Lees hier het verslag

Samenvattend verslag uitwisselingsbijeenkomst over Voedselzekerheid.
Datum: 2 februari 2012
Plaats: Hotel Eetcafé DuHoux te Wirdum
Georganiseerd door: Tûmba Fryslân
Johannes de Goede, organisator van deze avond en werkzaam bij Tûmba Fryslân, opent om 19.30
uur de bijeenkomst.
De nadruk van deze avond ligt op een gedachtewisseling over welke bijdragen “Friesland” kan
leveren aan voedselzekerheid en voedselveiligheid in de wereld.
De aanwezigen stellen zichzelf voor en vanuit welke interesses ze naar deze bijeenkomst
gekomen zijn.
Stineke Oenema, programmacoördinator voedsel en voedselzekerheid bij ICCO, opent de avond
met een presentatie. Hierin komt o.a. aan de orde de definitie van voedselzekerheid, de situatie
van een paar Afrikaanse landen, een project in Noord Oeganda, de oorzaken van het ontbreken
van voedselzekerheid en op welke manieren ICCO probeert aan oplossingen te werken en hun
samenwerking daarin met het bedrijfsleven.
Opmerkingen\vragen naar aanleiding van de presentatie:
Gezien de doelstellingen van het project van ICCO in Noord Oeganda wordt de rol van vrouwen
hierin en in hoeverre het noodzakelijk is traditionele rolpatronen tussen mannen en vrouwen te
doorbreken, aan de orde gesteld.
In Noord Oeganda laat de positie van vrouwen nog veel te wensen over. Het zijn voornamelijk de
mannen die het voor het zeggen hebben. ICCO probeert vrouwen in haar projecten invloed te
geven, maar in de thuissituatie verandert er voor vrouwen nog niet veel. Er wordt daarom zo veel
mogelijk geprobeerd zowel mannen als vrouwen bij dit en andere projecten te betrekken. De
harde praktijk is echter dat de mannen er meestal zijn voor de verhalen en het overleg en de
vrouwen doen het daadwerkelijke werk.
ICCO streeft er naar zo veel als mogelijk vanuit de ideeën van de lokale bevolking te werken en
probeert “het witte denken” te vermijden, hoewel dit laatste nooit helemaal mogelijk is.
Zo gaat dit ook op voor vrouwenemancipatie. In Nederland bestaan daarover bepaalde ideeën,
maar het is de vraag of die aansluiten bij de ideeën\wensen\verlangens van vrouwen in andere
landen. ICCO probeert in de landen waar ze werkzaam is wel altijd zo veel mogelijk samen te
werken met vrouwenorganisaties.
ICCO is partner in de Africa Business Academy. Dit project is gericht op toeleveranciers en
opkopers van produkten van kleine boeren. Door het Nederlandse bedrijfsleven wordt
ondersteuning gegeven aan Afrikaanse ondernemers.
Het Nederlandse overheidsbeleid is gericht op goede kwaliteit van voedsel voor iedereen in de
wereld. Echter, de rol hierbij van grote multinationals zoals bijvoorbeeld Unilever, kan lokale
markten kapot maken. Als voorbeeld wordt genoemd een project waarin restprodukten van kip,
zoals pootjes en vleugeltjes, vanuit Nederland goedkoop op de markt in Kameroen werd gebracht.
Dit was goed voor de consumenten in Kameroen, maar hierdoor werden de lokale leveranciers van
kip en bijprodukten, brodeloos gemaakt.
In dit kader wordt tevens als voorbeeld aan de orde gesteld of het nodig is om het gehele jaar in
Nederland sperziebonen te kunnen eten. Deze groente wordt hiervoor een groot deel van het
jaar geïmporteerd uit Afrikaanse landen.
In Nederland heeft AH als groot bedrijf kontakten met grote toeleveranciers van sperziebonen
uit Kenia. Uit het oogpunt van logistiek en aanleveringsbetrouwbaarheid is het voor AH
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

aantrekkelijk om met grote producenten kontakt te hebben en niet met kleine boeren. ICCO
probeert, los van de vraag of het nodig is om het gehele jaar sperziebonen te kunnen eten in
Nederland, AH over te halen ook in zee te gaan met kleine boeren. Door levering via coöperaties
kunnen ook kleine boeren garant staan voor een constante aanvoer.
Ontwikkelingsorganisaties, zoals ICCO en Oxfam, opereren in allerlei landen en dikwijls ook nog
eens in dezelfde landen. Hoe werken deze organisaties samen?
Deze ontwikkelingsorganisaties proberen zoveel mogelijk projecten op elkaar af te stemmen en
met elkaar samen te werken en niet in elkaars vaarwater te komen, maar helaas valt dit niet
altijd te vermijden.
Vervolgens wordt het woord gegeven aan Maurits Hettinga die met zijn vrouw Ytsje en een
aantal andere boerenfamilies uit de omgeving van Koudum tot de oprichters van de zuivelfabriek
Tanga Fresh in Arusha in Tanzania behoren. Een tweede groep boeren richtte een veefokbedrijf
op en een derde groep een kredietsysteem voor de aankoop van koeien (Farm Friends). Het
melkveehouderijproject begon in de tweede helft van de jaren ’80 met 5 Afrikaanse
boeren(families) en 7 koeien, nu is dit initiatief uitgegroeid tot 3.500 boerenbedrijven. Het zijn
vooral vrouwen die de drijvende krachten zijn.
Dhr. Hettinga vertelt hoe hij vanuit zijn jeugd als katholieke minderheid in een dorp zich later
identificeerde met andere minderheden in Nederland. Ook heeft de periode na de oorlog hem
gevormd doordat hij de opbouw van sociale voorzieningen en het landbouwbeleid heeft
meegemaakt. Het voedselbeleid was toen zelfs zo succesvol dat boeren soms produkten moesten
dumpen. Dit verleden heeft hem gevormd hoe hij nu over voedselproblemen en armoede in de
wereld denkt. Volgens hem zijn bestrijding van armoede, corruptie en inkomensverschillen
belangrijke speerpunten in de discussie over voedselzekerheid.
Hij heeft in Nederland met Luut Zijlstra, grondlegger van het landbouwproject in Tanzania,
kennis gemaakt. Hij heeft daarna, samen met zijn vrouw, Luut in Tanzania bezocht en ze zagen
een project waarin enthousiaste Afrikaanse boeren wilden participeren en investeren in hun
eigen toekomst.
In 1993 zijn boeren uit dit project naar Friesland gekomen en hebben boeren bezocht uit de
kennissenkring van de familie Hettinga. Het doel hierbij was kennisoverdracht.
In 1995 heeft een groepje Friese boeren Tanga bezocht waar op dat moment ongeveer 1000
boeren hun melk aan een melkfabriek leverden. Er kwam het verzoek aan deze groep om te
investeren in een nieuwe melkfabriek. Zeven boerengezinnen uit Friesland brachten 100.00
gulden bij elkaar en dit bedrag werd verdubbeld door het NCDO. Er was echter 500.00 gulden
nodig. De Rabo Foundation droeg 120.000 gulden bij en een capital fund in Tanzanina zorgde voor
het resterende bedrag.
Hij schetst vervolgens de verdere ontwikkeling van het project door middel van voorlichting aan
boeren, een inseminatieprogramma van lokale koeien met sperma van Nederlandse stieren en het
project waarin een boer een lening krijgt voor een koe en dit bedrag in de loop der tijd terug
betaalt. Op dit moment zijn er meer dan 3500 boeren bij het totale project betrokken. Hij
benadrukt de belangrijke rol die Luut Zijlstra hierbij heeft gespeeld.
Bij de start van de melkfabriek was de afzet een probleem. De verkoop gebeurde in het begin in
stalletjes op de markt en jongens op fietsen die de melk in plastic zakjes verkochten. De jongens
kregen een lening om een fiets aan te schaffen en betaalden deze lening met de verkoop van de
melk terug. Nu worden de melk en de melkprodukten in veel winkels verkocht.
Ook moest het vertrouwen van de boeren gewekt worden in “die blanken uit Nederland”. Het
koloniale verleden speelde bij dit wantrouwen een belangrijke rol.
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

Na 10 jaar was de fabriek te klein en moest er een nieuwe fabriek komen. Dit keer was hiermee
een bedrag van 2 miljoen gulden gemoeid. Er werd een nieuwe investeerder gevonden en de
boeren uit Friesland hebben hun aandelen in de bestaande fabriek verkocht en kregen op die
manier hun geld terug. Maar belangrijker dan dit geld is dat de Friese boeren hun ervaring
hebben kunnen inzetten bij een mooi initiatief en zichzelf daardoor ook ontwikkeld hebben. De
vraag op welke wijze de Friese boeren hebben kunnen leren van de Afrikaanse boeren is moeilijk
te beantwoorden. Misschien heeft het de ego van de boeren gestreeld dat door hun bijdrage dit
project zo succesvol is geworden.
De rol van de vrouwen in het project is altijd erg belangrijk gebleken en ze waren behoorlijk
actief en goed aanwezig bij vergaderingen. Naar hun inbreng werd ook door de mannen
geluisterd. Dhr. Hettinga heeft dan ook niet ervaren dat vrouwen een minder grote rol dan
mannen spelen in maatschappelijke ontwikkelingen in Tanzania. Maar dit zal van land tot land en
zelfs per continent verschillen.
Max Kooijmans van het project Farm Friends onderstreept het succes van het project van de
Friese boeren dat onder de enthousiaste leiding van Luut Zijlstra uitgegroeid is tot een
belangrijk project met drie pijlers: een groot fokbedrijf, de melkfabriek en de “bank”, het
project waarin boeren een koe kunnen leasen.
Er wordt gevraagd hoe je vrouwen zo ver kunt krijgen dat er wordt gedacht in termen van winst
en niet alleen maar “voor vandaag genoeg te eten hebben voor het gehele gezin”.
Er wordt geantwoord dat Luut Zijlstra als projectleider en de Indiase directeur van de fabriek
duidelijk een rol hebben gespeeld in de voorlichting aan de voornamelijk vrouwelijke boeren om
zakelijk te denken bij de aanpak van een boerenbedrijf.
Farm Friends trekt zich nu terug uit het project in Tanzania, omdat dit goed loopt en men is nu
bezig een nieuw project in Ethiopië op te zetten. Er zijn op dit moment circa 3500 boeren bij de
melkfabriek betrokken en de fabriek heeft nog overcapaciteit.
Er wordt bevestigd dat het project Tanga Fresh een succesverhaal is, maar zou dit project ook
zo’n succes zijn geworden zonder de inzet van een persoon ter plekke zoals Luut Zijlstra?
Max Kooijmans bevestigt het belang van goede, betrouwbare lokale kontakten in een land. In
Ethiopië bijvoorbeeld zal een Nederlandse boer die daar al lang woont en werkt, betrokken
worden bij het op te zetten project.
ICCO probeert ook projecten op te zetten via getrainde chiefs en lokale leiders die hun kennis
op hun beurt doorgeven aan lokale mensen. Hier hoeft dus geen inmenging van “blanken” bij te pas
te komen. Wel wordt erkend dat de scholing van de chiefs en leiders vaak wel gebeurt door
elders opgeleide trainers.
Max Kooijmans noemt het problematisch dat initiatieven vanuit de lokale bevolking zelf, vaak
ondermijnd worden door grote Westerse organisaties of bedrijven.
Terug naar het uitgangspunt van de avond: hoe kun je vanuit Friesland iets betekenen ten aanzien
van voedselzekerheid in de wereld en hoe moet je hiervoor nieuwe initiatieven ontwikkelen.
Genoemd wordt: kennisuitwisseling van boer tot boer, met name over management. Het is
belangrijk om vanuit de praktijk kennis te hebben van elkaars beroep. Als een boer in Afrika een
bepaalde koe mooi vindt, begrijpt een andere boer waar die ook op de wereld woont, wat die
Afrikaanse boer bedoelt.
Vraag: hoe verhoudt agribusiness zich tot het melkveehouderijproject in Tanzania?
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

Dit project zou economisch gezien een groot succes in Azië kunnen zijn, omdat de overheid daar
de ontwikkeling van landbouw erg belangrijk vindt. Dat was in Afrika niet het geval. Het beleid
van een regering is dus een belangrijke factor.
Er wordt opgemerkt dat als het initiatief van de Koudumer, de Friese, boeren door een aantal
boeren uit het westen van het land was genomen, er veel meer aandacht zou zijn geweest voor
het project. Wij zijn in Friesland te bescheiden als het om publiciteit en bekendheid gaat.
Een andere opmerking is dat het een gevaarlijk uitgangspunt is om ervan uit te gaan dat een
succesformule voor een bepaald project in een bepaald land zo maar succesvol gekopieerd kan
worden in een ander land. Als Luut Zijlstra zou vertrekken uit Tanzania plaatst diezelfde spreker
zijn vraagtekens bij de voortgang van het project door alleen de Tanzaniaanse boerencoöperatie.
Hierbij wordt ook de mogelijkheid van toename van corruptie genoemd.
Maurits Hettinga is op dit moment bezig met een project in Nicaragua. Er bestaan daar al
boerencoöperaties en ook is de overheid geïnteresseerd om in landbouw te investeren. Dit
project krijgt dus een heel andere start dan in Tanzania, maar eigenlijk wil hij alleen met boeren
(coöperaties) werken, zonder inmenging van de (landelijke) overheid.
Wat gebeurt er als een boer een geldlening voor een koe niet terug kan betalen?
De coöperatie controleert de lening en als een boer niet meer kan betalen, wordt de koe terug
gehaald. De onderlinge sociale controle in de coöperatie is dermate groot dat er maar heel weinig
mis gaat.
Er worden vraagtekens gezet bij de oprechtheid van grote ondernemingen die met bijvoorbeeld
ICCO aan voedselzekerheid samenwerken. Staat hun eigenbelang hierin niet te veel op de
voorgrond?
Alle grote ondernemingen hebben “maatschappelijk verantwoord ondernemen” in hun
jaarverslagen staan. Een organisatie als ICCO werkt met deze ondernemingen samen om hen op
deze manier min of meer te dwingen deze maatschappelijke verantwoordelijkheid in de praktijk
ook werkelijk te nemen.
Op een opmerkingen hoe je als gewone Nederlander invloed kunt uitoefenen op het beleid van
grote ondernemingen, wordt geconcludeerd dat dit heel moeilijk is.
Welke invloed hebben de boeren uit Tanzania op hun Friese collega’s gehad?
Maurits Hettinga denkt dat de helft van de Friese boeren wel iets heeft opgestoken van de
boeren in Tanzania. Deze groep bestond ook al uit mensen die bereid waren verder te kijken dan
de grenzen van Nederland. Hij erkent dat er ook boeren waren die aan het project mee hebben
gedaan om hun ego op te krikken, met name toen het project succesvol bleek te zijn.
De bijeenkomst wordt om 22.15 uur gesloten.
Leeuwarden, februari 2012
AvdW
Bijlage: presentatie ICCO over voedsel en voedselzekerheid
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)