Juni 2012 Nr. 66 - 20° jaargang - Nummer 2 - Vlaamse Herboristen ...

Afgiftekantoor : 1 700 Dilbeek - Erkenningsnummer P3091 33
Verantwoordelijke uitgever : VHV vzw, Rosweg 59A, B-1 750 Sint-Martens-Lennik
HERBA
Driemaandelijks vakblad van
de Vlaamse Herboristen Vereniging
April - Juni 201 2
Nr. 66 - 20° jaargang - Nummer 2
België - Belgique
P.B. - P.P.
1 700 Dilbeek
BC 1 721

Afgiftekantoor : 1 700 Dilbeek - Erkenningsnummer P3091 33
Verantwoordelijke uitgever : VHV vzw, Rosweg 59A, B-1 750 Sint-Martens-Lennik
HERBA
Driemaandelijks vakblad van
de Vlaamse Herboristen Vereniging
April - Juni 201 2
Nr. 66 - 20° jaargang - Nummer 2

Inhoud
Inhoudstafel
Editoriaal 2
Meidoornbloesems, verhalen en verzinsels 3
Taraxacum officinale W., beter bekend als de gewone paardenbloem 6
Bloemen als boter 7
Hydrolaat 9
Taxus baccata 1 4
Balsemien, voor springerige mensen? 1 7
Bloemen in mijn bord: vlierbloesem 1 9
Dagboek van een herborist 21
Voorstelling Vakleden - Netelvuur 27
Activiteiten en opleidingen 30
Lidmaatschap VHV 33
Herba n° 66
Jaargang 20 - 2
April - Juni 201 2
Prijs :
Gratis voor leden VHV
Niet-Leden : 5 € (excl. portokosten)
Redactiekern : Maurice Godefridi, Hilde Couckuyt, Erik Loosveldt
Werkten mee aan dit nummer : Maurice Godefridi, Hilde Couckuyt, Ida Tuerlinckx, Marie-Anna
Desmidt, Trees Vandenbussche, Christel Van Vooren
1 Herba 66

B
loemen zijn voor de
meeste mensen vooral
bedoeld om naar te kijken. Voor
de plant zelf is een bloem ook
een manier om de aandacht te
trekken, niet alleen van de mens
maar vooral van vlinders, bijen
en andere insecten. Bloemen
moeten er voor zorgen dat er
bevruchting ontstaat waardoor
de plant verder kan leven.
april - juni 201 2
Zeg het met bloemen
In de kruidengeneeskunde kunnen
we alle delen van de plant gebruiken en
dus ook de bloemen. Sommige bloemen
behoren zelfs tot de top twintig van geneeskrachtige
kruiden, bijvoorbeeld echte kamille
en goudsbloem. Het zijn echter niet alleen de
éénjarige bloemen die gebruikt worden. Ook
van struiken zoals meidoorn en zwarte vlier
zijn het vooral de bloemen of bloesems die
gebruikt worden. Ook zij behoren tot de top
van onze geneeskruiden.
Bloemen zijn vooral geschikt om als thee te
gebruiken. Meestal lossen de werkzame stoffen
gemakkelijk op in warm water en verder
smaken bloementhees meestal aangenaam.
Alleen het plukken van bloemen is nogal delicaat.
Ze verkleuren gemakkelijk en moeten
mooi uitgespreid en snel zonder veel warmte
gedroogd worden.
Calendula flos of flos sine calycibus:
de gehele bloem, de hele bovengrondse bloeiende
plant maar vooral de bloemblaadjes van
Calendula officinalis L. en variëteiten.
Beschrijving: geel, geel-oranje bloemblaadjes,
iets glanzend, naar lichtgeel verkleurend. Het
sterk gekromde zaad mag weinig of niet
aanwezig zijn.
Lavandulae flos:
de bloemen (bloemhoofdjes) van
Lavandula officinalis CHAIX. In de
zomer kunnen de net geopende
bloemhoofdjes in kleine bosjes
gedroogd worden.
Beschrijving: buisvormige, blauwe,
5-tandige bloemkelkblaadjes met en
ook veel zonder kroonblaadjes
(deze vallen tijdens drogen en bewaren
uit de kelkblaadjes).
Chamomillae flos / Matricariae flos
DAB 9 / F. Helv. VII:
de bloemhoofdjes van Matricaria recutita L.,
ook van gecultiveerde rassen met grotere
bloemhoofdjes, worden bij het begin van de
bloei, geplukt met een speciale kam.
Beschrijving: witte lintvormige straalbloemen
en gele buisvormige schijfbloemen, op een
kegelvormige holle bloembodem zonder stroschubben,
zonder vruchtpluis.
Sambuci flos:
de bloemen (schermen) van Sambucus nigra
L. geplukt tijdens het begin van de bloeitijd,
zonder de stengels. Oogst: mei, juni.
Voorzichtig plukken zonder kneuzen om
bruinverkleuring te voorkomen.
Drogen: zo snel mogelijk bij temperatuur tot
maximum 30 °C. Droog en buiten invloed van
het licht bewaren (maximum 3 jaar, liefst niet
ouder dan 1 jaar).
Bloemen zijn de zachte therapie uit de
kruidengeneeskunde, niet alleen bedoeld om
op te eten maar ook om als boeket aan vriend
of vijand te geven en zo een emotionele,
sociale en spirituele fytotherapie te beoefenen.
Maurice
Editoriaal
2

Meidoornbloesems
Meidoornbloesems, verhalen en verzinsels
Maurice Godefridi
M
eidoorn en zijn bloesem behoren
zonder meer bij de toptien van onze
geneeskrachtige bloemen. Veilig, goed
werkzaam, goed wetenschappelijk onderzocht,
makkelijk te oogsten en te gebruiken voor ons
geliefd hart. Meer dan genoeg redenen om
deze bloesem te bewonderen en te waarderen.
Niet te verwonderen dus dat er over de struik
in het verleden ook vele verhalen verteld
werden.
meidoornbloesem
Volgens een Teutoonse legende zou de
meidoorn ontstaan zijn uit een bliksemschicht
en daarom werd de heester vaak gebruikt voor
begrafenisvuren. De kracht van de heilige
rook zou de overledene rechtstreeks naar de
hemel brengen. In het oude Griekenland en
Rome gebruikte men de meidoorn vooral bij
huwelijksplechtigheden, bij de Grieken was de
meidoorn gewijd aan de godin Maia naar wie
de maand mei genoemd is. In christelijke
tijden werd de boom ook gekerstend en
gewijd aan Maria. Meidoorns staan dan ook
vaak bij Mariakapelletjes. Net als andere
doornige struiken werd van de meidoorn
gedacht dat hij de kracht had om bliksem en
bozen te weren.
De meidoornbloesems symboliseren de
ontluikende lente en de wedergeboorte van het
leven. Onze voorouders omheinden hun
heilige plaatsen met meidoornhagen terwijl de
Romeinen de hagedoorn wijdden aan de
beschermgodin van de ‘huisdorpels’. Een
ander boek vertelt dat de Romeinen met de
meidoorn op de proppen kwamen toen
Christus het levenslicht nog moest zien. Zij
plantten de meidoorn rond hun weiden om het
Romeinse vee binnen de perken te houden.
Toen de Christenen het voor het zeggen
kregen, kwamen Mariakapelletjes wel eens
naast of midden in een meidoornstruik terecht.
Zo’n kapelletje moest de ‘heidenen” eraan
herinneren dat ze voortaan gunsten moesten
afsmeken bij Maria en niet langer bij één of
andere heidense god.
De bekendste heilige meidoorn is die van
Glastonbury. Volgens de legende kwam Jozef
van Arimathea in hartje winter van '63 na
Christus naar dit plaatsje in Engeland. Hij stak
zijn wandelstok in de grond. Toen gebeurde
het grote wonder: de stok kreeg bloesems net
alsof het lente was. Een wandelstok uit
meidoornhout gemaakt, hielp niet alleen bij
het wandelen maar maakte ook een beetje
indruk. Hij beschermde, volgens de
overlevering, de wandelaar tegen vermoeidheid.
Ook voor de boeren, die net als Jozef de
timmerman nogal last hadden van
houtsplinters, kon de meidoorn een uitkomst
zijn. Een papje van fijngestampte bessen en
bladeren zorgde ervoor dat diepliggende
splinters uit de huid loskwamen. De nabijheid
van de meidoornstruik inspireerde op haar
beurt ook de ‘Christelijke’ verhalen. Zo was
het vlug algemeen aanvaard dat de meidoorn
Christus’ doornenkroon symboliseerde. De
meidoornbloesem met hun rode meeldraden,
stelden dan weer zijn wonden voor.
3 Herba 66

april - juni 201 2
Beschermstruik
Wie of wat er nu tussen zijn takken hing, een
Christelijke kapel of een Romeinse vogel, het
deerde de meidoorn niet. Hij bleef alles met
veel liefde beschermen. De bliksem kreeg
geen kans als er een meidoorn in de buurt
stond. Maria kon zich in haar kapelletje veilig
voelen. De reden voor de bliksemvriendelijkheid
ligt voor de hand. Er zit
namelijk niet veel vocht in de struik. Daardoor
trekt hij de bliksem niet zo intensief aan. Een
oude spreuk uit ‘De magische Kruidentuin’
van Scott Gunningham zegt het zo:
‘Pas goed op voor een eikenboom
De bliksem zet je onder stroom
Rust niet tegen een essenstam
Die zet je hart in vuur en vlam
Zit maar onder een meidoorn neer
Hij is echt de beste beschermheer’
Je zorgt dus best voor meidoornstruiken rond
je huis. Die waren trouwens ook voor andere
dingen goed. Om te beginnen konden de
heksen dan niet binnendringen om kwaad aan
te richten. Dat was natuurlijk meegenomen.
Zelfs als je met een heks getrouwd was, niet in
heksen geloofde of geen meidoornstruiken
naast je deur wilde, deed je er toch goed aan,
tenminste toch een meidoorntak boven je deur
te hangen. Dan was je huis beschermd tegen
ziekten.
Als je dan toch links of rechts door een
microbe besmet werd, kon je nog altijd door
een tunnel van meidoorntakken kruipen. Je
beeldde je dan maar in dat je alle kwalen aan
die takken liet hangen. Je kwam moreel
gesterkt uit de tunnel te voorschijn. Als dat ook
nog niet hielp, dan ging je best naar een
tovenaar of kruidenvrouw die een meidoorntoverstok
had. De toverstok zorgde ervoor dat
kwade geesten, die voor ziekten en andere
ellende zorgden, uit de buurt bleven. Soms
verjoegen ze ‘het boze’ uit de stallen door
bloesems samen met meidoornhout te
Meidoornbloesems
verbranden. De rook ontsmette de stal van het
boze oog.
Meidoornbladeren in een kinderwiegje joegen
boze geesten weg en hazelaar- en
meidoorntakken werden bij het bruidsbed
geplaatst. In huis opgehangen, boden ze
bescherming tegen blikseminslag.
Meistruik
De Engelsen gebruikten meidoorntakken vol
bloesems, geplukt op de vooravond van 1 mei.
Tussen de takken staken ze blauwe en gele
bloemen. In de periode voordat de aardappel
het voornaamste voedingsmiddel werd, waren
de koeien en hun producten speciaal
beschermd. Kippen die zo vriendelijk waren
een ei te leggen op Goede Vrijdag, kregen ook
een vriendelijke tik op hun kop. Een tijdje
later hingen ze die eieren in de meistruik. De
versierde struik kreeg een plek voor het huis.
Die voorkwam het bederf van room- en
melkproducten. Werd de melk ondanks de
struik toch zuur, dan moest er magie of een
andere bovennatuurlijk kracht aan het werk
zijn. Dan moest je je weiland beschermen
door er takken lijsterbes tussen te steken. Die
konden de eventuele zwarte magie breken. De
meistruik bleef twee weken staan tot de
bloesems helemaal verwelkt waren.
Liefdessymbool
Als een meisje vroeger op 1 mei een
meidoorntak voor haar deur zag hangen, ging
haar hart sneller slaan. Ze wist dan dat een
bedeesde minnaar haar het hof wilde maken.
Als het meisje een blauw of wit lint aan de tak
vastmaakte, mocht de jongen naar binnen
komen. Soms gebeurde het wel eens dat een
boze pa of ma de tak over de haag wierp en
een gevarendriehoek in de plaats hing … Als
je wat ouder werd, nog op liefdespad wilde, je
huis vol witte en blauwe linten lag en er nooit
een meidoorntak in de wijde omgeving te
bespeuren viel, moest je, voor je schoonheid
4

Meidoornbloesems
door ouderdom verdween de wei in, want:
‘Als op 1 mei, een schone meid
zich ’s morgens in het veld neervleit
en zich baadt in meidoorndauw
blijft ze een hemelschone vrouw’
meidoornbloesems
Oproep tot e­mailadressen / Digitale Herba
Van enkele leden hebben we het e-mailadres nog niet.
Veel lieflijke, vreemde maar ook duidelijk
verouderde verhalen zelfs wat met een
seksistisch of discriminerend tintje. Verhalen
zijn ook voor niks verhalen, verzinsels.
Bedoeld om de mensen bezig te houden? Of
mogelijk toch met een verborgen betekenis?
Indien u dit nog niet deed, vragen we u vriendelijk ons uw e-mailadres te bezorgen door het
contactformulier in te vullen op onze website (www.herboristen.be/contactf.php).
Indien u de Herba digitaal (in kleur) wenst te ontvangen, kan u dit ook via het contactformulier
meedelen.
5 Herba 66

april - juni 201 2
Taraxacum officinale W.
D
e paardenbloem is een overblijvende
plant uit de composietenfamilie. Met
haar sterke karakter vindt men haar op de
meest onmogelijke plekken en heeft ze een
snelwerkend aanpassingsvermogen.
Deze plant haalt met haar penwortel mineralen
uit de diepere bodemlagen en brengt deze zo
naar de oppervlakte om die te verrijken. Ze
bevordert de groei van andere bloemen in haar
buurt en stimuleert vruchten ertoe sneller te
rijpen. Ook bijen en vlinders houden van de
paardenbloem. De paardenbloem is een
zonnekruid dat afgestemd is op de
zonnetrillingen. Ze volgt de loop van de zon.
Bij zonsopgang opent ze haar bloem en bij
zonsondergang en donker weer sluit ze haar
bloem.
Gebruik
beter bekend als de gewone paardenbloem
Alle delen van de plant kunnen zowel vers als
gedroogd gebruikt worden. Ze werkt
vochtafdrijvend, bevordert de galstroom, is
versterkend voor de lever en bevordert de
peristaltiek van maag- en darmwand.
Tijdens de oorlogsjaren maakten de mensen
hun koffie van de paardenbloemwortel. De
wortels werden in de herfst van het tweede
levensjaar uitgegraven, gewassen, gedroogd,
klein gehakt, geroosterd en gemalen met de
koffiemolen.
Voor een kop ‘koffie’ overgiet je een eetlepel
gemalen wortel met 25 cl water. Fijngesneden
bladeren kan je toevoegen aan spetterende
blokjes spek, net voordat je de pan van het
vuur haalt. Fijngesnipperde stukjes
paardenbloemblad kunnen samen met
duizendblad en weegbree toegevoegd worden
aan het deeg voor een pannenkoek. In het
beslag voor een omelet meng je blaadjes en
bloemblaadjes.
Als tinctuur voor de spijsvertering heeft
paardenbloem een gunstige invloed op de
spijsvertering, gal en lever. Ze werkt
bloedzuiverend en wordt veel gebruikt bij
vermoeidheid als gevolg van een luie lever. Er
is ook nog de gunstige invloed op de
cholesterolspiegel.
Paardenbloemthee: infusie gemaakt van de
bladeren en bloemen
Paardenbloemgelei: ieder jaar maak ik gelei
van de bloemhoofdjes. Mijn recept:
• ingrediënten: twee handen vol met bloemhoofdjes,
één liter water, twee uitgeperste
appelsienen en geleisuiker (in verhouding
zoals aangegeven op de verpakking)
• werkwijze: de hele bloemhoofdjes, in kookpot
met deksel, in het water op kookpunt
brengen. Als het kookpunt bereikt is, het vuur
verlagen en een half uur laten sudderen. Van
het vuur nemen en een halve dag laten
trekken. Daarna het geheel filteren door een
brandneteldoek en uitwringen in het aftreksel.
Toevoegen van de uitgeperste appelsienen en
verder afwerken met de geleisuiker (te volgen
instructies op de verpakking). Het geheel
warm in zuivere potten gieten en afsluiten met
een schroefdeksel.
En proeven maar!
Taraxacum officinale W.
Ida Tuerlinckx (Lavandula)
6

Bloemen als boter
Bloemen als boter
O
ver boterbloemen had ik tot nu toe nog
niets geschreven. Het verwondert
mezelf ook maar dat komt waarschijnlijk
omdat deze planten, omwille van hun
giftigheid, weinig gebruikt worden. Toch vind
je de boterbloemen wel besproken in oude
kruidenboeken.
Botanisch en etymologisch
De wetenschappelijke naam van de
boterbloemen is Ranunculus, afgeleid van het
Latijnse Rana, dat kikvors betekent. De
planten zijn kennelijk vernoemd naar de
dieren, die veel in hun omgeving
voorkwamen, de kikkers. De echte gele
boterbloemen zijn meestal landplanten.
Enkele soorten kunnen aan de oevers van
Maurice Godefridi
sloten, vaarten, kanalen en plassen worden
aangetroffen zoals de vrij zeldzame grote
boterbloem. Zij valt niet alleen op door haar
grote bloemen, tot 4 cm in doorsnede, maar
ook door haar niet ingesneden lancetvormige
bladeren. Ook de bladeren van de op de hoge
zandgronden zeer algemene egelboterbloem
zijn gaafrandig. De bloemen van deze soort
zijn echter aanmerkelijk kleiner. Alle andere
boterbloemen hebben ingesneden bladeren. Ze
zijn soms zo diep ingesneden dat de bladschijf
uit verschillende losse blaadjes is samengesteld.
In dit typische boterbloemblad zag
men vroeger enige gelijkenis met een vogelpoot,
vandaar de volksnamen kraaienpoot en
hanenvoet. Onder de laatste naam die al in de
middeleeuwen werd gebruikt, is de boterbloem
in Duitsland bekend als Hanenfusz.
De kruipende boterbloem en de scherpe
boterbloem zijn de meest algemene soorten in
ons land en lijken wel enigszins op elkaar. De
kruipende boterbloem blijft meestal lager en
heeft lange, op de knopen wortelende,
uitlopers. De scherpe boterbloem heeft een
rechtopstaande stengel die tot bijna één meter
hoog kan worden en heeft geen wortelende
uitlopers.
Dodoens over de boterbloemen
Dat zo'n algemene plant door de mens weinig
gebruikt is, kan verwondering wekken. Dat
heeft natuurlijk met de giftigheid van de plant
te maken. Toch wordt hij al in oude
kruidenboeken vermeld. Dodoens noemt ze
ook ‘hanenvoeten’ en schrijft: 'Die bladeren
oft wortelen van hanenvoeten ghestooten ende
op eenighe ghesonde plaetse des lichaems
gheleyt, bijten die huyt ende dat ghesont
vleesch open ende maken bleynen, roven ende
gaten ende sijn mits dien goet op die quade
swerende naghelen ende wratten of af te doen
7 Herba 66

vallen. Oock machmen die bladeren van
hanenvoeten tot seer quade ruydicheyt ende
scorftheyt des hoofts ende andere quade
crauwagien/ ende om die letteeken uut te
doene ghebruycken/ alsmense ghestooten daer
op leyt/ ende niet langhe daer op en laet
ligghen/ maer terstont afneempt. Item die
wortelen van hanenvoeten ghedroocht/
ghepoedert/ ende in die nuese ghesteken doen
niesen.’
Vooral uitwendige toepassingen worden dus
vermeld. Niet verwonderlijk omdat de plant
zoals veel ranonkelachtigen ook irriterende
stoffen bevat. De naam blaartrekkende en
scherpe boterbloem zegt genoeg. In de Flora
Batava schrijft men over de scherpe
boterbloem 'deze heeft zulk een scherpte, dat
zij als Spaansche vlieg kan gebruikt worden'.
In het Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde uit 1 963 lees ik dat een
wetenschapper Krapf in 1 776 op zichzelf een
proef met het eten van boterbloem heeft
genomen. In een verslag over de proef staat '...
na het inslikken van een fijngemaakte bloem
voelde hij hevige pijn en kramp in de
maagstreek. Hiermee niet tevreden, slikte hij
enkele druppels perssap in. Nog steeds niet
voldaan, nam Krapf de dikste en sappigste
april - juni 201 2
Voor verder onderzoek
bladeren en kauwde deze fijn.’ Dit werd
'beloond' met een hevige stomatitis. Krapf
ondervond geen blijvende schade van zijn
heldhaftige proeven wordt laconiek geconcludeerd.
Dat waren nog eens wetenschappers!
Ondertussen blijft de boterbloem vrolijk de
wegkanten en weilanden versieren tot
genoegen van kinderen en herboristen, maar
gebruiken doen we ze gelukkig nog steeds niet
veel.
Namen van de boterbloem
Nederlandse oude namen: Hanevoet, Gelving,
Jeukkruid, Jichtkruid, Schalkcruyt (scelerata),
morsus diaboli (Duivelsbeet)
Engels: Crowfoot, Cuckoo Buds, Frogsfoot,
Frogwort, Goldcup, King's Cup, Meadowbloom,
Pilewort
Duits: Scharfer Hahnenfuss, Wasserepffe
Bloemen als boter
Frans: Renoncule acre, Renoncule bulbeuse,
Bassinet d'eauë, Grenoillette, Grenoillette
aquatique, Pieds de coq
• Kelch WJ, Kerr LA, Adair HS, et al. Suspected buttercup (Ranunculus bulbosus) toxicosis with
secondary photosensitization in a Charolais heifer. Vet.Hum.Toxicol 1 992;34(3):238-239. View
Abstract
• Mares D. Antimicrobial activity of protoanemonin, a lactone from ranunculaceous plants.
Mycopathologia 1 987;98(3):1 33-1 40. View Abstract
• McGovern TW, Lawarre SR. Botanical briefs: buttercup Ranunculus species L. Cutis
2002;69(3):1 71 -1 72. View Abstract
8

Hydrolaat
Hydrolaat Marie­Anna Desmidt en Trees Vandenbussche
H
ydrolaat, een ijzeren
fluwelen handschoen:
hand in een
hypergevoelig
(vooral aan warmte, licht en vervuiling),
hyperzacht en bovenal hyperbruikbaar!
Oorsprong
De Egyptenaren waren de eersten die
hydrolaten gebruikten voor de ontwikkeling
van parfumerie, antiseptische bewaarmiddelen
en het balsemen van overledenen.
In de VIIde eeuw destilleerden de Arabieren
reeds kruiden om de verborgen kracht vrij te
krijgen, de geest van de plant, de ‘spiritus’,
het deel dat niet dood gaat na het overlijden.
Het was Avicenna die rond het jaar 1 000 de
destillatietechniek verbeterde met een efficiënt
koelingssysteem waardoor de kwantiteit en de
kwaliteit van de destillaten sterk verbeterde.
Door een vernuftig decanteringssysteem
bekwam hij na afkoeling van gedestilleerde
stoom, een zuivere olieachtige vloeistof die de
essentie van de plant werd genoemd. In de
middeleeuwen was de waterdestillatie ook
bekend met als doel het vervaardigen van
aromatische waters ten behoeve van de dames
uit de adel en de welgestelde kringen. Aan de
kostbare etherische oliën die hierbij eveneens
vrij kwamen, werd geen aandacht besteed en
die werden onbenut gelaten. Wel werden de
etherische oliën gemacereerd in plantaardige
olie.
Pas in 1 507 schrijft Hiëronymus Brunschwig
het “Liber De Arte Distillandi” over vier
etherische oliën. De etherische oliën waren in
opkomst en de hydrolaten verdwenen naar de
achtergrond. Ze werden beschouwd als
afvalproduct van de destillatie en de
toepassingsmogelijkheden waren niet (meer)
bekend.
In de landen rond het Middellandse
Zeegebied, in Noord-Afrika, in Turkije en in
Iran zijn hydrolaten altijd blijven deel
uitmaken van het dagelijks leven. In Iran is
het zelfs gebruikelijk om de smaak en de
kwaliteit van een hydrolaat te testen, zoals
hier gebruikelijk voor de wijn. In de westerse
landen wordt, naast essentiële oliën, ook weer
meer gebruik gemaakt van hydrolaten.
Vermits ze niet als bijproduct gemaakt worden
bij de productie van essentiële oliën, maar als
zelfstandig hydrolaat worden gedestilleerd,
bevatten ze alle volwaardige inhoudsstoffen
van de planten, inclusief de etherische oliën,
zonder dat deze verwijderd worden.
Wat is een hydrolaat
Het woord hydrolaat: hydro (water) en -laat
(late: lait/melk). Bij destillatie is het hydrolaat
licht melkachtig maar na een tijdje wordt het
kleurloos.
Een hydrolaat is het product van een
stoomdestillatieproces en bevat wateroplosbare,
vluchtige plantcomponenten die het
product vaak de geur geven van de essentiële
olie, maar niet zo sterk zijn. Hun
samenstelling is anders dan die van een
essentiële olie. Hydrolaten zijn rijker aan
wateroplosbare bestanddelen en - zo goed als -
9 Herba 66

vrij van lipofiele substanties zoals terpeenkoolwaterstoffen.
Na extractie moet de essentiële olie nog aanwezig
zijn. Een hydrolaat is geconcentreerd
wanneer de actieve en geurige moleculen
duidelijk aanwezig zijn.
Door hun lage zuurtegraad, meestal pH tussen
3 en 7 (appelsap heeft een pH van 3), bezitten
hydrolaten een bijzonder zachte en
herstellende werking op de huid. Dit betekent
dat ze zeer goed verdragen worden en ook
antiseptisch en ontstekingsremmend werken.
Het is eigenlijk een geconcentreerd extract,
20-30 maal sterker dan een kop kruidenthee.
Verse hydrolaten zijn zuiver en bacterievrij
doch in tegenstelling tot de etherische oliën is
de houdbaarheid beperkter, van enkele
maanden tot 1 à 2 jaar. Eenmaal geopend,
worden ze best bewaard in de koelkast.
Anders dan essentiële oliën vormen ze de
‘fingerprint’ van de plant zelf: zij bevatten niet
alleen geurige vluchtige componenten maar
ook wateroplosbare componenten en vormen
normaal gezien geen enkel risico in gebruik
(zowel in- als uitwendig). Uiteraard kunnen
essentiële oliën en hydrolaten perfect samen
gebruikt worden.
Alle hydrolaten hebben een sterk genezende
werking en soms wordt de therapeutische
werking van de essentiële olie overtroffen.
Door de zachte, subtiele werking zijn ze zeer
geschikt bij de behandeling van kinderen,
zwangere vrouwen en ouderen.
De meeste kruiden kunnen worden
gedestilleerd: zowel de aromatische (met
essentiële oliën, werking zoals in
aromatherapie), de lichtaromatische (de
essentiële olie is gering aanwezig, werking
gedeeltelijk zoals zowel in aromatherapie als
in fytotherapie) als de niet-aromatische
kruiden (werking zoals in fytotherapie). We
kunnen zowel enkelvoudige als samengestelde
hydrolaten produceren. Verschillende kruiden
april - juni 201 2
tegelijk gedestilleerd versterkten nogal dikwijls
de werkzaamheid.
Inhoudsstoffen
Hydrolaten bevatten volgende inhoudsstoffen:
Essentiële oliën: voor zoverre deze in de plant
voorkomen: deels wateroplosbare en deels
olieachtig
Heterosiden: suikers worden opgesplitst of tot
kleine suikermoleculen gereduceerd, meestal
glucose. Het niet-suikerdeel (aglycon of
genine) versmelt en ondergaat bij afkoeling
een herschikking van moleculen. Op de vrije
OH groep binden zich ofwel suikers ofwel
delen van slijmstoffen en gommen en worden
zo opnieuw wateroplosbaar. Daardoor zijn de
meeste hydrolaten weer volkomen helder. De
werkzaamheid van de oorspronkelijke
heterosiden wordt op die manier
gereconstrueerd. Dit verklaart bijvoorbeeld de
bewaarde adstringerende werking van
hamameliswater.
Andere inhoudstoffen zijn kapot gekookt en
bevinden zich niet in hydrolaat:
alkaloïden, slijmstoffen, carotenoïden (bv.
carotenoïden zijn kleur, waarvan de
chemische structuur een zeer lange alifatische
keten is, bestaande uit voortdurend
afwisselende dubbele en enkele bindingen).
Dat deze stoffen kapot gekookt zijn is
duidelijk. Hydrolaat is kleurloos (bv.
goudsbloemwater van de lintblaadjes is
kleurloos maar wel ontsmettend en
wondhelend). De stoffen hebben een nieuwe
vorm aangenomen met behoud van de
oorspronkelijke werkzaamheid, de fingerprint
blijft aanwezig. Ook de toxiciteit van deze
stoffen is verdwenen.
Water: gedestilleerd water.
Hydrolaat
1 0

Hydrolaat
Applicatie
Hydrolaten kunnen onverdund op de huid
gebruikt worden. Hydrolaten worden heel
dikwijls verwerkt als grondstof in zowel
cosmetische als dermatologische bereidingen
onder de vorm van crème, gel, huidlotion,
gezichtswater, shampoo, lichaams- of
massagemelk. Hydrolaten zijn dan ook bij
uitstek geschikt als gelaatslotion na een
wasbeurt om de hardheid van leidingwater te
milderen.
Bovendien zijn zij zeer verdraagzaam voor het
oognetvlies en dus gemakkelijk toepasbaar in
de vorm van oogkompressen. Als mondspoelwater
of als neusspray hebben hydrolaten
ook al hun belang bewezen. Ook als haarspoelmiddel,
ontsmettingsmiddel of in een
babybadje zijn ze een werkzaam middel tegen
kleine kwaaltjes, irritaties, wondjes, ...
Gezien de lage concentratie van essentiële olie
kunnen hydrolaten ook inwendig gebruikt
worden. Verder kunnen ze evenzeer verwerkt
worden in een siroop of een gelei.
Hydrolaten zijn niet te verwarren met
aromatisch water en bloemenwater. Deze
bevatten dikwijls synthetische geurstoffen.
Bloemenwaters worden soms ook gemaakt
door enkele druppels etherische olie samen
met een emulgator aan bronwater toe te
voegen. Dit zijn bewerkte geurwaters.
Korte schets van diverse hydrolaten
Aromatische kruiden
Citroenmelisse Melissa officinalis Folium
Inwendig: indigestie, nausea, buikpijn,
nerveuze maagkrampen, zwangerschapsbraken,
zenuwachtigheid, slapeloosheid bij
kinderen, hartkloppingen
Uitwendig: reinigende lotion voor alle
huidtypes, mugafwerend, ontzwellend bij
insectenbeten, ontstoken eczeem, antiallergisch
Pepermunt Mentha piperita Folium
Inwendig: spijsverteringsstoornis na rijkelijk
eten, nausea door reisziekte, buikpijn,
moeheid, asthenie, anemie, concentratiestoornissen,
hoofdpijn, migraine
Uitwendig: warmteopwelling met roodheid,
jeuk, ideaal als aftershave, huidirritaties
ORL: mondspoeling, neusspray, gorgelmiddel
bij keelpijn, onfrisse adem, ontsmettingsmiddel
bij pijnlijke en prikkelende zenuwaandoeningen
Wilde kamille Matricaria chamomilla Flos
Inwendig: spijsvertering, maagzweer veroorzaakt
door stress, krampen, buikpijn, gastroentestinale
ontstekingen. Bedarend middel
voor kinderen die moeilijk in slaap geraken,
vaak wakker worden en dromen
Uitwendig: allergie, eczeem, ontsteking op de
huid met zwelling, roodheid, pijn en warmtegevoel.
Urticaria, schimmelinfecties, voor in
babybadje, huidreiniger voor acne, vette huid,
ontstoken huid
echte kamille
Steranijs Illicium verum Fructus
Inwendig: krampen en spasmen: buikpijn,
winderigheid, spijsverteringsstoornis maar
ook voor astma, astmatische bronchitis,
spastische hoestbuien
Vrouwen: PMS, menstruatiestoornissen
Uitwendig: oestrogene en dus antitetosterone
plant ideaal voor acne, zowel als lotion en als
stoombad
11 Herba 66

Kardemomme Elettaria cardamomum Semen
Inwendig: alle spijsverteringsstoornissen,
nausea, braken, maag-, lever- en galongemakken
Ideaal bij griep, verkoudheden en ORL
aandoeningen, slijmproducerende bronchitis
(familie van de gember)
Uitwendig: kompres op het voorhoofd of op
de slapen om hoofdpijn te doen wegebben.
EHBO, verzacht alle pijnen, heelt brandwonden,
tempert zenuwpijn en spierpijn
april - juni 201 2
Niet-aromatische kruiden
Berkenblad
Inwendig: algehele zuivering als
voorjaarskuur en zuiveringskuur
Bloedzuiverend, ontsmet urinair systeem:
blaas, nieren, maar ook reuma en jicht,
oedeem, hoge bloeddruk
Uitwendig: transpiratieregulator, lotion bij
haaruitval, cellulitis
Steenraket Erysimum officinale Herba
De plant voor de zangers, gorgelmiddel
Inwendig voor de stem: keelontsteking met
stemverlies, vermoeide stembanden, chronische
bronchitis
Uitwendig: voor haarlotion bij haaruitval,
schilfertjes, haarveerkracht
Perzikkruid Polygonum persicaria Herba
Inwendig: bloedstelpend
Geeft een speciaal smaakje aan sausjes,
versterkend bij anemie en gebrek aan eetlust
Uitwendig: verwondingen, wondhelend, huidverjongend,
verwijderd oude huidcellen. Voor
het wegtrekken van rimpeltjes in een dagcrème.
Bewegingsstelsel
Duivelsklauw (ontstekingswerend), valkruid
(bloedsomloopbevorderend), witte wilg,
rozemarijn, laurier en pepermunt (pijnstillend),
nootmuskaat (sterk pijnstillend), zwarte
peper (anti-inflammatoir), zwarte aalbes en
dennennaalden (stimuleren bijnier),
madeliefje (cortisonewerking), gember,
moerasspirea, jeneverbes en populier
(pijnstillend en ontstekingswerend), walstro
(reuma), cayenne peper (pijnafleidend)
Ademhalingsstelsel
Tijm, bonenkruid (antibiotica), klaproos
(hoest en slijmvervloeiende werking), hyssop
(luchtpijpverwijdend), pepermunt (pijnstillend),
eucalyptus (hoeststillend, ontsmettend,
bacteriedodend, virusdodend), ijzerhard
(koorts- en ontstekingswerend), gemberwortel
(antigriep), salie (keel), anijs (pijn),
steenraket (stem)
Bloedsomloop
Toverhazelaar en wilde kastanje (samentrekkend),
wilde kamille (ontstekingswerend),
kleine maagdenpalm (bloedsomloop in hersenen
en kleine haarvaten), marjolein (vasodilatator),
akkerhoningklaver (bloedverdunnend),
onzelievevrouwbedstro (bloedverdunnend),
safloer (vetoplossend), meidoorn (hartversterkend)
Verzorgingsproducten
Grove den: deodoriserend en jeukstillend,
aftershave
Duizendblad: verkoelend, antiseptisch, ontstekingswerend
bij een probleemhuid, beschadigde
huid door zon en wind
Hamamelis: samentrekkend, antiseptisch en
ontstekingsremmend. Als aftershave en toiletwater
Jeneverbes: stimuleert de doorbloeding,
geschikt voor vette huid
Roomse kamille: kalmerend en verzachtend.
Door de lage pH is het niet geschikt voor
droge huid maar wel goed voor acne.
Ontstekingsremmend bij gevoelige en
ontstoken huid
Hydrolaat
1 2

Hydrolaat
Korenbloem: voor droge en oudere huid,
werkt kalmerend, verkoelend en zuiverend.
Oogkompressen
Lavendel: voor alle huidtypes ontspannend,
verkoelend, herstellend, jeukstillend, bij
verbrande huid, bij insectensteken, als
aftersun, reinigingscrème
Lindebloesem: werkt bij alle huidtypes
ontspannend, kalmerend en verzachtend
Oranjebloesem: niet voor droge huid door de
samentrekkende werking. Verfrissend,
verzachtend, kalmerend, lekker geur. Het
versterkt de elasticiteit.
Pepermunt: verkoelend, jeukstillend, verfrissend,
voor acne en vette huid. Als voetspray
en bij mond- en tandverzorging
Roos: alle huidtypes, vooral als
gezichtsverzorging, verfrissend, verkoelend,
verzachtend en ontspannend
Rozemarijn: tonicum, bevordert de
doorbloeding. Niet gebruiken bij couperose.
Opwekkend, verfrissend, samentrekkend. In
shampoo voor vet haar
Driekleurig viooltje: eczema
Echte kamille: ontstekingswerend en
jeukstillend. Voor gevoelige huid en babyhuid
Kaasjeskruid: verzachtend, houdt de huid
soepel
Geraadpleegde literatuur
Strobloem: samentrekkend bij couperose,
wondhelend. Als aftershave
Wijngaardstok: bij cellulitis en couperose
omwille van samentrekkende werking
Haarverzorging
Brandnetel: tonicum, bij haaruitval, verstevigt
de haarwortel en bevordert de haargroei
Driekleurig viooltje: eczematische hoofdhuid
Kamille: shampoo voor blond haar, haarspoelmiddel
Lavendel: jeukstillend, kalmerend en wondhelend
Pepermunt: vet haar in shampoo en als
haarspoelmiddel
Oost­Indische kers: roos
Raket: roos
Rooibos: glans
Berk: vet haar, glans
Smalle weegbree: roos
Rozemarijn: bloedcirculatie
Salie: futloos haar
• Syllabus Hydrolatentherapie (apotheker Philippe Gerard, onderricht en advies in de Emoconie,
Liconie, Fytotherapie, Aromatherapie en Herboristerie)
• Hydrosols – The next aromatherapy (Suzanne Catty)
• Ma bible des huiles essentielles (Danièle Festy)
1 3 Herba 66

april - juni 201 2
Taxus baccata
Taxusfamilie – Taxaceae
V
anaf 1 5 juni wordt in verschillende
steden en gemeenten opnieuw taxussnoeisel
opgehaald. Een gelegenheid om de
struik van wat dichterbij te bekijken. De taxus
heeft in de volksmond de weinig flaterende
naam ‘venijnboom’. Deze heeft hij te danken
aan het feit dat al zijn onderdelen giftig zijn
met uitzondering van de felrode zaadmantel.
Zowel mens als dier gaan beter omzichtig om
met de taxus.
Botanisch
Deze traag groeiende conifeer, die best gedijt
in enigszins kalkhoudende grond, behoort
samen met de jeneverbes tot de inheemse
naaldboomsoorten. Ze worden niet echt bij de
familie van de coniferen ingedeeld omdat ze
geen kegels dragen maar wel zogenaamde
schijnbessen. De taxus is een van de weinige
echt wintergroene struiken en bomen van onze
streken. Hij verdraagt zelfs strenge vorst, al is
een beschutte plaats tegen oostenwind aan te
raden.
naalden van de taxus
De naalden van de taxus zijn donker-groen,
glanzend langs boven, stevig en slank. Ze zijn
breder en zachter dan die van sparren. Taxus is
tweehuizig. De bloemen van mannelijke
bomen zijn klein, bolvormig en bevinden zich
aan de onderzijde van scheuten van het vorig
jaar. In februari worden ze geel en laten dan
grote wolken stuifmeel vrij. Vrouwelijke
bomen hebben kleine, alleenstaande, groene
bloemen. De bloemen zijn moeilijk zichtbaar
tot de vlezige zaadrok opzwelt en in de loop
van september helder rood wordt. Typisch is
dat de top van het zaadje niet omsloten wordt
door de zaadrok. De zaadjes zijn blauw-violet.
De taxus komt van nature voor in Europa en
Noord Afrika. Hij is zeldzaam geworden in
het wild en is daarom beschermd. Hij is echter
des te meer aanwezig in tuinen en parken als
solitaire of als haagplant. Redenen hiervoor
zijn het feit dat hij altijd groen blijft, weinig
last heeft van ziekten en gemakkelijk te
snoeien is. Hij laat stevige snoei toe en zelfs
voor vormsnoei leent hij zich heel goed.
Over de hoogte en stamomtrek van de taxus
worden nogal uiteenlopende cijfers gepubliceerd.
De hoogte kan variëren van 1 tot 40
meter en de boomstammen kunnen een
doorsnede tot 4 meter bereiken. Hij houdt van
schaduw. Zo kan hij het perfect vinden onder
een beuk. Taxus kan heel oud worden. Er zijn
exemplaren gekend van meer dan 1 000 jaar
oud. Hoe oud ze precies zijn is moeilijk te
zeggen omdat de meeste oude exemplaren
holle stammen hebben en een betrouwbare
telling van de jaarringen dus niet mogelijk is.
Etymologie
Hilde Couckuyt
De naam Taxus zou afgeleid zijn van het
Griekse ‘taxon’ of ‘toxo’ wat ‘boog’ betekent.
Andere bronnen vermelden dat de naam van
het Latijnse ‘texo’ afkomstig is. ‘Texo’
betekent weven wat zou verwijzen naar het
feit dat taxusbast vroeger gebruikt werd voor
weef- en vlechtwerk. Baccata verwijst naar de
rode schijnbessen. Het woord ‘toxisch’ zou
een afgeleide zijn van taxus.
Taxus baccata
1 4

Taxus baccata
Volksgebruik
Het zeer buigzame, taaie hout werd gebruikt
voor vlecht- en snijwerk en voor het maken
van bogen en schilden. Caesar zou opdracht
gegeven hebben om Duitse taxusbossen te
kappen omdat hij het hout nodig had om
voldoende bogen te maken. Ook de Kelten
maakten hun bogen en pijlen van taxushout.
Ze doopten daarbij hun pijlen in taxus-as om
de vijand dodelijk te treffen. Ze gebruikten de
boom ook bij massale zelfdoding bij verlies in
de oorlog.
Taxus werd vroeger veel aangeplant bij
kerkhoven en bij pastorijen. Hij is het
symbool van dood en rouw maar ook voor
onvergankelijkheid. Deze schijnbare tegengestelde
symboliek zit in het feit dat de boom
heel giftig is maar zelf altijd groen en dus
‘levend’ blijft.
Medicinaal
Een belangrijk moment in het ‘venijn’ imago
van de taxus kwam er in 1 962 toen dokter A.
Barclay van het Amerikaanse “National
Cancer Institute” de schors van de Taxus
brevifolia onderzocht naar nieuwe medicijnen
tegen kanker. In 1 967 slaagden de onderzoekers
erin om minieme hoeveelheden Paclitaxel
te isoleren. De hoeveelheid Paclitaxel -
beter gekend onder de merknaam ‘Taxol’ - die
kan gewonnen worden uit de schors van de
Taxus brevifolia is echter zeer klein.
Toen bleek dat de taxus effectief werkzaam
was tegen een aantal vormen van kanker,
waaronder borst- en eierstokkanker, kwamen
de natuurlijke bossen van die plant aan de
Amerikaanse Westkust onder druk te staan. De
traag groeiende bomen sterven immers af als
ze ontschorst worden. Daarom ging men op
zoek naar een alternatief. Dit vond men in de
naalden van onze venijnboom die baccatine
bevatten. Baccatine kan na chemische
bewerking omgezet worden tot een actief
bestanddeel van Taxol. Zo geeft de zo giftige
venijnboom voor een aantal mensen weer
hoop op leven!
Paclitaxel
Inhoudsstoffen
Taxine: alle delen van de boom bevatten deze
alkaloïde, behalve de zaadmantel. Dit giftige
bestanddeel blijft ook werkzaam na koken,
drogen of bewaren van het plantenmateriaal.
De naalden hebben het hoogste taxinegehalte
en dit neemt toe met het vorderen van de
seizoenen. Jonge lente- en zomerscheuten zijn
dus minder gevaarlijk. Zaden bevatten ook
taxine. Als er op de zaden gekauwd wordt,
komt de taxine vrij en kan dit fatale gevolgen
hebben voor zowel mens als dier. Bij vogels
gaan de zaadjes in hun geheel door het
spijsverteringsstelsel en veroorzaken voor hen
daardoor geen kwalijke gevolgen.
Paclitaxel : in de schors van de Taxus
brevifolia
Baccatine : in de naalden van de Taxus
baccata
Taxine
1 5 Herba 66

Werking
april - juni 201 2
De alkaloïde taxine werkt in op het hart en het
ademhalingsstelsel, eerst stimulerend daarna
verlammend met mogelijks de dood als
gevolg.
Paclitaxel en baccatine worden gebruikt in de
chemotherapie onder andere onder de
merknaam Taxol als cytostatica. In elke cel
bevinden zich microtubuli. Dit zijn kleine,
buisvormige structuren die de cel zelf
aanmaakt en onmisbaar zijn voor de celdeling.
Taxol verstoort de celdeling enerzijds door de
aanmaak van microtubuli aan te wakkeren en
anderzijds door te verhinderen dat de
bestaande microtubuli worden afgebroken.
Hierdoor stikt de cel als het ware in de eigen
microtubuli en wordt een normale celdeling
onmogelijk gemaakt.
‘Vergroot de hoop’
Je zal er ongetwijfeld wel ergens over horen:
de inzameling van het taxussnoeisel. Alleen
Vlaanderen en Zuid-Nederland hebben de
traditie om taxus als haagplant te gebruiken.
We zijn dus belangrijke leveranciers van
grondstof voor de chemotherapie in de wereld.
Het snoeisel van een taxushaag van 50 meter
levert de nodige hoeveelheid grondstof voor
één kankerpatiënt. Hoe klein de haag ook is,
elke kilo snoeisel vergroot de ‘hoop’.
Om bruikbaar te zijn, moet het snoeisel wel
aan enkele voorwaarden voldoen. We zetten
ze even op een rijtje. De beste periode om te
snoeien is van juli tot eind augustus. Enkel
éénjarig snoeisel komt in aanmerking. Het is
dan ook belangrijk dat het verzamelde
snoeigroen afkomstig is van hagen die
jaarlijks gesnoeid worden. Takken die langer
zijn dan 30 centimeter bevatten maar weinig
baccatine. Zorg ervoor dat het snoeisel droog,
zuiver en vers blijft, anders is het onbruikbaar
voor verwerking. Snoei dus niet na een
regenbui en gebruik een zeil om het
snoeigroen op te vangen. Zorg ervoor dat het
snoeisel niet langer dan zes uur opgestapeld
zit in een zak en breng het zeker binnen de 1 2
uur naar de inzamelplaats. Hoe verser, hoe
beter. De baccatine verdwijnt namelijk na
enige tijd uit het snoeisel.
Heb je een taxushaag, neem dan zeker deel
aan de inzamelactie. Uw taxushaag is
namelijk een zeer belangrijk wapen in de
strijd tegen kanker en elke kilogram
taxussnoeisel is uiterst waardevol. Kleine
hoeveelheden snoeisel kan u selectief kwijt in
de containerparken. Grotere volumes hoeft u
niet eens zelf te scheren of weg te brengen.
Uw taxushaag wordt in dat geval voor u
gesnoeid of opgehaald. De inzamelactie loopt
nog tot 7 september.
Bronnen
• www.vergrootdehoop.be
• nl.wikipedia.org
• www.poisoncentre.be
• www.borstkanker.net
• commons-wikimedia.org
• kruidenencyclopedie – Nico Vermeulen
Taxus baccata
1 6

Balsemien
Balsemien, voor springerige mensen? Maurice Godefridi
A
ls we door de nauwe, schaduwrijke
straatjes van Chatillon en Diois in de
Franse Drômestreek flaneren, vinden we niet
alleen de klassieke stokrozen die tussen muur
en straat groeien maar ook de teer uitziende
maar uitbundig bloeiende springzaden. Met
hun wit-rozebloemen vrolijken ze oude nauwe
steegjes helemaal op.
Impatiens
Het blijkt een balsemiensoort uit de Himalaya
te zijn die blijkbaar net zoals zijn grote broer,
de reuzenbalsemien, nu ook begonnen is aan
zijn verovering van de wereld. Zijn officiële
naam is Impatiens balfourii of tweekleurig
springzaad en hij wordt in het Engels ook wel
Kashmir balsam genoemd. De naam
springzaad en Impatiens hebben ze niet
gestolen want de rijpe zaden springen met
enige kracht uit de lange, hangende
zaaddoosjes. Impatiens, ongeduldig lijkt het
hele plantje wel te zijn: beweeglijk bengelende
bloemen en zaaddoos, springende
zaden, snel groeiend en zich massaal
verspreidend. Op de koop toe wordt de
Impatiens walleriana, die veel als sierplant
gebruikt wordt, ook nog het vlijtig liesje
genoemd.
Bachbloesem Impatiens
Vanuit de signatuur, het beeld van die plant,
heeft Dr. Bach van de bloesemtherapie
geconcludeerd dat balsemienen vooral goed
zouden zijn voor mensen die snel handelen en
denken en niet van uitstel houden. Wanneer ze
ziek zijn, willen ze vlug genezen. Daarom is
het voor hen moeilijk om geduld te hebben
met mensen die van nature wat langzamer
zijn. Het balsemientype heeft last van
nerveuze trekjes en kan snel rood aanlopen.
Spiertjes spannen zich in het gezicht of in de
nek, die dan soms ook plotselinge
krampaanvallen kunnen veroorzaken. Uiterlijk
kunnen deze mensen razendsnel vuurrood of
lijkbleek worden. De gemoedstoestand die
volgens Bach hoort bij de Impatiens is
ongeduld.
Ook in het eerste hulpmiddel Rescue remedy
wordt Impatiens verwerkt samen met Star of
Bethlehem (vogelmelk) tegen shock en
verdoving, Rock Rose (zonneroosje) tegen
doodsangst en paniek, Cherry Plum (Prunus
cerasifera) tegen de angst je (zelf)beheersing
te verliezen en Clematis (Bosrank) tegen de
neiging tot bewustzijnsverlies.
In de bloesemtherapie is het wel de Impatiens
grandiflora die gebruikt wordt. Dat is ook een
balsemiensoort uit de Himalaya die - hoe kan
het ook anders - zich uitbundig uitzaait, zelfs
als een woekerend onkruid beschouwd wordt
en dus blijkbaar bestreden moet worden.
Toch nog ergens in gebruik
Balsemiensoorten zijn niet direct de meest
gebruikte medicinale planten maar in Amerika
wordt het Jewelweed, Impatiens biflora en
Impatiens pallida, al honderden jaren gebruikt
tegen irritatie en eczeem veroorzaakt door de
1 7 Herba 66

Gifsumak. Deze werking wordt wetenschappelijk
wel niet bevestigd. Uit onderzoek
bleek dat Jewelweed niet beter werkte als een
placebo. Bij de Apatani-volkeren in het
Himalayagebied van India wordt het blad van
Impatiens latifolia en Impatiens racemosa
tegen hoofdpijn en spijsverteringsklachten
gebruikt.
Belgische balsemienen bestaan er ook. Ze
groeien meestal op vochtige plaatsen en in de
lichte schaduw bij beekjes. Vooral de
Namen
april - juni 201 2
Impatiens noli-tangere, het groot springzaad,
en Impatiens parviflora, klein springzaad,
komen we in de Ardennen nog regelmatig
tegen. Zelf heb ik geen behoefte om deze
planten, om wat voor reden dan ook, op te
eten. Voor mij zijn het vooral mooie, wilde
planten die volwassenen en kinderen een
beetje vreugde verschaffen met hun vrolijk
bengelde bloemen en hun verrassend
beweeglijke zaden. Dat ze ook een verhaal te
vertellen hebben, is mooi meegenomen.
Engels: Balsam-Weed, Garden Balsam, Herbal Impatiens Balsamihal, Impatiens, Jewel Balsam
Weed, Quick-In-The-Hand, Silverweed, Slipper Weed, Speckled Jewels, Spotted Touch-Me-Not,
Touch-Me-Not, Wild Balsam, Wild Celandine, Wild Lady's Slipper
Latijns: Impatiens pallida, Impatiens balsamina, synonyms Balsamina foemina, Impatiens giorgii,
Impatiens capensis, synonym Impatiens biflora
Nederlands: Springbalsemien, Groot springzaad
Duits: Impatiens, Springkraut, Fleissiges Lieschen
Frans: Impatiens, Balsamie de l'Himalaya
Voor verdere studie
• Guin JD, Reynolds R. Jewelweed treatment of poison ivy dermatitis. Contact Dermatitis
1 980;6(4):287-288. View Abstract
• Long D, Ballentine NH, Marks JG Jr. Treatment of poison ivy/oak allergic contact dermatitis
with an extract of jewelweed. Am J Contact Dermat. 1 997;8(3):1 50-1 53. View Abstract
• Zink BJ, Otten EJ, Rosentha M, et al. The effect of jewel week in preventing poison ivy. J
Wilderness Medicine 1 991 ;2:1 78-1 82
• Ethnomedicinal botany of the Apatani in the Eastern Himalayan region of India. Chandra Prakash
Kala GB Pant Institute of Himalayan Environment & Development, Kosi-Katarmal, Almora,
Uttaranchal- 263 643, India. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine Volume 1
Balsemien
1 8

Bloemen in mijn bord
Bloemen in mijn bord: vlierbloesem Maurice Godefridi
Bloemenazijn - een oud Engels recept
Neem twee delen vlierbloesem en telkens één deel rode rozenblaadjes, lavendelbloemen en
rozemarijnblaadjes, enkele kruidnagels, wat nootmuskaat en een stukje pijp-kaneel. Leg dit in een
glazen stopfles of weckpot en vul deze bij met wijnazijn. Reken ongeveer twee liter azijn op 200 g
vlierbloesem. Laat de azijn op een zonnige vensterbank ongeveer een maand trekken. Pers dan de
bloemen goed uit in de azijn en laat dit nog enige tijd staan tot het bezinksel is gezakt. Schenk dan
de azijn schoon af in flessen. Variaties zijn mogelijk: minder vlierbloesem of andere specerijen
gebruiken. Je kan dit alles ook korter laten trekken of appelazijn gebruiken.
Rabarber-vlierconfituur
Snijd één kilo rabarber in stukjes en leg deze in een kom. Bind een vlierbloesemtros zonder steel in
een net. Roer door de rabarber één kilo suiker en hang het net met de vlier erin. Laat dit afgedekt
een hele dag staan, roer goed om en laat het dan nog een nacht rusten. Schep de rabarber met het
uitgelopen vocht in een flinke pan met dikke bodem en hang het net met de bloemen er weer in.
Verwarm dit zachtjes tot kookpunt. Laat het dan weer afkoelen en weer een dag en een nacht staan.
Neem de bloemen eruit, voeg een eetlepel citroenrasp toe en het sap van een citroen. Breng dan
alles aan de kook en laat het zachtjes doorkoken tot een druppel op een koud bord niet meer
uitvloeit. Zorg dat de potjes goed schoongemaakt, omgespoeld met heet sodawater en schoon heet
water, klaar staan en vul ze met warme confituur. Daarna de potjes goed afsluiten.
Vlierbloesempunch
Leg in een kom zes trossen vlierbloesem en twee flinke theelepels citroenrasp. Giet er ¾ liter
kokende melk op en laat een kwartiertje staan. Zeef de melk, voeg er twee lepels dunne honing aan
toe en twee lepels cognac. Laat de melk geheel koud worden. Serveer deze punch - die smaakt
naar alle zoetheid van de zomer - gekoeld in grote glazen, bestoven met wat nootmuskaat en met
een trosje vlier aan de rand van het glas.
Vlierbloesembeignets
Maak een klassiek beignetbeslag. Dompel verse vlierbloesemtrosjes in het beslag en laat die
omhulde trosjes in hete olie even frituren. Eventueel bestrooien met bloemsuiker om dan zo van de
steel af te knabbelen. De steel niet opeten want die smaakt wat bitter.
Kruisbessen met vlierbloesem
Kruisbessen rijpen als de vlier in bloei staat. Wie zal zich erover verwonderen dat vlier en
kruisbessen het goed samen kunnen vinden? Wie kruisbessenjam of kruisbessencompote maakt,
kan aan elk potje confituur wat vlierbloesem toevoegen en vlierbloesem strooien over de compote.
1 9 Herba 66

april - juni 201 2
Zoet broodbeleg met platte kaas en vlier
Bloemen in mijn bord
Roer een zachte crème van 1 00 g platte kaas, één losgeklopt ei, een snufje kaneel en een scheutje
rozenwater en voeg er wat afgestroopte vlierbloesem aan toe. Strijk dit uit over dunne
boterhammetjes en strooi er basterdsuiker op of giet er een dun straaltje honing over.
Vlierflensjes
Roer een glad pannenkoekenbeslag van 200 g bloem, drie eieren, snuifje zout en een l/2 liter melk.
Giet hiervan telkens een flinke lepel in de hete koekenpan met wat boter en leg er een lepel
afgestroopte vlierbloesem op. Bak de pannenkoeken aan weerskanten bruin, sprenkel er citroensap
op en giet er acaciahoning over.
vlierbloesem
20

Dagboek van een herborist
Dagboek van een herborist Maurice Godefridi
DINSDAG, MEI 1 5, 201 2
Kruidenstage: bezoek siroperie
Over de bergen van de Drôme naar Saou en
naar Marie-Claire, visite van Le Panicaut
siroperie. Altijd leuk om een nog steeds
enthousiaste en efficiënte Marie-Claire bezig
te horen en te zien. Elk jaar ook weer een
kleine nieuwigheid, nu geen extra
kruidensiropen maar wel een zuiveringsinstallatie
en een nieuwe aanplant van Menthe
verte en Menthe bergamot. Als muntsoorten,
die zelf ook stevig groeien met hun
wortelstokken door grassen en andere
woekeraars geinfiltreerd worden, kun je beter
een nieuw veld aanleggen. Dat heeft ze dan
bezoek siroperie
ook gedaan. De siropen die zij maakt kunnen
als lekkernij en als medicijn gebruikt worden,
al mag ze dat niet zeggen. Soorten zijn
lavendel, munt, tijm, rozen, brandnetel,
venkel, rozemarijn, kastanjebloemen,
citroenmelisse en anderen.
http://www.siropsdeplantes-lepanicaut.fr/
L'EARL du Panicaut vous propose des sirops
de plantes issues de cueillette sauvage et de
culture biologique et vous invite à découvrir le
plaisir du goût associé aux bienfaits des
plantes.
Les sirops de plantes biologiques du Panicaut
sont fabriqués dans le Val de Drôme sur une
ferme familiale de moyenne montagne en
polyculture-élevage. Adhérent à l'association
des Simples et contrôlé par l'organisme
certificateur Qualité France, nous avons à
coeur de vous proposer des produits qui nous
l'espérons sauront vous satisfaire autant pour
leurs qualités gustatives que médicinales.
Au coeur des Préalpes, entre Vercors et
Provence prend sa source le Roubion au bord
duquel se perche le petit village de Francillon
sur Roubion. A 600 m d'altitude, dominant le
village, se trouve la ferme de Lagier , bâtisse
en pierres dont les premières fondations datent
du XVe siècle.
Située face à la forêt de Saoû célèbre pour son
synclinal perché, la ferme bénéficie d’une vue
extrordinaire dans un site remarquable et
préservé.
Cueillette sauvage et plantes cultivées
Sur les 1 4 plantes entrant dans la gamme de
nos sirops, 7 sont issues de cueillette sauvage :
le romarin, les bourgeons de pin sylvestre, le
thym, les fleurs de sureau, les fleurs de
châtaignier, les fleurs de tilleul, la lavande
fine. A l'exception du romarin qui en culture
n'a pu s'adapter à notre versant nord trop froid
en hiver, toutes sont cueillies sur la ferme et
ses alentours et sur le massif du Couspeau
(900m d'altitude). En cueillette sauvage il est
indispensable que la cueillette soit faite avec
respect pour les sites, grâce à une bonne
connaissance du cycle de la plante et de la
botanique.
La sauge officicale, la menthe verte, la menthe
bergamote, la mélisse, le fenouil, la sarriette et
bien sûr les 80 pieds de roses anciennes à
parfum sont cultivés selon le principe de
l'agriculture biologique.
21 Herba 66

april - juni 201 2
VRIJDAG, MEI 25, 201 2
Over peterselie
Onderzoekers van de universiteit van Missouri
hebben de effecten van 'apigenine', een actieve
stof in peterselie, op borstkanker bestudeerd
en ondervonden dat het zeer effectief is bij
tumoren die gelinkt worden aan progestageen.
Dit hormoon wordt samen met oestrogeen
gebruikt bij hormoonsubstitutietherapie voor
vrouwen in de menopauze en staat bekend
voor het vergroten van het risico op
borstkanker.
Voor deze studie werd gewerkt met speciaal
gefokte muizen waarbij borstkankercellen
geïmplanteerd werden. Sommige van deze
diertjes kregen een type progestageen
toegediend (MPA of medroxy progesteron
acetaat). Vervolgens kreeg een deel van de
behandelde muizen ook apigenine.
Resultaat?
Bij de muizen die enkel MPA kregen, waren
de tumoren gegroeid, terwijl de beestjes die
ook apigenine hadden gekregen opvallend
kleinere tumoren hadden. De actieve stof uit
peterselie had de groei van de kanker
daadwerkelijk afgeremd. We weten dat
apigenine de progressie van de menselijke
borstkankercellen vertraagt op drie manieren:
het bevorderen van celdood, het voorkomen
van celdeling en het onderdrukken van een
gen dat geassocieerd wordt met kankergroei.
Bovendien verkleint apigenine ook de
diameter van de bloedvaten die
verantwoordelijk zijn voor het voeden van
kankercellen. Hierdoor krijgen tumoren
slechts een beperkte stroom van
voedingsstoffen waardoor de kanker als het
ware verhongerd en zich moeilijker kan
verspreiden.
En wat zegt Dodonaeus in zijn CruydtBoeck
uit 1 554 over de Cracht ende werckinghe van
de 'ghemeyne peterselie'?
• Die ghemeyne Peterselie met andere spijse
Dagboek van een herborist
inghenomen es der maghen seer goet ende
bequaem/ ende doet die spijse verteeren/ ende
maeckt lust ende begheerte om eten/ ende doet
water maken.
• Die wortelen van dese Peterselie in water
ghesoden ende ghedroncken openen die
verstoptheyt van der levere van den nieren
ende van allen den inwendighen leden/ ende
doen die urine lossen/ ende den steen ende dat
graveel rijsen ende afgaen. Ende wederstaen
alle fenijn.
• Tot den selven es oock dat saet seer goet
ende beeter dan die wortelen/ dat niet alleen
die verstoptheden opent ende den fenijne
wederstaet/ maer oock alle winden ende
opblasinghe doet sceyden. Ende daer om
worddet in die Teriakel compositien
vermenght.
• Tselve saet es oock seer goet tseghen den
hoest/ in alle Electuarium ghedaen die daer
toe dienstelick sijn.
• Die bladeren van dese Peterselie met broot
vermenght/ ghenesen die roode gheswollen
ooghen/ ende die sweerende borsten die met
gheclontert soch verladen sijn.
DINSDAG, MEI 29, 201 2
Vlierbloesem plukken
Sambuci flos, zo beschrijven de oude
apothekersboeken, de bloeiwijze van vlier.
Deze bloesems worden medicinaal gebruikt
omwille van hun zweetdrijvende en
immuunversterkende werking bij
virusinfecties met koorts, vooral bij
verkoudheid en griep. De bloemtrossen
kunnen nu, bij het begin van de bloei, geplukt
worden. Ze worden achter de groene
hoofdstengel afgeknipt en zo in trossen
opgehangen en gedroogd. Na het drogen kun
je eventueel de bloemen van de stengels
afritsen om zo een smakelijker product te
verkrijgen. Het plukken en drogen moet
zonder kneuzen verlopen omdat anders de
witgele bloempjes bruin worden en
gedeeltelijk hun waarde verliezen.
22

Dagboek van een herborist
Vlierbloesem kunnen we niet alleen als
medicijn gebruiken maar we kunnen er ook
een smakelijke limonade van maken,
gedroogd in cake, koek of brood verwerken
en de bloesems frituren als beignets.
Elder flower has been traditionally used
against catarrhal conditions (especially in the
upper respiratory tract), such as the flu, colds
and sinusitis (Madaus 1 938; Hänsel et al.
1 994; Braun 1 997; Fleming 2000; Weiss and
Fintelmann 2000; Bisset and Wichtl 2001 ;
Barnes et al. 2002; WHO 2002; Valles et al.
2004; Guarrera 2005; Mills and Bone 2005).
Use as expectorant (Grieve 1 931 ; Chiej 1 984;
WHO 2002) and use in chest complaints
(Grieve 1 931 ; Chiej 1 984) are also reported.
http://www.ema.europa.eu/docs/en_GB/docu
ment_library/Herbal_-
_HMPC_assessment_report/2009/1 2/WC5000
1 8238.pdf
WOENSDAG, MEI 30, 201 2
Nog over vlier en broeder Aloysius
Sambucus nigra (Drôme)
Nog over vlier. Bij Broeder Aloysius vind ik
het volgend vlierrecept om de ogen te
verzorgen. 'Vlierbloemen in melk gekookt,
daarin een brok wittebrood geweekt en dit
tusschen dunnen linnendoekjes op branderige
oogen gelegd, trekken spoedig allen brand
eruit; ook oogwar wordt daardoor snel
opgelost en genezen', schrijft hij. Zowel het
woordgebruik als het recept is voor
verantwoordelijkheid van Broeder Aloysius.
Toch lijkt mij dit een goed, leuk, eenvoudig
recept dat gemakkelijk te maken is en wel
degelijk algemeen verzachtend is.
VRIJDAG, JUNI 01 , 201 2
Boterbloem
Toch maar eens wat schrijven over de
boterbloem. Omwille van de lichte giftigheid
houden herboristen zich er meestal niet mee
bezig. Toch kleuren zij nu de wilde weilanden
botergeel en beïnvloeden op die manier ook
ons gemoed en dat is toch ook een vorm van
psychofytotherapie. Liggend onder die gele
glimmende bloemen maken ze alle grote en
kleine kinderen gelukkig.
Wat werd er vroeger in de kruidenboeken over
deze ranonkelachtige verteld?
De Flora Batava (1 800) vermeldt over
Ranunculus repens: “De plant schijnt hierin
23 Herba 66

van alle de Ranonkel-soorten onderscheiden te
zijn, dat zij geheel geene scherpte heeft,
onschadelijk voor het vee, en zelfs een
aangenaam voeder voor hetzelve is, terwijl zij
in tijd van nood door den mensch, gekookt,
kan genuttigd worden, Mattuschka. Brugmans
had hiervan zelfs eene groote hoeveelheid
gebruikt, zonder eenigen hinder te
ondervinden. Zie zijne 'dissertatio de plantis
inutilibus et venenatis' (**) p. 47, schoon hij
ze onder de onkruiden der weiden opnoemt,
zoo als ook Beckmann. Volgens de Pan
Suecus, zouden paarden en geiten dit alleen
gebruiken. Door de voortlopende ranken, is
het een waar onkruid op moeslanden en
akkers.”
(**) Brugmans schrijft: "Primo omnes, si
Polyanthemon et Repentem excipias, homini
noxii deprehenduntur. Hos enim magna satis
dosi licet sumpserim, nullos inde sensi
effectus noxios." Vrij vertaald geeft dat: "Ten
eerste zijn alle (Ranunculus soorten), als je de
Polyanthemus en Repens buiten beschouwing
houdt, giftig voor de mens. Deze twee heb ik
echter in grote mate verorberd en ik heb er
geen schadelijke effecten van gevoeld."De
volledige titel van de dissertatie luidt:
"Dissertatio ad quaestionen ab Academia regia
scientiarum divionensi propositam, quaenam
sunt plantae inutiles et venenatae, quae prata
inficiunt, horumque diminuunt fertilitatem;
quaenam porro sunt media aptissima illis
substituendi plantas salubres ac utiles,
nutrimentum sanum ac abundans pecori
praebituras?" Groningen 1 783. Referenties
naar de dissertatie luiden meestal: "Dissertatio
de plantis inutilibus et venenatis(quae prata
inficiunt, horumque diminuunt fertilitatem, et
de mediis aptissimis illis substituendi plantas
salubres ac utiles, nutrimentum sanum ac
abundans pecori praebituras.)"
Over de knolboterbloem Huishoudelijk
Gebruik,
'De Wortel kan zeker Meel of Styfzel
opleveren (Parmentier.) Alle delen der Plant
trekken blaren als Spaansche Vliegen,
april - juni 201 2
(Dodonaeus) en kunnen volgens Kropf tot dit
oogmerk nog beter dienen dan Spaansche
Vliegen. Van het blaartrekken der Bladeren
heb ik een voldoende proef dit voorjaar
gezien. — Een schadelyk onkruid in de
weiden, (Beckman, Brugmans) waar van zelfs
Paarden en Koeijen een afkeer hebben. (Linn.
Bulliard.) Inzonderheid nadeelig voor het Vee,
wanneer het groen op de Weiden wordt
gegeten; doch minder schadelyk, wanneer het
tot Hooi gedroogd wordt.'
ZONDAG, JUNI 03, 201 2
Kruidtuin Leuven
In de kruidtuin Leuven met de herboristen in
spe. Verkleumde mensjes bij frisse plantjes. In
een hoekje van de tuin vinden we een aantal
Siberische ginsengstruiken. Zoals de naam al
aangeeft, zijn het Russische planten met een
ginsengachtige werking. Zo te zien kunnen
een aantal herboristen dat versterkend kruid
op dit moment wel gebruiken. We vinden hier
een overvloed aan planten, ook aan
geneeskrachtige planten, volgens familie
gerangschikt: lipbloemigen (o.a. munt, salie,
tijm), schermbloemigen (zoals venkel, dille,
engelwortel), giftige en hallucinerende
nachtschade-achtigen (wolfskers, bilzekruid,
bitterzoet) en eetbare ganzenvoetachtigen
(brave hendrik bijvoorbeeld).
DINSDAG, JUNI 05, 201 2
Dagboek van een herborist
Oogsttijd voor herboristen: echte kamille
Het is nu wel dé oogsttijd voor heel wat
geneeskrachtige kruiden.Vooral bloemen en
bloesems moeten nu geplukt worden. Om de
voornaamste te noemen: echte kamille,
korenbloem, vlierbloesem en vele soorten
geurende rozen.
Over de echte kamille / Matricaria recutita
Het zijn hoofdzakelijk de bloemen die in juni
tijdens het begin van de bloei geplukt worden.
Bij de inzameling in het wild moet worden
24

Dagboek van een herborist
gelet op verwarring met andere, er op
gelijkende composieten als Anthemis arvensis
L., valse kamille en Anthemis cotula L.,
stinkende kamille (allebei met stroschubben
en een gevulde bloembodem). Ook Matricaria
maritima L., zeekamille en Matricaria perforata
L. [M. inodora L. = Tripleurospermum
inodorum (L.) Schultz Bip.], de reukloze
kamille, waarvan de bloemen een pappus
hebben, hebben ook een gevulde bloembodem
en geuren niet. Verder is er ook nog Matricaria
discoidea DC = M. suaveolens Buch], de
schijfkamille (een soort zonder lintbloemen,
met gele vier-tandige buisbloemen). Deze
plant geurt wel en heeft ook een holle bloembodem
zoals de echte kamille, maar geen witte
lintbloemen. Al deze planten leveren ook een
vluchtige olie maar zonder azuleen, een van
de werkzame stoffen van de echte kamille.
Hier wat professionele info over de
echte kamille
bacteriedodende werking van Matricaria zoals beschreven in de monografie van Natural Standard
http://www.naturalstandard.com/
Antimicrobial effects: Antimicrobial activity of chamomile has been studied in vitro and the
results have been encouraging; however, human data remains lacking. Chamomile oil is actively
antibacterial and fungicidal at concentrations of at least 25mg/mL, as is the chamomile constituent
bisabolol at concentrations of at least 1 mg/mL. Alpha-Bisabolol, luteolin, quercitin, and apeginin
have been theorized to possess antibacterial properties. The coumarin constituent, hernearin, may
also have antibacterial and antifungal properties in the presence of ultraviolet light. High
molecular weight polysaccharides with immunostimulating activity have been isolated from
German chamomile. Two such studies demonstrated that gram-positive bacteria were more
susceptible than gram-negative bacteria to chamomile oil. It was most effective against
Staphylococcus aureus, Streptococcus mutans, and Streptococcus salivarius; with also Bacillus
megatherium, Leptospira icterohaemorrhagiae, and Trichomonocidal bactericidal activity. It was
also found to be somewhat effective as a fungicidal against Candida albicans. Concentrated
chamomile extracts also inhibited the growth of several strains of fungi. The hydro-alcoholic
extract of chamomile completely inhibited growth of group B Streptococcus. Two additional in
vitro studies showed that chamomile blocked the aggregation of Helicobacter pylori and numerous
strains of Escherichia coli. Methanol extracts of Matricaria recutita flowers had a MIC
>1 00mcg/mL against 1 5 Helicobacter pylori strains in vitro. Chamomile methanol and chloroform
extracts have also shown strong activity against several strains of Arcobacter. An ethanolic extract
of the entire plant has been reported to inhibit the growth of poliovirus and herpes virus. The
volatile oil of chamomile also inhibited Bacillus subtilis in vitro. German chamomile esters and
lactones showed activity against Mycobacterium tuberculosis and Mycobacterium avium. Another
in vitro study found that chamomile tea contains no flavonoids and are inactive against Bacillus
cereus (strain RM31 90) incubated at 21 °C for 3, 1 5, 30, and 60 minutes. Chamazulene, alphabisabolol,
flavonoids, and umbelliferone displayed antifungal properties against Trichophyton
mentagrophytes and Trichophyton Rubrum .
25 Herba 66

april - juni 201 2
Enkele wetenschappelijke onderzoeken:
Dagboek van een herborist
• Wagner, H., Proksch, A., Riess-Maurer, I., Vollmar, A., Odenthal, S., Stuppner, H., Jurcic, K., Le
Turdu, M., and Fang, J. N. [Immunostimulating action of polysaccharides (heteroglycans) from
higher plants]. Arzneimittelforschung 1 985;35(7):1 069
• Aggag, M. E. and Yousef, R. T. Study of antimicrobial activity of chamomile oil. Planta Med
1 972;22(2):1 40-1 44.
• Cinco M, Banfi E, Tubaro A, and et al. A microbiological survey on the activity of a
hydroalcoholic extract of camomile. Int.J.Drug.Res. 1 983;21 (4):1 45-1 51 .
• Annuk, H., Hirmo, S., Turi, E., Mikelsaar, M., Arak, E., and Wadstrom, T. Effect on cell surface
hydrophobicity and susceptibility of Helicobacter pylori to medicinal plant extracts. FEMS
Microbiol.Lett. 3-1 -1 999;1 72(1 ):41 -45. View Abstract
• Turi, M., Turi, E., Koljalg, S., and Mikelsaar, M. Influence of aqueous extracts of medicinal
plants on surface hydrophobicity of Escherichia coli strains of different origin. APMIS
1 997;1 05(1 2):956-962.
• Mahady, G. B., Pendland, S. L., Stoia, A., Hamill, F. A., Fabricant, D., Dietz, B. M., and
Chadwick, L. R. In vitro susceptibility of Helicobacter pylori to botanical extracts used
traditionally for the treatment of gastrointestinal disorders. Phytother Res 2005;1 9(11 ):988-991 .
• Cervenka, L., Peskova, I., Foltynova, E., Pejchalova, M., Brozkova, I., and Vytrasova, J.
Inhibitory effects of some spice and herb extracts against Arcobacter butzleri, A. cryaerophilus,
and A. skirrowii. Curr Microbiol. 2006;53(5):435-439.
• Friedman, M., Henika, P. R., Levin, C. E., Mandrell, R. E., and Kozukue, N. Antimicrobial
activities of tea catechins and theaflavins and tea extracts against Bacillus cereus. J Food Prot.
2006;69(2):354-361 .
Oproep voor artikels:
De volgende Herba komt uit op 1 5 september 201 2 en heeft als thema "Winterkwalen". Indien u
een artikel wil schrijven voor deze Herba, dan kan u dit uiterlijk op 1 5 augustus 201 2 mailen
naar herba@herboristen.be.
Andere artikels zijn ook altijd welkom. In 201 2 komt in het winternummer het thema 'wortels'
aan bod.
26

Voorstelling Vakleden - Netelvuur
Ons bedrijf
Netelvuur is een pioniersbedrijf (° 3 april 2002) gevestigd
in Oostwinkel (Zomergem). Het is als eerste in
Vlaanderen gestart met de stoomdistillatie van
aromatische planten tot essentiële oliën en hydrolaten.
Netelvuur teelt en verwerkt aromatische en medicinale
planten. Het ganse proces gebeurt biologisch (controle
BE-BIO-02).
Netelvuur heeft het totaal productieproces in handen
beginnend bij de aanplant, teelt en oogst van medicinale
en aromatische planten en eindigend bij een hoogwaardig
chemisch gedefinieerde olie of hydrolaat.
Het productieproces
Christel Van Vooren
Voor het distilleren van plantenmateriaal beschikt Netelvuur over
drie professionele distillatieketels waarvan twee in inox en één in
glas. De essentiële oliën worden gewonnen met een grote ketel
(1 000 l). Deze heeft een capaciteit van + 200 kg plantmateraal per
batch. De kleinere laboratoriumketel (60 l) wordt vooral gebruikt
voor het distilleren van hydrolaten en het uitvoeren van experimenten
op laboratoriumschaal.
De glazen distilleerkolf wordt uitsluitend gebruikt voor de productie
van 1 00 % zuiver rozenwater (Rosa damascena).
27 Herba 66

april - juni 201 2
Onze producten
Voorstellling Vakleden - Netelvuur
Netelvuur heeft zowel het teelt- als het productieproces in handen waardoor het bedrijf garant staat
voor een 100 % zuiver product.
Netelvuur legt zich toe op de selectie en de extractie
(stoomdistillatie) van cultivars die hier in ons klimaat
biologisch geteeld kunnen worden en dit op een
ecologische verantwoorde wijze.
Ons assortiment is derhalve beperkt tot een 9-tal
essentiële oliën die een weerspiegeling zijn van het
kruidig potentieel van Vlaanderen.
Onze producten dragen momenteel het Europees bio-label.
Voor alle essentiële oliën is een GCMS-analyse beschikbaar.
Productassortiment
• 100 % zuivere en biologische hydrolaten
Enkelvoudige hydrolaten:
Samengestelde hydrolaten:
28

Voorstelling Vakleden - Netelvuur
• 10 logische essentiële oliën
Bedrijfsbezoeken, workshops, cursussen
Naast teelt en productie wil Netelvuur een open huis zijn voor groot en klein, leek en professional.
Jaarlijks wordt een opleiding aromatherapie georganiseerd. Na een stevige inleiding (module I)
worden een 200-tal essentiële oliën besproken (module II). Vervolgens wordt ingegaan op diverse
toepassingen: dermatologie, luchtwegen, spijsvertering, ... (module III). Een aantal gastcolleges
staan tevens op het programma.
Uniek aan deze opleiding is de combinatie van de theorie met de praktijk. De opleiding bevat een
aantal effectieve praktijklessen (rond thee en infusies, personenverzorging, massage, culinaire
aromatherapie) die ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd (module IV).
Uitsluitend voor zorgprofessionals worden opleidingen georganiseerd rond complementaire
aromazorg in de zorg (palliatieve sector, psychogeriatrische sector en pediatrie).
Voor wie zelf wil leren distilleren is er de jaarlijkse hydrolatendriedaagse (eerste maandag, dinsdag
en woensdag van juli) en tot slot is er ook jaarlijks een opendeurdag, dit jaar een feesteditie
vermits Netelvuur 10 jaar bestaat! (programma en info : zie www.netelvuur.be)
Iedereen welkom dus op zondag 24 juni.
29 Herba 66

april - juni 201 2
Activiteiten
Hier volgt een opsomming van enkele activiteiten van onze vakleden tijdens de komende
maanden. Voor meer gedetailleerde informatie en inschrijvingen verwijzen we naar onze website
www.herboristen.be
Zaterdag 16 en zondag 17 juni 2012
1 3u00 tot 1 8u00: Opendeurdagen / Herboristerie Helianthus
Zondag 24 juni 2012
1 0u00 tot 1 7u30: Opendeur ter ere van Sint Jan of Zomerzonnewende of Lavendelfeest /
Netelvuur
Zondag 19 augustus 2012
1 3u30 tot 1 7u30: Druïdemengsels / De Druïde
meer informatie:
• De Druïde, Jan Van Avondtstraat 25, 301 2 Wilsele Putkapel, http://www.dedruïde.com
• Herboristerie Helianthus, Brembosstraat 40 1 800 Vilvoorde, http://www.herboristje.be
• Netelvuur, Netelvuur, Veldhoek 33 te 9931 Oostwinkel,
http://www.netelvuur.be/Opendeurdagen.html
Opleidingen
Activiteiten en opleidingen
Kruidige kruiden Lavend'an
1 0, 1 7 en 24 september - 1 en 8 oktober van 1 9u30 tot 21 u45
Je komt er alle kruidengeheimpjes te weten, hoe ga je kruiden bewaren, waarom ga je kruiden
drogen, hoe verwerk je kruiden,... Over een heel aantal boeiende kruiden vertel ik je graag het
belangrijkste. Elke avond is er een stukje theorie, een stukje praktijk, er valt iets kruidigs te
proeven,... Je krijgt een uitgebreide lestekst, met vele receptjes. Uiteraard krijgen jullie veel foto's
te zien en kruiden te voelen, ruiken, proeven,...
De lessen gaan door in SKLO, Baron Descampslaan 1 05 te Wijgmaal.
De prijs voor deze reeks bedraagt € 11 0.
Inschrijven via e-mail lavend-an@hotmail.com
30

Activiteiten en opleidingen
De geur van kruiden – Aromatherapie Lavend'an
26 november - 3 en 1 0 december van 1 9u30 tot 21 u45
We bespreken de oorsprong van etherische oliën, wat zijn etherische oliën, hoe worden ze
gemaakt, welke inhoudstoffen hebben ze, wat zijn chemotypes, wat zijn hydrolaten? Hoe ga je
etherische oliën gebruiken, welke invloed hebben ze op het lichaam?
Welke oliën zijn goede EHBO-oliën, of welke gaan je huis lekker doen ruiken,...
Elke les is er zeker een praktijkmoment voorzien, waarin we een geurend voetbadje nemen, we een
ontspannen handmassage leren geven en we proeven dat je 1 druppeltje olie zelfs proeft in
voeding. Uiteraard gaan we vele oliën leren ruiken en gebruiken.
De lessen gaan door in SKLO, Baron Descampslaan 1 05 te Wijgmaal.
De prijs voor deze reeks bedraagt € 66.
Inschrijven via e-mail lavend-an@hotmail.com
Herboristenopleiding 2012­2013 Dodonaeus
We starten in het najaar van 201 2 met een herboristenopleiding die gegeven wordt in 4 weekends
van 2 dagen, 4 seizoensdagen, info en opdrachten via mail, een stageweek in Frankrijk en een afsluitende
dag of weekend. Een unieke gelegenheid om op een snelle en praktische manier een
herboristenopleiding te volgen.
Praktische informatie over deze 27ste opleiding voor herboristen nieuwe stijl
Begin van de opleiding: eerste weekend 3 en 4 november 201 2 daarna over het jaar verdeeld vier
seizoensdagen (data samen af te spreken) en info en opdrachten via internet. De stageweek kan
apart gevolgd worden.
Cursuskosten: € 400 voor de hele opleiding (4 weekends, 4 seizoensdagen, documentatie via mail)
+ cursusboek € 50. De opleiding zal waarschijnlijk doorgaan in het Leuvense.
Kosten voor de stageweek: cursisten € 1 00, voor niet cursisten € 1 50.
Inschrijven kan door het storten van € 50 op rekening van Maurice Godefridi BE09 001 0 581 8
8457 (BIC code GEBABEBB) met vermelding herborist 201 2 - 201 3
Voor info via mail: vlaamseherboristen@gmail.com, GSM 0499 635589
Kruidenstage Frankrijk
Herboristerie Brighid nodigt u uit om het natuurpark "Causses du Quercy" te komen ontdekken,
een plek in het Zuiden van Frankrijk, zuiver en ecologisch evenwichtig, waar de natuur overheerst.
Om door te dringen in dit kruidenparadijs biedt herboristerie Brighid u een kruidenstage aan.
Info: www.herboristeriebrighid.com
31 Herba 66

april - juni 201 2
Stage Hydrolatentherapie
Activiteiten en opleidingen
Hydrolatentherapie is een relatief recente strekking binnen de
aromatherapie waarbij hoofdzakelijk met aromatische waters wordt
gewerkt. Tijdens deze driedaagse wordt de theorie gekoppeld aan de praktijk. Iedere dag is op dezelfde
wijze opgebouwd: bespreking – theorie (2u), oogsten en distilleren (2u), toepassingen (2 u).
De bespreking omvat volgende thema’s: definitie hydrolatentherapie, kwaliteitseisen, productie,
eigenschappen, gebruik, bespreking van enkele enkelvoudige en samengestelde hydrolaten.
De deelnemers bepalen voor een groot stuk wat er geplukt en gedistilleerd wordt. Iedere deelnemer
ontvangt per hydrolaat een persoonlijke batch. De namiddag is meestal gewijd aan de toepassing
van hydrolaten. Zowel het gebruik in de persoonsverzorging als het culinair gebruik komen hierbij
aan bod.
Praktisch:
Kostprijs : € 270 (ingrediënten, grondstoffen, syllabus en hydrolaten inbegrepen)
Aanvang : 9u00 – 1 2u00 u en van 1 3u00 tot 1 6u00
Inschrijven uiterlijk vóór 1 6 juni 201 2 door overschrijving op rekening 735-0060638-01 met
vermelding van ‘uw naam + telefoonnummer + hydrolatendriedaagse’.
Jaaropleiding Aromatherapie:
start op zaterdag 29 september 201 2
De jaaropleiding die Netelvuur inricht, is een vorming met bijzondere aandacht voor essentiële
oliën én hydrolaten: aromatherapie inclusief hydrolatentherapie. Behalve theorie (3 modules) is er
een module die uitsluitend bestaat uit effectieve praktijksessies: demonstratie van diverse
distilleertechnieken en zelf distilleren van kruiden met een kleine glazen distilleerkolf, culinaire
aromatherapie, aromatische massage, gebruik van essentiële oliën en hydrolaten in de
persoonsverzorging, zelf synergiën van essentiële oliën maken…
Er wordt beroep gedaan op diverse externe docenten o.a. Apotheker Philippe Gerard, Michel
Vanhove, …).
Praktisch: Bijeenkomsten op zaterdag van 09u00 tot 1 6u00 of in geval van enkel voormiddag: van
09u00 tot 1 2u00.
Kostprijs 4 modules: € 480 (koffie/thee, ingrediënten, grondstoffen & syllabus inbegrepen).
Bij inschrijving én betaling vóór 1 september 201 2 betaalt u slechts € 450.
Afzonderlijke modules: Module I: € 1 20 /Module II: € 200 /Module III: € 1 00 /Module IV: € 1 50
Inschrijven uiterlijk vóór 1 5 september 201 2 door overschrijving op rekening 735-0060638-01 met
vermelding van ‘uw naam + telefoonnummer + Module(s)’
Uw plaats wordt slechts gereserveerd na ontvangst van uw saldo op rekening.
Max. 1 6 deelnemers
Meer informatie: www.netelvuur.be
32

Lidmaatschap VHV
Lidmaatschap VHV
Lid worden of lidmaatschap vernieuwen
De Vlaamse Herboristen Vereniging (VHV) is een vereniging voor herboristen en kruidenliefhebbers
en wenst op een professionele manier kruiden met raad en daad terug in het dagelijks
leven te brengen. Kruiden, als basis voor een gezonder leven. De VHV streeft dan ook naar:
• het bevorderen en verspreiden van degelijke kennis over geneeskrachtige planten en kruiden
en hun toepassingen
• het verenigen van alle kruidenliefhebbers
• het verenigen van alle herboristen (en fytotherapeuten)
• de herwaardering en de erkenning van het beroep "herborist"
De VHV voorziet haar leden van volgende activiteiten:
• het verstrekken van goede informatie over medicinale planten, vakliteratuur en tijdschriften,
cursussen en vakopleidingen
• het uitgeven van een vakblad "Herba" dat 4 maal per jaar verschijnt
• het organiseren van informatiedagen, excursies en kruidenwandelingen, het bezoeken van
botanische tuinen en kruidenverwerkende bedrijven
Door lid te worden van onze vereniging steunt u ons bij de verwezenlijking van onze
doelstellingen.
Hoe lid worden
Leden in België: overschrijven van het lidgeld (zie volgende pagina) op rekening 979-651 5256-62
van de Vlaamse Herboristen Vereniging vzw, Rosweg 59A te 1 750 Sint-Martens-Lennik. Leden in
België kunnen opteren om de Herba in digitaal pdf-formaat te ontvangen.
Leden in het buitenland: overschrijven van het lidgeld (zie volgende pagina) op IBAN BE51 9796
51 52 5662 en BIC-code ARSP BE22 van de Vlaamse Herboristen Vereniging vzw, Rosweg 59A te
1 750 Sint-Martens-Lennik. Leden uit het buitenland betalen bij de hernieuwing van het
lidmaatschap ook de portkosten (€ 1 2,50) voor het versturen van de Herba naar een adres in het
buitenland. Buitenlandse leden kunnen echter verkiezen de Herba in digitaal pdf-formaat te
ontvangen en vermijden op die manier de extra portkosten.
Gelieve bij elke overschrijving van lidgeld de mededeling "Nieuw Lid" te gebruiken bij nieuwe
leden en "Lidmaatschap + lidnummer" voor bestaande leden.
Het lidnummer vindt u op het adreslabel van deze Herba.
33 Herba 66

De formules
april - juni 201 2
Vaklid: € 25 per jaar
Vakleden hebben een herboristenopleiding gevolgd en/of zijn professioneel bezig met kruiden.
Alle personen die in het bezit zijn van de nodige beroepskennis, ervaring en/of opleidingsgraad
kunnen vaklid worden.
Om een idee te krijgen van de kwalificaties van haar vakleden, vraagt de VHV dat vakleden het
informatieformulier op de website invullen en doorsturen naar de vereniging.
Vakleden hebben stemrecht en kunnen mee bepalen wat er in de vereniging gebeurt.
Vakleden krijgen op de website ruimte voor een korte voorstelling van hun professioneel bezig
zijn, de aankondiging van hun eigen activiteiten en kunnen activiteiten mee organiseren met de
vereniging.
De VHV heeft een lidmaatschap bij de American Botanical Council (ABC). De website van ABC
(http://abc.herbalgram.org) bevat interessante informatie over medicinale planten. Vakleden
kunnen, indien bepaalde artikels hen interesseren, via de VHV elektronisch artikels uit
HerbalGram opvragen. Een mailtje naar info@herboristen.be met verwijzing naar het bewuste
artikel volstaat hiervoor.
Tot slot genieten zij ook de voordelen die gelden voor de gewone leden.
Gewoon lid: € 15 lidgeld per jaar
Alle personen die belangstelling hebben voor kruiden.
Leden ontvangen vier maal per jaar het ledentijdschrift Herba en kunnen, afhankelijk van de
activiteit, aan een voordeliger tarief of gratis deelnemen aan een aantal activiteiten georganiseerd
door de VHV.
Steunend lid: minimaal € 50 lidgeld per jaar
Steunende leden genieten dezelfde voordelen als vakleden.
• Het lidmaatschap telt voor het hele gezin op eenzelfde domicilieadres.
• Leden die de Herba digitaal wensen, sturen een mailtje naar info@herboristen.be.
• Eventuele (email)adreswijzigingen geeft u best zo spoedig mogelijk door aan onze ledenadministratie
op info@herboristen.be om correcte verzending van de Herba te garanderen.
Op het adreslabel van deze herba vindt u uw lidnummer gevolgd door een jaartal.
(Vak)Lid nr.1 201 2
Dit jaartal geeft aan tot wanneer uw huidig lidmaatschap loopt.
Als het jaartal 201 2 is, bent u reeds lid tot het eind 201 2.
Indien dit niet het geval is en u onze vereniging nog verder wil steunen, dan dient u nu uw
lidmaatschap hernieuwen.
Lidmaatschap VHV
34

Onze Steunende leden:
• Kruidentheek en theehuisje De Druïde, Jan Van Avondtstraat 25, 301 2 Wilsele,
www.dedruïde.com
Onze Vakleden:
• Almanto, afdeling van Larcosan GCV, Jozef Jennesstraat 41 , 2900 Schoten, www.almanto.be
• De Druïde, Jan Van Avondtstraat 25, 301 2 Wilsele, www.dedruïde.com
• Ecoflora, Ninoofsesteenweg 671 , 1 500 Halle, www.ecoflora.be
• Herboristerie Helianthus, Brembosstraat 40, 1 800 Vilvoorde, www.herboristje.be
• Kruiden Pervisum, Staatsbaan 2 C, 861 0 Kortemark, kruidenpervisum.europaweb.be
• Kruidenkwekerij Duizendblad, Ternatstraat 11 , 1 742 Sint-Katherina-Lombeek,
www.duizendblad.be
• Kruidotheek, Minderbroedersstraat 4 , 1 500 Halle, www.kruidotheek.be
• Lavandula, Privateweg 7, 2240 Viersel, www.lavandulashop.com
• Lavend'an, J. Persoonsstraat 11 , 301 2 Wilsele, www.everyoneweb.be/lavendan
• Lieve Mornie, Peerstraat 1 48, 9000 Gent
• MaCos biocosmetica, Ledebergstraat 36, 9550 Hillegem, www.macosbiocosmetica.com
• Maurice Godefridi, Jean d'Ardennelaan 5B, 8420 De Haan aan Zee
• Netelvuur, Veldhoek 33, 9931 Oostwinkel, www.netelvuur.be
• Primrose Academy, Warschaustraat 22, 8400 Oostende, www.primroseacademy.be
• Reynaerts Kruidenhaag, Hanenberg 60, 3272 Testelt, www.reynaertskruidenhaag.be
In de Herba publiceren we enkel onze steun- en vakleden nadat we uitdrukkelijk toestemming
hebben gekregen van deze leden om hun naam en adres te publiceren.
Bij deze een oproep aan onze steun- en vakleden : indien u akkoord gaat om uw naam en adres te
vermelden in de Herba, gelieve dan een mailtje te sturen naar info@herboristen.be
Maatschappelijk zetel:
Vlaamse Herboristen Vereniging
Rosweg 59A
B-1 750 Sint-Martens-Lennik
Website : www.herboristen.be / info@herboristen.be
Voorzitter:
Maurice Godefridi
Jean d' Ardennelaan 5/1
B-8420 De Haan aan Zee