landgoed Elswout - Cobraspen

Gemeente Bloemendaal

Elswout
In het lommerrijke Overveen, aan de voet van het binnenduin en de nabij gelegen
stad Haarlem, bevindt zich het monumentale landgoed Elswout. Gesticht in de 17 de
eeuw heeft het anno 2009 al die jaren de grandeur weten te behouden.
Het 85 hectare grote landgoed is sinds 1970 eigendom van Staatsbosbeheer.
De hoofddoelstelling van Staatbosbeheer is om het hele landgoed, zoals gebouwen,
tuin en park, zo goed mogelijk in stand te houden en waar nodig te herstellen.
Schilderij van Elswout door Jan van der Heyden (1637-1712) in vogelvlucht rond 1665.

Kaart van Haarlem en omgeving in de 17e eeuw met in de rode circel het gebied Elswout.

Historie
Sinds de eerste aankopen in de jaren dertig van
de zeventiende eeuw, verrees op de plek van het
huidige herenhuis Elswout een paleisachtig klassiek
woonhuis met bijgebouwen. Rondom voorzien van
een weelderige formele tuinaanleg met sterrenbos en
kleurrijke parterres ingevuld met buxushaagjes en
beelden.
De binnenduinrand trok de Amsterdamse elite om te
genieten van het buitenleven en daar hun zomerverblijf
te stichten. Elswout was in die periode van de
Gouden Eeuw toen al een parel in de natuur en zou
verschillende koninklijke gasten binnen haar poort
ontvangen.
Familie Borski
Elswout kende meerdere eigenaren maar het landgoed
breidde vooral uit in de 19 e eeuw, toen het bewoond
werd door drie generaties Borski.
Onder deze Amsterdamse bankiersfamilie, die ook
een aantal aangrenzende buitens wist te bemachtigen,
bereikte het landgoed qua omvang haar hoogtepunt.
Carel du Molijn Gabriël Marselis
1609 - 1673
A. Romswinkel
1657 - 1738
Fam. G.P. Boudaen Jacob Jac. zn. Borski Willem I Mevr. J.J. Borski
1746 - 1794
1765 - 1814
1764 - 1846
Bankier Willem Borski I
Willem Borski I (geboren in Amsterdam in 1765),
begon zijn carrière vierentwintig jaar later in de
woelige periode van revolutie en beroering.
Hij was koopman van beroep maar begon tegelijkertijd
omvangrijke activiteiten in de geldhandel en ging
bankieren. In korte tijd zou hij niet alleen miljoenen
guldens vergaren maar wist hij bovendien ook de
economisch slechte Franse jaren door te komen.
Korte tijd daarna, op 25 jarige leeftijd, trouwde hij
met Johanna Jacoba van de Velde. Omstreeks 1800
was Borski vermoedelijk de grootste commissionair in
buitenlandse leningen in Nederland en een onmisbare
spil voor bijvoorbeeld het bankiershuis Hope &
Co bij het plaatsen van emissies. Hij belegde zijn
kapitaal in aandelen, obligaties en onroerend goed.
De vermogende familie Willem Borski behoorde
niet tot de regentenfamilies maar tot de rijke burgerij
van Amsterdam. In 1809 woonde de familie op de
Keizersgracht 566 in een dubbel grachtenpand met veel
personeel, dat Willem voor 50.000 gulden had gekocht.
Daar verbleef de familie grotendeels in de winter en er
werd kantoor gehouden. De zomers brachten zij door
op Elswout waarvan Willem Borski het herenhuis
in 1805 liet vernieuwen naar een ontwerp van de
Amsterdamse architect B.W.H. Ziesenis.
De tuin en parkaanleg was toen reeds door zijn
voorganger Jacob Boreel in de landschapsstijl
veranderd.
Borski Willem II
1799 - 1881
Gezicht in Elswout in de 18e eeuw.
De eigenaren herenhuis Elswout van 1636 - 2009
Borski Willem III
1834 - 1884
L.H. Prins

De weduwe Johanna Borski aan de beurs
Na de dood van Willem Borski I in 1814, zette zijn vrouw Johanna Borski-
van de Velde als ervaren zakenvrouw de zaken voort, 50 jaar oud. Zij wist
de plaats van de firma Wed.W.Borski op de eerste rang van de Amsterdamse
geldhandel te krijgen. Gesteund door haar procuratiehouder J.B.Stoop,
latere firmant en toeziend voogd over de kinderen, liepen de
zaken voorspoedig. Zij is dan niet de weduwe ‘op’ de beurs,
maar ‘aan’ de beurs, want vrouwen op de beursvloer waren
in die tijd niet gewenst.
De Nederlandsche Bank
Mevrouw Borski was een zakenvrouw met
visie en durf. In 1814 richtte koning Willem I
de Nederlandsche Bank op en bepaalde dat het
aanvangskapitaal vijf miljoen gulden moest
bedragen. Maar twee jaar later was dat bedrag
nog niet bereikt. Het was uiteindelijk mevrouw
Borski die de stap waagde om in te tekenen op de
resterende twee miljoen gulden, waarna het ‘octrooi’
werd verleend. De Nederlandsche Bank was van de
ondergang gered. Intussen waren haar zonen Willem II
en Johannes (Jan) al enige tijd medefirmant, maar mevrouw
hield de touwtjes strak in handen en nam uiteindelijk de
beslissingen. In 1844 trok zij zich terug uit de firma en overleed
twee jaar later.
Willem Borski II
Op het kantoor van zijn moeder, Johanna Borski, werd Willem II na haar
overlijden de voornaamste persoon van de firma Borski. Na zijn huwelijk
met de schatrijke Amsterdamse Cathérine A.Boode kreeg het echtpaar drie
kinderen: Johanna Jacoba, Louise Cathérine en Willem Borski III.
Het gezin ging vervolgens Elswout bewonen en het Amsterdamse
grachtenpand Keizersgracht 566. Willem II wist net als zijn ouders het
grondgebied in de Overveense regio enorm te vergroten, evenals het
familiekapitaal. Hij verbleef vaak het hele jaar rond op Elswout, dus ook
in de winter, terwijl de zaken in Amsterdam voor hem werden behartigd.
Hij overleed op nieuwjaarsdag 1881 en werd begraven op het Overveense
kerkhof. Zijn drie kinderen zouden kort daarna de enorm grote erfenis
verdelen. Het grondbezit van de Borki’s en later hun erven, was op het einde
van de 19de eeuw uitgebreid tot maar liefst 2000 hectare.

Willem Borski III
Kleinzoon Willem Borski III, een vooruitstrevende man,
erfde uit de nalatenschap van zijn ouders het landgoed Elswout.
Het herenhuis was niet direct zijn smaak en hij besloot in
1882 een nieuw Elswout te laten bouwen, de vierde op rij.
Architect C.Muysken kreeg van Borski de opdracht het
huidige neorenaissance huis te ontwerpen. Door zijn plotseling
overlijden in 1884, in een hotel in Frankrijk op nog geen
50 jarige leeftijd, werd de bouw op Elswout direct stopgezet.
Het huis was eigenlijk maar half afgebouwd. De buitenzijde
van het huis, inclusief het dak met lichtkap met alles erop
en eraan was voltooid. Ook de terrassen rond het huis, de
orangerie en de boerderij waren al ver gevorderd, maar van
binnen was het huis nog grotendeels een lege huls, op de
verdiepingsbalken en binnenmuren na. Omdat er aan de
binnenzijde geen aftimmeringen meer zouden komen werden
de ramen eenvoudigweg met houten klossen in de kozijnen
vast gezet. Op het glas van de ramen werden aan de binnenkant
gordijnen geschilderd om van een afstand toch een bewoonde
indruk te krijgen. Deze situatie bleef bestaan tot aan de Duitse
bezetting in 1940.
Leegstand
In de Tweede Wereldoorlog namen de Duitse bezetters bezit
van het landgoed. Het lege huis werd door hen provisorisch
gebruiksklaar gemaakt en diende als belangrijk telefoon- en
radiostation. Op het dak werd een zendmast geplaatst.
Na het vertrek van de Duitsers in 1945 zou het grote huis voor
verschillende doeleinden worden gebruikt. Met tussenpozen
van opnieuw leegstand verhuurden de erven het huis als school
voor de Montessori-afdeling van het Kennemer Lyceum,
het Jac.P.Thijsse-lyceum. Eind jaren vijftig van de vorige
eeuw werd de gemeente Bloemendaal eigenaar van Elswout.
Het landgoed werd voor het publiek opengesteld.
Interieurontwerpen door architect C. Muysken ca. 1882.

De geometrische kaart of plattegrond van Elswout. Gemaakt in 1812 door landmeter Hendrik van Zutphen.

Staatsbosbeheer
Tenslotte nam de Staat der
Nederlanden in 1970 het
landgoed van de gemeente
Bloemendaal over.
Staatsbosbeheer vestigde in
het leegstaande huis tot 1992
de Zocher tuinbouwschool,
een lagere tuinbouwopleiding
voor toekomstige bloemisten of
hoveniers. Staatsbosbeheer ging
uiteindelijk op zoek naar een
serieuze gebruiker van het huis.
In 2000 kreeg de eigenaar van
B.V. Nederlands Monumenten
Bezit de grond waarop het
landhuis staat voor zestig jaar in
erfpacht voor het symbolische
bedrag van één gulden op
voorwaarde dat het landhuis zou
worden afgebouwd in de door
Borski en Muysken beoogde
staat. De restauratie of
afbouw zou voor rekening
komen van Cobraspen
Vastgoedontwikkeling. Met een
kanonschot gaf burgemeester
L.A.Snoeck-Schuller van
Bloemendaal op 20 oktober
2002 de officiële start van de
restauratie alhoewel deze twee
jaar later pas daadwerkelijk
begon.
Buitengezichten op landgoed Elswout.

Bezoek aan de marmerfabriek in China.
Het restauratie-
afbouwplan
Kentie & Partners Architecten B.V. kreeg
de opdracht voor de restauratie. Met
de bewaard gebleven bouwtekeningen
en interieurontwerpen van rond 1882
van bouwmeester Muysken ging het
architectenbureau aan de slag. Men begon
met de restauratie van de buitengevels en
het terras. Binnenin het huis verrees op
de begane grond de vestibule en de grote
vierkante hal waaromheen de vertrekken
liggen. Op de eerste en tweede verdieping
zijn de vertrekken bereikbaar door middel
van een aan vier zijden omlopende
gaanderij met marmeren lambriseringen
en kolommen. Midden in het dak is een
grote lichtkap voor de verspreiding van
het daglicht. Om de vele ambachtelijke
werkzaamheden te kunnen realiseren is
voor de materialen soms uitgeweken naar
het buitenland. Zo zijn de kolommen,
kapitelen, lambriseringen en dergelijke
gemaakt in China.
Gezicht in het atrium en de lichtkap.

Toekomstige huurder
Nu de restauratie het einde nadert is het huis Elswout, met
ongeveer 2500 m 2 vloeroppervlakte, beschikbaar voor een
nieuwe huurder. Gezien de unieke ligging en uitstraling van
het huis met haar 19 de eeuwse grandeur, is het een voorrecht
daar te kunnen werken. Bovendien kan de toekomstige
huurder gebruiker maken van het unieke monumentale park.
Een ontwikkeling van Cobraspen Vastgoedontwikkeling BV.
In opdracht van het Nederlands Monumenten Bezit.
Voor uitgebreide informatie kunt u contact opnemen met:
Cobraspen Beheer B.V., Tel: 023-526 49 49
Ter Hoffsteedeweg 4, 2051 ER Overveen
I: www.cobraspen.nl E: info@cobraspen.nl
NEDERLANDS MONUMENTEN BEZIT

NEDERLANDS MONUMENTEN BEZIT