1/10 BEOORDELINGSRAPPORT MEERVOUDIGE ... - Pontsteiger

1. Inleiding
BEOORDELINGSRAPPORT MEERVOUDIGE ONTWERPOPDRACHT
PONTSTEIGER
Voor de ontwikkeling van bebouwing op de Pontsteiger in stadsdeel Westerpark is een
meervoudige ontwerpopdracht uitgeschreven onder drie architectenbureaus: Archi-tectonics
(New York), Arons & Gelauff (Amsterdam) en Meyer & Van Schooten (Amsterdam). De
uitschrijver van de meervoudige ontwerpopdracht is de combinatie De Principaal / De Key,
BB De Dijk (Rabo Bouwfonds / Ymere) en Delta Forte / Rochdale. Zij hebben de
architectenbureaus gevraagd een ontwerp te maken voor “één of meerdere markante
gebouwen van hoge architectonische kwaliteit met minimaal 225 en maximaal 250 woningen
met een hoge woonkwaliteit en ca. 2.000 m2 BVO publieksvoorzieningen, inclusief
parkeergelegenheid voor deze woningen en voorzieningen”.
In de uitnodigingsbrief aan de drie architectenbureaus is een uitgebreide toetsings- en
beoordelingsprocedure beschreven. Kort gezegd, komt deze procedure er op neer, dat de
ontwerpen in eerste instantie worden getoetst aan de gestelde uitgangspunten en
randvoorwaarden. Vervolgens worden de ontwerpen voorgelegd aan een
beoordelingscommissie. De beoordelingscommissie heeft een aantal criteria meegekregen.
Alvorens in dit rapport wordt ingegaan op de beoordeling van de ontwerpen, wordt eerst de
toetsingsfase besproken. Daarna wordt de samenstelling en de werkwijze van de
beoordelingscommissie toegelicht. Tenslotte wordt het advies van de beoordelingscommissie
aan de uitschrijver van de meervoudige ontwerpopdracht verwoord en worden nog enkele
aanbevelingen gedaan.
2. Toetsingsfase
De uitschrijver heeft de drie op 26 januari jl. ontvangen inzendingen voorgelegd aan de
toetsingscommissie bestaande uit:
Voorzitter: Rienk Postuma, senior projectontwikkelaar De Principaal
Secretaris: Bouke Kapteijn, projectontwikkelaar De Principaal
Marketing: Dirk van Haastrecht, vastgoedadviseur Ymere
Stedenbouw/Regelgeving: Tilly Stassen, projectleider Stadsdeel Westerpark
Constructie: Theo van Wageningen, Dijkhuis Ingenieursbureau
Bouwkosten: Gertjan Harder, senior kostendeskundige Brink Groep
De toetsingscommissie is ondersteund door Catharina Klandermans, assistent
projectontwikkelaar bij De Principaal.
Voor een zorgvuldige toetsing heeft de uitschrijver voorstudies uitgevoerd of laten uitvoeren
naar de planeconomie en de constructie van de ingezonden plannen. Tevens heeft een
markttechnische vergelijking plaatsgevonden en werd een beoordeling in het kader van de
regelgeving (bouwbesluit, duurzaam bouwen en windhinder) uitgevoerd. Deze
werkzaamheden hebben de benodigde informatie opgeleverd om de inzendingen te kunnen
toetsen aan de randvoorwaarden en de wedstrijdregels.
1/10

De toetsingscommissie heeft vastgesteld, dat alle inzendingen voldoen aan de wedstrijdregels.
Ten aanzien van de randvoorwaarden heeft de toetsingscommissie in haar rapport van 23
februari 2007 de volgende conclusie getrokken:
“Alle drie de ontwerpen voldoen niet aan de gestelde bouwkosten. Het
ontwerp van Archi-tectonics overschrijdt ook het aangegeven zoekgebied
voor bebouwing. Op basis van deze afwijkingen van de criteria adviseert de
toetsingscommissie alle drie de ontwerpen te diskwalificeren”.
De uitschrijver heeft zich naar aanleiding van de conclusie van de toetsingscommissie
beraden. Het gegeven dat alle ontvangen inzendingen niet voldoen aan de financiële
voorwaarde ter zake van het maximale bouwbudget, heeft de uitschrijver tot het besluit
gebracht om deze financiële randvoorwaarde bij te stellen, in die zin, dat het bouwbudget niet
als een resultaatsverplichting tijdens de meervoudige ontwerpopdracht wordt aangehouden.
De betreffende financiële randvoorwaarde kan vervallen onder de voorwaarde dat de
ontwerper van de winnende inzending toezegt zijn ontwerp in het vervolgtraject te zullen
aanpassen om de benodigde bezuiniging te realiseren.
De uitschrijver heeft de beoordelingscommissie gehoord alvorens dit besluit te nemen. De
beoordelingscommissie heeft geen bezwaar gemaakt tegen het voorgenomen besluit
(vastgelegd in het verslag van de Beoordelingscommissie, d.d. 6 maart jl.).
Daarnaast heeft de toetsingscommissie vastgesteld, dat de inzending van Archi-tectonics
tevens niet voldoet aan de ruimtelijke randvoorwaarden. Het ontwerp strekt zich uit buiten het
zogenaamde zoekgebied, zoals dat is aangegeven op de plankaart van het stedenbouwkundige
programma van eisen van de Pontsteiger van het stadsdeel Westerpark. Op grond hiervan
heeft de uitschrijver conform de wedstrijdregels moeten concluderen, dat het ontwerp van
Archi-tectonics niet kan worden toegelaten tot de beoordelingsfase. Ook bij dit voorgenomen
besluit heeft de uitschrijver de beoordelingscommissie gehoord. De beoordelingscommissie
heeft geen bezwaar gemaakt tegen het voorgenomen besluit (vastgelegd in het verslag van de
Beoordelingscommissie, d.d. 6 maart jl.).
Als gevolg hiervan heeft beoordelingscommissie van de uitschrijver twee plannen ter
beoordeling ontvangen, namelijk de inzendingen van Arons & Gelauff en van Meyer & Van
Schooten.
3. De beoordelingscommissie: samenstelling en werkwijze
De uitschrijver voor deze meervoudige ontwerpopdracht heeft een beoordelingscommissie
aangesteld om de ontwerpen te beoordelen. Deze commissie bestaat uit Sjoerd Soeters
(architect en supervisor van de Houthaven), Michael van Gessel (landschapsarchitect en
supervisor IJoevers), Co Stor (projectmanager Houthaven, stadsdeel Westerpark) en Ronald
Huikeshoven (namens de opdrachtgever). Wijnand Looise (Delta Forte) heeft als toehoorder
deel genomen aan de besprekingen van de beoordelingscommissie. Cilly Jansen (Architectuur
Lokaal) is de onafhankelijk voorzitter van de beoordelingscommissie (zonder stemrecht). De
secretaris van de beoordelingscommissie is Rienk Postuma (De Principaal).
De uitschrijver van de meervoudige ontwerpopdracht heeft in de “uitnodigingsbrief” ten
behoeve van de beoordeling de volgende criteria benoemd:
- architectonische kwaliteit
2/10

- relatie met de omgeving
- financiële haalbaarheid
- woonkwaliteit
- prijs / kwaliteit verhouding.
Deze criteria zijn onderling gelijkwaardig. Daarnaast gelden er een aantal subcriteria, te
weten:
- rol in de entree van de stad
- relatie met de steiger en het water
- technische uitvoerbaarheid
- constructie
- bouwtijd
- innovatie op het gebied van duurzaamheid.
Ook de subcriteria zijn onderling gelijkwaardig. In de bespreking van beide ontwerpen zijn de
criteria en subcriteria aan de orde geweest en in onderlinge samenhang besproken.
Op 6 maart jl. heeft de beoordelingscommissie kennis kunnen nemen van beide ontwerpen.
Beide inzenders hebben de ontwerpen toegelicht en hebben vragen van de
beoordelingscommissie beantwoord. Het rapport van de toetsingscommissie is ter beschikking
gesteld aan de beoordelingscommissie.
Bij de beoordeling op 7 april jl. betrok beoordelingscommissie nog de punten waarvoor de
toetsingscommissie aandacht van de beoordelingscommissie vroeg. Dit waren de volgende
punten:
- Beide plannen overschrijden het bouwbudget
- Het programma van beide plannen wijkt licht af van de gevraagde differentiatie;
- Geen van beide plannen realiseren de gevraagde dove gevels;
- Het plan van Meyer & Van Schooten heeft geen herkenbare gebouwdelen voor
specifieke doelgroepen;
- De publieksvoorziening in het plan van Arons & Gelauff ligt niet op de begane grond.
Hetzelfde geldt in mindere mate voor het plan van Meyer & Van Schooten.
Naast het rapport van de toetsingscommissie heeft de beoordelingscommissie kennis kunnen
nemen van het rapport met de analyse van reacties van omwonenden en belangstellenden. Dit
rapport is opgesteld in opdracht van het stadsdeel Westerpark. In bijlage 1 wordt in het kort
ingegaan op het rapport en de daaraan ten grondslag liggende enquête en tentoonstelling.
De beoordelingscommissie is te spreken over de opzet en organisatie van de meervoudige
ontwerpopdracht. De geboden informatie is van voldoende kwaliteit om tot een overwogen
oordeel te kunnen komen.
4. Beoordeling van Waterpoort
Het ontwerp Waterpoort Arons & Gelauff staat in het water aan het einde van de Pontsteiger
en heeft van een afstand gezien de vorm van een poort. Dichterbij gekomen is zichtbaar dat
Waterpoort een stoelvorm heeft. De stoel heeft een open rugzijde. Het totale gebouw is zeven
meter opgetild boven de steiger. Het hoge gedeelte is gedraaid ten opzichte van de
Pontsteiger, terwijl het gezien vanuit de Houthavens naar achteren is geplaatst.
3/10

De beoordelingscommissie typeert het ontwerp Waterpoort als een sculpturaal gebouw, dat op
stedelijk niveau een duidelijke betekenis heeft. Er is goed nagedacht over de positionering van
het gebouw in haar context, die wordt bepaald door de noordelijke en de zuidelijke IJ-oevers
en de ontwikkeling van de Houthavens als woongebied. Het ontwerp speelt een rol in de
entree van de stad en reageert op de ontwikkeling aan de noordelijke IJ-oever (NDSM).
Het aantrekkelijke van het ontwerp is, dat het vanuit de verschillende plekken in de stad
steeds een andere gedaante aanneemt. Vanaf de Silodam is het slank en zweeft het gebouw
boven het water. Vanaf de noordelijke IJ-oever functioneert het als een poortgebouw en ook
vanaf het Centraal Station ontstaat een nieuw perspectief. Het gebouw is gedraaid ten
opzichte van de Pontsteiger, waardoor die als het ware diagonaal door het ontwerp heen
steekt. Zo ontstaat vanaf de Pontsteiger een drie dimensionaal beeld van het gebouw met het
grote gat erin. Waterpoort is een groot gebouw, maar door de loggia’s aan de buitenkant
wordt het grote volume verzacht. De loggia’s functioneren als een intermediaire ruimte tussen
de woning en de stad.
Het ontwerp Waterpoort volgt de richting van de reeks eilanden van de toekomstige
Houthaven, waardoor het als vanzelfsprekend onderdeel wordt van het totale
4/10

stedenbouwkundige plan. Zodoende voegt Waterpoort zich in de Houthavens en richt het zich
tegelijk naar de haven. Waterpoort is een havengebouw. Het leven van boten en masten loopt
onder het grote, maar tegelijkertijd lichtvoetige, gebouw door.
Het ontwerp Waterpoort bergt veel verschillende woningtypen in zich: portieketagewoningen,
maisonnettes en corridorwoningen. Vanuit alle woningen is er sprake van een dubbele
oriëntatie op het water, de haven en de toekomstige Houthavens. Daarnaast beschikken alle
woningen over een buitenruimte met een goede bezonning.
De beoordelingscommissie vindt de materialisering uitgesproken en warm. De maatregelen in
het kader van duurzaam bouwen zijn een sterk punt. Het vegetatiedak op het lage bouwdeel
biedt de kans een mooie “vijfde gevel” te creëren, die naast het milieudoel het uitzicht vanuit
hoger gelegen appartementen versterkt.
Wanneer wordt gekozen voor het ontwerp Waterpoort is er nog een hele weg te gaan.
Waterpoort is zeker ook in technisch opzicht een uitdagend project. Met name de
constructieve engineering van de overgang tussen het lage gebouwdeel en de twee torens en
die van het brugdeel tussen beide torens vereisen een hoge mate van deskundige begeleiding.
Ook zal op de beheersing van de windhinder op het maaiveld gestudeerd moeten worden.
Naast deze meer technische aspecten heeft de beoordelingscommissie uitgebreid stil gestaan
bij de financiële haalbaarheid van Waterpoort. De overschrijding van het bouwbudget vraagt
om aanpassingen. Ook als in aanmerking wordt genomen, dat de verwachte opbrengsten van
Waterpoort op een hoger niveau liggen dan waarvan bij de start van de meervoudige
ontwerpopdracht is uit gegaan. De beoordelingscommissie ziet binnen het concept voldoende
aanknopingspunten om de kosten van het project te reduceren zonder dat de kwaliteit en de
opbrengstpotentie worden aangetast. Enkele mogelijkheden zijn in de bespreking van de
beoordelingscommissie ter sprake gekomen.
Zo kan het parkeren van Waterpoort efficiënter worden opgelost. De parkeergarage kan recht
onder het gebouw worden geplaatst. Ook hoeft het water niet op alle plaatsen over de
parkeergarage heen te lopen en kan met een beperkte waterdiepte binnen het bouwvolume een
zelfde effect worden bereikt. In de driehoek tussen beide steigerdelen is het niet strikt nodig
een haven te maken. Hier kan worden volstaan met optisch water. De beoordelingscommissie
doet de suggestie, dat de parkeergarage in twee lagen onder het lage bouwdeel kan worden
gesitueerd (in de vorm van een U).
Een andere opgave is de geluidsbelasting. De gekozen oplossing voldoet volgens de laatste
inzichten van TNO – zonder dat dat de architect is aan te rekenen - niet aan de kwalificatie
van een dove gevel. Bij de verdere uitwerking zal worden bekeken of het noodzakelijk is de
gehele gevel dicht te zetten of dat voor een minder ingrijpende oplossing kan worden
gekozen.
De beoordelingscommissie is van mening, dat de realisatie van de jachthaven niet strikt
noodzakelijk is. Er komt namelijk veel kijken bij de ontwikkeling van de jachthaven. Het zal
nodig zijn de steigers van de jachthaven af te sluiten, er zal een pompput moeten komen en in
het gebouw of in de openbare ruimte zullen ruimten (kleed- en doucheruimten, een jachtclub)
moeten worden gereserveerd. De beoordelingscommissie is van mening, dat het toevoegen
van publieke voorzieningen de levendigheid op het maaiveld kan versterken. Voorts twijfelt
de commissie aan de afmeting van de publieke voorziening in het brugdeel van Waterpoort.
Een kleine voorziening tot maximaal 400 m2 bvo – voor bijvoorbeeld een goed restaurant –
wordt realistischer geacht. De commissie adviseert daarom een deel van de publieke
voorzieningen in transparante volumes op de begane grond te situeren.
5/10

Met het “lage” deel, de twee torens en de brug heeft Waterpoort voldoende herkenbare
bouwdelen. Wel wijkt het huidige programma in sommige opzichten van de gevraagde
differentiatie en vraagt de huidige verhouding tussen de woningtypen om nadere studie. Het
gebouwconcepten biedt hiervoor via de aanpassing van de beukbreedtes en de
ontsluitingsprincipes voldoende aanknopingspunten. Mogelijk kan de variëteit aan
woningtypen nog worden vergroot door ter plaatse van de brug lofts te realiseren. Het
verdient aanbeveling de dubbele oriëntatie van de woningen vast te houden.
5. Beoordeling van Steigerhoofd
Meyer & Van Schooten hebben gekozen voor het concept “een cruiseschip in de Houthavens”
voor de opgave op de kop van de pontsteiger. Het gebouw manifesteert zich als een
kadegebouw. Het staat op hoge poten op de kade. De steiger langs de waterzijde blijft publiek
domein. Langs de route naar de pont bevinden zich ruimten voor commerciële en/of publieke
voorzieningen. De gevel wordt opgedeeld door de toegangen naar de woningen, daartussen
bieden vides doorkijken naar de binnenhoven (courts) van de woningen. Op de kop van de
steiger verwijdt het gebouw zich en ontstaat het centrale hof, omringd door woningentrees en
ingericht als tuin. De verschijningsvorm van het gebouw roept veel associaties op met reeds
bestaande gebouwen aan de IJ-oever zoals NEMO en The Whale.
De beoordelingscommissie heeft waardering voor de woningplattegronden en de
buitenruimten. Het zijn sterke punten van het ontwerp Steigerhoofd. In het ontwerp is
6/10

voldoende aandacht besteed aan het aspect van duurzaam bouwen en is de constructieve
hoofdopzet goed doordacht.
De beoordelingscommissie is van mening dat het concept “een cruiseschip in de Houthavens”
niet overtuigend is. Het concept is niet passend voor de opgave op de kop van de pontsteiger.
Het ontwerp speelt te weinig in op de context. Het gaat geen relatie aan met de Silodam en de
(woon)eilanden in de toekomstige Houthavens. Het ontwerp mist de kracht om uit te groeien
tot een sterk, locatiespecifiek gebaar aan de westelijke zijde van de zuidelijke IJ-oever.
De kop van het gebouw richting het water en de Silodam heeft een kantoorachtige uitstraling.
Het laat zich in onvoldoende mate herkennen als een sculpturaal woongebouw met allure. In
het Steigerhoofd woon je aan de buitenkant en aan het court. Het court met de bomen is een
onnodig fenomeen in het havenmilieu. Bij de bespreking van het ontwerp raakte de
commissie ervan overtuigd, dat je in de haven niet wilt wonen aan een court, maar zoveel
mogelijk op de haven kijken. Het court is naar het oordeel van de commissie te klein. Onder
het gebouw zullen zeker donkere plekken ontstaan, waar de zon zelden zal schijnen. De
materialisering van het ontwerp Steigerhoofd is zwaar te noemen. De metalen gevel geeft het
gebouw een kille expressie.
Uit de rapportage van de toetsingscommissie is komen vast te staan, dat het ontwerp
Steigerhoofd ook een overschrijding van het bouwbudget kent. De opbrengstverwachting van
het ontwerp liggen min of meer op het niveau, zoals aangenomen bij de start van de
meervoudige ontwerpopdracht. Steigerhoofd vraagt dus eveneens om aanpassingen.
Bij de bespreking van de aandachtspunten afwijkende woningdifferentiatie en het ontbreken
van herkenbare bouwdelen, kwam de commissie tot de slotsom, dat het binnen het huidige
gebouwconcept lastig is passende oplossingen te vinden. Daarmee zijn de in het programma
van eisen van de opdrachtgever gedefinieerde doelgroepen lastig in onderscheiden
gebouwdelen te bedienen.
De gekozen oplossing voor de geluidsbelasting op de gevel voldoet ook in het geval van
Steigerhoofd niet aan de laatste eisen van TNO aan een dove gevel. Een en ander is de
architect geenszins aan te rekenen. Desondanks zouden de benodigde aanpassingen aan het
ontwerp om dove gevels te maken, het gebouw een massievere uitstraling geven. De huidige
“vleugeltjes”aan het gebouw zouden daarmee waarschijnlijk verloren gaan
6. Advies en aanbevelingen aan de uitschrijver
Op basis van de bovenstaande overwegingen adviseert de beoordelingscommissie de
uitschrijver unaniem om aan Arons & Gelauff de vervolgopdracht te verstrekken om het
ontwerp Waterpoort nader uit te werken. De beoordelingscommissie is buitengewoon
enthousiast over het ontwerp Waterpoort. Alle aspecten van de ontwerpopgave zijn in het
voorstel betrokken en goed doordacht. Het ontwerp is duidelijk van deze tijd. Het heeft een
sterke logica, in relatie tot de nabije omgeving en in relatie tot de IJ-oevers als geheel, die
direct overtuigt.
De beoordelingscommissie heeft haar beoordeling van de plannen vergeleken met de
resultaten van de bewoners en belangstellenden enquête. De beoordelingscommissie is verrast
door het grote aantal reacties op het ontwerp. Zij constateert, dat de opvattingen van de
omwonenden en de belangstellenden in hoge mate parallel lopen met de voorkeur van de
beoordelingscommissie (zie ook bijlage 1).
7/10

De commissie is zich ervan bewust dat de ontwerper aan wie de vervolgopdracht wordt
verstrekt eraan is gehouden om zijn ontwerp in het vervolgtraject aan te passen om de
benodigde bezuiniging te realiseren. De commissie heeft aangegeven, dat zij daarvoor
ruimschoots mogelijkheden ziet. De dringende boodschap is evenwel, dat het sterke concept
van Waterpoort niet verloren mag gaan.
Hiernaast adviseert de beoordelingscommissie de uitschrijver nog voor de uitwerking van het
winnende ontwerp ter hand wordt genomen, de welstandscommissie te consulteren over het
winnende ontwerp.
De beoordelingscommissie feliciteert het stadsdeel Westerpark met het ontwerp Waterpoort
voor dit nieuwe gebouw in de Houthaven.
Amsterdam, 24 april 2007
8/10

Bijlage 1: Reactie omwonenden en belangstellenden
Op 6 maart jl. is een openbare presentatie door de architecten gegeven. Bij deze gelegenheid
hebben de leden van de stadsdeelraad Westerpark, omwonenden en belangstellenden kennis
kunnen nemen van de ontwerpen.
Vervolgens is van 6 t/m 20 maart een publiekstentoonstelling gehouden in de Bonte Zwaan in
de Houthaven. Via diverse media is de tentoonstelling bekend gemaakt. Via
enquêteformulieren is het publiek gevraagd zijn mening over beide ontwerpen kenbaar te
maken. De ontwerpen waren tevens te zien op de website (www.pontsteiger.nl). Ook via deze
site kon het enquêteformulier worden ingevuld. In totaal zijn er 336 ingevulde formulieren
ontvangen.
Het rapport met de analyse van de reacties van omwonenden en belangstellenden is ter
beschikking gesteld aan de beoordelingscommissie.
Naar aanleiding van de tentoonstelling en de website zijn 322 reacties van omwonenden en
belangstellenden binnen gekomen. De reacties zijn in opdracht van Stadsdeel Westerpark
verwerkt en geanalyseerd. Uit deze analyse komt een duidelijke voorkeur van het publiek naar
voren. Het ontwerp Waterpoort (Arons & Gelauff) krijgt op een schaal van 1 (laag) tot 5
(hoog) een eindwaardering van 4,0. Het ontwerp Steigerhoofd (Meyer & van Schooten) scoort
op dezelfde schaal een 2,1. Deze voorkeur komt ook tot uitdrukking bij alle ontwerpaspecten
(vorm / hoogte / kleur / materiaal en omgeving).
9/10

10/10