Lees hier de speech van Joop Daalmeijer - Raad voor Cultuur

De afgelopen decennia leek er in ons land consensus te bestaan over het belang van
een rijk en gevarieerd cultureel leven voor iedereen en de rol die de overheid daarbij
moest spelen. Kunst ontroert, inspireert, verwart, maakt een mens gewoon blij. Of
soms boos, verdrietig. Ook goed. Kunst mag de gemeenschap in elk geval best wat
kosten, vonden we met elkaar. Daar deed eigenlijk niemand moeilijk over.
Maar eind 2010, met de komst van het nieuwe kabinet van VVD, CDA en
gedoogpartners PVV en SGP, sloeg de stemming plotseling om. De cultuursector
werd geconfronteerd met flinke bezuinigingen en de toon werd minder vriendelijk:
bewindslieden waren cultuurbarbaren, zo vond de kunstsector en kunstenaars lagen
met z‟n allen aan het subsidie-infuus of de subsidiespeen, zo zeiden sommige politici.
Mensen rond de kunstsector vonden het tijd voor een „mars der beschaving‟. Met
miljoenen naar het Binnenhof.
In het rapport „Manifestaties van de vrijheid des geestes‟ dat ik zojuist in ontvangst
heb mogen nemen, is het liberale gedachtegoed over deze veelbesproken
cultuursubsidiëring op papier gezet. Met de nieuwe koers van dit kabinet in het
achterhoofd van de auteurs. Ik stel in ieder geval vast dat er verschillen van opvatting
leven binnen de VVD. Dat is mooi en geeft aan dat er binnen de VVD veel mogelijk is.
Ik moet het rapport natuurlijk nog uitgebreid gaan lezen, maar ik heb ‟t wel al
vluchtig doorgenomen. Ik lees er een klein stukje uit voor:
„De bezuinigingen op cultuur worden vaak buitenproportioneel genoemd.
Ad ‟s-Gravesande van Kunsten ‟92 rekende in de Volkskrant voor dat procentueel
gezien, de kunstensector driemaal meer moet bezuinigen dan gemiddeld.
Dat klopt. Er is inderdaad geen ontkennen aan dat de kunsten verhoudingsgewijs
meer moeten inleveren dan andere sectoren, terwijl Cultuur natuurlijk slechts een
fractie van de rijksbegroting uitmaakt. Goed dat het zo duidelijk in het rapport staat.
Het ongenoegen hierover is niet van vandaag of gisteren en leeft ook in liberale kring:
al in 1862 klaagde het conservatief-liberale Kamerlid Wintgens – wie kent deze
politicus niet - dat de totale uitgaven voor kunst en wetenschap nog geen derde
bedroegen van de kosten van één regiment infanterie. En Harm van Riel, VVD-lid
van het eerste uur, betoogde dat voor dezelfde som geld die gemoeid is met de aanleg
van een paar kilometer asfaltweg, duizenden getalenteerde kunstenaars een
„fatsoenlijke honorering‟ konden krijgen.‟ Einde citaat. Het geeft aan dat Kunst en
Cultuur leven bij de VVD.
In de korte tijd dat ik voorzitter van de raad voor cultuur ben, heb ik veel bevlogen
mensen ontmoet. Ik was altijd al sterk betrokken bij de media, en bij muziek en dans,
maar nu kom ik ook in aanraking met allerlei andere facetten van cultuur: het brede,
inspirerende veld waarover de raad adviseert.
Onlangs heb ik bijvoorbeeld op uitnodiging van de Zaak Nu, een branchevereniging
voor de presentatie-instellingen (een soort museum zonder eigen collectie), een bonte
rij van instellingen bezocht en hun vertegenwoordigers gesproken (wie hierover meer
wil weten, lees mijn blog op wwwcultuur.nl !). Ze worden deels door het Rijk
gesubsidieerd, deels door gemeenten en fondsen of zien kans zelf geldschieters aan te
trekken. Ze zijn een belangrijke broedplaats voor ontluikend talent.
1

Kunstenaars krijgen een kans in presentatie instellingen hun werk te ontwikkelen én
te laten zien in een omgeving die het experiment aanmoedigt.
De presentatie-instellingen vormen een belangrijke schakel tussen
kunstvakonderwijs en commerciële galeries en musea én tussen kunst en de
samenleving. De raad vindt het belangrijk dat talentontwikkeling in het nieuwe
cultuurbeleid voldoende tot zijn recht komt, omdat hiermee de kiem wordt gelegd
voor later succes, voor het erfgoed van morgen. De raad zal daarom – nadat de
bezuinigingen zijn ingevoerd- een verkenning uitbrengen over de doorwerking van de
kabinetsmaatregelen ten aanzien van talentontwikkeling. Het rapport bis kritisch
over Beeldende Kunst, maar veel minder negatief over cultuureducatie en
talentontwikkeling.
Kunst dringt ver door in het publieke domein. Kunst, zowel oude als moderne kunst,
is een spiegel van de maatschappij. Vaak zijn perfectie, beheersing en
ambachtelijkheid de norm, waardoor emoties en ontroering worden opgeroepen.
Maar ook de tegenhanger van perfectie – chaos en ontreddering – heeft die
aantrekkingskracht en daarmee weet kunst dilemma‟s aan de kaak te stellen.
Beeldende kunst, muziek, film, theater, literatuur hebben het vermogen emotie over
te brengen en het publiek uit te dagen en te betrekken bij maatschappelijke thema‟s.
In de plannen van de instellingen die subsidie aanvragen, hoop ik dat deze
maatschappelijke inbedding een prominente plek heeft gekregen.
Het publiek heeft de afgelopen maanden opvallend lauw gereageerd op de
aangekondigde bezuinigingen. Helaas! Dat de musici van een orkest van zich laten
horen bij een dreigende opheffing spreekt vanzelf. Zo‟n flashmob vind ik leuk, het
genereert wat publiciteit en dat is het dan. Maar het maakt volgens mij veel meer
indruk als de trouwe aanhangers van zo‟n orkest massaal zouden protesteren op het
Malieveld. De liefhebbers, de vaste bezoekers van het Concertgebouw en de Doelen,
zouden die flashmob-orkesten moeten verdringen. Moeten overstemmen. Maar dat
gebeurt niet, het blijft - nog eens – helaas oorverdovend stil.
Dat maatschappelijke draagvlak van de cultuursector, daarmee is dus wel iets aan de
hand. Komt het misschien omdat alles steeds meer draait om procedures en
richtlijnen, omdat verantwoording afleggen en resultaten meten de overhand hebben
gekregen boven bevlogenheid en ambitie? Niet alleen bij de overheid trouwens, maar
ook bij de instellingen zelf.
De raad is dan ook een voorstander van de criteria publieksbereik, educatie en
cultureel ondernemerschap die het kabinet onder meer verbindt aan de toekenning
van subsidies voor de culturele basisinfrastructuur 2013-2016. Dat zijn namelijk
criteria die instellingen daadwerkelijk stimuleren de band met het publiek zoveel
mogelijk aan te halen. Maar voor en boven alles gaat kwaliteit. Echte kwaliteit is en
blijft in onze optiek subsidiewaardig.
Ook het kunstvakonderwijs heeft een belangrijke rol in het afleveren van
professionals, die het maatschappelijk draagvlak voor hun ambacht kunnen
vergroten. Er moeten misschien stappen worden gezet om te beoordelen of het
kunstvakonderwijs iets beperkt zou moeten worden - via een strengere selectie aan de
poort- zodat de echte talenten in elk geval een serieuze kans krijgen.
Het ondernemerschap van de kunstenaar en het opdrachtgeverschap van de overheid
verdienen de grootst mogelijke impulsen. Hierover zal de raad ook advies uitbrengen.
2

Behoud van erfgoed en culturele tradities krijgen steun van dit kabinet. Een
veelgehoord argument hiervoor is dat erfgoed een bepaalde plaats heeft gekregen in
de waardering van het publiek. Dat is mooi, maar voordat het erfgoed deze
beschermde positie kon veroveren, is het natuurlijk eerst gewoon gemaakt,
gekoesterd, weer uitgevoerd en bewaard gebleven. Wat aanvankelijk nieuw was,
onbekend en misschien zelfs onbemind, wordt nu gerekend tot waardevol erfgoed.
Dat moeten we ons wel realiseren.
De intrinsieke waarde van kunst en cultuur wordt overgebracht via passie en
bevlogenheid. In debatten, voorstellingen, programma‟s en door visuele prikkelingen
om ons heen. Daarom moeten opgelegde criteria, met de nadruk op kille cijfers, niet
de overhand krijgen. De missie en ambities mogen hierdoor niet ondergesneeuwd
raken. Er moet, kortom, ook altijd ruimte blijven voor „kunst om de kunst‟.
Johan Rudolph Thorbecke, uw liberale voorbeeld, zei als minister van Binnenlandse
Zaken in 1862 tijdens een debat in de Tweede Kamer met de leider van de
antirevolutionairen, Groen van Prinsterer: “Ik zal nimmer zuinig zijn daar waar het
blijkt, dat men tot ontwikkeling van kunst of wetenschap hulp behoeft; maar aan te
nemen dat men door ruimte van materiële hulp werken van genie bevordert, ik geloof
dat de ervaring het tegendeel heeft bewezen. (…) Aan de kunstenaren een materieel
voordeel verschaffen, is, mijns inziens, geene bescherming. Kunst en wetenschap
kunnen van staatswege worden beschermd, maar op geheel andere wijze.”
Hoe dan? Deze vraag is nog steeds actueel. Ik hoop het dat uw rapport aanleiding zal
zijn tot een interne discussie hierover binnen de VVD.
3