Gegrepen - aficionao, van flamenco en EFT
Gegrepen - aficionao, van flamenco en EFT
Gegrepen - aficionao, van flamenco en EFT
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Gegrep<strong>en</strong></strong> – <strong>aficionao</strong><br />
Van <strong>flam<strong>en</strong>co</strong> <strong>en</strong> <strong>EFT</strong> 1<br />
Petra Deij 2<br />
is als systeemtherapeut i.o./maatschappelijk werker werkzaam bij Polikliniek Utrecht-Noord,<br />
Altrecht. Zij is tev<strong>en</strong>s bestuurslid <strong>van</strong> de Stichting Emotionally Focused Therapy Nederland.<br />
Sam<strong>en</strong>vatting<br />
Emotionally focused therapy (<strong>EFT</strong>) is e<strong>en</strong> door de Canadese Susan Johnson ontwikkelde<br />
behandelvorm voor partnerrelatieproblematiek. De basis ligt bij de hechtingstheorie <strong>en</strong> de behoefte<br />
<strong>van</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zich veilig <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d te voel<strong>en</strong>. In dit artikel beschrijf ik aan de hand <strong>van</strong><br />
e<strong>en</strong> casus <strong>en</strong> <strong>flam<strong>en</strong>co</strong> uit de Andalusische cultuur hoe e<strong>en</strong> <strong>EFT</strong>-therapie eruit kan zi<strong>en</strong>.<br />
Aficionao<br />
E<strong>en</strong> <strong>aficionao</strong> is iemand die met veel passie <strong>en</strong> gedrev<strong>en</strong>heid met <strong>flam<strong>en</strong>co</strong><br />
bezig is.<br />
in mijn opleiding tot systeemtherapeut kwam ik in aanraking met emotionally<br />
focused therapy (eFt) <strong>en</strong> ik werd onmiddellijk zo <strong>en</strong>thousiast dat ik besloot me<br />
er verder in te verdiep<strong>en</strong>. Sue johnson, de grondlegster, weet de hechtingstheorie<br />
<strong>van</strong> Bowlby, het experiëntiële perspectief <strong>en</strong> het systeemtheoretisch werk<strong>en</strong> te<br />
integrer<strong>en</strong> (johnson, 2004; johnson e.a., 2005; De tempe, 2006; Wag<strong>en</strong>aar & De<br />
Qu<strong>en</strong>y, 2008). ik word blij <strong>van</strong> de vri<strong>en</strong>delijkheid <strong>en</strong> het hoopvolle <strong>van</strong> deze methode.<br />
in eerste instantie is eFt ontwikkeld voor par<strong>en</strong>, maar inmiddels is er ook<br />
e<strong>en</strong> behandelvorm voor eFt binn<strong>en</strong> gezinn<strong>en</strong>, wordt eFt in e<strong>en</strong> par<strong>en</strong>groep<br />
onderzocht <strong>en</strong> is johnson <strong>van</strong> plan zich verder te gaan bezighoud<strong>en</strong> met eFt voor<br />
individuele behandeling.<br />
De methode is geprotocolleerd, empirisch getoetst met veelbelov<strong>en</strong>de uitkomst<strong>en</strong><br />
– ook bij follow-up – <strong>en</strong> wint in nederland <strong>en</strong> België (Vlaander<strong>en</strong>) gestaag<br />
terrein. mom<strong>en</strong>teel loopt e<strong>en</strong> onderzoek naar de effectiviteit <strong>van</strong> eFt in e<strong>en</strong><br />
par<strong>en</strong>groep (Woolley, te verschijn<strong>en</strong> in 2010). het belang <strong>van</strong> de hechtingstheorie<br />
wordt de laatste jar<strong>en</strong> door steeds meer therapeut<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> (De Waal 2002, 2004;<br />
govaerts, 2007; hillewaere, 2008; Van Lawick, 2008).<br />
1 Bewerking <strong>van</strong> de eindscriptie voor de specialisatie eFt, met veel dank aan Karin Wag<strong>en</strong>aar, jaap<br />
Zoetmulder <strong>en</strong> Barbara Kohnstamm voor de inspirer<strong>en</strong>de wijze waarop ze mij liet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismak<strong>en</strong><br />
met eFt.<br />
2 Correspond<strong>en</strong>tieadres: p.deij@altrecht.nl.<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010<br />
5
6<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010<br />
petra Deij<br />
aan<strong>van</strong>kelijk werd de hechtingstheorie vrij lineair <strong>en</strong> dyadisch bekek<strong>en</strong>, <strong>van</strong>uit de<br />
vraag of het kind zich aan de moeder kan hecht<strong>en</strong>, maar steeds duidelijker wordt<br />
dat circulariteit ook bij hechting e<strong>en</strong> rol speelt. Daarnaast is duidelijk geword<strong>en</strong><br />
dat hechting ook voor volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>, bijvoorbeeld in partnerrelaties, <strong>van</strong> groot belang<br />
is. e<strong>en</strong> intieme <strong>en</strong> veilig gehechte relatie maakt dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> beter bestand<br />
zijn teg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>vallers of zelfs trauma’s. Ook kwetsur<strong>en</strong> uit het verled<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong><br />
te kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geheeld door e<strong>en</strong> goede relatie. e<strong>en</strong> onveilige hechting blijkt<br />
herstelbaar, zowel in de eig<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eratie als t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> de volg<strong>en</strong>de. hecht<strong>en</strong><br />
gaat over de wisselwerking tuss<strong>en</strong> autonomie <strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>heid, die elkaar in<br />
balans houd<strong>en</strong> in plaats <strong>van</strong> elkaar teg<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>. Dit is voor johnson in haar<br />
methode e<strong>en</strong> belangrijk uitgangspunt.<br />
De manier waarop ik me op de theorie <strong>en</strong> op het oef<strong>en</strong><strong>en</strong> stort, doet me aan<br />
iets persoonlijks d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>: de gretigheid waarmee ik <strong>flam<strong>en</strong>co</strong> beoef<strong>en</strong>de. Flam<strong>en</strong>co<br />
is e<strong>en</strong> traditioneel sam<strong>en</strong>spel <strong>van</strong> dans, zang <strong>en</strong> gitaar uit andalucía, Zuid-Spanje.<br />
ik luisterde, danste <strong>en</strong> bekeek <strong>flam<strong>en</strong>co</strong>. ik dacht vaak dat ik het nooit zou ler<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> viel regelmatig t<strong>en</strong> prooi aan e<strong>en</strong> eindeloze moedeloosheid. ik luisterde naar<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> less<strong>en</strong> om het compás (ritme) te begrijp<strong>en</strong>. ik haatte het, ik had het<br />
lief. nu neem ik mijn therapieën op, neem mezelf waar <strong>en</strong> val t<strong>en</strong> prooi aan moedeloosheid:<br />
dit leer ik écht nooit. ik bekijk opnames <strong>van</strong> Sue johnson <strong>en</strong> probeer<br />
de nuances <strong>van</strong> haar interv<strong>en</strong>ties te <strong>van</strong>g<strong>en</strong> zoals ik ooit e<strong>en</strong> snelle voet<strong>en</strong>roffel te<br />
pakk<strong>en</strong> probeerde te krijg<strong>en</strong>. ik word wanhopig maar blijf <strong>en</strong>thousiast. Want het<br />
boeit me. <strong>en</strong> als iets me zo boeit, wil ik het begrijp<strong>en</strong>, doorgrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>.<br />
eFt heeft me gegrep<strong>en</strong>. ik b<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>aficionao</strong>.<br />
La copla<br />
E<strong>en</strong> copla is e<strong>en</strong> couplet, e<strong>en</strong> bepaald onderdeel <strong>van</strong> e<strong>en</strong> dans- of muziekstuk.<br />
Omdat elk soort stuk volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bepaalde wijze is opgebouwd <strong>en</strong><br />
de muzikant<strong>en</strong> elkaar signal<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> via bijvoorbeeld e<strong>en</strong> ritmeverandering<br />
of ‘jaleo’ (uitroep<strong>en</strong> door de muziek he<strong>en</strong>; de bek<strong>en</strong>dste is ‘olé’), weet<br />
m<strong>en</strong> precies wat moet volg<strong>en</strong> op wat. Het patroon staat vast, maar de<br />
invulling kan verschill<strong>en</strong>.<br />
emotionally focused therapy bestaat uit drie fases, die onderverdeeld zijn in e<strong>en</strong><br />
aantal stapp<strong>en</strong>. Deze hoev<strong>en</strong> niet in strikte volgorde te word<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>, maar<br />
het is voor het totale proces wel nodig dat de cliënt<strong>en</strong> alle stapp<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vooral ervar<strong>en</strong> (johnson, 2004; johnson e.a. 2005; De tempe, 2006; Wag<strong>en</strong>aar &<br />
De Qu<strong>en</strong>y, 2008).<br />
De eerste fase, de de-escalatie, bestaat uit het aangaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> werkrelatie <strong>en</strong> het
gegrep<strong>en</strong> – aFiCiOnaO 7<br />
in beeld br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>van</strong> de negatieve interactiecirkel. in de tweede fase gaat het om het<br />
creër<strong>en</strong> <strong>van</strong> verbinding. De slotfase, de derde fase <strong>van</strong> eFt, is die <strong>van</strong> best<strong>en</strong>diging.<br />
De eerste stap in de eerste fase betreft de opbouw <strong>van</strong> e<strong>en</strong> goede werkrelatie.<br />
Martin <strong>en</strong> Janine zijn beid<strong>en</strong> midd<strong>en</strong> twintig, hebb<strong>en</strong> nog ge<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>, wel e<strong>en</strong> kinderw<strong>en</strong>s<br />
voor ‘over e<strong>en</strong> poosje’. Hij is beeld<strong>en</strong>d kunst<strong>en</strong>aar, zij is in opleiding als makelaar. Hun klacht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
problematiek hang<strong>en</strong> nauw sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> onveilige (angstig-vermijd<strong>en</strong>de) hechting in hun jeugd.<br />
Martin <strong>en</strong> zijn jongere zus <strong>en</strong> broer zijn zeer ernstig door hun vader mishandeld, zowel fysiek als<br />
geestelijk. Hun moeder was niet in staat de kinder<strong>en</strong> te bescherm<strong>en</strong>. Janine had e<strong>en</strong> warme <strong>en</strong> veilige<br />
band met haar vader, die er echter vaak niet was <strong>en</strong> haar <strong>en</strong> haar twee oudere zuss<strong>en</strong> niet voldo<strong>en</strong>de<br />
kon bied<strong>en</strong> als teg<strong>en</strong>wicht teg<strong>en</strong> de labiliteit <strong>van</strong> zijn manisch-depressieve vrouw.<br />
De escalaties tuss<strong>en</strong> Martin <strong>en</strong> Janine zijn heftig <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> uitlop<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> volledig neger<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> elkaar, soms wek<strong>en</strong>lang. Begin december meld<strong>en</strong> zij zich bij mij aan voor partnerrelatietherapie.<br />
Ze b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> de ernst <strong>van</strong> hun situatie <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> spoedafspraak. De feestdag<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
eraan <strong>en</strong> daar zi<strong>en</strong> zij <strong>en</strong>orm teg<strong>en</strong>op. In eerste instantie werk ik met h<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> ‘gewone’ manier: met<br />
gedragsgerichte interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> door de onderlinge communicatie te bevorder<strong>en</strong>. We besprek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />
hete hangijzers rondom het nader<strong>en</strong>de kerstdiner.<br />
achteraf besef ik dat mijn inzet om h<strong>en</strong> snel te zi<strong>en</strong> mij <strong>en</strong>orm heeft geholp<strong>en</strong> in<br />
het aangaan <strong>van</strong> e<strong>en</strong> stevige <strong>en</strong> kredietwaardige werkrelatie.<br />
De negatieve interactiecirkel is e<strong>en</strong> belangrijke pijler voor de rest <strong>van</strong> het<br />
proces. De cliënt<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> het ‘concept’ <strong>van</strong> e<strong>en</strong> patroon te accepter<strong>en</strong>, hun eig<strong>en</strong><br />
cirkel <strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> posities te ler<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> de emoties die daarbij meespel<strong>en</strong>. gedur<strong>en</strong>de<br />
het hele proces kan het beeld <strong>van</strong> de cirkel word<strong>en</strong> bijgesteld <strong>en</strong> verder<br />
verfijnd. telk<strong>en</strong>s als partners er sam<strong>en</strong> niet uitkom<strong>en</strong>, wordt er e<strong>en</strong> gerichte stap<br />
terug gezet. ‘Waar zijn we aanbeland? Wat gebeurt er nu bij jullie?’ De cirkel is e<strong>en</strong><br />
patroon <strong>en</strong> niet gebond<strong>en</strong> aan de inhoud <strong>van</strong> e<strong>en</strong> conflict. als laatste stap <strong>van</strong> fase<br />
één kunn<strong>en</strong> therapeut <strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong> de negatieve interactiecirkel b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> met de<br />
daarbij hor<strong>en</strong>de emoties <strong>en</strong> hechtingsbehoeft<strong>en</strong>.<br />
In januari vraag ik Martin <strong>en</strong> Janine, als zij hun vakantie <strong>en</strong> de moeilijke mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong>, of<br />
zij daarin ook e<strong>en</strong> patroon zi<strong>en</strong>. Ik leg hun het ontstaan <strong>en</strong> de werking <strong>van</strong> e<strong>en</strong> negatieve interactiecirkel<br />
uit <strong>en</strong> besteed veel aandacht aan de bijbehor<strong>en</strong>de emoties.<br />
Janine maakt direct grote sprong<strong>en</strong>: zij herk<strong>en</strong>t de cirkel, ziet haar eig<strong>en</strong> aandeel <strong>en</strong> kan langs de<br />
boosheid kom<strong>en</strong> die haar in haar greep heeft. Zij is e<strong>en</strong> ingehoud<strong>en</strong>, boze vrouw, met e<strong>en</strong> naar binn<strong>en</strong><br />
vret<strong>en</strong>de toorn waar ze niet omhe<strong>en</strong> kan. Daarnaast is ze str<strong>en</strong>g, veeleis<strong>en</strong>d <strong>en</strong> normatief voor zichzelf<br />
<strong>en</strong> ander<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>van</strong>uit deze combinatie reageert zij op e<strong>en</strong> voor Martin angstaanjag<strong>en</strong>de wijze. Het<br />
patroon dat beid<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, is dat Janine met haar boze verwachting<strong>en</strong> (geuit in kritiek gevolgd door<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010
8<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010<br />
petra Deij<br />
neger<strong>en</strong>) Martin achterna jaagt. Hij trekt zich dan terug in zijn atelier <strong>en</strong> Janine reageert hier weer op<br />
door te zwijg<strong>en</strong>, hem te neger<strong>en</strong>, soms dag<strong>en</strong>lang.<br />
Dit patroon <strong>van</strong> terugtrekk<strong>en</strong>-achtervolg<strong>en</strong> is één <strong>van</strong> de meest voorkom<strong>en</strong>de patron<strong>en</strong> bij par<strong>en</strong>. Janine<br />
voelt de schok die het haar oplevert dat Martin haar als boeman ziet. De pijn daarover is groot<br />
<strong>en</strong> de teleurstelling in zichzelf nauwelijks te verdrag<strong>en</strong>. Ik help haar om bij het gevoel te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
blijv<strong>en</strong>, het niet weg te mak<strong>en</strong>.<br />
achteraf gezi<strong>en</strong> had ik last <strong>van</strong> verwarring omdat de eFt-stapp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> hoog<br />
tempo <strong>en</strong> niet ‘netjes’ ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>d zijn doorlop<strong>en</strong>. Wat johnson echter constant<br />
b<strong>en</strong>adrukt, is dat de cliënt<strong>en</strong> zelf hun tempo wel kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat je het niet<br />
snel ‘fout’ kunt do<strong>en</strong>. je kunt altijd nog weer e<strong>en</strong>s terug in het proces, blijkt ook<br />
in de praktijk.<br />
Bij eFt is het w<strong>en</strong>selijk dat de therapeut na de aan<strong>van</strong>kelijke de-escalatie eerst<br />
met de zich terugtrekk<strong>en</strong>de partner werkt, zodat de andere partner ervaart dat de<br />
ander wel degelijk nog verbond<strong>en</strong> is <strong>en</strong> zich inzet, maar alle<strong>en</strong> niet wist hoe dat te<br />
ton<strong>en</strong>. Dat het terugtrekk<strong>en</strong> niet voortkwam uit desinteresse maar uit angst <strong>en</strong> onzekerheid.<br />
De achtervolg<strong>en</strong>de partner is getuige <strong>van</strong> de verdieping die de zich terugtrekk<strong>en</strong>de<br />
partner doormaakt <strong>en</strong> kan pas daarna de eig<strong>en</strong> emoties gaan erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
De negatieve interactiecirkel <strong>van</strong> janine <strong>en</strong> martin zag er als volgt uit: zij geïrriteerd<br />
– hij op zijn hoede – zij boos – hij trekt zich terug – zij woed<strong>en</strong>d – hij<br />
trekt zich nog meer terug – zij laai<strong>en</strong>d achter de zwijgmuur – hij gestraft door haar<br />
zwijg<strong>en</strong>; beid<strong>en</strong> ongelukkig <strong>en</strong> e<strong>en</strong>zaam tot er weer contact wordt gelegd.<br />
Op e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t belde Janine op om te vertell<strong>en</strong> dat zij de relatie beëindigd had. Ze wilde<br />
eig<strong>en</strong>lijk ter plekke de therapie afsluit<strong>en</strong>. Omdat ik Martin comm<strong>en</strong>taar hoorde lever<strong>en</strong>, vroeg ik Janine<br />
om de luidspreker aan te zett<strong>en</strong>. Telefonisch ord<strong>en</strong>de ik de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> <strong>van</strong> de afgelop<strong>en</strong> 24 uur in<br />
de negatieve interactiecirkel. Ik valideerde beider pijn <strong>en</strong> teleurstelling <strong>en</strong> liet h<strong>en</strong> belov<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de week<br />
sam<strong>en</strong> naar hun volg<strong>en</strong>de afspraak te kom<strong>en</strong>.<br />
De relatie werd niet verbrok<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de volg<strong>en</strong>de sessie werd de cirkel eindelijk<br />
duidelijk: de muur <strong>van</strong> janine heeft twéé functies!<br />
in eerste instantie lukte het niet de negatieve interactiecirkel <strong>van</strong> janine <strong>en</strong><br />
martin helder te krijg<strong>en</strong>. als ik haar zag als de achtervolger <strong>en</strong> hem als de terugtrekker,<br />
dan ‘moest’ martin als eerste de vijfde stap <strong>van</strong> het eFt-proces doorlop<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> daarmee de tweede fase ingaan: het ontdekk<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn primaire emoties die<br />
moeilijker toegankelijk zijn dan de meer oppervlakkige gevoel<strong>en</strong>s. De primaire<br />
emoties zijn de minder bewuste, ontk<strong>en</strong>de of verlooch<strong>en</strong>de behoeft<strong>en</strong> die voor<br />
iedere<strong>en</strong> het meest kwetsbaar zijn. iedere<strong>en</strong> voelt deze primaire emotie echter wel
gegrep<strong>en</strong> – aFiCiOnaO 9<br />
<strong>en</strong> reacties kom<strong>en</strong> vaak rechtstreeks uit deze emoties voort. maar deze stap bleek<br />
janine als eerste te zett<strong>en</strong>.<br />
Omdat beid<strong>en</strong> zich ook beurtelings terugtrokk<strong>en</strong>, was het patroon <strong>van</strong> louter<br />
wederzijdse aanvall<strong>en</strong> niet <strong>van</strong> toepassing, maar ook terugtrekk<strong>en</strong>-terugtrekk<strong>en</strong><br />
klopte niet omdat zowel martin als janine ook achtervolgde.<br />
Zowel janine als martin zag het neger<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> aanvall<strong>en</strong>de daad <strong>en</strong> deze<br />
beleving bracht<strong>en</strong> zij ook op mij over. martin werd zo wanhopig <strong>van</strong> dit zwijg<strong>en</strong><br />
dat hij soms e<strong>en</strong> reactie gaf, maar steeds vaker terugtrekk<strong>en</strong>d gedrag ging verton<strong>en</strong>.<br />
janine werd daar zo angstig <strong>van</strong> dat haar ‘boos zwijg<strong>en</strong>’ e<strong>en</strong> ‘bescherm<strong>en</strong>d stil zijn’<br />
werd.<br />
Op dat punt draaid<strong>en</strong> de roll<strong>en</strong> om <strong>en</strong> werd martin de achtervolger: met veel<br />
kabaal <strong>en</strong> herrie, beuk<strong>en</strong>d op haar stille muur, wilde hij haar dwing<strong>en</strong> tot contact.<br />
als dat ook niet werkte <strong>en</strong> hij het weer opgaf, kon janine weer uit haar teruggetrokk<strong>en</strong><br />
stilte kom<strong>en</strong>. Op dat punt war<strong>en</strong> zij uitgeput, wanhopig <strong>en</strong> e<strong>en</strong>zaam.<br />
Beid<strong>en</strong> nam<strong>en</strong> dus in hun negatieve interactiecirkel beurtelings de positie <strong>van</strong><br />
achtervolger <strong>en</strong> terugtrekker in.<br />
in zo’n geval maakt het volg<strong>en</strong>s johnson niet uit wie begint aan stap vijf <strong>en</strong><br />
daarmee aan de tweede fase <strong>van</strong> eFt: gewoon deg<strong>en</strong>e die er het eerste aan toe<br />
is. <strong>en</strong> dat was in dit geval janine. het was ev<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>, maar uiteindelijk was hun<br />
invulling <strong>van</strong> de copla duidelijk.<br />
Du<strong>en</strong>de<br />
Du<strong>en</strong>de is het mom<strong>en</strong>t in <strong>flam<strong>en</strong>co</strong> als alles vloei<strong>en</strong>d bij elkaar komt. Muziek,<br />
zang <strong>en</strong> dans zijn perfect op elkaar afgestemd. De artiest bereikt<br />
de bezieling, de passie, de kern <strong>van</strong> de <strong>flam<strong>en</strong>co</strong>. Du<strong>en</strong>de is moeilijk te<br />
omschrijv<strong>en</strong>, het is e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t om te ervar<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> du<strong>en</strong>de-mom<strong>en</strong>t is<br />
onmisk<strong>en</strong>baar, voelbaar, tastbaar <strong>en</strong> alle aanwezig<strong>en</strong> bemerk<strong>en</strong>, op eig<strong>en</strong><br />
wijze, de kracht er<strong>van</strong>.<br />
De tweede fase in eFt is de verbindingsfase. De therapeut onderzoekt met<br />
de cliënt<strong>en</strong> hun positie in de negatieve interactiecirkel <strong>en</strong> welke emoties<br />
daarin e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>. Dit gaat om zowel secundaire als primaire emoties.<br />
Secundaire emoties zijn het meest toegankelijk voor de cliënt <strong>en</strong> het best<br />
herk<strong>en</strong>baar voor de partner. Waar het in eFt echter om gaat, is dat juist de<br />
primaire emoties, die direct om hechting gaan, e<strong>en</strong> plek krijg<strong>en</strong>. De therapeut<br />
nodigt cliënt<strong>en</strong> uit om deze te ontdekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> te uit<strong>en</strong> <strong>en</strong> helpt de partner<br />
dit te aanvaard<strong>en</strong>. De laatste stap <strong>van</strong> deze verbindingsfase bestaat eruit<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010
10<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010<br />
petra Deij<br />
de oude negatieve interactiecirkel te herstructurer<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer emotionele<br />
verbinding te creër<strong>en</strong>.<br />
partners doorlop<strong>en</strong> deze stapp<strong>en</strong> niet op het zelfde mom<strong>en</strong>t. Vaak gaat eerst<br />
de <strong>en</strong>e <strong>en</strong> volgt de andere partner later. Soms verloopt dit soepel <strong>en</strong> gladjes, soms<br />
kost het moeite. in dit proces kan het help<strong>en</strong> om beide partners t<strong>en</strong> minste e<strong>en</strong>maal<br />
individueel te zi<strong>en</strong>. Dit biedt de veiligheid die nodig kan zijn om de eig<strong>en</strong><br />
primaire emoties te bereik<strong>en</strong>.<br />
In e<strong>en</strong> individueel gesprek met Janine komt naar vor<strong>en</strong> hoeveel angst zij heeft om Martin, die e<strong>en</strong><br />
slechte gezondheid heeft, te verliez<strong>en</strong>. Hij leeft ongezond, heeft astma, werkt hard in zijn atelier met<br />
veel ronddwarrel<strong>en</strong>d ste<strong>en</strong>gruis <strong>van</strong> het beeldhouw<strong>en</strong>, rookt <strong>en</strong> drinkt. Zij uit dit door achter hem aan<br />
te zitt<strong>en</strong> met str<strong>en</strong>gheid, verwijt<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong>, haar gemakkelijk beschikbare (secundaire) boosheid.<br />
Het veel pijnlijker gevoel <strong>van</strong> angst <strong>en</strong> bezorgdheid daaronder heeft zij nog nooit met hem gedeeld. Zij<br />
veronderstelt, nee, weet zeker, dat hij dit weet <strong>en</strong> dat hij doorheeft dat haar woede hieruit voortkomt.<br />
En dat zijn laksheid op dit gebied dus te mak<strong>en</strong> heeft met laksheid jeg<strong>en</strong>s haar.<br />
In de daaropvolg<strong>en</strong>de sessie deelt zij dit alles, hiertoe door mij aangemoedigd <strong>en</strong> gesteund, met<br />
Martin. Martin is verbijsterd, ontroerd <strong>en</strong> zeer toegankelijk. Hij heeft nooit eerder beseft dat zijn boze,<br />
str<strong>en</strong>ge vri<strong>en</strong>din e<strong>en</strong> zo zachte <strong>en</strong> kwetsbare kant heeft. Dat zij zo bang is om hem te verliez<strong>en</strong> is<br />
nieuw voor hem. Hij zag altijd slechts haar afkeur<strong>en</strong>de kant. Het lukt Martin haar dit op e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ook kwetsbare manier te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>. Op haar beurt is ook Janine verbijsterd. Hoe kon hij dat nou niet<br />
wet<strong>en</strong>? Martin geeft terug dat hij het vaak gewoon niet meer kan voel<strong>en</strong> dat hij belangrijk is. Op alles<br />
wat hij doet heeft zij comm<strong>en</strong>taar, hij doet nooit iets goed… hij voelt zich dan zo ell<strong>en</strong>dig <strong>en</strong> alle<strong>en</strong>.<br />
Bij martin <strong>en</strong> janine was dit e<strong>en</strong> kernmom<strong>en</strong>t in hun behandeling, in eFt-term<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> ‘change-ev<strong>en</strong>t’. Dat is e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t waarop e<strong>en</strong> stel, voor het eerst of voor<br />
het eerst bewust, e<strong>en</strong> nieuwe ervaring meemaakt. het is e<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t waarop alles<br />
klopt, de partners zijn op elkaar afgestemd <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> contact op e<strong>en</strong> andere,<br />
meer verbind<strong>en</strong>de wijze dan zij tot dan toe gew<strong>en</strong>d zijn. Dit is waar het om gaat<br />
– ‘du<strong>en</strong>de’.<br />
Sil<strong>en</strong>cio<br />
E<strong>en</strong> sil<strong>en</strong>cio is e<strong>en</strong> verstilling in e<strong>en</strong> Alegría, e<strong>en</strong> <strong>van</strong> de belangrijkste<br />
<strong>flam<strong>en</strong>co</strong>stukk<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> sil<strong>en</strong>cío treedt e<strong>en</strong> verstilling op, rust bij de<br />
muzikant<strong>en</strong>. De danser danst e<strong>en</strong> vertraagde dans zonder de bij <strong>flam<strong>en</strong>co</strong><br />
gebruikelijke versnelling<strong>en</strong> of zapateado’s of escobilla’s (voet<strong>en</strong>werk).<br />
Om de partners behulpzaam te zijn bij het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, aanvaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorlev<strong>en</strong><br />
<strong>van</strong> hun emoties, is het belangrijk dat de therapeut in taal, stijl, toon <strong>en</strong> tempo
gegrep<strong>en</strong> – aFiCiOnaO 11<br />
aansluit bij waar zij zich bevind<strong>en</strong>. in het ontwarr<strong>en</strong> <strong>van</strong> de negatieve interactiecirkel<br />
praat de therapeut ‘gewoon’, maar bij het omhoog hal<strong>en</strong>, aansluit<strong>en</strong> bij of<br />
b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> <strong>van</strong> emoties past de therapeut de eig<strong>en</strong> toon aan. Dit gebeurt als<br />
de cliënt eraan toe is om naar de eig<strong>en</strong> primaire emoties te gaan kijk<strong>en</strong>. johnson<br />
noemt deze manier <strong>van</strong> prat<strong>en</strong> riSSSC: repeat – images – Simple – Slow<br />
– Soft – Cli<strong>en</strong>t’s words (johnson, 2004; johnson e.a., 2005). in e<strong>en</strong> riSSSCinterv<strong>en</strong>tie<br />
praat de therapeut vertraagd (slow) <strong>en</strong> op zachte toon (soft) om zo<br />
de cliënt te help<strong>en</strong> bij het pijnlijke mom<strong>en</strong>t te blijv<strong>en</strong>. De therapeut herhaalt wat<br />
de cliënt zegt (repeat) of schetst het beeld duidelijker (image). het taalgebruik is<br />
duidelijk (simple) <strong>en</strong> het verdi<strong>en</strong>t de voorkeur de eig<strong>en</strong> woord<strong>en</strong> <strong>van</strong> de cliënt<br />
over te nem<strong>en</strong> (cli<strong>en</strong>t’s words).<br />
Martin heeft veel moeite met herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> toestaan <strong>van</strong> zijn primaire emoties. Hij ontwijkt <strong>en</strong> geeft<br />
dat grif toe als ik ernaar vraag. Ik stel e<strong>en</strong> tweede serie individuele gesprekk<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> beid<strong>en</strong> gaan<br />
akkoord, hij als eerste omdat hij beseft dat deze blokkade in hem ook zijn intiemer word<strong>en</strong>de band<br />
met Janine blokkeert. Hij vindt het erg <strong>en</strong>g <strong>en</strong> ik betwijfel of hij de afspraak wel na zal kom<strong>en</strong>. Maar<br />
hij is stipt op tijd. Binn<strong>en</strong> de kortste ker<strong>en</strong> merk ik dat ik zelf net zo hoog <strong>en</strong> snel ademhaal als hij.<br />
Ik grijp dit aan als op<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> korte tijd zijn we waar we wez<strong>en</strong> moet<strong>en</strong>: bij zijn pijnlijke <strong>en</strong><br />
o zo kwetsbare primaire emoties.<br />
Hij vertelt over vroeger thuis, over het geweld, de bedreiging<strong>en</strong> <strong>en</strong> de angst. Hoe hij trachtte<br />
zichzelf te bescherm<strong>en</strong> <strong>en</strong> te troost<strong>en</strong> door zich af te zonder<strong>en</strong>, op zijn kamer te gaan zitt<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn<br />
aandacht op iets anders te richt<strong>en</strong>. Hoe hij probeerde woedeaanvall<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn vader te voorkom<strong>en</strong> door<br />
problem<strong>en</strong> vóór te zijn <strong>en</strong> hoe dat vaak niet lukte – <strong>en</strong> hoe e<strong>en</strong> nieuwe geweldaanval steevast werd<br />
voorafgegaan door e<strong>en</strong> dreig<strong>en</strong>de ondervraging door zijn vader. En hoe hij nu, als Janine hem ‘de les<br />
leest’, direct weer terug is in dat gevoel. Hij geeft aan dat hij, ook als zij niet e<strong>en</strong>s boos is, dat toch vaak<br />
d<strong>en</strong>kt <strong>en</strong> zich onmiddellijk terugtrekt. Hij doet dat letterlijk door naar zijn atelier of de coffeeshop te<br />
gaan. Of figuurlijk door zich <strong>van</strong> haar af te sluit<strong>en</strong>, ‘blanco te gaan’ zoals hij zegt.<br />
Ik luister, b<strong>en</strong> in aandacht dicht bij hem <strong>en</strong> daal met hem af naar zijn pijnlijke herinnering<strong>en</strong>.<br />
Ik zeg zachtjes <strong>en</strong> langzaam (soft, slow): ‘…dus daar was je, helemaal alle<strong>en</strong> in je eig<strong>en</strong> kamer, jezelf<br />
bescherm<strong>en</strong>d <strong>en</strong> troost<strong>en</strong>d teg<strong>en</strong> de herrie <strong>van</strong> b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>… de herrie die je ouders maakt<strong>en</strong>… (repeat,<br />
image)… je zat daar <strong>en</strong> troostte jezelf door aan niets te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>… door je af te sluit<strong>en</strong>… (repeat, simple)<br />
… .je had weer zó je best gedaan… je best gedaan het goed te do<strong>en</strong>… om jezelf te bescherm<strong>en</strong>…<br />
(repeat, cli<strong>en</strong>t’s words)… <strong>en</strong> je dacht … ik ga mezelf bescherm<strong>en</strong> … dit gaat niet meer gebeur<strong>en</strong>....<br />
ik ga gewoon weg… (repeat, image).’<br />
het raakte me dat martin hierover bij de afsluiting <strong>van</strong> deze sessie zei: ‘ik vond het<br />
heel naar <strong>en</strong> dood<strong>en</strong>g <strong>en</strong> wilde daar helemaal niet zijn. ik werd onrustig <strong>en</strong> bang;<br />
bang voor de angst die ik voelde. maar nu ik er doorhe<strong>en</strong> b<strong>en</strong> gegaan, voel ik me<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010
12<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010<br />
petra Deij<br />
zoveel rustiger. ik voel me heler <strong>en</strong> kalmer dan daarvoor <strong>en</strong> dat is e<strong>en</strong> heerlijk gevoel<br />
in vergelijking met al die onrust die ik normaal voel’. ik werd er stil <strong>van</strong>.<br />
Bulerías/Fin de Fiesta<br />
Bulerías is de vrolijkste feestdans <strong>van</strong> de <strong>flam<strong>en</strong>co</strong>. Sowieso anders dan<br />
in de dans<strong>en</strong> uit de ‘<strong>flam<strong>en</strong>co</strong> jondo’(zwaar) die altijd gaan over leed <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong>zaamheid. Maar ook veruit feestelijker dan andere dans<strong>en</strong> uit de<br />
‘<strong>flam<strong>en</strong>co</strong> chico’ (opgewekt, vrolijk) waar toch vaak ook e<strong>en</strong> wat tragische<br />
noot in te ontdekk<strong>en</strong> valt. E<strong>en</strong> bulerías heeft snelle <strong>en</strong> lichtvoetige muziek<br />
<strong>en</strong> is altijd <strong>van</strong> de partij aan het einde <strong>van</strong> e<strong>en</strong> <strong>flam<strong>en</strong>co</strong>-sam<strong>en</strong>zijn. Het<br />
is de uitsmijter, el Fin de Fiesta.<br />
ik b<strong>en</strong> gegrep<strong>en</strong> door eFt <strong>en</strong> pas het principe <strong>van</strong> het bereik<strong>en</strong> <strong>van</strong> de primaire<br />
emoties steeds meer toe in vrijwel elke therapie, ook in individuele behandeling<strong>en</strong>.<br />
als de emoties <strong>van</strong> cliënt<strong>en</strong> onbereikbaar lijk<strong>en</strong>, heb je als therapeut meer geduld<br />
nodig <strong>en</strong> doorloop je de diverse stapp<strong>en</strong> wat vaker. als de emoties juist overspoel<strong>en</strong>d<br />
zijn, vertraag je, maak je de stapp<strong>en</strong> wat kleiner. Soms gaat het soepel <strong>en</strong><br />
vloei<strong>en</strong>d, soms is het moeizaam <strong>en</strong> hard werk<strong>en</strong> geblaz<strong>en</strong>.<br />
er zijn wel <strong>en</strong>kele contra-indicaties, namelijk e<strong>en</strong> echt onveilige thuissituatie<br />
(fysiek <strong>en</strong> geestelijk of extreem verbaal geweld); creër<strong>en</strong> <strong>van</strong> veiligheid staat dan<br />
<strong>van</strong>zelfsprek<strong>en</strong>d voorop. Ook is eFt niet geëig<strong>en</strong>d als e<strong>en</strong> der partners eig<strong>en</strong>lijk<br />
ge<strong>en</strong> verbinding met de ander meer wil <strong>en</strong> de relatie wil beëindig<strong>en</strong> (De tempe,<br />
2006; Wag<strong>en</strong>aar & De Qu<strong>en</strong>y, 2008). Sue johnson (2002, 2004, 2005) vermeldt<br />
expliciet dat eFt zeer bruikbaar is bij traumabehandeling <strong>en</strong> de meeste psychiatrische<br />
problematiek, <strong>en</strong> bij bijvoorbeeld ouders met e<strong>en</strong> ernstig ziek kind.<br />
als je het proces in de gat<strong>en</strong> houdt <strong>en</strong> dicht bij de cliënt<strong>en</strong> blijft, lukt het wel<br />
– als het je als therapeut <strong>en</strong> als persoon ligt. Want de eFt-er is e<strong>en</strong> therapeut die<br />
niet bang moet zijn voor betrokk<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> voor hevige emoties.<br />
Voor Martin <strong>en</strong> Janine is de therapie na 27 sessies t<strong>en</strong> einde. Janine is klaar met haar opleiding <strong>en</strong><br />
werkt nu als makelaar. Martin heeft als kunst<strong>en</strong>aar e<strong>en</strong> subsidie gekreg<strong>en</strong> om grote project<strong>en</strong> uit te<br />
voer<strong>en</strong>. Ze zijn de baas over hun eig<strong>en</strong> negatieve interactiecirkel geword<strong>en</strong>. Ze herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> het patroon,<br />
kunn<strong>en</strong> het meestal b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> er tijdig uitstapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> er anders in ieder geval achteraf naar kijk<strong>en</strong>.<br />
Er zijn ge<strong>en</strong> periodes <strong>van</strong> zwijg<strong>en</strong> meer. Ze kunn<strong>en</strong> meer met elkaar del<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar bijstaan in plaats<br />
<strong>van</strong> zich aangevall<strong>en</strong> te voel<strong>en</strong>, als het nog <strong>en</strong>g blijkt de ander te vertrouw<strong>en</strong>. Als ze in hun oude gewoont<strong>en</strong><br />
vervall<strong>en</strong>, zi<strong>en</strong> zij dat niet meer als e<strong>en</strong> frontale aanval op <strong>en</strong> veronachtzaming <strong>van</strong> zichzelf.<br />
Ik zie h<strong>en</strong> kalmer teg<strong>en</strong>over me, met e<strong>en</strong> zachtere uitstraling <strong>en</strong> in verbinding met elkaar, door e<strong>en</strong> blik<br />
<strong>van</strong> verstandhouding, e<strong>en</strong> glimlach, e<strong>en</strong> uitgestok<strong>en</strong> hand.
gegrep<strong>en</strong> – aFiCiOnaO 13<br />
Dit sterkt mij in mijn idee dat ik met emotionally focused therapy e<strong>en</strong> heel goede <strong>en</strong><br />
waardevolle therapierichting aan het uitgaan b<strong>en</strong>. ik b<strong>en</strong> nog lang niet klaar. ik wil<br />
me verder bekwam<strong>en</strong>. in nederland word<strong>en</strong> er op diverse plekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties<br />
initiatiev<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om meer bek<strong>en</strong>dheid aan emotionally focused therapy te gev<strong>en</strong>.<br />
het eFt-feestje, mijn eFt-feestje is nog lang niet voorbij, zoveel is wel zeker.<br />
Literatuur<br />
govaerts, j. (2007). Hechtingsproblem<strong>en</strong> in gezinn<strong>en</strong>. hout<strong>en</strong>: Bohn Stafleu <strong>van</strong> Loghum.<br />
hillewaere, B. & Sins, t. (2008). ervaringsgericht perspectief. in: a. Sav<strong>en</strong>ije, m.j. <strong>van</strong> Lawick,<br />
e.t.m. reijmers (red.), Handboek Systeemtherapie, 239-248. Utrecht: De tijdstroom.<br />
johnson, S.m. (2002). Emotionally focused couple therapy with trauma survivors. Str<strong>en</strong>gth<strong>en</strong>ing<br />
attachm<strong>en</strong>t bonds. new york: guilford press.<br />
johnson, S.m. (2004). Creating connection, the practice of emotionally focused couple therapy, second<br />
edition. new york: Brunner-routledge.<br />
johnson, S.m., Bradley, B., Furrow, j., Lee, a., palmer, g., tilley, D. & Woolley, S. (2005).<br />
Becoming an emotionally focused couple therapist. new york: routledge.<br />
johnson, S.m. & makin<strong>en</strong>, j. (2001). attachm<strong>en</strong>t injuries in couple relationships: a new<br />
perspective on impasses in couples therapy. Journal of Marital and Family Therapy, 27.2,<br />
145-155.<br />
Lawick, j. <strong>van</strong> (2008). hechtingsperspectief. in: a. Sav<strong>en</strong>ije, m.j. <strong>van</strong> Lawick, e.t.m. reijmers<br />
(red.), Handboek Systeemtherapie, 215-226. Utrecht: De tijdstroom.<br />
tempe, j. de (2006). emotionally focused therapy voor par<strong>en</strong>. Systeemtherapie, 18.4, 218–238.<br />
Waal, j. de (2002). in d<strong>en</strong> beginne was er hechting: de waarde <strong>van</strong> theorieën over<br />
hechtingsstijl<strong>en</strong> voor de psychotherapeutische behandeling <strong>en</strong> indicatiestelling. Tijdschrift<br />
voor Psychotherapie, 28.6, 483-500.<br />
Waal, j. de (2006). partnerrelatietherapie, regulatie <strong>van</strong> emoties <strong>en</strong> gehechtheidstheorieën.<br />
Systeemtherapie, 18.4, 200-217.<br />
Wag<strong>en</strong>aar, K. & Qu<strong>en</strong>é, h. (2008). hechting <strong>en</strong> emoties: emotionally focused therapy. in: a.<br />
Sav<strong>en</strong>ije, m.j. <strong>van</strong> Lawick, e.t.m. reijmers (red.), Handboek Systeemtherapie, 347-355.<br />
Utrecht: De tijdstroom.<br />
Woolley, S.r. (te verschijn<strong>en</strong> in 2010). Studie naar de effectiviteit <strong>van</strong> eFt in par<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>.<br />
meer informatie over eFt is te vind<strong>en</strong> op de volg<strong>en</strong>de sites:<br />
www.emotionallyfocusedtherapy.nl<br />
www.iceeft.ca<br />
www.emotionallyfocusedtherapy.us<br />
www.nyc<strong>en</strong>treeft.com<br />
SySteemtherapie – jaargang 22 nr. 1 – maart 2010