Oxaalzuur - vragen, antwoorden … en nog meer ... - De Vlijtige Bie

Oxaalzuur - vragen, antwoorden … en nog meer
vragen!
Deel 1 van 2
©Randy Oliver 2006
(vertaling Peter Vanhevel)
Oxaalzuur is dezer dagen een heet onderwerp in de imkerij. Een onderwerp dat ik
van plan was later te behandelen in mijn begeleidend meerdelig artikel over IPM
(Integrated Pest Management) m.b.t. varroa. Ik realiseerde me echter dat dit artikel
na de ‘prime time’ zou gepubliceerd worden. D.i. na de varroabestrijding gedurende
deze winter. Samen met uitgever Editor Joe Graham (van het American Bee Journal
n.v.d.r. ) besloten we dat de imkers meer zouden gediend zijn met het onmiddellijk
publiceren van deze informatie!
Waarom oxaalzuur?
De Europese imkers, die al veel langer met varroa te maken hebben dan wij
(Amerikanen n.v.d.r.), en die meer geconfronteerd worden met regelgevingen die
chemicaliën niet gunstig gezind zijn omdat ze honing kunnen contamineren, merkten
dat varroa gevoelig is voor organische zuren—zoals mieren-, azijn-, melk-, citroen-,
en oxaalzuur (aanwezig in veel planten o.a. Oxalis). In Europa werd veel
baanbrekend onderzoek uitgevoerd naar de efficiëntie van al deze behandelingen
met zuren.
Ook melk- en azijnzuur kunnen als een efficiënt varroabestrijdingsmiddel gebruikt
worden, maar oxaalzuur is een duidelijk betere keuze als organisch (d.i.
koolstofhoudend) zuur. Het wordt toegelaten, en wordt toegepast, in een aantal
landen waaronder verschillende Europese landen, Canada en Nieuw Zeeland. Het is
nog niet geregistreerd in de USA, en daarom is dit artikel gericht aan onze vrienden
in het buitenland, en ook puur informatief, aan de imkers in de USA. De ABF,
voorgezeten door Troy Fore, heeft een aanvraag ingediend bij de Feds ter registratie
van OZ in suikersiroop, op basis van onderzoek uitgevoerd door Marion Ellis, van de
universiteit van Nebraska. Troy zegt dat ze wachten op een antwoord—komt
misschien volgende zomer, misschien ook wel een jaar of meer later.
Oxaalzuur is vrij ongewoon voor een organisch zuur (meestal minder sterke
zuren). In de zin dat ze een zeer hoge dissociatie constante heeft—d.w.z. het
reageert meer als een “mineraal zuur” zoals zwavel- of chloorzuur, dan de typische
carboxylische zuren zoals azijn- en citroenzuur. Je kan je tong met pure
citroenzuurkristallen besprenkelen (denk aan snoepzuurtjes). Stelt niets voor!
Indien je echter hetzelfde zou doen met oxaalzuurkristallen, dan zou je huid er zo af
branden! Oxaalzuur is dan ook 10 000 keer “straffer” dan het azijnzuur in azijn (azijn
is een 5% oplossing van azijnzuur).
Oxaalzuur komt veel voor bij planten en werkt als afschrikkend voor herbivoren.
Het doet nl. het volgende:
1. Het geeft een zure smaak aan de plant—proef maar eens van een boterbloem,
rabarber of spinazie. De zanderigheid die je voelt op je tong is het oxaalzuur
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 1

die reageert met het calcium in je speeksel en dat oxalaat vormt (zout van
oxaalzuur).
2. Het maakt het plantensap irriterend voor mond, huid en ogen.
3. Het bindt de calcium in de ingewanden van het dier, en veroorzaakt hierdoor
nierstenen indien gedurende een langere periode verorbert.
4. Het kan oxalaten vormen. De bladeren van de kamerplant Dieffenbachia zijn
hiervoor berucht; de plant wordt in het Engels ook “dumb cane”
(stommenstok) genoemd omdat, als je ze eet, je tong zodanig zal zwellen, dat
spreken onmogelijk wordt. “De cellen van deze plant bevatten naaldvormige
calcium oxalaat kristallen, die raphiden worden genoemd. Als op een blad
gekauwd wordt, wat niet aan te raden is, veroorzaken deze kristallen een
brandend gevoel in de mond en keel. Er kan een zwelling optreden en ook een
tijdelijke afasie. Als de zwelling in de keel optreedt kan dat tot verstikking
leiden met de dood tot gevolg. Slaven werden soms gestraft door
Dieffenbachia in hun mond te stoppen.”
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Dieffenbachia).
Veel alledaagse groenten bevatten oxaalzuur of oxalaten
(http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/Data/Other/oxalic.html).
Groente
Oxaalzuurgehalte
(g/100 g)
Peterselie 1,70
Bieslook 1,48
Purslane 1,31
Cassave 1,26
Amarant 1,09
Spinazie 0,97
Bietbladeren 0,61
Wortel 0,50
Radijs 0,48
Collards 0,45
Spruiten 0,36
Snijbonen 0,36
Look 0,36
Sla 0,33
Waterkers 0,31
Zoete aardappel 0,24
Witloof 0,21
Raap 0,21
Broccoli 0,19
Selder 0,19
Eiplant 0,19
Bloemkool 0,15
Asparagus 0,13
Andijvie 0,11
Kool 0,10
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 2

Okra 0,05
Ui 0,05
Erwten 0,05
Aardappel 0,05
Tomaat 0,05
Raapbladeren 0,05
Pastinaak 0,04
Peper 0,04
Koolraap 0,03
Komkommer 0,02
Kale 0,02
Squash 0,02
Koriander 0,01
Mais, zoete 0,01
Het natuurlijke gehalte aan oxaalzuur (oxalaten) - gebaseerd op vers gewicht – in
spinazie is 0.3-1.2%, in rabarber 0.2-1.3%, in thee 0.3-2.0%, en in coca 0.5-0.9%
(Fassett 1973). Omwille van de volgende redenen lijkt me oxaalzuur een probaat
middel te zijn in de bestrijding van varroa:
1. Het is een natuurlijk onderdeel van ons dieet, waardoor we over het
metabolisme beschikken om er mee overweg te kunnen.
2. Het is een natuurlijk deel van onze leefomgeving, waardoor we niets dreigen
te vergiftigen buiten de mijten.
3. Aangezien het niet oplosbaar is in vet, hoeven we niet te vrezen voor residuen
in de bijenwas.
4. Het is een natuurlijke component van honing, studies wijzen uit dat de
concentratie niet merkbaar verhoogt na een behandeling met oxaalzuur
(Brødsgaard, 1998).
5. De behandeling kan veilig en eenvoudig toegepast worden (het
veiligheidsthema wordt op het einde van het artikel behandeld).
Hoe toe te passen?
De druppelmethode
NIET TE VERGETEN: HET GEBRUIK VAN OXAALZUUR IS
NOG NIET TOEGELATEN IN DE USA.
In Europa is er al bergen onderzoek uitgevoerd en hieruit lijkt men te mogen
concluderen dat het druppelen veiliger en sneller toe te passen is als het vernevelen
(niet te verwarren met verdampen n.v.d.r.). Het druppelen kan uitgevoerd worden
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 3

met een spuit, een kalkoen baster (?), of (waarschijnlijk het eenvoudigst) met een
tuinsproeier met een naar achter gedraaide tuit om een zachte sproeistraal te
bekomen. Velen verkiezen de tuinsproeier omdat je ogen ver verwijderd blijven van
het gesproei. Bovendien hoef je je niet te bukken om je bijen te besproeien.
Om de methode met een onkruidsproeier (het Gilmour funnel-top "BackSaver" 1gal
model is zeer handig – n.v.d.r. deze is vergelijkbaar met de kunststof
druksproeier MESTO http://www.mesto.de/p_hg_druck_index.htm, hobbyimkers
kunnen natuurlijk beter een ‘Perizine’ doseerfles of injectiespuit gebruiken) toe te
passen, pomp je die middelmatig op en je draait de tuit terug tot je een stroom
krijgt i.p.v. een verneveling. Het is niet de bedoeling de bijen weg te blazen! Vul een
maatglas om het debiet (ml/s) van de sproeier in te schatten per seconde. Zoek dan
uit hoeveel seconden je moet druppelen om een bepaalde dosis te bereiken. Pas de
druk en de positie van de sproeituit aan om de correcte dosis per raam in 1 seconde
aan te kunnen brengen. Daarna kan je in 1 beweging van 1 seconde per raam, de
correcte dosis ‘gieten’ in iedere raamspleet. Met wat ervaring, kan je snel het
doseerdebiet beoordelen aan de hand van het uitzicht van de stroom. Tip: als je een
groter aantal kasten behandelt, kan je best per locatie de verbruikte hoeveelheid
delen door het aantal behandelde kasten —dat zal je uitsluitsel geven over de
nauwkeurigheid waarmee je de behandeling doseert.
De beste resultaten bereikt men door de dosis rechtstreeks tussen de ramen te
druppelen met de spuit in lijn met de ramen. Het mikken lukt het best als je de tuit
onder een lichte hoek houdt, ongeveer 8 à 10 cm van de bijen (de tuit tussen de
raampjes slepen gaat ook, maar zo wordt echter alles meer bespat. Siroop die
bovenop de ramen belandt, telt niet mee—de bijen zullen die slechts heel traag
verwijderen. Zit er niet mee in als je in het begin niet zo best kunt mikken, na wat
oefening lukt het zeker beter. Onderzoek leert ons dat het aanbrengen van de
siroop niet zo kritisch is—de bijen zorgen zelf wel voor een gelijkmatige verdeling
(het is natuurlijk altijd beter om gelijkmatig te druppelen). De dosering per kast is
het belangrijkste.
Sommige imkers werken met twee man. Eerst wordt van alle kasten de propolis
gebroken tussen de broedrompen. Daarna keert men terug naar de eerste kast en
kantelt de eerste persoon de bovenste bak. De tweede hanteert de sproeier. Hierbij
wordt de bovenste bak van vanonder besproeit, de onderste bak van vanboven. Loop
met de sproeituit over de spleten tussen de ramen, terwijl je de seconden aftelt (blijf
continu doorsproeien). Je haalt gemakkelijk een tempo van 1 kast per minuut, zelfs
2 kasten per minuut is haalbaar! Twee imkers kunnen op die manier in een
voormiddag 250 kasten behandelen! Tip: alles raakt in de war als je sproeier niet
perfect werkt—neem er daarom 2 mee als op verplaatsing werkt.
Wanneer voer ik de behandeling het best uit?
Er zijn 2 categorieën oxaalzuurbehandelingen:
Winterbehandeling (broedloos) Oxaalzuur kan niet alleen toegepast worden op
een nagenoeg broedloos volk in de winter, maar ook kasten die kunstmatig
broedloos gemaakt werden—zoals (1) bij het klaarmaken van ‘package bees’, of (2)
bij het maken van varroavrije afleggers. Meet nauwkeurig 3 à 5 ml van een 3.5%
w:w oplossing af per te behandelen raamspleet, en behandel slechts één maal,
anders riskeer je je bijen schade toe te brengen. Bvb. In het geval van een kast met
10 ramen vol bijen, druppel je in totaal 30 à 50 ml van de oplossing. Met een
werkingsgraad over de 90%!
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 4

Lente/zomer behandeling(en)* Deze behandeling is een stuk minder efficiënt,
gezien oxaalzuur de mijten in het gesloten broed niet kan doden. Er is een
controverse rond de zin van een zomerbehandeling (cf. Kan het kwaad voor de
bijen?). Niemand kan het je zeggen, maar de bijen lijken een eenmalige behandeling
goed te verdragen (zelfs hogere dosissen); meermalige behandelingen worden in
vraag gesteld. Diegenen die dit doen passen meestal ongeveer 5ml per raamspleet
toe (van een 3.5% w:w oplossing).
*Noteer dat chemicaliën of geneesmiddelen in geen geval mogen toegepast
worden op kasten met honingzolders er op.
Het is ondertussen duidelijk bewezen dat de oxaalzuurbehandeling het
werkzaamst is gedurende de broedloze winterperiode. Ze is echter ook handig bij het
maken van ziektevrije afleggers—een EWK bevruchtingskastje behandeld met
oxaalzuur garandeert je een start met een nagenoeg varroavrij volkje. De
behandeling lijkt de overlevingskans van de nieuwe koningin niet te verminderen.
Hoe effectief is het?
Herfst/winterdruppelbehandeling (broedloos)
Na het druppelen, zal je de eerste dag al (een genoegdoende) mijtenval zien, die
uitdeint over een week. Gregorc en Planinc (2001) vonden dat zwakke oplossingen
van 2.9% w:w OZ in 32% suikersiroop, heel doeltreffend waren in een broedloos
volk. Volgens Charriere en Imdorf (2002) hebben winterbehandelingen met een
oplossing van 2.4-3% w:v OZ in 50% siroop, toegepast met een dosering van 5 à 6
ml per raampspleet, een werkingsgraad van 95 à 99.7% (de 3 % w:w oplossing
komt met de 99.7 % overeen). Nanetti, et al. (2003) onderzochten de
winterbehandelingen in Europa. Zij bevelen een oplossing van 4.2% w:v (die
overeenkomt met 3.5% w:w) in een 60% suikersiroop aan—alle proeven toonden
een efficiëntie van minstens 90% aan. Ze besloten hieruit dat een 30% siroop
minder werkzaam was, en ook niet milder voor de bijen.
Aan de universiteit van Nebraska, vonden Ellis en Aliano (2005) dat een
eenmalige behandeling met 5 à 6 ml per raampspleet, van een 3.5% siroop,
resulteerde in een mijtenvernietiging van 90. Volgens hen was ook een 2% OZ
oplossing veel efficiënter dan Sucrocide® (62% werking in vergelijking met 32%)
bij het doden van mijten in ‘package bees’.
De ervaring van imkers in N. Californië met de druppelmethode in de winter
komt overeen met de uitstekende resultaten in Europa—eind februari vind je
nauwelijks nog mijten in een behandeld volk.
Lente/zomerdruppelbehandeling (broed aanwezig)
Wat de imkers het meeste opvalt na hun eerste oxaalzuurbehandeling (als
zomerbehandeling van een volk met misvormde vleugels), is de opvallende
verandering van het uitzicht van de bijen. Amper een week na de behandeling, zijn
de futloze, “depressieve” bijen opgepept en actief. En de misvormde vleugels zijn
verdwenen.
Gregorc en Planinc (2001) merkten dat in de zomer een oplossing van 3.4% in
48% sucrose het beste werkt. Er werd geen schade aan de bijen, noch een
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 5

oedstop opgemerkt. Drie behandelingen in augustus, met een tussenpose van 3
dagen, leverde een mijtenverdelging van 44% op.
Ellis en Aliano vonden date en 3-wekelijkse zomerdruppelbehandeling met 40 ml
van 3.5% w:w per romp, resulteerde in 60% vermindering van het aantal mijten
(hoewel de controletest zonder OZ ook een vermindering 41% toonde); in een
gelijkaardig experiment met Sucrocide, steeg het aantal mijten zelfs met 35%!
Volgens Ellis werkt het broed als een “robuuste buffer” van mijten die de werking
van het OZ in deze omstandigheden verhindert.
Volgens mij valt te betwijfelen of een OZ zomerbehandeling de moeite loont,
wegens de relatief lage werkingsgraad en de aangetoonde beschadiging van het
broed (zie hieronder). Hoe later in het seizoen, en hoe kleiner het broednest, hoe
effectiever de behandeling is. Op korte termijn, echter, veroorzaakt de behandeling
een duidelijke mijtenval!
Kan het kwaad voor de bijen?
Volgens Ellis en Aliano is OZ ongeveer 70 keer giftiger voor de mijten als voor de
volwassen bijen—dit is een veel grotere veiligheidsfactor dan die van thymol of
mierenzuur. De bijen reageren normaal niet defensief wanneer ze bedruppeld
worden met siroop, hoewel ze in zeldzame gevallen toch uit de kastintrede kunnen
stormen. Slechts uitzonderlijk wordt er na de OZ behandeling een dode volwassen bij
opgemerkt. Volwassen bijensterfte lijkt dus duidelijk geen punt te zijn, of er
broedschade en een langdurige broedstop optreedt door de behandeling is voorlopig
nog een vraag.
Wat de winterbehandeling aangaat, is het absoluut noodzakelijk slecht 1 keer te
behandelen met de correcte hoeveelheid en de juiste concentratie OZ. Meer dan 1
winterbehandeling lijkt schadelijk te zin voor de bijen. Volgens Charriere en Imdorf
(2002) werd de volkssterkte van kasten behandeld met 5 à 6 ml 3% OZ per
raamspleet, gereduceerd tot 85% van de gemeten volkssterkte op 25 april dat jaar.
Het beste overzicht vind je in Anonymous (1999). Winterbijen behandeld met OZ
starten over het algemeen iets langzamer op, maar hebben tegen einde maart hun
schade ingehaald.
Lente/zomer behandelingen
De nadelige effecten van een zomerbehandeling op de broedontwikkeling, kunnen
onopgemerkt blijven, zeker bij late zomerbehandelingen, op niet-productie-volken
die sterk met varroamijten besmet zijn. Volgens plaatselijke geruchten werd er gen
schade opgemerkt, maar er werd dan ook niet gemeten. Een recente studie door
Hatjina en Haristos (2005) is de enige die ik vond die merkbare schade aan het
broed door de druppelmethode aantoont. De auteurs raden daarom een
zomerbehandeling af. De studie wed uitgevoerd in Griekenland, “tijdens de zomer,
tussen 2 drachtperioden in”. Het is nu de vraag of de OZ werkingsgraad en de
broedschade beïnvloed worden door de nectardracht tijdens de behandeling.
Brødsgaard, et al. (1998) heeft na een behandeling einde maart de
broedoppervlakte gemeten. “Noch de OZ residuen in de honing, noch de GST
activiteit, noch de volkontwikkeling na de lentebehandeling (druppelen en
vernevelen) wezen op een mogelijk probleem.”
Heinz Kaemmerer van Heilyser Technology zegt:
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 6

“Je kunt je volken behandelen met een vloeibaar mengsel van OZ en suiker,
maar wees voorzichtig! Het vloeibare zuur verkort het leven van de bijen. Dit stelt
geen probleem tijdens de zomer omdat de levensduur van de bijen dan toch beperkt
is tot ongeveer 6 weken. Dit wordt moeilijker met winterbijen—behandel je
winterbijen niet meer dan 1 keer met vloeibaar OZ. Als je vloeibaar OZ gebruikt,
worden je bijen nat en moeten ze elkaar aflikken. Het resultaat is dat het zuur in hun
maag terecht komt en dit verkort hun leven in de winter door de afwezigheid van
reinigingsvluchten. Twee behandelingen kunen een volk kapot maken. Vloeibaar OZ
is een trage doder en de bijen zullen waarschijnlijk na weken of een maand sterven
i.p.v. de lente te halen.”
Pas de spreuk “Hoe meer, hoe beter” niet toe met OZ. OZ kan dodelijk zijn indien
met overmaat toegepast op een wintertros , of voor het broed in de zomer. Hou er
echter rekening mee dat ook de meeste andere behandelingen schade kunnen
veroorzaken aan broed (amitraz, mierenzur, thymol), koninginnens (coumaphos), en
darren (fluvalinaat).
Waar kan ik OZ kopen?
Oxaalzuur dihydraat (niet dehydraat; oxaalzuur dihyraat is 71.4% zuiver
oxaalzuur) kan aangekocht worden in een drogisterij als houtbleekmiddel. Het wordt
gewoonlijk verpakt in 12 oz (340 g) plastic bokalen. Controleer de ingrediënten op
het etiket, of bel de fabrikant om je er van te gewissen dat er geen andere zaken
werden toegevoegd. (N.v.d.r. oxaalzuurpoeder kan in de apotheek of in de
imkerzaak aangekocht worden à € 6,00/250g.) OZ kan ook goedkoper aangekocht
worden in bulk bij toeleveranciers van chemische producten (minder dan 2€/kg).
Onbeantwoorde vragen m.b.t. oxaalzuur
Methode
Verschillende planten gebruiken OZ, en/of de afgeleide oxaalzouten, om insecten
en grote planteneters te weren. Hieruit kunnen we hopelijk afleiden dat OZ een
langetermijn “organisch” wapen kan zijn tegen de mijten. Grappig is wel dat
niemand echt weet hoe OZ mijten doodt, hoewel er een hoop vermoedens circuleren
in de literatuur! Mogelijks is de werking van OZ gelijkaardig aan die van mierenzuur,
dat bij hogere kasttemperaturen verdampt. Volgens Imdorf (Anonymous 1999),
doodt MZ door de belemmering van de ademhaling, hoewel hij geen bron vermeldt
voor deze bewering.
Een aantal auteurs uiten de hypothese dat OZ sublimeert in de kast. Indien ze
echter een scheikundeboek zouden lezen, zouden ze weten dat OZ slechts matig
sublimeert bij normale temperaturen (dit merk je duidelijk aan de poreuze zakjes
waarin OZ poeder verkocht wordt, en aan het feit dat OZ geurloos is. De dampdruk
(maat voor de neiging van het materiaal om te verdampen) van OZ is minder dan
0.001 mm Hg bij 20°C. Ter vergelijking, de dampdruk van paradichlorobenzeen
(mottenballen), wat onmiddellijk sublimeert, is 0.6 mm Hg—d.i. 600 keer hoger. Ik
denk dat we daarom sublimatie als basis voor de werking van OZ kunnen uitsluiten
(en als mogelijk gevaar voor de gezondheid).
Is het het zuur of de oxalaten die de mijten aantasten? In Europees onderzoek
(Nanetti, in Anonymous 1999) werd het effect van OZ vergeleken met dat van het
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 7

neutrale potassium oxalaat. Ze besloten dat het eerder de zuurtegraad is, dan het
oxalaat ioon, dat de varroa doodt.
We weten nog steeds niet of de zuurtegraad van het OZ de mijten treft via de
vertering van zuur bijenbloed, of door rechtstreeks contact. Ellis en Aliano (2005)
hebben een slimme proef uitgevoerd: door moerloze kasten m.b.v.
scheidingsroosters in 2 te delen, en door slechts 1 compartiment te behandelen,
kwamen ze tot het besluit dat het OZ eerder verspreid wordt door lichaamscontact
dan door trophallaxis (mond-aan-mond overdracht). De verdeling over de 2 kasten
ging ook vlot (80% mijtenverdelging in de behandelde romp, 65% in de
onbehandelde).
OZ verspreidt zich en doodt door contact—dat is trouwens de reden waarom
het OZ verdampen (methode die in het volgende deel behandeld wordt) zo goed
werkt. We weten nog steeds niet hoe het in het lichaam van de mij terecht komt
(niemand beweert dat de mijten al rondkruipend het goedje overall aflikken). We
weten echter wel dat oxalaten in planten naaldkristallen vormen, die dierenhuid
kunnen doorboren. Aanloog aan de werking van het boorzuur dat toegepast wordt bij
de bestrijding van kakkerlakken en mieren. Boorzuur vormt schurende naalden die in
het zachte integument t.p.v. de verbindingen in het exoskelet van het insect, kunnen
dringen. Met uitdroging als gevolg. Het werkt ook als een maagvergif bij mieren.
Zou het OZ op dezelfde manier werken? Door verhitting verdampt OZ vormt
inderdaad evenzeer minuscule naaldvormige kristallen, en verdampt ook uit en
waterige oplossing. Maar OZ opgelost in en suikersiroop droogt op en vormt een
doorzichtige, zachte suikerlaag die geen kristalstructuur vertoont (eigen
waarnemingen met microscoop). Het vreemde is, OZ werkt enkel als het gedruppeld
wordt als een suikersiroop (Anon 1999), niet in zuiver water. Hoe leg je dat uit! We
laten de discussie over de werking van het OZ maar waar ze voor is… .
Vragen m.b.t. de herfst/winterbehandeling
Hoe komt het dat de parameters ‘sterkte suikeroplossing’ en ‘zuurtegraad’ zo een
grote rol spelen, dat een kleine variatie een zeer grote invloed kan hebben op de
mijtenval en op de tolerantie door de bijen? Zou OZ veiliger kunnen zijn indien het
gemengd werd met iets anders dan suiker?
Vragen m.b.t. de lente/zomerbehandeling
Loont het? Overtreffen de positieve gevolgen van de mijtenverdelging voor de
volksterkte, de er uit volgende broedstop?
Maakt het uit of er dracht is, of dat de bijen tezelfdertijd met suikerwater
ingewinterd worden?
Vragen i.v.b. toepassing
Het hoofdprobleem met OZ lijkt dat het de bijen kan schaden als die het
opnemen. Hierdoor zal, hoewel het verdampte OZ het broed mogelijks niet schaadt,
het doorgeven ervan door de voedsterbijen aan het broed toch enige schade kunnen
veroorzaken. Als dit het geval zou zijn, kan de imker de schade beperken door de
druppelbehandeling af te wisselen met het voeren met suikerwater of voederdeeg. Ik
deed zelf een experiment in het lab, en vond dat OZ in oplossing uiteenvalt in
oxalaten als het gemengd wordt met calcium chloride of calcium hydroxide. Het
wordt geneutraliseerd door calcium hydroxide of celkalk. Deze chemicaliën zijn
goedkoop en eenvoudig te verkrijgen. Hopelijk test iemand binnenkort deze
hyupothese.
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 8

Hoe vaak toepassen?
Zal het overdoseren van OZ uiteindelijk ook resulteren in resistentie zoals bij
vorige chemische behandelingen? Ik ben er daarom voorstander van om OZ slechts
1 maal per jaar toe te passen, als laatste middel in het bijenjaar om de mijten een
slag tot te brengen. Anders riskeren we OZ resistente mijten te kweken—zeker as je
de rest van het jaar ook mierenzuur gebruikt!
Besluiten
Oxaalzuur lijkt een goedkoop, eenvoudig toe te passen, veilig, zeer efficiënt,
milieuvriendelijk mijtenbestrijdingsmiddel, dat deel uit moet maken van ons arsenaal
aan antivarroa wapens en een IPM (Integrated Pest Management) strategie. Het
heeft zijn beperkingen en problemen, en kan bij verkeerd gebruik gevaarlijk zijn voor
de imker. De Europeanen, Canadezen en Nieuw Zeelanders (en mezelf) zweren bij
deze druppelmethode als eenmalige herfst/winterbehandeling van een broedloze
bijentros.
DIT IS HET ENIGE WAT JE MOET ONTHOUDEN:
• Pas de druppelmethode slechts één maal toe,
• Gebruik in de winter een oplossing van 2.7% w:w oxaalzuur in 50%
suikersiroop,
• Dosering: 3 à 5 ml per raamspleet met bijen,
• Enkel op een broedloze kast.
OZ (of melkzuur) wordt algemeen toegepast als een onderdeel van de meeste
IPM strategieën. Onthoud het volgende: als we het verstandig gebruiken, zal het
waarschijnlijk gedurende een langer tijd een efficiënte methode blijven. Misbruik,
door overdosering, of door meerdere behandelingen per jaar, kan schadelijk zijn
voor bijen en broed, en zal waarschijnlijk ook leiden tot een zekere resistentie tegen
deze behandelingsmethode.
Let op: OZ is nog niet als mijtenbestrijdingsmiddel geregistreerd in de USA. Als je
echter in een land woont waar het wel toegelaten is, volg dan de
gebruiksvoorschriften. Volgende tips kunnen hierbij nuttig zijn:
Mengtips
Lees ook de veiligheidstips verderop. Gebruik een wastafel waarin je alles kan
afspoelen. Oxaalzuurkristalpoeder is vrij kleverig en laat zich niet gemakkelijk
doseren als volume. Het best gebruik je dus een op 1 g nauwkeurige weegschaal om
ze te meten.
Voor hoeveelheden kleiner dan 1 gallon (3,8 l), weeg je het kristalpoeder, en giet
je het daarna in 1iter of 5 liter flessen met een kunststof deksel (geen metaal
gebruiken!).Voeg daarna de helft van het warme water toe, schud tot het OZ volledig
opgelost is, voeg de suiker toe, en voeg daarna de rest van het water toe. Schud tot
de suiker volledig opgelost is, vóór je de oplossing in je druksproeier giet—
onopgeloste kristallen zulle je sproeier verstoppen! Het is erg verleidelijk om alles
gewoon in de sproeier te mengen, dit is echter om problemen vragen.
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 9

De oplossing vormt bij warm weer het voor de bijen giftige HMF. Gebruik het dus
binnen de week, voor een langere periode bewaar je het best in de koelkast
(Bogdanov 2001). Gooi de oplossing weg zodra ze donkerder kleurt. Hit is goedkoop,
dus maak er liever teveel van en giet de overschot weg of neutraliseer het met
celkalk.
Formules
Als je echt in de war wilt geraken, moet je de in de literatuur vermelde
concentraties eens op een rijtje zetten. De meeste Europeanen gebruiken w:v
(gewicht zuur over volume siroop) formules (eenvoudig toe te passen: bvb. 35 g
oxaalzuurpoeder in een liter suikerwater vormt een 3.5% w:v oplossing). Sommige
Europeanen, en de meeste Amerikanen, gebruiken w:w concentraties (gewicht
oxaalzuurpoeder: gewicht suiker + gewicht water + gewicht oxaalzuurpoeder). Als je
niet oplet, maak je snel fouten. Bovendien staan er veel fouten in officiële publicaties
(ik liet net een Canadese provincie weten dat er zo’n fout op hun website staat!).
Om het helemaal moeilijk te maken,worden beide 3.5% w:w en w:v oplossingen
gebruikt—ik zal het dus maar bij 1 mengmethode houden!
Ik geef steeds 2 OZ poedergewichten per formule. De eerste voor de 3.5% w:w
(= 4.2% w:v) OZ dihydraat oplossing—d.i. algemeen aanvaard voor de
lente/zomerdruppeloplossing. De tweede, tussen haakjes geplaatst, is voor een 2.8%
w:w OZ dihydraat oplossing (= 3.5% w:v)—die is aangewezen voor
herfst/winterbehandeling van een broedloze tros. Aangezien e.e.a. vrij verwarrend
is, plaats ik de “warme” 3.5% w:w lente/zomerconcentratie in het rood, en de
“koude” 2.8% w:w herfst/winterconcentratie in het blauw.
1. Los 70 g (56 g winter) OZ poeder op in 1 liter warm water, en voeg
daarna 1 kg suiker toe. Meng het tot je een heldere oplossing krijgt. Op die
manier bekom 1.67 liter van een 3.4% w:w (4.2% w:v) oplossing of
een 2.7% w:w (3.4% w:v) oplossing. Goed voor 19 à 38
behandelingen (4 ml x 11 à 22 raamspleten per kast).
2. Los 17.5 g (14 g winter) OZ poeder op in 1/4 liter warm water, en voeg
daarna 1/4 kg suiker toe. Meng het tot je een heldere oplossing krijgt. Op
die manier bekom 0.42 liter van een 3.4% w:w (4.2% w:v) oplossing of
een 2.7% w:w (3.4% w:v) oplossing. Goed voor 5 à 10 behandelingen
(4 ml x 11 à 22 raamspleten per kast).
(N.v.d.r.: bovenvermelde doseringen zijn van toepassing op Langstroth en
Kempische ramen. Voor Duits Normaal en Simplex dient de dosering met 20%
verminderd te worden.)
Hoe veilig (of gevaarlijk) is OZ?
Voor de varroamijt is OZ natuurlijk een zeer gevaarlijk goedje. Indien je echter
bedoelde “Hoe gevaarlijk is het voor de imker?” Dan ziet het etiket er echt
beangstigend uit!:
VERGIFT! GEVAARLIJK! KAN DODELIJK ZIJN ALS HET INGESLIKT WORDT. CORROSIEF.
VEROORZAAKT STERKE IRRITATIE EN BRANDWONDEN OP HUID, OGEN EN LUCHTWEGEN.
SCHADELIJK BIJ INADEMING OF NA ABSORBTIE DOOR DE HUID.
(N.v.d.r. bij ons zegt de gevarenaanduiding enkel “Schadelijk bij aanraking met de
huid en bij opname door de mond.”)
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 10

Health Rating: 4 - Extreme (Poison)
Flammability Rating: 1 - Slight
Reactivity Rating: 1 - Slight
Contact Rating: 3 - Severe (Corrosive)
(N.v.d.r. bovenstaande veiligheidsinfo werd opzettelijk niet vertaald - het
Nederlandstalig EG veiligheidsinformatieblad vindt je op
http://www.kleinverpakking.nl/msds/x181043.htm.)
Toxicologische informatie
Acute giftigheid:
DD50 oraal rat: 375 mg/kg ( met betrekking tot de zuivere stof).; irritatie huid van
konijn: 500 mg/24H licht; oog konijn 250 ug/24H zwaar.
Schadelijke gevolgen voor de gezondheid:
Bij contact met de huid: Irritaties: lichte. Risico van opneming door de huid.
Door oogcontact: Irritaties, verbrandingen.
Bij inslikken: Irritaties in de slijmvliezen van de mond, keel, slokdarm en
darmkanaal. Absorbeert snel. Bij absorptie: misselijkheid, braken,
benauwdheid, krampen, hartstilstand, inzinking (afneming van de
levensverrichtingen), stoornissen aan elektrolytisch evenwicht. Kan
veroorzaken: nierstoornissen.
Bij inademing: Irritaties van de slijmvliezen - ademhalingsmoeilijkheden. Kan
veroorzaken: hoesten.
Bovendien dragen overheidsinstellingen je op de nodige beschermingsmiddelen te
dragen (geschikte werkkledij, veiligheidsbril, handschoenen en soms zelfs maskers).
Nu zeg je misschien “OK, wat wil al dat chemisch gebroebel nu echt zeggen? Ik weet
dat iedereen zich tegenwoordig zo volledig indekt met veiligheidsinformatie, zodat je
op de duur niets meer durft aan te raken! Alsjeblieft, kan je me zeggen hoe
voorzichtig we in de praktijk met OZ moeten omgaan?”
Het gezond-verstand-advies
Ik kon me natuurlijk zelf ook volledig indekken door bovenstaande veiligheidsinfo
een op een over te nemen. Kijk, ik wil niet arrogant lijken, maar ik heb de stellige
indruk dat diegenen die zulke extreme waarschuwingen uitschrijven, zelf nooit enige
toxicologische studie gelezen hebben. Jongens, ik denk er net zo over als jullie, van
sommige chemicaliën als coumaphos in Checkmite+® (N.v.d.r. of Perizin van Bayer)
ben ik doodsbang. Die stof is een organofosfaat en een lichte dosis kan reeds
onomkeerbare zenuwschade toebrengen! Bij oxaalzuur is dat niet zo—het is geen
verraderlijke stof. OZ is recht toe, recht aan—als je het probeert in te ademen, zal je
hoesten en stoppen met inademen; bij contact met de huid zal het en beetje
inbranden, en je zal het onmiddellijk afwassen. De enige mogelijkheid om echt
gekwetst te raken, is als kristallen in je ogen terecht komen (je moet 30 g inslikken
om dood te gaan). Bij een kortetermijn blootstelling moet je dus eerder spreken over
een irriterende stof dan over een vergift. In de praktijk is het niet zo moeilijk om
veilig met het product te werken. Als je dat al kunt met loog, zwembadchloor of
bleekmiddel, zal het je ook wel lukken met oxaalzuur!
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 11

Het omgaan met OZ kristallen
Als je omgaat met kristallen moet je een veiligheidsbril en handschoenen dragen:
dunne (geen onhandige) nitriel of latex handschoenen volstaan (Kimberly-Clark
2006). Het kristalpoeder dat je koopt is oxaalzuurdihydraat (dihydraat, dat in
tegenstelling tot dehydraat, 2 gekoppelde watermoleculen heeft voor elke molecule
zuur). Daarom ook geeft het gebruikelijke OZ poeder een klamme indruk, en stuift
dus binnenhuis niet zo maar rond. Je zult het dus niet inademen of in je ogen
krijgen, tenzij je het per ongeluk in de lucht gooit door met een goedkope plastiek
lepel te gebruiken. Tenzij je het OZ in een doe-het-zelf-zaak aankocht in zo’n
achterlijk plastiek potje van 340 g, waaruit, als je het deksel los draait, de kristallen
in het rond geslingerd worden! Ik stel voor om het openen van potten en het
mengen in of dicht bij een wasbak te doen (cf. de praktische veiligheidstips
hieronder).
Het verdruppelen van OZ siroop
De reden waarom de Europeanen besloten om de druppelmethode te gebruiken,
i.p.v. de vernevelmethode, is omdat je hierbij niet zoveel kans maakt om vernevelde
druppels in te ademen (oxaalzuur verdampt niet, in tegenstelling tot mierenzuur).
Hierdoor kan het slechts op 2 manieren in het lichaam binnen dringen: door het te
drinken (je hebt ¾ liter van de 3.5% oplossing nodig om iemand van kant te
maken), of door het via de huid te absorberen (de hoeveelheid OZ die je in een kast
druppelt, komt overeen met de hoeveelheid die Popeye zou inslikken door een
volledig blik spinazie binnen te zwelgen). Bij het morsen van OZ siroop op je huid
wordt je een branderig gevoel waar, dat onmiddellijk verdwijnt als je het afspoelt. Je
zult waarschijnlijk meer OZ via je groenten en thee binnen krijgen, dan ooit door je
huid zou absorberen tijdens het druppelen. Bovendien produceert je eigenlichaam
ook OZ als normaal afvalproduct bij het wegwerken van overbodige vitamine C!
De meest praktische veiligheidsvoorschriften die ik vond zijn die van de
Nederlandse gezondheidsraad (2004)—lees ze zelf (N.v.d.r enkel in het Engels)!
Hun bevindingen in een notendop: oxaalzuurkristallen kunnen je huid of ogen
verbranden, en mogen niet ingeademd worden. Maar je zou al een extreme
hoeveelheid moeten opdrinken vooraleer het je schade zou toebrengen door kalk af
te zetten in de vorm van nierstenen. Als onderzoekers konijnenhuid in OZ
dompelden, bemerkten ze enige roodheid, maar zelfs het dompelen van konijnen in
een 5% oplossing doodde hen niet. Komaan, om de sterkte van de OZ siroop in zijn
juiste perspektief te plaatsen: de 3.5% w:w oplossing (de hoogst gebruikte
concentratie) bevat slechts twee keer zoveel oxaalzuur als ze natuurlijk voorkomt in
bieslook, peterselie en rabarber! Radetzki stelt dat een huisvrouw die rabarber snijdt,
aan hogere OZ gehaltes wordt blootgesteld dan een imker die met OZ behandelde
kasten aanraakt. Sommige haarproducten bevatten tot 5% OZ! Als houtbleekmiddel
wordt aanbevolen ze een oplossing over je dek te gieten en te schrobben, die 2½
keer zo sterk is als de oplossing di voor de mijtenbestrijding gebruikt wordt!
De gezondheidsraad besluit: “In rabbits, oxalic acid was mildly…irritating to the
skin…. The committee considers irritation of the upper respiratory tract, eyes, and
skin to be the critical effects in occupational exposure to oxalic acid.” Met andere
woorden, laat het niet in je ogen terecht komen, en was het van je huid. Draag altijd
een veiligheidsbril; draag geen leren imkerhandschoenen want die zuigen vocht op
en kunnen dus eventueel je huid irriteren. Je zult merken als het je huid raakt,
omdat de siroop nogal kleverig is. Zorg dat er altijd water in de buurt is om je
handen of mors op je kledij te wassen, en spoel je handen iedere keer als je de
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 12

sproeier neer zet. Op die manier verhinder je dat je het per ongeluk in je ogen wrijft
of om het stuurwiel van je wagen terecht komt.
Praktische veiligheidstips
1. De nummer 1 regel: Hou steeds water in de buurt!
2. Was je handen vóór je in ogen wrijft of in je neus peutert!
3. Meng en stockeer oxaalzuuroplossingen in glazen of plastiek flessen of potten,
geen metalen (de meeste kunststof verpakkingen weerstaan verdunde zuren).
Plak op,iedere verpakking een duidelijk etiket. Vermeld minimaal: “Vergift:
3.5% oxaalzuur.” Spoel alle mengemmers e.d. zodra je klaar bent met
gebruik—laat ze niet rondslingeren!
4. Zodra je de oplossing gemaakt hebt, is OZ veel veiliger te hanteren. Maarkijk
toch uit voor het spatten in je ogen en voor het inademen van sproeinevel.
Blijf tijdens het druppelen een armlengte van de spuit vandaan, en hou je
gezicht er van weg. Indien er toch wat op je huid terecht komt, spoel het dan
onmiddellijk af met water. Tip: indien je twijfelt of er nog zuur op je huid
achtergebleven is na het spoelen, lik er dan even aan met je tong. Als het nog
scherp smaakt (zoals limonade), dan is er nog steeds zuur aanwezig
(overheidsinstanties waarschuwen voor deze test; in de praktijk neem je bij
het likken aan afgespoelde huid, niet meer OZ in bij een snuifje zwarte peper).
5. Zorg er voor dat je steeds water bij je hebt om gemorst OZ af te spoelen—
vooral als buitenhuis werkt. Celkalk opgelost in water neutraliseert elk zuur.
Gebruik geen oxaalzuur als je niet voldoende water bij de hand hebt!
6. Sproei / druppel enkel met een lage druk, geen geplons, geen nevel. Als je
een onkruidsproeier gebruikt, laat dan de druk af tussen 2 locaties (of
behandelingen) zodat je niet in iemands ogen kunt sproeien door per ongeluk
het handvat te raken!
Meer informatie
Dit is een van de beste Europese websites:
http://www.alp.admin.ch/themen/00502/00515/00519/index.html?lang=en
Ze bevat:
1. J.D. Charrière, A. Imdorf, R. Kuhn (2004) Bee tolerance of different winter varroa
treatments.
2. Bogdanov, Kilchenmann, Charrière, Imdorf (2001) Storage of Oxalic Acid Sucrose
Solution
3. Gumpp, et al. 2003 Evaporation of oxalic acid—a safe method for the user?
Uitvoerige Europese info over OZ: Anonymous 1999. FAIR CT97-3688.
“Coordination in Europe of integrated control of Varroa mites in honey bee colonies.”
1999 Final Technical Report Appendix VI
www.alp.admin.ch/themen/00502/00567/00573/index.html?lang=de
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 13

Goede wetenschappelijke bronnen over OZ: HATJINA, HARISTOS 2005 Indirect
effects of oxalic acid administered by trickling method on honey bee brood J. Apic
Res. 44:4, p. 172 to 174
Bronvermeldingen
Brødsgaard, Jensen & Hansen. 1998? Spring treatment with oxalic acid in
honeybee colonies as varroa control. Danish Inst of Agri. Sci..
www.beekeeping.com/articles/us/spring_treatment_oxalic_acid.htm
Ellis, M. & Aliano, N. 2005. Prepublication presentation at the 2005 California State
Beekeepers Convention.
Fassett, D. W. 1973 Toxicants occurring naturally in foods, chap. 16: Oxalates,
p.346-362. National Academy of Sciences, Washington, D.C., USA
Gregorc and Planinc. 2001. Acaricidal effect of oxalic acid in honeybee (Apis
mellifera) colonies. Apidologie 32: 333-340.
Gregorc A., I. Planinc 2004 Dynamics of Falling Varroa Mites in Honeybee (Apis
mellifera) Colonies Following Oxalic Acid Treatments. Acta Vet. Brno (73): 385-391.
Health Council of the Netherlands 2004 Oxalic Acid: Health-based Reassessment of
Administrative Occupational Exposure Limits http://www.gr.nl/pdf.php?ID=935
Radetzki Vaporization of oxalic acid and working safety www.mellifera.de/Engli2.pdf
Kimberly-Clark 2006 http://www.safeskin.com/ChemResist/search.asp?o=1
Oxaalzuur ‐ vragen, antwoorden … en nog meer vragen! Blz. 14