kunt u de weerstand-check en index downloaden - UGCN
kunt u de weerstand-check en index downloaden - UGCN
kunt u de weerstand-check en index downloaden - UGCN
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Weerstands-<strong>check</strong>: snelle beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> in <strong>de</strong> transitieperio<strong>de</strong><br />
Naam veehou<strong>de</strong>r Datum<br />
Naam dier<strong>en</strong>arts<br />
Voeding<br />
Conditie droogstand<br />
De gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> conditie bij afkalv<strong>en</strong> is meer dan 3,5: ja/nee<br />
[Toelichting: bov<strong>en</strong>matige conditie in <strong>de</strong> droogstand verhoogt <strong>de</strong> kans op leververvetting <strong>en</strong> slep<strong>en</strong><strong>de</strong> melkziekte]<br />
Energietekort vlak voor <strong>en</strong>/of na afkalv<strong>en</strong><br />
Conditieverval tuss<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> droogstand <strong>en</strong> 6 wek<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong><br />
(gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> van <strong>de</strong> groep<strong>en</strong>) is meer dan 1 punt: ja/nee<br />
[Toelichting: e<strong>en</strong> te groot conditieverlies wijst op e<strong>en</strong> groot <strong>en</strong>ergietekort: dit verhoogt <strong>de</strong> kans op slep<strong>en</strong><strong>de</strong> melkziekte]<br />
Mineral<strong>en</strong> / vitamin<strong>en</strong><br />
Aan droge koei<strong>en</strong> <strong>en</strong> pink<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n mineral<strong>en</strong> verstrekt: ja/nee<br />
[Toelichting: bij droge koei<strong>en</strong> <strong>en</strong> ou<strong>de</strong>r jongvee wordt vaak <strong>de</strong> laagste mineral<strong>en</strong>/vitamin<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing vastgesteld]<br />
Stress<br />
Veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> rond afkalv<strong>en</strong>. Score*) Score<br />
• koe kalft af in ruimte geschei<strong>de</strong>n van an<strong>de</strong>re koei<strong>en</strong> (ge<strong>en</strong> oog <strong>en</strong>/of oorcontact; 4 punt<strong>en</strong>),<br />
• ruwvoer is eind droogstand <strong>en</strong>/of dag van afkalv<strong>en</strong> voor meer dan <strong>de</strong> helft<br />
an<strong>de</strong>rs dan begin lactatie (2 punt<strong>en</strong>),<br />
• koe is eind droogstand niet gew<strong>en</strong>d aan minimaal 2 kg krachtvoer (2 punt<strong>en</strong>),<br />
• kalf wordt niet direct (binn<strong>en</strong> 6 uur) bij <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r weg gehaald (2 punt<strong>en</strong>),<br />
• overbezetting in <strong>de</strong> melkveekoppel (te weinig ligplaats<strong>en</strong>; 6 punt<strong>en</strong>),<br />
• te weinig vreetplaats<strong>en</strong> (4 punt<strong>en</strong>).<br />
*) Afwijking bij e<strong>en</strong> score van meer dan 6<br />
[Toelichting: e<strong>en</strong> hoge score betek<strong>en</strong>t meer stress. Algeme<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> relatie gelegd<br />
tuss<strong>en</strong> stress <strong>en</strong> vermin<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>]<br />
Overige factor<strong>en</strong><br />
Meer dan gemid<strong>de</strong>ld problem<strong>en</strong> met bepaal<strong>de</strong> infectieziekt<strong>en</strong> (bijv. BVD)<br />
of bedrijfsgebon<strong>de</strong>n aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (bijv. kreupelheid): ja/nee<br />
[Toelichting: infectieziekt<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijfsgebon<strong>de</strong>n aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> on<strong>de</strong>rmijn<strong>en</strong>]<br />
Totaal score<br />
bedrijf<br />
Conclusie: er is wel/ge<strong>en</strong> aanleiding voor e<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re beoor<strong>de</strong>ling van<br />
<strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> aan <strong>de</strong> hand van <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>s-in<strong>de</strong>x. wel/ge<strong>en</strong><br />
+
Weerstands-in<strong>de</strong>x: beoor<strong>de</strong>ling van <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> in <strong>de</strong> transitieperio<strong>de</strong><br />
Naam veehou<strong>de</strong>r Datum<br />
Naam dier<strong>en</strong>arts<br />
Voeding<br />
1 Conditie droogstand<br />
Afwijk<strong>en</strong>d bij Score bedrijf<br />
a Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> met ernstig uierzucht na afkalv<strong>en</strong> > 5%<br />
b Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> dat melk uitligt in <strong>de</strong> droogstand > 5%<br />
c De gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> conditie bij afkalv<strong>en</strong> is meer dan 3,5 ja ja/nee<br />
Aanvull<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek gew<strong>en</strong>st m.b.t. “<strong>en</strong>ergieovermaat droogstand”? ja/nee<br />
Wat Hoe<br />
Globale schatting van opname van <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> eiwit Opname vaststell<strong>en</strong> (weg<strong>en</strong> <strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong>)<br />
Conclusie: <strong>en</strong>ergieovermaat droogstand is e<strong>en</strong> aandachtspunt? ja/nee<br />
2 Energietekort vlak voor <strong>en</strong> / of na afkalv<strong>en</strong> Afwijk<strong>en</strong>d bij Score bedrijf<br />
a Conditieverval tuss<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> droogstand <strong>en</strong> 6 wek<strong>en</strong><br />
na afkalv<strong>en</strong> (gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> van <strong>de</strong> groep<strong>en</strong>) > 1 punt<br />
b Perc<strong>en</strong>tage verse koei<strong>en</strong> (0-60 dag<strong>en</strong>)<br />
met e<strong>en</strong> eiwit % lager dan 3% > 15%<br />
c Perc<strong>en</strong>tage verse koei<strong>en</strong> (3-60 dag<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong>)<br />
met onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> p<strong>en</strong>svulling (p<strong>en</strong>sscore < 2) > 10%<br />
Aanvull<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek gew<strong>en</strong>st m.b.t. <strong>en</strong>ergietekort vlak voor <strong>en</strong> / of na afkalv<strong>en</strong>? ja/nee<br />
Wat Hoe<br />
NEFA (serum, 5 dier<strong>en</strong>) 14 dag<strong>en</strong> voor afkalv<strong>en</strong> – 14 dag<strong>en</strong> na<br />
afkalv<strong>en</strong> (niet in <strong>de</strong> laatste 2 dag<strong>en</strong> voor <strong>en</strong><br />
na afkalv<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> BHBZ (serum, 5 dier<strong>en</strong>) 5 – 50 dag<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong><br />
Conclusie: <strong>en</strong>ergietekort vlak voor <strong>en</strong> / of na afkalv<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> aandachtspunt? ja/nee<br />
1
Naam veehou<strong>de</strong>r<br />
3 Mineral<strong>en</strong> / vitamin<strong>en</strong> Afwijk<strong>en</strong>d bij Score bedrijf<br />
a Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> met melkziekte (exclusief vaarz<strong>en</strong>) > 10%<br />
b Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> dat aan <strong>de</strong> nageboorte blijft staan > 10%<br />
c Aan droge koei<strong>en</strong> <strong>en</strong> pink<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n droogstandsmineral<strong>en</strong><br />
verstrekt? nee ja/nee<br />
Aanvull<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek gew<strong>en</strong>st m.b.t. mineral<strong>en</strong> / vitamin<strong>en</strong>? ja/nee<br />
Wat Hoe<br />
Globale schatting van opname van mineral<strong>en</strong> Op basis van berek<strong>en</strong><strong>de</strong> of bepaal<strong>de</strong><br />
<strong>en</strong> vitamin<strong>en</strong> gehalt<strong>en</strong> in verstrekte voe<strong>de</strong>rmid<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> status van Se (GSH-Px), Cu <strong>en</strong> vitE;<br />
bij droge koei<strong>en</strong> zinvol om Mg te bepal<strong>en</strong> *)<br />
Laatste maand voor afkalv<strong>en</strong><br />
*) 5 dier<strong>en</strong>, zowel serumbuis (Cu, vitE) als heparine bloedbuis (GSH-Px); urine gebruik<strong>en</strong> voor Mg bepaling<br />
Conclusie: mineral<strong>en</strong> / vitamin<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> aandachtspunt? ja/nee<br />
Stress<br />
4 Stress Afwijk<strong>en</strong>d bij Score bedrijf<br />
a Veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> rond afkalv<strong>en</strong>: score *) > 6<br />
b Rust in <strong>de</strong> koppel. Algem<strong>en</strong>e indruk: rustig, gemid<strong>de</strong>ld of onrustig onrustig<br />
Aanvull<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek gew<strong>en</strong>st m.b.t. stress? ja/nee<br />
Wat Hoe<br />
Avoidance test Zie toelichting<br />
*) Als veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n geteld:<br />
• koe kalft af in ruimte geschei<strong>de</strong>n van an<strong>de</strong>re koei<strong>en</strong> (ge<strong>en</strong> oog <strong>en</strong>/of oorcontact; 4 punt<strong>en</strong>),<br />
• ruwvoer is eind droogstand <strong>en</strong> / of dag van afkalv<strong>en</strong> voor meer dan <strong>de</strong> helft an<strong>de</strong>rs dan begin lactatie (2 punt<strong>en</strong>),<br />
• koe is eind droogstand niet gew<strong>en</strong>d aan minimaal 2 kg krachtvoer (2 punt<strong>en</strong>),<br />
• kalf wordt niet direct (binn<strong>en</strong> 6 uur) bij <strong>de</strong> moe<strong>de</strong>r weg gehaald (2 punt<strong>en</strong>),<br />
• overbezetting in <strong>de</strong> melkveekoppel (te weinig ligplaats<strong>en</strong>; 6 punt<strong>en</strong>),<br />
• te weinig vreetplaats<strong>en</strong> (4 punt<strong>en</strong>).<br />
Conclusie: stress is e<strong>en</strong> aandachtspunt? ja/nee<br />
2
Naam veehou<strong>de</strong>r<br />
Overige factor<strong>en</strong><br />
5 Overige factor<strong>en</strong> Afwijk<strong>en</strong>d bij Score bedrijf<br />
a Klimaat: fris <strong>en</strong> droog. Score: niet afwijk<strong>en</strong>d of afwijk<strong>en</strong>d afwijk<strong>en</strong>d<br />
b Huisvesting: perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> met verdikte hakk<strong>en</strong> >15%<br />
c Meer dan gemid<strong>de</strong>ld problem<strong>en</strong> met bepaal<strong>de</strong> infectie ziekt<strong>en</strong><br />
(bijv. BVD) of bedrijfsgebon<strong>de</strong>n aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (bijv. kreupelheid)<br />
Score: niet afwijk<strong>en</strong>d of afwijk<strong>en</strong>d afwijk<strong>en</strong>d<br />
Aanvull<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek gew<strong>en</strong>st m.b.t. overige factor<strong>en</strong>? ja/ nee<br />
Wat Hoe<br />
Klimaat <strong>en</strong> huisvesting Boxmat<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>; evt. inschakel<strong>en</strong> specialist klimaat / huisvesting<br />
Conclusie: overige factor<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> aandachtspunt? ja/nee<br />
Sam<strong>en</strong>vatting aandachtspunt<strong>en</strong>: adviez<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolgafsprak<strong>en</strong><br />
1 Adviez<strong>en</strong><br />
Energieovermaat droogstand<br />
Energietekort vlak voor <strong>en</strong> / of na afkalv<strong>en</strong><br />
Mineral<strong>en</strong> / vitamin<strong>en</strong><br />
Stress<br />
Overige factor<strong>en</strong><br />
2 Vervolgafsprak<strong>en</strong><br />
3
Toelichting <strong>weerstand</strong>s-in<strong>de</strong>x<br />
Algeme<strong>en</strong><br />
Bij het ontstaan van uierontsteking<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> zowel infectieuze kiem<strong>en</strong> als <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van <strong>de</strong> koe e<strong>en</strong> belangrijke<br />
rol. Over <strong>de</strong> rol van infectieuze kiem<strong>en</strong> is veel bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> wordt nog steeds veel on<strong>de</strong>rzoek gedaan. Min<strong>de</strong>r aandacht<br />
is er voor <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van <strong>de</strong> koe bij het ontstaan van uierontsteking<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> het praktijkproject<br />
is er daarom speciale aandacht besteed aan <strong>de</strong> ontwikkeling van e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t dat, op e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />
<strong>en</strong> snelle wijze, iets zegt over <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van <strong>de</strong> koe.<br />
Weerstand in <strong>de</strong> transitieperio<strong>de</strong><br />
Belangrijke factor<strong>en</strong> die invloed hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> zijn in ie<strong>de</strong>r geval voeding <strong>en</strong> stress. Met betrekking tot<br />
<strong>de</strong> voeding is vooral <strong>de</strong> rol van <strong>de</strong> negatieve <strong>en</strong>ergiebalans dui<strong>de</strong>lijk. Ook hebb<strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> mineral<strong>en</strong> <strong>en</strong> vitamin<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> directe (sele<strong>en</strong> <strong>en</strong> vitamine E) of indirecte (calcium) invloed op <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>. Algeme<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> relatie<br />
gelegd tuss<strong>en</strong> stress <strong>en</strong> <strong>weerstand</strong>. Vooral het afkalv<strong>en</strong> <strong>en</strong> het verplaats<strong>en</strong> van dier<strong>en</strong> zijn bek<strong>en</strong><strong>de</strong> stressvolle<br />
mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
De perio<strong>de</strong> rond het afkalv<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> perio<strong>de</strong> waarin <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van <strong>de</strong> koe on<strong>de</strong>r druk staat. Het is niet toevallig<br />
dat <strong>de</strong> meeste uierontsteking<strong>en</strong> ook in <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n vastgesteld.<br />
Bij <strong>de</strong> ontwikkeling van e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t dat iets zegt over <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van <strong>de</strong> koe in relatie tot het ontstaan van<br />
uierontsteking<strong>en</strong> gaat <strong>de</strong> belangstelling daarom in eerste instantie uit naar <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> rond het afkalv<strong>en</strong>.<br />
Deze perio<strong>de</strong> valt globaal sam<strong>en</strong> met <strong>de</strong> transitieperio<strong>de</strong> (3 wek<strong>en</strong> voor tot 3 wek<strong>en</strong> na het afkalv<strong>en</strong>).<br />
Met<strong>en</strong> van <strong>weerstand</strong> (<strong>weerstand</strong>s-in<strong>de</strong>x)<br />
Het doel van <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>s-in<strong>de</strong>x is om e<strong>en</strong> indicatie te krijg<strong>en</strong> over <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van <strong>de</strong> koe tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> transitieperio<strong>de</strong>.<br />
Helaas bestaat voor het met<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> ge<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige test. De <strong>weerstand</strong>s-in<strong>de</strong>x maakt<br />
daarom gebruik van meetpunt<strong>en</strong> die iets vertell<strong>en</strong> over relevante factor<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> voorbeeld in dit verband is <strong>de</strong> negatieve rol van e<strong>en</strong> te groot <strong>en</strong>ergietekort na afkalv<strong>en</strong> op <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van<br />
het dier (relevante factor). E<strong>en</strong> meetpunt voor <strong>de</strong>ze factor is het conditieverval tuss<strong>en</strong> het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> droogstand<br />
<strong>en</strong> 6 wek<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong>. Het meetpunt geeft daarmee indirect informatie over <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>.<br />
De meeste meetpunt<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> historische informatie over <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>. E<strong>en</strong> meer actuele b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring is w<strong>en</strong>selijk<br />
maar moeilijk te realiser<strong>en</strong> aangezi<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> niet rechtstreeks te met<strong>en</strong> is.<br />
De vrag<strong>en</strong> uit <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>s-in<strong>de</strong>x zijn e<strong>en</strong>voudig in te vull<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> hand van <strong>de</strong> beschikbare informatie op het<br />
bedrijf. Perc<strong>en</strong>tages wor<strong>de</strong>n vastgesteld over e<strong>en</strong> perio<strong>de</strong> van e<strong>en</strong> jaar. Verwacht wordt dat <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> 15<br />
minut<strong>en</strong> beantwoord kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n. Hierdoor is het mogelijk om <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>s-in<strong>de</strong>x uit te voer<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />
regulier bedrijfsbezoek of PBB.<br />
Aanvull<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek<br />
In sommige gevall<strong>en</strong> is het niet mogelijk om tot e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige score te kom<strong>en</strong>, bijvoorbeeld omdat <strong>de</strong> veehou<strong>de</strong>r<br />
ge<strong>en</strong> goed beeld heeft over <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ntie van bepaal<strong>de</strong> gezondheidsstoorniss<strong>en</strong>. In dat geval kan beslot<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />
om aanvull<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoek te do<strong>en</strong> met betrekking tot <strong>de</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> factor.<br />
In <strong>de</strong> toelichting staat <strong>de</strong> interpretatie van het aanvull<strong>en</strong><strong>de</strong> (laboratorium)on<strong>de</strong>rzoek. Op basis van <strong>de</strong> antwoor<strong>de</strong>n<br />
op <strong>de</strong> vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ev<strong>en</strong>tueel uitgevoer<strong>de</strong> aanvull<strong>en</strong><strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoek wordt per on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el e<strong>en</strong> conclusie getrokk<strong>en</strong>.<br />
Adviez<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolgafsprak<strong>en</strong><br />
Na het vaststell<strong>en</strong> van <strong>de</strong> conclusies wor<strong>de</strong>n adviez<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> per afwijk<strong>en</strong><strong>de</strong> factor.<br />
In bepaal<strong>de</strong> gevall<strong>en</strong> is het zinvol om an<strong>de</strong>r<strong>en</strong>, zoals veevoeradviseur, te betrekk<strong>en</strong> bij het formuler<strong>en</strong><br />
van <strong>de</strong> adviez<strong>en</strong>. Afsprak<strong>en</strong> hier over wor<strong>de</strong>n vastgelegd on<strong>de</strong>r “vervolgafsprak<strong>en</strong>”. 1
Toelichting per on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
1. Conditie droogstand<br />
a. Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> met ernstig uierzucht na afkalv<strong>en</strong>. Koei<strong>en</strong> met uierzucht melk<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r gemakkelijk uit<br />
<strong>en</strong> zijn daardoor gevoeliger voor uierontsteking. E<strong>en</strong> royale (eiwit)voeding in <strong>de</strong> droogstand (steaming-up) is<br />
e<strong>en</strong> risicofactor voor uierzucht rond het afkalv<strong>en</strong>.<br />
b. Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> dat melk uitligt in <strong>de</strong> droogstand. Koei<strong>en</strong> die in <strong>de</strong> droogstand melk uitligg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
grotere kans op infecties vanuit <strong>de</strong> omgeving. Ook is <strong>de</strong> controle op infecties bij droge koei<strong>en</strong> moeilijker.<br />
E<strong>en</strong> royale (eiwit)voeding in <strong>de</strong> droogstand (steaming-up) is e<strong>en</strong> risicofactor voor uitligg<strong>en</strong> van melk. Uiteraard<br />
is het ook riskant indi<strong>en</strong> koei<strong>en</strong> kort na het droogzett<strong>en</strong> melk (met droogzetter) uitligg<strong>en</strong>. Dit vergt aanpass<strong>en</strong><br />
van <strong>de</strong> voorbereidingsfase voor <strong>de</strong> droogstand. Bij uitligg<strong>en</strong> van melk rond het afkalv<strong>en</strong> moet ook aan melkziekte<br />
wor<strong>de</strong>n gedacht.<br />
c. De gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> conditie bij afkalv<strong>en</strong> hoger dan 3,5 (score 1-5). E<strong>en</strong> te hoge conditie bij afkalv<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> te<br />
hoge conditie bij het droogzett<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van <strong>de</strong> conditie in <strong>de</strong> droogstand. Het advies is om <strong>de</strong> dier<strong>en</strong><br />
droog te zett<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> zelf<strong>de</strong> conditie als bij afkalv<strong>en</strong>.<br />
2. Energietekort vlak voor <strong>en</strong>/of na afkalv<strong>en</strong><br />
a. Conditieverval tuss<strong>en</strong> ein<strong>de</strong> droogstand <strong>en</strong> 6 wek<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong> (gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> van <strong>de</strong> groep<strong>en</strong>). Het is onmogelijk<br />
om bij koei<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> negatieve <strong>en</strong>ergiebalans geheel te voorkom<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> (fysiologische)<br />
gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> geeft e<strong>en</strong> negatieve <strong>en</strong>ergiebalans ge<strong>en</strong> problem<strong>en</strong>. Problem<strong>en</strong> zijn waarschijnlijk als het conditieverschil<br />
tuss<strong>en</strong> het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> droogstand <strong>en</strong> <strong>de</strong> laagste conditie tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> lactatie meer dan 1 punt<br />
bedraagt (gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> van <strong>de</strong> groep) bij e<strong>en</strong> conditiescore systeem van 1-5. Vooral relatief vette dier<strong>en</strong> in <strong>de</strong><br />
droogstand hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> neiging om dit vet ook daadwerkelijk te gebruik<strong>en</strong> in het begin van <strong>de</strong> lactatie.<br />
b. Perc<strong>en</strong>tage verse koei<strong>en</strong> (0-60 dag<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong>) met e<strong>en</strong> eiwit % lager dan 3%. E<strong>en</strong> te laag eiwitperc<strong>en</strong>tage<br />
van <strong>de</strong> melk is e<strong>en</strong> aanwijzing voor e<strong>en</strong> te groot <strong>en</strong>ergietekort na afkalv<strong>en</strong> door onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>en</strong>ergie opname<br />
dan wel e<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>ing waardoor <strong>de</strong> dier<strong>en</strong> min<strong>de</strong>r vret<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> royale conditie bij afkalv<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> risicofactor<br />
voor e<strong>en</strong> vermin<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergieopname na afkalv<strong>en</strong>.<br />
c. Perc<strong>en</strong>tage verse koei<strong>en</strong> (3-60 dag<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong>) met onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> p<strong>en</strong>svulling (p<strong>en</strong>sscore < 2).<br />
E<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> p<strong>en</strong>svulling duidt op onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> droge stof opname. E<strong>en</strong> belangrijke re<strong>de</strong>n is e<strong>en</strong> te grote<br />
voerovergang vanaf <strong>de</strong> droogstand naar <strong>de</strong> lactatie (transitieperio<strong>de</strong>). E<strong>en</strong> an<strong>de</strong>re re<strong>de</strong>n is e<strong>en</strong> weinig<br />
structuurrijk rantso<strong>en</strong>. Voor het beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong> p<strong>en</strong>svulling kan gebruik gemaakt wor<strong>de</strong>n van e<strong>en</strong> p<strong>en</strong>sscore<br />
van 1-5.<br />
3. Mineral<strong>en</strong>/ vitamin<strong>en</strong><br />
a. Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> met melkziekte (exclusief vaarz<strong>en</strong>). Melkziekte betek<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> dier<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
goe<strong>de</strong> start van <strong>de</strong> lactatie hebb<strong>en</strong>. Daarbij komt dat <strong>de</strong>ze dier<strong>en</strong> ook extra risico lop<strong>en</strong> op het aan <strong>de</strong> nageboorte<br />
te blijv<strong>en</strong> staan, mastitis <strong>en</strong> slep<strong>en</strong><strong>de</strong> melkziekte. De oorzaak is in ess<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> onvermog<strong>en</strong> om<br />
direct na het afkalv<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> calcium uit het bot te mobiliser<strong>en</strong>. Bij <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tie ligt <strong>de</strong> nadruk op <strong>de</strong><br />
mineral<strong>en</strong>balans in <strong>de</strong> droogstand, het voorkom<strong>en</strong> van overconditie bij afkalv<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> calciumvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
rond het afkalv<strong>en</strong>.<br />
b. Perc<strong>en</strong>tage koei<strong>en</strong> dat aan nageboorte blijft staan. Het aan <strong>de</strong> nageboorte blijv<strong>en</strong> staan kan verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
oorzak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> daarvan is e<strong>en</strong> tekort aan sele<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of vitE. De prev<strong>en</strong>tie is dus gericht op <strong>de</strong><br />
mineral<strong>en</strong>/vitamin<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing in <strong>de</strong> droogstand.<br />
c. Aan <strong>de</strong> droge koei<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ou<strong>de</strong>r jongvee wor<strong>de</strong>n mineral<strong>en</strong>/ vitamin<strong>en</strong> verstrekt. Zon<strong>de</strong>r supplem<strong>en</strong>tatie met<br />
mineral<strong>en</strong>/ vitamin<strong>en</strong> is het rantso<strong>en</strong> van droge koei<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ou<strong>de</strong>re jongvee vaak <strong>de</strong>ficiënt. Met name gaat<br />
het daarbij om <strong>de</strong> meeste micromineral<strong>en</strong> <strong>en</strong> vitamine E <strong>en</strong> D. Bij droge koei<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>t <strong>de</strong> magnesiumvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
speciale aandacht.<br />
2
4. Stress<br />
a. Veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> rond afkalv<strong>en</strong>. Uitgangspunt is dat het aantal veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> rond het afkalv<strong>en</strong> zo klein mogelijk<br />
gehou<strong>de</strong>n moet wor<strong>de</strong>n. De fysiologische start van <strong>de</strong> lactatie is op zich al e<strong>en</strong> veran<strong>de</strong>ring met <strong>de</strong> nodige<br />
stress. Door bijvoorbeeld aan het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> droogstand (close-up groep) al rek<strong>en</strong>ing te hou<strong>de</strong>n met het<br />
rantso<strong>en</strong> na afkalv<strong>en</strong> wordt aan <strong>de</strong> microb<strong>en</strong> in <strong>de</strong> p<strong>en</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> p<strong>en</strong>swand extra tijd gegev<strong>en</strong> om zich in te stell<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> meer krachtvoerrijk rantso<strong>en</strong> in <strong>de</strong> lactatie. De p<strong>en</strong>smicrob<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> minst<strong>en</strong>s 14 dag<strong>en</strong> nodig om<br />
zich aan te pass<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> krachtvoerrijk rantso<strong>en</strong>.<br />
b. Rust in <strong>de</strong> koppel. Rust in <strong>de</strong> koppel betek<strong>en</strong>t min<strong>de</strong>r stress voor <strong>de</strong> dier<strong>en</strong>. Onrust kan verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> oorzak<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>, zoals koppelgrootte, gehoorndheid, overbevolking, aantal vreetplaats<strong>en</strong>, breedte van <strong>de</strong> looppa<strong>de</strong>n,<br />
plaats van <strong>de</strong> krachtvoerbox<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> managem<strong>en</strong>tfactor<strong>en</strong> (vastzett<strong>en</strong> van tochtige dier<strong>en</strong>, veehou<strong>de</strong>r<br />
regelmatig tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> dier<strong>en</strong> etc.). Voor het nauwkeurig vaststell<strong>en</strong> van <strong>de</strong> rust in <strong>de</strong> koppel is e<strong>en</strong> test<br />
beschikbaar (avoidance test). Voor het uitvoer<strong>en</strong> van <strong>de</strong> avoidance test wordt e<strong>en</strong> willekeurige steekproef g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
uit <strong>de</strong> koppel droge <strong>en</strong> melkgev<strong>en</strong><strong>de</strong> dier<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> minimum van 10 <strong>en</strong> e<strong>en</strong> maximum van 30 dier<strong>en</strong><br />
(op e<strong>en</strong> bedrijf met e<strong>en</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> bedrijfsgrootte: 1 per 4 dier<strong>en</strong>).<br />
Procedure: <strong>de</strong> koe wordt van vor<strong>en</strong> b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd door <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>aar op het mom<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> koe <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>aar heeft<br />
opgemerkt; eig<strong>en</strong>aar loopt langzaam (1 stap/ sec) naar <strong>de</strong> koe zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> koe in <strong>de</strong> og<strong>en</strong> te kijk<strong>en</strong>; eig<strong>en</strong>aar<br />
houdt arm<strong>en</strong> <strong>en</strong> han<strong>de</strong>n langs eig<strong>en</strong> lichaam totdat hij <strong>de</strong> koe op 1 meter is g<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd. Vervolg<strong>en</strong>s strekt <strong>de</strong><br />
eig<strong>en</strong>aar <strong>de</strong> hand uit naar <strong>de</strong> koe <strong>en</strong> wacht 10 secon<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> reactie van <strong>de</strong> koe. Na <strong>de</strong>ze tijd loopt <strong>de</strong><br />
eig<strong>en</strong>aar ver<strong>de</strong>r naar <strong>de</strong> koe <strong>en</strong> legt <strong>de</strong> hand op <strong>de</strong> nek. Mom<strong>en</strong>t van “avoiding” wordt bepaald door het<br />
mom<strong>en</strong>t dat <strong>de</strong> koe van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>aar weg stapt. Dit mom<strong>en</strong>t is tev<strong>en</strong>s het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> test. Gradatie: 1) koe<br />
stapt weg voordat eig<strong>en</strong>aar tot 2 meter is g<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd; 2) koe stapt weg nadat eig<strong>en</strong>aar min<strong>de</strong>r dan 2 meter is<br />
g<strong>en</strong>a<strong>de</strong>rd maar voordat hand op <strong>de</strong> nek wordt gelegd; 3) hand kan op <strong>de</strong> nek wor<strong>de</strong>n gelegd <strong>en</strong> koe blijft<br />
staan of loopt weg. Vervolg<strong>en</strong>s wordt het gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> van <strong>de</strong> scores bepaald (2,25 is e<strong>en</strong> rustige koppel).<br />
5. Overige factor<strong>en</strong><br />
a. Klimaat. E<strong>en</strong> droog, fris stalklimaat is gew<strong>en</strong>st. Optimaal is het als <strong>de</strong> temperatuur in <strong>de</strong> stal min of meer gelijk<br />
is aan <strong>de</strong> buit<strong>en</strong>temperatuur (t<strong>en</strong>zij het sterk vriez<strong>en</strong>d weer is). In warme perio<strong>de</strong>s moet<strong>en</strong> verse koei<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong><strong>de</strong><br />
schaduw kunn<strong>en</strong> opzoek<strong>en</strong> of in e<strong>en</strong> goed gev<strong>en</strong>tileer<strong>de</strong> (geïsoleer<strong>de</strong>) stal kunn<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>tueel<br />
kan voor <strong>de</strong> warme vochtige dag<strong>en</strong> met lage windsnelhe<strong>de</strong>n het gebruik van e<strong>en</strong> mechanische v<strong>en</strong>tilator<br />
wor<strong>de</strong>n overwog<strong>en</strong>.<br />
b. Huisvesting. Het is i<strong>de</strong>aal om <strong>de</strong> koei<strong>en</strong> aan het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> droogstand (close-up groep), bij het afkalv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
in het begin van <strong>de</strong> lactatie (eerste 14 dag<strong>en</strong>) te huisvest<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> dik pak stro. Ter voorkoming van stress zou<br />
het i<strong>de</strong>aal zijn als <strong>de</strong> afkalv<strong>en</strong><strong>de</strong> koe alle<strong>en</strong> geschei<strong>de</strong>n is van <strong>de</strong> droge koei<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> simpele buis <strong>en</strong> na<br />
het afkalv<strong>en</strong> <strong>de</strong> koe te verhuiz<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> groep verse koei<strong>en</strong>. In <strong>de</strong>ze groep liever e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rbezetting, maar<br />
zeker ge<strong>en</strong> overbezetting. Indi<strong>en</strong> <strong>de</strong> koe goed functioneert na het afkalv<strong>en</strong> kan <strong>de</strong> koe na 10-14 dag<strong>en</strong> doorgeschov<strong>en</strong><br />
wor<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> groep hoog-productieve koei<strong>en</strong>. Ligplaats<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ruim <strong>en</strong> comfortabel zijn met<br />
e<strong>en</strong> schoon <strong>en</strong> droog ligbed. Verdikking van <strong>de</strong> hak is e<strong>en</strong> signaal van e<strong>en</strong> ontstekingsreactie. De oorzaak moet<br />
gezocht wor<strong>de</strong>n in te krappe boxafmeting<strong>en</strong> in combinatie met e<strong>en</strong> har<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rgrond.<br />
c. Meer dan gemid<strong>de</strong>ld problem<strong>en</strong> met bepaal<strong>de</strong> infectie ziekt<strong>en</strong> of bedrijfsgebon<strong>de</strong>n aando<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Bepaal<strong>de</strong><br />
gezondheidsstoorniss<strong>en</strong>, zoals BVD infecties <strong>en</strong> kreupelheid, kunn<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong> van het dier negatief beïnvloe<strong>de</strong>n,<br />
voor e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el door e<strong>en</strong> effect op <strong>de</strong> hoogte van het <strong>en</strong>ergietekort vlak voor of na het afkalv<strong>en</strong>. Het is<br />
dui<strong>de</strong>lijk dat bedoel<strong>de</strong> gezondheidsstoorniss<strong>en</strong>, los van <strong>de</strong> invloed op <strong>de</strong> <strong>weerstand</strong>, voortvar<strong>en</strong>d aangepakt<br />
moet<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n.<br />
3
Interpretatie van <strong>de</strong> laboratorium uitslag<strong>en</strong><br />
Uitslag per on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<br />
Bepaling Refer<strong>en</strong>tiewaar<strong>de</strong> Niet afwijk<strong>en</strong>d Afwijk<strong>en</strong>d<br />
BHBZ < 0,9 mmol/L Max. 1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d >1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d<br />
NEFA Voor afkalv<strong>en</strong>: < 0,35 mmol/L<br />
Na afkalv<strong>en</strong>: < 0,59 mmol/L<br />
Max. 1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d >1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d<br />
Cu, Se Cu: 7.5-18.0 µmol/L Max. 1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d >1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d<br />
Se (GSH-Px): 120-600 U/gHb (bij Cu al bij 1 te lage waar<strong>de</strong>)<br />
vitE > 7,4 µmol/L Max. 1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d >1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d<br />
Mg > 4 mmol/L Max. 1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d >1/5 dier<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>d<br />
4