A3. De bodemstructuur - Prosensols

Binnenin de aggregaten bevinden zich kleine
leemtes (”microporiën”) van enkele micrometers
groot en die resulteren uit de ordening van de
vaste bodemdeeltjes. Het volume die de microporiën
innemen hangt af van de bodemtextuur:
kleibodems bevatten bvb. een groter volume aan
microporiën dan zandbodems.
Tussen de aggregaten bestaan holtes van verschillende
grootte (“macroporiën”, van minder dan
een mm tot enkele cm). Aangezien zandkorrels
groter zijn, bezitten zandbodems gemiddeld een
groter volume aan macroporiën dan kleibodems.
Macroporiën zijn eveneens het resultaat van biologische
activiteit (“bioporiën”: graafgangen van
wormen en oude wortelgangen) en van grondbewerkingen.
De microporiën bepalen o.a. de hoeveelheid water
die door de bodem kan vastgehouden worden.
Daartegenover staan macroporiën, en meer bepaald
de verbindingen tussen hen, in voor de drainage
van water en voor de uitwisseling van lucht
tussen het oppervlak, de bovenste bodemlaag en
de ondergrond.
Het bodemvolume van de macro- en microporiën,
naargelang de textuur (Verheye en Ameryckx, 2007).
Aggregaatvorming
De factoren die structuurvorming en structuurstabiliteit
bevorderen zijn een evenwichtig gehalte
aan klei en humus, de aanwezigheid van calcium,
de aanbreng van vers organisch materiaal en de
aanwezigheid van regenwormen (en dan vooral de
pendelaars) die een essentiële functie bezitten in het
vormen van het klei/humus-complex. Afscheidingen
van bacteriën en het wortelgestel, zwamdraden, en
haarwortels van planten bevorderen ook de vorming
en de stabiliteit van de bodemaggregaten.
Ongunstige factoren zijn bodemverdichting, te intensieve
bodembewerking, en de afbraak van de aggregaten
door verslemping van het bodemoppervlak
door de inslag van regendruppels, alsook de afwezigheid
van de bevorderende factoren zoals organisch
materiaal.
De mate van cohesie binnenin de bodemklonters, het
samenhangen van de klonters binnenin de aggregaten
en de onderlinge ordening van de aggregaten
bepalen de intensiteit van aggregaatvorming en de
bodemstructuur.
Structuurtype
De structuur wordt beschreven op basis van de
graad van ontwikkeling van de aggregaten (en hun
kwaliteit), hun vorm en hun grootte.
De bodem kan weinig of in tegendeel sterk gestructureerd
zijn. Hoe meer de bodem bestaat uit goed
herkenbare en bestendige aggregaten, hoe meer
de bodem gestructureerd is. Naargelang de graad
van de ontwikkeling van structuur kan men “geen”,
“zwak”, “matig” of “sterk” onderscheiden.
Een bodem, soms beschreven als “zonder structuur/
structuurloos”, is “massief” wanneer de grond een
vaste massa lijkt (continu, zonder zichtbare afzonderlijke
kluiten) of is in tegendeel “loskorrelig“ wanneer
de bodemdeeltjes geen neiging hebben om zich
met elkaar te binden (bijvoorbeeld, droog zuiver zand
die tussen de vingers vloeit).
Wanneer men uit een goed gestructureerde bodem
wat grond losmaakt, bestaat het vooral uit niet gebroken
volledige aggregaten en weinig uit niet verbonden
deeltjes. Het betreft een stevige en duurzame
vorm van kluitvorming. Een bodem met eerder fijne
en weinig aaneengehechte kluitjes is minder gestructureerd.
Aggregaatvorm
Naargelang de vorm van de aggregaten kan men 4
hoofdtypes onderscheiden (zonder te vergeten dat
op het terrein vaak tussenvormen gevonden worden).
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen
een structuur die sferisch of korrelig is (de aggregaten
zijn nagenoeg bolvormig of “afgerond”),
blokkig (de aggregaten zijn veelvlakkig met min
of meer scherpe ribben en hoeken), prismatisch
(de aggregaten zijn van elkaar gescheiden door
smalle spleetjes), en plaatvormig (de aggregaten
zijn opeengestapelde en vaak overlappende fijne
plaatjes).
Terwijl de beweging van water in een bodem met
een korrelige structuur goed mogelijk is, is deze
gering in een blokkige structuur en een prismastructuur,
en moeilijk in een bodem(-horizont) met
plaatstructuur.
Men kan stellen dat in de eerste 10 cm van het
bodemprofiel 50% van de aggregaten een kruimelige
vorm moet bezitten, 30% een tussenvorm
“korrelig-blokkig” en 20% een blokkige vorm. In
de laag 10-20 cm is het best dat ten minste 25%
gestructureerd is onder de kruimelige en “afgerond-blokkige”
vorm. Verder, tot een diepte van
50 cm zou 25% van de kluiten een kruimelige of
“korrelig-blokkige” vorm moeten bezitten. (Bron :
Louis Bolk Instituut)