIIde eeuw moest pastoor Smeesters de kerk <strong>en</strong> de pastorij nogmaals lat<strong>en</strong> herstell<strong>en</strong>. Bij<br />
de restauratie van de kerk war<strong>en</strong> de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>heffers verplicht (e<strong>en</strong> gedeelte van) de kost<strong>en</strong> te drag<strong>en</strong>,<br />
kracht<strong>en</strong>s de oorspronkelijke bedoel<strong>in</strong>g van de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, die <strong>in</strong> de loop van de XVIIde-XVIIIde eeuw<br />
steeds beter werd<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong>. De regeerders van <strong>Wee</strong>lde hadd<strong>en</strong> bij de restauratie onder Albrecht<br />
<strong>en</strong> Isabella <strong>en</strong> pastoor Smeesters bij de restauratie <strong>in</strong> de XVIIIde eeuw e<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>lange strijd te voer<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> de abdij van Tongerlo, aan wie op niet geheel duidelijke wijze de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde althans<br />
gedeeltelijk war<strong>en</strong> overgegaan.<br />
Na Tr<strong>en</strong>te werd de pastoraal veel krachtdadiger ter hand g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De bevolk<strong>in</strong>g werd veel sterker<br />
dan tevor<strong>en</strong> doordrong<strong>en</strong> van de christelijke leer <strong>en</strong> moraal. Zoals elders was het ook <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde de<br />
taak van de pastoor te prek<strong>en</strong> <strong>in</strong> de hoogmis, terwijl de kapelaan <strong>in</strong> de vroegmis catechismusonderricht<br />
moest gev<strong>en</strong>. Vermoedelijk gaf ook de kapelaan het catechismus-onderricht aan de jeugd,<br />
's zondags na het ontbijt of voor of na het lof. Daar bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> vanaf de XVIIde eeuw de k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> meer<br />
<strong>en</strong> meer regelmatig schoolliep<strong>en</strong>, werd de godsdi<strong>en</strong>stige vorm<strong>in</strong>g van de lek<strong>en</strong> nu veel beter<br />
verzekerd dan <strong>in</strong> de eeuw<strong>en</strong> daarvoor. De priesters voerd<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> felle aktie voor de zedelijke<br />
verheff<strong>in</strong>g van het volk. Bijvoorbeeld probeerd<strong>en</strong> zij gem<strong>en</strong>gde bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van de jeugd te<br />
verh<strong>in</strong>der<strong>en</strong>, maar dek<strong>en</strong> Hieronymus van Diep<strong>en</strong>dael zag zich bij zijn jaarlijks bezoek aan de<br />
parochie op 1 mei 1694 (hij was speciaal op deze dag gekom<strong>en</strong> omdat 1 mei e<strong>en</strong> volksfeest was)<br />
verplicht e<strong>en</strong> felle preek af te stek<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> deze zog<strong>en</strong>aamde "labbay<strong>en</strong>", gem<strong>en</strong>gde b<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
jonger<strong>en</strong>. In 1756-1760 moest dek<strong>en</strong> De Vos het grote schandaal aanklag<strong>en</strong>, dat er op het kerkhof<br />
twee taveern<strong>en</strong> stond<strong>en</strong> (wel degelijk op het kerkhof, want er was ge<strong>en</strong> haag of muur)! Deze klacht<strong>en</strong><br />
getuig<strong>en</strong> echter eerder van de hoge eis<strong>en</strong> van de posttrid<strong>en</strong>tijnse clerus dan van zedelijk verval van<br />
de bevolk<strong>in</strong>g.<br />
De <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de clerus hebb<strong>en</strong> allesz<strong>in</strong>s geresulteerd <strong>in</strong> e<strong>en</strong> beter geord<strong>en</strong>d kerkelijk lev<strong>en</strong><br />
van de lek<strong>en</strong>. Op zon- <strong>en</strong> feestdag<strong>en</strong> war<strong>en</strong> er <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde twee geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> tot mishor<strong>en</strong>: de<br />
vroegmis van de kapelaan (waarschijnlijk <strong>in</strong> de kapel, hoewel er op bepaalde og<strong>en</strong>blikk<strong>en</strong> daarover<br />
moeilijkhed<strong>en</strong> zijn geweest) <strong>en</strong> de hoogmis van de pastoor. Praktisch iedere<strong>en</strong> hield zijn Pas<strong>en</strong><br />
(ongeveer 650 op het e<strong>in</strong>de van de XVIIde eeuw wat neerkomt op de ganse bevolk<strong>in</strong>g bov<strong>en</strong> de<br />
eerste communie-leeftijd). Behalve <strong>in</strong> de verplichte godsdi<strong>en</strong>stoef<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> (mishor<strong>en</strong>, paascommunie,<br />
jaarlijkse biecht) zocht de vroomheid van het volk vooral uit<strong>in</strong>g <strong>in</strong> broederschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
heilig<strong>en</strong>verer<strong>in</strong>g. De Broederschap van de H.Roz<strong>en</strong>krans werd te <strong>Wee</strong>lde gesticht <strong>in</strong> 1652. St.-<br />
Christoffel werd <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde bijzonder vereerd: er zoud<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1657, 1667, 1681 <strong>en</strong> 1691 aan hem<br />
g<strong>en</strong>ez<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te dank<strong>en</strong> zijn geweest van ziek<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebrekkig<strong>en</strong> die van elders naar <strong>Wee</strong>lde op<br />
bedevaart kwam<strong>en</strong>. De paus verbond <strong>in</strong> 1692, 1699, 1730 <strong>en</strong> 1753 aflat<strong>en</strong> aan de verer<strong>in</strong>g van St.-<br />
Christoffel <strong>in</strong> de kerk of de kapel van <strong>Wee</strong>lde. St.-Jan de Doper trok ook veel volk naar de hem<br />
toegewijde kapel. De paus verle<strong>en</strong>de <strong>in</strong> 1718, 1728 <strong>en</strong> 1761 aflat<strong>en</strong> aan de gelovig<strong>en</strong> die St.-Jan op<br />
zijn feestdag <strong>in</strong> de kapel kwam<strong>en</strong> groet<strong>en</strong>. Aanzi<strong>en</strong>lijke sticht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> gebeurd<strong>en</strong> nog regelmatig tot <strong>in</strong> de<br />
eerste helft van de XVIIIde eeuw. De bek<strong>en</strong>dste was de fundatie van Jacob Hubert Ketelaars of het
"Hospitaal". Deze sticht<strong>in</strong>g dateert uit 1668 <strong>en</strong> de kerk van <strong>Wee</strong>lde heeft er tot op de dag van vandaag<br />
<strong>in</strong>komst<strong>en</strong> van terwijl er tot tuss<strong>en</strong> de twee wereldoorlog<strong>en</strong> miss<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> opgedrag<strong>en</strong> tot laf<strong>en</strong>is van<br />
de ziel van de stichter.
Hoofdstuk 3: De Vrijheid <strong>Wee</strong>lde<br />
De Vrijheid <strong>Wee</strong>lde v<strong>in</strong>dt haar oorsprong 700 jaar geled<strong>en</strong>. De oudste archiefstukk<strong>en</strong>, waarvan alle<strong>en</strong><br />
afschrift<strong>en</strong> van latere datum bewaard blev<strong>en</strong>, gaan terug tot de 13e eeuw. In die tijd was <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong><br />
dorp dat deel uitmaakte van het oude hertogdom Brabant. Dit omvatte de huidige prov<strong>in</strong>cies Brabant,<br />
Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> het huidige Nederlandse Noord-Brabant. Dit hertogdom werd bestuurd vanuit Leuv<strong>en</strong>.<br />
H<strong>en</strong>drik I, Hertog van Brabant tuss<strong>en</strong> 1190 <strong>en</strong> 1235, begon met de bestuurlijke <strong>en</strong> rechterlijke<br />
<strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g van zijn hertogdom. In ieder dorp stelde hij e<strong>en</strong> "villicus" of stadhouder aan. Die moest de<br />
hertog ter plaatse vervang<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd meestal gekoz<strong>en</strong> uit verdi<strong>en</strong>stelijke krijgslied<strong>en</strong> die onder de<br />
hertog gedi<strong>en</strong>d hadd<strong>en</strong>. Zijn bevoegdhed<strong>en</strong> war<strong>en</strong> verscheid<strong>en</strong>.<br />
Op de eerste plaats moest hij wak<strong>en</strong> over het maalrecht; de laatste korrel graan van de dorp<strong>en</strong><br />
Ravels, <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Poppel moest gemal<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op de w<strong>in</strong>dmol<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde of op de watermol<strong>en</strong><br />
van Rovert-Poppel. Op elk mud graan werd één vat of 1/16e deel afgehoud<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mud was 75 kg.<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vat was 4,7 kg (schepmeel). Hij stond <strong>in</strong> voor de graanti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> op bigg<strong>en</strong>,<br />
lammer<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonge ganz<strong>en</strong>, welke vanaf 1620 met e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardig geldbedrag aangezuiverd<br />
kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hij <strong>in</strong>de de "houtschat" bij houtkoopdag<strong>en</strong> <strong>en</strong> de jachtpacht. Hij bepaalde de<br />
grondbelast<strong>in</strong>g of de cijns, maar <strong>in</strong> de 18de eeuw werd dit laatste werk opgedrag<strong>en</strong> aan de<br />
"bedesetter" of borgemeester. Het dorp kreeg elk jaar e<strong>en</strong> andere borgemeester. De ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> kond<strong>en</strong><br />
aan derd<strong>en</strong> verpacht of verkocht word<strong>en</strong>. Immers, Gijsbrecht Bac, heer van <strong>Wee</strong>lde, verkocht <strong>in</strong> 1365<br />
twee derd<strong>en</strong> van de <strong>Wee</strong>ldse ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> aan Wouter Bac uit Tilburg, die abt was <strong>in</strong> Tongerlo. Deze<br />
ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> betrekk<strong>in</strong>g op: "G<strong>en</strong>eynde, 't Guld<strong>en</strong>, de Hegge, de Schijne <strong>en</strong> de Leemputt<strong>en</strong>". Naast<br />
al deze verplicht<strong>in</strong>g<strong>en</strong> die de <strong>in</strong>woners van het dorp t.o.v. de stadhouder of de Heer van <strong>Wee</strong>lde<br />
hadd<strong>en</strong>, kreg<strong>en</strong> ze echter ook de kans om bepaalde voorrecht<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrijhed<strong>en</strong> te bekom<strong>en</strong>. Dit kon<br />
gebeur<strong>en</strong> door de betal<strong>in</strong>g van extra belast<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, de "Noodbede". Deze noodbed<strong>en</strong> war<strong>en</strong> niet<br />
verplicht voor de dorp<strong>en</strong>, maar sommige dorp<strong>en</strong> betaald<strong>en</strong> ze toch ter verwerv<strong>in</strong>g van voorrecht<strong>en</strong>.<br />
Het bekom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> "Vrijheid" was <strong>in</strong> feite e<strong>en</strong> afgekocht privilege. De geme<strong>en</strong>schap die de<br />
voornaamste vrijhed<strong>en</strong> bekwam, werd ook "Vrijheid" g<strong>en</strong>oemd. <strong>Wee</strong>lde werd zo'n Vrijheid onder<br />
Hertog Jan I, die hertog van Brabant was van 1268 tot 1294.<br />
Om de vele oorlog<strong>en</strong> ter uitbreid<strong>in</strong>g van zijn hertogdom te bekostig<strong>en</strong>, had hij e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>igte noodbed<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> <strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> het is meer dan waarschijnlijk dat <strong>Wee</strong>lde zijn vrijheidsbrief bekwam onder zijn<br />
bestuur. Het eerste <strong>en</strong> voornaamste voorrecht van e<strong>en</strong> Vrijheid was de aanstell<strong>in</strong>g van zev<strong>en</strong><br />
schep<strong>en</strong><strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> ruime rechterlijke bevoegdheid hadd<strong>en</strong>. Ze werd<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> uit de welgestelde<br />
burgers, "de gegoyde <strong>in</strong>geset<strong>en</strong>e". De schep<strong>en</strong>keuze gebeurde: "na gehoord te hebb<strong>en</strong> de replatie<br />
der pr<strong>in</strong>cipaelste gegoyd<strong>en</strong>s, repres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>de 't corpus deser gemeynte", na dus advies <strong>in</strong>gewonn<strong>en</strong><br />
te hebb<strong>en</strong> van de meest welgestelde burgers, die uitsluit<strong>en</strong>d <strong>in</strong>spraak hadd<strong>en</strong> bij belangrijke<br />
besliss<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. De schep<strong>en</strong>bank werd voorgezet<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> schout. Er was ook e<strong>en</strong> secretaris <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
p<strong>en</strong>n<strong>in</strong>gmeester aan verbond<strong>en</strong>. De eerste schep<strong>en</strong> <strong>in</strong> rang was de schep<strong>en</strong>-presid<strong>en</strong>t. De schout<br />
was de belangrijkste figuur van de Vrijheid <strong>en</strong> hij was meestal "meester <strong>in</strong> de recht<strong>en</strong>".<br />
De schep<strong>en</strong>bank van <strong>Wee</strong>lde oef<strong>en</strong>de de rechterlijke macht uit over de drie dorp<strong>en</strong> (<strong>Wee</strong>lde, Ravels<br />
<strong>en</strong> Poppel). De schep<strong>en</strong>bank, ook vierschaar g<strong>en</strong>oemd, had alle rechtsmacht <strong>en</strong> ze vonniste alle<br />
geschill<strong>en</strong> die de "grond" raakt<strong>en</strong> bij scheid<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, del<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, koopdag<strong>en</strong>, voogdij <strong>en</strong> nalat<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>.<br />
Ze was ook bevoegd voor geschill<strong>en</strong> rak<strong>en</strong>de "lijf <strong>en</strong> let", zoals beledig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, vechtpartij<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrog.<br />
Zelfs behandelde ze halszak<strong>en</strong> als moord, roofmoord, verkracht<strong>in</strong>g <strong>en</strong> brandsticht<strong>in</strong>g. Ter voorlicht<strong>in</strong>g<br />
van de bevolk<strong>in</strong>g hield de schout tweemaal per jaar "de e<strong>en</strong><strong>in</strong>ghe", rond Pas<strong>en</strong> <strong>en</strong> rond Kerstmis. De<br />
"e<strong>en</strong><strong>in</strong>ghe" was e<strong>en</strong> soort volksvergader<strong>in</strong>g <strong>en</strong> hierover schreef Hertog Jan II <strong>in</strong> 1296: "de e<strong>en</strong><strong>in</strong>ghe<br />
van <strong>Wee</strong>lde dat zijn alle de dorp<strong>en</strong> gehucht<strong>en</strong> oft plaets<strong>en</strong> die onder <strong>Wee</strong>lde zijn vere<strong>en</strong>icht oft<br />
daeronder ressorter<strong>en</strong>; te wet<strong>en</strong> <strong>in</strong> regard van bancke (rechtsspraak) namelijk de Vrijheid <strong>Wee</strong>lde<br />
metter dorp<strong>en</strong> van Ravels <strong>en</strong> Poppel". In 1307 schreef Hertog Jan II nog: "...dat die van Ravels <strong>en</strong><br />
Poppel naar <strong>Wee</strong>lde te rade <strong>en</strong> te rechte comm<strong>en</strong>". E<strong>en</strong> ander voorrecht dat <strong>Wee</strong>lde van de Hertog<br />
bekwam, was de vrijstell<strong>in</strong>g van "hand- <strong>en</strong> spandi<strong>en</strong>st". <strong>Wee</strong>lde had zich vrijgekocht van de<br />
verplicht<strong>in</strong>g om <strong>in</strong> di<strong>en</strong>st van de hertog te gaan werk<strong>en</strong> (met handwerkers <strong>en</strong> gespan) aan de<br />
vest<strong>in</strong>gwerk<strong>en</strong> van Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de wall<strong>en</strong> van 's-Hertog<strong>en</strong>bosch.<br />
Door huwelijk <strong>en</strong> andere omstandighed<strong>en</strong> kwam <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> de 14de eeuw aan de graaf van<br />
Vlaander<strong>en</strong>. In 1407 ruilde Jan zonder Vrees, graaf van Vlaander<strong>en</strong>, met Antoon van Boergondië,<br />
hertog van Brabant, D<strong>en</strong>dermonde teg<strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> ressort. In die periode bekwam <strong>Wee</strong>lde ook
voorrecht<strong>en</strong> van de graaf van Vlaander<strong>en</strong>, o.a. tolvrij verkeer van koopwaar, voornamelijk wol <strong>en</strong> vlas,<br />
over weg<strong>en</strong> <strong>en</strong> brugg<strong>en</strong> van Vlaander<strong>en</strong>. Andere voorrecht<strong>en</strong> die <strong>Wee</strong>lde bekwam <strong>in</strong> de 15e eeuw<br />
war<strong>en</strong>: de opricht<strong>in</strong>g van twee jaarmarkt<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> wekelijkse vrijdagmarkt. Ook de opricht<strong>in</strong>g van de<br />
schuttersgild<strong>en</strong> dateert uit die tijd <strong>en</strong> het voorrecht van de <strong>in</strong>gezet<strong>en</strong><strong>en</strong> alle<strong>en</strong> te mog<strong>en</strong> gevonnist<br />
word<strong>en</strong> door de eig<strong>en</strong> vierschaar. E<strong>en</strong> Vrijheid betek<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> welvar<strong>en</strong>de geme<strong>en</strong>schap, die veel<br />
extra-belast<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kon betal<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat bleek verder uit het hoog aantal hoogstud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>in</strong>geschrev<strong>en</strong><br />
aan de universiteit te Leuv<strong>en</strong>. Over e<strong>en</strong> periode van 300 jaar, van 1490 tot 1789, telde <strong>Wee</strong>lde 50<br />
stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, Poppel 16 <strong>en</strong> Ravels 3.<br />
De eerste door Brabant g<strong>en</strong>oemde "Heer van <strong>Wee</strong>lde" was Joannes de Bie, die <strong>in</strong> 1296 werd<br />
aangesteld. Hij werd opgevolgd door zijn zoon H<strong>en</strong>drik de Bie, die vermoedelijk ge<strong>en</strong> mannelijke<br />
afstammel<strong>in</strong>g<strong>en</strong> naliet, want zijn dochter Cathar<strong>in</strong>a de Bie werd vervolg<strong>en</strong>s "Vrouw van <strong>Wee</strong>lde". Door<br />
haar huwelijk met Gijsbrecht Bac van West-Tilburg kwam het stadhouderschap <strong>in</strong> hand<strong>en</strong> van het<br />
geslacht Bac (Bax) dat van vader op zoon vererfd werd. Na Gijsbrecht kwam Laur<strong>en</strong>s, daarna weer<br />
e<strong>en</strong> Gijsbrecht <strong>en</strong> na deze weer e<strong>en</strong> Laur<strong>en</strong>s. Daar deze uitwijkt om schout te word<strong>en</strong> <strong>in</strong> het<br />
Nederlandse Oosterhout <strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong> deel van zijn recht<strong>en</strong> verkoopt, gaat het stadhouderschap<br />
over naar Jacob Peeters van Wijtvliet. Het geslacht Van d<strong>en</strong> Nieuw<strong>en</strong>huyz<strong>en</strong> heeft <strong>in</strong> de 15e <strong>en</strong> 16e<br />
eeuw de Vrijheid van schout<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>: H<strong>en</strong>ricus, Bartholomeus, Govaert <strong>en</strong> Bartholomeus Van d<strong>en</strong><br />
Nieuw<strong>en</strong>huyz<strong>en</strong> war<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>de schout<strong>en</strong> van de Vrijheid. Roemrijke afstammel<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van dit geslacht<br />
hebb<strong>en</strong> ver buit<strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde de faam van hun rechtsgeleerdheid uitgedrag<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de<br />
godsdi<strong>en</strong>sttwist<strong>en</strong> van de 16e eeuw heeft de Vrijheid droeve dag<strong>en</strong> beleefd. Bartholomeus<br />
Verhoev<strong>en</strong>, Schout, Joannes Matthijss<strong>en</strong>, zijn secretaris, <strong>en</strong> 13 ander<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> om hun geloof<br />
gemarteld <strong>en</strong> gedood <strong>in</strong> 't jaar 1573, één jaar na de marteldood van <strong>Nicolaus</strong> Janss<strong>en</strong> <strong>Poppelius</strong>.<br />
De bolwerk<strong>en</strong> van de Vrijheid war<strong>en</strong> twee versterkte kastel<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> "de borcht" geleg<strong>en</strong> war<strong>en</strong>.<br />
Sommig<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat deze burcht<strong>en</strong> verwoest zijn <strong>in</strong> 1590 door soldat<strong>en</strong> van Berg<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de<br />
veldtocht van pr<strong>in</strong>s Maurits van Oranje teg<strong>en</strong> de Spanjaard<strong>en</strong>. Maar als we de <strong>Wee</strong>ldse<br />
geschiedschrijver pastoor Van Dung<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> gelov<strong>en</strong>, moet die verwoest<strong>in</strong>g reeds <strong>in</strong> 1487 gebeurd<br />
zijn. Hij vermeldt immers dat er ouderl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> war<strong>en</strong> die het pu<strong>in</strong> van de grondvest<strong>en</strong> nog gezi<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong> <strong>en</strong> Zebertus Van Dung<strong>en</strong> was pastoor van <strong>Wee</strong>lde vanaf 1598. Op deze burcht<strong>en</strong> woond<strong>en</strong><br />
de patriciërs (lagere adel) <strong>en</strong> de verwoest<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van 1487 werd<strong>en</strong> door de troep<strong>en</strong> van keizer<br />
Maximiliaan aangericht <strong>in</strong> de strijd teg<strong>en</strong> de lagere adel. Onze drie dorp<strong>en</strong> beleefd<strong>en</strong> to<strong>en</strong> e<strong>en</strong> echte<br />
rampspoed. <strong>Wee</strong>lde viel van 1071 ziel<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1480 terug naar 847 ziel<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1496. De eerste ernstige<br />
schermutsel<strong>in</strong>g die de Vrijheid <strong>Wee</strong>lde k<strong>en</strong>de, had plaats op 23 januari 1419. Op die datum was de<br />
abt van Tongerlo er <strong>in</strong> geslaagd de gedeeltelijke afscheid<strong>in</strong>g van Ravels te bewerk<strong>en</strong>. Hij mocht daar<br />
e<strong>en</strong> schep<strong>en</strong>bank opricht<strong>en</strong> die alle<strong>en</strong> de lagere rechtsspraak kon beoef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Hij stelde zev<strong>en</strong><br />
schep<strong>en</strong><strong>en</strong> aan met e<strong>en</strong> meier of voorzitter van de rechtbank. Ravels bleef echter bij <strong>Wee</strong>lde voor de<br />
middelbare <strong>en</strong> hogere rechtsspraak tot <strong>in</strong> 1438. To<strong>en</strong> wilde Ravels bij <strong>Wee</strong>lde weg <strong>en</strong> het liet zich<br />
plaats<strong>en</strong> onder de bevoegdheid van de schep<strong>en</strong>bank van de stad Antwerp<strong>en</strong>. In 1558 bekwam Ravels<br />
e<strong>en</strong> volledig zelfstandige schep<strong>en</strong>bank, maar moest ze weer prijsgev<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1619 onder de pr<strong>in</strong>s van<br />
Oranje.<br />
Jan de Knuyt, e<strong>en</strong> Zeeuw uit Middelburg, bele<strong>en</strong>de de dorp<strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Ravels. Hij stond ervoor<br />
bek<strong>en</strong>d, dat hij zich door steekp<strong>en</strong>n<strong>in</strong>g<strong>en</strong> liet beïnvloed<strong>en</strong>. Onder zijn bew<strong>in</strong>d werd de Vrijheid <strong>Wee</strong>lde<br />
weer her<strong>in</strong>gericht naar vroegere maatstaf <strong>en</strong> dat duurde tot <strong>in</strong> 1626. Met Amalia van Solms,<br />
landvoogdes, heeft de <strong>Wee</strong>ldse schep<strong>en</strong>bank jar<strong>en</strong>lang geprocedeerd om te behoud<strong>en</strong> wat het had.<br />
Uite<strong>in</strong>delijk is <strong>Wee</strong>lde daar<strong>in</strong> niet gelukt, want zelfs Poppel verkreeg e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> schep<strong>en</strong>bank <strong>in</strong> 1655<br />
<strong>en</strong> Ravels <strong>in</strong> 1663. In acht jaar tijd moest de Vrijheid e<strong>en</strong> gevoelige aderlat<strong>in</strong>g ondergaan. De 18e<br />
eeuw, onder Oost<strong>en</strong>rijks bew<strong>in</strong>d, was voor de Vrijheid e<strong>en</strong> periode van stille welvaart. Uit de<br />
volkstell<strong>in</strong>g van 1754 leerd<strong>en</strong> we dat de Vrijheid, bekek<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s ner<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambacht<strong>en</strong>, één<br />
geslot<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>chap vormde, waar<strong>in</strong> <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> war<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> op <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>. To<strong>en</strong><br />
war<strong>en</strong> er 101 grote <strong>en</strong> kle<strong>in</strong>e landbouwuitbat<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Huisnijverheid of zelfstandige bedrijv<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
weer te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> <strong>in</strong>: 1 mol<strong>en</strong>, 1 koperslagerij, 1 olieslagerij, 2 brouwerij<strong>en</strong>, 1 gareelmakerij, 3<br />
wag<strong>en</strong>makerij<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1 scho<strong>en</strong>makerij. Verder woond<strong>en</strong> er: 15 sp<strong>in</strong>sters, 3 sp<strong>in</strong>ners, 7 wevers <strong>en</strong> 1<br />
lak<strong>en</strong>wever, 7 kleermakers, 3 strodekkers, 1 kuiper, 5 herbergiers <strong>en</strong> 1 herbergierster. Ook werd<strong>en</strong> er<br />
22 werklied<strong>en</strong> vernoemd, 1 pastoor, 1 kapelaan, 1 onderwijzer-koster <strong>en</strong> 1 vorster. De vorster heette<br />
later "veldwachter". Teg<strong>en</strong> de S<strong>in</strong>t-Michielskerk was e<strong>en</strong> verhoog, het vorstershuisje (bestaat nu nog)<br />
van waarop hij de <strong>in</strong>woners na de zondagsmis allerhande aankondig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, besluit<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verord<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de schep<strong>en</strong>bank t<strong>en</strong> gehore bracht.
Naar de aantall<strong>en</strong> doopsels, huwelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> sterfgevall<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1600 <strong>en</strong> 1800 kon m<strong>en</strong> de kern van<br />
de <strong>Wee</strong>ldse families van to<strong>en</strong> rangschikk<strong>en</strong> als volgt: De Bont, Bax, Dick<strong>en</strong>s, Vermeer<strong>en</strong>, Van<br />
Eyndhov<strong>en</strong>, Luyt<strong>en</strong>, Janss<strong>en</strong>, Vloemans, Van Beeck, Van d<strong>en</strong> Heuvel, Van Hees, Van Heyst, Van<br />
Loon, Bols, De Bie <strong>en</strong> Verhey<strong>en</strong>. De Vrijheid bleef bestaan tot aan de Franse Revolutie <strong>in</strong> 1789. E<strong>en</strong><br />
grondige reorganisatie van bestuurlijke <strong>en</strong> rechterlijke <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> werd hierdoor teweeggebracht. De<br />
"geme<strong>en</strong>te" zoals we die nu k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, vond to<strong>en</strong> haar oorsprong.
Hoofdstuk 4: <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> de 19de <strong>en</strong> 20ste eeuw<br />
A. In bestuurlijk opzicht<br />
Ook voor <strong>Wee</strong>lde luidt de Franse Revolutie e<strong>en</strong> nieuw tijdvak <strong>in</strong>. Door de afschaff<strong>in</strong>g van privileges <strong>en</strong><br />
feodale recht<strong>en</strong> groei<strong>en</strong> de burgerlijke <strong>en</strong> kerkelijke <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> op het lokale vlak uit tot de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> parochies zoals we die tot voor kort (voor de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: tot voor de fusie, voor de parochie: tot<br />
voor de hervorm<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van Vaticanum II) k<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Bij de eerste <strong>in</strong>val van de Frans<strong>en</strong> <strong>in</strong> ons land <strong>in</strong> 1792 trokk<strong>en</strong> de Franse legers via <strong>Wee</strong>lde van Mol<br />
naar Breda. In 1794 bezett<strong>en</strong> de Frans<strong>en</strong> def<strong>in</strong>itief het huidige België. In 1795 werd het bezet gebied<br />
<strong>in</strong>gelijfd bij Frankrijk. E<strong>en</strong> gec<strong>en</strong>traliseerd bestuur werd <strong>in</strong>gevoerd. Door de afschaff<strong>in</strong>g van de<br />
regionale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, zoals Stat<strong>en</strong> <strong>en</strong> Raad van Brabant, verlor<strong>en</strong> de oude prov<strong>in</strong>ciën of<br />
vorst<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> van de Zuidelijke Nederland<strong>en</strong> hun autonomie. Ze werd<strong>en</strong> <strong>in</strong>gedeeld <strong>in</strong><br />
departem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, die bestuurd werd<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> prefect. <strong>Wee</strong>lde kwam te behor<strong>en</strong> tot het "départem<strong>en</strong>t<br />
des deux Nèthes". Ook op het lokale vlak uniformiseerd<strong>en</strong> de Frans<strong>en</strong> het bestuur: overal werd e<strong>en</strong><br />
op dezelfde manier gestructureerde geme<strong>en</strong>teraad, met e<strong>en</strong> "maire" of burgemeester aan het hoofd,<br />
<strong>in</strong>gericht. De taak van de arm<strong>en</strong>tafel of tafel van de H.Geest werd overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> Bureau de<br />
Bi<strong>en</strong>faisance, de voorloper van de C.O.O. In 1798 werd hier de Franse constitutie voorgelez<strong>en</strong>.<br />
Aanvankelijk hadd<strong>en</strong> de Frans<strong>en</strong> het echter moeilijk ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> die met h<strong>en</strong> wild<strong>en</strong><br />
meewerk<strong>en</strong>. Vooral de wet van 1798 over de legerdi<strong>en</strong>st van jonge mann<strong>en</strong> van 20 tot 25 jaar stuitte<br />
op verzet, dat zich <strong>in</strong> de Kemp<strong>en</strong> uitte <strong>in</strong> de Boer<strong>en</strong>krijg "voor Outer <strong>en</strong> Heerd". Doch nadat Napoleon<br />
e<strong>en</strong> concordaat met de paus geslot<strong>en</strong> had, gaf de geestelijkheid haar teg<strong>en</strong>stand op. Zij werd daar<strong>in</strong><br />
door de bevolk<strong>in</strong>g gevolgd <strong>en</strong> de Frans<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> loyale ambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>, hoewel het régime natuurlijk<br />
nooit populair werd. E<strong>en</strong> viertal <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>aars vond<strong>en</strong> de dood <strong>in</strong> Napoleons leger, niet op het<br />
slagveld, maar als gevolg van ziekte.<br />
Bij het beg<strong>in</strong> van het Ver<strong>en</strong>igd Kon<strong>in</strong>krijk der Nederland<strong>en</strong> (1815-1830) zat de geme<strong>en</strong>te <strong>Wee</strong>lde diep<br />
<strong>in</strong> de schuld t<strong>en</strong>gevolge van de opeis<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zowel door de Frans<strong>en</strong> als door de geallieerd<strong>en</strong>. In 1825<br />
verkocht de geme<strong>en</strong>te woeste grond<strong>en</strong> (hei) om die schuld af te betal<strong>en</strong>. Uit deze tijd moet ook e<strong>en</strong><br />
merkwaardig voorval vermeld word<strong>en</strong>. Op 17 maart 1824 was er e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>gewone zitt<strong>in</strong>g van de<br />
geme<strong>en</strong>teraad van <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Ravels, omdat Poppel eiste dat alle <strong>in</strong>woners van de vroegere Vrijheid<br />
<strong>Wee</strong>lde zoud<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> tot het onderhoud van de brug van Rovert (over de Aa). De ver<strong>en</strong>igde<br />
geme<strong>en</strong>teraadsled<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Ravels liet<strong>en</strong> echter wet<strong>en</strong> aan de kon<strong>in</strong>klijke commissaris voor<br />
de omtrek van Turnhout dat, aangezi<strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde, Ravels <strong>en</strong> Poppel ondertuss<strong>en</strong> van<br />
elkaar gescheid<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>en</strong> aangezi<strong>en</strong> de privileges verbond<strong>en</strong> aan het gezam<strong>en</strong>lijk onderhoud van<br />
de Rovertse brug niet meer gold<strong>en</strong>, voortaan alle<strong>en</strong> de Poppelar<strong>en</strong> de brug maar moest<strong>en</strong><br />
onderhoud<strong>en</strong>. Met de Belgische omw<strong>en</strong>tel<strong>in</strong>g <strong>in</strong> 1830 trokk<strong>en</strong> de Hollandse troep<strong>en</strong> die vlakbij<br />
<strong>Wee</strong>lde, <strong>in</strong> het Ravels kamp, <strong>in</strong>gekwartierd lag<strong>en</strong>, juist aan het dorp voorbij. Daar de oorlogstoestand<br />
duurde tot 1839, had de gr<strong>en</strong>sstreek <strong>in</strong> de eerstvolg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> trouw<strong>en</strong>s nog wel meer te lijd<strong>en</strong> van<br />
<strong>in</strong>kwartier<strong>in</strong>g van soldat<strong>en</strong>. De bestuurlijke <strong>in</strong>del<strong>in</strong>g zoals die reeds was <strong>in</strong>gevoerd door de Frans<strong>en</strong>,<br />
werd <strong>in</strong> het onafhankelijke België grot<strong>en</strong>deels behoud<strong>en</strong>, hoewel onder andere b<strong>en</strong>am<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: bv. het<br />
departem<strong>en</strong>t van de twee Neth<strong>en</strong> werd de prov<strong>in</strong>cie Antwerp<strong>en</strong>. In 1840 werd e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>tehuis<br />
gebouwd bij de S<strong>in</strong>t-Janskapel. Het heeft di<strong>en</strong>st gedaan tot de bouw van het nieuwe geme<strong>en</strong>tehuis<br />
dat waarschijnlijk niet zonder red<strong>en</strong> juist halverwege St.-Jan <strong>en</strong> St.-Michiel werd gebouwd.<br />
In de periode van het onafhankelijke België do<strong>en</strong> zich <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde verder ge<strong>en</strong> belangrijke wijzig<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong> bestuurlijk opzicht meer voor. Onder de oorlog 1914-1918 had <strong>Wee</strong>lde niet zo heel veel te lijd<strong>en</strong>.<br />
Gewoonlijk lag<strong>en</strong> er 30 à 40 Duitse soldat<strong>en</strong> die de bevolk<strong>in</strong>g met rust liet<strong>en</strong>. Aan de gr<strong>en</strong>s werd e<strong>en</strong><br />
spion gefusilleerd. Het dorp leverde 28 strijders waarvan er e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal tijd<strong>en</strong>s de oorlog gesneuveld<br />
zijn. In de oorlog van 1940-1945 sneuveld<strong>en</strong> 4 <strong>Wee</strong>ldse soldat<strong>en</strong>. Er viel<strong>en</strong> ook slachtoffers te<br />
betreur<strong>en</strong> onder de burgerlijke bevolk<strong>in</strong>g, o.a. door het neerstort<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vliegtuig op de bakkerij<br />
van Van Tigchelt. Ingrijp<strong>en</strong>de hervorm<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de pas voorbije <strong>en</strong> eerstkom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> op lokaal,<br />
regionaal <strong>en</strong> nationaal niveau wijz<strong>en</strong> erop, dat we weer <strong>in</strong> e<strong>en</strong> overgangsperiode zitt<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> nieuw<br />
tijdvak <strong>in</strong>leidt. Op 1 april 1977 werd de C.O.O. omgevormd tot het O.C.M.W. Bracht de langzame<br />
aftakel<strong>in</strong>g van de middeleeuwse <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> de scheid<strong>in</strong>g mee van <strong>Wee</strong>lde, Ravels <strong>en</strong> Poppel, die<br />
eertijds sam<strong>en</strong> de Vrijheid <strong>Wee</strong>lde uitmaakt<strong>en</strong>, door één van de hervorm<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van onze huidige<br />
overgangsperiode zijn deze drie dorp<strong>en</strong> s<strong>in</strong>ds 1 januari 1977 weer met elkaar ver<strong>en</strong>igd <strong>in</strong> de<br />
fusiegeme<strong>en</strong>te Ravels.
B. In sociaal-economisch opzicht<br />
Betek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> de jar<strong>en</strong> rond 1800 ook voor <strong>Wee</strong>lde op bestuurlijk gebied e<strong>en</strong> grondige wijzig<strong>in</strong>g, op<br />
sociaal-economisch gebied bleef hier zoals elders <strong>in</strong> de Kemp<strong>en</strong> het Anci<strong>en</strong> Régime <strong>in</strong> m<strong>en</strong>ig opzicht<br />
nog dur<strong>en</strong> tot lang na de Franse Revolutie. De <strong>in</strong>dustriële revolutie, elders <strong>in</strong> België toch reeds volop<br />
aan de gang s<strong>in</strong>ds het e<strong>in</strong>de van de XVIIIde eeuw, g<strong>in</strong>g aan <strong>Wee</strong>lde zoals trouw<strong>en</strong>s aan de meeste<br />
Kempische dorp<strong>en</strong> voorlopig voorbij. Klep is van oordeel dat de Baronie van Breda <strong>en</strong> de<br />
Noorderkemp<strong>en</strong> waartoe dus ook <strong>Wee</strong>lde behoorde, <strong>in</strong> de XIXde eeuw led<strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> te e<strong>en</strong>zijdig<br />
agrarisch gerichte activiteit. Uit de beroepsstructuur van de bevolk<strong>in</strong>g blijkt zeer duidelijk dat <strong>Wee</strong>lde<br />
tot ver <strong>in</strong> de XXste eeuw e<strong>en</strong> haast exclusief landbouwdorp blijft. In 1810 zijn er 50% landbouwers,<br />
35% landarbeiders <strong>en</strong> 15% ambachtslied<strong>en</strong>, handelaars <strong>en</strong> r<strong>en</strong>t<strong>en</strong>iers. In 1900 schreef pastoor<br />
Jacobs dat de bevolk<strong>in</strong>g zich uitsluit<strong>en</strong>d op de landbouw toelegde. Hij telde to<strong>en</strong> meer dan 100<br />
boer<strong>en</strong>sted<strong>en</strong> of pachthoev<strong>en</strong>. De <strong>Wee</strong>ldse boer<strong>en</strong> ded<strong>en</strong> praktisch uitsluit<strong>en</strong>d aan veeteelt. In 1900<br />
telde m<strong>en</strong> gemiddeld 6 à 7 koei<strong>en</strong> per stal. 70 à 80 boer<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> hun koei<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> verzeker<strong>en</strong>. Er<br />
war<strong>en</strong> 440 verzekerde dier<strong>en</strong>. Op de akkers teelde m<strong>en</strong> vooral rogge <strong>en</strong> veevoeders. M<strong>en</strong> zaaide<br />
ge<strong>en</strong> tarwe.<br />
Nietteg<strong>en</strong>staande de <strong>Wee</strong>ldse economie dus volledig op de landbouw was gericht, werd<strong>en</strong> ook op<br />
agrarisch gebied vele kans<strong>en</strong> tot ontwikkel<strong>in</strong>g naar meer welstand gemist. De ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g van de<br />
woeste grond<strong>en</strong> werd namelijk slechts laattijdig ter hand g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Reeds <strong>in</strong> de tweede helft van de<br />
XVIIIde eeuw had de reger<strong>in</strong>g van de Zuidelijke Nederland<strong>en</strong> door vrijstell<strong>in</strong>g van last<strong>en</strong> <strong>en</strong> ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>,<br />
door <strong>in</strong>teressante koop- <strong>en</strong> pachtvoorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> door de verplicht<strong>in</strong>g voor de eig<strong>en</strong>aars hun grond<br />
ofwel <strong>in</strong> cultuur te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> ofwel te verkop<strong>en</strong>, gepoogd de ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g van de hei te stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zodo<strong>en</strong>de de agrarische produktie op te drijv<strong>en</strong>. De bevolk<strong>in</strong>g van <strong>Wee</strong>lde bv. had immers maar juist<br />
iets meer dan het bestaansm<strong>in</strong>imum, zodat e<strong>en</strong> slechte oogst hongersnood kon veroorzak<strong>en</strong>. In<br />
<strong>Wee</strong>lde maakte m<strong>en</strong> echter bezwar<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het <strong>in</strong> cultuur br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de gem<strong>en</strong>e heidegrond<strong>en</strong>.<br />
Toegegev<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> dat deze bezwar<strong>en</strong> althans van sociale aard war<strong>en</strong> (m<strong>en</strong> wilde keuters <strong>en</strong><br />
dagloners het gebruik van de gem<strong>en</strong>e grond<strong>en</strong> niet do<strong>en</strong> verliez<strong>en</strong>), maar ze remd<strong>en</strong> allesz<strong>in</strong>s de<br />
produktiviteit. De ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van België met Nederland, eerst onder Frankrijk, later onder Willem I,<br />
bood <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong> ruimer afzetgebied (Breda), maar ook to<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> de ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<strong>en</strong> nog te we<strong>in</strong>ig<br />
aandacht. De scheid<strong>in</strong>g van Nederland <strong>en</strong> België bracht mee dat het handelsverkeer over de gr<strong>en</strong>s<br />
werd lamgelegd <strong>en</strong> dat <strong>Wee</strong>lde zich slechts naar één markt kon richt<strong>en</strong>, nl. Turnhout. Na de<br />
hongersnood van 1847 werd<strong>en</strong> <strong>in</strong> België wett<strong>en</strong> van kracht die toeliet<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>aars die hun woeste<br />
grond<strong>en</strong> zelf niet ontgonn<strong>en</strong>, te onteig<strong>en</strong><strong>en</strong>, <strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te verplicht<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> zeer lage prijz<strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>tegrond<strong>en</strong> ter ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g af te staan. In de jar<strong>en</strong> daarna werd<strong>en</strong> ook <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde veel<br />
heidegrond<strong>en</strong> ontgonn<strong>en</strong>.<br />
Dit was ook nodig, want de produktiviteit moest stijg<strong>en</strong> om de <strong>in</strong> de XIXde eeuw nog steeds dreig<strong>en</strong>de<br />
hongersnood te voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>ige welstand te verzeker<strong>en</strong>. Klep br<strong>en</strong>gt <strong>Wee</strong>lde voor wat betreft de<br />
periode 1750-1850 sam<strong>en</strong> met Ravels <strong>en</strong> Poppel e.a. onder <strong>in</strong> de categorie van de arme heidedorp<strong>en</strong>,<br />
waar<strong>in</strong> de economische ontwikkel<strong>in</strong>g geremd werd door slechte bodemgesteldheid <strong>en</strong> afwezigheid<br />
van verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>in</strong>dustrie <strong>en</strong> waar voor 1850 ook ge<strong>en</strong> resultaat van ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te bespeur<strong>en</strong><br />
viel. In <strong>Wee</strong>lde war<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> de zaaigoedopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> lager dan <strong>in</strong> Ravels of Poppel,<br />
nietteg<strong>en</strong>staande de grond er beter was. Waarschijnlijk zijn deze lagere opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> te verklar<strong>en</strong><br />
doordat de <strong>in</strong>vester<strong>in</strong>g aan kapitaal <strong>en</strong> arbeid hier nog lager of slechter was dan <strong>in</strong> beide g<strong>en</strong>oemde<br />
buurdorp<strong>en</strong>. Ook de verhoud<strong>in</strong>g oss<strong>en</strong>-paard<strong>en</strong> leert ons iets over de welstand of armoede van e<strong>en</strong><br />
dorp: met ongeveer 70% paard<strong>en</strong> behoorde <strong>Wee</strong>lde sam<strong>en</strong> met Ravels tot de middelmaat, terwijl <strong>in</strong> dit<br />
opzicht Poppel met 50% tot de laagste categorie behoorde.<br />
De economische armoede van <strong>Wee</strong>lde weerspiegelde zich <strong>in</strong> de demografische evolutie, nl. <strong>in</strong> lage<br />
bevolk<strong>in</strong>gsgroei. <strong>Wee</strong>lde had 1080 <strong>in</strong>woners <strong>in</strong> 1825, 1121 <strong>in</strong> 1837 <strong>en</strong> 1700 à 1800 rond de<br />
eeuwwissel<strong>in</strong>g. In de periode 1762-1840 k<strong>en</strong>d<strong>en</strong> de heidedorp<strong>en</strong>, waar <strong>Wee</strong>lde toe behoorde, slechts<br />
e<strong>en</strong> gemiddelde bevolk<strong>in</strong>gsgroei van 21%, teg<strong>en</strong>over 108% <strong>in</strong> de streek Kalmthout-Ess<strong>en</strong>-<br />
Wuustwezel, die deze aangroei dankt aan ontg<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g<strong>en</strong> voor 1850. De bevolk<strong>in</strong>gsdichtheid was ook<br />
betrekkelijk laag <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde: 26 <strong>in</strong>woners per km2 <strong>in</strong> 1762 <strong>en</strong> 31 <strong>in</strong> 1840. In de XIXde eeuw werd de<br />
bevolk<strong>in</strong>g nog dikwijls zwaar geteisterd door epidemische ziekt<strong>en</strong>. Op de opeis<strong>in</strong>gsbevel<strong>en</strong> van de<br />
meeste <strong>Wee</strong>ldse jonge mann<strong>en</strong> die onder Napoleon werd<strong>en</strong> opgeroep<strong>en</strong> staat onder speciale<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong>: littek<strong>en</strong>s van "petite variole" (pokk<strong>en</strong>). Op het e<strong>in</strong>de van de Eerste<br />
Wereldoorlog stierv<strong>en</strong> er <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde nog heel wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van de zgn. "Spaanse griep", naar het<br />
getuig<strong>en</strong>is van oudere m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die ze meemaakt<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> echte epidemie.
In 1850 bouwde de familie Verhey<strong>en</strong> de mol<strong>en</strong> bij de St.-Michielskerk. Zo telde <strong>Wee</strong>lde op het e<strong>in</strong>de<br />
van de XIXde eeuw twee mol<strong>en</strong>s. De mol<strong>en</strong> van het Mol<strong>en</strong>e<strong>in</strong>de werd eerst verplaatst naar het beg<strong>in</strong><br />
van de Kon<strong>in</strong>g-Albertstraat <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de oorlog van 1940-1945 afgebrok<strong>en</strong>. In 1900 bouwd<strong>en</strong> de<br />
boer<strong>en</strong> de stoommelkerij "De Verbroeder<strong>in</strong>g". Daar<strong>in</strong> werd<strong>en</strong> to<strong>en</strong> dagelijks 3000 liter melk ontroomd.<br />
Er war<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1900 <strong>en</strong>kele w<strong>in</strong>keliers <strong>in</strong> de straat <strong>en</strong> aan de kerk. In 1908 werd de brouwerij "De Zwaan"<br />
gebouwd. Tuss<strong>en</strong> de wereldoorlog<strong>en</strong> reed er e<strong>en</strong> tram door <strong>Wee</strong>lde-Straat, maar het tramspoor werd<br />
opgebrok<strong>en</strong> to<strong>en</strong> iets na de tweede oorlog de weg Turnhout-Tilburg werd verbreed. In de jar<strong>en</strong> 1922-<br />
1923 kreeg <strong>Wee</strong>lde opnieuw e<strong>en</strong> publieke telefoon, alhoewel <strong>in</strong> primitieve toestand. M<strong>en</strong> had namelijk<br />
ge<strong>en</strong> lokaal <strong>en</strong> daarom besloot Modest Van der Voort ("Destje") gratis e<strong>en</strong> hoekje van zijn woonhuis af<br />
te staan. Hier werd e<strong>en</strong> hout<strong>en</strong> hokje getimmerd <strong>en</strong> zo kond<strong>en</strong> de <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> opnieuw telefoner<strong>en</strong>.<br />
Rond 1928 hadd<strong>en</strong> al <strong>en</strong>kele m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op het dorp e<strong>en</strong> radio <strong>en</strong> e<strong>en</strong> auto.<br />
Toch onderg<strong>in</strong>g het uitzicht van <strong>Wee</strong>lde ondanks deze vernieuw<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van de tw<strong>in</strong>tiger jar<strong>en</strong>, <strong>in</strong> de<br />
jar<strong>en</strong> 30 gevolgd door crisis <strong>en</strong> werkloosheid, <strong>in</strong> 39 door de mobilisatie <strong>en</strong> <strong>in</strong> mei 1940 door de oorlog,<br />
ge<strong>en</strong> grondige verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. In 1954 kon pater Maes nog schrijv<strong>en</strong> dat <strong>Wee</strong>lde geblev<strong>en</strong> was wat<br />
het altijd geweest was: e<strong>en</strong> rustig landbouwersdorpje. E<strong>en</strong> <strong>in</strong>grijp<strong>en</strong>de wijzig<strong>in</strong>g kwam er <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde<br />
slechts de laatste 10-15 jaar, door de <strong>in</strong>wijk<strong>in</strong>g van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die <strong>in</strong> Turnhout of zelfs <strong>in</strong> Tilburg <strong>en</strong> Breda<br />
werk<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> nieuwe wijk ontstond achter de Hof-t<strong>en</strong>-Berg<strong>en</strong>laan.<br />
Wanneer we nu gewez<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op het ontbrek<strong>en</strong> van diepgaande verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde tot voor<br />
kort, hebb<strong>en</strong> we wel abstractie gemaakt van het westelijk gr<strong>en</strong>sgebied van de geme<strong>en</strong>te <strong>Wee</strong>lde, dat<br />
s<strong>in</strong>ds e<strong>en</strong> eeuw <strong>in</strong> evolutie is geweest. De tre<strong>in</strong>verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g Turnhout-Tilburg, aangelegd <strong>in</strong> 1867 gaf<br />
daar het ontstaan aan e<strong>en</strong> nieuwe wijk: <strong>Wee</strong>lde-Statie. Op het e<strong>in</strong>de van de XIXde eeuw stond<strong>en</strong> daar<br />
slechts <strong>en</strong>kele won<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, maar to<strong>en</strong> er <strong>in</strong> 1904-1906 e<strong>en</strong> nieuw station voor <strong>in</strong>ternationaal goeder<strong>en</strong>-<br />
<strong>en</strong> reizigersverkeer werd gebouwd, kwam<strong>en</strong> er heel wat bij. Ook werd<strong>en</strong> er quaranta<strong>in</strong>e-stall<strong>en</strong><br />
gebouwd om het <strong>in</strong> <strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong> vee te keur<strong>en</strong>. In 1934 werd het reizigersverkeer echter stopgezet<br />
<strong>en</strong> <strong>in</strong> de jar<strong>en</strong> daarna werd<strong>en</strong> de spoorgebouw<strong>en</strong> geleidelijk afgebrok<strong>en</strong>. Maar dit belette niet dat <strong>in</strong><br />
1974 to<strong>en</strong> ook het goeder<strong>en</strong>verkeer werd stopgezet, <strong>Wee</strong>lde-Statie, dankzij de vestig<strong>in</strong>g van <strong>en</strong>kele<br />
fabriek<strong>en</strong>, uitgegroeid was tot e<strong>en</strong> woonwijk van ongeveer 1000 <strong>in</strong>woners, met als annex e<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong>dustriezone. Na de oorlog werd het geïnterallieerd militair vliegveld aangelegd <strong>en</strong> werd <strong>Wee</strong>lde-<br />
Straat via de dorpskom rond de St.-Michielskerk met <strong>Wee</strong>lde-Statie verbond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> betonweg.<br />
De wijk van <strong>Wee</strong>lde-Statie kreeg wereldpubliciteit to<strong>en</strong> e<strong>en</strong> van haar <strong>in</strong>woners, Sooi van d<strong>en</strong> Eynde, <strong>in</strong><br />
1959 <strong>in</strong> e<strong>en</strong> proces voor het Internationaal Gerechtshof aantoonde dat e<strong>en</strong> stuk grond waarop de<br />
Nederlandse Spoorweg<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele won<strong>in</strong>g<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> gezet <strong>en</strong> dat hij <strong>in</strong> 1953 had aangekocht, ge<strong>en</strong><br />
Nederlands maar Belgisch grondgebied was. Al is de lijn Turnhout-Tilburg thans opgehev<strong>en</strong>, toch bolt<br />
er naar de gr<strong>en</strong>sbuurt van <strong>Wee</strong>lde-Statie s<strong>in</strong>ds 1974 opnieuw e<strong>en</strong> tre<strong>in</strong>: de toeristische Museum-tre<strong>in</strong><br />
Tilburg-Baarle-Schalu<strong>in</strong><strong>en</strong>.<br />
C. In kerkelijk <strong>en</strong> cultureel opzicht<br />
De <strong>in</strong>vloed van de Franse Revolutie begon zich uit te strekk<strong>en</strong> over ons land to<strong>en</strong> het anticlericalisme<br />
van de Conv<strong>en</strong>tie op zijn hoogtepunt was. Na aanvankelijk gematigdheid betracht te hebb<strong>en</strong>, voerde<br />
het Directoire na de staatsgreep van 1797 e<strong>en</strong> felle anti-kerkelijke politiek, die evolueerde tot e<strong>en</strong><br />
regelrechte kerkvervolg<strong>in</strong>g, to<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verpletter<strong>en</strong>de meerderheid van priesters weigerde de vereiste<br />
eed af te legg<strong>en</strong>. De kerk<strong>en</strong> van de niet-beëdigde priesters werd<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> ("beslot<strong>en</strong> tijd"). Naar alle<br />
waarschijnlijkheid dook ook pastoor Huysmans van <strong>Wee</strong>lde onder. War<strong>en</strong> <strong>in</strong> de vorige eeuw<strong>en</strong> dikwijls<br />
<strong>in</strong>woners van Noord-Brabant naar <strong>Wee</strong>lde gekom<strong>en</strong> om zich te lat<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong>, nu trokk<strong>en</strong><br />
<strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> naar Baarle <strong>en</strong> andere dorp<strong>en</strong> op Nederlands grondgebied om hun k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong><br />
dop<strong>en</strong>. Door toedo<strong>en</strong> van assist<strong>en</strong>s Val<strong>en</strong>t<strong>in</strong>us van Postel <strong>en</strong> onderpastoor Gerebernus Verstapp<strong>en</strong><br />
(de latere pastoor van <strong>Wee</strong>lde), die blijkbaar <strong>in</strong> het geheim de zielzorg blev<strong>en</strong> uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> later<br />
de doopakt<strong>en</strong> overgeschrev<strong>en</strong> <strong>in</strong> de parochieregisters van <strong>Wee</strong>lde.<br />
De toestand werd terug m<strong>in</strong> of meer g<strong>en</strong>ormaliseerd door Napoleon, die s<strong>in</strong>ds 1799 aan de macht was<br />
<strong>en</strong> die <strong>in</strong> 1801 e<strong>en</strong> concordaat met de H.Stoel sloot. Dit concordaat wijzigde de kerkelijke <strong>in</strong>del<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Het bisdom Antwerp<strong>en</strong> werd opgehev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het Belgisch gedeelte van zijn gebied, dus ook <strong>Wee</strong>lde,<br />
kwam onder de aartsbisschop van Mechel<strong>en</strong>. Na tamelijk veelvuldige verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de <strong>in</strong>del<strong>in</strong>g van<br />
het bisdom <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong> van de XIXde eeuw, werd <strong>in</strong> 1837 e<strong>en</strong> regel<strong>in</strong>g <strong>in</strong>gevoerd die praktisch<br />
ongewijzigd tot Vaticanum II zou behoud<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>. Deze regel<strong>in</strong>g bracht <strong>Wee</strong>lde onder het dek<strong>en</strong>aat<br />
Turnhout.
Tegelijkertijd met de stand<strong>en</strong>privileges van adel <strong>en</strong> geestelijkheid (abdij<strong>en</strong>) war<strong>en</strong> door de Franse<br />
Revolutie ook de ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> afgeschaft, waardoor de parochiepriesters hun belangrijkste bron van<br />
<strong>in</strong>komst<strong>en</strong> kwijtraakt<strong>en</strong>. In het concordaat van 1801 werd bepaald dat de staat aan de zielzorgers e<strong>en</strong><br />
wedde zou uitbetal<strong>en</strong>. Deze regel is nu nog van kracht. Verloor de pastoor zijn ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, de St.-<br />
Michielskerk kon ook na de Franse Revolutie nog bepaalde r<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> cijnz<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong>. Sommige<br />
r<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op de vrijheid <strong>en</strong> oude geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> door de nieuwe geme<strong>en</strong>te overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In 1834<br />
werd <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong> staat opgemaakt van de person<strong>en</strong> die cijnz<strong>en</strong> of r<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan de kerk verschuldigd<br />
war<strong>en</strong>. Cijnz<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgekocht voor e<strong>en</strong> bedrag van 25 maal de jaarlijkse cijns.<br />
Nadat gedur<strong>en</strong>de twee eeuw<strong>en</strong> steeds e<strong>en</strong> norbertijn van Averbode pastoor van <strong>Wee</strong>lde was<br />
geweest, werd <strong>in</strong> 1833 opnieuw e<strong>en</strong> seculier priester, G.Adria<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, pastoor. Het volg<strong>en</strong>d jaar werd<br />
hij reeds opgevolgd door pastoor Scho<strong>en</strong>makers, die na de brand de kerk herbouwde <strong>en</strong> op zijn beurt<br />
<strong>in</strong> 1863 door pastoor Beert<strong>en</strong> werd opgevolgd. In 1893 vierde Beert<strong>en</strong> hier zijn goud<strong>en</strong><br />
priesterjubileum <strong>en</strong> <strong>in</strong> 1896 g<strong>in</strong>g hij op rust. Na hem werd Sylva<strong>in</strong> Jacobs, die s<strong>in</strong>ds 1887<br />
onderpastoor was te <strong>Wee</strong>lde, pastoor van St.-Michiels. Pastoor Jacobs heeft hier <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde heel wat<br />
spor<strong>en</strong> achtergelat<strong>en</strong>: hij stichtte het klooster, de Parochiale Boer<strong>en</strong>gilde <strong>en</strong> de fanfare, richtte het<br />
kapelletje op <strong>in</strong> de Hegge <strong>en</strong> liet het park met het H.Hartbeeld aanlegg<strong>en</strong>.<br />
In 1841 leed <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong> groot verlies: de zesti<strong>en</strong>de-eeuwse kerk werd verslond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> brand<br />
ontstaan <strong>in</strong> het huis van de kerkmeester J.B.Verhey<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> de mur<strong>en</strong> war<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> staan. De drie<br />
altar<strong>en</strong>, dat van St.-Michiel, dat van O.L.Vrouw <strong>en</strong> dat van St.-Antonius werd<strong>en</strong> praktisch volledig<br />
vernietigd. Het St.-Antoniusaltaar dat dateerde uit het midd<strong>en</strong> van de XVIIde eeuw, was rijkelijk<br />
voorzi<strong>en</strong> van beeldhouwwerk<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> de H.Lucia <strong>en</strong> de H.Margaretha werd<strong>en</strong> gered. De<br />
biechtstoel<strong>en</strong>, het oksaal <strong>en</strong> het orgel g<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong>. De nieuwe preekstoel van 1837 kon gered<br />
word<strong>en</strong> . Op 7 oktober werd reeds beslot<strong>en</strong> de kerk te herbouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>in</strong>de 1842 was zij <strong>in</strong> zoverre<br />
hersteld dat er terug de goddelijke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> <strong>in</strong> gedaan word<strong>en</strong>. Op 6 december 1842 werd zij<br />
opnieuw gewijd door J.H.Van der Mer<strong>en</strong>, landdek<strong>en</strong> van Turnhout. De Calvarie uit de XVIde eeuw die<br />
voor de brand buit<strong>en</strong> de kerk stond, werd naar b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> gehaald. Het vorsterhuisje dat vroeger <strong>in</strong> de<br />
hoek van schip <strong>en</strong> kruisbeuk stond, kwam <strong>in</strong> de plaats van de Calvarie. De verlor<strong>en</strong> gegane beeld<strong>en</strong><br />
o.a. van de HH.Antonius, Barbara <strong>en</strong> Cathar<strong>in</strong>a werd<strong>en</strong> door nieuwe vervang<strong>en</strong>. In 1844 werd e<strong>en</strong><br />
schilderij "Jezus op het kruis" van de Turnhoutse schilder Loey<strong>en</strong>s <strong>in</strong> de kerk opgehang<strong>en</strong>. Het nieuwe<br />
orgel werd geplaatst door orgelbouwer Vermeul<strong>en</strong> uit <strong>Wee</strong>rt (Nederland). De tor<strong>en</strong> (t<strong>en</strong> laste van de<br />
geme<strong>en</strong>te!) werd niet <strong>in</strong> zijn oorspronkelijke staat heropgebouwd: de vier hoektor<strong>en</strong>tjes werd<strong>en</strong><br />
weggelat<strong>en</strong> <strong>en</strong> de spits is lager dan voor de brand.<br />
Naast de typisch 19de-eeuwse devoties zoals de kruisweg, <strong>in</strong>gericht te <strong>Wee</strong>lde op 14 juli 1846, <strong>en</strong> de<br />
verer<strong>in</strong>g van O.L.Vrouw van Scherp<strong>en</strong>heuvel <strong>en</strong> van Lourdes, ontstond <strong>in</strong> de parochie van <strong>Wee</strong>lde<br />
e<strong>en</strong> bijzondere devotie op tot Nicolaas <strong>Poppelius</strong> to<strong>en</strong> deze door Pius IX heilig verklaard werd. E<strong>en</strong><br />
altaar ter ere van de H.Nicolaas <strong>Poppelius</strong> werd opgericht <strong>in</strong> de rechterkruisbeuk van de kerk.<br />
Kard<strong>in</strong>aal Sterckx kwam op 16 september 1867 naar <strong>Wee</strong>lde om het beeld van de heilige te wijd<strong>en</strong>. In<br />
1897 werd e<strong>en</strong> kapelletje gebouwd <strong>in</strong> de Hegge. Het <strong>in</strong> 1867 gewijde beeld van de heilige werd<br />
daarhe<strong>en</strong> overgebracht, aangezi<strong>en</strong> de kerk ondertuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuw beeld, gemaakt door beeldhouwer<br />
Daems van Turnhout had verworv<strong>en</strong>. S<strong>in</strong>ds het e<strong>in</strong>de van vorige eeuw werd de feestdag van de<br />
H.Nicolaas <strong>Poppelius</strong> met e<strong>en</strong> plechtig octaaf gevierd. Op de zondag onder het octaaf maakte de<br />
processie e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong>e omloop <strong>in</strong> de dorpskom. Behalve de sacram<strong>en</strong>tsprocessie <strong>en</strong> de processie met<br />
het feest van de kerk had <strong>Wee</strong>lde dus nog e<strong>en</strong> derde processie, hoewel die niet officieel toegestaan<br />
was, maar volg<strong>en</strong>s pastoor Jacobs, "door de gewoonte wettiglijk <strong>in</strong>gesteld". In het kapelletje op de<br />
Hegge kwam<strong>en</strong> de gebur<strong>en</strong> onder het octaaf 's avonds om halfneg<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> roz<strong>en</strong>krans te<br />
bidd<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> loflied te z<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. In 1900 werd de Broederschap van de H.Nicolaas <strong>Poppelius</strong>, die door<br />
paus Leo XIII was toegestaan, canoniek opgericht. In de XIXde eeuw stond de school van <strong>Wee</strong>lde op<br />
het kerkhof. De onderwijzer gaf er les aan jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes. In 1899 werd hier het klooster van de<br />
Zusters der Kristelijke Schol<strong>en</strong> van Vorselaar gesticht. Voortaan gav<strong>en</strong> de zusters les aan de meisjes<br />
<strong>en</strong> hield<strong>en</strong> zij ook e<strong>en</strong> bewaarschool. De jong<strong>en</strong>sschool was e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>teschool, de meisjesschool<br />
e<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> school.<br />
Als eerste parochiale organisatie werd <strong>in</strong> 1894 de Boer<strong>en</strong>gilde van S<strong>in</strong>t-Isidorus gesticht door de<br />
to<strong>en</strong>malige onderpastoor Jacobs. In hetzelfde jaar telde zij reeds 100 led<strong>en</strong>, waaronder ook de<br />
notabel<strong>en</strong> van de geme<strong>en</strong>te. B<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de Parochiale Boer<strong>en</strong>gilde ontstond e<strong>en</strong> coöperatief voor de<br />
aankoop van landbouwwerktuig<strong>en</strong> <strong>en</strong> meststoff<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> verzeker<strong>in</strong>gs- <strong>en</strong> e<strong>en</strong> p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong>kas. Op het<br />
e<strong>in</strong>de van vorige eeuw bestond <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong> kerkkoor, dat <strong>en</strong>ige vermaardheid verwierf <strong>in</strong> de
omstrek<strong>en</strong>. Het stond onder de leid<strong>in</strong>g van koster Mattheus Maas, die zelf miss<strong>en</strong>, lofgezang<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zelfs motett<strong>en</strong> zou gecomponeerd hebb<strong>en</strong>. Op 30 juli 1905 stichtte pastoor Jacobs de fanfare S<strong>in</strong>t-<br />
<strong>Nicolaus</strong>kr<strong>in</strong>g van <strong>Wee</strong>lde, die <strong>in</strong> 1930 de titel van Kon<strong>in</strong>klijke Fanfare kreeg. Tuss<strong>en</strong> de twee<br />
wereldoorlog<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> er <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde twee nieuwe parochies bij. In de S<strong>in</strong>t-Janskapel deed de<br />
onderpastoor rond de eeuwwissel<strong>in</strong>g iedere week drie miss<strong>en</strong> om te voldo<strong>en</strong> aan de last<strong>en</strong> van de<br />
oude b<strong>en</strong>eficies, maar de parochiële di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> g<strong>in</strong>g<strong>en</strong> ook voor de <strong>in</strong>woners van de Straat nog steeds<br />
<strong>in</strong> St.-Michiel door. <strong>Wel</strong> werd het feest van St.-Jan de Doper (24 juni) gevierd met e<strong>en</strong> hoogmis <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
lof op de zondag <strong>in</strong> het octaaf. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werd op Drievuldigheidszondag e<strong>en</strong> hoogmis gedaan ter<br />
her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan het feit dat <strong>in</strong> 1648 de doek van het H.Bloed van Boxtel één nacht <strong>in</strong> de St.-Janskapel<br />
zou gerust hebb<strong>en</strong>. Op Drievuldigheidszondag viel de Kapellek<strong>en</strong>skermis. In 1927 nu werd de<br />
kapelanie van St.-Jan afgescheid<strong>en</strong> van St.-Michiel <strong>en</strong> werd ze e<strong>en</strong> zelfstandige parochie met de<br />
voorrecht<strong>en</strong> van dop<strong>en</strong>, trouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> begrav<strong>en</strong>. Onmiddellijk liet de eerste pastoor, E.H.Tubbax, de<br />
kapel vergrot<strong>en</strong>. Ze werd opnieuw <strong>in</strong>gezeg<strong>en</strong>d op 4 september 1928.<br />
Nietteg<strong>en</strong>staande <strong>Wee</strong>lde-Statie canoniek gezi<strong>en</strong> afhankelijk bleef van Turnhout, kon m<strong>en</strong> de wijk als<br />
parochie beschouw<strong>en</strong> s<strong>in</strong>ds de b<strong>en</strong>oem<strong>in</strong>g van E.H.Kol<strong>en</strong> aldaar <strong>in</strong> 1928. Reeds op 16 juni 1912 was<br />
te <strong>Wee</strong>lde-Statie e<strong>en</strong> kerkje <strong>in</strong>gezeg<strong>en</strong>d waar e<strong>en</strong> rust<strong>en</strong>d priester iedere zon- <strong>en</strong> feestdag mis zou<br />
kom<strong>en</strong> do<strong>en</strong> <strong>en</strong> biecht hor<strong>en</strong>. Op 1 oktober 1912 werd er ook e<strong>en</strong> school opgericht. In 1932 werd het<br />
kerkje vervang<strong>en</strong> door de huidige kerk van O.L.Vrouw van de Roz<strong>en</strong>krans, die op 19 juni 1932<br />
<strong>in</strong>gewijd werd. Vorig jaar werd O.L.Vrouw van de Roz<strong>en</strong>krans van <strong>Wee</strong>lde-Statie e<strong>en</strong> autonome<br />
parochie.<br />
Alles wijst erop dat de tijd van Vaticanum II e<strong>en</strong> keerpunt <strong>in</strong> de kerkelijke geschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> het beg<strong>in</strong><br />
van e<strong>en</strong> nieuwe periode betek<strong>en</strong>t. Zoals steeds <strong>in</strong> e<strong>en</strong> overgangstijd zijn ook nu weer de kerkelijke<br />
circonscripties gewijzigd. To<strong>en</strong> paus Johannes de XXIII met de bulle Christi Ecclesia van 8 december<br />
1961 het bisdom Antwerp<strong>en</strong> heroprichtte, kwam <strong>Wee</strong>lde terug onder dit bisdom. In 1978 werd dan nog<br />
e<strong>en</strong> wijzig<strong>in</strong>g aangebracht <strong>in</strong> de verdel<strong>in</strong>g van het bisdom <strong>in</strong> dek<strong>en</strong>at<strong>en</strong>: voortaan zull<strong>en</strong> de drie<br />
parochies van <strong>Wee</strong>lde tot het dek<strong>en</strong>aat Ar<strong>en</strong>donk behor<strong>en</strong>. In de postconciliaire<br />
vernieuw<strong>in</strong>gsbeweg<strong>in</strong>g is e<strong>en</strong> sterke t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s merkbaar die het wez<strong>en</strong> van het christ<strong>en</strong>dom eerder<br />
me<strong>en</strong>t te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> <strong>in</strong> ethisch, ev<strong>en</strong>tueel politiek <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t dan <strong>in</strong> liturgische of cultische praktijk<strong>en</strong>.<br />
Deze t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s houdt e<strong>en</strong> bedreig<strong>in</strong>g <strong>in</strong> voor de volksdevotie. Zo verdwe<strong>en</strong> op het e<strong>in</strong>de der zestiger<br />
jar<strong>en</strong> de processie ter ere van de H.Nicolaas <strong>Poppelius</strong>, maar <strong>in</strong> dit jaar van het dorp 1978 is ze<br />
opnieuw uitgegaan.
Hoofdstuk 5: De oude schuttersgild<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde<br />
In ons land kwam m<strong>en</strong>, vooral onder Frankische <strong>in</strong>vloed, tot het sticht<strong>en</strong> van nederzett<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Deze<br />
nederzett<strong>in</strong>g<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> "weerkorps", bestaande uit vrije mann<strong>en</strong>, dat <strong>in</strong> geval van nood <strong>en</strong><br />
om hun eig<strong>en</strong> nederzett<strong>in</strong>g te bescherm<strong>en</strong>, werd <strong>in</strong>gezet. De evolutie van de nederzett<strong>in</strong>g naar het<br />
ontstaan van sted<strong>en</strong> was slechts één stap. De le<strong>en</strong>heer omr<strong>in</strong>gde zich met e<strong>en</strong> lijfwacht. Zijn<br />
bezitt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met hun bewoners moest<strong>en</strong> zelf <strong>in</strong>staan voor hun bescherm<strong>in</strong>g <strong>en</strong> het weerkorps was<br />
aangewez<strong>en</strong> om als beschutt<strong>en</strong>d elem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> rol te gaan spel<strong>en</strong>. Uit deze volksmilitie, deze<br />
burgerwacht, groeide de gilde der schutters. Hun naam kl<strong>in</strong>kt nu misleid<strong>en</strong>d, want hun rol was niet <strong>in</strong><br />
de eerste plaats schiet<strong>en</strong> of aanvall<strong>en</strong>, maar wel beschutt<strong>en</strong> of bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> allerlei. Dit kon<br />
noodweer, brand, ziekte of om het ev<strong>en</strong> wat zijn. Buit<strong>en</strong> deze schutters war<strong>en</strong> er ook de<br />
ambachtsgild<strong>en</strong> (wevers, slagers, smed<strong>en</strong>) met als doel hun stiel te bescherm<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
stielvaardigheid hoog te houd<strong>en</strong>. Dat wil zegg<strong>en</strong> de geestelijke gild<strong>en</strong> waar<strong>in</strong> de priesters <strong>en</strong> lek<strong>en</strong><br />
ver<strong>en</strong>igd war<strong>en</strong> met als doel arm<strong>en</strong>- <strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>zorg te beoef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Houd<strong>en</strong> wij ons echter bij de<br />
schutters die vanaf de 13de eeuw <strong>in</strong>gedeeld werd<strong>en</strong> per wap<strong>en</strong>: handboog, St.-Jansboog, kle<strong>in</strong>e<br />
kruisboog <strong>en</strong> voetboog. Het oudste wap<strong>en</strong>g<strong>en</strong>ootschap is de St.-Jorisgilde van G<strong>en</strong>t, gesticht <strong>in</strong> 1016.<br />
E<strong>en</strong> gilde had e<strong>en</strong> patroonheilige. Vooral St.-Sebastiaan, St.-Joris of St.-Antonius war<strong>en</strong> geliefkoosde<br />
patron<strong>en</strong>. De eerste v<strong>in</strong>dt m<strong>en</strong> meestal afgebeeld gebond<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> boomstam <strong>en</strong> met pijl<strong>en</strong><br />
doorboord. Hij werd patroon der handboogschutters <strong>en</strong> St.-Antonius kreeg de buksgild<strong>en</strong> te<br />
bescherm<strong>en</strong>. St.-Joris redde volg<strong>en</strong>s de leg<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> maagd uit de klauw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> draak. Hij werd<br />
de patroon der kruisbooggild<strong>en</strong>.<br />
Te <strong>Wee</strong>lde bestond<strong>en</strong> drie gild<strong>en</strong>: de S<strong>in</strong>t-Antoniusgilde, de S<strong>in</strong>t-Jorisgilde <strong>en</strong> de S<strong>in</strong>t-<br />
Sebastiaansgilde. Over deze laatste kond<strong>en</strong> wij ge<strong>en</strong> historische gegev<strong>en</strong>s <strong>in</strong>w<strong>in</strong>n<strong>en</strong>, doch van de<br />
twee andere bezitt<strong>en</strong> we nog de handboek<strong>en</strong>. Keizer Maximiliaan gaf zijn goedkeur<strong>in</strong>g tot het<br />
opricht<strong>en</strong> van twee schuttersgild<strong>en</strong>. Gramaye getuigt dat ze steeds deelnam<strong>en</strong> aan de processie, ook<br />
<strong>in</strong> de woeligste tijd<strong>en</strong>. Als sieraad, zo gaat hij verder, droeg<strong>en</strong> ze witte roed<strong>en</strong> <strong>in</strong> hun rechterhand.<br />
Deze gild<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gesticht door Walter Stout, de to<strong>en</strong>malige b<strong>en</strong>eficiant van <strong>Wee</strong>lde. Vermits <strong>in</strong><br />
1453 op 21 maart het altaar <strong>en</strong> het b<strong>en</strong>eficie van de H.Antonius werd<strong>en</strong> opgericht <strong>in</strong> de S<strong>in</strong>t-<br />
Michielskerk, kunn<strong>en</strong> we vermoed<strong>en</strong> dat de gilde daarna is ontstaan. In iedere gilde was e<strong>en</strong><br />
hoofdman, die gewoonlijk voor het lev<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> werd. Na hem kwam de kon<strong>in</strong>g, die ieder jaar<br />
opnieuw gekoz<strong>en</strong> werd. De dek<strong>en</strong> moest alles regel<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
plechtighed<strong>en</strong> van de gilde. Hij had e<strong>en</strong> onderdek<strong>en</strong> om hem daarbij te help<strong>en</strong>. Verder war<strong>en</strong> er nog<br />
de klaro<strong>en</strong>blazer, de vaandrig <strong>en</strong> t<strong>en</strong>slotte de gewone led<strong>en</strong>.<br />
De gild<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> hun speciale klederdracht. We wet<strong>en</strong> dat <strong>in</strong> de St.-Antoniusgilde de mann<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
hoge zijd<strong>en</strong> pet <strong>en</strong> e<strong>en</strong> rode halsdoek droeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vrouw<strong>en</strong> e<strong>en</strong> strikmuts <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gele halsdoek.<br />
Jaarlijks hield<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> groot gildefeest met feestmaal <strong>en</strong> eig<strong>en</strong> dans<strong>en</strong>. We bezitt<strong>en</strong> nog het oude<br />
gildeboek van de gilde die <strong>in</strong> 1669 zelfs 22 led<strong>en</strong> telde. Enkele hoofdmann<strong>en</strong> war<strong>en</strong>: Heer Vaes <strong>in</strong><br />
1737, Wouter Van Der Ste<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1810, Adriaan Van Loon <strong>in</strong> 1852, Jozef Van Loon <strong>in</strong> 1884, Modestus<br />
Van der Voort <strong>in</strong> 1892, Karel Van Loon <strong>in</strong> 1945, Adriaan Van Gils <strong>in</strong> 1949 <strong>en</strong> Felix Van Dun <strong>in</strong> 1960.<br />
Mom<strong>en</strong>teel krijgt de gilde e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong>e subsidie van de geme<strong>en</strong>te, te we<strong>in</strong>ig echter om de vele onkost<strong>en</strong><br />
te dekk<strong>en</strong>. De sociale herkomst van de led<strong>en</strong> is zeer uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d. M<strong>en</strong> moet op straf van boete<br />
aanwezig zijn op de jaarvergader<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Vroeger was m<strong>en</strong> verplicht de begraf<strong>en</strong>is van e<strong>en</strong> overled<strong>en</strong><br />
gildebroeder steeds bij te won<strong>en</strong>. De led<strong>en</strong>, die <strong>in</strong> kledij war<strong>en</strong>, droeg<strong>en</strong> dan het afgestorv<strong>en</strong> lid naar<br />
zijn laatste rustplaats.<br />
Op de teerdag gaat m<strong>en</strong> eerst ter kerke. Daarna is er e<strong>en</strong> koffietafel <strong>en</strong> pas dan gaat m<strong>en</strong> schiet<strong>en</strong>.<br />
Verder gaat het naar het gildelokaal voor het d<strong>in</strong>er, beslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk bezoek aan de<br />
herberg<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> avondmaal <strong>en</strong> wat cafélop<strong>en</strong>. Om de kas wat te spijz<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de teerdag<strong>en</strong> houdt<br />
m<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>woordig e<strong>en</strong> kleischiet<strong>in</strong>g. Het verteer tijd<strong>en</strong>s de teerdag<strong>en</strong> komt geheel uit de kas. Het<br />
gildelev<strong>en</strong> beperkte zich allang tot feest<strong>en</strong> <strong>en</strong> plaatselijk oef<strong>en</strong><strong>en</strong>. M<strong>en</strong> oef<strong>en</strong>t nu zelfs al niet meer <strong>in</strong><br />
<strong>Wee</strong>lde, omdat de verzeker<strong>in</strong>g voor de schietstand veel te hoog oploopt. Elke gilde heeft e<strong>en</strong><br />
volksdansgroep. Ook het v<strong>en</strong>delzwaai<strong>en</strong>, het papegaaischiet<strong>en</strong> <strong>en</strong> het kon<strong>in</strong>gsschiet<strong>en</strong> komt voor.<br />
De St.-Jorisgilde te <strong>Wee</strong>lde stamt uit dezelfde tijd als de St.-Antoniusgilde. Ze werd ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />
goedgekeurd door keizer Maximiliaan. Het b<strong>en</strong>eficie van St.-Joris werd gesticht op 15 januari 1524.<br />
Jaarlijks werd e<strong>en</strong> groot feestmaal gegev<strong>en</strong> met dans <strong>en</strong> zang. Ook luisterde de gilde van oudsher de
processie op. Ook de St.-Jorisgilde bezit e<strong>en</strong> oud register uit de 18de eeuw, waar<strong>in</strong> de nam<strong>en</strong> der<br />
eerste gildebroeders voorkom<strong>en</strong>. De eerste kon<strong>in</strong>g wordt vermeld <strong>in</strong> 1605. In het jaar 1717 telde deze<br />
gilde 43 led<strong>en</strong>. Ook van de St.-Jorisgilde bezitt<strong>en</strong> we nog de statut<strong>en</strong>. De St.-Jorisgilde heeft <strong>in</strong><br />
<strong>Wee</strong>lde-Straat e<strong>en</strong> schutsboom gehad met e<strong>en</strong> papegaaiboom. Teg<strong>en</strong>over de doelshoev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
doelakker ligt de straat die nu nog de doelstraat heet. De gilde heeft nu ge<strong>en</strong> led<strong>en</strong> meer.
Hoofdstuk 6: E<strong>en</strong> paar markante figur<strong>en</strong> uit <strong>Wee</strong>lde<br />
A. Godeschalk Van d<strong>en</strong> Nieuw<strong>en</strong>huys<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> van de markantste figur<strong>en</strong> uit de <strong>Wee</strong>ldse geschied<strong>en</strong>is was voorzeker Godeschalk Van d<strong>en</strong><br />
Nieuw<strong>en</strong>huys<strong>en</strong>, lic<strong>en</strong>tiaat <strong>in</strong> de beide recht<strong>en</strong>. Omstreeks 1550 werd hij <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde gebor<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong><br />
patriciërsfamilie. Zijn vader was Bartholomeus <strong>en</strong> zijn moeder Cathar<strong>in</strong>a Janss<strong>en</strong>s, alias Smeyers.<br />
Vader Bartel was schout van <strong>Wee</strong>lde geword<strong>en</strong> op 26 februari 1564. In 1562 was Govaert Van d<strong>en</strong><br />
Nieuw<strong>en</strong>huys<strong>en</strong>, zijn grootvader, ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s schout van <strong>Wee</strong>lde, overled<strong>en</strong>. Vader Bartel was <strong>in</strong> 1517<br />
<strong>in</strong>geschrev<strong>en</strong> aan de universiteit van Leuv<strong>en</strong>. Hij verlatijnste zijn famili<strong>en</strong>aam <strong>in</strong> "De nova Domo", e<strong>en</strong><br />
gebruik <strong>in</strong> die tijd. Godeschalk trad <strong>in</strong> bij de Norbertijn<strong>en</strong> van Tongerlo op e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t dat de abdij<br />
e<strong>en</strong> rampspoedige periode doorworstelde. Aanvankelijk was hij er cellier.<br />
Philips II, kon<strong>in</strong>g van Spanje <strong>en</strong> heerser over de Nederland<strong>en</strong>, richtte <strong>in</strong> 1559 nieuwe bisdomm<strong>en</strong> op,<br />
o.a. Mechel<strong>en</strong>, Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> 's-Hertog<strong>en</strong>bosch. Om de opricht<strong>in</strong>g te bekostig<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> rijke abdij<strong>en</strong><br />
hun bezit <strong>en</strong> zelfstandigheid prijsgev<strong>en</strong>. De abdij van Affligem moest opdraai<strong>en</strong> voor Mechel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Tongerlo voor 's-Hertog<strong>en</strong>bosch. De abdij van Tongerlo werd zelfs geïncorporeerd of <strong>in</strong>gelijfd bij de<br />
bisschopszetel, zodat de bisschop van 's-Hertog<strong>en</strong>bosch terzelfdertijd abt van Tongerlo werd <strong>en</strong> over<br />
de rijke <strong>in</strong>komst<strong>en</strong> beschikte. Niet alle Wither<strong>en</strong> van Tongerlo berustt<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wel <strong>in</strong> deze toestand.<br />
Vanzelfsprek<strong>en</strong>d stond<strong>en</strong> de Norbertijn<strong>en</strong> van Tongerlo <strong>in</strong> meerdere kamp<strong>en</strong>: de onverschillig<strong>en</strong>, de<br />
voorstanders van de <strong>in</strong>corporatie <strong>en</strong> de teg<strong>en</strong>standers, bij wie Godeschalk Van d<strong>en</strong> Nieuw<strong>en</strong>huys<strong>en</strong><br />
behoorde.<br />
Als e<strong>en</strong> groot diplomaat is hij opgetred<strong>en</strong> <strong>en</strong> het is mede dank aan zijn m<strong>en</strong>igvuldige relaties,<br />
<strong>in</strong>terv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> reiz<strong>en</strong> dat na 30 jaar <strong>in</strong>corporatie, Tongerlo zijn zelfstandigheid heroverde. E<strong>en</strong> eerste<br />
smeekschrift aan Alexander Farnese overhandigd, om door te z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> naar het Spaanse Hof <strong>en</strong><br />
waar<strong>in</strong> de scheid<strong>in</strong>g werd aangevraagd tuss<strong>en</strong> Tongerlo <strong>en</strong> 's-Hertog<strong>en</strong>bosch, k<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> vaart.<br />
Daarom begaf Godeschalk Van d<strong>en</strong> Nieuw<strong>en</strong>huys<strong>en</strong> zich naar Rome <strong>en</strong> werd er door Paus Sixtus V<br />
ontvang<strong>en</strong>. Hij verbleef <strong>in</strong> Rome <strong>in</strong> 1584/1585. Hij bepleitte de scheid<strong>in</strong>g met kard<strong>in</strong>aal Boncompagni<br />
<strong>en</strong> met kard<strong>in</strong>aal Montalto, die beid<strong>en</strong> veel begrip wist<strong>en</strong> op te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> voor de z<strong>en</strong>d<strong>in</strong>g van de<br />
<strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>aar. Dit blijkt uit bewaarde briefwissel<strong>in</strong>g. Godeschalk vroeg ook bijstand <strong>en</strong> bemiddel<strong>in</strong>g aan<br />
Despruets, de G<strong>en</strong>erale overste van de orde <strong>in</strong> Prémontré. De "g<strong>en</strong>eraal-abt" w<strong>en</strong>dde zijn <strong>in</strong>vloed aan<br />
om de pog<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van Godeschalk naar e<strong>en</strong> resultaat te leid<strong>en</strong>. Immers, op het concilie van Tr<strong>en</strong>te <strong>in</strong><br />
1563 werd bepaald, dat de ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> abdij met e<strong>en</strong> bisdom ongeldig was, waardoor de<br />
visitatie van het klooster aan de g<strong>en</strong>eraal-abt onderworp<strong>en</strong> bleef.<br />
Met Mgr.Mirto Frangipani, de pauselijke nuntius die <strong>in</strong> Keul<strong>en</strong> verbleef, van de Nederland<strong>en</strong>, had<br />
Godeschalk duurzame kontakt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de nuntius was ook gewonn<strong>en</strong> voor zijn doelstell<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Uit e<strong>en</strong><br />
brief van 26 augustus 1588 bleek zijn grote g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>heid voor deze Norbertijn <strong>en</strong> procurator van zijn<br />
abdij. Van d<strong>en</strong> Nieuw<strong>en</strong>huys<strong>en</strong> is zeker één van de vurigste pioniers geweest voor de ontvoogd<strong>in</strong>g<br />
van de abdij. Hij leidde de abdij naar nieuw lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> wist ze van de algehele ontredder<strong>in</strong>g te vrijwar<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong> december 1589. Wanneer <strong>in</strong> 1590 e<strong>en</strong> nieuwe abt gekoz<strong>en</strong> moest word<strong>en</strong>, werd de <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>aar als<br />
e<strong>en</strong> woelmaker betiteld die niet <strong>in</strong> aanmerk<strong>in</strong>g mocht kom<strong>en</strong> voor de waardigheid van abt. Hij werd <strong>in</strong><br />
1593 pastoor van de grote parochie van Waalwijk <strong>in</strong> Nederland.<br />
Op 21 mei 1599 werd hij b<strong>en</strong>oemd tot proost van de S<strong>in</strong>t-Sulpitiuskerk van Diest. E<strong>en</strong> proost was de<br />
geestelijke bestuurder van e<strong>en</strong> kapittel dat doorgaans neg<strong>en</strong> priesters telde. De Heilige Joannes<br />
Berchmans sleet zijn eerste lev<strong>en</strong>sjar<strong>en</strong> onder het herderschap van Godeschalk. Joannes Berchmans<br />
werd <strong>in</strong> de S<strong>in</strong>t-Sulpitiuskerk gedoopt op 14 maart 1599. Hij zat er gekneld tuss<strong>en</strong> oorlogsgeweld <strong>en</strong><br />
besmettelijke ziekt<strong>en</strong>. In de zomer van 1604 was <strong>in</strong> Diest de pest uitgebrok<strong>en</strong> <strong>en</strong> op 8 september van<br />
datzelfde jaar sloeg<strong>en</strong> Hollandse ruiterb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hun t<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op voor de mur<strong>en</strong> van Diest. E<strong>en</strong> tijdje later<br />
nesteld<strong>en</strong> zich 2000 Spaanse ruiters, die ge<strong>en</strong> soldij meer ontv<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de stad. Deze troep<strong>en</strong><br />
bliez<strong>en</strong> alarm om Diest te overrompel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te plunder<strong>en</strong>. De alarmklok luidde <strong>en</strong> Proost Van d<strong>en</strong><br />
Nieuw<strong>en</strong>huys<strong>en</strong> liet de gewap<strong>en</strong>de gild<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambacht<strong>en</strong> zich verschans<strong>en</strong> <strong>in</strong> de S<strong>in</strong>t-Sulpitiuskerk.<br />
Door zijn toedo<strong>en</strong> bleef de gevreesde bots<strong>in</strong>g uit. In september 1607 woedde de pest zo vreselijk <strong>in</strong><br />
Diest dat de Spaanse muiters op de vlucht sloeg<strong>en</strong>. Godeschalk werd ook door deze ziekte besmet <strong>en</strong><br />
<strong>in</strong> afzonder<strong>in</strong>g gesteld. In die afzonder<strong>in</strong>g stierf hij <strong>in</strong> Diest <strong>in</strong> 1607.<br />
B. Monseigneur Jacobus Bax
Deze roemrijke zoon van de kerk werd te <strong>Wee</strong>lde gebor<strong>en</strong> op 26 juni 1824 als zoon van Joannes<br />
Petrus Bax <strong>en</strong> Maria Christ<strong>in</strong>a Oom<strong>en</strong>. Aanvankelijk was hij werkzaam op de boerderij van zijn ouders<br />
tot hij op tw<strong>in</strong>tigjarige leeftijd aan zijn latijnse studies begon. Na zijn priesterwijd<strong>in</strong>g te Mechel<strong>en</strong> op 17<br />
december 1853 werd hij op 12 augustus 1854 tot onderpastoor van Scherp<strong>en</strong>heuvel aangesteld. In<br />
1860 werd door 't verdrag van Pek<strong>in</strong>g Ch<strong>in</strong>a op<strong>en</strong>gesteld voor de European<strong>en</strong> <strong>en</strong> vele Europese<br />
missionariss<strong>en</strong> vertrokk<strong>en</strong> naar Ch<strong>in</strong>a. In 1862 werd <strong>in</strong> Scheut e<strong>en</strong> missiecongregatie opgericht <strong>en</strong><br />
Jacobus Bax was één van de eerste led<strong>en</strong> van die congregatie. Met toestemm<strong>in</strong>g van de<br />
aartsbisschop trad hij <strong>in</strong> het noviciaat op 5 juli 1863 <strong>en</strong> op 25 augustus 1865 werd hij overste van het<br />
missiehuis van Scheut. Op 25 augustus 1871 verliet hij familie <strong>en</strong> vaderland om zich op te offer<strong>en</strong> voor<br />
de beker<strong>in</strong>g van de heid<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>in</strong> Mongolië.<br />
Door Paus Pius IX werd hij tot bisschop gekoz<strong>en</strong> <strong>en</strong> als eerste z<strong>en</strong>del<strong>in</strong>g van Scheut tot bisschop<br />
gewijd op 8 juli 1875 <strong>in</strong> Si-Wan-Dze. Op zijn aanvraag werd het bisdom Mongolië <strong>in</strong> drie vikariat<strong>en</strong><br />
gesplitst <strong>en</strong> <strong>in</strong> 1883 kreeg Monseigneur Bax Midd<strong>en</strong>-Mongolië toegewez<strong>en</strong>. Zijn devies was: "Cor<br />
meum vigilat" (Mijn hart waakt). E<strong>en</strong>voud <strong>en</strong> liefde tot de arm<strong>en</strong> war<strong>en</strong> trouw<strong>en</strong>s zijn grootste<br />
deugd<strong>en</strong>. Op 4 januari 1895 overleed hij te Si-<strong>in</strong>g-tse t<strong>en</strong>gevolge van e<strong>en</strong> hers<strong>en</strong>vliesontstek<strong>in</strong>g. Zijn<br />
laatste woord<strong>en</strong> war<strong>en</strong>: "vaarwel, ik ga waarhe<strong>en</strong> God mij roept". Per testam<strong>en</strong>t besliste Monseigneur<br />
Bax, dat heel zijn bezit zou toekom<strong>en</strong> aan zijn broer Matthijs Bax. Het missiehuis van Scheut waarvan<br />
Mgr.Bax de eerste overste <strong>en</strong> eig<strong>en</strong>aar was, werd geërfd door zijn broer. Matthijs betaalde hiervoor de<br />
successierecht<strong>en</strong>, maar <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> later schonk hij aan Scheut het eig<strong>en</strong>dom terug. Scheut betaalde<br />
de successierecht<strong>en</strong> weer aan Matthijs Bax.
Bijlage 1: Mededel<strong>in</strong>g i.v.m. rec<strong>en</strong>te opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde<br />
Onlangs werd<strong>en</strong> er bij de Paardsdrank <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde rest<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> cultuur ontdekt, die nog veel ouder is<br />
dan die waaruit de grafheuvels van de Hooge<strong>in</strong>dse Berg<strong>en</strong> stamm<strong>en</strong>. Vorig jaar werd<strong>en</strong> er<br />
opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verricht door Prof.Vermeersch van Leuv<strong>en</strong>. Dirk Huyge, e<strong>en</strong> medewerker van Prof.<br />
Vermeersch, bezorgde ons hierover het volg<strong>en</strong>de artikel.<br />
Met het e<strong>in</strong>de van de laatste grote ijstijd, de Würm, trad e<strong>en</strong> langzame verbeter<strong>in</strong>g van het klimaat <strong>in</strong>.<br />
Zo werd<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> schijnbaar lange periode van m<strong>en</strong>selijke afwezigheid onze gewest<strong>en</strong> opnieuw<br />
bevolkt. Verschill<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> (Hamburg, Tjonger, Ahr<strong>en</strong>sburg, ...) over wier herkomst m<strong>en</strong><br />
het niet e<strong>en</strong>s is, hebb<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s dit uitde<strong>in</strong><strong>en</strong> van de ijstijd (of Tardiglaciaal) (12.000 - 8.300 V.C.) de<br />
Lage Land<strong>en</strong> bewoond. Deze lied<strong>en</strong>, die nog sterk teerd<strong>en</strong> op de verworv<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> van de Oude<br />
Ste<strong>en</strong>tijd (of het Paleolithicum), leefd<strong>en</strong> <strong>in</strong> hoofdzaak van r<strong>en</strong>dierjacht. Omwille van hun verwantschap<br />
met de paleolithische jagers heeft m<strong>en</strong> deze tardiglaciale cultur<strong>en</strong> vaak onder de noemer<br />
Epipaleolithicum sam<strong>en</strong>gebracht.<br />
De aanvang van het Holoce<strong>en</strong> (8.300 V.C.) tot op hed<strong>en</strong> luidde de def<strong>in</strong>itieve klimaatsverbeter<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
die het r<strong>en</strong>dier voorgoed uit onze strek<strong>en</strong> zou verdrijv<strong>en</strong>. De schaars beboste steppe van het<br />
Tardiglaciaal moest langzaam wijk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> boslandschap, waar<strong>in</strong> aanvankelijk berk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
d<strong>en</strong>n<strong>en</strong> het gros van de vegetatie zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> uitgemaakt. We zijn nu <strong>in</strong> de Midd<strong>en</strong> Ste<strong>en</strong>tijd of het<br />
Mesolithicum aanbeland. De m<strong>en</strong>s, die zich voor talrijke verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de plant<strong>en</strong>- <strong>en</strong> dier<strong>en</strong>wereld<br />
geplaatst zag, was g<strong>en</strong>oodzaakt zijn lev<strong>en</strong>swijze grondig aan te pass<strong>en</strong>. Met het verdwijn<strong>en</strong> van het<br />
r<strong>en</strong>dier, dat <strong>in</strong> kudd<strong>en</strong> leefde, was hij voor zijn lev<strong>en</strong>sonderhoud aangewez<strong>en</strong> op dier<strong>en</strong> die verspreid<br />
het woud bevolkt<strong>en</strong>, zoals het hert <strong>en</strong> de ever. Ook de jacht op kle<strong>in</strong>wild <strong>en</strong> de visvangst moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
belangrijke rol <strong>in</strong> de voedselvoorzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> gespeeld. Dit alles had e<strong>en</strong> <strong>in</strong>grijp<strong>en</strong>de wijzig<strong>in</strong>g van<br />
het werktuig<strong>en</strong>ars<strong>en</strong>aal tot gevolg. Reeds op het e<strong>in</strong>de van het Paleolithicum (Magdal<strong>en</strong>iaan) <strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de het Epipaleolithicum liet zich e<strong>en</strong> zekere t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s naar het steeds kle<strong>in</strong>er word<strong>en</strong> van de<br />
werktuig<strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>. Voor het Mesolithicum zal het gebruik van zeer kle<strong>in</strong>e st<strong>en</strong><strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong>, de<br />
zog<strong>en</strong>aamde microlith<strong>en</strong>, het meest opvall<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk zijn. Vele microlith<strong>en</strong> zull<strong>en</strong>, gevat als spits<br />
of weerhaak <strong>in</strong> e<strong>en</strong> schacht, het ess<strong>en</strong>tiële onderdeel van de pijlbewap<strong>en</strong><strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> uitgemaakt. Ook<br />
het gewone huishoudelijke gereedschap (schrabbers, bor<strong>en</strong>, ...)zal vaak tot microlithische afmet<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> herleid. E<strong>en</strong> aantal werktuig<strong>en</strong> uit de Midd<strong>en</strong>-Ste<strong>en</strong>tijd werd<strong>en</strong> <strong>in</strong> de figuur sam<strong>en</strong>gebracht.<br />
Uit deze periode werd te <strong>Wee</strong>lde, op de plaats g<strong>en</strong>aamd Paardsdrank, e<strong>en</strong> nederzett<strong>in</strong>g opgegrav<strong>en</strong>.<br />
Ze werd bij oppervlakteprospectie ontdekt door de heer R.Foblets uit Brasschaat. De opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1976-1977 ondernom<strong>en</strong> door het Laboratorium voor Prehistorie van de Katholieke<br />
Universiteit te Leuv<strong>en</strong> o.l.v. Prof.P.Vermeersch. Het materiaal is mom<strong>en</strong>teel ter studie <strong>en</strong> wij will<strong>en</strong><br />
hier dan ook slechts <strong>en</strong>kele zeer voorlopige resultat<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. De nederzett<strong>in</strong>g, gesitueerd <strong>in</strong><br />
e<strong>en</strong> du<strong>in</strong>landschap, ligt bov<strong>en</strong>op e<strong>en</strong> parabooldu<strong>in</strong>, waarvan de beide arm<strong>en</strong> naar het zuid<strong>en</strong> toe e<strong>en</strong><br />
v<strong>en</strong> omsluit<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijke geomorfologische positie blijkt karakteristiek te zijn voor vele<br />
epipaleolithische <strong>en</strong> mesolithische nederzett<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> zandig Noord-België <strong>en</strong> Zuid-Nederland. In het<br />
du<strong>in</strong> heeft zich e<strong>en</strong> humus ijzer podzol (e<strong>en</strong> karakteristieke bodem voor zandige gebied<strong>en</strong>) ontwikkeld.<br />
De stratigrafische positie van de door de m<strong>en</strong>s vervaardigde voorwerp<strong>en</strong> (artefact<strong>en</strong>) biedt hier echter<br />
we<strong>in</strong>ig uitsluitsel voor e<strong>en</strong> dater<strong>in</strong>g.<br />
Drie conc<strong>en</strong>traties van artefact<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgetek<strong>en</strong>d. Twee daarvan zijn eerder uitgerekt <strong>en</strong><br />
vormloos; de derde is mooi ovaalvormig. De talrijke fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verbrande zandste<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwarts<br />
mog<strong>en</strong> als de restant<strong>en</strong> van haard<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïnterpreteerd. Buit<strong>en</strong> de drie conc<strong>en</strong>traties kond<strong>en</strong><br />
overal op het du<strong>in</strong> nog verspreide artefact<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>in</strong>gezameld. Als grondstoff<strong>en</strong> heeft de<br />
mesolithische m<strong>en</strong>s <strong>in</strong> hoofdzaak vuurste<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wommersomkwartsiet b<strong>en</strong>ut. Deze laatste, e<strong>en</strong><br />
fijnkorrelig kwartsiet, laat zich gemakkelijk bewerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> was vooral tijd<strong>en</strong>s het Mesolithicum zeer <strong>in</strong><br />
trek. Er is slechts één ontsluit<strong>in</strong>g van gek<strong>en</strong>d, namelijk te Wommersom bij Ti<strong>en</strong><strong>en</strong>. Van daaruit werd<br />
het over grote afstand<strong>en</strong> geëxporteerd. Waar de vuurste<strong>en</strong> gewonn<strong>en</strong> werd, is moeilijker uit te mak<strong>en</strong>.<br />
De gr<strong>in</strong>d<strong>en</strong> van de Maas <strong>en</strong> het krijt van Limburg lijk<strong>en</strong> de meest voor de hand ligg<strong>en</strong>de oploss<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Hoe werd<strong>en</strong> deze grondstoff<strong>en</strong> nu door de m<strong>en</strong>s verwerkt? Door e<strong>en</strong> directe slag (ste<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> ste<strong>en</strong>)<br />
of door e<strong>en</strong> <strong>in</strong>directe slag (met behulp van e<strong>en</strong> beitel uit hout of ste<strong>en</strong>) werd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ruwe knol<br />
vuurste<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> andere grondstof stukk<strong>en</strong> afgeslag<strong>en</strong>, die m<strong>en</strong>, naargelang hun l<strong>en</strong>gte, afslag<strong>en</strong> of<br />
kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> noemt. Het blok grondstof waarop m<strong>en</strong> slaat om afslag<strong>en</strong> of kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te bekom<strong>en</strong>, duidt m<strong>en</strong>
aan als kern of nucleus. Door de geproduceerde afslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verder te bewerk<strong>en</strong> met slag- of<br />
druktechniek (retoucher<strong>en</strong>) word<strong>en</strong> karakteristieke werktuigvorm<strong>en</strong> tot stand gebracht. Op de<br />
nederzett<strong>in</strong>g van <strong>Wee</strong>lde war<strong>en</strong> kern<strong>en</strong> eerder zeldzaam <strong>en</strong> meestal volledig opgebruikt, wat er op<br />
wijst dat de mesolithische m<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> onbegr<strong>en</strong>sde hoeveelhed<strong>en</strong> grondstof ter beschikk<strong>in</strong>g stond<strong>en</strong>.<br />
In het werktuig<strong>en</strong>bestand bekled<strong>en</strong> de microlith<strong>en</strong> uiteraard e<strong>en</strong> voorname plaats. Ze beslaan ca 30%<br />
van het totale <strong>in</strong>strum<strong>en</strong>tarium. Hieronder treff<strong>en</strong> we allerhande spits<strong>en</strong> aan, alsook geometrische<br />
vorm<strong>en</strong>: <strong>en</strong>kele segm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> driehoek<strong>en</strong>, talrijke trapezia. Microkl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met afgestompte boord<br />
(kle<strong>in</strong>e, langs één boord stomp gemaakte kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>) zijn lang niet zeldzaam. Door het aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> vlakke bewerk<strong>in</strong>gstechniek op microlith<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor onze strek<strong>en</strong> karakteristieke werktuig<strong>en</strong><br />
verkreg<strong>en</strong>: marebladspits<strong>en</strong> <strong>en</strong> spits<strong>en</strong> met afgeronde of schu<strong>in</strong>e basis. De overige werktuig<strong>en</strong><br />
omvatt<strong>en</strong> schrabbers, zeldzame stekers <strong>en</strong> bor<strong>en</strong> <strong>en</strong> talrijke geretoucheerde <strong>en</strong> gekerfde afslag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, die voor de meest verscheid<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zijn aangew<strong>en</strong>d.<br />
M<strong>en</strong> moet er zich wel rek<strong>en</strong>schap van gev<strong>en</strong> dat al deze st<strong>en</strong><strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong> slechts e<strong>en</strong> summier<br />
aandeel uitmaakt<strong>en</strong> van de materiële cultuur van de mesolithische m<strong>en</strong>s. In de zure zandbodems van<br />
de Kemp<strong>en</strong> zal heel wat vergankelijk materiaal verlor<strong>en</strong> zijn gegaan. Gebruiksvoorwerp<strong>en</strong> uit hout of<br />
be<strong>en</strong> word<strong>en</strong> slechts <strong>in</strong> zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> teruggevond<strong>en</strong>. In het huidige stadium<br />
van het onderzoek is het voorbarig om zich aan e<strong>en</strong> dater<strong>in</strong>g te gewag<strong>en</strong>. Toch will<strong>en</strong> wij op louter<br />
typologische grond<strong>en</strong> (vergelijk<strong>en</strong>de classificatie van het materiaal) deze <strong>in</strong>dustrie tuss<strong>en</strong> 6000 <strong>en</strong><br />
4500 V.C. plaats<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> van het natuurwet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek (C14, sedim<strong>en</strong>tologie,<br />
poll<strong>en</strong>analyse) zull<strong>en</strong> hier hopelijk meer klaarheid br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.
Bijlage 1: Mededel<strong>in</strong>g i.v.m. rec<strong>en</strong>te opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde<br />
Onlangs werd<strong>en</strong> er bij de Paardsdrank <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde rest<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> cultuur ontdekt, die nog veel ouder is<br />
dan die waaruit de grafheuvels van de Hooge<strong>in</strong>dse Berg<strong>en</strong> stamm<strong>en</strong>. Vorig jaar werd<strong>en</strong> er<br />
opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verricht door Prof.Vermeersch van Leuv<strong>en</strong>. Dirk Huyge, e<strong>en</strong> medewerker van Prof.<br />
Vermeersch, bezorgde ons hierover het volg<strong>en</strong>de artikel.<br />
Met het e<strong>in</strong>de van de laatste grote ijstijd, de Würm, trad e<strong>en</strong> langzame verbeter<strong>in</strong>g van het klimaat <strong>in</strong>.<br />
Zo werd<strong>en</strong> na e<strong>en</strong> schijnbaar lange periode van m<strong>en</strong>selijke afwezigheid onze gewest<strong>en</strong> opnieuw<br />
bevolkt. Verschill<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> (Hamburg, Tjonger, Ahr<strong>en</strong>sburg, ...) over wier herkomst m<strong>en</strong><br />
het niet e<strong>en</strong>s is, hebb<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s dit uitde<strong>in</strong><strong>en</strong> van de ijstijd (of Tardiglaciaal) (12.000 - 8.300 V.C.) de<br />
Lage Land<strong>en</strong> bewoond. Deze lied<strong>en</strong>, die nog sterk teerd<strong>en</strong> op de verworv<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> van de Oude<br />
Ste<strong>en</strong>tijd (of het Paleolithicum), leefd<strong>en</strong> <strong>in</strong> hoofdzaak van r<strong>en</strong>dierjacht. Omwille van hun verwantschap<br />
met de paleolithische jagers heeft m<strong>en</strong> deze tardiglaciale cultur<strong>en</strong> vaak onder de noemer<br />
Epipaleolithicum sam<strong>en</strong>gebracht.<br />
De aanvang van het Holoce<strong>en</strong> (8.300 V.C.) tot op hed<strong>en</strong> luidde de def<strong>in</strong>itieve klimaatsverbeter<strong>in</strong>g <strong>in</strong><br />
die het r<strong>en</strong>dier voorgoed uit onze strek<strong>en</strong> zou verdrijv<strong>en</strong>. De schaars beboste steppe van het<br />
Tardiglaciaal moest langzaam wijk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> boslandschap, waar<strong>in</strong> aanvankelijk berk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
d<strong>en</strong>n<strong>en</strong> het gros van de vegetatie zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> uitgemaakt. We zijn nu <strong>in</strong> de Midd<strong>en</strong> Ste<strong>en</strong>tijd of het<br />
Mesolithicum aanbeland. De m<strong>en</strong>s, die zich voor talrijke verander<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de plant<strong>en</strong>- <strong>en</strong> dier<strong>en</strong>wereld<br />
geplaatst zag, was g<strong>en</strong>oodzaakt zijn lev<strong>en</strong>swijze grondig aan te pass<strong>en</strong>. Met het verdwijn<strong>en</strong> van het<br />
r<strong>en</strong>dier, dat <strong>in</strong> kudd<strong>en</strong> leefde, was hij voor zijn lev<strong>en</strong>sonderhoud aangewez<strong>en</strong> op dier<strong>en</strong> die verspreid<br />
het woud bevolkt<strong>en</strong>, zoals het hert <strong>en</strong> de ever. Ook de jacht op kle<strong>in</strong>wild <strong>en</strong> de visvangst moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
belangrijke rol <strong>in</strong> de voedselvoorzi<strong>en</strong><strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> gespeeld. Dit alles had e<strong>en</strong> <strong>in</strong>grijp<strong>en</strong>de wijzig<strong>in</strong>g van<br />
het werktuig<strong>en</strong>ars<strong>en</strong>aal tot gevolg. Reeds op het e<strong>in</strong>de van het Paleolithicum (Magdal<strong>en</strong>iaan) <strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de het Epipaleolithicum liet zich e<strong>en</strong> zekere t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s naar het steeds kle<strong>in</strong>er word<strong>en</strong> van de<br />
werktuig<strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>. Voor het Mesolithicum zal het gebruik van zeer kle<strong>in</strong>e st<strong>en</strong><strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong>, de<br />
zog<strong>en</strong>aamde microlith<strong>en</strong>, het meest opvall<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>merk zijn. Vele microlith<strong>en</strong> zull<strong>en</strong>, gevat als spits<br />
of weerhaak <strong>in</strong> e<strong>en</strong> schacht, het ess<strong>en</strong>tiële onderdeel van de pijlbewap<strong>en</strong><strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> uitgemaakt. Ook<br />
het gewone huishoudelijke gereedschap (schrabbers, bor<strong>en</strong>, ...)zal vaak tot microlithische afmet<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> herleid. E<strong>en</strong> aantal werktuig<strong>en</strong> uit de Midd<strong>en</strong>-Ste<strong>en</strong>tijd werd<strong>en</strong> <strong>in</strong> de figuur sam<strong>en</strong>gebracht.<br />
Uit deze periode werd te <strong>Wee</strong>lde, op de plaats g<strong>en</strong>aamd Paardsdrank, e<strong>en</strong> nederzett<strong>in</strong>g opgegrav<strong>en</strong>.<br />
Ze werd bij oppervlakteprospectie ontdekt door de heer R.Foblets uit Brasschaat. De opgrav<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1976-1977 ondernom<strong>en</strong> door het Laboratorium voor Prehistorie van de Katholieke<br />
Universiteit te Leuv<strong>en</strong> o.l.v. Prof.P.Vermeersch. Het materiaal is mom<strong>en</strong>teel ter studie <strong>en</strong> wij will<strong>en</strong><br />
hier dan ook slechts <strong>en</strong>kele zeer voorlopige resultat<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. De nederzett<strong>in</strong>g, gesitueerd <strong>in</strong><br />
e<strong>en</strong> du<strong>in</strong>landschap, ligt bov<strong>en</strong>op e<strong>en</strong> parabooldu<strong>in</strong>, waarvan de beide arm<strong>en</strong> naar het zuid<strong>en</strong> toe e<strong>en</strong><br />
v<strong>en</strong> omsluit<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijke geomorfologische positie blijkt karakteristiek te zijn voor vele<br />
epipaleolithische <strong>en</strong> mesolithische nederzett<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> zandig Noord-België <strong>en</strong> Zuid-Nederland. In het<br />
du<strong>in</strong> heeft zich e<strong>en</strong> humus ijzer podzol (e<strong>en</strong> karakteristieke bodem voor zandige gebied<strong>en</strong>) ontwikkeld.<br />
De stratigrafische positie van de door de m<strong>en</strong>s vervaardigde voorwerp<strong>en</strong> (artefact<strong>en</strong>) biedt hier echter<br />
we<strong>in</strong>ig uitsluitsel voor e<strong>en</strong> dater<strong>in</strong>g.<br />
Drie conc<strong>en</strong>traties van artefact<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgetek<strong>en</strong>d. Twee daarvan zijn eerder uitgerekt <strong>en</strong><br />
vormloos; de derde is mooi ovaalvormig. De talrijke fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verbrande zandste<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwarts<br />
mog<strong>en</strong> als de restant<strong>en</strong> van haard<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïnterpreteerd. Buit<strong>en</strong> de drie conc<strong>en</strong>traties kond<strong>en</strong><br />
overal op het du<strong>in</strong> nog verspreide artefact<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>in</strong>gezameld. Als grondstoff<strong>en</strong> heeft de<br />
mesolithische m<strong>en</strong>s <strong>in</strong> hoofdzaak vuurste<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wommersomkwartsiet b<strong>en</strong>ut. Deze laatste, e<strong>en</strong><br />
fijnkorrelig kwartsiet, laat zich gemakkelijk bewerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> was vooral tijd<strong>en</strong>s het Mesolithicum zeer <strong>in</strong><br />
trek. Er is slechts één ontsluit<strong>in</strong>g van gek<strong>en</strong>d, namelijk te Wommersom bij Ti<strong>en</strong><strong>en</strong>. Van daaruit werd<br />
het over grote afstand<strong>en</strong> geëxporteerd. Waar de vuurste<strong>en</strong> gewonn<strong>en</strong> werd, is moeilijker uit te mak<strong>en</strong>.<br />
De gr<strong>in</strong>d<strong>en</strong> van de Maas <strong>en</strong> het krijt van Limburg lijk<strong>en</strong> de meest voor de hand ligg<strong>en</strong>de oploss<strong>in</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Hoe werd<strong>en</strong> deze grondstoff<strong>en</strong> nu door de m<strong>en</strong>s verwerkt? Door e<strong>en</strong> directe slag (ste<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> ste<strong>en</strong>)<br />
of door e<strong>en</strong> <strong>in</strong>directe slag (met behulp van e<strong>en</strong> beitel uit hout of ste<strong>en</strong>) werd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ruwe knol<br />
vuurste<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> andere grondstof stukk<strong>en</strong> afgeslag<strong>en</strong>, die m<strong>en</strong>, naargelang hun l<strong>en</strong>gte, afslag<strong>en</strong> of<br />
kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> noemt. Het blok grondstof waarop m<strong>en</strong> slaat om afslag<strong>en</strong> of kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> te bekom<strong>en</strong>, duidt m<strong>en</strong>
aan als kern of nucleus. Door de geproduceerde afslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verder te bewerk<strong>en</strong> met slag- of<br />
druktechniek (retoucher<strong>en</strong>) word<strong>en</strong> karakteristieke werktuigvorm<strong>en</strong> tot stand gebracht. Op de<br />
nederzett<strong>in</strong>g van <strong>Wee</strong>lde war<strong>en</strong> kern<strong>en</strong> eerder zeldzaam <strong>en</strong> meestal volledig opgebruikt, wat er op<br />
wijst dat de mesolithische m<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> onbegr<strong>en</strong>sde hoeveelhed<strong>en</strong> grondstof ter beschikk<strong>in</strong>g stond<strong>en</strong>.<br />
In het werktuig<strong>en</strong>bestand bekled<strong>en</strong> de microlith<strong>en</strong> uiteraard e<strong>en</strong> voorname plaats. Ze beslaan ca 30%<br />
van het totale <strong>in</strong>strum<strong>en</strong>tarium. Hieronder treff<strong>en</strong> we allerhande spits<strong>en</strong> aan, alsook geometrische<br />
vorm<strong>en</strong>: <strong>en</strong>kele segm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> driehoek<strong>en</strong>, talrijke trapezia. Microkl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> met afgestompte boord<br />
(kle<strong>in</strong>e, langs één boord stomp gemaakte kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>) zijn lang niet zeldzaam. Door het aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> vlakke bewerk<strong>in</strong>gstechniek op microlith<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor onze strek<strong>en</strong> karakteristieke werktuig<strong>en</strong><br />
verkreg<strong>en</strong>: marebladspits<strong>en</strong> <strong>en</strong> spits<strong>en</strong> met afgeronde of schu<strong>in</strong>e basis. De overige werktuig<strong>en</strong><br />
omvatt<strong>en</strong> schrabbers, zeldzame stekers <strong>en</strong> bor<strong>en</strong> <strong>en</strong> talrijke geretoucheerde <strong>en</strong> gekerfde afslag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, die voor de meest verscheid<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zijn aangew<strong>en</strong>d.<br />
M<strong>en</strong> moet er zich wel rek<strong>en</strong>schap van gev<strong>en</strong> dat al deze st<strong>en</strong><strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong> slechts e<strong>en</strong> summier<br />
aandeel uitmaakt<strong>en</strong> van de materiële cultuur van de mesolithische m<strong>en</strong>s. In de zure zandbodems van<br />
de Kemp<strong>en</strong> zal heel wat vergankelijk materiaal verlor<strong>en</strong> zijn gegaan. Gebruiksvoorwerp<strong>en</strong> uit hout of<br />
be<strong>en</strong> word<strong>en</strong> slechts <strong>in</strong> zeer uitzonderlijke omstandighed<strong>en</strong> teruggevond<strong>en</strong>. In het huidige stadium<br />
van het onderzoek is het voorbarig om zich aan e<strong>en</strong> dater<strong>in</strong>g te gewag<strong>en</strong>. Toch will<strong>en</strong> wij op louter<br />
typologische grond<strong>en</strong> (vergelijk<strong>en</strong>de classificatie van het materiaal) deze <strong>in</strong>dustrie tuss<strong>en</strong> 6000 <strong>en</strong><br />
4500 V.C. plaats<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> van het natuurwet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek (C14, sedim<strong>en</strong>tologie,<br />
poll<strong>en</strong>analyse) zull<strong>en</strong> hier hopelijk meer klaarheid br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.
Bijlage 2: De scheid<strong>in</strong>g tuss<strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Poppel <strong>in</strong> 1655<br />
De afscheid<strong>in</strong>g van Ravels <strong>en</strong> Poppel van de Vrijheid <strong>Wee</strong>lde is altijd e<strong>en</strong> heet hangijzer geweest.<br />
<strong>Wel</strong>iswaar zijn later de drie dorp<strong>en</strong> de zgn. "Goddelijke Deugd<strong>en</strong>" geblev<strong>en</strong> <strong>in</strong> de volksmond, maar<br />
e<strong>en</strong> stukje onderl<strong>in</strong>ge naijver heeft ze toch steeds getypeerd. Daarom vond<strong>en</strong> wij het leuk om e<strong>en</strong><br />
stukje geschied<strong>en</strong>is op te hang<strong>en</strong> over het ontkoppel<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Poppel.<br />
Reeds <strong>in</strong> de vroege middeleeuw<strong>en</strong> vormd<strong>en</strong> Ravels, <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Poppel één schep<strong>en</strong>bank. In de 13de<br />
eeuw gaf Jan I, Hertog van Brabant <strong>en</strong> Limburg, zijn eerste vrijhed<strong>en</strong> aan al de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde<br />
<strong>en</strong> Poppel <strong>en</strong> Ravels, die volg<strong>en</strong>s oude gewoonte tot de vierschaar van <strong>Wee</strong>lde behor<strong>en</strong>. Ravels brak<br />
de eeuw<strong>en</strong>oude verb<strong>in</strong>t<strong>en</strong>is <strong>in</strong> 1559 met goedkeur<strong>in</strong>g van de kon<strong>in</strong>g. Poppel, dat meer aan de oude<br />
gewoont<strong>en</strong> hield, bleef ver<strong>en</strong>igd met <strong>Wee</strong>lde tot <strong>in</strong> 1655. De officier van de grondheer verkoos één<br />
schep<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> één te Poppel, die op hun beurt <strong>in</strong> hun dorp de andere schep<strong>en</strong><strong>en</strong> koz<strong>en</strong>: die<br />
van <strong>Wee</strong>lde drie <strong>en</strong> die van Poppel twee. Dit was de vaste regel voor het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> van de<br />
schep<strong>en</strong>bank. Hoe nauw de ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van de drie dorp<strong>en</strong> was, is moeilijk na te gaan. De macht van<br />
de schep<strong>en</strong><strong>en</strong> verschilde immers bijna overal. Waarschijnlijk hadd<strong>en</strong> de schep<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde niet<br />
alle<strong>en</strong> de rechterlijke maar ook de bestuurlijke macht <strong>in</strong> hand<strong>en</strong>.<br />
In 1649 stond Filips IV, kon<strong>in</strong>g van Spanje, het grondgebied van Turnhout af aan Amalia Van Solms,<br />
weduwe van Frederik-H<strong>en</strong>drik, pr<strong>in</strong>s van Oranje. Zij was "Vrouwe" van Turnhout <strong>en</strong> van al de dorp<strong>en</strong><br />
die daarbij hoord<strong>en</strong>, o.a. Poppel, <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Ravels. Op 29 oktober 1649 gaf zij de Vrijheid <strong>Wee</strong>lde<br />
(met Ravels) als onderle<strong>en</strong> aan Jan De Knuyt. Poppel bleef nochtans aan de pr<strong>in</strong>ses van Oranje. De<br />
twee verschill<strong>en</strong>de her<strong>en</strong> <strong>in</strong> de twee dorp<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>igd nochtans door dezelfde schep<strong>en</strong>bank, vormd<strong>en</strong><br />
voor Poppel de laatste red<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> aparte schep<strong>en</strong>bank te vrag<strong>en</strong>. Enkele red<strong>en</strong><strong>en</strong> die Poppel naar<br />
vor<strong>en</strong> bracht om de scheid<strong>in</strong>g te verkrijg<strong>en</strong> war<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de:<br />
1. De ver<strong>en</strong>ig<strong>in</strong>g van de twee dorp<strong>en</strong> bracht veel last<strong>en</strong> <strong>en</strong> kost<strong>en</strong> mee voor de <strong>in</strong>woners van Poppel.<br />
Voor 5 jaar was de secretaris Lemm<strong>en</strong>s gestorv<strong>en</strong>. Deze was stipt om de 14 dag<strong>en</strong> naar Poppel<br />
gekom<strong>en</strong> om rek<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong>, verkop<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> akt<strong>en</strong> <strong>in</strong> orde te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De nieuwe secretaris echter kwam<br />
niet meer over <strong>en</strong> daarom moest<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van Poppel steeds naar <strong>Wee</strong>lde met hun papier<strong>en</strong>.<br />
2. Poppel was e<strong>en</strong> mooi dorp, goed bevolkt, goed bebouwd <strong>en</strong> druk bezocht.<br />
3. Poppel <strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> parochiekerk met verschill<strong>en</strong>de nam<strong>en</strong>.<br />
4. Omdat Ravels ook afgescheid<strong>en</strong> was, moest dit voor Poppel ook mogelijk zijn.<br />
5. Omdat Poppel <strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde dezelfde vrijhed<strong>en</strong> bezat<strong>en</strong>, was dat ge<strong>en</strong> beletsel om door de wettige<br />
macht te word<strong>en</strong> gescheid<strong>en</strong>.<br />
6. Eén schep<strong>en</strong>bank voor de twee dorp<strong>en</strong> die onder verschill<strong>en</strong>de her<strong>en</strong> stond<strong>en</strong>, kon nooit blijv<strong>en</strong><br />
bestaan.<br />
De pr<strong>in</strong>ses van Oranje stond de aanvraag om scheid<strong>in</strong>g aan Poppel toe <strong>en</strong> op 3 september 1652<br />
werd<strong>en</strong> de twee dorp<strong>en</strong> gescheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> kreeg Poppel e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> schep<strong>en</strong>bank. <strong>Wee</strong>lde g<strong>in</strong>g daarmee<br />
echter niet akkoord. De schep<strong>en</strong><strong>en</strong> liet<strong>en</strong> immers niet graag e<strong>en</strong> stuk van hun rechtsgebied afnem<strong>en</strong>.<br />
De herbergiers van <strong>Wee</strong>lde ded<strong>en</strong> goede zak<strong>en</strong> met de <strong>in</strong>woners van Poppel die steeds verplicht<br />
war<strong>en</strong> naar de secretaris van <strong>Wee</strong>lde te kom<strong>en</strong>. Daarom protesteerd<strong>en</strong> de schep<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde<br />
teg<strong>en</strong> die van Poppel. Die van Poppel liet<strong>en</strong> echter niet na dit voorval te vertell<strong>en</strong> aan de pr<strong>in</strong>ses van<br />
Oranje die aan de kant van de <strong>in</strong>woners van Poppel stond. <strong>Wee</strong>lde w<strong>en</strong>dde zich derhalve rechtstreeks<br />
tot het Hoger Bestuur te Brussel. Het resultaat was dat de scheid<strong>in</strong>g voorlopig werd opgeschort. De<br />
dag<strong>in</strong>g die moest plaats hebb<strong>en</strong> op 27 november 1652 bracht waarschijnlijk ge<strong>en</strong> afdo<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
doorslaande bewijz<strong>en</strong> voor één van de twee dorp<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de twee jaar zoud<strong>en</strong> dan de process<strong>en</strong><br />
elkaar opvolg<strong>en</strong>. De procureur van G<strong>en</strong>t was aangeduid om <strong>Wee</strong>lde te Brussel bij te staan <strong>en</strong> Mr.Van<br />
der Elst stond Poppel bij.<br />
Ge<strong>en</strong> wonder dat de gedaagd<strong>en</strong> (die van Poppel) het geduld begonn<strong>en</strong> te verliez<strong>en</strong>. Zij kloeg<strong>en</strong><br />
erover dat de zaak op de lange baan werd geschov<strong>en</strong> <strong>en</strong> zij w<strong>en</strong>dd<strong>en</strong> pog<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aan bij Jan De Knuyt,
Heer van <strong>Wee</strong>lde, <strong>en</strong> bij de pr<strong>in</strong>ses vrouwe van Poppel, opdat zij de scheid<strong>in</strong>g zoud<strong>en</strong> doordrijv<strong>en</strong>.<br />
Het baatte echter we<strong>in</strong>ig. M<strong>en</strong> schreef <strong>en</strong> bleef schrijv<strong>en</strong> langs beide kant<strong>en</strong>. E<strong>in</strong>delijk werd dan op 18<br />
februari 1655 het vonnis geveld: Poppel mocht de toegestane schep<strong>en</strong>bank behoud<strong>en</strong>. Op dat<br />
mom<strong>en</strong>t heeft Poppel als geme<strong>en</strong>te e<strong>en</strong> afzonderlijk bestaan gekreg<strong>en</strong>.
Bijlage 3: PV van de kerkbrand van 1841<br />
In het parochiearchief op de pastorij van St.-Michiel berust e<strong>en</strong> cahier van 215 blz., waar<strong>in</strong><br />
opgetek<strong>en</strong>d staan de verslag<strong>en</strong> van de zitt<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van het kerkbestuur van 13 mei 1836 tot 1 januari<br />
1933. Op 23 augustus 1841, de dag na de kerkbrand, kwam het kerkbestuur bije<strong>en</strong> om volg<strong>en</strong>d<br />
proces-verbaal op te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> te ondertek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
In het jaar 1841 d<strong>en</strong> 22 augustus 's avonds om half ti<strong>en</strong> is onze kerk van <strong>Wee</strong>lde met d<strong>en</strong> tor<strong>en</strong><br />
gansch verslond<strong>en</strong> door d<strong>en</strong> brand. Daer is niets van blijv<strong>en</strong> sta<strong>en</strong> als het muurwerk. D<strong>en</strong> brand is<br />
ontsta<strong>en</strong> <strong>in</strong> de huys<strong>in</strong>g van J.B.Verhey<strong>en</strong>. Alle meubels zijn er uytgehaelt. De groote klok is ook<br />
ongeh<strong>in</strong>dert bevond<strong>en</strong> nietteg<strong>en</strong>staande zij uyt d<strong>en</strong> tor<strong>en</strong> gevall<strong>en</strong> is. Onze Lieve Vrouwe klok<br />
gegot<strong>en</strong> <strong>in</strong> het jaer 1826 is gebrok<strong>en</strong>. De kleyne klok is gesmolt<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> predikstoel gemaekt <strong>in</strong> jaer<br />
1837 is er uytgehaelt behalv<strong>en</strong> d<strong>en</strong> hemel. Daer is <strong>in</strong> verbrand 3 autaer<strong>en</strong>, 2 biegtstoel<strong>en</strong>, het ogsael<br />
met d<strong>en</strong> orgel, e<strong>en</strong>e wageschotte booleer<strong>in</strong>g, het gehemelt van d<strong>en</strong> predikstoel, e<strong>en</strong>e kostelijke<br />
marmere vunt is <strong>in</strong> stukk<strong>en</strong> gesprong<strong>en</strong>. De kerk, niet d<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>, was teg<strong>en</strong> brand verzekert het<br />
uytw<strong>en</strong>dig d<strong>en</strong> bouw teg<strong>en</strong> 30 duyz<strong>en</strong>d francs, het <strong>in</strong>w<strong>en</strong>dig teg<strong>en</strong> 10 duyz<strong>en</strong>d francs, te sam<strong>en</strong> 40<br />
duyz<strong>en</strong>d francs. Zy was 5 jaar verzekert <strong>en</strong> 20 francs per jaer gegev<strong>en</strong>. Dus hadd<strong>en</strong> wy gegev<strong>en</strong> 100<br />
francs. Aldus bevond<strong>en</strong> <strong>en</strong> behoorlijk onderteek<strong>en</strong>t d<strong>en</strong> 23 augustus 1841.<br />
A.Scho<strong>en</strong>makers, pastoor<br />
J.B.Bax, J.B.Verhey<strong>en</strong>, C.Gulickx, J.P.Verhey<strong>en</strong>
Bijlage 4: Het verhaal van Mie<br />
Mie werd gebor<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde rond 1850. Zij woonde op e<strong>en</strong> boerderij <strong>in</strong> de S<strong>in</strong>gel. Op zesjarige leeftijd<br />
zette zij haar eerste schred<strong>en</strong> <strong>in</strong> de school, die to<strong>en</strong> nog teg<strong>en</strong>over de kerkdeur geleg<strong>en</strong> was. Het was<br />
e<strong>en</strong> groot, leeg gebouw waar<strong>in</strong> zulke grote gat<strong>en</strong> zat<strong>en</strong>, dat de k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> er vrijelijk door b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
buit<strong>en</strong> kond<strong>en</strong>. Meester Neliss<strong>en</strong> was er onderwijzer <strong>en</strong> hield de zweep bov<strong>en</strong> de hoofdjes van 70<br />
jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes. De less<strong>en</strong>aars der leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> war<strong>en</strong> gewone plank<strong>en</strong>, waarover e<strong>en</strong> koord<br />
gespann<strong>en</strong> was om de grote hout<strong>en</strong> studieblokk<strong>en</strong> voor wegschuiv<strong>en</strong> te behoed<strong>en</strong>. Die blokk<strong>en</strong><br />
vertoond<strong>en</strong> op de wand<strong>en</strong> cijfers <strong>en</strong> letters. De leerl<strong>in</strong>g<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> er woordjes <strong>en</strong> getall<strong>en</strong> mee legg<strong>en</strong>.<br />
In de midd<strong>en</strong>klas mocht Mie al uit e<strong>en</strong> wijsneuzig pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boekje ler<strong>en</strong>. Het was echter wacht<strong>en</strong> tot <strong>in</strong><br />
de hoogste klas om met echte boek<strong>en</strong> te mog<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Mie verliet de school op ti<strong>en</strong>jarige leeftijd,<br />
maar keerde er toch <strong>in</strong> de eerstvolg<strong>en</strong>de w<strong>in</strong>ter nog <strong>in</strong> terug om er wat Frans te ler<strong>en</strong>, want dat kon <strong>in</strong><br />
die tijd al! Het <strong>en</strong>ige wat haar bijbleef was de vervoeg<strong>in</strong>g van "donner" <strong>en</strong> van "étudier". Maar voor Mie<br />
was er nog meer dan schoollop<strong>en</strong>. Vooraleer zij 's morg<strong>en</strong>s op weg naar school kon, moest zij twee<br />
hoopjes rap<strong>en</strong> ("gro<strong>en</strong>" zegd<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>) plukk<strong>en</strong>. De andere k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> haar daarbij<br />
help<strong>en</strong>, want er moest ook voor Mie tijd zijn om met de "marbels" te spel<strong>en</strong>. Na de school haastte Mie<br />
zich om met haar speelkameraadjes wat te kunn<strong>en</strong> "bikkel<strong>en</strong>". To<strong>en</strong> zij al e<strong>en</strong> half gevorderde ti<strong>en</strong>er<br />
was, moest zij mee aan de slag bij het dors<strong>en</strong>, boter<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander boerderijwerk. Haar voorkeur g<strong>in</strong>g<br />
naar echt mann<strong>en</strong>werk, want zij verlustigde er zich <strong>in</strong> om de mann<strong>en</strong> beschaamd te zett<strong>en</strong> met haar<br />
onverwoestbare werkkracht. Op school had m<strong>en</strong> wel last om de k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> allemaal op het appel te<br />
krijg<strong>en</strong>. Voortdur<strong>en</strong>d war<strong>en</strong> er onv<strong>in</strong>dbaar. Die lag<strong>en</strong> dan erg<strong>en</strong>s <strong>in</strong> e<strong>en</strong> heg, onder e<strong>en</strong> wilgeboom of<br />
op e<strong>en</strong> grachtkant <strong>in</strong> het zand te ploeter<strong>en</strong>, vaak om zich te bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de hitte van de<br />
zomers.<br />
Op zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>jarige leeftijd trok Mie naar Vrouw Bax, bij wie zij de mooiste jar<strong>en</strong> van haar jeugd<br />
doorbracht. De vrouw woonde ook <strong>in</strong> de S<strong>in</strong>gel. To<strong>en</strong>dertijd was het e<strong>en</strong> "boekwijtple<strong>in</strong>tje" afgezet met<br />
hop<strong>en</strong> strooisel, mestvaalt<strong>en</strong> <strong>en</strong> mutsaartmijt<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> rond het kapelletje stond<strong>en</strong> bom<strong>en</strong>. Mooie<br />
l<strong>in</strong>d<strong>en</strong> war<strong>en</strong> het. Daar moest Mie aan de arbeid onder het bevel van de baas van de boerderij,<br />
Naruske Geerts. Maar Naruske was ook mol<strong>en</strong>aar. Weg<strong>en</strong>s de drukte moest vrouw Bax mede toezicht<br />
uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> over het volk. Daar had zij de hand<strong>en</strong> mee vol. Mie plaagde de knecht<strong>en</strong> graag. Zij lachte<br />
h<strong>en</strong> uit, als zij e<strong>en</strong> losgebrok<strong>en</strong> paard niet durfd<strong>en</strong> grijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> vastlegg<strong>en</strong>. Voor Mie was dat immers<br />
helemaal ge<strong>en</strong> probleem. Zij speelde "djutom", dat het e<strong>en</strong> lust had. Wat wel e<strong>en</strong>s uitliep op e<strong>en</strong> erg<br />
bedaard gemoed van Toontje De Bondt die ook al niet zo'n held was. Mie heeft van vrouw Bax e<strong>en</strong><br />
paternoster gezegd<strong>en</strong> <strong>en</strong> rijmpjes geleerd. Het loont wel de moeite om er <strong>en</strong>kele af te drukk<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> haan die op d<strong>en</strong> tor<strong>en</strong> staat,<br />
Die met alle w<strong>in</strong>d<strong>en</strong> waait;<br />
Hij staat zo hoog <strong>in</strong> mijn<strong>en</strong> z<strong>in</strong><br />
Als mijn lief die ik bem<strong>in</strong> (uit 1880).<br />
Schoonheid is de m<strong>in</strong>ste gave,<br />
Het zijn schoon m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, die schoon werk<strong>en</strong> do<strong>en</strong>.<br />
Om het alle m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van pas te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> door iedere<strong>en</strong> te zijn bem<strong>in</strong>d,<br />
is de moeilijkste zaak die m<strong>en</strong> <strong>in</strong> de wereld v<strong>in</strong>dt.<br />
Morg<strong>en</strong>rood, reg<strong>en</strong> <strong>in</strong> de sloot;<br />
Avondrood, goei weer aan boord.<br />
Geld wat stom is,<br />
maakt recht wat krom is.<br />
Laag gezet<strong>en</strong> is hoog gewarmd.<br />
Zoals de oud<strong>en</strong> zong<strong>en</strong>,<br />
Zo piep<strong>en</strong> de jong<strong>en</strong>.<br />
Verdriet <strong>en</strong> kwell<strong>in</strong>g zijn gesch<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
En doet ons meer aan God ged<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />
Die zijn huis bouwt op het ijs,<br />
is niet wijs.<br />
Als 't ijs zal zijn vergaan,<br />
Zal zijn huis <strong>in</strong> 't water staan.<br />
Van fijne reg<strong>en</strong> <strong>en</strong> schone praat<br />
Wordt m<strong>en</strong> dikwijls bedrog<strong>en</strong>.<br />
In de wereld gaat niets meer verlor<strong>en</strong>
Als verstand van d<strong>en</strong> arm<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s.<br />
Die 's zondags werk<strong>en</strong> zonder nood,<br />
Verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> niet hun dagelijks brood.
Bijlage 5: PV wijd<strong>in</strong>g beeld van de H.<strong>Nicolaus</strong> <strong>Poppelius</strong> <strong>in</strong> 1867<br />
Het college van Burgemeester <strong>en</strong> Schep<strong>en</strong><strong>en</strong> der geme<strong>en</strong>te <strong>Wee</strong>lde. Will<strong>en</strong>de de schoone feest <strong>in</strong><br />
deze geme<strong>en</strong>te gevierd, ter geleg<strong>en</strong>heid der heiligverklar<strong>in</strong>g van Nicolaas Van Poppel, e<strong>en</strong><strong>en</strong> van de<br />
19 martelar<strong>en</strong> van Gorcum, welk<strong>en</strong> <strong>in</strong> deze geme<strong>en</strong>te gebor<strong>en</strong> is, vereeuwig<strong>en</strong> of <strong>in</strong> het geheug<strong>en</strong><br />
bewar<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> wij hiervan het teg<strong>en</strong>woordig Proces Verbaal opgemaakt, te wet<strong>en</strong>:<br />
T<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> 1867, op maandag d<strong>en</strong> 16 September, was deze geme<strong>en</strong>te <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> volle feest. En ge<strong>en</strong><br />
wonder, m<strong>en</strong> vierde er de plechtigheid der heilig verklar<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong> harer k<strong>in</strong>der<strong>en</strong>: <strong>Nicolaus</strong> van<br />
Poppel (<strong>Poppelius</strong>) die <strong>in</strong> het jaar 1572 met 18 medegezell<strong>en</strong> zijn bloed voor de verdedig<strong>in</strong>g van het<br />
Rooms<strong>en</strong> Katholiek geloof vergoot. Drij dag<strong>en</strong> te vor<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> twee Eerw. paters Capuci<strong>en</strong><strong>en</strong> alhier<br />
e<strong>en</strong>e missie geop<strong>en</strong>d ter voorbereid<strong>in</strong>g dezer plegtigheid. De vrucht<strong>en</strong> hiervan kon m<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oegzaam<br />
herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan de diepe godsvrucht, die al de <strong>in</strong>woners bezielde, <strong>en</strong> aan de buit<strong>en</strong>gewoone<br />
toebereidsels ter verluister<strong>in</strong>g van dit godsdi<strong>en</strong>stig feest. Inderdaad, nooit had m<strong>en</strong> e<strong>en</strong>e kempische<br />
geme<strong>en</strong>te schooner versierd gezi<strong>en</strong>. Bijna al de huiz<strong>en</strong> war<strong>en</strong> met gro<strong>en</strong>e festo<strong>en</strong><strong>en</strong>, met bloem<strong>en</strong><br />
doorwerkt, behang<strong>en</strong>. Overal zag m<strong>en</strong> jaarschrift<strong>en</strong> <strong>en</strong> z<strong>in</strong>nebeeld<strong>en</strong>, toepasselijk op het feest<br />
tussch<strong>en</strong> nationale vlagg<strong>en</strong>, prijk<strong>en</strong>. Zev<strong>en</strong> met smaak versierde praalbog<strong>en</strong> war<strong>en</strong> op de<br />
voornaamste uite<strong>in</strong>d<strong>en</strong> van het dorp opgerigt. Van de kapel tot aan de kerk toe had m<strong>en</strong> op d<strong>en</strong><br />
gansch<strong>en</strong> doortocht der parochie fraai versierde boomk<strong>en</strong>s geplant. Dit alles leverde met de tallooze<br />
van alle kant<strong>en</strong> toegevloeide volksm<strong>en</strong>igte e<strong>en</strong> treff<strong>en</strong>d gezicht op.<br />
Om 9 ur<strong>en</strong> deed zijne Em. de Kard<strong>in</strong>aal, aartsbisschop van Mechel<strong>en</strong>, zijne <strong>in</strong>trede <strong>in</strong> de geme<strong>en</strong>te.<br />
Hij stapte af bij d<strong>en</strong> heer Burgemeester <strong>en</strong> werd door de geestelijkheid <strong>en</strong> de plaatselijke overhed<strong>en</strong><br />
ontvang<strong>en</strong>. Vandaar begaf zich de stoet naar de kapel, waar het beeld van d<strong>en</strong> Heilige door Z.Em.<br />
werd gewijd. Hierna stelde de processie zich <strong>in</strong> orde, om zich naar de kerk te begev<strong>en</strong>. Zij was als<br />
volgt sam<strong>en</strong>gesteld, vooraan de verschill<strong>en</strong>de broederschapp<strong>en</strong> met hun vaandels, onder welke m<strong>en</strong><br />
de banier<strong>en</strong> der naburige geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Poppel, Ravels <strong>en</strong> Baarle Hertog bemerkte. Daarna e<strong>en</strong>e<br />
welbezette choeur, welke de litanie van alle heilig<strong>en</strong> zong. Vervolg<strong>en</strong>s kwam e<strong>en</strong> schaar <strong>in</strong> 't rood<br />
gekleede jong<strong>en</strong>sk<strong>en</strong>s, opgevolgd door e<strong>en</strong>e tweede schaar <strong>in</strong> het wit gekleede meisjes, welk<strong>en</strong> all<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> bouquet <strong>in</strong> de hand droeg<strong>en</strong>. Na het beeld van d<strong>en</strong> Heilige, omgev<strong>en</strong> van twaalf zilver<strong>en</strong><br />
lantaern<strong>en</strong>, volgde e<strong>en</strong> 40tal geestelijk<strong>en</strong>, waaronder de hoogw. heer Boogaerts, vicaris g<strong>en</strong>eraal, die<br />
<strong>Wel</strong>eerw. heer<strong>en</strong> dek<strong>en</strong>s van Turnhout <strong>en</strong> Alph<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere uit de naburige geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. E<strong>in</strong>delijk<br />
Z.Em. de kard<strong>in</strong>aal welke <strong>in</strong> e<strong>en</strong> zilver<strong>en</strong> kask<strong>en</strong> de relikwieën van de martelaars van Gorkum droeg.<br />
Om 10 ur<strong>en</strong> trad de talrijke <strong>en</strong> <strong>in</strong>drukwekk<strong>en</strong>de stoet de rijkversierde kerk b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>. Het beeld werd<br />
onder e<strong>en</strong><strong>en</strong> van rood fluweel<strong>en</strong> troon geplaatst, tuss<strong>en</strong> vier vergulde lusters. Onmiddellijk hierop<br />
begon de solemnele hoogmis, door d<strong>en</strong> hoogw. heer bogaerts, vicaris g<strong>en</strong>eraal. Tijd<strong>en</strong>s dezelve was<br />
Z.Em. onder e<strong>en</strong> prachtig verhemelte gezet<strong>en</strong>. Zijne hoogw. beklom na de mis d<strong>en</strong> preekstoel <strong>en</strong><br />
w<strong>en</strong>schte de parochian<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong>ige wel gepaste woord<strong>en</strong> geluk over d<strong>en</strong> groot<strong>en</strong> schat, welk<strong>en</strong> zij<br />
hed<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> hunne geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>. Na het eer<strong>en</strong> der relikwieën begaf m<strong>en</strong> zich naar<br />
de Pastorij alwaar e<strong>en</strong> prachtig feestmaal aan Zijne Em. aan de geestelijkheid <strong>en</strong> aan de plaatselijke<br />
overhed<strong>en</strong> door d<strong>en</strong> eerw. heer pastoor werd aangebod<strong>en</strong>. Onder dit feestmaal kwam<strong>en</strong> de<br />
koorzangers van Ravels <strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde e<strong>en</strong>ige fraaye Choeurs uitvoer<strong>en</strong>. Om 4 ur<strong>en</strong> werdt het pontificale<br />
lof door Zijne Em. de kard<strong>in</strong>aal gezond<strong>en</strong>. Onder het zelve deed d<strong>en</strong> Eerw. Heer Govers, pastoor van<br />
het gasthuis te Turnhout e<strong>en</strong> treff<strong>en</strong>d sermo<strong>en</strong>, het welk vele der talrijke aanhoorders tot tran<strong>en</strong> toe<br />
bewoog.<br />
Des avonds werd er e<strong>en</strong> prachtig vuurwerk afgestok<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>e algeme<strong>en</strong>e illum<strong>in</strong>atie bekroonde dit<br />
heuglijk feest. Bijzonder me<strong>en</strong><strong>en</strong> wij hier meld<strong>in</strong>g te moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van de versier<strong>in</strong>g <strong>en</strong> verlicht<strong>in</strong>g<br />
der won<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van Mr.Wouters burgemeester <strong>en</strong> van d<strong>en</strong> eerw. heer pastoor, waar m<strong>en</strong><br />
fraaigeschilderde transparant<strong>en</strong> aantrof, verbeeld<strong>en</strong>de de martelie van d<strong>en</strong> heilige tot Hij de<br />
martelkroon <strong>in</strong> d<strong>en</strong> Hemel ontvangt. Om deze feest te help<strong>en</strong> opluister<strong>en</strong> heeft de geme<strong>en</strong>teraad<br />
alhier <strong>in</strong> zijne zitt<strong>in</strong>g van 4 augustus 1867 e<strong>en</strong> som van Duiz<strong>en</strong>d francs uit de geme<strong>en</strong>tekas gestemd.<br />
Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de Eerw.Heer<strong>en</strong> Pastoor <strong>en</strong> onderpastoor ieder vergezeld van e<strong>en</strong><strong>en</strong> der<br />
schep<strong>en</strong><strong>en</strong>, zich begev<strong>en</strong> ter huiz<strong>en</strong> der <strong>in</strong>wooners om <strong>in</strong> te zamel<strong>en</strong> hunn<strong>en</strong> vrijwillige gift<strong>en</strong> tot<br />
bijdrage dier feest, welk<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst op ongeveer vijfhonderd francs kon word<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>d. Dank aan<br />
d<strong>en</strong> iever der parochian<strong>en</strong>, dank aan de krachtige medewerk<strong>in</strong>g van het geme<strong>en</strong>tebestuur <strong>en</strong> van d<strong>en</strong><br />
Eerw.heer pastoor, mag m<strong>en</strong> met regt zegg<strong>en</strong> dat het feest van maandag wez<strong>en</strong>tlijk schoon was <strong>en</strong>
lang <strong>in</strong> het geheug<strong>en</strong> der <strong>in</strong>woners van <strong>Wee</strong>lde zal voortlev<strong>en</strong>. Waarvan wij het teg<strong>en</strong>woordig Procesverbaal<br />
opgemaakt te <strong>Wee</strong>lde d<strong>en</strong> 21 September 1867.
Bijlage 6: Burgerlijke Stand <strong>in</strong> 1878<br />
1. Geboort<strong>en</strong><br />
Cathar<strong>in</strong>a Smolders 9/1/1878<br />
Anna Van Loon 17/1/1878<br />
Carolus Van de Pol 22/1/1878<br />
Maria Lur<strong>in</strong>ckx 16/2/1878<br />
Joannes Poppeliers 23/2/1878<br />
Joannes Schats 9/3/1878<br />
Philom<strong>en</strong>a Poppeliers 22/3/1878<br />
Anna Van der Ste<strong>en</strong> 30/3/1878<br />
Joannes Van de Wouwer 9/4/1878<br />
Emilianus Verhey<strong>en</strong> 9/4/1878<br />
Theodorus Van Loon 12/4/1878<br />
Franciscus Pelkmans 11/4/1878<br />
Maria Bartels 7/2/1878<br />
Eligius Van de Wouwer 7/2/1878<br />
Adrianus Van Loon 7/2/1878<br />
Anna Van Gestel 10/5/1878<br />
Julia Van Eyndhov<strong>en</strong> 22/5/1878<br />
Anna Rijkers 29/5/1878<br />
Joannes Naulaerts 7/6/1878<br />
Theodorus Verhey<strong>en</strong> 10/6/1878<br />
Maria Moon<strong>en</strong> 20/6/1878<br />
Joannes Cool<strong>en</strong> 25/6/1878<br />
Joanna Van Iersel 1/7/1878<br />
H<strong>en</strong>ricus Schijvers 10/7/1878<br />
Philom<strong>en</strong>a Hermans 18/7/1878<br />
Cornelia Mathé 30/7/1878<br />
Willebrordus Huybrechts 1/8/1878<br />
Carolus Van Rillaert 5/8/1878<br />
Sebastianus Baelemans 12/8/1878<br />
Pelagia Swaan 21/8/1878<br />
Angel<strong>in</strong>a Van der Voort 24/8/1878<br />
Adrianus Van Laarhov<strong>en</strong> 6/9/1878<br />
Antonius Bartels 14/9/1878<br />
Arnold Cabanier 9/10/1878<br />
Laur<strong>en</strong>tius Van d<strong>en</strong> Nouwlant 14/10/1878<br />
Joannes De Bont 18/10/1878<br />
Joseph<strong>in</strong>a Adams 19/10/1878<br />
Adrianus Bartels 27/10/1878<br />
Franciscus Van der Flaes 30/10/1878<br />
Joannes Bros<strong>en</strong>s 17/11/1878<br />
Cathar<strong>in</strong>a Van Gils 17/11/1878<br />
Gustavus Verhey<strong>en</strong> 11/12/1878<br />
Carolus Kol<strong>en</strong> 22/12/1878<br />
Aantal geboort<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1878: 43, waarvan 17 vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> 26 mann<strong>en</strong><br />
2. Huwelijk<strong>en</strong><br />
1. Joannes Van der Flaes <strong>en</strong> Anna Pluym 21/2/1878<br />
2. Josephus Van Rillaert <strong>en</strong> Anna Lambrechts 21/2/1878<br />
3. Jacobus Verhey<strong>en</strong> <strong>en</strong> Maria Diels 25/4/1878<br />
4. Petrus Vrijs<strong>en</strong> <strong>en</strong> Anna Peeters 26/4/1878<br />
5. Joannes Van de Pol <strong>en</strong> Joanna Snels 20/9/1878<br />
6. Godefridus Van Laarhov<strong>en</strong> <strong>en</strong> Joanna Van Eersel 24/10/1878<br />
Aantal huwelijk<strong>en</strong>: 6<br />
3. Overlijd<strong>en</strong>s<br />
Adriana Vloemans 8/1/1878<br />
Anna Van Eyndhov<strong>en</strong> 13/2/1878<br />
Hel<strong>en</strong>a Ruts 19/2/1878<br />
Magathilde Van der Flaes 21/2/1878
Adrianus Roel<strong>en</strong> 5/4/1878<br />
Cornelius Mar<strong>in</strong>us 23/1/1878<br />
Adrianus Roel<strong>en</strong> 28/4/1878<br />
Carolus Vosters 17/6/1878<br />
Josepha Roel<strong>en</strong> 4/7/1878<br />
Anna Verschuer<strong>en</strong> 8/7/1878<br />
Maria Maryniss<strong>en</strong> 17/7/1878<br />
Adrianus Van Beek 19/7/1878<br />
Petronella Willems<strong>en</strong> 5/8/1878<br />
Carolus Van de Pol 20/9/1878<br />
H<strong>en</strong>ricus Schijvers 23/9/1878<br />
H<strong>en</strong>rica Mar<strong>in</strong>us 23/9/1878<br />
Anna Van der Ste<strong>en</strong> 24/9/1878<br />
Anna Van Gestel 1/10/1878<br />
Anna Zwa<strong>en</strong><strong>en</strong> 3/10/1878<br />
Maria Van Beek 15/10/1878<br />
Jacobus Baelemans 14/11/1878<br />
Aantal overlijd<strong>en</strong>s: 21, waarvan 13 vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> 8 mann<strong>en</strong>
Bijlage 7: Inhal<strong>in</strong>g Kard<strong>in</strong>aal Gooss<strong>en</strong>s <strong>in</strong> 1893<br />
In het parochiearchief op de pastorij van St.-Michiel berust e<strong>en</strong> schrift, waar<strong>in</strong> pastoor S.Jacobs e<strong>en</strong><br />
Geschied<strong>en</strong>is der parochie van <strong>Wee</strong>lde neergeschrev<strong>en</strong> heeft. Hij deed dit <strong>in</strong> antwoord op de<br />
omz<strong>en</strong>dbrief van 12 april 1898 van Kard<strong>in</strong>aal Gooss<strong>en</strong>s, waar<strong>in</strong> pastoors <strong>en</strong> kloosteroverst<strong>en</strong> verzocht<br />
werd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>is van hun parochie of klooster te (lat<strong>en</strong>) schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar het bisdom te<br />
stur<strong>en</strong>. Het schrift <strong>in</strong> de pastorij is het "klad" van Jacobs' Geschied<strong>en</strong>is. Het "net" berust thans sam<strong>en</strong><br />
met de andere handschrift<strong>en</strong> over de geschied<strong>en</strong>is van de parochies <strong>en</strong> kloosters van het huidige<br />
bisdom Antwerp<strong>en</strong> <strong>in</strong> het kathedraalarchief van Antwerp<strong>en</strong>. Het is gedateerd op 4 april 1901 <strong>en</strong> is met<br />
zijn 131 bladzijd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> van de omvangrijkste handschrift<strong>en</strong> van de verzamel<strong>in</strong>g.<br />
Pastoor Jacobs me<strong>en</strong>de <strong>in</strong> zijn Geschied<strong>en</strong>is ook twee <strong>Wee</strong>ldse feestdag<strong>en</strong> uit de XIXde eeuw te<br />
moet<strong>en</strong> verslaan: de dag van de wijd<strong>in</strong>g van het beeld van de H.Nicolaas <strong>Poppelius</strong> <strong>en</strong> de dag van de<br />
<strong>in</strong>hal<strong>in</strong>g van kard<strong>in</strong>aal Gooss<strong>en</strong>s, aartsbisschop van Mechel<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde op 13 oktober 1893.<br />
Volg<strong>en</strong>s Jacobs war<strong>en</strong> deze twee dag<strong>en</strong> "weerdig ... voor altijd bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> herdacht te wez<strong>en</strong>".<br />
Daarom nem<strong>en</strong> we hier over wat Jacobs schrijft over de dag der <strong>in</strong>hal<strong>in</strong>g van kard. Gooss<strong>en</strong>s nadat<br />
we <strong>in</strong> deze brochure ook reeds e<strong>en</strong> verslag over de wijd<strong>in</strong>g van het beeld van de H.Nicolaas hebb<strong>en</strong><br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
<strong>Wee</strong>lde alom vermaard om het feest<strong>en</strong> <strong>en</strong> versier<strong>en</strong>, heeft d<strong>en</strong> dag der <strong>in</strong>hal<strong>in</strong>g van zijn<strong>en</strong> geliefd<strong>en</strong><br />
opperherder e<strong>en</strong> blijk van liefde <strong>en</strong> trouwe toeg<strong>en</strong>eg<strong>en</strong>heid gegev<strong>en</strong> gelijk het nooit <strong>in</strong> e<strong>en</strong>e parochie<br />
gezi<strong>en</strong> werd. Hetge<strong>en</strong> to<strong>en</strong> bijzonder buit<strong>en</strong> de versier<strong>in</strong>g, de talrijke jaarschrift<strong>en</strong>, d<strong>en</strong> lichtstoet <strong>en</strong><br />
het vuurwerk, ieders bewonder<strong>in</strong>g maar vooral het m<strong>in</strong>n<strong>en</strong>d hart van onz<strong>en</strong> opperherder getroff<strong>en</strong><br />
heeft, was het welkomlied, d<strong>en</strong> kard<strong>in</strong>aal aangebod<strong>en</strong>. Geheel de parochie, groot <strong>en</strong> kle<strong>in</strong>, arm <strong>en</strong> rijk<br />
knielde <strong>in</strong> d<strong>en</strong> C<strong>in</strong>gel nabij de pastorij, voor de voet<strong>en</strong> van Zijne Em. neder <strong>en</strong> zong met Liefde <strong>en</strong> vol<br />
geestdrift:<br />
V Kouplet<br />
Eerbiedig kniel<strong>en</strong> wij te gader,<br />
En vrag<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> dankbaar hert,<br />
O Herder, Pr<strong>in</strong>s <strong>en</strong> goede Vader,<br />
D<strong>en</strong> zeg<strong>en</strong> <strong>in</strong> onz' vreugde <strong>en</strong> smert.<br />
En de opperherder hij we<strong>en</strong>de ... gelijk e<strong>en</strong> vader we<strong>en</strong><strong>en</strong> kan <strong>en</strong> ... hij zeg<strong>en</strong>de de kudde. Op<br />
verzoek van de Kard<strong>in</strong>aal, heb ik (to<strong>en</strong> onderpastoor) het verslag van di<strong>en</strong> dag naar het bisdom<br />
gezond<strong>en</strong>.
Bijlage 8: Geme<strong>en</strong>te, parochie <strong>en</strong> onderwijs <strong>in</strong> 1900<br />
Pastoor Jacobs besloot zijn Geschied<strong>en</strong>is der parochie van <strong>Wee</strong>lde met e<strong>en</strong> "Opgave van het<br />
Bestaande", zowel <strong>in</strong> godsdi<strong>en</strong>stig als <strong>in</strong> burgerlijk opzicht. Vermits het schrift waarschijnlijk <strong>in</strong> 1900-<br />
1901 geschrev<strong>en</strong> is, biedt pastoor Jacobs ons hier e<strong>en</strong> <strong>in</strong>teressante doorsnede van de <strong>Wee</strong>ldse<br />
geschied<strong>en</strong>is rond de eeuwwissel<strong>in</strong>g, "op het breukvlak van twee eeuw<strong>en</strong>". Hieronder volg<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
uittreksels uit de "Opgave van het Bestaande" <strong>in</strong> 1900. Vermits Jacobs echter <strong>in</strong> de eerstvolg<strong>en</strong>de<br />
jar<strong>en</strong> na 1900 aanvull<strong>in</strong>g<strong>en</strong> aanbracht <strong>in</strong> zijn klad, dat hij immers nog bij de hand had <strong>en</strong> waaruit wij nu<br />
deze uittreksels overnem<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de lijst<strong>en</strong> soms ook de situatie <strong>in</strong> 1902 weergev<strong>en</strong>. Zo<br />
komt het ook dat wij Theodoor Swaan terugv<strong>in</strong>d<strong>en</strong> als sem<strong>in</strong>arist (<strong>in</strong> 1901) <strong>en</strong> als priester<br />
(waarschijnlijk <strong>in</strong> 1902).<br />
1.De geme<strong>en</strong>te<br />
Geme<strong>en</strong>teraad:<br />
A.Kol<strong>en</strong>, Burgemeester<br />
Schep<strong>en</strong><strong>en</strong>: Jos Jonckers, J.Van Beek<br />
Raadsled<strong>en</strong>: J.Van Loon, Cam.Van Dommel<strong>en</strong>, G.Vloemans, T.Haag<strong>en</strong>, Ch.Bols, Jan Kol<strong>en</strong><br />
Arm<strong>en</strong>raad:<br />
Jan Van Loon-Voorzitter. Led<strong>en</strong>: Jos Van Hees, Jan Heyns, Jan Van Beek, Jan De Bont<br />
Kerkfabriek:<br />
T.Dierckx-Voorzitter. Corn. Van Eyndhov<strong>en</strong>, Jan Kol<strong>en</strong>, Karel Verhey<strong>en</strong>, Ch.Vloemans.<br />
Sekretaris der geme<strong>en</strong>te: L.De Bondt, Ontvanger: Ch.Vloemans.<br />
2.De parochie<br />
De parochie telde <strong>in</strong> 1899: 1194 <strong>in</strong>woners, <strong>en</strong> <strong>in</strong> 1900: 1189 <strong>in</strong>woners. Gansch de bevolk<strong>in</strong>g is<br />
Roomsch Kathol.<br />
Communiekant<strong>en</strong>: 910<br />
Getal doop<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1899: 36 <strong>en</strong> <strong>in</strong> 1900:45.<br />
Getal huwelijk<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1899: 15 <strong>en</strong> <strong>in</strong> 1900:5.<br />
Pastoor: Petrus Ludovicus Sylvanus Jacobs, gebor<strong>en</strong> te Nieuw-Rhode 30 juni 1861. Priester gewijd te<br />
Mechel<strong>en</strong> 30 mei 1885. Prof.College Gheel 12 Sept.1885. Onderp.<strong>Wee</strong>lde 30 april 1887. Past.<br />
<strong>Wee</strong>lde 28 Aug.1896.<br />
Onderpastoor: August<strong>in</strong>us Van Eyndhov<strong>en</strong>, gebor<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde 7 mei 1862. Priester gewijd 27 Aug.<br />
1893, onderpastoor te <strong>Wee</strong>lde 6 mei 1897.<br />
Broederschapp<strong>en</strong>:<br />
De volg<strong>en</strong>de broederschapp<strong>en</strong> bloei<strong>en</strong> <strong>in</strong> de parochie van <strong>Wee</strong>lde:<br />
1. De H.-Roz<strong>en</strong>krans
2. De H.K<strong>in</strong>dschheid, onder het bestuur van d<strong>en</strong> pastoor <strong>en</strong> d<strong>en</strong> knaap Petrus Van d<strong>en</strong> Nauwelant. De<br />
led<strong>en</strong> der H.-K<strong>in</strong>dschheid hebb<strong>en</strong> na hun overlijd<strong>en</strong> e<strong>en</strong>e plechtige mis, waar<strong>in</strong> al de deelg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong><br />
aanwezig zijn <strong>en</strong> t<strong>en</strong> offer<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Er zijn <strong>in</strong> 1901: 480 led<strong>en</strong>.<br />
3. De Gedurige Aanbidd<strong>in</strong>g <strong>in</strong>gericht door Mgr. Sterckx, waar<strong>in</strong> al de communikant<strong>en</strong> <strong>in</strong>geschrev<strong>en</strong><br />
zijn.<br />
4. Het g<strong>en</strong>ootschap van d<strong>en</strong> H.Franciscus Salesi<strong>en</strong> waarvan meer als 200 parochian<strong>en</strong> deel mak<strong>en</strong>.<br />
5. De wekelijksche Kruisweg, <strong>in</strong>gericht tijd<strong>en</strong>s de Missie van 1894.<br />
6. Het Broederschap van d<strong>en</strong> H.Nicolaas <strong>Poppelius</strong><br />
Lijst van Geestelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Religieuz<strong>en</strong> die te <strong>Wee</strong>lde gebor<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> nog lev<strong>en</strong><br />
Geestelijk<strong>en</strong>:<br />
1.H<strong>en</strong>ricus Van Eyndhov<strong>en</strong>, pastoor te Pamel.<br />
2.Petrus Wygerde, onderpastoor Lille.<br />
3.Jacobus Van Loon, pastoor van 't H.Hart Antwerp<strong>en</strong>.<br />
4.August Van Eyndhov<strong>en</strong>, onderpastoor <strong>Wee</strong>lde.<br />
5.Jan Verhey<strong>en</strong>, onderpastoor, ter Rijke Klar<strong>en</strong>, Brussel.<br />
6.Theodoor Swaan, onderpastoor St.-Pieter Mechel<strong>en</strong><br />
Religieuz<strong>en</strong> paters:<br />
1.Pater Clem<strong>en</strong>s (Willem Pelkmans), pater M<strong>in</strong>derbroeder te Mechel<strong>en</strong>, Recollet.<br />
2.Pater Edmundus (Jan Schats), Congregatie der H.Hart<strong>en</strong> Picpus, Klooster te Eechelshal <strong>in</strong><br />
Engeland<br />
3.Pater Faust<strong>in</strong>us (Jozef Van Rillaer), pater M<strong>in</strong>derbroeder Capuci<strong>en</strong> te Berg<strong>en</strong>.<br />
4.Pater Aloysius (H<strong>en</strong>ri Verhey<strong>en</strong>), Augustijner te G<strong>en</strong>t.<br />
Vrouw<strong>en</strong>kloosterl<strong>in</strong>g<strong>en</strong>:<br />
1.Zuster Maria Josepha (Maria Cathar<strong>in</strong>a H<strong>en</strong>drickx), Franciscaness<strong>en</strong> te Ar<strong>en</strong>donck.<br />
2.Zuster Maria Antonia (Dymphna H<strong>en</strong>drickx), franciscanesse te Ar<strong>en</strong>donck.<br />
3.Zuster Maria Elisabeth (Dymphna Pelkmans), franciscanesse te Ar<strong>en</strong>donck.<br />
4.Zuster Agnes (Cathar<strong>in</strong>a Pelkmans), franciscanesse te Ar<strong>en</strong>donck.<br />
5.Zuster August<strong>in</strong>a (Maria Schats), Klooster der Apostol<strong>in</strong>n<strong>en</strong>, Paard<strong>en</strong>markt, Antwerp<strong>en</strong><br />
6.Zuster Anna (Bols), Gasthuisnon, Diest.
7.Zuster Cathar<strong>in</strong>a (Cornelia Van Hees), klooster van Gasthuisnonn<strong>en</strong>, Deft<strong>in</strong>ge, verblijft te<br />
Grobb<strong>en</strong>donck.<br />
8.Zuster Silv<strong>in</strong>a (Cornelia De Bont), Klooster der Annuntiat<strong>en</strong> te Perck bij Leuv<strong>en</strong>.<br />
9.Zuster Raphaëlle (Cornelia Noy<strong>en</strong>s), Klooster der H.Hart<strong>en</strong> te Berlaar.<br />
10.Zuster Hopp<strong>en</strong>brouwers, begijn te Turnhout.<br />
11.Zuster Huybs, begijn te Turnhout.<br />
12.Moeder Overste der Arme Clar<strong>en</strong> te Brussel (Cathar<strong>in</strong>a Peeters).<br />
13.Zuster August<strong>in</strong>a (Joanna Bols), Zwartzusters te Antwerp<strong>en</strong>.<br />
14.Zuster Martha (Teresia Van Eyndhov<strong>en</strong>), Klooster der Teresian<strong>en</strong>, Antwerp<strong>en</strong>.<br />
15.Zuster Francisca (Joanna Verbeek), Gasthuis, Her<strong>en</strong>tals.<br />
16.Zuster Huberta (Anna Mart<strong>in</strong>e Verbeek), Klooster der Franciscaness<strong>en</strong>, Her<strong>en</strong>thals.<br />
17.Anna Swaan <strong>in</strong> klooster der Witte Zusters van M.J.Lavigerie te Algiers, zuster Edmonda.<br />
18.Angel<strong>in</strong>a Van der Voort (zuster Cornelia), Ursul<strong>in</strong><strong>en</strong> Wavre Onze Lieve Vrouw bij Mechel<strong>en</strong>.<br />
19.Julia Vloemans, bij de Zusters van Liefde te G<strong>en</strong>t met name: Soeur Marie Virg<strong>in</strong>ie.<br />
3.Het onderwijs<br />
Het onderwijs der meisjes <strong>en</strong> der k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> <strong>in</strong> de bewaarschool wordt hier gegev<strong>en</strong> door de<br />
Religieuz<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> H.Josephus Calasanctius van Vorselaer, g<strong>en</strong>aemd "Zusters der Kristelijke<br />
Schol<strong>en</strong>". Deze zusters hang<strong>en</strong> af van het moederhuis van Vorselaer. De Heer pastoor is de<br />
bestierder der school <strong>en</strong> der zusters. Het Klooster is <strong>in</strong> 1899 gesticht door d<strong>en</strong> pastoor Jacobs. De<br />
school is van de geme<strong>en</strong>te aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In de bewaarschool wordt de methode "Frebel" toegepast.<br />
In 1901 war<strong>en</strong> er drie zusters: Moeder Amata van Mechel<strong>en</strong>, gediplomeerde onderwijzeres <strong>en</strong> overste<br />
van het Klooster; Zuster Honor<strong>in</strong>a van Antwerp<strong>en</strong>, onderwijzeres <strong>in</strong> de Bewaarschool <strong>en</strong> Zuster<br />
Amalia van Deurne geeft les <strong>in</strong> de 2e afdel<strong>in</strong>g der meisjesschool. Sedert het bestaan van 't klooster<br />
heeft de geme<strong>en</strong>teschool maar e<strong>en</strong>e hoogere afdeel<strong>in</strong>g voor de jong<strong>en</strong>s alle<strong>en</strong> <strong>en</strong> Mijnheer<br />
J.Meul<strong>en</strong>dijks onderwijzer te <strong>Wee</strong>lde gebor<strong>en</strong>, heeft 35 à 45 k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> <strong>in</strong> zijne school.<br />
In 1901 zijn er 4 <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> <strong>in</strong> 't Groot Sem<strong>in</strong>arie:<br />
a) Theod. Swaan, diak<strong>en</strong><br />
b) Charles Kol<strong>en</strong>, clericus<br />
c) Theodorus Verhey<strong>en</strong>, clericus<br />
d) Jozef Segers, 1e jaar<br />
5 stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>in</strong> 't Kle<strong>in</strong> Sem<strong>in</strong>arie te Hoogstrat<strong>en</strong><br />
a) Edmondus Vloemans<br />
b) Louis Vloemans
c) Willem Swaan<br />
d) Alexis Bols<br />
e) Frans Bols<br />
2 stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bij de Broeders van liefde te Turnhout<br />
a) Frans Kol<strong>en</strong><br />
b) Charles Gars<br />
1 bij de Jezuïet<strong>en</strong> te Turnhout<br />
Alexis Van Hees<br />
3 <strong>in</strong> de Apostolieke school van Damianus <strong>in</strong> Aerschot<br />
a) Jan Schats<br />
b) Eduard Van der Voort<br />
c) Jozef Verschuer<strong>en</strong><br />
1 <strong>in</strong> het noviciaat bij de Jezuïet<strong>en</strong> te Drong<strong>en</strong><br />
Jozef Peeters<br />
2 meisjes <strong>in</strong> de Normaalschool te Her<strong>en</strong>thals<br />
a) Cornelia Vloemans<br />
b) Elisa Bros<strong>en</strong>s<br />
1 <strong>in</strong> het p<strong>en</strong>sionnaat te O.L.V.Waver bij de Ursul<strong>in</strong><strong>en</strong><br />
Cathar<strong>in</strong>a Verhey<strong>en</strong><br />
1 bij de Ursul<strong>in</strong><strong>en</strong> te Gierle<br />
Maria Hopp<strong>en</strong>brouwers<br />
1 <strong>in</strong> het p<strong>en</strong>sionnaat der Franciscaness<strong>en</strong> te Ar<strong>en</strong>donck<br />
Joseph<strong>in</strong>a Swaan<br />
1 <strong>in</strong> het p<strong>en</strong>sionnaat te Heverlé<br />
Maria Gars, normalist <strong>in</strong> 't gesticht Parida<strong>en</strong>s te Leuv<strong>en</strong>.
Bijlage 9: Boodschap uit 1910<br />
Voor <strong>en</strong>kele maand<strong>en</strong> werd <strong>in</strong> het kapelletje aan de Kon<strong>in</strong>g Albertstraat <strong>in</strong> e<strong>en</strong> fles van de brouwerij<br />
"De Zwaan" e<strong>en</strong> boodschap gevond<strong>en</strong>, waar<strong>in</strong> de bouwers van het kapelletje zich richtt<strong>en</strong> tot de latere<br />
g<strong>en</strong>eratie die de boodschap zou v<strong>in</strong>d<strong>en</strong>. Omdat ze bestemd is voor alle <strong>Wee</strong>ld<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> m<strong>en</strong><strong>en</strong> we dit<br />
bericht uit 1910 <strong>in</strong> deze brochure te moet<strong>en</strong> publicer<strong>en</strong>.<br />
Hertelijke Groet<strong>en</strong><br />
Dees Kapellek<strong>en</strong> is gebouwd <strong>in</strong> jar<strong>en</strong> van ons Heer<strong>en</strong> 1910, <strong>en</strong> afgewerkt <strong>in</strong> de maand October; het is<br />
toegewijd aan de Heilige Familie. Was t<strong>en</strong> tijde hier Pastoor, d<strong>en</strong> Eerweerd<strong>en</strong> Heer Jacobs, die <strong>in</strong><br />
hetzelfde jaar nu 25 jaar Priester is. Het is gemetst <strong>en</strong> getimmerd door Jan Ooms <strong>en</strong> Modest Van der<br />
Voort, allebei groote Aannemers, die hier over twee jar<strong>en</strong> ook de groote <strong>en</strong> schoone Bierbrouwerij<br />
zett<strong>en</strong>, waar er lekker Bier gemaakt word; voornoemde mann<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> daarom niet veel van bier, als<br />
ze ge<strong>en</strong><strong>en</strong> dorst hebb<strong>en</strong>. De smidt die het ijzerwerk gemaakt heeft is Johan Diels, wascht zich alle<br />
wek<strong>en</strong> maar e<strong>en</strong>s. Wij hebb<strong>en</strong> hier <strong>in</strong> onze gebur<strong>en</strong> won<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Heer Burgemeester, Adriaan Kool<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voor Sekretaris, d<strong>en</strong> Heer Carel Vloemans, alle beid<strong>en</strong> groote Volksvri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Hier op het hoeksk<strong>en</strong><br />
woont Jacobus Michiels<strong>en</strong> met zijne vrouw Elisa Ooms, hij is Kleermaker <strong>en</strong> Herbergier, hij heeft d<strong>en</strong><br />
bijnaam van Knip omdat hij Kleermaker is. Het gehucht heeft hier over e<strong>en</strong>ige jar<strong>en</strong> d<strong>en</strong> naam van Dijk<br />
gekreg<strong>en</strong>, het is zeer bevolkt <strong>en</strong> is bewoond door het mer<strong>en</strong>deel R<strong>en</strong>t<strong>en</strong>iers der geme<strong>en</strong>te, allemaal<br />
boer<strong>en</strong> die b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> zijn. Ook is deze wijk de volkrijkste van geheel het dorp.<br />
Hop<strong>en</strong>de, beste Vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, dat gij die dees briefje moogt v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> het <strong>in</strong> de beste gezondheid moogt<br />
lez<strong>en</strong>, <strong>en</strong> e<strong>en</strong>e Vaderons zult bidd<strong>en</strong> voor onze ziel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat gij ook <strong>in</strong> de vreeze des Heer<strong>en</strong> zult<br />
lev<strong>en</strong> gelijk wij nu lev<strong>en</strong>. Tot <strong>in</strong> d<strong>en</strong> Hemel. Heeft dees briefje opgesteld <strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> Elisa Ooms,<br />
vrouw Michiels<strong>en</strong> <strong>en</strong> hetzelfde met de ander<strong>en</strong> ondertek<strong>en</strong>d.<br />
S.Jacobs pastoor<br />
Elisa Ooms vrouw Michiels<strong>en</strong><br />
J.Michiels<strong>en</strong><br />
L.Diels<br />
Jan Ooms<br />
Modest Van der Voort
Bijlage 10: Verslag oorlog 1914-1918 door pastoor Jacobs<br />
Op de lege bladzijd<strong>en</strong> van zijn kladschrift over de Geschied<strong>en</strong>is der parochie van <strong>Wee</strong>lde heeft<br />
pastoor Jacobs ook het klad neergeschrev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verslag over de oorlogsgebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> <strong>in</strong> zijn<br />
parochie, dat hem door de aartsbisschop gevraagd was. Het "net" zou opgestuurd zijn naar het<br />
bisdom, maar we kunn<strong>en</strong> er <strong>in</strong> het kathedraalarchief niets van terugv<strong>in</strong>d<strong>en</strong>. <strong>Wel</strong> berust<strong>en</strong> er <strong>in</strong> het<br />
kathedraalarchief van Antwerp<strong>en</strong>, onder nr.V5 (Varia): "Rapport<strong>en</strong> van pastoors over de<br />
oorlogsgebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> 1940-1945 <strong>in</strong> 71 parochies". Hier publicer<strong>en</strong> we Jacobs' rapport over '14-'18.<br />
Verslag over d<strong>en</strong> Toestand der parochie van <strong>Wee</strong>lde tijd<strong>en</strong>s d<strong>en</strong> oorlog 1914-1918 (opgezond<strong>en</strong> naar<br />
't Bisdom <strong>in</strong> 1919). Dees verslag werd opgemaakt volg<strong>en</strong>s d<strong>en</strong> gevraagd<strong>en</strong> lijst van Z.Em<strong>in</strong><strong>en</strong>tie d<strong>en</strong><br />
Kard<strong>in</strong>aal Mercier, aartsbisschop van Mechel<strong>en</strong>.<br />
<strong>Wee</strong>lde ligt oostwaarts <strong>in</strong> het noordelijk deel der prov<strong>in</strong>cie Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> paalt aan Holland langs Oost<br />
<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong> deel, langs noordzijde der geme<strong>en</strong>te. <strong>Wee</strong>lde hoort <strong>in</strong> de prov<strong>in</strong>cie Antwerp<strong>en</strong> aan 't<br />
arrondissem<strong>en</strong>t Turnhout, aan 't kanton Ar<strong>en</strong>donck <strong>en</strong> valt onder de Dek<strong>en</strong>ij van Turnhout. Bij de <strong>in</strong>val<br />
der Duitschers werd het dorp door de plaatselijke burgerwacht bewaakt; de ste<strong>en</strong>weg<strong>en</strong> door het<br />
afkapp<strong>en</strong> der aanpal<strong>en</strong>de eik<strong>en</strong>boom<strong>en</strong> voor alle verkeer versperd <strong>en</strong> de <strong>in</strong>woners verborg<strong>en</strong> hunne<br />
schatt<strong>en</strong> <strong>in</strong> de akkers <strong>en</strong> <strong>in</strong> de bossch<strong>en</strong>, met schrik afwacht<strong>en</strong>de wat de vijand hun zou hier do<strong>en</strong>.<br />
Het bevel der algeme<strong>en</strong>e mobilisatie werd aangekondigd <strong>en</strong> alle di<strong>en</strong>stplichtig<strong>en</strong> der geme<strong>en</strong>te<br />
vertrokk<strong>en</strong> naar 't leger. <strong>Wee</strong>lde schonk alzoo 28 moedige strijders aan 't Vaderland. De dagblad<strong>en</strong><br />
bracht<strong>en</strong> hier de zegepraal aan van Hal<strong>en</strong> <strong>en</strong> het moedig strijd<strong>en</strong> onzer belgische troep<strong>en</strong> te Luik.<br />
To<strong>en</strong> heerschte er geestdrift onder de bevolk<strong>in</strong>g. Doch welhaast hoorde m<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat ons leger<br />
moest t<strong>en</strong> onder do<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> machtig<strong>en</strong> vijand <strong>en</strong> dat de Duitsch met rassche schred<strong>en</strong> door<br />
Leuv<strong>en</strong> naar Brussel zou oprukk<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> hoorde hier ook de plunder<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, schelmerij<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
moorderij<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> vijand verhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bevolk<strong>in</strong>g kreeg schrik. Waar hulp <strong>en</strong> troost <strong>en</strong> opbeur<strong>in</strong>g<br />
zoek<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>zij <strong>in</strong> hunn<strong>en</strong> H.Godsdi<strong>en</strong>st. Ieder<strong>en</strong> dag kwam<strong>en</strong> de parochian<strong>en</strong> <strong>in</strong> groote m<strong>en</strong>igte de<br />
H.Mis bijwon<strong>en</strong> <strong>en</strong> deelnem<strong>en</strong> aan de publieke gebed<strong>en</strong> door Z.Em. d<strong>en</strong> Kard<strong>in</strong>aal voorgeschrev<strong>en</strong>.<br />
Bijzonder 's avonds was de toeloop van volk overgroot, wanneer de E.H.Pastoor, voor het uitgesteld<br />
Sacram<strong>en</strong>t luidop de bescherm<strong>in</strong>g van God voor het dorp afsmeekte.<br />
En zie! de Ulhan<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> de Kemp<strong>en</strong> <strong>in</strong> tot Rethy, Casterlé <strong>en</strong> verder tot Turnhout. De bevolk<strong>in</strong>g<br />
vlucht naar 't noord<strong>en</strong> <strong>en</strong> zoekt onderkom<strong>en</strong> <strong>in</strong> de huiz<strong>en</strong>, schur<strong>en</strong>, schobb<strong>en</strong>, hun getal is overgroot,<br />
wij schatt<strong>en</strong> dat er <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde m<strong>in</strong>st<strong>en</strong>s 4000 m<strong>en</strong>sch<strong>en</strong> van Turnhout <strong>en</strong> van uit het zuid<strong>en</strong> der<br />
prov<strong>in</strong>cie <strong>en</strong> zelfs van uit Brabant, verblev<strong>en</strong>. Onze medeburgers hebb<strong>en</strong> met de grootste<br />
liefdadigheid alle onderkom<strong>en</strong> aan de vluchtel<strong>in</strong>g<strong>en</strong> bezorgd <strong>en</strong> zoveel mogelijk hun voedsel <strong>en</strong><br />
deksel gegev<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong>de dag<strong>en</strong> heeft die toestand geduurd <strong>en</strong> midd<strong>en</strong>wijl hebb<strong>en</strong> de<br />
godsvruchtoef<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>in</strong> de kerk <strong>in</strong> getal toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> communiën werd<strong>en</strong> uitgedeeld.<br />
Doch de vijand sche<strong>en</strong> niet te vorder<strong>en</strong> <strong>in</strong> de Kemp<strong>en</strong>; m<strong>en</strong> hoorde zegg<strong>en</strong> dat hij m<strong>in</strong>der bloeddorstig<br />
<strong>en</strong> zachter sche<strong>en</strong> geword<strong>en</strong> te zijn, <strong>en</strong> onze vluchtel<strong>in</strong>g<strong>en</strong> verliet<strong>en</strong> stillek<strong>en</strong>s aan de geme<strong>en</strong>te.<br />
Turnhout werd door de Duitschers bezocht; zij nam<strong>en</strong> bezit van de stad <strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> dan ook <strong>in</strong> de<br />
Noorderdorp<strong>en</strong> het Duitsche vlag gaan plant<strong>en</strong>. Op zeker<strong>en</strong> voormiddag <strong>in</strong> September kwam<strong>en</strong><br />
Duitsche cyclist<strong>en</strong> het dorp rustig <strong>in</strong>gered<strong>en</strong>, zonder iemand te sprek<strong>en</strong> of e<strong>en</strong>ig geweld te do<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
red<strong>en</strong> door tot Poppel. In d<strong>en</strong> namiddag kwam<strong>en</strong> ze terug door de <strong>Wee</strong>ldsche straat, <strong>en</strong> keerd<strong>en</strong> naar<br />
Turnhout terug. E<strong>en</strong>ige dag<strong>en</strong> daarna las m<strong>en</strong> <strong>in</strong> de Duitsche gazett<strong>en</strong> deze krijgsmeld<strong>in</strong>g: "De fort<strong>en</strong><br />
van <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> Ravels <strong>in</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>". Na het vertrek der cyclist<strong>en</strong> begon weldra de bezett<strong>in</strong>g door de<br />
Duitsche "Landsturmmänner". Deze <strong>in</strong>kwartier<strong>in</strong>g heeft ongeveer drij jar<strong>en</strong> geduurd. In 't beg<strong>in</strong> moest<br />
de geme<strong>en</strong>te zorg<strong>en</strong> voor logist <strong>en</strong> voed<strong>in</strong>g der Duitsch<strong>en</strong>, doch sedert België t<strong>en</strong> laste wierd gelegd<br />
elke maand millio<strong>en</strong><strong>en</strong> frank<strong>en</strong> voor 't leger te betal<strong>en</strong>, was de geme<strong>en</strong>te van de voed<strong>in</strong>g ontlast. Doch<br />
helaas! Wat last voor de m<strong>en</strong>sch<strong>en</strong>! Immer die Moff<strong>en</strong> op d<strong>en</strong> haerd! Zij eischt<strong>en</strong> de schoonste<br />
vertrekk<strong>en</strong> der won<strong>in</strong>g <strong>en</strong> schaemd<strong>en</strong> zich niet de beste meubel<strong>en</strong> te beschadig<strong>en</strong>, nagels <strong>in</strong> eik<strong>en</strong><br />
kast<strong>en</strong> te slag<strong>en</strong>, soms kruisbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> godsdi<strong>en</strong>stige voorwerp<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> ontruim<strong>en</strong>, nachtlawijt <strong>en</strong><br />
slamperij<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>, zonder de m<strong>in</strong>ste acht<strong>in</strong>g voor d<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>aar des huizes. De E.Heer pastoor<br />
heeft ook altijd zijne <strong>in</strong>kwartier<strong>in</strong>g gehad; zelfs heeft hij de pastorij moet<strong>en</strong> afstaan voor de ontvangst<br />
van d<strong>en</strong> hertog van Saxe Cobourg Gotha, die e<strong>en</strong> bezoek bracht aan de afdeel<strong>in</strong>g Husards, welke<br />
alsdan <strong>in</strong> het dorp verbleef. Die ontvangst was plechtig <strong>in</strong> de zaal der pastorij, want de overrijke<br />
Ritmeister Von Boiuneburg, sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>ige typ<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> groot<strong>en</strong> adel van Duitschland, hadd<strong>en</strong><br />
hunn<strong>en</strong> groot<strong>en</strong> meester, Hertog van Saxe Cobourg Gotha alle eer will<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>.
Tijd<strong>en</strong>s de bezett<strong>in</strong>g hebb<strong>en</strong> de Duitschers toch ge<strong>en</strong>e bijzondere schade aan het dorp toegebracht,<br />
uitgezonderd de verniel<strong>in</strong>g <strong>en</strong> plunder<strong>in</strong>g van d<strong>en</strong> g<strong>en</strong>darmerie <strong>en</strong> van het geme<strong>en</strong>tehuis. E<strong>en</strong> der<br />
eerste verord<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> was het verbod van te rijd<strong>en</strong> per tram, per rijwiel, per rijtuig. Ik weet niet waarom<br />
zij di<strong>en</strong> pijnlijk<strong>en</strong> maatregel hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De goddelijke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> voor de Katholieke Duitsche<br />
soldat<strong>en</strong> geschiedd<strong>en</strong> <strong>in</strong> de kerk door e<strong>en</strong><strong>en</strong> Katholiek<strong>en</strong> aalmoez<strong>en</strong>ier van 't duitsche leger. Deze<br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> echter slecht bijgewoond, <strong>en</strong> de aalmoez<strong>en</strong>ier heeft mij meermaals over de officier<strong>en</strong><br />
geklaagd, daar zij verzuimd<strong>en</strong> de soldat<strong>en</strong> van de aankomst van d<strong>en</strong> priester te verwittig<strong>en</strong>. Het is<br />
gebeurd dat ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele soldaat aanwezig was, wanneer de aalmoez<strong>en</strong>ier voor d<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st zich <strong>in</strong> de<br />
kerk aanbood. De jonger<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> nog al tamelijk veel tot de H.H.Sacram<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, maar de oud<strong>en</strong> van<br />
d<strong>en</strong> Landsturm liet<strong>en</strong> veel te w<strong>en</strong>sch<strong>en</strong>. "De Evangelische Gottesdi<strong>en</strong>st" was beter bijgewoond. Op<br />
dr<strong>in</strong>g<strong>en</strong>d bevel van d<strong>en</strong> Hauptman moest<strong>en</strong> deze vergader<strong>in</strong>g<strong>en</strong> plaats hebb<strong>en</strong> <strong>in</strong> het lokaal der<br />
Boer<strong>en</strong>gilde <strong>en</strong> m<strong>en</strong> verplichtte d<strong>en</strong> E.Heer pastoor, d<strong>en</strong> harmonium der kerk daartoe te lat<strong>en</strong><br />
gebruik<strong>en</strong>. Tweemaal hebb<strong>en</strong> de "Evangelisch<strong>en</strong>" <strong>in</strong> onz<strong>en</strong> boer<strong>en</strong>bond het "Ab<strong>en</strong>dmahl" g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de algeme<strong>in</strong>e Beichte gedaan! Aan het uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van d<strong>en</strong> parochial<strong>en</strong> Katholiek<strong>en</strong> eeredi<strong>en</strong>st, heeft<br />
de vijand ge<strong>en</strong> beletsel gebracht, t<strong>en</strong>zij dat het verbod<strong>en</strong> was, zonder toestemm<strong>in</strong>g, processie buit<strong>en</strong><br />
de kerk te do<strong>en</strong>.<br />
Wie heeft er niet hoor<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> versperr<strong>in</strong>gsdraad die de e<strong>en</strong>ige noorderlijke geme<strong>en</strong>te van<br />
het B<strong>in</strong>n<strong>en</strong>land afsneed? Hoevel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> aan di<strong>en</strong> geëlectriseerd<strong>en</strong> draad de dood gevond<strong>en</strong>?<br />
Ne<strong>en</strong>! om ge<strong>en</strong>e red<strong>en</strong><strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>sch<strong>en</strong> achter d<strong>en</strong> draad met België <strong>in</strong> betrekk<strong>in</strong>g kom<strong>en</strong>!<br />
Niemand kon er door, t<strong>en</strong>zij met e<strong>en</strong> bijzonder paspoort van d<strong>en</strong> Gouverneur G<strong>en</strong>eraal van België, al<br />
de briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> correspond<strong>en</strong>tiën werd<strong>en</strong> aan 't Pas bureau aan Ravelsbrug onderzocht! Verbod om<br />
bisschoppelijk briev<strong>en</strong> door te gev<strong>en</strong>, zodat wij hier achter d<strong>en</strong> draad niet de m<strong>in</strong>ste betrekk<strong>in</strong>g met<br />
het Bisdom kond<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>, zonder speciale toelat<strong>in</strong>g van de Duitsche Overheid. Ell<strong>en</strong>dige toestand<br />
voor onze geestelijkheid, alzoo afgezonderd! Zelfs had m<strong>en</strong> ons verbod<strong>en</strong> de hostiën te lat<strong>en</strong> <strong>in</strong>voer<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> wij hebb<strong>en</strong> verplicht geweest de hostiën, eerst te do<strong>en</strong> smokkel<strong>en</strong>, <strong>en</strong> later met cem<strong>en</strong>t te do<strong>en</strong><br />
<strong>in</strong>voer<strong>en</strong> uit Holland. Gedur<strong>en</strong>de de bezett<strong>in</strong>gsjar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> onze kerkelijke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> niet afgebrok<strong>en</strong><br />
geweest <strong>en</strong> de Duitsch<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong>e stoornis aan 't uitoef<strong>en</strong><strong>en</strong> van d<strong>en</strong> Eeredi<strong>en</strong>st gebracht. De<br />
godsvrucht der parochian<strong>en</strong> heeft onder d<strong>en</strong> oorlog groot<strong>en</strong> vooruitgang gemaakt <strong>en</strong> als bewijs kan ik<br />
aanhal<strong>en</strong> dat <strong>in</strong> 't jaar 1918 to<strong>en</strong> de parochie 1350 <strong>in</strong>woners telde, er ongeveer 75000 communiën<br />
uitsluitelijk aan de parochian<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> uitgedeeld. In 1913 hadd<strong>en</strong> wij 31 plechtige communiën der<br />
k<strong>in</strong>der<strong>en</strong>; <strong>in</strong> 1914, 32; <strong>in</strong> 1915, 34; <strong>in</strong> 1916, 34; <strong>in</strong> 1917, 38 <strong>en</strong> <strong>in</strong> 1918, 37.<br />
De lijkdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> der gesneuveld<strong>en</strong> soldat<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> met de grootste plechtigheid <strong>en</strong> luister<br />
gecelebreerd onder e<strong>en</strong> groot<strong>en</strong> toeloop van volk. Zijne Doorluchtige Hoogweerdigheid Mgr.<br />
Hopmann, bisschop van Breda heeft <strong>in</strong> 1918 het H.Vormsel toegedi<strong>en</strong>d aan onze k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> te<br />
beg<strong>in</strong>n<strong>en</strong> van 7 jar<strong>en</strong> ouderdom, <strong>in</strong> de parochiale kerk van Poppel. In 't jaar 1916 was er ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel<br />
huwelijk <strong>in</strong> de parochie. Gedur<strong>en</strong>de de bezett<strong>in</strong>g ge<strong>en</strong>e verander<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de vrije schol<strong>en</strong>, <strong>en</strong>kel hebb<strong>en</strong><br />
de Duitschers de schoolplicht toegepast. De vrije school der zusters franciscaness<strong>en</strong> aan de<br />
<strong>Wee</strong>ldsche Statie, geleg<strong>en</strong> nabij d<strong>en</strong> versperr<strong>in</strong>gsdraad werd geslot<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de huisgez<strong>in</strong>n<strong>en</strong> t<strong>en</strong> talle<br />
van 13, tussch<strong>en</strong> d<strong>en</strong> draad <strong>en</strong> de hollandsche gr<strong>en</strong>s verblijv<strong>en</strong>de, moest<strong>en</strong> ontruim<strong>en</strong>, de eeredi<strong>en</strong>st<br />
<strong>in</strong> de Kapel aldaar werd dan ook stopgezet.<br />
Slechts met toelat<strong>in</strong>g van de Duitschers mocht<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de gild<strong>en</strong> vergader<strong>en</strong> <strong>en</strong> zoo is het<br />
dan gebeurd dat die sociale <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de bezett<strong>in</strong>g ge<strong>en</strong> werk verricht hebb<strong>en</strong>. Ons<br />
Nationaal Comiteit van voed<strong>in</strong>g <strong>en</strong> hulp heeft goed werk verricht, alhoewel soms de e<strong>en</strong>e of de andere<br />
lastige burger teg<strong>en</strong> het bestuur moest uitvall<strong>en</strong>. Wij zat<strong>en</strong> achter d<strong>en</strong> draad, <strong>en</strong> zoo werd<strong>en</strong> de<br />
burgers <strong>en</strong> voornamelijk de boer<strong>en</strong> versperd <strong>in</strong> d<strong>en</strong> handel <strong>en</strong> verkoop van vee <strong>en</strong> allerlei<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>. Willekeurig steld<strong>en</strong> de Duitschers markt<strong>en</strong> van vee; de boer<strong>en</strong> war<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oodzaakt de<br />
overproductie op de markt te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan kwam<strong>en</strong> Duitsche kooplied<strong>en</strong> vaste prijz<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Naar<br />
m<strong>en</strong> ons verzekerd heeft, stond<strong>en</strong> hier de prijz<strong>en</strong> van 't vee soms 2/3 onder d<strong>en</strong> prijs van 't<br />
B<strong>in</strong>n<strong>en</strong>land. En wat zegg<strong>en</strong> van de prijz<strong>en</strong> van eier<strong>en</strong>, boter, honig, was <strong>en</strong>z. De Feldwebel,<br />
kommandant van de gr<strong>en</strong>szone, verblijv<strong>en</strong>de te Ravels, dwong de boer<strong>en</strong> deze war<strong>en</strong> aan hem te<br />
lever<strong>en</strong> aan vaste, door hem gestelde prijz<strong>en</strong>, <strong>en</strong> <strong>in</strong>di<strong>en</strong> de voortbr<strong>en</strong>ger weigerde de war<strong>en</strong> te<br />
lever<strong>en</strong>, stond<strong>en</strong> hem bedreig<strong>in</strong>g<strong>en</strong>, huiszoek<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> allerlei dwangmiddel<strong>en</strong> te wacht<strong>en</strong>. Verdachte<br />
person<strong>en</strong> van onverschilligheid jeg<strong>en</strong>s de Duitschers werd<strong>en</strong> maar vlak af over de brug gezet <strong>en</strong> <strong>in</strong><br />
bepaalde geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> onder Duitsch toezicht geplaatst. Hier noem ik Feldweber Lang, die de laatste<br />
maand<strong>en</strong> <strong>in</strong> Ravels als Keizer over onze gr<strong>en</strong>sstrook heeft geregeerd. Gelijk <strong>in</strong> geheel het land werd<br />
de caoutchou de wol <strong>en</strong> het koper opgeëischt, doch het was lust om zi<strong>en</strong> hoe na d<strong>en</strong> wap<strong>en</strong>stilstand
de veloband<strong>en</strong>, koper<strong>en</strong> ketels <strong>en</strong> woll<strong>en</strong> matrass<strong>en</strong> uit d<strong>en</strong> grond, uit de kuil<strong>en</strong>, uit de schur<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
looze plaats<strong>en</strong> verrez<strong>en</strong>!<br />
Er valt hier op te merk<strong>en</strong> dat <strong>Wee</strong>lde, <strong>in</strong>gezi<strong>en</strong> zijne ligg<strong>in</strong>g na aan de Hollandsche gr<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> nest van<br />
spionn<strong>en</strong> moest zijn. In 't beg<strong>in</strong> van d<strong>en</strong> oorlog heeft die di<strong>en</strong>st prachtig gewerkt <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ig goed<br />
nieuws aan 't Belgisch leger kunn<strong>en</strong> meld<strong>en</strong>. Doch de Duitscher was weldra op 't spoor, <strong>en</strong><br />
verscheid<strong>en</strong>e burgers van <strong>Wee</strong>lde werd<strong>en</strong> om <strong>en</strong>kele red<strong>en</strong> van verdachte of gevaarlijke person<strong>en</strong><br />
over d<strong>en</strong> draad gezet. Ander<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de plaat gepoetst <strong>en</strong> zijn naar Holland gevlucht. D<strong>en</strong> 26<br />
September 1917 werd onze onderwijzer, Mijnheer Jos Ste<strong>en</strong>ackers door de Duitsche soldat<strong>en</strong><br />
aangehoud<strong>en</strong>, <strong>en</strong> d<strong>en</strong> 25 mei 1918 tot 2 1/2 jaar dwangarbeid veroordeeld omdat hij verdacht was van<br />
Krijgsverraad. De veroordeelde welke zooveel goed werk voor zijn vaderland verrichte verbleef 6<br />
maand<strong>en</strong> <strong>in</strong> voorlopige hecht<strong>en</strong>is te Turnhout, 2 maand<strong>en</strong> <strong>in</strong> de gevang<strong>en</strong>is van Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> 5<br />
maand<strong>en</strong> <strong>in</strong> Vilvoorde, waaruit hij bij d<strong>en</strong> wap<strong>en</strong>stilstand, verlost wierd.<br />
E<strong>en</strong> priester van <strong>Wee</strong>lde, de Z.E.Heer L.Vloemans, stud<strong>en</strong>t aan de Gregori<strong>en</strong>ne te Rome, dokter <strong>in</strong> de<br />
wijsbegeerte <strong>en</strong> godgeleerdheid, heeft <strong>in</strong> 't Belgisch leger, onder d<strong>en</strong> oorlog, van 1916 tot 1918 di<strong>en</strong>st<br />
gedaan, eerst als brancardier <strong>en</strong> verder als aalmoez<strong>en</strong>ier. Ziehier de nam<strong>en</strong> der soldat<strong>en</strong> vrijwilligers<br />
van <strong>Wee</strong>lde: Guill. Swaan, Frans Rieberghs, Frans Mert<strong>en</strong>s, Frans Bols, de 3 broeders Janss<strong>en</strong>s<br />
R<strong>en</strong>é, Jacobus <strong>en</strong> Jan, Leon Nuyts, Jacobus Mert<strong>en</strong>s, August Jacqm<strong>in</strong>, <strong>en</strong> Frans Geerts. De volg<strong>en</strong>de<br />
soldat<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde zijn op 't veld van eer gevall<strong>en</strong>: Karel Poppeliers, Jan Verhoev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> Jozef<br />
Meuris. Behalve zijn nog gesneuveld H<strong>en</strong>ri Vaes, g<strong>en</strong>darme bij 't beg<strong>in</strong> van d<strong>en</strong> oorlog hier<br />
verblijv<strong>en</strong>de <strong>en</strong> Emile Van de Laer, tolbeambte alhier. Frans Rieberghs, zwaar gekwetst <strong>in</strong><br />
Vlaander<strong>en</strong>, droeg e<strong>en</strong> hout<strong>en</strong> be<strong>en</strong>. Zijn over d<strong>en</strong> versperr<strong>in</strong>gsdraad gezet: Van Eynde Edmond, Jan<br />
Woest<strong>en</strong>burg, Jacqm<strong>in</strong>, Leon Bols <strong>en</strong> huisgez<strong>in</strong>, Karel Van de Pol <strong>en</strong> Frans <strong>en</strong> Hubert<strong>in</strong>e Wijgerde.<br />
Bij de algeme<strong>en</strong>e ontruim<strong>in</strong>g na d<strong>en</strong> wap<strong>en</strong>stilstand werd<strong>en</strong> de huiz<strong>en</strong> der smokkelaars <strong>en</strong> van dez<strong>en</strong><br />
verdacht met d<strong>en</strong> vijand geheuld te hebb<strong>en</strong>, bestormd door de bevolk<strong>in</strong>g <strong>en</strong> deels vernield. Vel<strong>en</strong> van<br />
deze plunderaars zijn door d<strong>en</strong> Tribunaal van Turnhout <strong>in</strong> hecht<strong>en</strong>is g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> wacht<strong>en</strong> op dez<strong>en</strong><br />
og<strong>en</strong>blik hun vonnis <strong>in</strong> de gevang<strong>en</strong>is af. Van d<strong>en</strong> kant der duitsche soldat<strong>en</strong> ge<strong>en</strong>e. Bij het blijde<br />
nieuws der ontruim<strong>in</strong>g werd het nationaal vlag op d<strong>en</strong> kerktor<strong>en</strong> gehes<strong>en</strong> <strong>en</strong> onder overgroot<strong>en</strong><br />
toeloop van volk e<strong>en</strong> plechtig Te Deum <strong>in</strong> de kerk aangehev<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Heer bedank<strong>en</strong>de dat Hij onze<br />
parochie, alles goed <strong>in</strong>gezi<strong>en</strong>, toch op bevoorrechte wijze heeft behoed.<br />
<strong>Wee</strong>lde 3 maart 1918<br />
Laus Deo.
Bijlage 11: Gesneuveld<strong>en</strong> <strong>en</strong> oudstrijders van de twee oorlog<strong>en</strong><br />
1.Soldat<strong>en</strong> gevall<strong>en</strong> op het veld van eer<br />
1914-1918: J.Meuris, W.Mert<strong>en</strong>s, J.Nuyts, R.Poppeliers, E.Van de Laer, J.Van Hees, J.Van Loon,<br />
P.Vaes, J.Verhoev<strong>en</strong>, P.Wijgerde<br />
1940-1945: A.L<strong>en</strong>aerts, Fr.Van Loon, Fr.Van de Pol, A.Willems, H.Willems<br />
2.Led<strong>en</strong> van de Oud-Strijders Bond 1940-1945<br />
Adrian Baelemans, Frans Baelemans, Frans Bru<strong>in</strong><strong>in</strong>gs, Jos Danneels, Karel De Bont, Maurice De<br />
<strong>Wee</strong>rdt, Albert Dick<strong>en</strong>s, Frans Dick<strong>en</strong>s, Marcel Dick<strong>en</strong>s, Jos Dick<strong>en</strong>s, Karel Dries, Modest H<strong>en</strong>drikx,<br />
Antoon Jans<strong>en</strong>, Karel Jans<strong>en</strong>, Jos K<strong>in</strong>, Louis Luyt<strong>en</strong>, Jos Meerberg<strong>en</strong>, Eduard Van der Voort,<br />
Ko<strong>en</strong>raad Van der Voort, Corneel Van de Pol, Leo Van Haer<strong>en</strong>, Jos Van Hees, Jef Van Heyst, H<strong>en</strong>ri<br />
Van Tigchelt, Frans Verbeek, Lambert Verbeek, R<strong>en</strong>é Verdonck, Albert Willems, Jef Willems, Karel<br />
Willems, Frans Wouters, Karel Slegers, Frans Smolders.<br />
3.Oudstrijders ge<strong>en</strong> lid van de bond<br />
Antoon Abbeel, Jef Daem<strong>en</strong>, H<strong>en</strong>ri Hermans, Corneel Moon<strong>en</strong>, Jos Sels, Seb. Van Loon, Louis<br />
Willems, Jaak Bax, Louis Dick<strong>en</strong>s, Jan Huybrechts, Louis Moon<strong>en</strong>, Jan Van Gils, Jan Verhey<strong>en</strong>, Jos<br />
Bijns, Felix H<strong>en</strong>drikx, Emiel Kupp<strong>en</strong>s, Alfons Segers, Adriaan Van Gils, Jan Verschuer<strong>en</strong><br />
4.Hebb<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de oorlog 1940-1945 <strong>in</strong> conc<strong>en</strong>tratiekamp verblev<strong>en</strong><br />
Jeanne Willems: Tuchthause te Waldheim, nadat zij <strong>in</strong> het Palace Hotel te Brussel sam<strong>en</strong> met neg<strong>en</strong><br />
andere person<strong>en</strong> ter dood veroordeeld was door de Duitsers, daar zij di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> bewez<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> voor<br />
ons Vaderland.<br />
Louis Sterckx: Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s ter dood veroordeeld <strong>en</strong> naar het vernietig<strong>in</strong>gskamp gebracht te<br />
Mauthaus<strong>en</strong>.<br />
Gelukkig zijn beid<strong>en</strong> door de geallieerde troep<strong>en</strong> nog bijtijds bevrijd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.
Bijlage 12: E<strong>en</strong> ongeluk te <strong>Wee</strong>lde <strong>in</strong> de 17de eeuw<br />
Jacob Hubert Ketelaars, gestorv<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1668, was smid <strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> aan de goeder<strong>en</strong> die <strong>in</strong> zijn testam<strong>en</strong>t<br />
zijn opgesomd, e<strong>en</strong> zeer welstell<strong>en</strong>d man. Hij stichtte het "Hospitaal", e<strong>en</strong> fundatie waarvan de<br />
<strong>in</strong>komst<strong>en</strong> o.a. bestond<strong>en</strong> uit de pacht van e<strong>en</strong> hoeve op het Laar. Deze fundatie, dus ook die hoeve,<br />
is <strong>in</strong> 1926 overgedrag<strong>en</strong> aan de kerkfabriek, die <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> de hoeve verkocht heeft. Over<br />
deze J.H.Ketelaars is <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde mondel<strong>in</strong>g e<strong>en</strong> verhaal overgeleverd, dat we hier <strong>in</strong> twee versies<br />
opnem<strong>en</strong>: zoals het rond 1900 werd opgetek<strong>en</strong>d door pastoor Jacobs <strong>en</strong> zoals het thans nog bek<strong>en</strong>d<br />
is bij <strong>in</strong>woners van <strong>Wee</strong>lde<br />
1.Van het kruis op het kerkhof<br />
M<strong>en</strong> vertelt dat Jacob Hubert Ketelaars, stichter van het Hospitaal <strong>en</strong> hoefsmid, e<strong>en</strong><strong>en</strong> kruisboog<br />
gemaakt had. Hij wil d<strong>en</strong> boog <strong>in</strong> proeve br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> schiet bij ongeval e<strong>en</strong> k<strong>in</strong>d dood. Ter<br />
gedacht<strong>en</strong>is heeft Ketelaars e<strong>en</strong> ijzer<strong>en</strong> kruis gesmeed dat nu nog op het kerkhof staat. Het kruis<br />
heeft ge<strong>en</strong>e weerde: e<strong>en</strong> deel is er afgeslag<strong>en</strong>.<br />
2.Het k<strong>in</strong>derkruisje<br />
Als m<strong>en</strong> vroeger vanuit de dreef naar de kerk g<strong>in</strong>g, zag m<strong>en</strong> er l<strong>in</strong>ks teg<strong>en</strong> de schrans <strong>en</strong> nog voor de<br />
kerk, e<strong>en</strong> ijzer<strong>en</strong> kruisje staan. Het is nu verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. In het huis van Vloemans naast de kerk woonde<br />
vroeger e<strong>en</strong> smid, Keeteleers. Deze had e<strong>en</strong> kruisboog gerepareerd. To<strong>en</strong> hij de boog probeerde <strong>en</strong><br />
naar e<strong>en</strong> vogel schoot op de nok van de kerk, vloog de pijl door <strong>en</strong> trof e<strong>en</strong> k<strong>in</strong>d dat speelde op de<br />
plaats waar nu Willy Van Loon woont. Het k<strong>in</strong>d is ervan gestorv<strong>en</strong> <strong>en</strong> de smid heeft er e<strong>en</strong> ijzer<strong>en</strong><br />
kruisje voor gesmeed.
Bijlage 13: <strong>Wee</strong>ldse anecdot<strong>en</strong><br />
1.Het mirakuleus bruggetje<br />
Op de Noordheikant, bij het beg<strong>in</strong> van de weg naar het Bedaf, lag e<strong>en</strong> bruggetje, e<strong>en</strong> duiker <strong>in</strong> ste<strong>en</strong>.<br />
Bij goed <strong>in</strong>vall<strong>en</strong>d licht zag m<strong>en</strong> er <strong>in</strong> het water de weerschijn van e<strong>en</strong> lichtere ste<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> beeldeke<br />
dat Door smid (Diels) er ondergeplakt zou hebb<strong>en</strong>. Met wat verbeeld<strong>in</strong>g zag m<strong>en</strong> er weldra e<strong>en</strong><br />
verschijn<strong>in</strong>g van O.L.Vrouw <strong>in</strong>. Dit nieuws liep als e<strong>en</strong> vuurtje rond. <strong>Wel</strong>dra kwam<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit de<br />
omligg<strong>en</strong>de dorp<strong>en</strong> erop af. To<strong>en</strong> e<strong>en</strong> paard uit de Meierij nabij de brug struikelde <strong>en</strong> misschi<strong>en</strong> van<br />
honger <strong>en</strong> moeheid door zijn pot<strong>en</strong> zakte <strong>en</strong> "op zijn knieën viel" was de zaak rond. Er was e<strong>en</strong><br />
mirakel gebeurd! E<strong>en</strong> paard had bij de brug geknield. M<strong>en</strong> verhuurde zakk<strong>en</strong> om op de modder te<br />
legg<strong>en</strong> <strong>en</strong> onder de brug te kijk<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> verkocht potjes om water <strong>en</strong> slijk te schepp<strong>en</strong> <strong>en</strong> mee te<br />
nem<strong>en</strong>.<br />
De zak<strong>en</strong> draaid<strong>en</strong> goed <strong>en</strong> er werd<strong>en</strong> door de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van het dorp overdag veel borrels (dikkopp<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> bier gedronk<strong>en</strong>. Door al dat schepp<strong>en</strong> zakte echter de waterspiegel <strong>en</strong> 's nachts moest m<strong>en</strong> met<br />
beervat<strong>en</strong>, die overdag <strong>in</strong> het hout aan de schaapskuil verstopt war<strong>en</strong>, water aansleur<strong>en</strong>. Zelfs<br />
overdag had m<strong>en</strong> water <strong>in</strong> reserve, want Van Gorp van Poppel schreef dat A.Bols <strong>in</strong> de kant gereed<br />
zat met e<strong>en</strong> emmer. Indi<strong>en</strong> iemand durfde te zegg<strong>en</strong> dat hij niets zag onder de brug, het licht moest<br />
goed <strong>in</strong>vall<strong>en</strong> voor de weerspiegel<strong>in</strong>g, antwoordde de dikke Peeters prompt: "Dan zijt gij niet <strong>in</strong> staat<br />
van gratie". E<strong>en</strong> zwaar argum<strong>en</strong>t om wel te zi<strong>en</strong>. Wie durfde de <strong>in</strong>druk gev<strong>en</strong> dat hij met ge<strong>en</strong> propere<br />
ziel naar e<strong>en</strong> mirakel kwam kijk<strong>en</strong>? Er kwam<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit Turnhout met koetsier <strong>en</strong> gerij. Zelfs war<strong>en</strong><br />
er bedevaart<strong>en</strong> uit de Meierij, want dezelfde Van Gorp uit Poppel schrijft: "ik hoorde h<strong>en</strong> te Poppel 's<br />
nachts bidd<strong>en</strong>d <strong>en</strong> z<strong>in</strong>g<strong>en</strong>d voorbijgaan. Hoelang hun paternoster was, weet ik niet." Dit gebeurde <strong>in</strong><br />
1882.<br />
2.E<strong>en</strong> bloemlez<strong>in</strong>g<br />
Voor zijn kruisweg had pastoor Jacobs ge<strong>en</strong> missaal nodig. Hij maakte de kruisweg zelf. Enkele<br />
uittreksels:<br />
Ziet hem daar staan, die soldaat met zijn piek (lans).<br />
Daar ligt de Zaligmaker op d<strong>en</strong> grond<br />
Met zijn kruis van honderd pond.<br />
Veronica, e<strong>en</strong> meske,<br />
E<strong>en</strong> heel schoon meske.<br />
't Schoonste meske van de wereld.<br />
3.De vergiss<strong>in</strong>g<br />
(Bij Gilles <strong>in</strong> de Straat)<br />
- Nonkel, kan e<strong>en</strong> pruim kruip<strong>en</strong>?<br />
- Neeje!<br />
- Dan he'k begeut e<strong>en</strong> slek op!<br />
4.De operatie<br />
Het oor van e<strong>en</strong> man was zo zwaar gehav<strong>en</strong>d dat Van Everbroekske "D<strong>en</strong> doktoor" niet anders kon<br />
dan het oor afzett<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> vroeg de vrouw: "Mijnheer doktoor, wat moet ik met vaders oor, moet ik die<br />
ook naar 't kerkhof drag<strong>en</strong>? 't Is toch ook m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>vlees". De doktoor replikeert: Geef ze maar aan de<br />
kat! Waarop de vrouw roept: Poetje, poetje, poetje, poetje.<br />
5.Het raadsel
Z.E.H.Beert<strong>en</strong> was b<strong>en</strong>oemd tot pastoor te <strong>Wee</strong>lde. De Grote van Jantjes (Van Eyndhov<strong>en</strong>) had de<br />
krant op het bureau uitgespreid <strong>en</strong> zei "Notarres, notarres, hier staoget". De vrouw van de notaris g<strong>in</strong>g<br />
ook e<strong>en</strong>s kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> las het volg<strong>en</strong>de raadsel:<br />
"Het eerste is e<strong>en</strong> leelijk dier<br />
Het tweede smelt heel licht <strong>in</strong> 't vier,<br />
't Geheel is e<strong>en</strong><strong>en</strong> vieze kwast.<br />
Zij hebb<strong>en</strong> hem te <strong>Wee</strong>lde vast.<br />
Ra,ra,ra!"<br />
Antwoord: Beer-t<strong>en</strong><br />
6.Aloud recept voor het vang<strong>en</strong> van wulp<strong>en</strong> (kalders)<br />
1. Het lijd<strong>en</strong>d voorwerp is e<strong>en</strong> nieuwe knecht van buit<strong>en</strong>af of e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis die <strong>in</strong> het dorp nog niet<br />
helemaal pad of spoor k<strong>en</strong>t.<br />
2. Trek er op e<strong>en</strong> donkere avond mee naar de hei, leg e<strong>en</strong> vuur aan, zet hem er bij om het vuur aan te<br />
houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wulp<strong>en</strong> die er op af kom<strong>en</strong> te pakk<strong>en</strong>.<br />
3. De ander<strong>en</strong> beg<strong>in</strong>n<strong>en</strong> eerst <strong>in</strong> de omtrek veel lawaai te mak<strong>en</strong>, om zogezegd de wulp<strong>en</strong> op te<br />
jag<strong>en</strong>, muiz<strong>en</strong> er dan stilletjes van door <strong>en</strong> lat<strong>en</strong> de wulp<strong>en</strong>pakker zitt<strong>en</strong>.<br />
4. Slot. In het slechtste geval komt de wulp<strong>en</strong>pakker 's morg<strong>en</strong>s thuis.<br />
P.S. De laatste vangst mislukte, daar er <strong>in</strong> de plaats van wulp<strong>en</strong>, g<strong>en</strong>darm<strong>en</strong> op het vuur afkwam<strong>en</strong>.<br />
De twee hoogstud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>-wulp<strong>en</strong>vangers war<strong>en</strong> bijna met de ander<strong>en</strong> thuis. Zij werd<strong>en</strong> door de<br />
g<strong>en</strong>darm<strong>en</strong> naar het dorp gebracht.<br />
7.Zaklop<strong>en</strong><br />
M<strong>en</strong> vertelde dat e<strong>en</strong> overled<strong>en</strong>e uit <strong>Wee</strong>lde die e<strong>en</strong> kuss<strong>en</strong>fluwijn aan zijn voet<strong>en</strong> meegekreg<strong>en</strong> had,<br />
bij St.-Pieter aangekom<strong>en</strong> is als "Zakloper".<br />
8.Ook e<strong>en</strong> veroordel<strong>in</strong>g, verteld <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde<br />
Guillaume Van Sas,<br />
Vous êtes gecondamneerd,<br />
Om te hebb<strong>en</strong> geabandonneerd<br />
Le coutre de charrue<br />
In de publieke champs.<br />
Vertal<strong>in</strong>g:<br />
Willem Van Sas,<br />
Gij zijt veroordeeld
Om achtergelat<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong><br />
Het ploegkouter<br />
In het op<strong>en</strong>baar veld<br />
En daarmee was voor Van Sas, die er niets van verstaan had, want hij k<strong>en</strong>de ge<strong>en</strong> Frans, de kous af.<br />
9.E<strong>en</strong> stukje dialect<br />
Het is petatfooi <strong>en</strong> nie petrasfooi, want dè was volg<strong>en</strong>s M<strong>en</strong>ier Pestoor iet duvels. Dè was klos haawe<br />
<strong>en</strong> daor kwame de jo<strong>en</strong>ges op af om te daanse, e<strong>en</strong> bakkes te vrije <strong>en</strong> de meskes <strong>in</strong> d<strong>en</strong> do<strong>en</strong>kere<br />
nar huis te do<strong>en</strong>. 't Kore was wel af mer ge wet nie. t'Kèrkot, t'bakhuis, de schelft <strong>en</strong> <strong>in</strong> schuur d<strong>en</strong> tas.<br />
t'Was hiel gevaorlijk <strong>en</strong> der moche alli<strong>en</strong> meskes kome op zo<strong>en</strong> petatfooi. Daor haj M<strong>en</strong>ier pestoor op<br />
de prekstoel allemal op gedoeld. Op de Lemputte bij Perke Duims (Dick<strong>en</strong>s) was 't petatfooi. De<br />
jo<strong>en</strong>ges uit d<strong>en</strong> omtrek, veirekes van jo<strong>en</strong>g, luust<strong>en</strong> eigelijk ok wel iet van de rèspap, de stroop <strong>en</strong> de<br />
rejst. En wette wèt de smerlappe déje? Ze taste n<strong>en</strong> oewep mustert <strong>in</strong> daan steej, stak<strong>en</strong> et aon <strong>en</strong><br />
riepe "braaaaaand!" Iederi<strong>en</strong> van b<strong>in</strong>ne schoot buite om te kèke of te blusche. En zeuj b<strong>in</strong>ne. Ze freete<br />
de respap, de stroop <strong>en</strong> de rejst zoe gaaw <strong>en</strong> zoe veul meugelijk op. De leeste schaol mee stroop<br />
zette z'<strong>in</strong> d<strong>en</strong> bril van theuske. En daor g<strong>in</strong>g de dochter van d<strong>en</strong> boer <strong>in</strong> d<strong>en</strong> do<strong>en</strong>kere mee der<br />
bloewet gat <strong>in</strong> zitt<strong>en</strong>. Stel oew t'gekweik van dè meske meej der pleksel mer is veur. Laacht er nie<br />
meej, t'moes euj is overkome.<br />
10.De wakers<br />
Twee jong<strong>en</strong>s war<strong>en</strong> aangezegd om bij e<strong>en</strong> overled<strong>en</strong> gebuur te wak<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> ze onderl<strong>in</strong>g afsprak<strong>en</strong><br />
om <strong>in</strong> d<strong>en</strong> boomgaard e<strong>en</strong>s fl<strong>in</strong>k aan de appel<strong>en</strong> te zitt<strong>en</strong> had Desje dit gehoord <strong>en</strong> hij hield h<strong>en</strong> 's<br />
avonds <strong>in</strong> 't oog. Pas war<strong>en</strong> de wakers naar de boomgaard of hij wipte niet alle<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>, maar ook <strong>in</strong><br />
de alkoof bij de dode <strong>en</strong> verstopte zich achter het gordijn. To<strong>en</strong> de twee liefhebbers van appel<strong>en</strong>,<br />
terug b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>, lustig zat<strong>en</strong> te knabbel<strong>en</strong>, stak hij zijn hand van achter het gordijn <strong>en</strong> zei met zware<br />
grafstem "Mijn ok e<strong>en</strong> stuk". Van het danig verschiet<strong>en</strong> pijld<strong>en</strong> er de wakers vandoor <strong>in</strong> de waan dat<br />
hun gebuur e<strong>en</strong> schijndode was.
Bijlage 14: Gebruik<strong>en</strong> <strong>in</strong> 1900 (beschrev<strong>en</strong> door pastoor Jacobs)<br />
1. Inhal<strong>in</strong>g van e<strong>en</strong><strong>en</strong> nieuw<strong>en</strong> gebuur:<br />
Wanneer e<strong>en</strong> vreemdel<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de parochie komt won<strong>en</strong>, gaan de jonge meisjes uit de wijk het huis<br />
schuur<strong>en</strong> <strong>en</strong> versier<strong>en</strong> met bloem<strong>en</strong> <strong>en</strong> krans<strong>en</strong>. Op d<strong>en</strong> dag der <strong>in</strong>hal<strong>in</strong>g snell<strong>en</strong> zij <strong>in</strong> vreugde met<br />
hunn<strong>en</strong> schoon<strong>en</strong> witt<strong>en</strong> voorschoot, d<strong>en</strong> nieuw<strong>en</strong> gebuur te gemoet, die <strong>in</strong> e<strong>en</strong>e met bloem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
strikk<strong>en</strong> opgetooide kar aangeland komt. De boer<strong>en</strong> der wijk hal<strong>en</strong> met hunne karr<strong>en</strong> de meubel<strong>en</strong>,<br />
boer<strong>en</strong>gerief, <strong>en</strong>z. gratis aan. Dan huppel<strong>en</strong> <strong>en</strong> spr<strong>in</strong>g<strong>en</strong> de meisjes voor de feestkar voort <strong>en</strong> z<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> welkomgroet. Onderweg is de nieuwe boer verplicht gulhartig te trakter<strong>en</strong>.E<strong>en</strong>ige dag<strong>en</strong> later<br />
geeft de nieuwgekom<strong>en</strong>e e<strong>en</strong> dankfeestje. Ongelukkiglijk br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> die feestelijkhed<strong>en</strong> vele misbruik<strong>en</strong><br />
bij waarteg<strong>en</strong> de pastoor zeer dikwijls met kracht zich moet verzett<strong>en</strong><br />
2. Wanneer de parochian<strong>en</strong> hunne paaschplicht<strong>en</strong> volbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, legg<strong>en</strong> zij all<strong>en</strong> e<strong>en</strong><strong>en</strong> ger<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
p<strong>en</strong>n<strong>in</strong>g (5 of 10 c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) op de communiebank. Dit gebruik komt m<strong>en</strong> <strong>in</strong> de Manuaal<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>.<br />
3. Als oude gebruik<strong>en</strong> wil ik nog opsomm<strong>en</strong>:<br />
a) De boer<strong>en</strong> bezorg<strong>en</strong> het mest voor e<strong>en</strong> hof van d<strong>en</strong> pastoor, dewelk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong> feestje<br />
beloond.<br />
b) Volg<strong>en</strong>s zeer oude gewoonte br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> de parochian<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed stuk van het verk<strong>en</strong> alsook<br />
paascheier<strong>en</strong> naar de pastorij (De boer<strong>en</strong> zijn er voor geprez<strong>en</strong>!!)<br />
4. Als er e<strong>en</strong> ondertrouw is, schiet<strong>en</strong> de gebur<strong>en</strong> der bruid <strong>en</strong> van d<strong>en</strong> bruidegom daags voor d<strong>en</strong><br />
ondertrouw. Volg<strong>en</strong>s gebruik is daar 1/2 vat bier aan vast, welke m<strong>en</strong> op gesteld<strong>en</strong> dag afdrukt.<br />
<strong>Wee</strong>ral misbruik<strong>en</strong>.<br />
5. 's Avonds <strong>in</strong> d<strong>en</strong> w<strong>in</strong>ter werd<strong>en</strong> er bij onze boer<strong>en</strong>, elk op beurt, w<strong>in</strong>terfeestjes gehoud<strong>en</strong> die m<strong>en</strong><br />
"petrasfoei<strong>en</strong>" noemt. Indi<strong>en</strong> de pastoor niet e<strong>en</strong>e oog <strong>in</strong> 't zeil hield, <strong>en</strong> bij tijd op d<strong>en</strong> predikstoel e<strong>en</strong><br />
staaltje zijner waakzaamheid gaf, zou weldra het spel <strong>en</strong> de dans hunn<strong>en</strong> voet<strong>en</strong> vrij <strong>in</strong> de parochie<br />
zett<strong>en</strong>.
Bijlage 15: Gebruik<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> overlijd<strong>en</strong><br />
T<strong>en</strong> opzichte van elkaar hadd<strong>en</strong> gebur<strong>en</strong> recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> plicht<strong>en</strong> die nauwkeurig gek<strong>en</strong>d war<strong>en</strong>. Deze<br />
ongeschrev<strong>en</strong> wet noemde m<strong>en</strong> het gebur<strong>en</strong>recht. De grondslag hiervan was de naast<strong>en</strong>liefde.<br />
Help<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong> kon, was de leuze. Wanneer iemand zwaar ziek was moest erbij gewaakt word<strong>en</strong><br />
door de familie. Was er we<strong>in</strong>ig of ge<strong>en</strong> familie of was de familie te oud, dan werd het wak<strong>en</strong><br />
overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door de gebur<strong>en</strong>. Moest iemand bedi<strong>en</strong>d word<strong>en</strong>, dan verwittigde e<strong>en</strong> gebuur de<br />
pastoor, de familie <strong>en</strong> gebur<strong>en</strong>. Bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> noemde m<strong>en</strong> ook wel e<strong>en</strong>s "iemand zijn hoefijzers<br />
aftrekk<strong>en</strong>". Er werd gewaakt door e<strong>en</strong> man bij e<strong>en</strong> man, door e<strong>en</strong> vrouw bij e<strong>en</strong> vrouw.<br />
E<strong>en</strong> kle<strong>in</strong> lijk<br />
Dat was e<strong>en</strong> overled<strong>en</strong> k<strong>in</strong>d dat zijn plechtige-communie nog niet gedaan had. Het werd niet uitgeluid.<br />
Bij de begraf<strong>en</strong>is, <strong>en</strong>gel<strong>en</strong>mis g<strong>en</strong>aamd, luidde m<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel de kle<strong>in</strong>e klok. Door de ongetrouwde<br />
meisjes uit het gebuurt werd wit <strong>en</strong> blauw papier geknipt. Hiervan maakte m<strong>en</strong> roosjes om het bedje te<br />
versier<strong>en</strong>. Het k<strong>in</strong>d kreeg ook e<strong>en</strong> kroontje van roosjes op het hoofdje. Voor het huis zette m<strong>en</strong> <strong>in</strong> de<br />
grond e<strong>en</strong> palmbos van dertig cm hoog <strong>en</strong> dertig cm diameter. Deze bos werd versierd met witte <strong>en</strong><br />
blauwe l<strong>in</strong>t<strong>en</strong>, <strong>in</strong> papier gevouw<strong>en</strong> tot muiz<strong>en</strong>trapjes.<br />
E<strong>en</strong> groot lijk<br />
Als iemand bedi<strong>en</strong>d was, werd<strong>en</strong> door de dichtste gebuur de andere gebur<strong>en</strong> aangezegd. Bij het<br />
sterv<strong>en</strong> war<strong>en</strong> er gewoonlijk verscheid<strong>en</strong>e gebur<strong>en</strong> bij. De dichtste gebuur was dan hij die aan<br />
dezelfde kant van de weg woonde <strong>en</strong> wi<strong>en</strong>s gevel het dichtste bij de gevel van de betrokk<strong>en</strong> persoon<br />
lag. Pas wanneer deze afstand te groot werd nam m<strong>en</strong> de overzijde. De twee dichtste gebur<strong>en</strong><br />
moest<strong>en</strong> afsprek<strong>en</strong> met pastoor, koster <strong>en</strong> grafmaker. Zij moest<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de koster (drie man) de<br />
dode gaan uitluid<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> man begon m<strong>en</strong> met de grote klok <strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> vrouw met de kle<strong>in</strong>e.<br />
M<strong>en</strong> zette driemaal aan voor het uitluid<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarna klepte m<strong>en</strong> het Angelus. Zij g<strong>in</strong>g<strong>en</strong> het overlijd<strong>en</strong><br />
ook meld<strong>en</strong> op het geme<strong>en</strong>tehuis <strong>en</strong> moest<strong>en</strong> ervoor zorg<strong>en</strong>, dat de aflegster verwittigd werd. Deze<br />
moest de overled<strong>en</strong>e wass<strong>en</strong>, desgevall<strong>en</strong>d scher<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hem of haar e<strong>en</strong> doodshemd aando<strong>en</strong>. Dit<br />
bestond uit het voorste gedeelte van e<strong>en</strong> hemd, met drie kruisjes erop van zwart boordl<strong>in</strong>t. Het werd<br />
op d<strong>en</strong> rug <strong>en</strong> onder de pols<strong>en</strong> <strong>en</strong> arm<strong>en</strong> met l<strong>in</strong>t<strong>en</strong> vastgebond<strong>en</strong>. Verder werd e<strong>en</strong> oudere man e<strong>en</strong><br />
piekmuts (slaapmuts) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> oudere vrouw e<strong>en</strong> ronde muts opgezet. De aflegster moest ook bij bur<strong>en</strong><br />
de roz<strong>en</strong>krans aanzegg<strong>en</strong>. Zij mocht het onderste lak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kler<strong>en</strong> die de overled<strong>en</strong>e bij het sterv<strong>en</strong><br />
aanhad, me<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> kostw<strong>in</strong>ner of e<strong>en</strong> moeder die nog voor meerdere kle<strong>in</strong>e k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> moest<br />
zorg<strong>en</strong>, noemde m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schadelijk lijk.<br />
De roz<strong>en</strong>krans<br />
De gebur<strong>en</strong> regeld<strong>en</strong> ook de roz<strong>en</strong>krans. De voorbidder werd verwittigd. De roz<strong>en</strong>krans werd <strong>in</strong> het<br />
sterfhuis gebed<strong>en</strong>. Was het echter vlakbij de kerk (onder d<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>), dan gebeurde het ook wel daar.<br />
De naaste familieled<strong>en</strong> war<strong>en</strong> dan <strong>in</strong> de sterfkamer <strong>en</strong> de gebur<strong>en</strong> bij de haard. Het gebrek aan<br />
stoel<strong>en</strong> werd opgelost door plank<strong>en</strong> over stoel<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong>. Bij de eerste roz<strong>en</strong>krans werd<strong>en</strong> ook al de<br />
dragers <strong>en</strong> de wakers aangezegd. De wakers kreg<strong>en</strong> 's nachts brood <strong>en</strong> kaas <strong>en</strong> blev<strong>en</strong> van 9 uur 's<br />
avonds tot 6 uur 's morg<strong>en</strong>s. Zij moest<strong>en</strong> niet drag<strong>en</strong>.<br />
Bidders<br />
Bij de eerste roz<strong>en</strong>krans werd<strong>en</strong> ook de briefjes getrokk<strong>en</strong> door deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die bij familie moest<strong>en</strong> gaan<br />
bidd<strong>en</strong>, m.a.w. gaan zegg<strong>en</strong> bij de familie, ook buit<strong>en</strong> het dorp, dat hun familielid overled<strong>en</strong> was <strong>en</strong><br />
dat zij verzocht war<strong>en</strong> bij de begraf<strong>en</strong>ismis <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel ook op het maal, ook uitvaart of ertvert<br />
g<strong>en</strong>aamd. M<strong>en</strong> verzocht tot achternev<strong>en</strong> <strong>en</strong> achternicht<strong>en</strong>. Verre familie uit het dorp werd niet, maar<br />
verre familie van buit<strong>en</strong>af werd wel op de uitvaart verzocht. De bidders werd<strong>en</strong> vroeger betaald per te<br />
zett<strong>en</strong> schrede. Daartoe werd hun de te volg<strong>en</strong> weg aangeduid <strong>en</strong> werd de afstand geschat. Het<br />
bidd<strong>en</strong> gebeurde <strong>in</strong> deze z<strong>in</strong>: "Ik kom U het sterv<strong>en</strong> te meld<strong>en</strong> van mijn gebuur <strong>en</strong> Uw familielid ... Gij<br />
zijt gebid op de begraf<strong>en</strong>is (ev<strong>en</strong>tueel ook op de uitvaart)". Dan bad hij e<strong>en</strong> Onze-Vader <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
<strong>Wee</strong>sgegroet <strong>en</strong> kreeg e<strong>en</strong> paar borrels <strong>en</strong> et<strong>en</strong>. De gebur<strong>en</strong> verwittigd<strong>en</strong> ook de dichtsbijwon<strong>en</strong>de<br />
timmerman of "raaimaker". Deze kwam de maat nem<strong>en</strong> voor de kist. De bakker <strong>en</strong> de w<strong>in</strong>kelier
werd<strong>en</strong> verwittigd voor de uitvaart. M<strong>en</strong> voorzag e<strong>en</strong> half pond kaas per kop. Voor het huis, zo dicht<br />
mogelijk bij de overled<strong>en</strong>e, werd e<strong>en</strong> kruis gelegd van recht stro met <strong>in</strong> het midd<strong>en</strong> erop e<strong>en</strong><br />
geschuurde bakste<strong>en</strong>.<br />
De te volg<strong>en</strong> weg met het lijk werd zoals gezegd uitgestippeld. E<strong>en</strong> servitude waar e<strong>en</strong> lijk overkwam,<br />
werd immers e<strong>en</strong> publieke baan. Dit was ev<strong>en</strong>zo met de mol<strong>en</strong>kar. E<strong>en</strong> vaste weg van de straat naar<br />
het Kerke<strong>in</strong>d was het lijkstraatje, nu de Oude Kerkweg. De kar of het gerij van de naaste gebuur werd<br />
geschuurd. M<strong>en</strong> plaatste er recht stro op <strong>en</strong> bij de begraf<strong>en</strong>is zette m<strong>en</strong> daarop de kist. De meisjes die<br />
de tafel moest<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> bij de uitvaart, werd<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong>. De gebur<strong>en</strong> ded<strong>en</strong> het werk <strong>in</strong> de stal <strong>en</strong><br />
op de akkers van de overled<strong>en</strong>e, zo nodig nog vele dag<strong>en</strong> na de begraf<strong>en</strong>is.<br />
De begraf<strong>en</strong>is<br />
Zo mogelijk werd de kist pas vlak voor het vertrek aan huis dichtg<strong>en</strong>ageld. De dragers moest<strong>en</strong> help<strong>en</strong><br />
bij het kist<strong>en</strong>. Er werd nog e<strong>en</strong> roz<strong>en</strong>krans, later e<strong>en</strong> roz<strong>en</strong>hoedje <strong>en</strong> nog later slechts vijf Onze-<br />
Vaders <strong>en</strong> vijf <strong>Wee</strong>sgegroet<strong>en</strong> gebed<strong>en</strong>. Ondertuss<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> de dragers ieder twee borrels. Dat stond<br />
ertoe. De kist werd op de kar geschov<strong>en</strong> <strong>en</strong> de stoet zette zich <strong>in</strong> beweg<strong>in</strong>g. In vroegere jar<strong>en</strong> legde<br />
m<strong>en</strong> 's avonds tevor<strong>en</strong> aan alle kruispunt<strong>en</strong> waar het lijk voorbij moest kom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kruis. Vooraleer de<br />
stoet het kruispunt opg<strong>in</strong>g, stopte m<strong>en</strong> <strong>en</strong> bad er. Op de kruispunt<strong>en</strong> immers danst<strong>en</strong> te 12 uur 's<br />
nachts de heks<strong>en</strong> <strong>en</strong> de spok<strong>en</strong> <strong>en</strong> er kwam<strong>en</strong> kwade geest<strong>en</strong> die de "kwade Hand" meebracht<strong>en</strong>.
Bijlage 16: Liedjes<br />
1.Liedje van de Velo-drom.<br />
Kom Peer <strong>en</strong> Jo <strong>en</strong> Jan <strong>en</strong> Mie-Katri<strong>en</strong>,<br />
Komt allemaal zi<strong>en</strong>,<br />
Van bimlabom van bom,<br />
Naar onze Velo-drom.<br />
Zie ze roll<strong>en</strong>,<br />
Zie ze boll<strong>en</strong>,<br />
Van bimlabom van bom.<br />
Op onze nieuwe velodrom.<br />
Ravels heeft "e<strong>en</strong> pier",<br />
Turnhout e<strong>en</strong> "Madelon",<br />
En <strong>in</strong> Poppel staat de tor<strong>en</strong> krom,<br />
Maar <strong>Wel</strong>d alle<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> Velodrom.<br />
2.Liedje bij het <strong>in</strong>hal<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuwe gebuur (vergelijk bijlage 15)<br />
Wij gaan d<strong>en</strong> boer al hal<strong>en</strong>,<br />
E<strong>en</strong> boer naar onz<strong>en</strong> z<strong>in</strong>,<br />
In Poppel daar will<strong>en</strong> wij niet won<strong>en</strong>,<br />
Daar zijn de wijv<strong>en</strong> te kwaad.<br />
Maar <strong>in</strong> <strong>Wel</strong>d onder de bom<strong>en</strong><br />
Daar z'n ze e<strong>en</strong> bitje beter van aard.
Bijlage 17: Uithangbord<strong>en</strong><br />
1.Uithangbord van e<strong>en</strong> eerlijke herbergier-scho<strong>en</strong>lapper <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde<br />
Hier maakt m<strong>en</strong> sloef <strong>en</strong> bot <strong>en</strong> scho<strong>en</strong>,<br />
't Is voor het geld dat wij het do<strong>en</strong>,<br />
Want als het daar niet voor 'n waar,<br />
Ik maakte vast ge<strong>en</strong> paar.<br />
'k Verkoop goed bier <strong>en</strong> lekkere snaps.<br />
Gij v<strong>in</strong>dt hier altijd zeer veel klaps.<br />
Dus, vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> komt maar <strong>in</strong> mijn huis,<br />
Ons Tri<strong>en</strong> of ik zijn altijd thuis!<br />
2.Uithangbord <strong>in</strong> herberg Van Beek-Dick<strong>en</strong>s<br />
D<strong>en</strong> dronkaard krijgt hier g<strong>en</strong><strong>en</strong> drank,<br />
D<strong>en</strong> vloeker zet m<strong>en</strong> uit met klank.<br />
Die hier wil vecht<strong>en</strong> of wil kijv<strong>en</strong>,<br />
Zal m<strong>en</strong> algauw de deur uit drijv<strong>en</strong>.<br />
Nochtans verkoop ik geerne drank<br />
In 't schoon plezier, <strong>in</strong> 't schoon gezang.<br />
Alwie hier zit voor uw geld,<br />
Zorg dat ge ge<strong>en</strong> slechte praat vertelt.<br />
En als de politie-klokke slaat,<br />
't Is tijd dat m<strong>en</strong> naar huis toe gaat.<br />
Want later tapt m<strong>en</strong> hier niet meer,<br />
noch voor n<strong>en</strong> boer, noch voor n<strong>en</strong> heer.
Bijlage 18: Dagboekgegev<strong>en</strong>s oorlog 1940-1945<br />
10 mei 1940<br />
De Franse soldat<strong>en</strong> red<strong>en</strong> het dorp b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>. Mete<strong>en</strong> gaf m<strong>en</strong> alle <strong>in</strong>woners die langshe<strong>en</strong> de Grote<br />
Baan (<strong>Wee</strong>lde-Straat), de Dijk (Kon<strong>in</strong>g Albertstraat) <strong>en</strong> <strong>in</strong> het S<strong>in</strong>geltje woond<strong>en</strong>, de raad hun huiz<strong>en</strong><br />
te verlat<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar de afgeleg<strong>en</strong> gehucht<strong>en</strong> te trekk<strong>en</strong>. Voor het eerst cirkeld<strong>en</strong> vliegtuig<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het<br />
dorp. Midd<strong>en</strong> <strong>in</strong> het S<strong>in</strong>geltje, vlakbij het kapelletje, sloeg e<strong>en</strong> bom e<strong>en</strong> grote krater. Algehele<br />
consternatie <strong>en</strong> schrik!<br />
13 mei 1940<br />
De families Huysmans <strong>en</strong> Bros<strong>en</strong>s uit het Mol<strong>en</strong>e<strong>in</strong>de war<strong>en</strong> <strong>in</strong> e<strong>en</strong> stalletje <strong>in</strong> e<strong>en</strong> wei gevlucht. Ev<strong>en</strong><br />
liet e<strong>en</strong> k<strong>in</strong>d van Bros<strong>en</strong>s zich buit<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Vliegtuig<strong>en</strong> begonn<strong>en</strong> te schiet<strong>en</strong> <strong>en</strong> het k<strong>in</strong>d werd gedood.<br />
E<strong>en</strong> k<strong>in</strong>d van de familie Huysmans werd gewond. Ook dat overleefde later zijn verwond<strong>in</strong>g<strong>en</strong> niet,<br />
ondanks het feit, dat e<strong>en</strong> Duitse arts het verzorgde. Aan de Weimeer (langs de weg naar <strong>Wee</strong>lde-<br />
Statie) werd<strong>en</strong> drie Franse soldat<strong>en</strong> gedood. Door hun plichtsgevoel gedrev<strong>en</strong>, begroev<strong>en</strong> de<br />
oudstrijders van 1914-18 h<strong>en</strong> te <strong>Wee</strong>lde (St.-Michiel). Twee van h<strong>en</strong> zijn later ontgrav<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
overgeplaatst naar e<strong>en</strong> militair kerkhof. De derde, Vladimir Medvedeff, bleef te <strong>Wee</strong>lde begrav<strong>en</strong>,<br />
omdat di<strong>en</strong>s moeder het zo wilde. Deze vrouw trad later <strong>in</strong> e<strong>en</strong> Frans klooster <strong>en</strong> werd Mère<br />
Elisabeth. Zij was e<strong>en</strong> Wit-russ<strong>in</strong>. Vaak heeft deze vrome dame later het graf bezocht, <strong>en</strong> er e<strong>en</strong><br />
bloem<strong>en</strong>tuil op neergelegd. Deze dame werd als kloosterzuster tolk <strong>in</strong> de Sacré-coeur te Parijs, maar<br />
ze werd het slachtoffer van e<strong>en</strong> auto-ongeluk <strong>en</strong> stierf.<br />
13-14 mei 1940<br />
De burgerbevolk<strong>in</strong>g keerde terug naar haar woonst<strong>en</strong>, want de Duitsers war<strong>en</strong> al <strong>in</strong> 't dorp. Dan begon<br />
het opeis<strong>en</strong> van schur<strong>en</strong>, stall<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook wel won<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Daar<strong>in</strong> "kwartierd<strong>en</strong>" de Duitsers <strong>in</strong>. Zelfs de<br />
schol<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> militaire gebouw<strong>en</strong>, zodat de k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> uitwijk<strong>en</strong> naar won<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> stall<strong>en</strong><br />
om les te krijg<strong>en</strong>. Die vorm van beleger<strong>in</strong>g duurde neg<strong>en</strong> maand<strong>en</strong>.<br />
Beg<strong>in</strong> 1941<br />
Iedere<strong>en</strong> bekwam e<strong>en</strong> rantso<strong>en</strong>er<strong>in</strong>gskaart <strong>en</strong> haast alles moest voort met bonn<strong>en</strong> bekom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
M<strong>en</strong> kreeg rantso<strong>en</strong><strong>en</strong> toebedeeld die <strong>in</strong> grootte varieerd<strong>en</strong>, naargelang m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> volwass<strong>en</strong>e of e<strong>en</strong><br />
k<strong>in</strong>d was, of naargelang de zwaarte van de arbeid die m<strong>en</strong> moest verricht<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> paar voorbeeld<strong>en</strong><br />
van rantso<strong>en</strong><strong>en</strong>: 225 gram brood, 4 tot 10 gram boter, 20 à 30 gram vlees per dag <strong>en</strong> 150 kg kol<strong>en</strong> per<br />
gez<strong>in</strong> van vier person<strong>en</strong> per maand. M<strong>en</strong> zocht naar allerlei geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> om aan extra rantso<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
te gerak<strong>en</strong>: m<strong>en</strong> begon zelf weer te bakk<strong>en</strong>, m<strong>en</strong> liet <strong>in</strong> 't geheim kor<strong>en</strong> mal<strong>en</strong>, haver plett<strong>en</strong><br />
(havermoutse tuf-pap), aardappel<strong>en</strong> rasp<strong>en</strong> voor "patatbloem", <strong>en</strong> van raapzaad maakt<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
smout. M<strong>en</strong> g<strong>in</strong>g ook weer aan 't boter<strong>en</strong>, koffie was er niet meer <strong>en</strong> m<strong>en</strong> gebruikte gebrande gerst als<br />
ersatz-koffie. M<strong>en</strong> plantte zelf tabaksplant<strong>en</strong>, die ter plaatse gedroogd <strong>en</strong> gesaust werd<strong>en</strong>.<br />
Talloze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tog<strong>en</strong> naar de stortplaats te <strong>Wee</strong>lde-Station. Daar had m<strong>en</strong> voorhe<strong>en</strong> grote lad<strong>in</strong>g<strong>en</strong><br />
ass<strong>en</strong> naartoe gevoerd. De m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zeefd<strong>en</strong> er de half verbrande kol<strong>en</strong> uit. Het lukte sommig<strong>en</strong><br />
daarbij waardevolle voorwerp<strong>en</strong> te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong>. Dat deed al vlug de ronde, zodat e<strong>en</strong> leger "goudzoekers"<br />
naar <strong>Wee</strong>lde-Station trok. E<strong>en</strong> zekere Lex deed er e<strong>en</strong> schepje op <strong>en</strong> nam sluiks moeders trouwr<strong>in</strong>g<br />
mede, zeefde onvertog<strong>en</strong> <strong>en</strong> riep plots: "E<strong>en</strong> goud<strong>en</strong> r<strong>in</strong>g!" Dat werd luidruchtig gevierd. To<strong>en</strong> werd<br />
het zo druk op het stort, dat m<strong>en</strong> voortaan 5 frank toegangsgeld moest betal<strong>en</strong>.<br />
Januari 1941<br />
Alle huiz<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> verduisterd word<strong>en</strong> om te belett<strong>en</strong>, dat m<strong>en</strong> vanuit vliegtuig<strong>en</strong> c<strong>en</strong>tra zou<br />
ontdekk<strong>en</strong>. Overtreders werd<strong>en</strong> gestraft met het afsnijd<strong>en</strong> van de electriciteit. De w<strong>in</strong>ter was zo str<strong>en</strong>g,<br />
dat er geschaatst werd van Driekon<strong>in</strong>g<strong>en</strong> tot 1 maart. Vooral de Schriek<strong>en</strong> <strong>en</strong> 't Speeksel hadd<strong>en</strong><br />
aantrek. M<strong>en</strong> trok er van alle kant<strong>en</strong> van 't dorp te voet naartoe. Op 't Speeksel was er zelfs e<strong>en</strong><br />
"schaatsleraar", de oude Hypoliet Vermeul<strong>en</strong>.
13 mei 1943<br />
Zeer vroeg <strong>in</strong> de morg<strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> viermotorige Engelse bomm<strong>en</strong>werper door kanongeschut van de<br />
Duitse soldat<strong>en</strong> geraakt. Het toestel verloor alsmaar hoogte <strong>en</strong> raasde recht op de Kon<strong>in</strong>g Albertstraat<br />
af. Op dat og<strong>en</strong>blik maakte bakker Corneel Van Tigchelt de ov<strong>en</strong> <strong>in</strong> zijn achter het huis geleg<strong>en</strong><br />
bakkerij aan. Het vliegtuig ramde de schuur van Jan Ooms, scheerde a.h.w. over het hoofd van de<br />
bakker <strong>en</strong> maaide di<strong>en</strong>s huis weg. Mete<strong>en</strong> schoot het huis <strong>in</strong> lichterlaaie. Vele bewoners van de<br />
omgev<strong>in</strong>g waand<strong>en</strong> zich <strong>in</strong> het "Laatste Oordeel" <strong>en</strong> r<strong>en</strong>d<strong>en</strong> de straat op. De ontstelt<strong>en</strong>is was groot<br />
to<strong>en</strong> bleek, dat Theresa Van Gils, de vrouw van de bakker, het niet overleefd had, ev<strong>en</strong>m<strong>in</strong> als het<br />
dochtertje Annie. Jos Dick<strong>en</strong>s was toch de brand <strong>in</strong>ger<strong>en</strong>d <strong>en</strong> kwam met e<strong>en</strong> kle<strong>in</strong> meisje <strong>in</strong> de arm<strong>en</strong><br />
buit<strong>en</strong>gelop<strong>en</strong>. Dat bleek Treesje Van Gils te zijn, e<strong>en</strong> nichtje dat toevallig die nacht daar was kom<strong>en</strong><br />
slap<strong>en</strong>. De vier <strong>in</strong>zitt<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van het vliegtuig war<strong>en</strong> met de parachute nog tijdig gesprong<strong>en</strong>, maar drie<br />
van h<strong>en</strong> viel<strong>en</strong> <strong>in</strong> de hand<strong>en</strong> van de Feldwebel. De vierde werd door de familie Adriaan Buyckx gered.<br />
22 juli 1943<br />
De Feldkommandatur van Antwerp<strong>en</strong> eiste de klokk<strong>en</strong> op. De jong<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> van <strong>Wee</strong>lde tog<strong>en</strong> naar<br />
de kerk om duchtig de klokk<strong>en</strong> te luid<strong>en</strong>, want dat mocht nog gedur<strong>en</strong>de één uur. Omdat zij niet<br />
ophield<strong>en</strong>, sned<strong>en</strong> de Duitse soldat<strong>en</strong> de touw<strong>en</strong> door. Twee klokk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het was<br />
e<strong>en</strong> s<strong>en</strong>satie to<strong>en</strong> die met zware kabels neergelat<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>.<br />
15 augustus 1944<br />
Het vliegveld van Gilze-Rij<strong>en</strong> werd gebombardeerd door ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> vliegtuig<strong>en</strong> van de geallieerd<strong>en</strong>.<br />
Iedere<strong>en</strong> <strong>in</strong> <strong>Wee</strong>lde moest de schuilkelders <strong>in</strong>duik<strong>en</strong>. Met man <strong>en</strong> macht werd<strong>en</strong> grote putt<strong>en</strong> <strong>in</strong> de<br />
grond gegrav<strong>en</strong> <strong>en</strong> toegedekt met mutsaard, balk<strong>en</strong> <strong>en</strong> plank<strong>en</strong>. Daarover werd aarde gelegd <strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong>slotte plantte m<strong>en</strong> daarop takkeboss<strong>en</strong>.<br />
1 september 1944<br />
Geallieerde vliegtuig<strong>en</strong> beschot<strong>en</strong> allerlei vervoermiddel<strong>en</strong> op de grote weg<strong>en</strong>, nadat m<strong>en</strong> de<br />
bevolk<strong>in</strong>g had aangemaand die weg<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong> <strong>Wee</strong>lde-Statie begonn<strong>en</strong> de duikvlucht<strong>en</strong>.<br />
Aldus werd het station <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele huiz<strong>en</strong> fl<strong>in</strong>k toegetakeld. Zelfs e<strong>en</strong> autobus van Jan Peeters werd tot<br />
e<strong>en</strong> soort zeef geschot<strong>en</strong>!<br />
4 september 1944<br />
Er werd ge<strong>en</strong> post meer bedeeld. Het gevolg was grote paniek <strong>in</strong> 't dorp. M<strong>en</strong> begon paard<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
karr<strong>en</strong> op te eis<strong>en</strong> om de Duitse soldat<strong>en</strong> transportmiddel<strong>en</strong> te verschaff<strong>en</strong>. Het Rode Kruis legerde<br />
zich <strong>in</strong> te <strong>Wee</strong>lde <strong>en</strong> de jong<strong>en</strong>sschool werd e<strong>en</strong> "veldhospitaal".<br />
8 september 1944<br />
Grote drukte op het kerkhof van St.-Jan. Onder veel ceremonie werd e<strong>en</strong> Duitse soldaat begrav<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> Duitse priester leidde de plechtigheid.<br />
1 <strong>en</strong> 2 oktober 1944<br />
E<strong>en</strong> zwaar gevecht werd geleverd aan <strong>Wee</strong>lde-Statie. Huiz<strong>en</strong> brandd<strong>en</strong> af onder de bombardem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
op de stand houd<strong>en</strong>de Duitsers. Poolse tanks kwam<strong>en</strong> vanuit Merksplas aanroll<strong>en</strong> <strong>en</strong> geraakt<strong>en</strong><br />
slaags met de Duitsers. Balans: 18 Poolse soldat<strong>en</strong> sneuveld<strong>en</strong> <strong>en</strong> 3 k<strong>in</strong>der<strong>en</strong> van het Jong<strong>en</strong>stehuis<br />
van E.H.Cornelis verlor<strong>en</strong> het lev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal soldat<strong>en</strong> van het Duits leger wild<strong>en</strong> deserter<strong>en</strong>.<br />
3 oktober 1944<br />
Om 10.15 uur kwam<strong>en</strong> de eerste bevrijders <strong>Wee</strong>lde b<strong>in</strong>n<strong>en</strong>rijd<strong>en</strong>: 5 Poolse pantserwag<strong>en</strong>s. In het<br />
S<strong>in</strong>geltje werd<strong>en</strong> de "Tommies" verwelkomd. Hun et<strong>en</strong> werd rondgedeeld bij de bevolk<strong>in</strong>g die al lange
tijd zo'n heerlijke d<strong>in</strong>g<strong>en</strong> niet meer gezi<strong>en</strong> had: wit brood, rijst met rozijn<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. Het was de Poly-Bear<br />
(Poolse Beer) Company die ons bevrijdde. Zij kwam uit IJsland <strong>en</strong> had als lijflied:<br />
Overthere,overthere<br />
with my little Poly-Bear<br />
Wh<strong>en</strong> I go back to England<br />
And wouldn't the girls all stair<br />
To my little Poly-Bear.<br />
12 oktober 1944<br />
M<strong>in</strong>ister Gutt eist alle oorlogsgeld op <strong>en</strong> gaf iedere<strong>en</strong> nieuwe bankbriefjes. Per gez<strong>in</strong>slid bekwam m<strong>en</strong><br />
ongeveer 2000 frank nieuw geld.<br />
17 november 1944<br />
Na e<strong>en</strong> paar maand<strong>en</strong> wordt de post weer uitgedrag<strong>en</strong>.