Lees meer... - Project: alfa - Adaptive Land Use for Flood Alleviation

Ruben Smit
Waterstand
10
Derde jaargang, nr. 10 - Oktober 2009
Gendtse Waard, een uiterwaard aan de noordoever van de Waal in de Over-Betuwe
Goedkoop en effectief
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel
bij het dorp Gendt (gemeente Lingewaard)
“Zomerbedverlaging is de Ruimte voor de Rivier-maatregel die je het lastigst kunt waarnemen. Toch levert het
een flinke waterstanddaling op van 40 cm bij hoogwater in Zwolle”, zegt Jacqueline Bulsink, omgevingsmanager
zomerbedverlaging Beneden IJssel.
Wat is zomerbedverlaging?
“Bij een zomerbedverlaging verdiepen we de rivier.
Het gedeelte dat altijd, dus ook in de zomer, onder
water staat, wordt verlaagd. Hierdoor kan meer water
tegelijk door de rivier stromen. Dat doen we door de rivier
uit te baggeren.”
Waarom daar?
“We hebben in de IJssel gekozen voor zomerbedverlaging
naast de andere rivierverruimende maatregelen. De IJssel
is een relatief kleine rivier, die daardoor ook relatief
veel water moet afvoeren om de 40 cm waterstanddaling
te halen.
Lees verder op pagina 3 u
Duidelijkheid, dat willen de agrariërs in Veessen-Wapenveld. Over het planproces, de schaderegeling en het
aankoopbeleid. Om dit te onderstrepen bood de Agrarische Belangen Vereniging aan staatssecretaris Tineke
Huizinga een petitie aan.
Beneden-IJssel bij Kampen
Agrariërs uiten ongerustheid
De agrariërs maken met de petitie
kenbaar dat naar hun mening de
agrarische belangen volstrekt onvoldoende
zijn meegenomen in het
huidige plan. Ook is er onvrede over
het tijdstip waarop de schaderegeling
in gaat. Tevens maken eigenaren van
bedrijven die deels in het grondgebied
van de geul liggen zich zorgen over
het aankoopbeleid. Men is bang voor
waardeverlies en gebrek aan toekomstperspectief.
De staatssecretaris bezocht op 8 juni
het projectgebied. Ze sprak over de
voortgang met het projectteam, de
stuurgroep, de klankbordgroep en de
gemeenteraad van Heerde. Zij heeft
inmiddels per brief gereageerd op de
aangeboden petitie. Hierin gaat zij in
op de zorgpunten van de agrariërs en
benadrukt dat met de keuze voor een
volledig agrarisch gebruik van de geul
wel degelijk een belangrijke agrarische
wens is ingewilligd. Met betrekking tot
de aanvangsdatum van de schaderegeling
belooft zij maatwerkoplossingen.
Voor bedrijven die hun grond
in overwegende mate in de geul en
onder de dijk hebben liggen, geldt een
passende aankoopregeling.
Meer informatie:
www.ruimtevoorderivier.nl/
veessen-wapenveld
Ruben Smit
Zomerbedverlaging goedkoop en effectief 1 3
Agrariërs uiten ongerustheid 1
Dijken van dijken 2
Up-to-date 3
Column Ingwer de Boer: Sokken en Rokken 3
Uitgelicht: Nijmegen 4 5
Bezoek delegatie Mekong Delta 6
Fotoreportage dijkverlegging Bakenhof 6 7
Over de grens:
Van elkaar leren in Hongarije 6
Recreatie op en aan het water:
de Zeeverkenners 7
Een ooggetuigenverslag:
Natte voeten en een ravage 7
Rivierfavoriet 8
Waterstandwoordzoeker 8
Besluiten
Het gaat nu echt gebeuren in Zwolle. De besluiten zijn
genomen en het benodigde papierwerk is ondertekend.
Hiermee is het startsein gegeven voor de uitvoering
van de koploperprojecten Westenholte en Scheller en
Oldeneler Buitenwaarden. Programmadirecteur Ruimte
voor de Rivier Ingwer de Boer was getuige van de
ondertekening van de overeenkomsten in Istanbul
en doet verslag in zijn column op pagina 3.
De agrariërs in Veessen-Wapenveld uitten hun bezorgdheid
over de besluiten die zijn genomen voor hun gebied
en ook in Lent wordt kritisch gekeken naar de daar uit te
voeren maatregel. Lees over dijkverlegging meer in Uitgelicht.
In de fotoreportage over de Bakenhof brengen
we in beeld hoe dit er in de praktijk uitziet. Kan de rivier
niet meer de ruimte krijgen dan wordt soms gekozen
voor dijkverbetering om toch aan de veiligheidseisen te
voldoen. Het hoe en waarom hiervan wordt toegelicht
door Caren Hoekstra.
Wij houden u Up-to-date over een tweetal internationale
samenwerkingsinitiatieven 5 april open dag en gingen Zuiderklip
naar de première
van De Storm. In de Rivierfavoriet leest u waarom Dick
van Dijk graag zijn dag begint met een bakkie koffie
op de dijk bij Kampen. En wij voeren mee met Wieke
Westhof op een lelievlet van de Zeeverkenners. Vul de
puzzel in en maak kans op een stevige stormparaplu
of een Ruimte voor de Rivier verrassingspakket.
Hondsbroeksche Pleij (Westervoort): werk in uitvoering aan het regelwerk
Waterstand -
Oktober 2009
1

Het moet anders
Ruimte voor de Rivier in het kort
Aanleiding:
1. Hoge waterstanden in 1993 en 1995
2. Toename van hoeveelheid water
die per seconde ons land binnen komt
Doelstellingen:
1. Het op het vereiste niveau brengen van
de bescherming van het rivierengebied
tegen overstromingen
2. Het leveren van een bijdrage aan het
verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit
van het rivierengebied
Hoeveelheden water: Via de Rijn komt
gemiddeld elke seconde 2.200 m 3 water
ons land binnen.
Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaatregelen
voor de Rijntakken worden afgestemd
op 16.000 m 3 / sec. Dat zijn 16
miljoen melkpakken per seconde!
Start: 2002
Voltooid: 2015
Omvat: 39 maatregelen
Werkzaamheden: aanleggen hoogwatergeulen,
kribverlaging, obstakel verwijdering,
ontpoldering, uiterwaard vergraving,
zomerbedverlaging, dijkverlegging of
dijk verbetering
Uitvoering: het Rijk samen met lokale
overheden.
Totale budget: 2,2 miljard euro
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl
Alle dijkverbeteringen van
Ruimte voor de Rivier op een rijtje
Oude Maas / Voorne Putten
Oude Maas / Hoeksche Waard
Lek / Lopiker- en Krimpenerwaard
Lek / Alblasserwaard en Vijfheerenlanden
Bergsche Maas / Land van Altena
Steurgat / Land van Altena
Amer / Donge
Lek / Betuwe / Tieler- en
Culemborgerwaard
Neder-Rijn / Betuwe / Tieler- en
Culemborgerwaard
Neder-Rijn / Arnhemse- en Velpsebroek
2 Waterstand -
Oktober 2009
Dijkverbetering Oude Maas/
Voorne Putten
Berging op het Volkerak
Zoommeer
We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te bouwen en te versterken. In 2002 besloot het
kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de
ruimte geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. Een enorm project met verstrekkende gevolgen.
De Waterstandkaart
Lek bij Utrecht
(pagina 7)
Dijkverlegging Bakenhof
(pagina 6/7)
Dijkverbetering Oude Maas/
Hoeksche Waard
Dijkverbetering Lek / Lopiker- en
Krimpenerwaard
Ontpoldering
Noordwaard
Zuiderklip
Dijkverbetering Lek /
Alblasserwaard en Vijfheerenlanden
Uiterwaardvergraving
Bedrijventerrein Avelingen
Kadeverlaging
Biesbosch
Dijkverbetering Bergsche
Maas/Land van Altena
Dijkverbetering
Amer/Donge
Ontpoldering
Overdiepse Polder
Kribverlaging
Beneden Waal
Dijkverbetering
Steurgat/Land van Altena
Uiterwaardvergraving
Honswijkerwaarden, stuweiland
Hagestein, Hagesteinse
uiterwaard en Heerenwaard
Kribverlaging Waal
Fort St. Andries
Drie mogelijkheden om de dijk te verbeteren
Dijken van dijken
Obstakelverwijdering
Machinistenschool Elst
Uiterwaardvergraving
De Tollewaard
Dijkverbetering Lek /
Betuwe / Tieler- en
Culemborgerwaard
Uiterwaardvergraving Brakelse Benedenwaarden
en Dijkverlegging Buitenpolder
Het Munnikenland
Kribverlaging
Midden-Waal
Uiterwaardvergraving
Middelwaard
Dijkverbetering Neder-Rijn /
Geldersche Vallei
Dijkverbetering Neder-Rijn /
Betuwe / Tieler- en
Culemborgerwaard
Dijkteruglegging Lent
Dijkverlegging Westenholte
Hoogwatergeul Veessen-
Wapenveld
Uiterwaardvergraving
Doorwerthsche Waarden
Hondsbroeksche Pleij
Op een aantal plaatsen gaat Ruimte voor de Rivier dijkverbetering toepassen. Daarvan neemt Waterschap
“In principe geven we rivieren de ruimte
door in te grijpen in de rivier of in de
uiterwaarden. Dat is echter niet overal
mogelijk. En dan kiezen we voor dijkverbetering.
De dijk kan daarbij verhoogd
en verbreed worden. Soms is niet de
hoogte van de dijk het probleem, maar
de stabiliteit. Dan moet hij worden
versterkt. We streven naar innovatieve
oplossingen. De vele belanghebbenden
in de maatregelgebieden worden daarbij
serieus betrokken.”
Versteviging van binnenuit
“De gevolgen van dijkverbetering
kunnen verstrekkend zijn. Soms moet
een woonhuis worden verplaatst, of
(een deel) van particuliere grond
worden onteigend. Natuurlijk wegen we
alle mogelijkheden zorgvuldig tegen elkaar
af, maar er is niet altijd een keuze.
Innovatieve dijkverbeteringsmethoden
kunnen een oplossing bieden: bijvoorbeeld
door inside technieken zoals
mixed-in-place toe te passen. Daarbij
worden materialen binnen in de dijk
gebracht die hem verstevigen en verandert
er niets aan de hoogte of breedte
van de huidige dijk. Deze methode kan
ook in combinatie met een reguliere
dijkverhoging worden toegepast.
Momenteel loopt er een pilot, om te
Uiterwaardvergraving
Bolwerksplas,
Worp en Ossenwaard
Uiterwaardvergraving
Meinerswijk
Kribverlaging
Waalbochten
Rivierenland het grootste deel voor haar rekening: 58 kilometer, langs de Lek en de Neder-Rijn en in de Biesbosch.
Caren Hoekstra van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier legt uit waarom dijken worden verbeterd en hoe.
kijken hoe dit in de praktijk uitpakt. We
kiezen zoveel mogelijk voor maatwerk,
om de gevolgen voor de betrokkenen
beperkt te houden.”
Milieueffecten
De dijkverbeteringen worden uitgevoerd
door verschillende waterschappen
en in verschillende periodes. “Voor
sommige projecten bestaat al een
planning, zoals voor Waterschap
Dijkverbetering langs de Lek
Zomerbed
verlaging Beneden IJssel
(pagina 1)
Uitgelicht Nijmegen
(pagina 4/5)
Rivierenland. Zij ronden momenteel een
literatuuronderzoek af naar bekende
effecten die een dijk verbetering kan
hebben op bijvoorbeeld ecologie,
archeologie en explosieven in en nabij
de dijk. Dit najaar zijn de resultaten
bekend. Daarna wordt een milieueffect
rapportage opgesteld en
worden vervolgens dijkontwerpen
gemaakt. De dijkverbeteringen zijn
in 2015 uitgevoerd.”
Dijkverlegging
Voorster Klei
Obstakelverwijdering Suikerdam en
polderkade naar de Zandberg
Zomerbedverlaging
Beneden-IJssel
Uiterwaardvergraving
Scheller en Oldeneler
Buitenwaarden
Uiterwaardvergraving Keizers- en
Stobbenwaarden en Olsterwaarden
Dijkverbetering Neder-Rijn /
Arnhemse- en Velpsebroek
Uiterwaardvergraving
Huissensche Waarden
Extra uiterwaardvergraving
Millingerwaard
Dijkverlegging
Cortenoever

Goedkoop en effectief
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel
u Vervolg van pagina 1
Met alleen de geplande uiterwaardvergravingen
en dijkverleggingen
halen we de vereiste waterstanddaling
in de IJssel niet. Zomerbedverlaging is
een goedkope en effectieve methode
om die extra decimeters te realiseren.
Een belangrijk voordeel is dat de
omgeving nauwelijks last heeft van de
maatregel. Er hoeft niemand voor te
verhuizen of land voor af te staan.”
Kan het overal?
“We kunnen helaas niet overal het
zomerbed verlagen aangezien daardoor
ook bij normale waterstanden en
laag water het waterpeil daalt. Dit kan
problemen opleveren voor de scheepvaart.
Ook zal het water naar alle ver-
Zomerbedverlaging in het kort
Waar? Tussen Zwolle en Kampen.
Hoeveel verlaagd? Het zomerbed wordt 1,5 meter verlaagd.
Wat levert het op? Een waterstanddaling bij extreem hoog water
(1 maal per 1250 jaar) van 41 cm bij Zwolle.
Daarnaast: Een waterstanddaling van 8 cm bij lage
waterstanden, van 20 cm bij gemiddelde
waterstanden en van meer dan 50 cm bij
frequent voorkomende hoge waterstanden.
Up-to-date
Europese samenwerking tegen
overstromingen
Watermanagers uit Engeland, Frankrijk, Duitsland,
België en Nederland kwamen op 15 en 16 juni
in Utrecht bijeen voor het Europees samenwerkingsproject
ALFA. Vanuit Nederland neemt het
projectteam Overdiepse Polder hieraan deel. Het
samenwerkingsproject, ‘Adaptive Land use for
Flood Alleviation’ (ALFA) wordt gesubsidieerd
vanuit de Europese unie.
Het ALFA-project heeft tot doel om regio’s te beschermen
tegen de effecten van overstromingen
als gevolg van de klimaatverandering. Dat gebeurt
in het ALFA-project door pieken in de waterafvoer
op te vangen met nieuwe opslagcapaciteit of
verbeterde afvoer in de rivierbedding. Bijvoorbeeld
door nieuwe overstromingsgebieden te creëren op
plaatsen die voorheen droog bleven. Het Overdiepse
terpenplan, waardoor een aantal bewoners
toch in het gebied kan blijven wonen, oogst veel
bewondering bij de overige deelnemers.
Meer informatie:
www.alfa-project.eu
wachting bovenstrooms sneller gaan
stromen. En omdat het rivierpeil daalt,
kan ook de grondwaterstand veranderen.
We onderzoeken momenteel de
gevolgen van zomerbedverlaging. We
kijken naar de stabiliteit van kades en
kribben en onderzoeken de gevolgen
voor de haventjes bij Kampen
en Zwolle en de flora en de fauna.
Daarna zal het optimale ontwerp voor
de zomerbedverlaging Beneden-IJssel
worden gemaakt.”
Is het een experiment?
“Nee we doen het zeker niet voor het
eerst. We hebben ruime ervaring met
het verdiepen van rivieren. Wel is
gebleken dat rivieren op den duur
Eerste verfilming Watersnoodramp
De Storm, een film van Ben Sombogaart neemt ons mee terug in de
tijd. Het is 1953, het jaar van de Watersnoodramp. Door een heftige
februaristorm overstroomt een groot deel van Zeeland, West-
Brabant en de Zuid-Hollandse eilanden. Meer dan 1800 mensen en
nog veel meer dieren vinden de verdrinkingsdood; 100.000 mensen
verliezen huis en haard. De Storm is de eerste verfilming van deze
nationale ramp.
Het verhaal speelt zich af rond de jonge boerendochter Julia en haar
zoontje. Julia komt samen met haar baby in het water terecht. Ze
wordt - tegen haar wil in - gered door de jonge luchtmachtsergeant
Aldo, haar zoontje achterlatend. Ze is ontroostbaar en weigert met
haar gehate redder te praten. Aldo besluit Julia te helpen haar kind
te vinden. Het is het begin van een lange zoektocht. Deze tocht
brengt ze - tegen de evacuatiestroom in - uiteindelijk weer terug
naar Zeeland. Hier treffen ze een verdronken, surrealistisch landschap
aan met dierlijke en menselijke kadavers. Toch krijgt Julia
aanwijzingen dat haar zoon nog leeft. Maar waar? En bij wie?
Deze epische film draait momenteel in de bioscoop.
Meer informatie:
www.destormdefilm.nl
weer aan kunnen zanden. Mogelijk
moet de rivier daarom een keer in
de zoveel tijd weer licht worden
uitgebaggerd om de gewenste
waterstanddaling te behouden.”
Zijn we er dan?
“De zomerbedverlaging is afdoende
om te voldoen aan de korte termijn
taakstelling; een maatgevende afvoer
van 16.000m 3 per seconde. De
Deltacommissie gaat, om de veiligheid
ook op lange termijn te kunnen
garanderen, echter uit van een
maatgevende afvoer van 18.000m 3
per seconde. De staatssecretaris heeft
kort geleden bekend gemaakt dat er
geld beschikbaar is gesteld voor een
door de regio opgesteld plan voor
een hoogwatergeul bij Kampen. Deze
aanvullende maatregel zorgt er samen
met de zomerbedverlaging voor dat
er gewerkt kan worden aan het halen
van de lange termijndoelstelling van
18.000m3 per seconde.”
Wat is de planning?
“We zijn nu druk bezig met de voorbereidingen.
Naar verwachting kan in
2013 de schop de grond. En zijn de
zomerbedverlaging en de geul in 2015
klaar.”
COLUMN
Ondertekening Sokken en Rokken in Istanbul
INGWER DE BOER
Sokken en Rokken
In tegenstelling tot de meeste mensen, heb ik
het bij Sokken en Rokken niet over kledingstukken
die je beter niet kunt combineren. Maar
over de samenwerkingovereenkomsten (SOK)
en realisatieovereenkomsten (ROK) Westenholte
en Scheller en Oldeneler Buitenwaarden
die begin dit jaar zijn ondertekend tijdens het
World Water Forum in Istanbul. Onder het
toeziend oog van onze kroonprins namen
staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat
Tineke Huizinga en dijkgraaf Sybe Schaap van
Waterschap Groot Salland de pen ter hand. Het
Waterschap is namelijk de realisator van deze
maatregelen.
Bij zulke belangrijke projecten moet je niets aan
het toeval overlaten. Ook niet het versturen
van belangrijke documenten. Aangezien ik voor
het thema waterveiligheid, waarbij Ruimte voor
de Rivier een belangrijke rol speelt, aanwezig
was bij het World Water Forum, besloot ik de
documenten persoonlijk te bezorgen. Met de
documenten veilig in mijn handbagage reisde ik
af naar Istanbul.
De ondertekening was een bijzondere gebeur-
tenis. Niet alleen vanwege de prachtige locatie
en de aanwezige hoogwaardigheidsbekleders.
Maar vooral omdat het een belangrijke stap
is naar uitvoering van Ruimte voor de Rivier.
De Zwolse koploperprojecten Westenholte en
Scheller en Oldeneler Buitenwaarden zijn de
eerste twee Ruimte voor de Rivier-maatregelen
waarvoor de plannen gereed zijn. Het is nu
tijd om dat wat op papier staat in de praktijk
te brengen. Wie welke taken gaat uitvoeren
hebben we in samenwerking- en realisatieovereenkomsten
vastgelegd. Dat geeft duidelijkheid
en brengt de uitvoering van deze maatregelen
steeds dichterbij.
Tijdens de feestelijke ondertekening keek ik
vanaf de achtergrond mee. Net zoals we straks
vanaf een afstandje een oogje in het zeil zullen
houden bij de uitvoering van de maatregelen.
We hebben er alle vertrouwen in dat alle betrokken
partijen alles op alles zullen zetten om de
maatregelen succesvol uit te voeren. Met hun
handtekening onder de ‘Rokken’ en de ‘Sokken’
hebben ze zich daartoe gecommitteerd.
Ingwer de Boer,
Programmadirecteur Ruimte voor de Rivier
Waterstand -
Oktober 2009
3

1
4
5
3
6
De maatregel
in het kort
De Waal maakt bij Nijmegen een scherpe
bocht en vormt een flessenhals. In 1993
en 1995 was goed zichtbaar dat de rivier
daardoor bij hoogwater opstuwt, met
verhoogde risico’s op overstromingen. Op
de zuidoever ligt de historische binnenstad
van Nijmegen (1) direct aan het water, op de
noordoever liggen Lent (2) en het stadsdeel
Waalsprong.
In 2006 besloten de Eerste en Tweede Kamer
om de dijk bij Lent 350 meter landinwaarts
te leggen en een nevengeul (3) te graven,
zodat de Waal meer ruimte krijgt. Door
deze ingreep ontstaat een (schier)eiland (4)
tegenover de kade van de oude binnenstad.
De gemeente Nijmegen onderzoekt
momenteel de mogelijke functies en
inrichting van het hele gebied. Daarbij wordt
gezocht naar een mix tussen wonen, natuur
en recreatie. In december 2009 gaat het
voorkeursalternatief naar de Gemeenteraad
zodat eind 2010 het definitieve besluit kan
worden genomen door de staatssecretaris.
Naast de rivierverruimende maatregelen
moet de monumentale Waalbrug (1936)
worden verlengd (5). Voor een goede
bereikbaarheid van Nijmegen, wordt de
komende jaren bovendien een tweede
stadsbrug (6) aangelegd. Deze zal naar
verwachting in 2013 in gebruik worden
genomen. De dijkteruglegging en de overige
ontwikkelingen zijn voor Nijmegen en vooral
voor de bewoners van Lent een ingreep met
grote gevolgen.
Meer informatie:
www.ruimtevoorderivier.nl/
lent
4 Waterstand -
Oktober 2009
2
Uitgelicht
Nijmegen
“Nijmegen omarmt de Waal”
“De ontwikkelingen die momenteel in Nijmegen rondom de Waal
plaatsvinden, omvatten veel meer dan de dijkverlegging in Lent”,
legt projectmanager Luciën Koridon uit. “Met een nieuw stadsdeel
op de noordoever en een tweede Waalbrug loopt de rivier straks
niet meer langs Nijmegen, maar door het hart van de stad.”
“De verruiming van de Waal bij Nijmegen/Lent
is een van de maatregelen van
Ruimte voor de Rivier. De dijk wordt
hiervoor ter hoogte van Lent landinwaarts
verlegd. Door de aanleg van een nevengeul
ontstaat straks een langgerekt eiland
midden in het Nijmeegse stadscentrum.
Parallel aan deze rivierverruimde maatregel
vinden verschillende
stedelijke ontwikkelingen
rondom het plangebied
plaats. Op de noordoever
bouwen we het nieuwe
stadsdeel Waalsprong met 12.000 woningen
en er komt een tweede stadsbrug. Alle
ontwikkelingen tezamen zorgen ervoor dat
Nijmegen straks als het ware de Waal omarmt.
Dat biedt kansen voor wonen, natuur
en recreatie.”
“Leuk voor Nijmegen, minder voor Lent”
Het is zuur. Dertien jaar nadat het potplantenbedrijf is opgekocht voor woningbouw moet Theo Teunissen ook zijn huiskavel
aan de Griftdijk inleveren. “Jammer, want het is een fijne plaats”, mijmert hij. Binnenkort verhuist hij met zijn vrouw Hermien
naar een vervangende woning in het centrum van Lent.
Theo Teunissen
Veel veranderingen voor Lent
Theo Teunissen is in het huis aan de Griftdijk geboren en woonde er 56
jaar. Nu moet hij plaats maken voor de nevengeul van de Waal. “Dus
vergeef me mijn cynisme”, stelt hij. “Ik heb hier nog nooit last van de
Waal gehad, wel van kwelwater. De kelders waren constant vochtig en
je kon geen schop in de grond steken of het water kwam boven. Door
aanleg van de nevengeul zal deze kwel zich vermoedelijk gewoon 150
meter Lent-inwaarts gaat verplaatsen. Maar goed, als de maatregel helpt
om Nederland te behoeden voor overstromingen…”
Meepraten
Luciën Koridon
Helaas is zo’n grootschalige ingreep niet
mogelijk zonder offers. In Lent moeten 50
huizen en vier bedrijven wijken. Koridon:
“Met de helft van de eigenaren hebben
we inmiddels afspraken gemaakt over de
aankoop van hun woning en met de overige
zijn we in gesprek. Een aantal huizen is
zelfs al afgebroken
“Het mooiste
doorkijkje van Nederland”
om verloedering
van de buurt
tegen te gaan.
Tel daarbij op de
bouw van woningen en de ombouw van
infrastructuur die de ontwikkeling van
de Waalsprong met zich meebrengt en
je begrijpt dat de bewoners van Lent de
komende jaren veel krijgen te verstouwen.
Daar probeert de gemeente zorgvuldig
De geboren en getogen Lentenaar is redelijk tevreden over de manier
waarop de aankoop van zijn woning door de gemeente geregeld is.
Teunissen: “In eerste instantie liepen er een paar ‘pratende pakken’
rond waarmee geen afspraken te ma-
ken waren. Later heeft Nijmegen het
particuliere makelaarskantoor De Lorijn
aangetrokken dat samen met een
ambtenaar van de gemeente betrok-
mee om te gaan, door de plannen en de
uitvoering daarvan goed te communiceren.
We merken dat mensen behalve aan de
grote lijnen ook veel belang hechten aan
concrete zaken, zoals bereikbaarheid en de
kwelsituatie.”
Uitdaging
“We stemmen de verschillende projecten
rondom de Waal zo goed mogelijk
op elkaar af. Zo beginnen we pas met de
verlenging van de bestaande Waalbrug
als de nieuwe stadsbrug klaar is. Verder
onderzoekt de gemeente varianten voor de
inrichting van het eiland en (de oevers van)
de nevengeul. Een enorme uitdaging”, besluit
Koridon, “want deze ingreep bepaalt
de komende decennia het aanzicht van de
stad.”
“Straks stroomt
hier water”
kenen benaderde. Uiteindelijk is alles bij ons geregeld. Ja, als secretaris
van de vereniging Gedupeerden Waaldijkverlegging Lent (GeWa) maak
ik me daar wel sterk voor. Het is ook de bedoeling dat de GeWa wordt
uitgenodigd om samen met gemeente en Rijk plannen te bekijken en
mee te praten over de toekomst van dit gebied.”
Manhattan
Die toekomst van Lent ziet Theo Teunissen somber in. “Ik ben bang dat
het oude Lent zijn dorpse karakter zal verliezen en dat hier een soort
Manhattan aan de Waal verrijst. Hoe ik dat bedoel? Ik verwacht dat aan
de nieuwe dijk veel hoogbouw zal verschijnen, met luxe appartementen
en horeca. Voor Nijmegen is dat natuurlijk wel een rooskleurig scenario;
meer toerisme en een tweede Waalkade die wél in de zon ligt.”

“Democratisch proces”
Als nieuwkomer in Lent volgt Wijkraadvoorzitter Coen Rijsdijk kritisch
de voortgang van het project. “Niemand in Lent heeft hierom gevraagd,
daarom is het zaak de maatregelen en gevolgen zo acceptabel mogelijk te
houden voor de inwoners.” Een boeiend proces, vindt Rijsdijk.
Coen Rijsdijk
“Wees duidelijk in je communicatie”
Dat Ruimte voor de Rivier een grote
impact heeft op de ondernemers in Lent,
is duidelijk. “De plannenmakers vergeten
dat wel eens”, vertelt Marijke Bouwmeister.
“Deze partijen focussen zich namelijk
puur op waterhuishoudkundige aspecten
en hebben weinig oog voor de sociale en
economische gevolgen daarvan. Bij de
aanvang van het project was er zelfs sprake
van dat de Waalbrug
tijdelijk dicht zou gaan.
Toen werd het tijd voor
actie. Omdat ook allerlei
andere zaken speelden
rondom de ontwikkeling van het stadsdeel
Waalsprong richtten ondernemers uit Lent,
de Rabobank en de Kamer van Koophandel
het Platform Waalsprong op. Vanaf 2002
zijn ook bewonersorganisaties lid van het
platform. Het resultaat? De bereikbaarheid
via de Waalbrug is ook tijdens het ‘werk in
uitvoering’ gegarandeerd.”
Economisch klimaat
Het platform fungeert als klankbordgroep
voor de plannenmakers van de dijkteruglegging
en de Waalsprong. Bouwmeister:
”Wij zijn prima geïnformeerd en kunnen
andersom ook goed weergeven hoe
onze achterban zal reageren op nieuwe
ideeën. De gemeente luistert dus naar
ons. Logisch, want voldoende draagvlak
is voor hen natuurlijk belangrijk. Met
Rijkswaterstaat verloopt het contact wat
stroever. Je merkt dat dit een grotere
organisatie is met andere belangen dan de
lokale ondernemers van Lent. Zij richten
zich op een verbeterde waterhuishouding
en wij richten ons op
een gezond economisch
klimaat. Dat botst wel
eens. Hoe dan ook, voor
een goede samenwerking
is helder communiceren belangrijk. Vertel
wat zeker is en verkondig geen zaken die
nog onduidelijk zijn.”
Toekomst
“Sommige ondernemers zullen door de
maatregelen in één klap hun toekomst
kwijt zijn. Voor anderen biedt het project
misschien wel kansen. Hoe een ieder met
de uiteindelijke uitkomst zal omgaan, is
des ondernemers. Maar zover is het nog
niet! Het inrichtings- en bestemmingsplan
moet eerst nog goedgekeurd worden.
Daarna zien we verder.”
“In de plaatselijke krant las ik een
verhaal van een timmerman die was
verdwaald in zijn eigen dorp.” Coen
Rijsdijk onderkent dat de maatregelen
ingrijpend zijn voor de oorspronkelijke
bewoners van Lent. “Sommigen
moeten hun huis uit en het landschap
gaat op de schop. Nu al worden huizen
gesloopt. Maar omdat de plannen
nog niet concreet zijn,
komen veel bewoners
bij de Wijkraad
met vragen over de
toekomst. Hoe gaat het
dorp er nu echt uitzien?
Alle signalen die we van de bewoners
ontvangen, nemen we serieus en sluizen
we door naar de politiek verantwoordelijken.”
Kwel*
Bijvoorbeeld de onrust rondom het
kwelwater in Lent. Zal het kwel zich
‘dorpinwaarts’ verplaatsen en zo ja,
wat betekent dit dan voor de funderingen
van de huizen daar? Rijsdijk:
“We hebben dit probleem kenbaar
gemaakt bij de gemeente. Er zijn
onlangs peilbuizen geplaatst en er
worden nulmetingen verricht. Als
straks de maatregelen verder worden
uitgevoerd, zullen de peilbuizen regelmatig
worden gecontroleerd om het
kwel te vergelijken met de nulmeting.
De gemeente heeft beloofd ons op
de hoogte te houden. Ja, het contact
tussen gemeente en Wijkraad verloopt
vooralsnog naar mijn zin.”
Marijke Bouwmeister
Strijdbaar
“In de beginperiode van het project
had de oude dorpsraad een alternatief
plan voor de dijkteruglegging
ontwikkeld. Dit alternatief was minder
ingrijpend en ging niet ten koste van
zoveel woningen. Zelfs op het niveau
van Den Haag is nog over dit plan gediscussieerd.
Uiteindelijk werd er toch
gekozen voor het plan
van Rijkswaterstaat.
Jammer, maar je moet
de uitslag van zo’n democratisch
proces wel
respecteren. Maar we
blijven strijdbaar. Nieuwe bebouwing
op het schiereiland in de nevengeul?
Appartementen? Dat nooit! Het is
voor de Wijkraad onbespreekbaar om
prachtige historische panden te slopen
en vervolgens op het schiereiland
nieuwbouw te realiseren. Daarnaast
maken we ons sterk voor mobiliteit.
De gevolgen op verkeersgebied zijn
een aanhoudende zorg. Mocht de
overlast onacceptabel worden of de
bereikbaarheid van Nijmegen en Lent
verslechteren, dan zullen we de gemeente
daarmee confronteren.”
* Kwel is grondwater dat als gevolg van
hoge waterstanden in de rivier binnendijks
aan de oppervlakte komt. Het Rijk
heeft toegezegd dat de kwelsituatie in
Lent als gevolg van de dijkteruglegging
niet mag verslechteren.
Onzekerheid leidt tot veel ziekten, hoorde Marijke Bouwmeister ooit een huisarts zeggen. “Daar zit zeker een kern van waarheid in”, vindt zij.
“De plannen voor Lent wijzigen continu en dat schept onduidelijkheid bij de ondernemers en de bewoners.” Als lid van het platform
Waalsprong ijvert Bouwmeister daarom voor heldere communicatie.
“Gelukkig wordt er
naar ons geluisterd”
“De Wijkraad
krijgt veel vragen
over de toekomst”
Waterstand -
Oktober 2009
5

Hendrik Havinga
De delegatie uit de Mekong delta
Delegatie uit Mekong Delta
bezoekt Hondsbroeksche Pleij
Hoog bezoek aan Hondsbroeksche Pleij. Op 12 september nam een
delegatie uit Laos, Vietnam, Thailand en Cambodja een kijkje in de
keuken van dit Ruimte voor de Rivierproject. Het bezoek was onderdeel
van een Europese studiereis. De delegatie bezocht verschillende locaties in
het stroomgebied van de Rijn en de Maas om te leren over internationale
samenwerking op rivierengebied.
Riviertakmanager Cor Beekmans gaf een presentatie over Ruimte voor de Rivier. Het
gezelschap luisterde aandachtig en stelde vragen als: “Hoe zorgen jullie voor verplaatsingen
van huizen en agrarische bedrijven?”en “Is compensatie geregeld?” Cor legt
uit dat Ruimte voor de Rivier vroegtijdig in gesprek gaat met bewoners en agrariërs, en
proactief meezoekt naar een alternatieve locatie. En dat de marktprijs voor het vastgoed
wordt betaald. Waarop de Laotiaanse minister van Water en Milieu, mevrouw
Khempheng Pholsena, opmerkte: “Als je genoeg geld hebt om eigenaren uit te kopen,
maakt dat de zaak een stuk makkelijker.” Vragen waren er ook over de totstandkoming
van de ruimtelijke plannen. Cor: “We kijken goed naar alle mogelijke opties en houden
rekening met de gevolgen voor de leefomgeving, de kosten en de effectiviteit en kiezen
dan de beste maatregelen. We gaan voor duurzame herinrichting.”
Beschermingsniveau
De verwachte afvoer van 18.000 m3 en samenwerking met andere Europese landen
kwamen eveneens aan bod. “Is de dijk aan de Duitse grens ineens een stuk lager?”,
vroeg een delegatielid. Rivierkundig adviseur Hendrik Havinga gaf aan dat over de
beschermingsniveaus nog wordt gesproken met onze buurlanden en stelt de delegatie
gerust dat de dijk bij de grens niet ineens lager is. “Nederland anticipeert op de
verwachte hogere afvoer van 18.000 m³. Duitsland zal op termijn ook gaan werken aan
het verhogen van het beschermingsniveau.”
Internationale samenwerking
Projectleider Iede Blok gaf een presentatie over de Hondsbroeksche Pleij en de geschiedenis
van het Pannerdensch Kanaal. Zo kon de delegatie zien wat wij met Ruimte voor
de Rivier bedoelen. Hendrik Havinga lichtte de afvoerverdeling in het Nederlandse rivierengebied
toe, en liet talloze voorbeelden van internationale samenwerking zien, binnen
en buiten Europa. Daarbij leidden de foto’s van de door China en Japan gekopieerde
stuwen bij Driel tot grote hilariteit. Het bezoek werd afgesloten met een bezoek aan de
Hondsbroeksche Pleij zelf. Ook was er een diner met staatssecretaris Tineke Huizinga.
In oktober brengt zij een tegenbezoek aan Vietnam.
Dijkverlegging Bakenhof
De eerste dijkverlegging, in het kader van Ruimte voor de Rivier, vond
plaats in Arnhem. Aanleiding voor het project Bakenhof was het muurtje
op de primaire waterkering aan de linkeroever van de Neder-Rijn. Volgens
het Deltaplan Grote Rivieren voldeed dit stukje dijk niet aan de veilig-
heidseisen. De dijkverlegging, uitgevoerd tussen 1999 en 2001, heeft deze
zwakke plek in de waterkering verholpen en er is meer ruimte voor de
rivier gecreëerd.
6 Waterstand -
Oktober 2009
Iede Blok
Over de grens
Van elkaar leren in Hongarije
Een delegatie van Nederlandse watermanagers bezocht afgelopen juli hun
collega’s in Hongarije. Doel was om te leren van elkaar op het gebied
van watermanagement. Hongarije heeft net als Nederland een haat-liefde-
verhouding met water.
Natuurgebied Gemenc floodplain forest
Projectmanager dijkverlegging Hondsbroeksche
Pleij Iede Blok doet verslag:
“We hebben verschillende rivierverruimende
projecten aan de Tisza en Danu
(Donau) bezocht. De rivierenloop is
in Hongarije nog veel natuurlijker. Dat
veroorzaakt deels de hoogwaterproblematiek.
De waterstanden variëren
na hevige regenval bovendien veel
meer dan in Nederland. Dit komt onder
andere door krappe en lage bedijkingen.
Aangezien Hongarije een stuk
dunner bevolkt is dan Nederland, is er
wel voldoende ruimte voor wateropslag
(retentie).”
Geld verdienen
“Opvallende overeenkomst was dat
beheer en onderhoud in Hongarije
ook vaak een ondergeschoven kindje
zijn. Interessant was dat iedere regioorganisatie
zelf 20 procent van haar
interne kosten moet verdienen. Hoe ze
dat doen? Ten eerste worden medewerkers
zo efficiënt mogelijk ingezet.
Dat betekent dat ze van de ene regio
naar de andere worden overgeplaatst
als daar extra mensen nodig zijn.
Ook hebben de regio’s een soort
uitzendbureau en lenen ze capaciteit
uit aan particulieren bijvoorbeeld voor
wegenbouw, het aanleggen van dijken
2 september 2000. Tijdens de uiterwaardvergravingen
net bovenstrooms van de dijkverlegging
werd men geconfronteerd met onverwachte wateroverlast.
Een tegenvaller tijdens de uitvoering.
en loonwerk. Ten tweede hebben de
regio’s een aantal bosbouwprojecten
waar medewerkers in leegloopuren
werken.
Creatief
“Ook op het gebied van watermanagement
wordt creatief met geld
en middelen omgegaan. Een goed
voorbeeld hiervan is een ’plofdam’ die
we hebben bezocht. De dam, die de
rivier en het retentiegebied daarachter
scheidt, wordt indien extra wateropslagcapaciteit
nodig is, deels gecontroleerd
doorgebroken met dynamiet.
Als het water weer zakt, wordt het gat
in de dam weer gedicht en loopt het
water via de uitlaat weer terug in de
rivier. Dit is een effectieve methode
en is veel goedkoper dan de hightechinlaatconstructies
die wij gebruiken.”
Indrukwekkend
“Bijzonder was de boottocht door
het ’Gemenc floodplain forest’. Dit
natuurgebied bestaat uit 20.000 ha
uiterwaarden, met vele meanders van
de vroegere Donauloop. Mede door
de hoge rivierstand (4 meter boven
normaal) was dit zeer indrukwekkend.”
4 juli 2001. De nieuwe dijk is al enige tijd
gereed. De oude dijk kan worden afgegraven.

Recreatie op en aan het water
Zeeverkenners verkennen de Lek
Padvinders te water, zo staan de Zeeverkenners van de Wilhelminagroep uit Utrecht ook wel
bekend. Jeugd in de leeftijd van 11 tot 17 jaar wordt hier de fijne kneepjes van het zeilen bijge-
bracht. Al ruim 70 jaar is de Wilhelminagroep actief op het water in en rondom Utrecht. En om
de week trekken ze er in hun stalen Lelievletten op uit om de Lek te verkennen.
“Water is wat ons hart sneller doet kloppen”,
legt schipper bij de Zeeverkenners,
Wieke Westhof, enthousiast uit. Ze is al
sinds haar jeugd lid van de vereniging.
Eerst bij de Dolfijnen en daarna bij de
Orca’s, de Zeeverkenners, de Wilde
Vaart en de Loodsen. “Ik heb hier, naast
de beginselen van het zeilen, ook dingen
als koken, klussen en kamperen geleerd.”
Nu trekt Wieke er wekelijks zelf op uit
met de Zeeverkenners om haar passie
voor het zeilen over te brengen.
“De dreiging van het water kwam opeens
niet van zee maar van de rivier. Daar
had niemand serieus op gerekend”, legt
Antoine uit. “Het water had natuurlijk wel
eerder hoog gestaan in de rivier, maar
de gedachte was altijd ‘het zal hier wel
loslopen, overstromingen gebeuren niet
meer in Nederland’. En dan is het opeens
te laat om na te denken over adequate
voorzorgsmaatregelen. Wij hebben eerst
onze paarden naar het hoger gelegen
“Op de ontreddering, de
schade en de stank, kun je
je niet voorbereiden.”
Groesbeek gebracht. Veel konden we
daarna niet meer doen, behalve meubelen
in veiligheid brengen en afwachten.
27 augustus 2001. De nevengeul wordt steeds
beter zichtbaar en de dijk wordt groen.
“Iedere zaterdag komen we bij elkaar
in ons clubgebouw aan de Verlengde
Hoogravenseweg te Utrecht. In de
wintermaanden klussen we aan de
boten en organiseren we spelmiddagen
en weekenden. ‘s Zomers varen we om
de week naar Tull en ’t Waal, een dode
arm van de Lek. Daar zeilen we de hele
dag. Het is een prachtig open gebied
met aanlegsteigers voor de motorboot
van de leiding en strandjes waarop we
’s middags allerlei spellen kunnen doen.
Daarna ben ik de ouders van een vriend
in Itteren (bij Maastricht) gaan helpen, en
hun familie en vrienden. Op zo’n moment
is spierkracht overal welkom. Want het
water kwam daar snel. Tot aan de vensterbank.“
Totale ontreddering
“Als je op zo’n plek bent, realiseer je je
pas wat het echt betekent. Mensen die
in shock rondlopen omdat hun inboedel
grotendeels in het stinkende water ronddobbert.
Bewoners die meerdere dagen
op de eerste verdieping van hun huis bivakkeren
zonder voorzieningen. Het was
een ontluisterende situatie. En na afloop
de schade. De stinkende modderpoelen
in woonkamers, vloeren die bol staan,
deuren die niet meer sluiten. Weken of
zelfs maanden is men bezig geweest om
de schade te herstellen.”
1 maart 2002. Hoogwater: de nevengeul is volop
in gebruik.
Wilhelminagroep
Wieke (in rode trui) aan het roer
Naast het zeilen, leren de jongeren om
samen te werken en initiatief te nemen.
Veel jongens en meisjes kunnen nog geen
ei bakken als ze hier komen. Je ziet ze met
de week groeien.”
“We gaan zo’n vier keer per jaar met z’n
allen op kamp. Ook in de zomer. Lekker
met je eigen boot, die je natuurlijk zelf
inpakt, vaar je naar het kampterrein. Daar
Een ooggetuigenverslag
Natte voeten en een ravage
Het is al weer ruim vijftien jaar geleden, maar Antoine Teeuwsen herinnert het zich nog
als de dag van gisteren. We spreken over 1993. Het water staat tot aan de bovenkant van
de dijk bij zijn ouders in Bemmel (aan de Waal bij Doornik in de buurt van Nijmegen). Als
de dijk daar zou breken, spoelen huis en haard weg. Gelukkig is het zover niet gekomen.
Vrachtwagens rijden af en aan met zand. Er is sprake van een mogelijke evacuatie.
Noodmaatregelen
“De schrik zat er daarna goed in. De waterstanden
op teletekst werden nauwlettend
in de gaten gehouden. Toen in 1995
in Itteren de tweede dreiging volgde,
lagen de zandzakken, schragen, kit en
houten deurplaten klaar in de kelder.
Iedereen had wel een strategie bedacht
om het water buiten de deur te houden.
Veel mensen hebben na de eerste
overstroming ook andere voorzorgsmaatregelen
genomen.”
Niet in mijn tuin
“Eind negentiger jaren zijn op veel plaatsen
de dijken verzwaard en verhoogd.
Momenteel worden aanvullende rivierverruimende
maatregelen doorgevoerd.
Vrijwel iedereen is hier overtuigd van de
noodzaak van die maatregelen, maar de
locatie waar het gebeurt blijft een punt
van beroering. Je wilt natuurlijk liever
13 augustus 2002. Het eindresultaat!
worden allerlei activiteiten georganiseerd.
Het geeft een heerlijk gevoel van vrijheid
om je tijd op het water door te brengen.
Een echte aanrader om te onthaasten.”
Meer informatie:
www.wilhelmina.org/
niet dat de maatregelen in jouw voor-
of achtertuin worden uitgevoerd. We
streven met z’n allen naar een zo veilig
mogelijk rivierengebied. Daarvoor zijn alle
Ruimte voor de Rivier-maatregelen samen
noodzakelijk. Het is daarom goed om de
samenhang tussen de verschillende maat-
“In zulke gevallen
is spierkracht overal
welkom!”
regelen te blijven verduidelijken. Ook is
het belangrijk om rekening te houden
met lokale en persoonlijke omstandigheden
en te luisteren naar de mensen
die ermee te maken krijgen.”
2 oktober 2002. Staatssecretaris Melanie
Schultz onthult samen met twee school -
kinderen een gedenksteen op de nieuwe dijk.
Waterstand -
Oktober 2009
7

Colofon
Waterstand is een
kwartaaluitgave van de
Programmadirectie Ruimte
voor de Rivier (PDR).
Met deze nieuwsbrief informeert
PDR de bewoners, gebruikers en
bestuurders van het Nederlandse
rivierengebied over de voortgang van
het Programma Ruimte voor de Rivier.
Voor meer informatie
Programmadirectie
Ruimte voor de Rivier
Antwoordnummer 52528
3502 VH Utrecht
Tel.: 088 - 797 29 00
info@ruimtevoorderivier.nl
Hoofdredactie
Esther van Dijk
Dick van Dijk op de dijk bij zijn huis en de Vischrookerij
Rivierfavoriet
Dick van Dijk woont pal aan de IJssel in Kampen. Zijn woning ligt naast
een oude palingrokerij en stamt uit 1887. Op de gevelsteen van zijn huis
prijkt de naam Molenzigt. Dick mailde de redactie om de lezers van
Waterstand kennis te laten maken met dit unieke stukje Nederland.
Even kennis maken
Elke ochtend met mooi weer kun je
hem rond zes uur met een bakkie
koffie en een sjekkie op de dijk zien
zitten. Dick (53), ambtenaar bij de
gemeente Kampen, wordt graag
wakker met mooi uitzicht. En dat
heeft hij zeker op zijn vaste stekkie
aan het Slagersplein bij de voormalige
Vischrookerij van Heerde en
Reumer.
Historische plek
“Dit is een uniek stukje Kampen”,
legt Dick uit, “het illustreert prachtig
de rijke vissershistorie van onze
stad. Mijn huisje ligt pal aan de dijk.
Tot de dijkverzwaring van eind jaren
negentig kon je vanuit de woonkamer
zo op de rivier kijken. Nu moet
Fotografie
RWS tenzij anders aangegeven,
Luchtfoto’s Bakenhof: Aerofoto Brouwer - Brummen
UItgelicht: Ron Moes Fotograaf
Rivierfavoriet foto Dick van Dijk: Fotex,
historische foto’s: Gemeentearchief Kampen
Realisatie, tekst en vormgeving
Adequaat Communicatie | vM-Design
In het Programma Ruimte voor de Rivier werken
regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied
beter te beschermen tegen overstromingen.
De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt
gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke
kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch,
ecologisch en landschappelijk opzicht beter van
worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl
ISSN nummer: 1876 - 1984
8 Waterstand -
Oktober 2009
je daarvoor even de dijk opklimmen.
Ik zit hier graag. Aan de ene kant de
voormalige palingrokerij en aan de
andere kant de rivier. Een prachtig
gezicht.”
In rook opgaan
“Die visrokerij dateert uit de tijd dat
de bewoners van Schokland, een
eilandje in de Zuiderzee, hun eiland
moesten verlaten. Die hebben zich
toen hier in het voormalige dorp
Brunnepe gevestigd. Zo ontstond
de Schokkerbuurt. Door de komst
van de ‘Schokkers’ kreeg de visserij
een enorme impuls. Er ontstond een
bloeiende bedrijfstak met scheepstimmerwerven,
een touwslagerij,
blokkenmakers, zeilmakers, vismarkten,
vishandelaren en visrokerijen.
Waterstandwoordzoeker
G N I N E K E T R E D N O G W
N N M A D O N A U L O O P N A
I A O G N O R P S L A A W I T
R T N K W E L E D A H C S K E
E P N E E G A T O C H T E R R
T E E K S M A V S T O R M E S
E I T T R I W R E S N F D W N
B L I N I O E Z R D O R P N O
R B U E E T O E A H K A D E O
E U L L A M I N N F O R U M D
V I S W E R A E P L U E G A R
K S E R A P K F V R I J N S A
J O B R A A N E G N I N E M M
I E G J B V E E S S E N E R P
D A L E G E I P S E E Z S O K
Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal,
diagonaal en vertikaal staan. Van links naar rechts maar ook van rechts naar
links. Letters kunnen meerdere keren worden gebruikt. De overgebleven letters
vormen de uitkomst van de puzzel.
AGRARIERS
BAKENHOF
BESLUITEN
DIJKVERBETERING
DONAULOOP
DORP
EISEN
FORUM
GEUL
JAPAN
KADE
KROONPRINS
KWEL
LENT
MEKONG
MENINGEN
ONDERTEKENING
PEILBUIS
Palingvangst De Vischrookerij Botter
Behalve deze rokerij is niets, maar
dan ook niets, bewaard gebleven van
het oude Brunnepe. Het wordt een
grote nieuwbouwwijk. Om te voorkomen
dat ook de Vischrookerij in
rook opgaat, hebben we een stichting
in het leven geroepen. Kijk voor meer
informatie op www.vischrookerij.nl.”
Bypass
“Natte voeten hebben we hier de
afgelopen jaren niet gehad. En in de
directe nabijheid van mijn woning
worden ook geen rivierverruimende
maatregelen getroffen. Wel lees ik
regelmatig iets in de krant over de bypass
die ze in Kampen willen maken.
PETITIE
RIJN
SAMENWERKING
SCHADE
SOK
STORM
TOCHT
VEESSEN
WAAL
WAALSPRONG
WATERSCHAP
WATERSNOOD-
RAMP
ZEESPIEGEL
ZOMERBED
Dat leeft zeer zeker hier in de buurt.
Ik vind Ruimte voor de Rivier op zich
een goede zaak. Zeker voor de lange
termijn. Zolang er tenminste zorgvuldig
mee wordt omgegaan.”
Uw lievelingsplek in Waterstand?
Heeft u ook iets speciaals met een rivier? Stuur dan
een mailtje met uw contactgegevens naar:
info@ruimtevoorderivier.nl of een briefje naar:
Redactie Waterstand, Postbus 24103, 3502 MC Utrecht
onder vermelding van Rivierfavoriet.
Doe mee en win
Droog de herfst door
Als u dit kwartaal de Waterstandwoordzoeker goed invult,
maakt u kans op een van de drie stoere stormparaplu’s of een
van de vijf Ruimte voor de Rivier-verrassingspakketten. Stuur uw
oplossing, samen met uw adresgegevens voor 1 december naar:
Ruimte voor de Rivier, Waterstandwoordzoeker, Antwoordnummer
52528, 3502 VH Utrecht (een postzegel is niet nodig) of
mail uw antwoord naar prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl
Foutje
Oplettende puzzelaars wisten ons te vertellen dat in de vorige
Waterstandwoordzoeker een foutje was geslopen. Het woord
alfa was onvindbaar. Daarvoor onze excuses. Toch ontving de
redactie ook dit maal bergen goede inzendingen. De uitkomst
van de vorige Waterstandwoordzoeker moest zijn: watersnoodmuseum.
De drie boeken uit de prachtige reeks De bovenkant
van Nederland van Karel Tomei gingen naar:Desirée Verhoeven
uit Andelst, Anja Baaijens uit Sprang-Capelle en G. Wieggers uit
Giesbeek. De ‘Ruimte voor de Rivier’-verrassingspakketten zijn
gewonnen door: Truida Kempink-Kamphuis, Twello, L. ter Haar
en T. Chamuleau, Nijmegen, mevrouw H. Lever-Van Dieren,
Lexmond, mevrouw J.E. van Huet, Bemmel en mevrouw A. de
Voogd-Ponsen, Vianen. De winnaars hebben hun prijzen inmiddels
per post ontvangen.