Privé Domein 95 21.01.2013 - Art Pijnenburg

Csaba Kis Róka 1981
Bekrompenheid leidt tot desillusie – Schilderkunst creëert vrijheid
Als fervent verzamelaar ben je altijd alert wat er zoal gebeurt in de kunstwereld en in
mijn geval speur ik naar specifiek nieuw jong talent met een eigentijdse kijk op wat er
gebeurt in de maatschappij. Kunst hoeft voor mij niet gemakkelijk te zijn. Ik prefereer
moeilijke schilderijen die me uitdagen. Voor mij dus niet iets moois voor boven de bank.
Uiteindelijk worden alle schilderijen esthetisch of zijn ze al esthetisch maar wil het nog
niet gezien worden. Er is een groot verschil in het lezen van een boek waarin
verschrikkelijke dingen gebeuren maar als die plaatsvinden in schilderijen wil men er niet
mee geconfronteerd worden. Het afgebeelde schijnt veel harder binnen te komen bij het
zien dan wat er wordt gelezen uit een boek. Een boek zet je weer in de kast. Een
schilderij confronteert je iedere dag weer opnieuw. En dat is goed.
Ik dacht pas geleden een interessante Engelse kunstenaar ontdekt te hebben. Uiteindelijk
was die voor mij veel te duur. Voor mij is het belangrijk dat ik nog van betekenis kan zijn
voor de kunstenaar, zijn ontwikkeling kan volgen, maar ook dat het nog prijs-waardig
voor me is en – mits het interessant blijft. Ik ga altijd het gesprek aan met een
kunstenaar, ik wil het naadje van de kous weten en zal overal wroeten om zoveel
mogelijk te weten te komen. Ik zal nooit iets opdringen maar wel kritische vragen
stellen; nou ja, eigenlijk schilder ik met de kunstenaar mee, trouwens zonder
toeschouwer bestaat het kunstwerk niet. Ik voltooi het kunstwerk. Een goed kunstwerk
zal nooit helemaal voltooid worden, iedere nieuwe generatie zal het opnieuw lezen en
herinterpreteren.
Die Engelse kunstenaar ging dus niet door. Ik liet plaatjes zien aan Aaron, die vond ze
wel goed maar zei dat hij wat plaatjes had gezien van een andere kunstenaar die hij zeer
interessant vond. Meestal vindt een kunstenaar die werken goed die in zijn nabijheid
liggen al zijn ze nog zo verschillend. Het is niet altijd zo dat onze ideeën parallel lopen
maar je gaat zeker wel eens serieus kijken. Ik schrok me rot toen ik de plaatjes zag. Zo
zelfs dat ik onmiddellijk het vliegtuig nam en de kunstenaar ging opzoeken.
Ik werd opgehaald door de galeriehoudster die te laat kwam aanhollen en me vertelde
dat ze pech had met de auto. Er was een band kapot, eerlijk gesproken was ik achteraf
liever in een taxi gestapt, ik weet namelijk niet of de wagen bij ons de keuring had
doorstaan. Erg handig kun je me niet noemen maar een nieuwe autoband krijg ik er wel
op als alles meezit. De bouten wilden niet goed meewerken, ze zaten er waarschijnlijk al
jaren op, totaal vastgeroest als een verstard systeem.
We gingen direct door naar de galerie. Er stonden wat vroegere kleine schilderijtjes tegen
de muur die me tegenvielen, onhandig geschilderd, ik heb niets tegen onhandigheid,
maar niet dit. Overigens moet je schilderijen nooit op de vloer tonen. Daar word ik heel
droevig van. Ze moeten wel vrij ‘hangen’. Ik wilde onmiddellijk naar zijn atelier dat
ergens ver weg in een buitenwijk lag. Een oud, art-deco-achtig huis waarin meerdere
kunstenaars een atelier hebben. De schilderijen hingen wegens ruimtegebrek over elkaar
heen op de muur gespijkerd. Onmiddellijk zag ik dat deze hééél goed waren. Niet om te
hebben voor de gewone man, nee ellendig en verschrikkelijk. Zeker er zullen mensen zijn
die er nachtmerries aan over houden. Erger dan de schilderijen van Aaron van Erp ooit
zijn geweest. Wel fantastisch geschilderd en heel belangrijk.
p.1
Budapest ziet er vredig uit vanuit mijn hotelkamer

Ik kan me niet voorstellen dat wij Nederlanders onze identiteit in een tentoonstelling ‘Im
Frage’ zouden stellen. Wij zijn immers veel meer dan ‘Een koekje bij de thee’. Trouwens
hoeveel echte Nederlanders zijn er nog ? Zijn we in de loop der eeuwen niet vermengd
met vele oorspronkelijke andere nationaliteiten. In zijn algemeenheid hebben
Nederlanders een open karakter en zijn we – Wilders uitgezonderd – niet bang onze
wolkenachtig-etherische identiteit te verliezen. Voor de Hongaren ligt de kwestie
kennelijk moeilijk op de maag. Te begrijpen misschien ook wegens de jarenlange
onderdrukking door de Russen bijvoorbeeld, die vanaf 1945 het Hongaarse leven
bepaalden en waar in 1989 een einde aan is gekomen en zeker als in 1991 de hele
Sovjet Unie uiteen valt. Ouderen onder ons herinneren zich nog wel de onderdrukte
opstand in 1956 en vele Hongaren die toen in Nederland zijn opgenomen.
Kortárs Válaszok eindigt zijn artikel in ‘Paprika Town’ over de tentoonstelling “What’s
Hungarian” in het Mücsarnok misschien wel met de juiste opmerking dat Hongarije een
mengsel is van verleden, de huidige toestand en een onbepaalde toekomst dat
weerspannig, toch trots, een raadsel voor de meesten blijft. (1)
Om de schilderijen van Csaba Kis Róka te begrijpen is nodig iets van de geschiedenis van
de Hongaren te begrijpen.
Verleden
In 1301 stierf de laatste koning uit de Hongaarse dynastie der Arpaden. De veroveringen door de Habsburgse
dynastie (1526-1867) en het Ottomaanse Rijk (de slag bij Mohács 1526) betekenden een 150 jaar
durende bezettingstijd en verdeelde het land in drie delen. Een Turks middendeel (en met de hoofdstad Boeda),
een koninkrijk onder Habsburgs bestuur in het noorden en westen en Transsylvanië, een vazalstraat van de
Turken, in het zuiden. In 1683 viel Hongarije na het mislukte beleg van Wenen geheel in Habsburgse handen.
Het zelfbewustzijn van de Hongaren nam in de loop van de tijd toe met als gevolg dat ze in de 18 e en 19 e eeuw
regelmatig in opstand kwamen tegen de Oostenrijkers. 1848 is een belangrijk jaar. In veel landen breken met
meer en minder succes opstanden uit voor het verkrijgen van meer vrijheden. Die van Hongarije mislukte maar
nog ieder jaar vindt op 15 maart een herdenking plaats op het Heldenplein in Budapest. In 1867 bereikten
Oostenrijk en Hongarije een compromis en kreeg het land een min of meer gelijke status in de Oostenrijks-
Hongaarse Dubbelmonarchie. (1867-1918). De expansie politiek van grootmachten met als aanleiding de
moord op de troonopvolger Frans Ferdinand van Oostenrijk veroorzaakte de Eerste Wereldoorlog.
Twintigste eeuw
Na de Eerste Wereldoorlog viel de dubbelmonarchie in vele stukken uiteen; er ontstond een onafhankelijk
Hongarije maar raakte twee derde van zijn grondgebied en driekwart van zijn inwoners kwijt die de autoritaire
admiraal Miklós Horthy tijdens het interbellum trachtte ongedaan te maken. In 1944 werd Hongarije door de
Duitsers bezet. In 1945 bevrijdden de Russen Hongarije maar traden direct op als de nieuwe machthebbers –
het Stalinistische tijdperk en nieuwe onderdrukking volgde. Een nieuwe opstand van de Hongaren volgde in
1956 waarbij veel Hongaren naar het westen vluchtten.
23 Augustus 1989 viel het IJzeren Gordijn uit elkaar en ontstond de Republiek Hongarije. De eerste vrije
parlementsverkiezingen vonden in 1990 plaats en trad het in 1999 toe tot de NAVO en de Europese Unie in
2004. (2)
Kaart Oostenrijk-Hongarije 1914 Hongarije 1918 Hongaarse vlag
Sinds 2010 is in Hongarije de Fidesz partij van Viktor Orbán aan de macht. (5)
De partij werd in 1989 opgericht en gold lange tijd als een liberale partij.
Geleidelijk aan veranderde Orbán steeds meer in een populist en ontwikkelde zich als een
neo-conservatief. De Fidesz partij heeft sinds 2009/2010 2/3 van alle stemmen (263 van
de 386 zetels) wat zo ongeveer de alleen heerschappij inhoudt.
2 Januari 2012 volgt er een grote demonstratie tegen zijn bewind. De nieuwe mediawet
die zijn partij aankondigt houdt beperking van persvrijheden in, onafhankelijke leden
mogen in geen mediabesturen zitten, krijgen geen geld en worden gecontroleerd.
Er wordt niet naar een maatschappelijk draagvlak gezocht.
p.2

Andere beperkingen zijn dat alleen het huwelijk tussen man en vrouw wordt erkend,
Zwervers en Roma-mensen worden de stad uitgejaagd en moeten voor zeer weinig geld
werk verrichten.
Op de website van ‘Die Welt’(3) werd op 6 december een commentaar gepubliceerd van
Ádám Fischer, de beroemde Hongaarse dirigent die uit protest tegen de inwerkstelling
van de omstreden media- en cultuurwetten in 2011 terugtrad als directeur Muziek van de
Hongaarse Opera. In dit artikel wordt een interview met Fekete geciteerd dat op 21
november verscheen in het tijdschrift ‘Demokrata’. Over de Hongaars-Joodse schrijver
György Konrád zegt hij: “we moeten ervan uitgaan, dat men in het buitenland ook
György Konrád als een Hongaar ziet, los van wat hij er zelf over zegt”… In hetzelfde
artikel merkt Fekete ook op dat de kunstenaars die de regering en het land in het
buitenland bekritiseren geen lid kunnen worden van de Kunstacademie.
In de Frankfurter Algemeine (4) zegt Konrád dat de hoofdrolspelers in de Hongaarse
politiek provincialisten zijn die uit dezelfde stal komen als de dorpspolitici die tot 1989
schatplichtig waren aan het communistische regime. Ze voelen zich gefrustreerd en zijn
door iedere vorm van kritiek gekrenkt en dat ze zich iedere keer door wraakgevoelens
laten leiden en een beroep doen op protserige nationalistische sentimenten. De
parlementsleden zijn allemaal ja-knikkers die een parlementaire dictatuur hebben
gecreëerd zodat eigenlijk Hongarije als EU-lid tegenover de Europese Unie staat.
Protesten uit alle hoeken van de samenleving: de bankwereld, cultuur, godsdienst en rechtspraak eisen vrijheid
van meningsuiting tegen de oprukkende macht van de Orban regering. (jan. 2012) derde plaatje: oud kwaad
dat aan herrijzenis begint
De Jobbik Partij(AFP) met partijleider Gábor Vona is een andere radicaal-rechtse
Hongaarse politieke partij – de betere keuze en meer naar rechts – Hongarije is van de
Hongaren – vooral haat tegen Joden en Roma.(5)
MMA ofwel de Hongaarse Academie van Beeldende Kunsten
De sterke arm van Viktor Orbán heeft ook al ingegrepen in de MMA (voor alle kunsten)
en heeft de 80jarige György Fekete aangesteld als de nieuwe president.
Het Mücsarnok of Kunsthalle verliest voor het eerst sinds haar bestaan sinds 1896
haar onafhankelijkheid aan het MMA. Één instantie krijgt nu de volledige macht over alle
belangrijke musea zoals Iparmüvészeti (Museum voor Toegepaste Kunst), het
Szépmüvézeti (Museum voor Schone Kunsten) en de Magyar Nemzeti Galéria (Hongaarse
Nationale Galerie) en komen allemaal direct onder de verantwoordelijkheid van het MMA.
Op de website van Het MMA staat onder andere:
“We, Hungarian citizens - writers, artists and scientists by profession –who live in the everyday life of our
country and sense and bear the consequences of government decisions, have red and heard with increasing
indignation the libellous statements made in the world press and media by certain political circles
on the ‘democracy deficit’ in Hungary.” (6)
Fekete mag de komende jaren het culturele beleid gaan bepalen. Het MMA heeft haar
onafhankelijkheid kwijtgeraakt.
p.3

Vanaf januari 2013 krijgt het MMA de complete zeggenschap over de verdeling van
subsidies en wie en wat er financieel ondersteund gaat worden. Fekete staat bekend om
zijn conservatieve ideeën, dit betekent dat er voor vrije, alternatieve kunst geen geld
meer beschikbaar komt. Als je als kunstenaar kritiek hebt op de regering kun je het wel
helemaal schudden en hoef je niet meer te denken aan een tentoonstelling.
(zie ook Paul Rosenmöller en het populisme in Europa – Hongarije 28.11.2011) (7)
Samen met Csaba Kis Róka heb ik nogmaals het prachtige Szépművészeti Múzeum (zie Pr.
Domein 83) bezocht maar nu ook de ‘Műcsarnok Kunsthalle’, beide tegenover elkaar aan
het Heldenplein gelegen. Ik was zeer benieuwd naar deze Kunsthalle omdat daar een
tentoonstelling plaatsvond die blijkbaar voor de Hongaren van groot belang is en handelt
over de vraag:
“What is Hungarian?”
Ik ben me natuurlijk direct gaan verdiepen in die Hongaarse identiteit. Er waren in de tentoonstellingen geen
bijschriften of enige uitleg dan in de Hongaarse taal zelf die ik niet beheers. Dit zou op zich al kunnen
betekenen dat er geen gerichtheid naar buiten is en dat de Hongaren in zichzelf gekeerd zijn, nationalistisch
getuned. Later op internet las ik wel enkele artikelen in Paprika Town (het gezichtspunt van een Engelsman
vanuit Budapest) van een zekere Kortárs Válaszok (1) die onder meer stelt dat alleen al de titel
onzekerheid, twijfel zelfs, een soort levensangst oproept over de nationale identiteit van de Hongaren.
Zelf vond ik de tentoonstelling eerder saai dan opwindend, georganiseerd door Gábor Gulyás(9), directeur van
het Múcsamok Kunsthalle – afgetreden wegens de enorme kritiek van de regering op de tentoonstelling maar
door diezelfde regering eerder benoemd – en die door de nieuwe directeur György Fekete omschreven werd als
een blasfemie voor de Hongaarse natie. Volgens Fekete moet de kunst voldoen aan drie eisen: 1. een rijp
oeuvre dat sociaal en artistiek wordt erkend. 2. Interesse toont in publieke zaken. 3. een ondubbelzinnig
nationaal sentiment. Volgens Fekete behoren kunstenaars ten volle het land te aanvaarden met haar taal, met
inbegrip van haar fouten en gebreken – kunstenaars die zich geheel thuis voelen en niet naar het buitenland
reizen teneinde aldaar Hongarije te beschimpen. (bedoelt hier waarschijnlijk G. Konrád die in Berlijn is gaan
wonen). Fekete wil naar een vijf jaar lang salon systeem volgens zijn normen. Geen uitingen van blasfemie
tegen de hervormde en katholieke kerken. Fekete heeft niets van doen met de door deze kunstenaars bedoelde
democratie die hij geen democratie noemt omdat deze als minderheid de meerderheid zijn eisen wil opleggen.
Hij noemt het anti-democratisch, fascistisch, communistisch; een vorm van pseudo-liberalisme.
Fekete zal zich mateloos geërgerd hebben aan bijvoorbeeld het werk van János Borso en
Lilla Lörinc) waar in een video-installatie het Hongaarse Parlement op zijn grondvesten
begint te trillen en uit elkaar valt. (www.borsoslorinc.com)
Onveranderlijk onverbeterlijk land - immovable land
Adrián Kupcsik (1969) zelfportret v.l.n.r. als een zigeuner, Jood, Chinees, Afghaan, Afrikaan, Indiaan, Tartaar,
Tibetaan en Turk.
Als Fekete en zijn aanhangers het nationalisme huldigen zal deze de hierboven weergegeven portretten van
Adrián Kupcsik zeker tot de blasfemie rekenen waarover hij het heeft. ‘Hongarije voor de Hongaren’, Kupcsik
toont subliem de minimale verschillen tussen mensen aan. De wereld zal nooit beter worden als we aan zelf-
ingenomen standpunten vasthouden en daarom is het goed dat er kunstenaars zijn die haarfijn hierop wijzen.
p.4

De grote Afrekening van Csaba Kis Róka
Csaba was niet vertegenwoordigd in “What’s Hungarian”.
Er zijn drie kenmerken die opvallen bij het zien van de schilderijen van Csaba kis Róka.
Ten eerste vallen de figuren en landschappen op die Csaba schildert, ten tweede hoe ze
zijn geschilderd en ten derde de inhoud en context waarin ze weergegeven worden.
Over de inhoud en context zegt Csaba:
“Ik schilder nooit het verleden. Dat is een misvatting. Ik schilder altijd het heden, ik leef in het
heden. Het heden is afhankelijk van het verleden. Als je het verleden kent dan begrijp je het heden
meer. Ik schilder communistische kleding omdat deze motieven het heden kunnen verklaren. De
huidige politieke situatie is vergelijkbaar met de communistische overheersing. De levende
puinhopen zijn er nog steeds en zijn vervlochten in het volk.”
In zekere zin constateer ik direct een verwantschap met Aaron van Erp. Beide kunstenaars verbeelden het
kwaad in de wereld dat iedere keer in andere vormen kan verschijnen. Bij Aaron is het kwaad ongrijpbaarder
dan bij Csaba wat alles te maken heeft met het recente verleden en heden van de laatste. Ze rijten niet alleen
de figuren op de schilderijen open maar bovenal de toeschouwer die dit allemaal te verwerken krijgt. De zich
herhalende geschiedenis in het heden van de Hongaren wordt op gruwelijke wijze blootgelegd. Moeten deze
werken getoond worden, mag je dat mensen aandoen ? Ja, ja zeker weten, het is zelfs een verplichting.
Schilderijen zijn er immers niet alleen om mensen te plezieren, ze een aangenaam plaatje voor boven de bank
te verschaffen. Om echte wonden te genezen dienen deze eerst op allerlei terreinen, ook die van de kunsten
aan de orde te worden gesteld. Pas als de grote schokken voorbij zijn zullen ze als toetje na mooi en esthetisch
gevonden worden, ja dankzij de verschrikking die er vanuit gaat.
Manier van schilderen
Het werk van Csaba oogt wat schilderwijze betreft zeer klassiek – overgangen van
kleurengamma’s – gemengde bruinlagen die overgaan in andere lagen – geen abrupte op
zichzelf staande kleuren – geen - om een muzikale term te gebruiken atonale kleuren. Op
mijn vraag hierover vertelde Csaba dat hij wat schilderwijze aansluiting zoekt, de relatie
wil herstellen, met schilders uit het verleden zoals Titiaan(1477-1576), Tintoretto(1518-1594)
El Greco(1541-1614), Velasquez( 1599-1660), Goya(1746-1828), Rembrandt(1606-1669), Fuseli
(1741-1825), Millet(1814-1875) en de Hongaarse schilder Lásló Mednyánsky(1852-1919) waar-
van prachtige werken in het Szépművézeti Museum aan het Heldenplein te bewonderen
zijn. Csaba schildert als eerste laag een impasto (een dikke olieverflaag rechtstreeks uit de tube) onderlaag
met warme gelen, okers en rood- achtige kleuren. Gewoonlijk begint Csaba met het schetsen van de motieven
met een ietwat donkerder kleur dan de onderlaag, daarna worden de hoofd- kleuren bepaald. Het komt
regelmatig voor dat de hele compositie om de kleur verandert. Als de eerste laag droog is wordt de volgende
dun aangebrachte belangrijkste kleur donker bruin, gebrande omber (roodachtig-bruin) of ‘Van Dyck bruin’ in
de smalle groeven van de impasto laag aangebracht. Daarna volgen kleuren die lichtheid en donkerte
benadrukken. Het eindresultaat is dat een warme glanzende gloed het hele schilderij doorstraalt.
Bruin is wel de kleur van het doodgaan, ellende en rottende lichamen: de sterfelijkheid.
Figuren en landschappen
The lake, 120x100, 2012 Mednyánsky: Horror scène atelier Csaba sch. Hangen over elkaar
‘The Lake’ is zo’n voorbeeld en geïnspireerd door het werk van Lásló Mednyánsky die gedurende de
eerste wereldoorlog slagvelden en landschappen schilderde. Mednyánsky leefde in de tijd van de Habsburgse-
Hongaarse Dubbelmonarchie (1867-1918) en wordt ook wel de schilder-filosoof genoemd, was van
aristocratische afkomst, studeerde aan de academie voor Beeldende Kunsten in München en de Ëcole des
Beaux-Arts in Parijs (1872-18786, reisde naar Wenen, bezocht de Szolnok kunstenaarskolonie in herfst 1877 en
Italië in 1878. Lásló Mednyánsky kreeg zijn enige solo tentoonstelling in 1897 in Parijs bij Galerie Georges Petit.
Van 1905-1911 leefde hij in Budapest. Polilitiek gezien verzette hij zich in geschriften tegen de Pan-Slavische
bezetters.
p.5

Mednyánszky kon ook goed teruggetrokken leven. In 1861 verhuisde hij naar het kasteel van zijn grootvader in
het noord-oosten van Slowakije (Spišská Belá). In de Tweede wereldoorlog zijn veel werken vernietigd. In zijn
werken bespeuren we invloeden van het impressionisme, symbolisme en art-nouveau.
Mednyánszky: Soldiers drawing a gun amoung the mountains - Watering
Csaba Kis Róka : Elastic Love, oil on canvas, 95x85, 2012 Less or more, 120x85, 2012
‘Elastic Love’ is vol dreiging geschilderd met gebrande sienna-achtige overgangen en
steekt een zich voortbewegende naaktbleke figuur af tegen een onheilsbrengende
wolkenlucht die slechts de kale silhouetten van een stad weerschijnen.
De naaktfiguur mist beide armen en zijn rechterbeen is een enorme FALLUS waarmee
hij met kracht de kale ijzige grond breekt bij iedere stap die hij zet. De fallus als
machtssymbool, die zoveel dictators kenmerken in letterlijke en figuurlijke zin, de
ongetemde honger die ervan uitgaat, de intrinsieke onzekerheid die wordt omgezet in
bandeloze penetratie van inbezitneming van gedachten, gevoelens, vrijheid van anderen.
Hoe groter het ego - hoe groter de fallus - des te groter de uitoefening van macht en
onderdrukking van de ander. In feite echter is het een machteloze figuur die zijn eigen
ondergang tegemoet gaat, ontdaan van zijn menselijkheid die alleen uit is alles en
iedereen te vernietigen. Volgens Csaba heeft de geschiedenis bewezen dat veel Europese
landen en volkeren op veroveringen uit waren en landen hun identiteit afnamen om hun
eigen religie en cultuur op te leggen.
‘Less or more’
In dit schilderij herkennen we onmiddellijk Hitler die als een Icarus door eigendunk
en hoogmoed naar beneden is gestort overal verwoesting achterlatend. Helaas is zijn
ideologie nog steeds niet uitgedoofd. Het duikt iedere keer weer op. Iedere democratie
behoort alert te zijn omdat voordat we het weten weer terecht kunnen komen in
vermomde nieuwe kleren van de keizer. Csaba is in staat verschrikkelijke dingen
verschrikkelijk mooi weer te geven.
p.6

Olijfgroenen gaan over in grijs-witten, beetjes rood als complementaire kleur vormen
slierten haar van een sovjet-medusakop die naast Hitler ligt en bloedslierten van zijn
eigen uitgepoepte dode lievelingshond ‘Blondi’. Staand achter Hitler zien we een
Hongaarse boef die met Hitlers ideeën dacht mee te liften.
Pride and Prejudice,130x90, 2011
Wilde je vooruit komen in de Russische ideologie dan moest je al heel vroeg lid worden
van de kinderen van Oktober (van 6-10 jaar) en daarna van de Jonge Pioniers (11-14j)
die werden geïndoctrineerd in de Sovjet-ideologie. Ze droegen allen hetzelfde kostuum:
een witte bloes en een rode sjaal die los geknoopt om de hals zat. Na het 14 e jaar werd
je lid van de Komsomol. In ‘Pride and Prejudice’ zien we zo’n voorbeeld. De jonge Pionier
weet niet beter, hij is aan één oog blind, onder zijn linkerarm klemt hij het hoofd van
Lenin, oprichter van de Pioniers, in de rechterhand houdt hij een plastic reukzakje
met daarin lijm die je ‘high’ maakt. De lucht is geheel hallucinerend weergegeven.
De hond bijt nog niet door, houdt de penis voorzichtig vast tussen de tanden.
New Deal, 120x90, 2012- Flayed Boy, 125x50, 2012-Titiaan, 12j Ranuccio Farnese zoon hertogin Parma 1542
‘New Deal’ is in bruine-oker tinten opgezet en toont ons duidelijk Lenin met een enorme
penis, hamer en de rode sjaal als ingrediënten die staan voor het communisme.
Lenin kijkt somberboos en boven links lijkt een vogel naar beneden te storten. Het lijkt
erop alsof de boer (koelak) uit de borst van Lenin voortkomt, in ieder geval zit de koelak
vastgeklonken aan Lenin, de rode sjaal van de pioniers zit duidelijk om beiden heen
geknoopt. Lenin en Stalin zouden het gevecht aangaan om de zelfstandigheid van de
boeren te onderwerpen door hun bezittingen af te nemen om deze te collectiviseren.
“Kameraden arbeiders. Voorwaarts naar het laatste, beslissende gevecht”. (8)
p.7

De arbeidersklasse werd opgezet tegen de boeren, die ofschoon ze in de minderheid
waren, als een groot gevaar werden gezien. Lenin roept op tot een meedogenloze oorlog
tegen de boeren: “Doodt ze allemaal!”(8)
Onder Stalin zijn miljoenen boeren om het leven gekomen. Lenin en Stalin hebben de
grond onder de boeren afgebroken, de ooit zelfstandige boer rest niets anders dan zich
via zijn lijmzakje in een andere wereld te geraken.
Het zaad van ‘New Deal’ is ‘The Same Deal’ kan overal opnieuw wortel schieten. In
Hongarije van nu zijn het vooral minderheden als joden, zigeuners en kunstenaars die
doelwit zijn. ‘Hongarije is voor de Hongaren’ zingen de partijen van Fekete en Jobbik in
één koor.. We herkennen hier de PVV van Wilders.
‘Flayed Boy’ is een interpretatie van Csaba na het zien van het schilderij van Titiaan,
maar het rode vest van de jonge man is getransformeerd in een gevilde jonge man en
zijn arm loopt uit in een vervormde tweevingerige hand. Veel van de door Csaba
geschilderde handen zijn vervormd of niet aanwezig en drukken machteloosheid uit.
It’s no game, 130x90, 2012 Loosing Souls, 150x100, 2012 One Way, 140x100, 2012
‘It’s no game’ – ‘Loosing Souls’ – ‘One Way’
Volledig machteloos en ontarmd is de man met snor in ‘It’s no Game’ met alleen de
hamers van de communistische partij, die uit zijn afgehakte armen komen en voor
ontmenselijking staan. Zijn stijve penis, vol dodelijk zaad, platgedrukt tegen de
opgeblazen buik, zojuist ontploft, is een machtssymbool, schiet de figuur als een raket
naar boven waar deze uiteenspat en al zijn rotheid op de aarde spuwt.
‘Loosing Souls’
Bij het zien van dit schilderij dacht ik direct aan een foto van Frans Jozef 1 van
Oostenrijk(1830-1916), keizer van Oostenrijk en koning van Hongarije(1848). De hamer
verwijst naar zijn conservatieve karakter en de hond draagt reeds de rode ster van het
communisme. Franz Jozefs borst en buik zijn opengesneden met alle ingewanden die
naar buiten bollen. Csaba dacht hierbij vooral aan de geslachte os van Rembrandt die hij
zo bewondert. Het herinnert er Csaba bovendien aan dat zijn vader slager was.
Hongaarse families hielden varkens en slachtten die gedurende de wintermaanden. Alles
is sterfelijk en vergankelijk, er loopt slechts een dunne lijn tussen leven en dood. Het
schilderij is ondanks de gruwelijkheid fraai geschilderd in bruinen, okers, blauwen en
gelen (zie p.6 Mednyánszky). De jonge knaap wiens waaierige haren worden meegezogen
door sneldrijvende wolken heeft de rode sjaal van de pioniers om en houdt een enorme
fallus vast. Alles loopt door elkaar in dit schilderij alsof een droom gebeurtenissen in tijd
doorheen laten lopen op steeds bewegende wolken. Zelf heb ik het gevoel dat de
vreselijke voorstelling me niet hindert en ik alleen een sfeerachtig schilderij zie.
p.8

In 2007 studeert Csaba af aan de ‘Hungarian University of Fine Arts’.
Csaba Kis Róka(1980) heeft de omwenteling en de verhalen meegemaakt en merkt aan
den lijve dat oude tijden in nieuwe vaten worden gegoten. Gezwellen van vliegende
Higgs deeltjes die snerpend geluidloos gierend zich met duizelingwekkende snelheid
bewegen tussen het persoonlijk onbewuste-bewuste van de kunstenaar en collectieve
onbewuste van een natie om uiteindelijk als – zwambollenpaddestoelenplofkippen - aan
de oppervlakte uit elkaar te spatten.
Diversity in Nature, 170x200, 2010
Op pagina 2 heb ik de kaarten van Hongarije in 1914 en 1918 laten zien waar het twee
derde van zijn grondgebied en driekwart van zijn inwoners kwijtraakte en nieuwe landen
ontstonden. De enorme penissen staan voor macht en dominantie en brengen meestal
verderf, de ratten rukken op, verwoestingen, seksueel misbruik zijn aan de orde van de
dag. De rechtse partijen die nu aan de macht zijn willen graag dat grondgebied terug en
spreken over de hereniging van een ‘Groot-Hongarije’, een utopie hopen we, maar wel
sluimerend gevaarlijk.
Alle werken van Csaba Kis Róka verbeelden allegorieën en metaforen die door min of
meer vrije associaties tot stand komen. Een volgende keer wil ik terugkomen op de tekeningen en
keramische werken van de kunstenaar en een vergelijking maken met het werk van Aaron van Erp die zeer op
dit werk gesteld is.
1. Kortárs Válaszok: Paprika Town, What is Hungarian?, 5 August 2012
2. Geschiedenis van Hongarije o.a. Wikipedia
3. Die Welt: Ungarns rechtextreme und ihr Hass gegen Juden, 28.11.2012
4. Frankfurter Algemeine Gyórgy Konrád contra Orbánistan, 19 jan. 2012
5. Wikipedia; Fidesz en Jobbik partijen
6. Website: www.mma.hu/allasfoglalas
p.9

7. Paul Rosenmöller en het populisme in Europa – Hongarije 28.11.2011
8. Wikipedia: Rusland – Russische Hongersnood 1921
9. Julia Michalska: Kracht van conservatieve kunst academie van Hongarije groeit
Gábor Gulyás: Curator of What is Hungarian ? Benoemd en ontslagen door het MMA en vervangen door
de tachtigjarige Gyórgy Fekete, tentoonstelling 2 aug. 2012- 14 oktober 2012
10. Adam Fischer in Axel Springer AG: Ungarns unabhänige Künstler müssen protestieren, 2012
Adam Fischer trad in 2010 af als muziekdirecteur van Hongaarse Staatsopera tegen de gevoerde
kultuurpolitiek.
11. Henk Hirs, kuifje in Hongurië – Fidesz en extreem rechts, 22 maart 2011
12. Spiegel online: het vernietigen van de democratie – Hongaren Protest controversiële nieuwe grondwet
01/03/2012
13. Europa Nu: Hongaarse democratie onder druk – politieke situatie
14. Andréas Földes interview met Gyórgy Fekete: The lunatics have taken over the asylum
15. NRC.nl: Tienduizenden Hongaren demonstreren tegen nieuwe grondwet, 2 januari 2012
16. Kortárs Válaszok: In Mi A Magyar? What Is Hungarian ? Contemporary
17. Lorenso Fusi curator Liverpool Biennal 2010: Csaba kis Róka
18. Áron Fenyvesi: Catalogue Csaba Kis Róka, NKA, 2010 www.acbgaleria.hu
16. Andréas Földer interview wit György Fekete: The lunatics have taken over the asylum.
p.10
www.artpijnenburg.com