Download werkpakket (pdf - 38,4 MB) - Prosensols
2
Dit werkpakket, bestemd voor jongeren vanaf 15 jaar, gaat over
bodemerosie.
De bedoeling is te begrijpen wat erosie precies is en welke mechanismen
hierbij een rol spelen. De leerlingen krijgen inzicht over de schade die
bodemerosie veroorzaakt en de maatregelen die kunnen genomen worden
om erosie te beperken.
Dit werkpakket wordt vergezeld van een PowerPoint-voorstelling met
foto’s. Het bevat eveneens een verklarende woordenlijst met de definities
van alle woorden die met een sterretje (*) worden aangeduid.
Dit werkpakket bevat algemene informatie, aangevuld met meer wetenschappelijke
uitleg, om dieper in te gaan op het fenomeen van erosie.
Prettige ontdekkingsreis...
BODEMEROSIE
INHOUDSTAFEL
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Deel I : Wat is erosie?
1 - WAT IS EROSIE? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2 - DE VERSCHILLENDE VORMEN VAN EROSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.1 Intergeulerosie of fijnlagige erosie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.2 Geulerosie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.3 Ravijnerosie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
3 - DE GEVOLGEN VAN EROSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Deel II : Hoe ontstaat erosie?
4 - DE MECHANISMEN VAN EROSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
4.1 Mechanismen die het losmaken van de bodemdeeltjes veroorzaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
4.2 Transport van de bodemdeeltjes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
4.3 Sedimentatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
5 - DE NATUURLIJKE FACTOREN DIE BODEMEROSIE BEÏNVLOEDEN . . . . . . . . . . . . 27
5.1 Neerslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
5.2 Bodemeigenschappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
5.3 Reliëf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
5.4 Bodembedekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
6 - MENSELIJKE ACTIVITEITEN BEVORDEREN EROSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
6.1 Landbouwpraktijken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
6.2 Niet-landbouwvoertuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
6.3 Perceelsindeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Deel III : Hoe erosie bestrijden?
7 - EROSIEBESTRIJDINGSMAATREGELEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
7.1 Landbouwkundige maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
7.2 Hydraulische ingrepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
7.3 Beredeneerde inrichting van het gebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
VERKLARENDE WOORDENLIJST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
ANTWOORDEN VAN DE ACTIVITEITEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
BODEMEROSIE 3
4
INLEIDING
Bodemerosie is waarschijnlijk iets waar je niet helemaal mee vertrouwd
bent maar waar je wel al van gehoord hebt. Misschien werd je reeds geconfronteerd
met gevolgen van bodemerosie.
Heb je nooit in jouw dorp of op televisie omvangrijke modderstromen op de
weg gezien, die het verkeer hinderen? Aha, zie je wel, ik wist het!
Je vraagt je af waarom ik je over dit alles aanspreek?
Omdat erosie ernstige gevolgen heeft op ons milieu en op onze activiteiten
en belangrijke schade kan veroorzaken.
In de toekomst zal je misschien belangrijke beslissingen rond bodemerosie
moeten nemen en hoe sneller je weet waarover het gaat, hoe beter je zal
weten hoe je moet reageren.
In Wallonië erodeert jaarlijks 893 000 ton sediment. Deze grond wordt
grotendeels in de waterlopen afgezet! Dit komt overeen met een rij
vrachtwagens gevuld met aarde van Brussel tot Parijs!
In Vlaanderen zet zich jaarlijks 1 680 000 ton sediment af in de waterlopen.
In het noorden van Frankrijk heeft het stroombekken van La Canche
(1274 km²) in 5 jaar tijd, 350 000 ton bodem door erosie verloren.
In dit werkpakket ontdekken we dit weinig gekende en toch zo belangrijk
fenomeen.
BODEMEROSIE
ACTIVITEIT 1
(individueel)
Beantwoord volgende vragen:
Schrijf hieronder wat je over bodemerosie weet.
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
Heb je reeds erosie gezien, waar en wanneer?
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
6 BODEMEROSIE – Wat is erosie?
1. - WAT IS EROSIE?
Bodemerosie is het loskomen en verplaatsen van bodemdeeltjes door
verschillende (bewegende) natuurkrachten, hoofdzakelijk water en
wind. Men spreekt dan van watererosie of winderosie.
Wat is een bodem
eigenlijk?
De bodem is de bovenste laag
van de aardkorst. De dikte ervan
varieert van enkele centimeters
tot meerdere meters.
“De bodem is het resultaat van
afbraak van organisch materiaal
van plantaardige afkomst
en van mineraal materiaal dat
voornamelijk afkomstig is van
het moedergesteente(*).”
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
Bodemerosie is dus een proces
van aantasting van de bodem
waarbij bodemdeeltjes losgemaakt,
getransporteerd en vervolgens
afgezet worden.
Wanneer erosie belangrijk is en
dikwijls optreedt, zal na lange tijd
het reliëf veranderen.
Een voorbeeld: de helling van een
berg met een meer aan de voet
ervan ondergaat erosie (Figuur 1).
Door het erosieproces worden
rotsdeeltjes van de berg losgemaakt
en afgezet in het water.
Langzamerhand wordt het meer
opgevuld met sediment(*) en na heel
lange tijd kan het meer verdwijnen.
Geleidelijk aan verandert de vorm van de berg omdat grote hoeveelheden
rotsdeeltjes werden getransporteerd. Dit mechanisme vindt plaats over
miljoenen jaren.
7
8
Erosie vormt onder natuurlijke
omstandigheden meestal geen probleem
want de hoeveelheden aarde
die jaarlijks getransporteerd worden
zijn meestal gering, t.t.z. in de
orde van een honderdtal kilo per
hectare(*) (10 000 m²).
Toch kan de mens erosie bevorderen
als hij de bodem niet goed
beheert. We spreken dan van
bodemerosie van antropogene(*)
oorsprong. Deze vorm van erosie
kan tientallen tonnen bodem per
hectare per jaar bedragen, het
ecosysteem(*) in belangrijke mate
verstoren en overstromingen en
belangrijke modderstromen met
zich meebrengen.
Figuur 1 - Door bodemerosie wijzigt het reliëf.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
Wist je dat?
Enkele miljoenen jaren geleden
bereikten de Ardennen een hoogte
van ongeveer 5000m. Dit is veel
hoger dan de Mont-Blanc momenteel!
Als gevolg van erosie is het hoogste
punt er vandaag slechts 694m!
Erosie wordt over het algemeen
uitgedrukt in ton per hectare en per
jaar. Men beschouwt dikwijls dat een
verlies van bodem van 5 tot 10 ton
per hectare en per jaar aanvaardbaar
is. Indien het bodemverlies
groter is, gaat de kwaliteit van de
bodem snel achteruit.
Foto 1 - Bodemerosie kan overstromingen veroorzaken.
Foto 2 - Bodemerosie uit zich eveneens
in omvangrijke modderstromen.
Erosie is een ernstig probleem omdat de bodem van groot belang is voor
ons milieu en voor ons welzijn. De bodem stelt de mens in staat om
voedsel te produceren, is het grootste koolstofreservoir ter wereld, vormt
de landschappen die we bewonderen, draagt de infrastructuur en is een
archief van menselijk erfgoed.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
9
10
Wist je dat?
In het “departement du Nord” te Frankrijk en in België,
zijn grote oppervlaktes landbouwgrond ingenomen door
bodems die we “Loess” noemen. Deze bodems hebben zich
uit elders geërodeerde sedimenten gevormd die door de
wind werden afgezet. Deze afzettingen kunnen een dikte
van enkele tientallen meter bereiken.
De holle wegen, die men op het platteland terugvindt, zijn het resultaat
van erosie gedurende een honderdtal jaren.
Holle wegen ontstaan
doordat steeds op
dezelfde plaats
mens, paard en kar
de helling op en af
liepen waardoor de
bodem losgemaakt
werd. Het water
concentreerde zich
op deze plaats en
veroorzaakte erosie.
!
OPGELET
Foto 3
In dit werkpakket bekijken we watererosie van nabij, deze erosie wordt
veroorzaakt door water. Dit type erosie komt het meeste voor in onze
regio’s.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
ACTIVITEIT 2
(individueel + groep + terrein)
Ga op onderzoek in jouw buurt...
Vraag aan vijf personen uit jouw omgeving (familie, buren, landbouwers, …)
waaraan ze denken als je “erosie” zegt, wat ze over bodemerosie weten.
Noteer hun antwoorden hieronder.
Persoon 1
Persoon 2
Persoon 3
Persoon 4
Persoon 5
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
11
12
Maak een samenvatting. Vul de tabel hieronder in naargelang de antwoorden
die je hebt kunnen verzamelen. Noteer in de vakjes het aantal
personen dat overeenkomt met de antwoorden.
Antwoorden van 5 bevraagde personen tijdens jouw enquête
Geen idee Enig idee Zeer goed
idee
Samenvatting van de klas: voor elke rubriek noteert men alle antwoorden
van de klas.
Antwoorden van bevraagde personen tijdens de enquête
Geen idee Enig idee Zeer goed
idee
Teken een taartdiagram dat de antwoorden van de ondervraagde personen
weergeeft. De leerkracht zal uitleggen hoe je dit moet doen.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
Met de antwoorden die je bij punt 1 noteerde zal de leerkracht nagaan
welke antwoorden het meest voorkomen wanneer men aan de mensen
vraagt wat erosie is. Noteer hieronder deze antwoorden.
Voorbeeld van wat meest zou kunnen voorkomen in de antwoorden:
Erosie = wanneer er veel aarde in het dorp aanwezig is…
✎ ..................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
✎ ..................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
✎ ..................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
✎ ..................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
✎ ..................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
13
14
2. - DE VERSCHILLENDE VORMEN
VAN EROSIE
Er bestaan 3 vormen van erosie die de bodem kunnen aantasten en die
men gemakkelijk kan herkennen op landbouwpercelen.
Deze drie vormen van erosie zijn intergeulerosie, geulerosie en ravijnerosie.
Hun aanwezigheid is afhankelijk van het reliëf, de graad van verdichting
van de bodem en de structuur van de bodem (die we later zullen definiëren).
De bewerkingen die de landbouwers uitvoeren op de percelen kunnen eveneens
de vorm van erosie beïnvloeden.
!
De drie vormen van erosie vinden we niet
stelselmatig op één en hetzelfde veld terug.
2.1 Intergeulerosie of fijnlagige erosie
Intergeulerosie komt op het ganse perceel nagenoeg op een gelijkmatige
manier voor indien het perceel een effen en niet te sterk uitgesproken reliëf
vertoont. Het water stroomt uniform de helling af en is niet geconcentreerd
in geultjes.
Foto 4 - Intergeulerosie treft het perceel gelijkmatig.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
2.2 Geulerosie
Geulerosie is het resultaat van het samenkomen van de afstroming(*)
in kleine kanaaltjes. Deze worden geulen genoemd wanneer ze geen
permanent karakter hebben. De gebruikelijke landbouwpraktijken, zoals het
ploegen(*), kunnen de geultjes wegwerken. Het traject van de geulen wordt
sterk beïnvloed door de doorgang van werktuigen en landbouwmachines
evenals door lichte hoogteverschillen.
Foto 5
Het afstromende water heeft
zich in “kanaaltjes” geconcentreerd
die geulen vormen.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
De doorgang van landbouwwerktuigen
heeft sporen
gemaakt waarlangs het water
afstroomt en geulen doet
ontstaan.
Foto 6 - Geul op een veld.
15
16
2.3 Ravijnerosie
Ravijnerosie is een verdergaande (ergere) vorm van geulerosie. Over het
algemeen zijn ravijnen minder talrijk dan geulen, maar wel veel spectaculairder.
Hun diepte wordt bepaald door de diepte van de bodembewerking
en door de dichtheid van de bodem. De ravijnen zijn zodanig groot en diep,
dat zwaardere werken nodig zijn om ze weg te werken.
Foto 7 - Ravijnerosie kan heel
spectaculair zijn!
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
Waarom wordt
de bodem
bewerkt?
De bewerking van de bodem
leidt tot het losmaken van de
bodem, zodat deze voldoende
belucht is om de zaadjes en
de plantwortels de kans te
geven zich te ontwikkelen.
ACTIVITEIT 3
(individueel)
Welke vorm van erosie zie je op de foto’s?
Foto 8
Foto 10
1
3
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
1) .....................................................................
...........................................................................
...........................................................................
2) ....................................................................
...........................................................................
...........................................................................
Foto 9
3) ....................................................................
...........................................................................
...........................................................................
2
17
18
Foto 11
5) ....................................................................
...........................................................................
...........................................................................
Foto 13
4
6
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
4) ...........................................................................
.................................................................................
.................................................................................
Foto 12
5
6) ...........................................................................
.................................................................................
.................................................................................
3. - DE GEVOLGEN
VAN EROSIE
Erosie heeft talrijke schadelijke gevolgen zowel op het perceel zelf
waar erosie ontstaat als meer stroomafwaarts.
Erosie veroorzaakt een verlies aan
bodemmateriaal, organisch materiaal
en meststoffen. Bijgevolg
leidt erosie tot een vermindering
van het beschikbare bodemvolume
en een afname van de bodemvruchtbaarheid
alsook tot een
rendementsverlaging. In de meest
extreme gevallen, zoals bij de vorming
van ravijnen, is plaatselijk de teelt
mislukt.
Foto 15 - Modderstroom.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
Foto 14 - Erosie veroorzaakt omvangrijke
schade op de velden.
Erosie kan eveneens stroomafwaarts
een impact hebben naast
de percelen. Erosie veroorzaakt
bijvoorbeeld modderstromen.
19
20
Foto 16 - De afzetting van modder
verstoort het waterleven en het milieu.
Het bodemmateriaal vult de
waterlopen en neemt de plaats
van het water in. De waterlopen
kunnen buiten de oevers treden
en tot ernstige overstromingen
leiden.
Foto 17 - Overstroming van een school.
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
Het sediment kan zich in de
waterlopen afzetten zodat ze
verzanden wat het waterleven
verstoort en de waterkwaliteit
verlaagt. De pesticiden(*) en de
meststoffen die getransporteerd
worden met bodemdeeltjes kunnen
de waterlopen eveneens vervuilen.
De getransporteerde fosfor en
nitraat(*) dragen bij tot de eutrofiëring(*)
van de waterlopen.
Foto 18
Aarde verlaat het veld en …
Foto 20
… vervuiling en dichtslibben van
de rivieren, en veroorzaakt zo …
BODEMEROSIE – Wat is erosie?
Samengevat...
Foto 19
… kan modderstromen op de weg
veroorzaken. De modder kan
dan leiden tot …
Foto 21
… ernstige overstromingen.
21
4. - DE MECHANISMEN VAN EROSIE
Allemaal goed en
wel, maar hoe
werkt erosie?
Bodemerosie door water is een proces dat
bestaat uit 2 fasen: het losmaken van
bodemdeeltjes en vervolgens hun transport
door het water.
Wanneer de energie voor het transport van de bodemdeeltjes door het
water niet meer voldoende hoog is, start een derde fase: de afzetting van
de deeltjes, ook sedimentatie genoemd.
4.1 Mechanismen die het losmaken van de bodemdeeltjes veroorzaken
Bevochtiging
Twee mechanismen kunnen de bodempartikels door bevochtiging losmaken:
dispersie en desaggregatie.
Een kluit aarde is opgebouwd
uit samenhangende deeltjes die
van elkaar kunnen gescheiden
worden door een overmaat
aan vocht. Wanneer water in de
bodem dringt, zal het tussen de
bodemdeeltjes die de aardkluit
vormen, gaan zitten. Hierdoor
breekt de aardkluit en wordt ze
in kleinere partikels opgedeeld.
Dit noemt men dispersie.
Figuur 2
Tijdens een onweer dringt het water op brutale wijze in de bodem, de
lucht in de aardkluit wordt samengedrukt en vervangen door water. Dit
kan leiden tot het opbreken van de aardkluiten waardoor ze kleiner worden
(Figuur 2). Dit noemt men desaggregatie.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 23
24
Spaterosie (afbraak van bodemaggregatie)
“Spaterosie” wordt veroorzaakt door de impact van regendruppels op
een onbedekte bodem. Wanneer een regendruppel inslaat op een aardkluit,
komt een grote hoeveelheid energie vrij en vliegen kleine bodemdeeltjes
in de lucht vooraleer ze terug neerkomen op de bodem (Figuur 3).
Eenmaal op de bodem, zijn deze bodemdeeltjes makkelijk transporteerbaar
door het afstromende regenwater.
Afstroming
Figuur 3 Foto 22
De impact van de regendruppels zet de bodemdeeltjes in beweging.
Wanneer het regenwater over de bodem afstroomt, maakt het bodemdeeltjes
van verschillende afmetingen los. Deze deeltjes botsen tegen andere bodemdeeltjes
en rukken ze los van de bodem (Figuur 4). Afstromend water is een
belangrijke oorzaak van erosie.
Figuur 4 - De afstroming rukt bodemdeeltjes los en sleurt ze mee.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
4.2 Transport van de
bodemdeeltjes
Nadat bodemdeeltjes losgekomen
zijn, kunnen ze in beweging
gebracht worden. Afstromend
water gaat hellingafwaarts en
neemt de bodemdeeltjes mee.
De snelheid van het water zal
hoger worden wanneer de helling
langer en steiler is en de bodem
niet door vegetatie is bedekt. Hoe
groter de snelheid van het water
en hoe groter zijn energie, hoe
groter de bodemdeeltjes zijn die
het kan transporteren en hoe verder
de afstand zal zijn waarover het
transport gebeurt.
Na de transportfase komt de sedimentatiefase.
4.3 Sedimentatie
Wist je dat?
Wanneer het afstromend water
een waterloop bereikt, kunnen de
deeltjes bezinken als de snelheid
van het water afneemt. Indien
deze afzettingen omvangrijk
zijn, kan dat de bevaarbaarheid
van de waterloop verminderen en
zal men moeten baggeren(*).
Voor Wallonië schat men dat er
zich jaarlijks 600 000m³ aarde
in de waterlopen verzamelt. Dit
kan voorgesteld worden als de
oppervlakte van een voetbalveld
waarop een laag aarde ligt van
90 meter hoog.
Wanneer de helling minder steil wordt of het afstromende water een
hindernis ontmoet, dan daalt de kracht van het water. Vanaf dit
moment, zullen de getransporteerde bodemdeeltjes zich afzetten of
sedimenteren.
De sedimentatie bestaat uit de stroomafwaartse afzetting van partikels of
sediment die losgekomen zijn van de bodem of van andere stroomopwaartse
elementen (rots). Deze partikels kunnen zich afzetten op de bodem zelf of in
de waterlopen.
Bij sedimentatie worden bodemdeeltjes afgezet volgens hun grootte. De
zwaarste bodemdeeltjes worden het eerst afgezet, de lichtere later, zodat
de lichtste deeltjes op een wat langere afstand sedimenteren.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 25
26
OK,
zo werkt
bodemerosie!
Wat gebeurt er?
Samenvattend schema van de mechanismen
en fasen van bodemerosie:
ACTIVITEIT 4
(groep)
Figuur 5 - Schema MESAM.
Laat enkele kleine kluitjes droge en heldere
aarde in het water vallen...
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
Hoe noemt men deze fenomenen?
...................................................................................................................................................................................................
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
5. NATUURLIJKE FACTOREN DIE BODEMEROSIE BEÏNVLOEDEN
Verschillende factoren beïnvloeden bodemerosie op een natuurlijke manier. Dit zijn
neerslag, bodem, reliëf en bodemgebruik.
5.1 Neerslag Zoals we gezien hebben,
speelt water een rol bij het losmaken en
het transporteren van bodemdeeltjes.
Hoe heviger en omvangrijker de regenbuien
zijn, hoe groter hun effect op erosie.
Vooral de intensiteit van neerslag is
belangrijk, dit is de hoeveelheid neerslag
ACTIVITEIT 5
(individueel)
Beantwoord volgende vragen...
Wist je dat?
Men drukt de hoeveelheid
neerslag uit in mm, wat staat
voor het aantal liter water
per m² bodem (1mm = 1l/m²).
die in een bepaalde tijd valt. Voor een zelfde totale hoeveelheid neerslag
is een onweer dat een half uur duurt meer erosief dan een zwakke regenbui
van meerdere uren.
Dit komt omdat de regendruppels van een onweer veel groter zijn, wat
de impact ervan op de bodem (spat) verhoogt. Eveneens kan niet al het
water van de regenbui in zo’n korte tijd in de bodem dringen, wat
afstroming veroorzaakt.
Vergelijk een onweer van 20 mm neerslag in een half uur (A) en een regenbui
van 20 mm die in tien uur neervalt (B) :
Bereken de gemiddelde intensiteit van elke regenbui, in mm per uur
(A) ..................................................................................... (B) ......................................................................................
Wetende dat er in de bodem 5 mm water per uur kan infiltreren:
1- Bereken het watervolume, in liter/m², dat kan afspoelen voor beide
regenbuien (A en B).
(A) ..................................................................................... (B) ......................................................................................
2- Wat zal er gebeuren in beide gevallen (geval A en geval B) ?
Geval (A) ...........................................................................................................................................................................
Geval (B) ...........................................................................................................................................................................
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 27
28
5.2 Bodemeigenschappen
Naargelang de bodemeigenschappen is de bodem meer of minder gevoelig aan
erosie. Men spreekt over de erodibiliteit of erosiegevoeligheid van de
bodem. Dit hangt vooral af van zijn textuur, structuur en humusgehalte(*).
Textuur
De bodem is samengesteld uit minerale deeltjes afkomstig van de verwering(*)
van rotsen. Deze deeltjes onderscheiden zich volgens hun grootte, ook
granulometrie genoemd.
Op die manier is het mogelijk kleideeltjes (< 0,002 mm), leemdeeltjes (tussen
0,002 en 0,05 mm) en zanddeeltjes (tussen 0,05 en 2 mm) te onderscheiden
(Figuur 6). Boven de 2 mm spreekt men van grint, keien, stenen en blokken.
Om je een idee te geven: een kleideeltje is meer dan 50 keer kleiner dan
de diameter van een haar en is dus onzichtbaar met het blote oog!
Dit zijn de deeltjes 250 keer vergroot:
Figuur 6
Wist je dat?
Gemiddeld regent het ongeveer elke maand evenveel, maar de
problemen van erosie zijn veel frequenter in de lente en in de
zomer dan tijdens de herfst en de winter. Dit komt omdat
de regenbuien in de lente en in de zomer meestal heviger
(onweders) zijn dan in de herfst en de winter.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
De textuur is de granulometrische of korrelgrootte samenstelling van de
bodem. Ze wordt gedefinieerd door de relatieve hoeveelheden zand,
leem en klei. De textuur kan dus zand, leem, klei, zandleem, lemig zand, …
zijn. Met een beetje ervaring kan je de textuur inschatten door een beetje
grond tussen de vingers te wrijven.
De textuur van de bodem is een belangrijk begrip. Ze beïnvloedt talrijke
eigenschappen van de bodem, zoals de doorlaatbaarheid voor water, de
capaciteit om voedingselementen voor planten vast te houden, de
beluchting, de gevoeligheid voor verdichting of de temperatuur…
Bodems met een lemige of zandlemige textuur zijn het meest erosiegevoelig
omdat hun cohesie(*) zwak is, wat betekent dat de bindingen tussen de
verschillende bodemdeeltjes niet erg sterk zijn.
ACTIVITEIT 6
(individueel)
Rangschik de 4 types sediment in volgorde van sedimentatie,
in de 4 delen van het landschap zoals aangegeven in figuur 7.
Zand (0,05 mm < Ø < 2 mm) = nr ..... , Klei (Ø < 0,002 mm) = nr .....
Grint (Ø > 2 mm) = nr ..... , Leem (0,002 mm < Ø < 0,05 mm) = nr .....
Figuur 7
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 29
30
Klei
Wat gedetailleerder…
Wist je dat elke textuurklasse zorgt voor de bijzondere eigenschappen
van een bodem?
Een kleibodem is kneedbaar wanneer hij vochtig is. Wanneer je klei een vorm geeft,
behoudt ze die. Indien de bodem veel klei bevat, kan je een worstje maken door de
aarde tussen de handen te rollen. Daarentegen is klei heel hard als ze droog is.
Een zeer kleiige bodem is weinig waterdoorlatend, wat een belangrijke afstroming
veroorzaakt. Wanneer het water niet kan infiltreren, stroomt het af. De uitwisseling
van lucht circuleert er eveneens minder makkelijk.
Kleideeltjes vertonen een sterke cohesie, wat betekent dat ze zo klein zijn dat
er een heel grote kracht bestaat die hen bindt. Het is moeilijk hen te scheiden in
de individuele deeltjes. Niettegenstaande de omvangrijke afstroming die we op
kleibodems kunnen waarnemen, zijn kleibodems dus weinig gevoelig voor erosie.
Leem
Leembodems zijn zacht en voelen zalfachtig aan. Ze zijn makkelijk te bewerken voor
de landbouwer. Indien ze vochtig zijn, zijn ze niet kneedbaar en wanneer ze droog zijn,
zijn ze stofferig en maken ze de vingers vuil. De droge deeltjes van een leembodem
kunnen barsten wanneer ze tussen de vingers worden gedrukt.
Een leembodem is relatief water- en luchtdoorlatend.
In tegenstelling tot klei is de cohesie tussen de leemdeeltjes zwak en zijn deze makkelijk
door water mee te nemen. Leembodems zijn heel erosiegevoelig.
Zand
Bij het voelen, krast zand tussen je vingers. Indien de bodem veel zand bevat, kan
men geen worstje meer maken daar alles verbrokkelt tussen de vingers.
Een zandige bodem is zeer doorlaatbaar voor water en lucht. Aangezien de deeltjes
veel groter zijn, zijn er veel ruimtes waarlangs water en lucht kunnen circuleren.
Er bestaat heel weinig cohesie tussen de zanddeeltjes gezien deze deeltjes groot
zijn. De kracht die hen verenigt is zeer klein. Toch is de afstroming op deze
bodems, door het feit dat ze zeer doorlatend zijn, relatief zwak. Bovendien zijn
zandkorrels relatief zwaar, waardoor erosie dus beperkt is voor dit bodemtype.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
Structuur en humusgehalte
De structuur van de bodem is de manier waarop de bodemdeeltjes geordend
zijn. Structuur wordt beïnvloed door de textuur. Bodemdeeltjes kunnen in meer
of mindere mate opeengehoopt zijn of in meer of mindere mate aaneengeklit zijn,
wat o.a. de water- en luchtcirculatie beïnvloedt. Textuur en structuur zijn met
elkaar verbonden!
Wist je dat?
Humus verbetert de structuur van de bodem. Het is afkomstig
van organisch materiaal dat op zijn beurt afkomstig is van de
afbraak van vegetatie die op de bodem groeit. Humus is belangrijk
omdat het samen met klei een klei-humuscomplex(*) vormt
zodat de bodemdeeltjes aan elkaar kunnen “kleven”.
Een bodem zal dus minder gevoelig voor erosie zijn, wanneer de bodem een
goede structuur onder de vorm van aggregaten (aardkluitjes) bezit en
wanneer hij rijk is aan humus, dit wil zeggen rijk aan organisch materiaal.
Dankzij grote ruimtes tussen de aggregaten kan water infiltreren en dankzij
humus zijn aggregaten stabiel. Het uiteenvallen van bodemaggregaten door
de impact van regendruppels (spat) wordt vermeden.
In een bodem met weinig humus, kunnen de bodemdeeltjes zich door het
spatten, losmaken en het bodemoppervlak opnieuw volledig bedekken, en
op die manier een korst vormen. Men noemt dit een “verslempingskorst(*)”.
Men zegt eveneens dat de bodem dichtgeslagen is. Het oppervlak is nu zo
goed als ondoorlaatbaar, het water kan niet infiltreren en stroomt af.
Foto 23 - Korstvorming door verslemping.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 31
32
Wat gedetailleerder…
Bekijk de 3 bodemstructuurtypes onder een vergrootglas:
Korrelstructuur Kruimelstructuur
De korrelstructuur
Bij dit structuurtype domineren grote
deeltjes in de bodem, liggen de bodemdeeltjes
allemaal afzonderlijk naast
elkaar en komen er tussenin grote ruimtes
voor. De bodemdeeltjes zijn noch door klei
noch door humus met elkaar verbonden.
Verbindingen ontbreken, de bodem heeft
een slechte structuur.
De bodem is doorlatend maar houdt
amper water of voedingselementen vast.
Door het gebrek aan klei en humus is
deze bodemstructuur gevoelig voor erosie
en minder geschikt voor landbouwteelten.
De compacte structuur
Figuur 8
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
Compacte
bodemstructuur
Zicht op dichtgeslagen
of verslempte bodem.
De GSM dient als referentie
voor de schaal.
Foto 24
Bij dit structuurtype kunnen klei- en leemdeeltjes zich tussen de grotere bodemdeeltjes
plaatsen en zo de overgebleven ruimtes tussen de grotere bodemdeeltjes opvullen.
Men krijgt een compacte massa die quasi ondoorlatend is voor lucht en voor water,
wortels ondervinden een veel grotere weerstand bij de indringing in de bodem.
Deze bodemstructuur is verslempings- en erosiegevoelig en ongunstig voor het
verbouwen van een teelt.
De kruimelstructuur
In een bodem met voldoende klei en humus,
zullen klei en humus de zand- en leemdeeltjes
met elkaar verbinden. Vorming van aggregaten
wordt dus mogelijk.
Tussen deze kleine aggregaten is er circulatie van
water en lucht en zal het water gemakkelijk
vastgehouden worden voor planten.
Deze structuur is stabiel en minder erosiegevoelig.
ACTIVITEIT 7
(per 2)
Foto 25 - Kruimelstructuur.
Beantwoord volgende vragen, bekijk hiervoor de kaarten en hou
rekening met de bodemtextuur en het gehalte aan organisch materiaal.
Welke bodems zijn het meest gevoelig voor erosie? De bodems ten noorden van
Antwerpen of deze in de streek ten westen van Kortrijk?
Textuurkaart van de Vlaamse bodems
Figuur 9
✎ ............................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 33
34
De bodems van Libramont en Namen hebben dezelfde textuur. Welke zijn
volgens jou de meest erosiegevoelige landbouwbodems?
Kaart met het gehalte aan organisch materiaal (koolstof) in Wallonië
Deze kaart toont het noorden van Frankrijk. Wat kan volgens jou de textuur
zijn in de aangeduide zone?
Erosiegevoeligheidskaart
van Noord-Frankrijk
Figuur 11
Figuur 10
✎ ............................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
✎ ...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
5.3 Het reliëf
Hoe sterker de helling, hoe groter de snelheid van het afstromend water,
hoe hoger de energie van het water en dus hoe hoger de erosieve kracht
(losmaken en transport bodemdeeltjes).
Bovendien neemt het volume water dat afstroomt toe naarmate de lengte
van de helling groter is. De hoeveelheid sediment die getransporteerd kan
worden, zal in dezelfde mate toenemen.
Bodemverlies en -afzetting worden beïnvloed door de golving van het
landschap, dit is de opeenvolging van hellingen en vlakkere delen.
5.4 Bodembedekking
Hoe minder de bodem door vegetatie is bedekt, hoe sterker het risico
op erosie toeneemt. De vegetatie vangt immers de regendruppels op en
beperkt op die manier het effect van spaterosie. Bovendien biedt de
vegetatie weerstand tegen het afstromend water, wat belet dat het water
een te grote snelheid en energie krijgt.
Graslanden hebben, in tegenstelling tot een onbedekte bodem, een dichte
bodembedekking wat de infiltratie van water bevordert en de afstroming
beperkt. In bossen levert het bladerdek en vooral de strooisellaag(*) een
bijdrage tot de bescherming van de bodem tegen erosie.
Bossen en
graslanden
beschermen
hellende
bodems.
Foto 26
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 35
36
6. MENSELIJKE ACTIVITEITEN BEVORDEREN EROSIE
Een aantal menselijke activiteiten bevorderen erosie. Het gaat om sommige
landbouwpraktijken, het inzetten van bepaalde werktuigen bij infrastructuurwerken
en beslissingen in verband met ruimtelijke ordening.
6.1 Landbouwpraktijken
Ploegen
Ploegen is het omkeren van het bodemoppervlak door middel van een ploeg.
Met deze praktijk werkt men de gewasresten volledig onder en kan men
omvangrijke hoeveelheden water stockeren. Niettegenstaande deze
voordelen wordt de bovenste bodemlaag, die rijk is aan humus, tijdens het
ploegen ondergewerkt. De aarde van de diepere bodemlaag, die armer is
aan humus, wordt hierbij aan de oppervlakte gebracht. Het tekort aan
organisch materiaal aan het bodemoppervlak maakt de bodem gevoeliger
voor bodemerosie. Ploegen of niet-ploegen is een keuze die afhangt van
talrijke factoren.
Foto 27 - Een geploegde akker.
Oriëntatie van de bodembewerking
De werkrichting van de bodembewerking is belangrijk. Bewerkingen die in
de richting van de helling gebeuren, geven het water de mogelijkheid
in deze richting af te stromen met toenemende snelheid. Indien men
loodrecht op de helling werkt, wordt het water afgeremd en opgehouden.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
Teeltkeuze
Er zijn teelten die de bodem gevoeliger maken voor bodemerosie door
water, zoals teelten met een grote rijafstand die zo de bodem minder
bedekken (vooral als ze nog jong zijn), bijvoorbeeld maïs of bieten.
De teelt van wortel- of knolgewassen (bijvoorbeeld wortelen, aardappelen, …)
bevordert de afstroming en de erosie van het perceel. Bij het telen van
deze gewassen worden ruggen aangelegd. Het water kan de ruimte tussen
2 ruggen als een echte snelweg gebruiken en afstromen.
Dit betekent niet dat men geen maïs of aardappelen meer mag telen. Om
de schade aan de bodem te beperken, moet men aangepaste landbouwtechnieken
toepassen (behoud van een goede structuur, oriëntatie van de
bodembewerking). Men verbouwt deze gewassen best op percelen die niet
te sterk hellen. In het 3 e deel van dit werkpakket komen we hierop terug.
Bij de aardappelteelt
kan het water makkelijk
gebruik maken van de
ruimte tussen de ruggen
om af te stromen.
Wist je dat?
Foto 28 - Aardappelen op ruggen.
Tijdens de oogst van wortel- en knolgewassen verlaat een bepaalde
hoeveelheid aarde, die aan de wortels en aan de knollen kleeft, het
perceel. Men schat dit verlies op 6 ton per hectare!
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 37
38
6.2 Niet-landbouwvoertuigen
Tijdens belangrijke infrastructuurwerken is de bodem vaak onbedekt en
wordt deze sterk verdicht door de machines, wat erosie bevordert.
6.3 Ruimtelijke ordening
Foto 29 - Door infrastructuurwerken verdichte bodem.
Foto 30 - Modderstromen dicht bij een woning.
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie?
Onoordeelkundig ruimtegebruik
kan het risico op erosie en zijn
gevolgen doen toenemen.
Het gaat voornamelijk om de
uitbreiding van het verstedelijkt
gebied, wat leidt tot de vorming
van uitgestrekte, ondoorlatende,
verharde oppervlakten, die
de infiltratie van het water
verhinderen en de afstroming
bevorderen.
Soms worden ook woningen gebouwd in risicozones voor erosie. Deze woningen
worden regelmatig geteisterd door modderstromen.
Foto 31 - Spoorvorming door een tractor.
Wist je dat?
In de landbouw kunnen de
betreding door vee, het
gebruik van landbouwwerktuigen
of van andere
werktuigen de bodem verdichten
door opeenvolgende
doortochten (Figuur 12).
Het water dringt niet
meer in de bodem en kan
enkel maar af stromen.
Deze verdichting is des te
omvangrijker naarmate de
bodem vochtiger is. Men
spreekt van bodemcompactie.
Samengedrukte
en
gecompacteerde
aggregaten. Wiel van een tractor
Figuur 12
BODEMEROSIE – Hoe ontstaat erosie? 39
7. EROSIEBESTRIJDINGSMAATREGELEN
Bodemerosie treft ieder van ons want deze bodemdegradatie heeft een
kost die de ganse maatschappij dient te betalen. Om bodemerosie te
beperken bestaan er meerdere landbouwkundige en waterbeheersende
oplossingen alsook oplossingen die gerelateerd zijn aan de ruimtelijke
inrichting van het gebied.
7.1 Landbouwkundige maatregelen
Behoud van een goede bodemstructuur
Zoals we reeds gezien hebben, is een bodem met een stabiele structuur minder
erosiegevoelig. Om de bodemstructuur te stabiliseren en te versterken, moet
men ervoor zorgen dat er voldoende organisch materiaal in de bodem
aanwezig is en dat er voldoende bodemverbeterende middelen(*), zoals
kalk(*), aan de bodem worden toegevoegd. Kalk bevat calcium dat klei
en humus met elkaar verbindt ter vorming van het klei-humuscomplex,
zodat de bodem een betere structuur krijgt.
Figuur 13
Bodemaggregaten
(klei + leem + zand)
gestabiliseerd door
humus en kalk.
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
41
42
Het resultaat is een kruimelige bodemstructuur, die een goede bescherming
tegen erosie biedt. Dankzij de goede fysico-chemische en biologische
eigenschappen zal de bodem resistenter zijn tegen degradatie (spateffect,
weerstand tegen losmaken). De bodem heeft een betere infiltratiecapaciteit
zodat afstroming vermindert. Tenslotte zal de landbouwer een betere
oogst verkrijgen.
De landbouwer kan bovendien bodemverdichting beperken door het gebruik
van landbouwtechnieken die de structurele stabiliteit(*) van de bodem niet
aantasten.
De bodembedekking
Zoals we reeds gezien hebben, daalt het risico op bodemerosie naarmate
de bodem meer door vegetatie wordt beschermd. Bij een bedekte
bodem is de impact van de regendruppels op de bodem (spat) zeer sterk
gereduceerd. De vegetatie remt het water van de afstroming af zodat minder
bodemmateriaal wordt getransporteerd. Het water zal bovendien veel
makkelijker in de bodem infiltreren.
In de landbouw kan de bodem bedekt zijn door de hoofdteelt en door
de tussenteelten of door mulching toe te passen.
De hoofdteelt:
Hoofdteelten zijn tarwe, bieten, aardappelen, maïs, … Deze teelten
produceren voedsel voor de mens of het vee en leveren de landbouwer
zijn inkomsten.
De tussenteelt:
Groenbedekkers worden over het
algemeen niet geoogst. Ze zorgen
voor de bescherming van de bodem
tegen erosie, maar ze verbeteren
ook de bodem en beschermen zelfs
het oppervlaktewater door het
opnemen van nitraten. Men zaait
deze tussenteelten tussen twee
hoofdteelten in, om te vermijden
dat de bodem onbedekt blijft en
rechtstreeks wordt blootgesteld
aan de regen. Gele mosterd en
facelia zijn veel voorkomende
groenbedekkers. Foto 32 - Een groenbedekker: gele mosterd.
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
Mulching (mulsen):
De bodem kan ook bedekt worden door vegetatieresten, zoals stoppels(*),
stro of andere natuurlijke bedekking, na de oogst op de velden te laten.
Deze gewasresten creëren een ruwheid, remmen de kracht van het
water af, vergemakkelijken infiltratie en beperken erosie.
Minimale bodembewerking
Foto 33 - De gewasresten creëren een bodemruwheid
die de infiltratie bevordert.
Zoals we reeds hebben gezien, kan ploegen de problemen van erosie
versterken omdat men tijdens deze bewerking humusarmere aarde aan de
oppervlakte brengt en humus is zeer belangrijk voor de stabiliteit van de
bodemstructuur. De bodembewerking kan ook gebeuren met technieken die
meer humus en gewasresten aan de oppervlakte behouden. Men spreekt
over minimale bodembewerkingstechnieken waarbij men de bodem met
woelers opheft maar niet omkeert. Daarnaast bestaan er ook technieken
van directe inzaai, hierbij zaait men zonder bodembewerking rechtstreeks
in de stoppel van de vorige teelt.
Foto 34
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
43
44
De teeltrotatie
Om de bodem beter te benutten is het beter om een rotatie van teelten toe
te passen. Van jaar tot jaar wordt op een perceel telkens een ander gewas
geteeld. Men wisselt af tussen teelten met verschillende eigenschappen. In
de strijd tegen erosie teelt men afwisselend teelten die de erosie bevorderen
(maïs, aardappelen) en teelten die de bodem een goede bescherming tegen
erosie bieden, door het bevorderen van de infiltratie en het afremmen van de
afstroming, zoals graangewassen (tarwe).
Loodrecht op de helling teelten verbouwen
In de mate van het mogelijke, dient men de bodem zoveel mogelijk parallel
aan de hoogtelijnen te bewerken. Dit noemt men contourbewerking.
Temeer omdat de infiltratie van water beter zal zijn. En wie infiltratie
zegt, zegt vermindering van erosie. Indien de helling zeer steil is, is het
beter grasland in te zaaien of het perceel te bebossen.
Het spreekt voor zich dat door de vorm van het perceel en de toegang
tot het perceel, contourbewerking niet steeds realiseerbaar is.
7.2 Waterbeheersende ingrepen
Deze maatregelen verhinderen niet dat bodemdeeltjes worden losgemaakt,
maar ze beperken overstromingen en modderstromen.
Zachte waterbeheersende maatregelen
Deze maatregelen worden op landbouwpercelen aangelegd. Ze hebben
tot doel het afstromende water en het sediment dat daarmee zou
getransporteerd kunnen worden, af te remmen. De aanleg is relatief
gemakkelijk.
Aanleg grasbufferstroken
Een grasbufferstrook is een strook ingezaaid met grassen. Deze stroken
worden loodrecht op de helling aangelegd. Het gaat om een maatregel die men
op landbouwpercelen kan aanleggen en waarvan de doelstelling meervoudig is.
In de meeste gevallen gaat het om het afremmen van de afstroming, het
bevorderen van de infiltratie en het afzetten van het materiaal dat door
het water getransporteerd wordt.
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
Een grasbufferstrook heeft 4 actiepunten:
1) het gras vertraagt het afstromend water en bevordert de afzetting van
bodemdeeltjes.
2) vegetatieresten en chemische reststoffen worden tegengehouden.
3) grassen hebben zeer talrijke en zeer fijne wortels die de bodem beter
vasthouden en een goede infiltratie bevorderen.
4) het biologisch leven in een grasbufferstrook, zal de afbraak van organische
en chemische restproducten (gewasbeschermingsmiddelen bijvoorbeeld),
die door het afstromend water of door de wind aangebracht zijn, bevorderen.
Grasbufferstrook
De waterloop is
beschermd tegen
afzetting van
sedimenten,
meststoffen
en bestrijdingsmiddelen.
Foto 35 - Grasbufferstrook.
Figuur 14
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
Perceel
De wind kan de
bestrijdingsmiddelen
naar de
grasbufferstrook
blazen; de
grasstrook
vangt een deel op.
45
46
Grasbufferstroken kunnen op verschillende plaatsen aangelegd worden.
Heel vaak legt men ze onderaan het perceel aan. Hoe meer erosie er
optreedt, hoe breder de strook zal zijn. Op zeer lange hellingen, kan
men meerdere grasbufferstroken realiseren om de lengte van de helling
te onderbreken.
Het is eveneens mogelijk grasstroken in te zaaien langs waterlopen die
aan het perceel grenzen. De grasbufferstroken laten het water dat van
de percelen komt, doorsijpelen, bevorderen de infiltratie ervan en absorberen
de resten van de bestrijdingsmiddelen (Figuur 14).
Wilgenteendammen
Wilgenteendammen zijn kleine constructies die zijn opgebouwd uit
wilgentakken die men in de grond steekt. Deze maatregel laat de
afzetting van het geërodeerde bodemmateriaal toe.
Foto 36 - Een wilgenteendam laat afzetting
van geërodeerd bodemmateriaal toe.
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
Hagen
Hagen zijn landschapselementen
die meerdere voordelen hebben. Ze
remmen de snelheid van water af,
zodat de bodemdeeltjes zich kunnen
afzetten (erosiebestrijdend
effect). Het afstromende water
volgt de wortels van de struiken en
voedt de watertafel (hydrologisch
effect). Meststoffen en andere
substanties worden gevangen en
afgebroken (sommige) door de
hagen (biologisch effect).
Ingrijpende waterbeheersende maatregelen
Deze maatregelen zijn constructies die men aanlegt ter aanvulling van
zachte waterbeheersende maatregelen. Ze worden toegepast om erosie
te bestrijden wanneer de zachte maatregelen onvoldoende zijn of in
zeer specifieke gevallen.
Bufferbekken
Een bufferbekken is een maatregel
die het afstromend water opvangt
en tijdelijk opslaat wanneer de
afstroming zeer omvangrijk is (bijv.
tijdens onweersbuien).
Foto 37 - Haag tussen twee percelen.
Foto 38 - Een bufferbekken stockeert
het water tijdelijk.
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
47
48
Tijdelijke overstromingszones
Tijdelijke overstromingszones zijn zones die van nature uit overstromen
(meersen, poelen, …). Men kan er een infrastructuurwerk plaatsen dat het
teveel aan afstromend water opvangt en dat het debiet regelt waarmee
het water de overstromingszone verlaat.
Wanneer er een grote hoeveelheid water
valt, verhindert de klep dat water door
kan en overstromen de oevers. Het gaat
om een tijdelijke overstromingszone.
7.3 Een beredeneerde ruimtelijke ordening
De klep houdt het water op en regelt
het debiet waarmee het water de
zone verlaat om stroomafwaartse
overstromingen te vermijden.
Foto 39
Bij de aanleg van constructies (woningen, wegen, commerciële centra…)
moet men erop letten dat er niet gebouwd wordt in erosiegevoelige
gebieden.
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
1
Foto 40
ACTIVITEIT 8
(per 2)
Welke erosiebestrijdingsmaatregelen
2) ..............................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
kan je herkennen?
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
1) ...............................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
2
Foto 41
49
50
3
Foto 42
4) ..............................................................
5
Foto 44
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
BODEMEROSIE – Hoe erosie bestrijden?
3) ..............................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
5) ..............................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
4
Foto 43
BESLUIT
Zoals je nu kunt vaststellen, is bodemerosie een echt probleem dat
ieder van ons aangaat.
Erosie veroorzaakt veel schade aan het milieu en heeft een grote
impact op onze activiteiten.
Maar we moeten niet te pessimistisch zijn want er bestaan tegenwoordig
concrete oplossingen om de gevolgen van erosie te beperken.
Onder meer door voldoende organisch materiaal in de bodem te houden en
het aan de oppervlakte aan te brengen, kan erosie sterk beperkt worden.
Er bestaan eveneens teelttechnieken die meer rekening houden met
het ecosysteem van de “bodem”.
Wanneer op een dag aan jou gevraagd wordt om beslissingen te
nemen over de bodem, hopen we dat jij je dit werkpakket over
bodemerosie zal herinneren.
Foto 45
BODEMEROSIE
51
52
ACTIVITEIT 9
(individueel)
Los onderstaande spelletjes op
1) KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:
2-B: het uit elkaar gaan van bodempartikels door een overmaat aan vocht.
2-N: bodemvriendelijke teelttechniek : ...................... bodembewerking.
4-M: ondoorlaatbare laag als gevolg van verslemping.
7-I: structuur die de bodem krijgt door het toedienen van humus en kalk.
9-F: water krijgt een hoge snelheid wanneer de ............... steil is.
12-N: een heel diepe geul.
13-A: de ............... behouden door kalk en humus aan te brengen.
15-H: bufferbekkens kunnen ............... vermijden wat schade aan de
huizen veroorzaakt (in het enkelvoud!).
18-Q: ............... + humus = behoud van de bodemstructuur.
19-K: erosie zorgt voor verlies van ............... kapitaal.
Verticaal:
13-A: impact van regendruppels op aggregaten.
6-B: de bodem ............... wanneer er vaak zware voertuigen over rijden.
12-D: wordt gevormd door de afbraak van planten.
9-F: bewerk de bodem evenwijdig met de ............... lijnen (dit is loodrecht
op de helling).
1-G: algemene term voor begroeiing van weiden.
13-I: sedimenten die zich afzetten, bevinden zich vaak op de bodem van
een ...............
1-J: de ............... van de bodems gaat ons allemaal aan.
6-N: verwar structuur en ............... niet.
14-N: onderwerp van dit werkpakket.
2-Q: soort erosie die zich over het ganse perceel manifesteert.
1-S: deze textuur houdt weinig water en mineralen vast.
8-S: zorgt voor “spaterosie”.
15-S: wordt gevormd wanneer het afstromend water in kanaaltjes
geconcentreerd is. Het kan door ploegen verwijderd worden.
Raster op de volgende bladzijde
BODEMEROSIE
2) INVULTEKST
Plaats de volgende woorden op de juiste plaats:
overstromingen, intergeul, noodzakelijk, afspoeling, kalk, bescherming,
spat, humus, erosie, ravijn, desaggregatie, geul, bevochtiging, sedimenten,
rivieren.
De ........................ van de bodem is tegenwoordig ........................ . De oorzaken
van .................... zijn veelvuldig. Het gebrek aan ................... en ...................
destabiliseert de bodemstructuur die degradeert. De bodemdeeltjes
zijn niet meer samengeklit en kunnen vanaf dan gemakkelijk eroderen.
De oorzaken van erosie zijn ......................, ........................, ......................., en
.......................... De drie types erosie zijn .................... erosie, ................... erosie
en ........................... erosie. De ......................... zetten zich af in de
.............................. en veroorzaken ............................ .
BODEMEROSIE
53
54
VERKLARENDE WOORDENLIJST
Afstroming: wegstromen van water over het bodemoppervlak. Dit is het
tegenovergestelde van infiltratie.
Aggregaat: samenhangen van bodemdeeltjes die verbonden zijn met elkaar
door het klei-humuscomplex. De aggregaten zijn de basis van de kruimelige
structuur. Een mooie kruimelstructuur vindt men o.m. in uitwerpselen van
regenwormen of in molshopen. Deze aggregaten zijn de basis voor een kruimelige
structuur. Dit lijkt op kruimels of kleine kluiten.
Antropogeen: door menselijke tussenkomst.
Cohesie: kracht die deeltjes in een vloeistof of een vaste stof bij elkaar houdt.
Baggeren: het schoonmaken van waterlopen door het sediment eruit te
verwijderen.
Bodemverbeterend middel: een substantie die men in de bodem aanbrengt
om zijn fysische eigenschappen, zoals de temperatuur, luchtigheid, vochtigheid
of porositeit of zijn chemische eigenschappen, zoals de zuurtegraad, te
verbeteren.
Ecosysteem: ecologisch systeem waarbinnen een gemeenschap levende
wezens (planten, dieren,…) kan leven en zich voortplanten. De levende
wezens worden met elkaar en met hun leefomgeving verenigd door talrijke
wederzijdse interacties.
Eutrofiëring: verrijking van water met minerale elementen wat een ecologische
onevenwicht veroorzaakt waardoor er een wildgroei ontstaat van
planten (algen) in het water en de zuurstofinhoud afneemt.
Hectare: oppervlakte-eenheid die gelijk is aan 10 000 m².
Humus: donkere substantie dat aanwezig is in de bodem en het resultaat is
van afbraak en omvorming van plantaardig organisch materiaal onder invloed
van bodemmicro-organismen, het klimaat, de tijd, …
Kalk: calciumcarbonaat dat in de landbouw gebruikt wordt om calciumionen
in de bodem te brengen. Dit is noodzakelijk voor de vorming van het
klei-humuscomplex.
BODEMEROSIE
Klei-humuscomplex: de verbinding van humus en klei door middel van ionen
zoals calcium die ervoor zorgen dat bodemdeeltjes aan elkaar hangen en
aggregaten vormen.
Moedergesteente: hard gesteente of rots waaruit door afbraak en
verwering bodem wordt gevormd.
Nitraat: moleculen die opgebouwd zijn uit Stikstof (N) en Zuurstof (O)
en die van nature aanwezig zijn in de bodem en het water. Nitraten zijn
onmisbaar voor de groei van planten en kunnen toegediend worden als
meststoffen. Te hoge nitraatconcentraties in water maken water
ondrinkbaar en zorgen voor eutrofiëring.
Organisch materiaal: koolstofrijk materiaal afkomstig van levende wezens,
planten, dieren of micro-organismen.
Ploegen: bodembewerking waarbij de aarde wordt omgedraaid om hem los
te maken. Dit gebeurt voor het inzaaien of planten van gewassen.
Sediment: afzetting van materiaal (grind, zand, …) dat door water, wind of
andere soorten van erosie getransporteerd werd.
Stoppel: deel van de graanstengel dat op het veld achterblijft na de oogst.
Strooisellaag: de verzameling van dode blaadjes en plantaardige resten die
de bodem van bossen bedekt.
Structurele stabiliteit: het vermogen van een structuur om stabiel te zijn
en weerstand te bieden aan vernietiging door externe omstandigheden
(regen, …).
Verslemping: vernietiging van de structuur van het bodemoppervlak door
regen wat leidt tot korstvorming aan het oppervlak.
Verslempingskorst: een ondoorlaatbare korst die gevormd wordt door
verslemping van de bodem.
Verwering: fysische en chemische wijzigingen van gesteenten door wind,
regen, temperatuursveranderingen, begroeiing, …
BODEMEROSIE
55
![Download [ PDF, 1,53 MB]](https://img.yumpu.com/20200909/1/188x260/download-pdf-153-mb.jpg?quality=85)
Change language