Onderzoeksrapport --- Omgang met hoogbegaafde ... - Steffann

Onderzoeksrapport
---
Omgang met
hoogbegaafde
leerlingen op het
regulier en speciaal
onderwijs
---
Minor
Onderwijskunde
---
januari 2011
---
Frank Dekkers
Galina Oomen
Eric Steffann
René Vaes
1

VOORWOORD
Dit onderzoeksrapport is geschreven voor een onderzoek naar een bepaald onderwerp
in het onderwijs.
Het rapport is bestemd voor Fontys Lerarenopleiding Tilburg.
Het rapport is geschreven door vier studenten die allemaal de blokminor
Onderwijskunde volgen.
Tot slot wilde wij graag alle geïnterviewde personen bedanken voor het afnemen van
een interview. Dankzij hen hebben wij dit onderzoek tot een goed resultaat weten te
brengen.
En in het speciaal willen wij Matthijs van den Ouden en Hans Schrijen bedanken voor de
begeleiding van ons project.
Frank, Galina, René en Eric
Eindhoven, januari 2011
3

INHOUD
Voorwoord ......................................................................................................................................................... 3
Inleiding .............................................................................................................................................................. 5
Deelvragen ......................................................................................................................................................... 6
Wat is hoogbegaafdheid en wat zijn de standaarden daarvan? ................................................ 6
Hoe wordt hoogbegaafdheid gemeten? .............................................................................................. 8
Welke moeilijkheden brengt hoogbegaafdheid met zich mee en hoe worden deze
aangepakt? ..................................................................................................................................................... 9
Hoe wordt er momenteel op reguliere en speciale basisscholen omgegaan met
hoogbegaafdheid? .................................................................................................................................... 12
Onderzoeksresultaten ........................................................................................................................ 13
Conclusies ............................................................................................................................................... 18
Op welke manier moeten docenten rekening houden met het leerproces van
hoogbegaafde leerlingen in het reguliere basisonderwijs? ......................................................... 20
Bronnen ............................................................................................................................................................ 21
4

INLEIDING
Hoogbegaafde mensen zijn slimmer dan de gemiddelde mens, halen hoge cijfers op
school en kunnen feilloos multitasken. Om hoogbegaafd te zijn dien je meer kwaliteiten
te hebben dan een goed stel hersens. In dit verslag zullen de volgende zaken aan bod
komen: wat is hoogbegaafdheid en wat zijn de standaarden daarvan. Ook zal er aan bod
komen hoe hoogbegaafdheid gemeten wordt.
Voor dit onderzoek zijn acht mensen geïnterviewd. Al deze mensen zijn werkzaam in het
basisonderwijs of hebben er een zeer nauwe verbondenheid mee. Vier personen hebben
te maken met regulier basisonderwijs en vier personen richten zich op onderwijs voor
kinderen die (hoog)begaafd zijn.
Er zijn tijdens de interviews verschillende onderwerpen aan bod gekomen, waardoor er
een beeld is ontstaan over de achtergrond, de eigen ervaring met (hoog)begaafde
leerlingen en het beeld van wat de school te bieden heeft voor (hoog)begaafde
leerlingen.
In verband met privacy wordt er in dit rapport gesproken over persoon 1 t/m 8.
Uit het onderzoek kan de hoofdvraag beantwoord worden. Doormiddel van deelvragen
wordt de hoofdvraag beantwoord.
De hoofdvraag van het onderzoek:
Op welke manier moeten docenten rekening houden met het leerproces
van hoogbegaafde leerlingen in het reguliere basisonderwijs?
De deelvragen van het onderzoek:
Wat is hoogbegaafdheid en wat zijn de standaarden daarvan?
Hoe wordt hoogbegaafdheid gemeten?
Welke moeilijkheden brengt hoogbegaafdheid met zich mee en hoe worden
deze aangepakt?
Hoe wordt er momenteel op reguliere basisscholen omgegaan met
hoogbegaafdheid?
Hoe wordt er momenteel op speciale scholen voor hoogbegaafde leerlingen
omgegaan met hoogbegaafdheid?
5

DEELVRAGEN
WAT IS HOOGBEGAAFDHEID EN WAT ZIJN DE STANDAARDEN DAARVAN?
Volgens het drie ringen concept van Renzulli heeft iemand die hoogbegaafd is drie
aspecten nodig om ergens in uit te kunnen blinken. Dat zijn: intelligentie (IQ),
creativiteit en doorzettingsvermogen (motivatie). Iedereen bezit deze drie aspecten wel,
maar vanaf wanneer kan er gezegd worden dat je hoogbegaafd bent. [1]
Intelligentie wordt gemeten in intelligentie quotiënt (IQ). Volgens David Wechsler moet
het IQ boven de 130 zijn wil er gezegd kunnen worden dat iemand hoogbegaafd is. Dit
correspondeert met andere testen waar 136, 140 of 142 genoemd wordt.
Uit het drie ringen concept van Renzulli is er te zien dat er ook creativiteit nodig is om
hoogbegaafd te zijn. Creativiteit is over het algemeen gezegd het vermogen om iets
nieuws te scheppen. Een creatief proces is in de volgende stadia te onderscheiden;
probleemwaarneming, theoretiseren van het probleem, bedenken/zien van de oplossing
en tenslotte het realiseren van de oplossing. Bij hoogbegaafde mensen is dit creatieve
proces beter dan bij andere mensen.
Naast intelligentie en creativiteit is er ook motivatie nodig om hoogbegaafd te zijn.
Motivatie wil zeggen dat iemand een zeker doel wilt bereiken. Hoogbegaafde mensen
hebben een hele sterke motivatie om nieuwe dingen te leren of om zich helemaal op een
onderwerp te specialiseren.
Hieronder staat een opsomming van kenmerken die te zien zijn bij hoogbegaafde
mensen.
- leren makkelijk en snel doordat ze een goed concentratievermogen hebben en
werken het liefst zelfstandig;
- hebben een snelle taalontwikkeling;
- zijn al jong goed in wiskunde;
- kunnen problemen goed analyseren en maken grote denksprongen, uitgebreide
instructies hebben ze dan ook niet nodig;
- hebben een goed ontwikkeld geheugen;
- doen dingen makkelijk tegelijk;
- zijn vaak gemotiveerd, energiek, creatief en perfectionistisch;
- denken al vroeg diep na over grote levensvragen en hebben al op jonge leeftijd
een sterk bewustzijn (dat kan al op driejarige leeftijd zijn);
- verwachten veel van zichzelf, met soms faalangst tot gevolg;
- hebben apart gevoel voor humor;
- zijn erg betrokken en beschikken over een groot empathisch vermogen;
- zijn soms hoogsensitief;
- hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel.
Op jonge leeftijd kunnen kenmerken van hoogbegaafdheid al worden waargenomen.
Vooral bij kleuters is het belangrijk hoe de omgeving reageert op deze kenmerken. Als
6

dit niet goed gebeurt kunnen er grote problemen ontstaan. Allereerst staat er een
opsomming van kenmerken die bij baby’s te zien zijn.
- groter bij de geboorte;
- onrustig;
- alert;
- snelle ontwikkeling;
- aanhankelijk.
Op een gegeven moment wordt het kind een peuter en zijn er andere kenmerken te zien,
deze zijn hieronder opgesomd.
- veeleisend;
- ondernemend;
- hecht waarde aan vaste patronen;
- voorsprong op het gebied van kennis (cognitieve ontwikkelingsvoorsprong);
- fijne motoriek;
- speelt graag met oudere kinderen;
- autodidact;
- grote interesse voor alles wat zich in de nabije omgeving gebeurt.
Daarna wordt het kind een kleuter en zijn er weer ander kenmerken te zien.
- zichzelf leren schrijven, lezen en/of rekenen;
- leren makkelijk en zijn leergierig;
- fijne motoriek;
- goed in taal;
- veel energie en slapen weinig;
- zijn perfectionistisch;
- weinig uitleg en werken zelfstandig;
- complexe opdrachten kunnen goed opgelost worden
De bovengenoemde kenmerken zijn in verschillende leerstadia terug te zien. Ook geldt
er dat niet alle kenmerken zichtbaar hoeven te zijn om hoogbegaafd te zijn. [2]
De oorzaak van hoogbegaafdheid is erfelijkheid in combinatie met de invloed van de
omgeving. Het hangt sterk af van de omgevingsinvloeden of hoogbegaafdheid zich kan
manifesteren: het is namelijk altijd het resultaat van interactie tussen individu en de
omgeving. Hoogbegaafdheid kan zich anders uiten mede door de omgeving,
ontwikkeling en levenssituatie.
7

HOE WORDT HOOGBEGAAFDHEID GEMETEN?
Hoogbegaafdheid kan worden gemeten op verschillende manieren. Manieren zoals IQtest
en observatie zijn twee bekende maatstaven voor hoogbegaafdheid. Door te meten
kan men onderzoeken of een persoon hoogbegaafd is en hier rekening mee kan worden
gehouden.
De meest bekende manier om hoogbegaafdheid te meten is door middel van een IQ-test.
Door een score te behalen van 130 of hoger bij de IQ-test is het mogelijk dat die persoon
hoogbegaafd is. Er is ongeveer 2,5 procent van de bevolking die deze score kan halen .
Een andere manier van meten is door te observeren. Echter is dit een lastiger middel
dan een IQ-test af te leggen, omdat dit geen vaste meetwaarden heeft.
Je kunt hoogbegaafdheid bij een leerling herkennen door onder andere te letten op de
werk- en leerprestaties. Hoge prestaties zijn in het werken en leren kenmerkend voor
hoogbegaafdheid. Ze zijn ook heel erg prestatiegericht dat soms leidt tot drang aan
perfectionisme. Zelfstandig werken, goed geheugen, creatief en goed in veel vakken zijn
ook kenmerken.
Als men kiest voor een observatie meting, dient men ook rekening te houden met
problemen. Zo kan een kind hoogbegaafd zijn, maar door het onderpresteren op school
kan hoogbegaafdheid moeilijk waargenomen worden.
Ook de Attention Deficit Hyperactivity Disorder (kortweg ADHD) stoornis speelt mee als
probleem tijdens de metingen. Omdat men bij hoogbegaafdheidonderzoek gaat kijken
naar onder andere de concentratie van personen, kan ADHD als gedragsprobleem in de
weg staan.
Een hoogbegaafde dyslecticus (iemand die problemen heeft met leren lezen en
schrijven) kan al heel vroeg zijn gaan spelen met letters en klanken, maar omdat in
groep drie aandacht word besteed aan klanken aan tekens te koppelen maakt de
persoon fouten. Hierdoor gaat de persoon niet goed vooruit met lezen en schrijven.
Daardoor zal deze niet opvallen als hoogbegaafde.
Het komt voor dat mensen er nog nooit aan gedacht hebben aan het feit dat ze
hoogbegaafd zouden kunnen zijn. Ze ontdekken het op latere leeftijd door stil te staan in
het beroep wat ze uitoefenen. Ze beginnen zich anders te voelen dan andere personen
om zich heen. Of voelt zich niet goed begrepen door anderen. Vaak komen ze erachter
door ergens de kenmerken te lezen en zich daar in kunnen bevestigen. [3] [4]
8

WELKE MOEILIJKHEDEN BRENGT HOOGBEGAAFDHEID MET ZICH MEE EN
HOE WORDEN DEZE AANGEPAKT?
Hoogbegaafdheid hoeft niet gezien te worden als een probleem. Veel mensen zien het
juist als een voordeel, maar het kan ook veel moeilijkheden met zich mee brengen.
Hoogbegaafde leerlingen krijgen namelijk niet altijd de juiste begeleiding en het juiste
onderwijsaanbod. Daardoor kunnen hoogbegaafde leerlingen zich ongelukkig en
geïsoleerd voelen. Problemen die daardoor vaker voorkomen zijn verveling,
perfectionisme, faalangst, onzekerheid en hyperactiviteit.
Hoogbegaafde leerlingen worden ook vaker gepest, voelen zich eenzaam en kunnen
problemen hebben met de sociaal-emotionele ontwikkeling.
Hoogbegaafde leerlingen zijn allemaal verschillend en hebben daardoor ook allemaal
verschillende problemen. Het duo Betts en Neihart hebben in 1988 een aantal
verschillende profielen van hoogbegaafde leerlingen omschreven. Ze hebben 6 profielen
geschetst. Het zouden er meer kunnen zijn, maar in ieder geval is het duidelijk dat er
niet één profiel is voor een hoogbegaafde leerling maar meerdere:
- De succesvolle leerling
- De uitdagende leerling;
- De onderduikende leerling;
- De drop-out ook wel wegloper;
- De leerling met leer- en/of gedragsproblemen;
- De zelfstandige leerling.
Betts en Neihart geven aan dat iedereen begint als de zelfstandige leerling, maar dat de
omgeving zorgt voor veranderingen hierin.
De zelfstandige leerling zit goed in zijn vel, presteert goed en is enthousiast. Hij heeft
goede sociale vaardigheden en is zelfstandig.
Het eerste afglijden zorgt voor ‘de succesvolle leerling’.
De succesvolle leerling lijkt de ideale leerling, maar doet eigenlijk zichzelf constant te
kort. Ze halen makkelijk goede punten, maar schuiven de eigen interesses aan de kant.
Deze leerling is alleen niet zichzelf, wat natuurlijk kan zorgen voor problemen.
De uitdagende leerlingen zijn over het algemeen jongens. Deze leerling weet alles en
wil dat ook aan iedereen graag laten zien. Ook corrigeert hij de leraar als die iets verteld
wat niet klopt. Deze leerlingen hebben vaak problemen met regels en zijn daarom vaak
lastig om op te voeden. Daarnaast krijgen ze graag aandacht, maar doen dat vaak op een
verkeerde manier.
De onderduikende leerling probeert zo weinig mogelijk op te vallen en wil graag bij de
rest horen. De resultaten vallen daardoor niet op en ze vermijden uitdagingen. Ze
presteren vaak onder hun kunnen, maar bij IQ-testen scoren deze leerlingen juist vaak
heel hoog. Dit komt omdat ze niet weten hoe ze hierbij gemiddeld kunnen presteren.
9

De wegloper probeert onder het onderwijs uit te komen. Ze spijbelen veel en maken
taken niet af, daarnaast denken ze vaak dat ze de uitleg van de leraar al kennen en zijn
tijdens de les er niet met het hoofd bij. Deze leerlingen zijn erg kritisch op zichzelf en
vinden nooit iets goed genoeg. Het is erg moeilijk om deze type leerling wel te motiveren
voor school.
Het laatste profiel is de leerling met leer- en gedragsproblemen. Ondanks dat ze
hoogbegaafd zijn scoren ze erg laag. Dat heeft dan te maken met leer of
gedragsproblemen die de leerling heeft, zoals ADHD, Dyslectie, autisme, handicap enz.
Voor de leerling is het erg frustrerend dat het allemaal niet lukt en wordt vaak boos op
de hele wereld. Vaak wordt dyslectie niet bij deze leerlingen ontdekt door de
hoogbegaafdheid. Ze weten zich ondanks de dyslectie nog wel staande te houden.
De moeilijkheden voor hoogbegaafde leerlingen op school wordt al een tijd onderzocht.
De problemen die hoogbegaafde mensen hebben op het werk krijgt een stuk
minderaandacht. Toch willen wij hier ook aandacht aan geven omdat deze problemen
toch vrij serieus kunnen zijn.
Mevrouw Nauta (bedrijfsarts en A&O psycholoog) en de heer Corten (bioloog/filosoof)
hebben een mooi schema gemaakt waaruit blijkt welke problemen ontstaan op de
werkvloer en hoe de hoogbegaafde persoon er tegenaan kijkt:
Wat de werkomgeving signaleert Wat de medewerker zelf benoemt
1 Veel conflicten met management en
autoriteiten
2 Slecht luisteren naar anderen
3 Motieven moeilijk te plaatsen. Wat zit er
toch achter?
4 Slechte timing in bijv. vergaderingen
5 Sterke pieken en dalen in functioneren,
zonder aanwijsbare oorzaak
6 Niet duidelijk waar medewerker het
beste inzetbaar is, houdt zich met van
alles bezig
7 Geen doorzettingsvermogen en
discipline
Ik heb een groot rechtvaardigheidsgevoel
Mijn ideeën worden niet begrepen, maar
ik heb meestal gelijk
Ik ben kennelijk bedreigend voor mijn
collega’s
Ik word aldoor tegengewerkt, wat gaat
het allemaal langzaam
Ik weet helemaal niet wat ik wil, ik vind
haast alles interessant
Ik ontvang weinig waardering, men ziet
niet wat ik kan
Ik ben snel afgeleid
8 Is moeilijk benaderbaar, niet sociaal Ik heb een hekel aan social talk
9 Stelt allerlei eisen over
omgevingsfactoren
Ik snap niet dat de rest in die herrie kan
werken
10

Hoogbegaafde werknemers zijn vaak niet bewust van hun eigen kunnen waardoor ze de
collega als ‘dom’ beschouwen en gaan zich langzamerhand er aan ergeren. Sommige
hoogbegaafde werknemers proberen zich erg aan te passen aan de werkomgeving
waardoor ze ontevreden worden over het werk. Het is daarom dus belangrijk om te
weten dat iemand hoogbegaafd is. Indien dat bekend is kan er rekening mee worden
gehouden en kan zo’n werknemer beter functioneren.
11

HOE WORDT ER MOMENTEEL OP REGULIERE EN SPECIALE BASISSCHOLEN
OMGEGAAN MET HOOGBEGAAFDHEID?
Op sociaal vlak hebben (hoog)begaafde kinderen vaak moeilijkheden. Op scholen moet
daar rekening mee gehouden worden. Zo kan een sociogram (een schematische
weergave van de sociale bindingen en relaties in een groep) goed laten zien hoe de
leerlingen in de klas liggen. Wanneer daar aandachtspunten naar voren komen, doordat
een kind niet goed ligt in de groep, moet daar actie op ondernomen worden.
Hoogbegaafde kinderen die buiten de groep vallen zijn erg gebaat bij begeleiding op
sociaal vlak. Ze moeten leren om met leeftijdsgenootjes om te gaan en samen mee te
werken.
Uit de theorie [5][6] , blijkt dat hoogbegaafde leerlingen een grote behoefte hebben aan
verdieping van de stof. Ze kunnen meer informatie verwerken en dit moet dan ook
aangeboden worden. Op verschillende scholen wordt dan ook een verdiepend
programma aangeboden aan leerlingen voor wie het reguliere niveau te laag ligt. Een
verdiepend programma houdt in dat er vanuit verschillende invalshoeken naar een
thema gekeken kan worden. Hierdoor leren deze kinderen meer over het thema en
wordt ook hun creativiteit geprikkeld. De leerlingen krijgen meer en uitgebreidere
informatie en daardoor wordt de lesstof voor hun boeiender gemaakt.
Ook het versnellen van de informatie die de leerlingen krijgen, heeft een positief effect
op hoogbegaafde kinderen. Ze worden dan uitgedaagd om veel informatie goed en snel
tot zich te nemen. Hierdoor blijven ze uitgedaagd worden op hun niveau en raken ze niet
verveeld. Een effect hiervan is dat deze leerlingen ver voor gaan lopen op
leeftijdsgenootjes en dus ook genoodzaakt zijn om één of meerdere klas(sen) over te
slaan.
Omdat een (hoog)begaafde leerling veel kan bereiken, moet er ook veel van deze leerling
verwacht worden. Een leerling moet dan ook op het resultaat beoordeeld worden en
daar mag kritisch mee omgegaan worden. Hierdoor wordt de leerling gestimuleerd om
zo goed mogelijk te presteren, waardoor de prestaties ook in een stijgende lijn zullen
geraken.
12

ONDERZOEKSRESULTATEN
ACHTERGRONDEN
Alle personen hebben de PABO gedaan. De verschillen tussen de geïnterviewde
personen zijn hieronder opgenoemd:
Persoon 1: 31 jaar werkzaam in het onderwijs. En heeft nog scholing gevolgd, waar
intern begeleider de grootste opleiding van was.
Persoon 2: 17 jaar werkzaam in het onderwijs.
Persoon 3: 10 jaar werkzaam in het onderwijs.
Persoon 4: 26 jaar werkzaam in het onderwijs.
Persoon 5: 6 jaar werkzaam geweest in het onderwijs. En heeft daarna de opleiding
Pedago-gische Wetenschappen succesvol afgerond. Daarna is ze als orthopedagoge bij
een scholenbestuur gaan werken en werkt nu fulltime als bovenschools orthopedagoge.
Ook is ze dit jaar begonnen met plusklassen opzetten, waar ze één dag in de week werkt.
Persoon 6: 16 jaar werkszaam in het onderwijs. Twee masters gevolgd aan Fontys Hogeschool,
namelijk Coachend enoveren en Specialist voor (hoog)begaafden onderwijs. En
houdt zich op dit moment bezig met Project Excellente leerling.
Persoon 7: 26 jaar werkzaam in het onderwijs. Heeft de MOA (onderwijskunde 2 e
graads) afgerond. Hierna is ze intern begeleider geworden en is uiteindelijk directrice
geworden van een basisschool voor (hoog)begaafde leerlingen.
Persoon 8: Master Special Educational Needs afgerond. Leerkracht geweest op een
basisschool en nu leerkracht bovenschoolse plusklas en coördinator van een stichting
voor (hoog)begaafde kinderen (Leonardo Stichting). Ook ouder van drie (hoog)begaafde
kinderen, waarvan er nog twee op de basisschool zitten.
EIGEN ERVARING MET (HOOG)BEGAAFDE KINDEREN
Persoon 1 merkt op dat er de afgelopen jaren meer bekendheid is gekomen. Voorheen
was er geen sprake van dat kinderen eventueel (hoog)begaafd konden zijn. Momenteel
heeft deze persoon twee kinderen in de klas die (hoog)begaafd zijn, wat geïndiceerd is
middels een IQ-test.
Persoon 2 merkt aan leerlingen dat ze soms meer interesse hebben in bepaalde
onderwerpen en ook het cognitieve niveau is vaak hoger. Hierbij gaat het vaak om
kinderen die ‘makkelijk leren’, waarbij geen intelligentie test afgenomen is. De school
mag dit ook niet zomaar doen geeft deze persoon aan. Het probleem waar hij tegenloopt,
is dat de kinderen sociaal emotionele problemen kunnen hebben, doordat ze een klas
overslaan en daardoor jong zijn vergeleken met klasgenootjes. Ook is het moeilijk om
genoeg verdiepende stof aan te bieden om de leerlingen in hun behoeftes te voldoen.
13

Persoon 3 weet niet of hij (hoog)begaafde kinderen in de klas heeft gehad, maar het is
nooit vastgesteld. Hij heeft al wel eens bij een leerling willen laten vaststellen, maar daar
bleek het niet het geval te zijn. Zijn ervaring is ook dat het moeilijk is om vast te stellen
wanneer een kind (hoog)begaafd is en wanneer niet.
Persoon 4 geeft aan nog nooit een kind in de klas gehad te hebben, waarvan was
vastgesteld dat die (hoog)begaafd was. Wel heeft de persoon bijna ieder jaar één of
meerdere kinderen die erg boven het gemiddelde niveau uitsteken. Ze geeft aan dat deze
kinderen soms moeilijk te interesseren waren in opdrachten die ze al lang snapten, maar
de rest van de klas nog niet.
Persoon 5 heeft in haar acht jaar (hoog)begaafde leerlingen in de klas gehad. Ze kwam
daarachter door reacties van kinderen, die informatie wisten te vertellen, wat boven de
ontwikkeling en interesses van leeftijdsgenootjes uitsteeg. Haar ervaring is ook dat de
leerlingen de lessen in de klas wel maken, maar pas wanneer ze uitgedaagd worden
door middel van opdrachten op hun niveau, komt er motivatie en enthousiasme los bij
kinderen die (hoog)begaafd zijn.
Persoon 6 heeft een kind in de klas gehad die hoogbegaafd was. Doordat dit kind sociaal
emotionele problemen had, heeft deze ook een tijdje thuis gezeten. Haar ervaring is dat
dit kind zich erg snel aangevallen voelde, en toen het bij haar in de klas kwam, heeft ze
dan ook een speciale band met hem opgebouwd, waardoor het kind zich beter in de klas
voelde.
Persoon 7 vindt dat hoogbegaafdheid moeilijk vast te stellen is. Ze heeft gemerkt dat
kinderen die hoogbegaafd zouden kunnen zijn, vaak slecht presteren in de klas, omdat
ze niet op willen vallen. Toen ze nog voor de klas stond, was ze zich er ook niet altijd
bewust van dat ze eventueel hoogbegaafde kinderen in haar klas had.
Persoon 8 heeft als ervaring dat hoogbegaafdheid niet altijd herkent wordt en ook dat
leerkrachten er niet altijd goed weten hoe ze ermee om moeten gaan.
14

WAT DOET DE SCHOOL/STICHTING/INSTELLING MET KINDEREN DIE
(HOOG)BEGAAFD (KUNNEN) ZIJN?
Persoon 1: Op de school waar ze werkzaam is wordt gewerkt met een protocol met als
meetinstrument het Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafdheid. Dit is een systeem
wat hoogbegaafdheid bij kinderen identificeert en helpt bij de begeleiding van deze
kinderen. Er wordt ook veel waarde aan gesprekken met ouders gehecht, vertelt deze
leerkracht.
Ze proberen de leerlingen te motiveren, geven complimenten en ondersteunen de
leerling waar nodig. De kinderen die hoogbegaafd zijn uit haar klas, zijn ook dyslectisch.
Hiervoor krijgen ze extra begeleiding op het gebied van technisch lezen en spelling. Deze
aanpassing is ook voor kinderen die ‘alleen’ dyslectisch zijn. Één keer in de week wordt
deze kinderen een programma aangeboden bij een externe stichting. Daar komen
meerdere hoogbegaafde leerlingen en daar is er ruimte voor andere vakken, waaronder
filosofie. De leerlingen kunnen dan contact hebben met andere kinderen die
hoogbegaafd zijn, wat zij opmerkt als belangrijk. Op deze school hebben ze geen
problemen gehad met kinderen die hoogbegaafd zijn.
Persoon 2: Op zijn basisschool is er voor excellente leerlingen een Plus-Project. De lessen
van dit project vallen binnen de schooltijden en houden in dat er stof wordt aangeboden
op niveau voor deze leerlingen. Ook loopt er nog een ander project, wat hetzelfde
inhoudt, maar al verder is wat betreft de ontwikkeling van het project zelf. De school
financiert deze projecten en de leerlingen hebben zelf de keuze of ze hieraan mee willen
doen of niet. Hij heeft ook gemerkt dat kinderen niet graag afgezonderd worden van de
klas, wat hij ook een taak vindt van de leerkracht, om dat te voorkomen. De
verrijkingsstof die aangeboden wordt op school is onder andere de verdiepingsstof die
de leerlingen mee kunnen nemen van het project voor hoogbegaafde kinderen. Hierdoor
kunnen de kinderen met de stof bezig blijven, net zoals hun klasgenoten, maar wel op
eigen niveau.
Hij heeft niet gemerkt dat er op school problemen waren rondom de kinderen die
hoogbegaafd zijn. Wel merkt deze leerkracht op dat hoogbegaafdheid niet echt werd
gezien toen hij net leerkracht was. Nu begint dat pas meer bekend te worden en ook
lesmethodes spelen erop in, door meer verdiepingsstof op te nemen in de opdrachten.
Persoon 3: Op de basisschool waar deze leerkracht werkzaam is, is geen protocol voor
kinderen die hoogbegaafd zijn. Hij vindt dat het basisonderwijs erop is gericht
problemen op te lossen aan de onderkant en niet vanaf de bovenkant. Leerlingen die
niet goed meekomen worden aangepakt en kinderen die boven het gemiddelde niveau
uitsteken, wordt geen extra aandacht aan besteedt. Op deze school is geen extra
verrijkingsstof aanwezig.
Persoon 4: Sinds een paar jaar is er een plusklas waar kinderen die goed kunnen leren
naartoe kunnen. Dit is buiten de reguliere lestijden en op vrijwillige basis. Ouders
kunnen hun kind hiervoor opgeven en de school heeft met die stichting weinig contact.
Binnen school wordt één keer in de week, binnen de schooltijden, een extra
begeleidingsmoment gecreëerd, waarin leerlingen die ver bovengemiddeld presteren
samenkomen, om zich te verdiepen in bepaalde onderwerpen. In de klas zelf probeert
15

deze docente de leerlingen die snel hun werk af hebben, moeilijkere taken te geven
(bijvoorbeeld uit boeken van hogere groepen) en als het kan kunnen ze werken aan
werkstukken, waar de leerlingen dan hun uitdaging in kunnen vinden.
Persoon 5: Bij de plusklas waar deze persoon werkzaam is, word gewerkt via een
speciale visie, namelijk: ‘leren leren, leren denken, leren leven’ van Willy Peters. De
leerlingen krijgen opdrachten die bijvoorbeeld inhouden dat ze een project moeten
maken, ze verschillende oplossingen moeten bedenken en bijvoorbeeld ergens over
moeten filosoferen. De onderwerpen sluiten aan bij de interesses van de (hoogbegaafde)
leerlingen en ze proberen variatie in het aanbod van stof te verschaffen. Dat houdt de
leerlingen gemotiveerd, geeft ze aan. Bij de plusklas wordt weinig verrijkingsstof
aangeboden, omdat de kinderen er maar één dag in de week komen en ze ervan uit gaan
dat de reguliere basisscholen gedurende de overblijvende vier dagen dit kunnen bieden.
Zelf gaan ze meer in op vaardigheden van de reguliere leerkracht minder tijd of
mogelijkheden voor heeft. In deze klassen leren de kinderen andere kinderen kennen
die op een gelijk denkniveau zitten en leren ze ook hoe ze op een goede manier met hen
kunnen samenwerken. Bij de stichting werkt een deskundige op het gebied van
hoogbegaafdheid, die zorgt dat de afstemming tussen de plusklas en de reguliere klas tot
stand wordt gebracht en adviseert scholen waar nodig.
Persoon 6: Er is een stichting waar ze werkt die ervoor probeert te zorgen dat alle
kinderen in hun eigen school passend onderwijs krijgen. Door leraren voor te lichten,
leren zij hoogbegaafdheid herkennen en leren hoe ze er mee om kunnen gaan. Voor de
leerlingen die (hoog)begaafd zijn, worden een aantal leerlingen van ongeveer dezelfde
leeftijd in één groep gezet. Ze komen dan twee uur in de week bij elkaar, waarin ze
uitgedaagd worden met moeilijke lesstof. Het project richt zich op de behoefte van het
kind en probeert de kinderen te motiveren. Volgens haar vinden de kinderen het ook erg
leuk en zien ze het als een uitdaging. Omdat deze stichting twee uur in de week bezig is,
wordt er verwacht van scholen dat zij de benodigde verrijkingsstof bieden. De tijd dat de
kinderen onder begeleiding van de stichting zijn, is echt bedoeld om de leerlingen met
andere lesstof uit te dagen.
Persoon 7: Omgaan met hoogbegaafde leerlingen is ‘een hele worsteling’ vindt ze. Ze
geeft aan dat de kinderen verder ontwikkeld zijn dan andere kinderen en geprikkeld
moeten blijven worden, om ze gemotiveerd te houden. Er worden op ‘haar’ school
methodes aan de kinderen aangeboden, waarin ‘moet-werk’ en ‘mag-werk’ is
opgenomen. Na het ‘mag-werk’, kunnen kinderen nog verdieping zoeken in de lesstof,
bijvoorbeeld door een excursie te regelen voor de klas. Wanneer kinderen zeer
hoogbegaafd zijn, worden ze doorverwezen naar andere scholen. Verder geeft ze aan,
dat er wel eens problemen zijn geweest met kinderen die hoogbegaafd zijn. De kinderen
hebben naar haar inzicht de neiging om niet op te willen vallen in de klas, waardoor ze
gaan onderpresteren en daardoor een onbegrepen gevoel krijgen.
Persoon 8: Ze werkt bij een stichting voor hoogbegaafde kinderen. Die stichting
ontwikkeld een speciaal onderwijsprogramma voor scholen voor leerlingen die
hoogbegaafd zijn. Ze heeft zelf het idee dat kinderen die hoogbegaafd zijn, zich meer
thuis voelen in aangepast onderwijs, omdat ze tussen ‘gelijksoortige’ kinderen zijn en de
leerkrachten en de leeromgeving hun eigenheid erkent. Dit onderwijs is erop gefocust
16

om via een ‘topdown’ manier lesstof aan te bieden. Zo leren de leerlingen eerst het doel
en dan de weg ernaar toe. Ook leren de kinderen hoe ze moeten leren, omdat ze dit vaak
nooit hebben hoeven te doen. De problemen die ze al is tegenkomen zijn voornamelijk
rondom faalervaringen. De leerlingen hebben vaak nog weinig ervaring met zaken die ze
niet weten, dus hebben ze de neiging dan te blokkeren. Ook is het moeilijk voor de
leerlingen om iets af te maken, als ze de informatie al snappen. Deze persoon geeft aan
daar ook aandacht aan te besteden tijdens de lessen.
17

CONCLUSIES
ACHTERGRONDEN
Alle geïnterviewde personen hebben de PABO gevolgd en sommige zijn daarna nog
verder gaan leren. Opvallend is dat alle personen die meer te maken hebben met
hoogbegaafde leerlingen, ook meer gericht onderwijs hiervoor hebben gevolgd.
Hierdoor hebben zij meer zicht gekregen op de verschillen tussen leerlingen die
gemiddeld scoren en leerlingen die (hoog)begaafd zijn, waardoor zij daar ook beter op
in kunnen spelen.
EIGEN ERVARING MET HOOGBEGAAFDE KINDEREN
Van de groep van leerkrachten uit het reguliere onderwijs, is de ervaring met
hoogbegaafdheid minimaal. Dit onder andere door de onbekendheid van
hoogbegaafdheid. De meesten geven ook aan dat er steeds meer bekendheid komt en dat
er daardoor ook beter mee omgegaan kan worden. Zo worden er op reguliere
basisscholen al vaak mogelijkheden aangeboden voor
(hoog)begaafde leerlingen, via een binnenschoolse plusklas of een externe stichting of
instantie. Ze lopen ook tegen bepaalde zaken aan, bijvoorbeeld dat wanneer een kind
een klas overslaat, het kind sociaal gezien moeite kan hebben om een plek in de groep te
vinden. Ook geven de leerkrachten aan dat het moeilijk is om een (hoog)begaafd kind te
interesseren in zaken, die het al heel snel snapt. Ze raken sneller verveeld en dan is het
moeilijk om verdiepende of verrijkende stof aan te blijven bieden. Ook komt er een
aantal keer naar voor, dat de kinderen die erg begaafd zijn de neiging hebben om onder
te presteren, omdat ze niet op willen vallen. Het is dan ook belangrijk dat leerkrachten in
de gaten blijven houden of de leerlingen niet buiten de boot vallen of zich juist inhouden,
om ‘erbij te horen’.
De personen die te maken hebben met hoogbegaafde kinderen, bieden allemaal via hun
werk, meer uitdaging voor de leerlingen. Ze worden uitgedaagd om over onderwerpen
die hen interesseren meer te leren en een product neer te zetten, wat ze kunnen maken
met kinderen met een gelijk denkniveau. De kinderen zijn dan onder ‘soortgenootjes’,
wat ook als een belangrijk punt naar voren komt bij de resultaten. De kinderen voelen
zich onderling meer begrepen en dagen elkaar uit, omdat ze elkaars denkniveau
beheersen.
18

WAT DOET DE SCHOOL/STICHTING/INSTELLING MET KINDEREN DIE HOOGBEGAAFD
(KUNNEN) ZIJN?
Op reguliere basisscholen wordt vaak extra stof aangeboden, wat de kinderen kunnen
maken. Deze verrijkingsstof leidt ertoe dat kinderen bezig kunnen zijn met de stof, waar
ook klasgenootjes mee bezig zijn, maar dan wel op hun eigen niveau. Hierdoor blijven de
kinderen geprikkeld om meer te leren en te ontdekken. Bij de plusklassen of andere
vormen van aangepast onderwijs voor (hoog)begaafde leerlingen, gaat dit nog een stapje
verder. De kinderen zijn daar met andere onderwerpen bezig die hen interesseren en
leren ook hoe ze nieuwe dingen moeten leren. Ook wordt er door sommige instanties,
aandacht besteedt aan hoe het kind op school ook genoeg interesse kan behouden in de
stof.
Al met al komt vooral naar voren dat kinderen die hoogbegaafd zijn in het reguliere
basisonderwijs niet altijd herkent en erkent worden, omdat de leerkrachten er nog te
weinig over weten. Dit begint wel beter te gaan en voorspelt dan ook veel goeds voor de
toekomst. Bij de instanties die gericht zijn op (hoog)begaafde leerlingen, is deze
bekendheid er al wel en wordt er ook veel aandacht besteed, aan het aanpassen van het
lesaanbod aan de interesses en behoeften van de leerlingen.
19

OP WELKE MANIER MOETEN DOCENTEN REKENING HOUDEN
MET HET LEERPROCES VAN HOOGBEGAAFDE LEERLINGEN IN
HET REGULIERE BASISONDERWIJS?
Het regulier basisonderwijs moet zich beter verdiepen in hoogbegaafdheid. Doordat
docenten meer afweten over hoe hoogbegaafdheid bij leerlingen uit, kunnen de
desbetreffende docenten beter met deze moeilijkheid omgaan.
20

[1] http://www.misd.net/Gifted/
BRONNEN
[2] http://www.informationeel.nl/hoogbegaafdheid/
[3] http://www.platovisit.nl/ntk/hoogbegaafd.htm
[4] http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoogbegaafdheid
[5] http://www.leren.nl/cursus/sociale-vaardigheden/
bijzondere-mensen/hoogbegaafd.html
[6] Boek Hoogbegaafde kinderen thuis en op school(1995) van F.J. Monks,
21