KENNEMERSTRAATWEG 168 Algemeen Aan de noordwestzijde ...

KENNEMERSTRAATWEG 168
Algemeen
Aan de noordwestzijde van de Kennemerstraatweg gelegen halfvrijstaand herenhuis daterend
uit circa 1906. Het pand werd gebouwd in opdracht van “kleedermaker” Abraham Fortuin,
telg uit een bekende joodse familie. De familie Fortuin was eigenaar van een
herenkledingzaak met filialen in Alkmaar, Purmerend (Dubbele Buurt 14), Nijmegen en
Amsterdam (Oudebrugsteeg hoek Warmoesstraat). Op 12 oktober 1904 kocht Abraham
Fortuin voor ƒ 1.300,- een bouwterrein aan de Kennemerstraatweg van Jacob van Zalige,
melkslijter te Amsterdam. Op dit perceel liet hij een opvallend vormgegeven herenhuis
bouwen in Jugendstil met ook Berlagiaanse invloeden. De namen van de architect en de
aannemer zijn wegens het ontbreken van een ontwerptekening en vergunningaanvraag
onbekend. Ook het bouwjaar is niet exact bekend: ergens tussen 12 oktober 1904 en 30
december 1907. Op laatstgenoemde datum namelijk diende J.G. Schaaf Jzn. (Prinsengracht
421, Amsterdam) een verzoek in voor de bouw van het naastgelegen woningblok
Kennemerstraatweg 160-166 (én vier huizen aan de Nieuwpoortslaan) met daarbij een
plattegrond waarop staat vermeldt dat Kennemerstraatweg 168 eigendom is en bewoond
wordt door Fortuin. Na Fortuin kwam het huis in handen van Cornelis Troost, zonder beroep,
die er niet zelf ging wonen, maar het verhuurde aan een arts en vervolgens aan de
schoenmaker F.J. Feyen. In 1916 bedroeg de jaarlijkse huursom ƒ 500,-. Op 5 november 1926
verkocht Troost het pand voor ƒ 8.000,- aan de Alkmaarse koopman Herman Hendrik Tönis.
Laatstgenoemde had al op 25 augustus van datzelfde jaar – hij woonde toen in de
Vrouwenstraat 10 - vergunning gekregen voor het plaatsen van een watercloset in het
bestaande privaat, met aansluitend een beerput achter de schuur in het verlengde van de
keukenuitbouw linksachter (ontwerp en uitvoering: H. Rijkenberg te Alkmaar). De
schoonzoon van Tönis, de advocaat en procureur mr. Cornelis Smal (Kennemerpark 7),
verkocht het huis op 23 oktober 1942 voor ƒ 7.000,- aan Maartje Insing, zonder beroep,
weduwe van Matthijs Dekker. Op 2 december 1959 verkocht zij het pand voor ƒ 9.500,- aan
haar zoon Nico Anton van Os, de vader van de huidige eigenaar.
Kennemerstraatweg 168 wordt gescheiden van nr. 170 door een smalle steeg, die bereikbaar is
via een poortje links van de voorgevel. Dit poortje maakt evenals het nog grotendeels in de
originele staat verkerende interieur deel uit van de bescherming.
N.B. De vernieuwde schuur in het verlengde van de keukenuitbouw maakt geen deel uit van
de bescherming.
Beschrijving
Op rechthoekig grondplan gebouwd herenhuis van twee bouwlagen met zolderverdieping
onder een samengesteld dak met L-vormige nok en een dekking van rode geglazuurde tuiles
du Nord. Linksvoor wordt de eerste verdieping bekroond door een kleine vierkante toren
geflankeerd door blinde balustrades en voorzien van een vierzijdig tentdak, waarop rode
geglazuurde beverstaarten (daktegels met een afgeronde onderzijde) en een spitse bekroning
van siersmeedwerk in Jugendstiltrant. Het samengestelde dak bestaat uit een schilddak met de
nok evenwijdig aan de weg boven het voorste gedeelte van het pand en aansluitend een
zadeldak met de nokrichting haaks op de weg. Het schilddak heeft boven de voorgevel een
zeer ruim overstek in de vorm van een aangekapt lessenaardak dat dienst doet als afdak voor
het balkon eronder. Boven het afdak staat op het voorschild een dakkapel voorzien van een
stolpraam, een lessenaardak met pandekking als genoemd, en zijkanten bekleed met rode
geglazuurde beverstaarten. Op het door een borstwering verkleinde rechterzijschild van het
schilddak staat een rechthoekige schoorsteen van rode machinale waalsteen waarop twee
kleine terracotta schoorsteenpijpen. Linksachter bevindt zich een uit de bouwtijd daterende

keukenuitbouw met plat dak opgetrokken in rode machinale waalsteen in halfsteens verband.
De achter- en zijgevels zijn gemetseld in dezelfde baksteen, maar in kruisverband. De
achtergevel heeft gesneden voegen, de linkerzijgevel platvolle voegen. De eveneens in
kruisverband gemetselde voorgevel is boven een trasraam van rode machinale waalklinkers
opgetrokken in helrode verblendsteen waalformaat met platvolle voeg. De vensters en deuren
zijn uitgevoerd in hout. Onder de vensters bevinden zich houten lekdorpels. De meeste
vensters worden ontlast door segmentbogen (achtergevel), lateien of een combinatie van
beide.
De voorgevel (ZO) heeft twee schuifvensters met 15-ruits bovenlicht (naar beneden
schuivend) en links een portiek waarin een 12-ruits bovenlicht. Alle drie bovenlichten worden
ontlast door een latei met deels afgeschuinde onderrand. De portiek heeft boven de latei een
segmentboog (invloed Berlage). Onder het bovenlicht in de portiek bevindt zich een op twee
kleine korbelen rustend driezijdig afdak waarop rode geglazuurde beverstaarten. Beide
korbeeltjes dragen een dakspoor waarvan het uitstekende onderkant de vorm heeft van een
gestileerde slangekop. De getoogde ingang onder het afdak wordt geflankeerd door
gemetselde hoekpijlers met afgeschuinde randen. De portiek heeft een hardstenen vloer en is
tot boven aan toe betegeld met crèmekleurige tegels die tot lambriseringshoogte verfraaid zijn
met groene en gele siermotieven: rechthoekjes, lijnen, stippen, en boven- en onderin ook
abstracte patronen met gebogen lijnen en vlakken (en rode accenten). De deur in de portiek is
voorzien van een bovenlicht en uitgevoerd als een opvallend vormgegeven Jugendstil
paneeldeur met onder meer “vakwerk” in de door gebogen randen omsloten panelen en
centraal een draairaam beveiligd door een ijzerconstructie in de vorm van een gestileerde
plant met bloem. Zowel aan de buiten- als binnenzijde heeft de deur een houten
deuromlijsting met overwegend lineaire motieven in verstrakte Jugendstil. Ter hoogte van de
parterre strekt de voorgevel zich naar links uit vóór de genoemde steeg. Dit door een deels
klimmende rollaag afgedekte poortje is voorzien van een smalle opgeklampte deur waarboven
een segmentboog. Boven de portiek bevindt zich op de eerste verdieping een schuifvenster
met eveneens een 12-ruits bovenlicht onder een latei en segmentboog, en ter hoogte van de
zolderverdieping het genoemde vierkante torentje, dat zowel in de door blinde balustrades met
deklijst geflankeerde voorzijde als in de linkerzijde voorzien is van een klein rondboogvenster
met drieruits bovenlicht. Het torentje heeft een brede bakgoot rustend op dicht op elkaar
geplaatste geprofileerde klossen die om en om met een muurstijltje naar beneden verlengd
zijn. Ter hoogte van de muurstijltjes is de toren rondom bekleed met een beschot van verticale
delen waarvan de onderrand tussen de stijltjes halfrond inspringt. De eerste verdieping heeft
rechts een forse rondboognis (invloed Berlage) met ervoor een op segmentvormige balken
met lineaire en puntmotieven rustend houten balkon met schuine zijkanten. Het balkon heeft
een bewerkt houten hek met een op bewerkt spijlen rustende geprofileerde handlijst, gebogen
klimmende zijdelen, en onderin uitgespaarde hoefijzermotieven. De achterwand van de
rondboognis bestaat uit een dubbele glasdeur met meerruits bovenlicht geflankeerd door
lagere zijlichten met dito bovenlicht (de drie bovenlichten volgen de rondboogvorm). Het
afdak boven het balkon rust op twee paar korbelen met siersnijwerk en is in het midden
bevestigd aan twee gebogen ijzeren staven. De mastgoot van het afdak rust op de uitstekende
ondereinden van de daksporen die bewerkt zijn in de vorm van een gestileerde dierenkop.
De aan de steeg grenzende linkerzijgevel (ZW) heeft middenonder een keldervenster waarin
een draairaam beveiligd door vier diefijzers. Links op de begane grond bevindt zich een
liggend bovenlicht. De eerste verdieping heeft links van het midden een schuifvenster dat de
overloop verlicht. Ter hoogte van de vloeren van de eerste verdieping en de zolder bevinden
zich schootankers. De keukenuitbouw links is rechtsboven voorzien van een wc-raampje.

De rechterzijgevel (NO) wordt door het buurpand grotendeels aan het oog onttrokken. Rechts
op de rechterzijmuur staat een hoge rechthoekige schoorsteen die gezien de rode
handvormsteen in XXB is vernieuwd.
De als puntgevel uitgevoerde achtergevel (NW) heeft links een door smalle zijlichten met
bovenlicht geflankeerde dubbele glasdeur met drieruits bovenlicht. Elk van de drie
bovenlichten wordt ontlast door een segmentboog waaronder siermetselwerk in de vorm van
afwisselende paren grijze en helrode koppen. Ter hoogte van de eerste verdieping bevindt
zich rechts een T-venster met drieruits bovenlicht en links een dito venster (waarvan het
onderraam in XXd vervangen is door een stolpraam). De zolderverdieping wordt verlicht door
een kleiner T-venster met drieruits bovenlicht. Zowel het zoldervenster als de twee
verdiepingsvensters worden ontlast door een segmentboog waaronder siermetselwerk als
genoemd. De achtergevel wordt beëindigd door rechte windveren waartussen bovenin een uit
verticale rabatschroten samengesteld schot waarvan de getande onderrand de gebogen vorm
volgt van de segmentboog eronder (in de noordoostgevel van de keukenuitbouw linksachter
bevindt zich links en rechts een nieuwe glasdeur met bovenlicht, en in het midden een
stolpraam met bovenlicht).
Het interieur is nog grotendeels oorspronkelijk en onder meer op beide bouwlagen voorzien
van paneeldeuren met een Jugendstil deuromlijsting waarbij de deels met lineaire motieven
verfraaide stijlen bovenaan zijn verhoogd en afgerond en de bovenregel een getoogde
bovenrand heeft. De gang heeft een vloer en plint van witgrijs marmer en een stucplafond met
ter plaatse van de lamp een klein neorenaissance ornament (een omlijst schild met
krulmotieven en rondom bladwerk). Links in de gang leidt een rechte steektrap waarlangs een
handlijst (tegen de muur) en een houten traphek met gebiljoende spijlen naar de eerste
verdieping.. De trappaal is verfraaid met geometrische vormen in verstrakte Jugendstil.
Bovenaan zet het traphek zich voort langs het ruime trapgat. Onder de trap en een deel van de
gang bevindt zich een kelder met een vloer en lambrisering van groengeglazuurde plavuizen,
en een plafond samengesteld uit ijzeren I-balken waartussen twee gecementeerde
troggewelven. Aan het einde van de gang die zich voorbij de trap verbreedt bevindt zich links
de wc en rechts een doorloop met rondboogdoorgang naar de keuken in de uitbouw
linksachter (de wc en de keuken zijn gemoderniseerd). Rechts van de gang bevinden zich
twee kamers en suite gescheiden door een als paneeldeuren zonder glas uitgevoerde
suitendeuren met ter weerszijden in beide kamers een legkast met spiegelbeklampte deur
(vroeger behangen). De suitedeuren hebben dagkanten met panelen en een Jugendstil
omlijsting vergelijkbaar met die in de gang, maar met bovenaan een kroonlijst. Zowel de
voor- als achterkamer is voorzien van een stucplafond met rondom lijsten die elkaar op de
hoeken snijden en een neorenaisaance middenornament in de vorm van een vierkant
cartouche omgeven door loofwerk. In de voorkamer bevindt zich een schouw met bovenaan
een kooflijst waaronder een fries met twee horizontale gleuven, en onder een neorenaissance
onderboezem van zwart marmer verfraaid met drie sierpaneeltjes van groen marmer en twee
hoekconsoles met groenmarmeren guttae en dito cirkelmotief. De achterkamer heeft een (in
XXB gemoderniseerde) hoekschouw.
De overloop op de eerste verdieping heeft een stucplafond met een middenornament als in de
gang beneden. In de muur van de overloop is nog zichtbaar waar de gaslamp gezeten heeft.
Vanaf de overloop geven omlijste paneeldeuren als genoemd toegang tot vier kamers (twee
grote en twee kleine) en de tussen de ruime kamer rechtsvoor en -achter gesitueerde rechte
steektrap naar de zolder. In de kleine kamer linksachter (thans badkamer) is ook aan de
kamerzijde de deuromlijsting nog aanwezig. Onder de trap naar zolder bevinden zich aan de
kant van de kant van de kamer rechtsvoor twee kasten met spiegelbeklampte deur en in de
kamer rechtsachter drie kasten. Laatstgenoemd vertrek heeft een hoekschouw voorzien van

een zwartmarmeren onderboezem met eenvoudige pilasterstelling. In de kamer rechtsvoor
staat halverwege de zijmuur een vergelijkbare schouw op rechthoekig grondplan. Alle vier
kamers op de eerste verdieping hebben een balkenplafond (door moderne plafonds aan het
oog onttrokken). De zolder heeft een met brede delen beschoten gordingenkap en een
gewijzigde indeling. Oorspronkelijk was zowel vóór als achter een zolderkamer afgeschoten.
Het zolderkamertje aan de voorkant deed dienst als dienstbodekamer. De spiegelbeklampte
deur van dit naderhand vergrote kamertje is hergebruikt.
Motivering
Het pand Kennemerstraatweg 168 is van algemeen belang wegens architectuur- en
cultuurhistorische waarde als opvallend vormgegeven en grotendeels gaaf bewaard gebleven
herenhuis uit het begin van de 20 ste eeuw opgetrokken in Jugendstil met Berlagiaanse
invloeden. Tevens heeft het huis zeldzaamheidswaarde vanwege het nog grotendeels in
originele staat verkerende interieur.