Land zonder stoplichten

SNP.NL magazine dec 2009
16
Bhutan
Land zonder stoplichten
Land zonder stoplichten

Stel je een land voor: iets kleiner dan Nederland, met slechts 650.000 inwoners,
hooggebergte, uitgestrekte bossen en een onaangetaste biodiversiteit. Geen vervuiling,
verkeerslichten en billboards. Wel bezaaid met boeddhistische kloosters en tempels, rijk
aan springlevende tradities en uiterst gastvrije, vriendelijke bewoners. Welkom in Bhutan.
Mijn neus druk ik tegen het vliegtuigraampje.
We vliegen vlak boven de wolken in de
middagzon. In noordelijke richting torenen
de hoogste reuzen van de Himalaya boven
het wolkendek uit. Ademloos bewonder ik
de Everest, Lhotse, Makalu en tenslotte de
Kanchenjunga. Achter deze toppen zie ik de
ruige Tibetaanse hoogvlakte liggen.
De vliegroute van Delhi naar Bhutan is
adembenemend. De landingsbaan van Bhutan
ligt in de relatief brede vallei van Paro.
Op de vliegtuigtrap ruik ik de heerlijke geur
van verse regendruppels op droge aarde. Het
is begin juni, de regentijd staat voor de deur.
Tekst en fotografi e: Bas Naus reisverslag
reportage 17
Welvarende dorpjes
Bhutan maakt meteen een geweldige indruk.
Rijdend over de enige snelweg, tussen Paro
en Thimphu, valt op hoe dunbevolkt het land
is. Het zuidelijke heuvelland is bedekt met
een prachtige groene deken van bomen. Er
ligt nergens zwerfafval langs de kant van de
weg, mensen geven elkaar voorrang in het
verkeer en toeteren niet. Ik zie alleen maar
welvarende dorpjes met verzorgde nette huizen.
Is dit wel echt Azië?
Bhutan is een ontwikkelingsland in vermomming.
Als je naar het gemiddeld jaarin-
SNP.NL magazine dec 2009

SNP.NL magazine dec 2009
18
Bruto Nationaal Geluk
Bhutans bekendste exportproduct is het Bruto
Nationaal Geluk (BNG). Koning Jigme Wangchuk
werd buiten Bhutan beroemd met de volgende
uitspraak: ‘Gross National Happiness is far more
important than Gross Domestic Product.’
Voor het BNG is een beleidsplan opgesteld, samengevat
in de volgende vier punten: duurzame
economische ontwikkeling waarvan de opbrengst
gelijkwaardig over de bevolking wordt
verdeeld, behoud van eigen cultuur, bescherming
van natuur, en ten slotte goed bestuur.
Elk jaar wordt het ‘geluk’ van de bevolking in
kaart gebracht door de overheid. Dat Bhutan is
gezegend met een goed bestuur is wellicht het
grootste verschil met andere landen in deze regio.
Koning Jigme Wangchuk heeft gezorgd voor
wegen, goed georganiseerd lokaal bestuur, onderwijs,
gezondheidszorg, milieubeleid, duurzame
energie enzovoort. De monarchie is hierdoor
nog steeds ongekend populair in Bhutan.
In 2006 besloot de koning dat Bhutan een democratie
moest worden. Tegen de wil van het volk
in overigens, want dat wilde dat de monarch
aanbleef. Maar toch kwamen er in 2008 verkiezingen
en Bhutan wordt nu bestuurd door een
gekozen volksvertegenwoordiging. Het is even
wennen voor de Bhutanezen dat ze sinds 2008
zelf verantwoordelijk zijn voor hun geluk.
komen kijkt, is het één van de armste landen
van de wereld. Zo voelt het als bezoeker niet;
je ziet nauwelijks armoede. Vrijwel alle Bhutanezen
bezitten een eigen stuk land, waarmee
ze zelf in hun voedsel kunnen voorzien.
Onderwijs en gezondheidszorg zijn bovendien
gratis.
Ministerie van Geluk
De hoofdstad Thimphu is een gemoedelijk
stadje, omringd door beboste heuvels met af
en toe ergens een boerderijtje. Het is ook het
startpunt van de nieuwe SNP-wandelreis in
Bhutan. Thimphu kende korte tijd één verkeerslicht.
Maar de inwoners van de hoofdstad
vonden dat te ‘onpersoonlijk’ en klaagden
hierover bij de overheid. Daarom staat er
nu weer een verkeersagent.
Het straatbeeld van Thimphu is heerlijk rustig.
Reclameborden van winkels mogen alleen
blauw zijn, met witte letters en niet groter
dan een bepaalde afmeting.
Schreeuwerige billboards zijn bij wet verboden.
Huizen moeten in traditionele stijl gebouwd
worden. De overheid heeft aandachtig
gekeken wat er in de omliggende landen de
afgelopen decennia is ‘misgegaan’ en wil
daarvan leren.
Uit de indrukwekkende dzong van Thimphu,
een eeuwenoud kloosterfort waarin zowel
ministeries als een monnikengemeenschap
gevestigd zijn, komen om vijf uur ’s middags
ambtenaren naar buiten. Allen in klederdracht,
want dat is hen verplicht. In de dzong
van Thimphu zetelt ook het Ministerie van

Geluk, beheerder van het Bruto Nationaal
Geluk, waarmee Bhutan internationaal bekendheid
verwierf.
Lokale geesten
Overal in Bhutan kun je prachtig wandelen.
Of je nou een dagwandeling wilt maken naar
één van de vele boeddhistische kloosters die
Bhutan rijk is, of een meerdaagse kampeertrektocht
dwars door de Himalaya maakt.
Tijdens de steile klim naar Cheri gompa, een
prachtig klooster gelegen aan het einde van
de Thimphu-vallei, ligt er plots een stapel
stenen midden op het pad. Mijn gids Rinzin
legt uit dat pelgrims hier in het voorbijlopen
een steen bijplaatsen en een gebed uitspreken
om de lokale beschermgeest aan te roe-
In trance dansen de
monniken urenlang
op de binnenplaats
van het klooster
In trance dansen de monniken urenlang
op de binnenplaats van het klooster
pen: ‘When you notice that I am being
chased by an evil spirit, please tell him that
you did not see me passing by here!’ Rinzin
moet er zelf hard om lachen, maar feit is dat
voor veel Bhutanezen het geloof in kwade en
beschermgeesten normaal is, een erfenis uit
het animistische gedachtegoed.
Bedekt met bos
Als ik Thimphu uitrijd over de oost-west
snelweg valt onmiddellijk weer op hoe bomenrijk
Bhutan is: bos beslaat 72 procent
van het landoppervlak. De overheid besloot
dat het bospercentage nooit lager mag zijn
dan 62 procent, om de waterkringloop in
stand te houden, want die is essentieel voor
het belangrijkste exportproduct van Bhutan:
hydro-elektriciteit. Groene stroom wordt volop
geëxporteerd naar India, een bijna ongelimiteerde
afnemer. Rinzin vertelt met zowel
trots als vanzelfsprekendheid dat 95 procent
van de Bhutanese elektriciteit wordt opgewekt
door waterkracht, de overige vijf procent
met zonne-energie.
Een land met zo veel bos heeft uiteraard een
grote aantrekkingskracht op dieren. Bengaalse
tijgers, beren en zelfs de zeldzame
rode panda zijn hier nog volop te vinden.
Vanuit het boeddhistische principe van respect
voor alles wat leeft, wordt de Bhutanese
reisverslag
reportage 19
biodiversiteit goed beschermd. Het kappen
van bomen is verboden en er is een jachtverbod.
Vanaf de Dochu La (La betekent pas) zie
ik de 7314 meter hoge Jhomolhari, de kolos
waarlangs de 8-daagse kampeertrektocht in
de nieuwe wandelreis voert.
Dansende monniken
Ik ben inmiddels aanbeland in het spirituele
hart van Bhutan: de Bhumtang vallei in centraal
Bhutan. Vandaag ga ik naar het kloosterfestival
van Pelseling gompa. De vele festivals
(tshechu) zijn samen met de prachtige
natuur, de imposante dzongs en eeuwenoude
kloosters, dé grote attracties van Bhutan.
Het festival begint ’s ochtends met voorbereidende
rituelen: een gebedsceremonie, het
onthullen van een boeddha en een zegening
van de plaatselijke leraar. Vervolgens komt
het tot het belangrijkste onderdeel: de maskerdansen
door de monniken.
Omdat alleen de monniken toegang hadden
tot het onderwijs in de kloosters en het overige
deel van de bevolking analfabeet was,
werden de maskerdansen lang geleden ontwikkeld
om uit te beelden wat de leer van de
boeddha inhoudt. Niet in woord of schrift,
maar in beeld, kleur, beweging en klank. In
trance dansen de monniken urenlang in een
cirkel op de binnenplaats van het klooster.
Alle toeschouwers kijken ademloos toe.
SNP.NL magazine dec 2009

SNP.NL magazine dec 2009
20
Delhi
Paro
Bagdora
Jhomolhari
Jangothang
Gangkar Punsum
Shana
Drugyal dzong
Taktsang
Punakha
Gangtey Trongsa
Jakar
Dochula
Thimphu
Paro
BHUTAN
overal in Bhutan kun
Phuentsholing
INDIA
Jaigon
Bonte La
TIBET (CHINA)
je prachtig wandelen
Facts
0 25 50 km
Vliegen: Eerst naar New Delhi of naar Bangkok,
daarna vliegt u met Druk Air naar Paro in Bhutan.
Over land reizen vanuit India is ook mogelijk.
Klimaat: U kunt het hele jaar naar Bhutan, voor
wandelreizen zijn maart/april en oktober/november
het meest geschikt. In de zomer is het regentijd
en in de wintermaanden is het in de bergen
te koud om te wandelen.
Geld: De munteenheid van Bhutan is de Ngultrum,
waarvan de koers gelijk is aan die van de
Indiase roepie. In Bhutan kunt u nergens pinnen.
Neem daarom contant geld en/of traveller
cheques mee. Veel geld heeft u overigens niet
nodig, want tijdens SNP-reizen is bijna alles inclusief
in de reissom.
Eten en drinken: Het vruchtbare klimaat van
Bhutan levert een fantastische variëteit aan
groente en fruit op. Maaltijden zijn vrijwel altijd
een combinatie van rode rijst met veel verschillende
verse groenten.
Taal: De offi ciële taal van Bhutan is Dzongkha,
licht verwant aan het Tibetaans, in hetzelfde
script. Veel Bhutanezen spreken ook Engels.
Veiligheid: Bhutan is één van de veiligste landen
van de wereld en kent nauwelijks criminaliteit.
Politiek: Sinds 2008 is Bhutan een parlementaire
democratie. De koning heeft nu alleen nog een
ceremoniële functie.
Inwoneraantal: 660.000
Oppervlakte: 38.000 km 2
Hoofdstad: Thimphu
Naast deze spirituele betekenis draait een
tshechu vooral ook om gezelligheid, samenzijn
en vermaak. Iedereen draagt zondagse
kleren en er wordt druk gepraat, gepicknickt
en gelachen. Enkele gekostumeerde atsaras
(clowns) maken de hele dag grappen, ook
over de dansende monniken. In een land
waar de boeddhistische leer het allerhoogste
is, mogen de atsaras als enigen hier de draak
mee steken. Juist om aan te geven dat alles
relatief is, zelfs het meest heilige.
Kinderspel
De rimpoche van het Pelselingklooster leidt
de rituelen voorafgaand aan de dansen. Rimpoche
is een term voor een leraar die in zijn
veronderstelde vorige levens al eerder lesgegeven
heeft. In zijn huidige leven is hij offi -
cieel herkend als reïncarnatie, en draagt
daarom dezelfde titel als zijn voorganger.
Vaak worden deze rimpoche’s al op jonge
leeftijd herkend en naar een klooster gebracht
voor hun opleiding. Meestal kunnen
deze kinderen binnen korte tijd moeilijke
teksten uit hun hoofd leren en de betekenis
ervan snappen. Voor veel Aziaten is dit heel
logisch; deze teksten hebben ze immers in
hun vorige levens al talloze malen bestudeerd.
Kinderspel dus!
De rimpoche van Pelseling gompa nodigt me
uit bij hem te komen zitten, vraagt waar ik
vandaan kom en wat ik van Bhutan vind. Als
ik mijn enthousiasme over zijn vaderland
met hem deel zegt hij: ‘Bhutan ... not so developed,
Europe ... very developed.’ Als ik hem
vertel dat de Bhutanese manier van ontwikkeling
en modernisering mij zeer verstandig
lijkt, barst hij in een vriendelijke schaterlach
uit. Zijn tanden zijn volledig rood-bruin gekleurd
van de betelnoten, waar hij al levens
lang op kauwt.
Tijgernest
Als je Padmasambhava heet, letterlijk ‘geboren
uit een lotus’, dan overwin je eerst alle
plaatselijke demonen, sticht je een paar tempels
in de vallei, en vlieg je vervolgens op de
rug van een tijgerin naar een afgelegen grot,
om daar drie maanden in meditatie te verzinken.
En precies op de plek van deze grot ligt
het bekendste klooster van Bhutan: Taktsang
gompa, ook wel Tijgernest genoemd. Padmasambhava
stichtte in de achtste eeuw het
eerste klooster van Tibet en wordt daarom gezien
als de vader van het Tibetaans boeddhisme,
dat je nu ook in Bhutan vindt. In bijna
alle tweeduizend kloosters van Bhutan tref je
zijn beeltenis aan.

Overal in Bhutan kun je prachtig wandelen
Ik ben weer terug in het westen van Bhutan,
waar mijn reis ook begon. Letterlijk tegen een
900 meter hoge granieten bergwand aangeplakt,
is de hermitage zeer spectaculair gelegen.
Net zoals alle andere gewone stervelingen
zwoeg ik zwijgzaam omhoog. De klim is
heerlijk. Bijna overal zo steil dat je geen lucht
meer over hebt om te praten. Wat rest is het
geluid van je schoenzolen op het smalle grindpaadje
en het concert van vogels in het bos.
Stilte
Met ingehouden adem staar ik in de indringende
ogen van een beeld van Padmasambhava.
Het is stil, en in de kleine donkere kapellen
van het Tijgernest is de rust voelbaar
die je ook in Europese kerken ervaart. Alsof
de kalmte van de mediterende monniken
deel is geworden van de ruimte. Hier een
poosje in stilte zitten is voor mij alleen al reden
genoeg om naar Bhutan af te reizen. Als
een paar andere toeristen arriveren daal ik
met een tevreden lach op mijn gezicht af
naar de bewoonde wereld.
Ondanks de moderniseringen blijft Bhutan
onmiskenbaar Bhutan. Het land kiest er zeer
bewust voor om vast te houden aan bepaalde
(geloofs)tradities, terwijl ze zich op andere
gebieden even gemakkelijk aanpast. Nooit
eerder was ik in een land dat zo puur en ongeschonden
is, met zulke charmante en oprechte
bewoners. Hier wil ik zeker terugkomen. ✻
Bhutan
Bergstaat van boeddha’s en
boogschutters
22 daagse wandelvakantie vanuit hotels en
tenten
Ontdek de mystieke kloosters van Bhutan, bezoek
de imposante eeuwenoude dzongs, ben te
gast op een kloosterfestival, wandel door de
mooiste valleien en bossen, én maak een 8-daagse
kampeertrekking langs het Jhomolhari massief.
Bhutan is een sprookje dat werkelijkheid is.
Een land doordrenkt met cultuur en tradities, een
land waar alles in het teken staat van het Tibetaans
boeddhisme, en bovenal een land met een
onnavolgbaar vriendelijke en gastvrije bevolking.
Een reis die u één keer in uw leven maakt. Ook is
het mogelijk om uw eigen individuele maatwerk
reis samen te stellen naar Bhutan.
Nog veel meer informatie op www.snp.nl
Voor maatwerk: www.snp.nl/maatwerk
reiscode 141080 | prijs € 2995,vertrek
19 apr, 17 okt, 6 nov
reisverslag
reportage 21
nieuw
SNP.NL magazine dec 2009