Download het rapport van de HAS Den Bosch - Aquaflow

PROJECTGROEP 6 AQUAFLOW 

Projectgroep 3 

Vrachelen IV/V 

11/02/2008 

Het afvangen van bestrijdingsmiddelen in het 

Aquaflow-systeem. 

Hogeschool HAS Den Bosch, Milieukunde 

Klas M2 

Jan van Doren, Rob van de Sande, Mark van Huijkelom en Steven van Zimmeren 

P a g i n a | 1 

10 november 

2008

AQUAFLOW 

HET AFVANGEN VAN BESTRIJDINGSMIDDELEN IN HET AQUAFLOW-SYSTEEM. 

Opdrachtgever: Aquaflow BV 

Plaats: Amsterdam 

Project: Aquaflow 

Opdrachtnemer: Hogeschool HAS Den Bosch 

Afdeling: Milieukunde 


Aquaflow 

Gemaakt door: Jan van Doren, Rob van de Sande, Mark van Huijkelom en 

Steven van Zimmeren 

Plaats: ’s-Hertogenbosch 

Begeleider: R. Schoorl 



P a g i n a | 2 

11 Februari 

2009

VOORWOORD 



Voorafgaand aan dit verslag worden de projectleden van projectgroep ‘Aquaflow’ 

bedankt voor hun bijna onuitputtelijke inzet. Zonder deze inzet was het niet mogelijk 

om dit onderzoek tot een einde te brengen. 

Namens projectgroep ‘Aquaflow’ wordt A. de Groot bedankt voor zijn duidelijkheid 

en het leveren van informatie en middelen vanuit Aquaflow BV. R. Schoorl wordt 

bedankt voor zijn intensieve begeleiding. F. van Hintum wordt bedankt voor zijn hulp 

met het opbouwen van een proefopstelling en zijn dienst als koerier. 

Projectgroep ‘Aquaflow’ hoopt dat voldoende inzicht wordt gegeven in 

bestrijdingsmiddelen, actief kool, Aquaflow en in het afvangen van 

bestrijdingsmiddelen. 

Namens projectgroep ‘Aquaflow’ 

Mark van Huijkelom 

Projectleider 



P a g i n a | 3 

11 Februari 

2009

SAMENVATTING 

ACHTERGRONDEN 

Op dit moment is het niet toegestaan om hemelwater te infiltreren in 



waterwingebieden. Deze maatregel is van toepassing om het grondwater te 

beschermen tegen verontreinigingen. Aquaflow BV wil hun systeem optimaliseren 

zodat deze wel in waterwingebieden zal mogen worden toegepast. Met behulp van 

het Aquaflow-systeem wordt geprobeerd verontreinigingen af te vangen. Het 

huidige Aquaflow-systeem is op de afbraak van koolwaterstoffen gericht. Echter 

vanuit waterwinbedrijven wordt geëist dat onkruidbestrijdingsmiddelen niet de 

bodem kan infiltreren. Bestrijdingsmiddel heeft vaak glyfosaat als actieve ingrediënt. 

Glyfosaat heeft een lange halfwaardetijd, wat betekend dat het lang duurt voordat 

het afgebroken wordt door bacteriën. In water wordt de afbraaktijd van glyfosaat al 

aanzienlijk verkort. Daarnaast heeft glyfosaat sterk de neiging te adsorberen aan 

zand. 

Actief kool kan gebruikt worden om glyfosaat af te vangen. Actief kool is een 

adsorptiemiddel en heeft als eigenschappen een poreuze wand waardoor het een 

groot inwendig oppervlak heeft. Aan dit oppervlak kan glyfosaat adsorberen. Het kan 

voor Aquaflow BV dus een reden zijn om actief kool in het Aquaflow-systeem te 

verwerken. 

HET AQUAFLOW-SYSTEEM 

Het systeem bestaat uit een toplaag van poreuze stenen. Hierdoor kan hemelwater 

infiltreren. Tussen deze stenen wordt split verwerkt. Dit split bestaat uit basaltsteen 

en houdt het grove vuil tegen. Daaronder ligt een vlijlaag, deze vlijlaag bestaat uit 

zandsteen. In deze laag zijn bacteriën aanwezig. Deze bacteriën kunnen 

verschillende verontreinigingen afbreken. Onder de vlijlaag ligt een filterdoek. Dit 

filterdoek is zodanig van structuur dat deze verschillende verontreinigingen 

tegenhoudt en adsorbeert. Deze verontreiniging zal vervolgens door bacteriën 

worden afgebroken. Onder dit doek ligt een grove laag harde kalksteen. Tussen dit 

steenslag zijn ruimten aanwezig welke gevuld kunnen worden door hemelwater. Dit 

zorgt voor een berging van regenwater in het Aquaflow-systeem. Onder deze laag 

ligt het infiltratiedoek. Hierdoor kan het water naar de bodem infiltreren. 

ONDERZOEKSOPZET 

In dit onderzoek zijn twee opstellingen met het Aquaflow-systeem opgebouwd. Bij 

een opstelling is actief kool op het filterdoek toegevoegd. 

Verder zijn er proefopstellingen gebouwd om de verschillende onderdelen van het 

Aquaflow-systeem te beoordelen op adsorptie van glyfosaat. 

RESULTATEN 

De resultaten van het onderzoek komen overeen met het verrichte 

literatuuronderzoek. Daaruit blijkt dat het Aquaflow-systeem met en zonder actief 

kool, glyfosaten zal afvangen. Uit het verrichte onderzoek blijkt dat de toevoeging 

van actief kool minimaal bijdraagt aan de adsorptie van glyfosaat. Om hierover 

uitsluitsel te geven wordt geadviseerd om aanvullend onderzoek te verrichten. 



P a g i n a | 4 

11 Februari 

2009

CONCLUSIE 



Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat beide proefopstellingen nagenoeg 

evenveel glyfosaat afvangen. Dit is ook gebleken bij de losse onderdelen van het 

Aquaflow-systeem. Tijdens het onderzoek bleek dat split en de vlijlaag het glyfosaat 

het beste af kan vangen. Dit geeft een reductie tot ongeveer 10% van de 

oorspronkelijke waarde. Actief kool ving glyfosaat af tot een percentage van 

ongeveer 20 - 25%. Geconcludeerd kan worden dat glyfosaat niet volledig wordt 

afgevangen door beide proefopstellingen. 

Bij volgende onderzoeken dient ook in kaart gebracht te worden in hoeverre de 

onderdelen van het Aquaflow-systeem apart glyfosaat kunnen afvangen. Daarnaast 

is het voor Aquaflow BV verstandig om na te gaan welke gehaltes aan glyfosaat door 

waterwinbedrijven worden toegestaan. Dit omdat glyfosaat niet volledig afgevangen 

lijkt te worden. 

Achteraf is dit onderzoek nuttig gebleken. Theorie van verschillende onderwerpen is 

samengekoppeld. Daarnaast zijn met theorie overeenkomstige resultaten gevonden. 

Hieruit blijkt dat het Aquaflow-systeem glyfosaat voor een deel afvangt. Dit 

onderzoek kan in ieder geval gezien worden als aanzet voor vervolgonderzoek en 

overleg met waterwingebieden. 



P a g i n a | 5 

11 Februari 

2009

INHOUD 



Voorwoord .............................................................................................................................................................. 3 

Samenvatting .......................................................................................................................................................... 4 

Achtergronden .................................................................................................................................................... 4 

Het Aquaflow-systeem ........................................................................................................................................ 4 

Onderzoeksopzet ................................................................................................................................................ 4 

Resultaten ........................................................................................................................................................... 4 

Conclusie ............................................................................................................................................................. 5 

Inhoud ..................................................................................................................................................................... 6 

1. Inleiding ........................................................................................................................................................... 8 

1.1. Leeswijzer .............................................................................................................................................. 8 

2. De opdracht .................................................................................................................................................... 9 

2.1. Opdracht Aquaflow ............................................................................................................................... 9 

3. Doelstelling ................................................................................................................................................... 10 

3.1. Het doel ............................................................................................................................................... 10 

3.2. Projectgrenzen en eisen ...................................................................................................................... 10 

4. Achtergronden .............................................................................................................................................. 11 

4.1. Bestrijdingsmiddelen ........................................................................................................................... 11 

4.2. Aquaflow ............................................................................................................................................. 13 

4.3. Actiefkool ............................................................................................................................................. 15 

5. Onderzoek ..................................................................................................................................................... 16 

5.1. Opstelling ............................................................................................................................................. 16 

5.1.1. Blanco opstelling ............................................................................................................................. 16 

5.1.2. Actief kool opstelling ....................................................................................................................... 17 

5.1.3. Beginopzet....................................................................................................................................... 17 

5.1.4. Beoordeling afzonderlijke onderdelen ............................................................................................ 17 

5.2. Uitvoering/analyse .............................................................................................................................. 18 

5.2.1. Uitvoering ........................................................................................................................................ 18 

5.2.2. Analyse ............................................................................................................................................ 19 

6. Resultaten ..................................................................................................................................................... 20 



P a g i n a | 6 

11 Februari 

2009



6.1. Interpretatie ........................................................................................................................................ 21 

7. Conclusie en aanbevelingen .......................................................................................................................... 24 

7.1. Conclusie ............................................................................................................................................. 24 

7.2. Aanbevelingen ..................................................................................................................................... 25 

8. Bronvermelding ............................................................................................................................................. 26 

9. Bijlage ............................................................................................................................................................ 27 

9.1. Tabel meetgegevens ............................................................................................................................ 27 



P a g i n a | 7 

11 Februari 

2009

1. INLEIDING 

1.1. LEESWIJZER 



Met de groeiende vraag naar het afkoppelen van regenwater en schoon drinkwater, 

rijst een nieuw maatschappelijk probleem. Afvloeiend regenwater kan namelijk 

bodem en grondwater verontreinigen. Aquaflow BV wil hun afzetmarkt uitbreiden 

door de toepassing van het Aquaflow-systeem in waterwingebieden mogelijk te 

maken. Momenteel wordt dit niet toegestaan door waterwinbedrijven. 

Hogeschool HAS Den Bosch heeft van Aquaflow de opdracht gekregen om onderzoek 

te verrichten in welke mate regenwater gezuiverd kan worden door het Aquaflow- 

systeem. Dit om aan de wens van waterwinbedrijven te voldoen. 

Dit verslag begint met de opdracht omschrijving welke uit een overleg is 

voortgevloeid. Vervolgens zal de doelstelling beschreven worden, dit hoofdstuk 

vermeldt de randvoorwaarden en eisen. Hierna zullen de achtergronden 

weergegeven worden. Na de achtergronden zal het uitgevoerde onderzoek aan bod 

komen. 

Als afsluiting zullen resultaten doorgesproken worden, deze worden gevolgd door 

conclusie en aanbevelingen. 

De geraadpleegde bronnen zijn in hoofdstuk 8 te vinden. Na de bronnenlijst, is de 

bijlage te vinden. 



P a g i n a | 8 

11 Februari 

2009

2. DE OPDRACHT 



De opdracht, die door Aquaflow bij de opleiding milieukunde is neergelegd, is het 

onderzoeken of door gebruik van actief kool in combinatie met het Aquaflow- 

systeem bestrijdingsmiddelen kunnen worden afgevangen. 

2.1. OPDRACHT AQUAFLOW 

Tijdens het oriënterend overleg met Drs. A. de Groot, Business Unit Manager van 

Aquaflow, is overeengekomen dat projectgroep 6 de opdracht aanneemt. 

De opdracht van Aquaflow is een opstart geven om het maatschappelijk probleem 

op te lossen. 



P a g i n a | 9 

11 Februari 

2009

3. DOELSTELLING 

3.1. HET DOEL 



In dit hoofdstuk zal de doelstelling van dit project worden genoemd. Tevens zullen 

de projectgrenzen en eisen weergegeven worden. 

Het doel van de opdracht is: 

“Verslaglegging van de mate van adsorptie van bestrijdingsmiddelen door 

toevoeging van actief kool in de vlijlaag.” 

3.2. PROJECTGRENZEN EN EIS EN 

Met de volgende punten zal in dit project rekening gehouden worden: 

Er wordt een onderzoek gedaan of actiefkool glyfosaten kan afvangen en zo 

ja in welke hoeveelheid. Dus hoeveel kilogram actiefkool kan hoeveel 

kilogram glyfosaten opvangen; 

Analyses van het onderzoek worden door een extern laboratorium 

uitgevoerd; 

De toepasmogelijkheden van actiefkool in het Aquaflow-systeem; 

Er wordt een uitleg gegeven over de werking van actiefkool ten opzichte van 

glyfosaten; 

Er wordt een conclusie getrokken over de hoeveelheid actiefkool die nodig is 

om glyfosaten in een Aquaflow-systeem op te vangen. Hierbij zal rekening 

gehouden worden met een vervangingstijd van 25 jaar; 

Het rapport dient leesbaar en begrijpbaar te zijn voor mensen zonder 

voorkennis van Aquaflow en Chemie; 

Met actiefkool wordt in dit onderzoek Norit RB3 bedoeld. 

De volgende zaken zullen in dit project niet aan bod komen: 

Andere methodes om glyfosaten af te vangen dan actiefkool; 

Er wordt door de projectgroep geen analyses uitgevoerd. 

Daarnaast heeft het project te maken met een randvoorwaarde: 

Medewerking van een laboratorium is vereist. 



P a g i n a | 10 

11 Februari 

2009

4. ACHTERGRONDEN 



Belangrijk voor het uitvoeren van een onderzoek is kennis hebben over 

onderzoeksobjecten. Om deze kennis over te dragen, zal dit hoofdstuk de 

achtergronden behandelen. 

4.1. BESTRIJDINGSMIDDELEN 

Bestrijdingsmiddelen zijn een mix van vele verschillende soorten stoffen. 

Bestrijdingsmiddelen worden gebruikt om onkruid op bijvoorbeeld verhardingen te 

bestrijden. Deze middelen worden vooral gebruikt in de maanden april, mei en 

september [5]. Veel van deze bestrijdingsmiddelen, zoals Roundup, bezitten 

glyfosaat als actieve ingrediënt. Glyfosaat heeft de chemische naam N- 

(Phosphonomethyl)Glycine. In feite is glyfosaat een aminozuur met een 

fosfaatgroep. De chemische formule van glyfosaat is C3H8NO5P en het moleculair 

gewicht bedraagt 169.07 gram.mol -1 . Een afbeelding van een glyfosaatmolecuul is 

weergegeven in figuur 1. 

Figuur 1 Glyfosaat[6] 

Glyfosaat werkt door de activiteit van belangrijke aminozuren te blokkeren. Hierdoor 

kunnen planten geen eiwitten maken waardoor planten uiteindelijk dood zullen 

gaan. Glyfosaat is een contactherbicide. Dit betekent dat het herbicide via het blad 

opgenomen wordt. Na contact met het blad zal glyfosaat zich via sapstromen zich 

verspreiden door de plant. Om in het blad door te dringen en het transport in de 

plant, heeft glyfosaat hulp nodig van uitvloeiers. Dit aangezien glyfosaat een negatief 

geladen, hydrofiele molecuul is. Hierdoor kan glyfosaat slecht door de negatief 

geladen, hydrofobe waslaag van het blad dringen. In bestrijdingsmiddelen zijn 

zogenaamde uitvloeiers toegevoegd. Uitvloeiers zorgen ervoor dat glyfosaat deze 

waslaag toch kan doordringen en bevorderen het transport in de plant. Elke 

uitvloeier heeft zijn eigen doeltreffendheid, prijs en toxiciteit. Glyfosaat is niet 

selectief. Dus alle planten die niet immuun zijn voor dit middel zullen dood gaan. 

Glyfosaat heeft een zeer sterke zandadsorptie coëfficiënt van 24000 L.kg -1 . Glyfosaat 

zal dus in de bodem sterk adsorberen aan verscheidene organische complexen. Door 

deze sterke zandadsorptie coëfficiënt kan snel na dosering van bestrijdingsmiddelen 

geplant worden. Dit omdat de kracht om stoffen om te nemen via wortels kleiner is 

dan de zandadsorptie coëfficiënt. Naast bovenstaande zandadsorptie coëfficiënt zijn 

ook lagere waarden bekend voor glyfosaat. Echter het overgrote aandeel van deze 

waarden geeft aan dat glyfosaat sterk bindt aan zanddeeltjes [3]. Een uitzondering 

hierop zijn zandgronden. Volgens Staat et. al. (2002), Bannink (1996) en Boland & 

Leendertse (2001) bestaat in gebieden met zandgronden, zoals Noord-Brabantse 



P a g i n a | 11 

11 Februari 

2009



waterwingebieden, een uitspoelingrisico. Vanwege dit risico wordt glyfosaat tot een 

potentiële risicostof gerekend. 

In water zal glyfosaat goed oplossen. Dit omdat glyfosaat een oplosbaarheid in water 

heeft van ongeveer 12 g.L -1 [3]. Uit onderzoek blijkt echter dat glyfosaat een grotere 

neiging heeft tot zandadsorptie dan tot oplosbaarheid. Daarom zal glyfosaat in water 

adsorberen aan opgeloste sedimenten. Daarnaast zal in de bodem geadsorbeerde 

glyfosaatdeeltjes zeer moeilijk uitspoelen naar of met het grondwater. Daarom 

wordt glyfosaat in de bodem als immobiel gekwantificeerd. 

De halfwaardetijd is de afbraaktijd waarbij de helft van een bepaalde stof wordt 

afgebroken. De halfwaardetijd van glyfosaat in de bodem bedraagt 32 dagen. Ook 

hierover zijn andere getallen bekend. Deze geven aan dat 32 dagen het minimum is 

en dat de halfwaardetijd tot een half jaar kan uitlopen [3]. De halfwaardetijd van 

glyfosaat opgelost in water bedraagt 4 tot 7 dagen. Glyfosaat wordt door bacteriën 

en schimmels afgebroken tot voornamelijk AMPA. AMPA, ofwel 

3- + 

aminomethylfosfonzuur, wordt verder afgebroken tot CO2, PO4 , NH4 en water. 

Voor de afbraak, zie figuur 2. Ook AMPA heeft een grote halfwaardetijd en is in de 

bodem immobiel. Door de halfwaardetijd en immobiliteit van glyfosaat en AMPA 

blijven deze stoffen vaak lang in de bodem en eventueel het bovenste grondwater 

zitten [4]. Wat deze verontreiniging in de toekomst zal brengen is tot dusver 

onbekend. 

Figuur 2 Afbraak van glyfosaat[1] 



P a g i n a | 12 

11 Februari 

2009

4.2. AQUAFLOW 

Aquaflow, de waterbergende weg 



Aquaflow staat in Nederland bekend als de waterbergende weg, die het regenwater 

van wegen en daken bergt, zuivert en vertraagd afvoert. Het is toepasbaar als 

volledige vervanging van open water, kratten of kolken en riolering en is een 

financieel zeer gunstige oplossing. Afhankelijk van de hoeveelheid neerslag kan de 

berging variëren en afhankelijk van de natuurlijke ondergrond kan worden gekozen 

om wel of niet te infiltreren. Er is een zeer ruime keuze aan bestratingsmaterialen: 

beton (waterdoorlatend of waterpasserend), gebakken, natuursteen, en dit alles in 

vele formaten of vormen. En uiteraard behoort machinaal straten tot de 

mogelijkheden. kwa kleuren en deklagen zijn de mogelijkheden nagenoeg 

onbeperkt. [7] 

De bedoeling is dat het Aquaflow-systeem een vervanging wordt van de riolering die 

het regenwater moeten afvoeren. Het Aquaflow-systeem is dus een manier om 

zoveel mogelijk regenwater te infiltreren. Het Aquaflow-systeem is dus een goede 

oplossing voor het besluit dat gemeentes in nieuwbouwwijken zoveel mogelijk 

moeten afkoppelen. 

Het Aquaflow-systeem bestaat uit verschillende onderdelen, respectievelijk zijn dat: 

- Infiltratiesteen (zorgt ervoor dat water in het systeem kan infiltreren); 

- Split, bestaat uit steenslag van basaltsteen (is ervoor om de voegen tussen de 

stenen op te vullen met een soort van steenslag); 

- Vlijlaag, deze bestaat uit het hardste zandsteen (zorgt voor de stabiliteit van het 

systeem, tevens kunnen daar bacteriën geënt worden die olie en 

koolwaterstoffen kunnen afbreken); 

- Filterdoek (daarop kunnen bacteriën groeien, en tevens houdt het 

koolwaterstoffen en olie tegen); 

- Bergend vermogen, dit bestaat uit steenslag van het hardste kalksteensoort 

(Waarin 40% water kan worden geborgen); 

- Infiltratiedoek (het infiltratiedoek zorgt ervoor dat het materiaal van het 

systeem niet uitspoelt naar de bodem). 

Elk onderdeel heeft een speciale functie in het systeem. 

De infiltratie steen is dusdanig ontworpen zodat een 

enorme hoeveelheid water ‘door’ het wegdek heen kan 

filtreren. De steen bevat dus groeven waarlangs het 

water kan infiltreren. Op de afbeelding hiernaast is de 

speciaal ontworpen steen duidelijk te zien. 

Afb. 1 infiltratie steen 

Het split dat tussen de voegen van de stenen wordt geveegd heeft ook een speciale 

eigenschap. Het is namelijk goed water doorlatend. Tevens zorgt het split nog steeds 

voor een stevige voeging van de stenen. Daardoor kunnen er geen verschuivingen 



P a g i n a | 13 

11 Februari 

2009



plaatsvinden en kan het onkruid net als bij een gewone weg minimaal groeien. Het 

Split is gemaakt van een harde basaltsteen waardoor het erg duurzaam is. 

De vlijlaag is gemaakt van een harde zandsteen. De vlijlaag zorgt voor de stevigheid 

van het Aquaflow-systeem. Dat is omdat de vlijlaag direct onder de stenen ligt en 

krijgt dus de meeste druk van het verkeer te verduren. De vlijlaag heeft dus maar 

een klein bergend vermogen omdat de zandsteen dicht tegen elkaar gedrukt liggen. 

Maar omdat het een zandsteen is kan het water nog steeds snel er doorheen 

filtreren. Verder kunnen er ook bacteriën groeien in de vlijlaag zodat 

verontreinigingen, zoals olie en koolwaterstoffen, al een beetje kunnen worden 

afgebroken. 

Onder de vlijlaag ligt het filterdoek. Het filterdoek is gemaakt van verschillende lagen 

polyestervezels. Sommige zijn hydrofiel en andere zijn hydrofoob. De ene laag kan 

water aantrekken, de andere laag stoot het juist weer af. Daardoor kan het water 

nog steeds door het doek filtreren, maar worden wel olie en koolwaterstoffen 

afgevangen. Die blijven dan aan het filterdoek geadsorbeerd zodat bacteriën lang de 

tijd hebben om deze af te breken. In dit doek wordt dus een ideale omstandigheid 

gecreëerd voor de bacteriën. Er is genoeg voedsel (olie en koolwaterstoffen), een 

vochtige omgeving en een constante temperatuur. De temperatuur is constant 

omdat in de bodem de temperatuur niet zo snel varieert als in de buitenlucht. Dit 

doek zorgt dus voor de zuiverende werking van het systeem. Het water kan dus 

‘schoon’ naar het grondwater filtreren. 

Onder het filterdoek ligt het bergend vermogen van het Aquaflow-systeem. Het 

bergend vermogen is gemaakt van een harde kalksteen. De verschillende groottes 

van kalksteen kan ook het bergend vermogen stevigheid geven. De kleinere stenen 

kunnen tussen de grotere gaan zitten en zo stevigheid te geven. Daardoor blijft er 

wel ruimte genoeg over om water in op te slaan. Het geeft dus extra stevigheid aan 

het systeem en heeft bergend vermogen. Het bergend vermogen kan tot 40% water 

bergen. Oftewel een vierkante meter bergend vermogen van 30 cm dik kan 120 liter 

water bergen. 

Als laatste is er nog het infiltratiedoek. Het infiltratiedoek zorgt ervoor dat de bodem 

niet in contact komt met het Aquaflow-systeem. Daardoor kan geen materiaal van 

het Aquaflow-systeem uitspoelen naar de bodem. Het infiltratiedoek is goed water 

doorlatend. 

Al deze onderdelen samen zorgen voor een degelijk afkoppelsysteem dat water kan 

zuiveren, bergen en infiltreren naar het grondwater. Het Aquaflow systeem dient na 

ongeveer 25 jaar gereinigd te worden. Dat komt omdat het filterdoek dan zijn 

werking verloren heeft en dient dan schoongemaakt te worden. 



P a g i n a | 14 

11 Februari 

2009

4.3. ACTIEFKOOL 

Actief kool is een microporeuze inerte koolstofmatrix, 

met een zeer groot intern oppervlak (700 tot 1 500 

m²/g). Dit intern oppervlak leent zich ideaal tot 

adsorptie. Actief kool wordt gemaakt van amorf 

koolstofbevattend materiaal zoals hout, steenkool, turf 

of kokosnootschalen. Het wordt gevormd door een 

thermisch proces waarbij de vluchtige componenten 

van het koolstofhoudend materiaal (grondstof) 

worden verwijderd in afwezigheid van zuurstof. Via 

specifieke behandelingen krijgt men een bepaalde 

poriënstructuur die de adsorptiecapaciteit en 



adsorptie eigenschappen van die actieve kool bepaald. [9] Afb. 2 vergroting Actief kool 

De te behandelen vloeistofstroom wordt door het actief kool geleid, waar de te 

verwijderen componenten door adsorptie worden gebonden aan het actief kool 

totdat deze na verloop van tijd verzadigd wordt. Na het bereiken van de 

verzadigingsgraad van het actief kool wordt deze vervangen of geregenereerd. 

Adsorberen 

Het kenmerk van actief kool is dat het stoffen kan adsorberen. 

Adsorberen is het proces waarbij vloeibare of gasvormige moleculen geconcentreerd 

hechten op een vast oppervlak, in dit geval actief kool. 

Regenereren 

Wanneer de verzadigingsgraad bereikt is krijgt men doorslag van glyfosaten. Het 

actieve kool zal dan moeten worden vervangen. Het actieve kool kan worden 

hergebruikt door het te regenereren. 

Het regenereren kan bijvoorbeeld met stoom gebeuren. Hierbij wordt het actief kool 

gewassen met stoom. De stoffen die in het actief kool geadsorbeerd waren, zullen 

nu in de waterfase komen. 

Na het regenereren kan het actief kool weer gebruikt worden. Echter neemt de 

efficiëntie met 5 tot 10% af. 

Een andere methode van regenereren is het verhitten van de verzadigde actief kool. 

De verontreiniging verdampt dan uit het actieve kool. Na de verdamping is het 

actieve kool weer bruikbaar en zo goed als schoon. 

Toepassingen 

Bij de testopstellingen is gebruik gemaakt van Norit RB3 granulaatkorrels. 



P a g i n a | 15 

11 Februari 

2009

5. ONDERZOEK 

5.1. OPSTELLING 



De onderzoeksopzet zal in dit hoofdstuk nader bekeken worden. In dit onderzoek is 

er gebruik gemaakt van de geleverde materialen door Aquaflow BV. Het geleverde 

systeem betreft “Aquaflow Regular: infiltreren” [8]. 

Zoals bovengaand weergegeven, is er gebruik gemaakt van Aquaflow Regular. Om de 

mate van adsorptie van bestrijdingsmiddelen te beoordelen, is gebruik gemaakt van 

een “blanco” opstelling · en een “actief kool” opstelling. Beide opstellingen zijn 

uitgevoerd in een kunststof bak waarin een oppervlakte van 0,81 m 2 Aquaflow 

toegepast kan worden. Deze bak heeft aan de onderzijde een aftapkraan, welke ook 

als monsterpunt fungeert. Tevens zijn de afzonderlijke onderdelen van het 

Aquaflow-systeem onderzocht op de mate van adsorptie van glyfosaat. Dit zal later 

in dit hoofdstuk behandeld worden 

5.1.1. BLAN CO OPST ELLING 

De blanco opstelling betreft het normale Aquaflow-systeem. De opbouw van het 

Aquaflow-systeem is in hoofdstuk 4.2. beschreven. 

Ondergaand zijn de stappen weergegeven ten behoeve van de opbouw van de 

opstelling. Door middel van foto’s worden de opbouw doorgenomen. 

De eerste handeling was het filterdoek aan de onderzijde van de 

bak aanbrengen. Het doek is aan alle zijden met ongeveer 7,5 

cm langs de wanden omhoog gehouden. Door dit toe te passen 

zal er geen (of weinig) water langs de wanden voorbij het 

filterdoek kunnen vloeien. 

De tweede handeling betrof het aanbrengen van de harde kalksteen. 

Tijdens het toevoegen van de kalksteen is het filterdoek zo goed 

mogelijk tegen de wanden omhoog gehouden. De dikte van deze 

laag is ongeveer 33 centimeter. 

Na het toevoegen van de kalksteen is er filterdoek overheen 

gelegd. Ook bij het leggen van dit doek is er met de wanden 

rekening gehouden. Hierna zijn de bacteriën geënt op het doek. 

Vervolgens is een vlijlaag van 5 centimeter aangebracht. 

Aangezien de vlijlaag niet dik is, is het doek nog aan de randen 

duidelijk zichtbaar aanwezig. 

Na de toevoeging van de vlijlaag is de bestrating gelegd. De stenen 

zijn met een houten hamer aangetikt, zodat deze stevig tegen elkaar 

liggen. 

Tussen de stenen is vervolgens het split ingevoegd. Hierna zijn de 

stenen nogmaals aangetikt om er voor te zorgen dat het split zich 

homogeen zich tussen de stenen zal verdelen. 



P a g i n a | 16 

11 Februari 

2009

5.1.2. A CTI EF KO OL OPST ELLI N G 



De actief kool opstelling is exact hetzelfde opgebouwd als de blanco opstelling. 

Echter heeft deze opstelling een toevoeging, namelijk actief kool. Op het filterdoek is 

het actief kool in korrelvorm 1 aangebracht. Totaal is er voor de toevoeging van 2 

kilogram actief kool gekozen. Het actieve kool is homogeen over het filterdoek 

verspreid. Het water kan dan niet door het systeem lopen zonder het actieve kool te 

raken. 

5.1.3. BEGINO P ZET 

Na de opstellingen zoals bovenstaand besproken te hebben opgebouwd, zijn deze 

overvloedig met (leiding)water doorgespoeld. Hierdoor zijn de aanwezige 

bouwstoffen zo goed als mogelijk uitgespoeld en bezonken. Door deze stap toe te 

passen worden er minder analysefouten verwacht. 

De bakken zijn onder een kleine hoek schuin gesplaatst. Door de bakken schuin te 

plaatsen zal het water zich sneller vloeien naar de aftapkraan. Tevens zal er op deze 

manier een geringe ophoping van water aan de onderzijde van de bakken ontstaan. 

5.1.4. BEOO R DELI NG AFZONDER LI JK E ONDERDELEN 

Om de afzonderlijke onderdelen van het Aquaflow-systeem te beoordelen, zijn er 

verschillende labopstellingen gemaakt. 

De contacttijd van het met glyfosaat 

verontreinigde water is zo kort mogelijk 

gehouden. Er is een hoeveelheid van 1 

liter water met glyfosaat over gegoten. 

Door deze keuze wordt een worst case 

scenario gecreëerd. 

Elk onderdeel van het Aquaflow- 

systeem is afzonderlijk in een glazen 

kolom opgebouwd. Over deze 

opstelling is (kraan) water, met een 

bekende oplossing glyfosaat, gegoten. Afb. 3 Labopstelling 

Als extra aanvulling zijn er metingen verricht met het doel om de adsorptie te 

bepalen van glyfosaat aan actief kool. Tijdens deze proef is de hoeveelheid actief 

kool gevarieerd. Om de adsorptie van glyfosaat aan actief kool te bepalen zijn de 

volgende hoeveelheden actief kool gebruikt: 5, 10, 15 en 100 gram. Ook tijdens de 

uitvoering van deze proef is er voor een zo kort mogelijke contacttijd gekozen. 

Tevens is hier ook 1 liter water met glyfosaat over gegoten. Op deze wijze kan de 

adsorptie van glyfosaat aan actief kool bepaald worden. 

1 Alleen korrelvorm was aanwezig in de HAS te Den Bosch 



P a g i n a | 17 

11 Februari 

2009

5.2. UITVOERING/ANALYSE 



De uitvoering en de analyse zullen in dit sub hoofdstuk behandelt en beschreven 

worden. 

5.2.1. UITVOERING 

Om de werkelijke situatie zo waargetrouw na te bootsen, is een jaarhoeveelheid 

water en glyfosaat bepaald. Er is uitgegaan van 3 spuitbeurten per jaar. De 

hoeveelheid water is gerelateerd aan de zomer hoeveelheid neerslag. Deze keuzes 

zijn gemaakt omdat er alleen in de zomermaanden gespoten wordt. 

Jaarhoeveelheid water : 300 liter op 0,81m 2 

Jaarhoeveelheid glyfosaat : 12.96 g/jaar op 20 m 2 

: 0,65g/jaar.m 2 

: 0,54g/jaar.0,81m 2 

Per 100 liter (leiding)water is 1 spuitbeurt nagebootst. Door middel van een 

handspuit is een mengsel van 1 liter water met 0,5 milliliter bestrijdingsmiddel over 

de bestrating verneveld. 

De bovengenoemde concentratie is gebaseerd op een verdunning van 1 ml 

bestrijdingsmiddel op 2000 ml water. Deze verdunning is tot stand gekomen vanuit 

het etiket welke op de verpakking van het bestrijdingsmiddel aanwezig is. 

Bestrijdingsmiddel bevat 360 gram glyfosaat per liter. Er wordt 0,5 milliliter 

bestrijdingsmiddel toegevoegd, dit is een glyfosaat concentratie van 180 mg per liter 

ofwel 0.18 mg glyfosaat per milliliter. 

Het (leiding)water is door middel van een sproeikop over de bestrating geneveld. 

Door de eerder genoemd hoeveelheid water in een relatief kort tijdverstek is deze 

situatie benaderd op een zogenoemd “worst case scenario”. 

Tijdens elke 20 liter toegevoegd water, is er een monster van 0,5 liter afgenomen. 

Aan het einde van elke proef zijn van deze monsters, per proefopstelling, één 

mengmonster van gemaakt. 



P a g i n a | 18 

11 Februari 

2009

5.2.2. AN ALYS E 



De analyses zijn door ROC Leijgraaf te Oss uitgevoerd. De analyses zijn door middel 

van een gaschromatograaf uitgevoerd. 

Gaschromatograaf 

Een gaschromatograaf kan verschillende componenten meten die tijdens 

verdamping zullen vervluchtigen. Door bij elk monster een zuur toe te voegen, kan 

deze zuurrest als controle worden gebruikt. Een gaschromatograaf kan het tijdstip 

waarnemen tot een bepaalde stof voorbij de sensor is. Deze waarden worden in een 

grafiek uitgezet, van een piek in de grafiek kan het oppervlakte bepaald worden. 

Door de oppervlakte te bepalen kun je later de concentratie uitrekenen. 

Analyse 

Aan 1,000 ml monster is telkens 10 µl hexaanzuur toegevoegd als interne standaard. 

Op deze wijze worden de variaties in injectievolume en tijd gecompenseerd. 

De gaschromatograaf is geijkt door middel van de “standaard” oplossing, met een 

bekende hoeveelheid glyfosaat. Deze standaard oplossing bevat een bekende 

hoeveelheid glyfosaat. De standaardoplossing wordt als 100 procent aanwezig 

glyfosaat uitgedrukt. De volgende metingen zijn met de standaard oplossing 

vergeleken. 



P a g i n a | 19 

11 Februari 

2009

6. RESULTATEN 



In dit hoofdstuk worden de resultaten weergegeven. Eerst wordt een tabel gegeven 

van de verkregen analyses. Daarna wordt elke gevonden waarde toegelicht. 

De genomen monsters zijn geanalyseerd door Rob Vermeulen in het laboratorium 

van ROC de Leijgraaf te Oss. De analyses zijn uitgevoerd met behulp van een 

gaschromatograaf. De gaschromatograaf geeft pieken van verschillende stoffen 

weer. Na vergelijken van de molaire massa van glyfosaat en hexaanzuur, is gebleken 

dat 1 mol hexaanzuur 1,5 keer kleiner in gewicht is ten opzichte van 1 mol glyfosaat. 

Tijdens het bereken bleek de oppervlakte van piek 1 de meest overeenkomende 

was. Na overleg met Rob Vermeulen en René Schoorl is besloten dat piek 1 

aangenomen wordt als glyfosaat. 

Ondergaand zijn de resultaten weergegeven in een grafische weergave. In bijlage 9.1 

is de bijbehorende tabel 

Grafiek 1 weergave percentuele afname 



P a g i n a | 20 

11 Februari 

2009

6.1. INTERPRETATIE 



De verkregen resultaten zijn allemaal vergeleken met de standaard verdunning. De 

concentratie glyfosaat is dan 0.18 mg/ml. Deze waarde is gesteld op honderd 

procent. Elk resultaat geeft dus een percentuele afname van glyfosaat weer. Deze 

kan vervolgens omgerekend worden naar mg/ml. 

Fles 1: Deze fles bevat het monster dat is verkregen na het glyfosaat onderzoek op 

het Aquaflow systeem Regular. Uit het resultaat blijkt dat ruim 83% van de 

toegevoegde glyfosaat is verwijderd. Er is nog 0,030 mg/ml glyfosaat over. 

Op voorhand was het niet bekend of het Aquaflow systeem zelf al glyfosaten kon 

afvangen. Dat blijkt uit de analyses wel zo te zijn. Dat is mogelijkerwijs te verklaren 

door de eigenschappen die het systeem al bezit. Namelijk afvangen van 

koolwaterstoffen en oliën in het filterdoek. Ook kan aan de losse onderdelen 

glyfosaat adsorberen. Bij de volgende flessen worden uitgelegd waarom. 


het Aquaflow systeem met een overmaat actief kool. Uit het resultaat blijkt dat bijna 

81% van het glyfosaat is verwijderd. Er is nog 0,035 mg/ml glyfosaat over. 

In eerste instantie wordt dezelfde afname verwacht van glyfosaat als bij fles 1. Maar 

bij deze proefopstelling was actief kool toegevoegd. Daardoor zou er een grotere 

hoeveelheid moeten worden afgevangen. Dit blijkt echter niet het geval te zijn. Wat 

hieruit opgemaakt kan worden is dat actief kool RB3 in deze mate geen significant 

verschil geeft. Echter was dit volgens de theorie wel verwacht. 


de opname van een Aquaflow infiltratiesteen. Uit het resultaat het onderzoek blijkt 

dat bijna 17% van de toegevoegde glyfosaat is verwijderd. Er is nog 0,150 mg/ml 

over. 

De infiltratiesteen van het Aquaflow systeem heeft weinig glyfosaat verwijderd. Dat 

is ook logisch omdat een steen haast geen adsorptie coëfficiënt heeft. Er kunnen dus 

geen glyfosaten aan de steen adsorberen. 


de opname van het Aquaflow split. Uit het resultaat blijkt dat ruim 80 % van de 

toegevoegde glyfosaat is verwijderd. Er is nog 0,035 mg/ml glyfosaat over 

Het Aquaflow split is gemaakt van de hardste vorm van basalt. Wat de 

stofeigenschappen van basalt zijn is onbekend. De verwachting is dat glyfosaat daar 

dus goed aan zal adsorberen. Waar het glyfosaat in elk geval aan kan adsorberen zijn 

de verontreinigingen die aan het split zitten. 



P a g i n a | 21 

11 Februari 

2009




de opname van de Aquaflow vlijlaag. Uit het resultaat blijkt dat ruim 90 % van de 

toegevoegde glyfosaat is verwijderd. Er is nog 0,018 mg/ml glyfosaat over. 

De vlijlaag is gemaakt van een harde zandsteen. De flinke afname van glyfosaat is 

daardoor deels te verklaren. Zandsteen staat bekend om het feit dat glyfosaten daar 

goed aan adsorberen. Daarbij komt dat de verontreiniging die aan de vlijlaag zit ook 

een adsorptiecapaciteit bevat. Daardoor zal de zandsteen veel glyfosaten kunnen 

afvangen. 


de opname van het Aquaflow filterdoek. Uit het resultaat blijkt dat bijna 91 % van de 


Het filterdoek is het onderdeel van het Aquaflow systeem die de koolwaterstoffen 

en het olie opvangt. Het filterdoek staat bekend om het feit dat die geen polaire 

stoffen doorlaat. En omdat glyfosaat een polaire stof is zal deze dus in grote mate 

worden afgevangen in de vlijlaag, totdat de verzadiging is bereikt. 


de opname van het Aquaflow grind. Uit het resultaat blijkt dat bijna 78 % van de 


Het grind is gemaakt van een harde kalksteen. Uit het resultaat blijkt dat glyfosaat 

redelijk goed aan harde kalksteen adsorbeert. Een directe verklaring hiervoor kan 

niet gegeven worden. Ook als in de vorige proefopstellingen kan het glyfosaat 

gebonden zijn de verontreiniging die aan het grind zit. 


de opname van het Aquaflow infiltratiedoek. Uit het resultaat blijkt dat bijna 70 % 

van de toegevoegde glyfosaat is verwijderd. Er is nog 0,054 mg/ml glyfosaat over 

De stofeigenschappen van het infiltratiedoek zijn niet bekend. Toch kan een 

mogelijke verklaring hierin gezocht worden. 



P a g i n a | 22 

11 Februari 

2009



Fles 9 t/m 12: Deze flessen bevatten de monsters die zijn verkregen na het glyfosaat 

onderzoek op de opname van actief kool. Er zijn verschillende hoeveelheden 

gebruikt respectievelijk 5, 10, 50 en100 gram. De resultaten geven aan dat bij 5 gram 

actief kool ruim 60 procent glyfosaat wordt verwijderd. Er blijft dan nog 0,071 mg/ml 

glyfosaat over. Bij 10, 50 en 100 gram wordt steeds ruim 70 procent verwijderd. Er 

blijft dan nog ongeveer 0,050 mg/ml glyfosaat over. 

Naar aanleiding van de theorie was verwacht dat actief kool een overgrote 

hoeveelheid glyfosaat kan adsorberen. Uit analyses is gebleken dat dit minder is dan 

verwacht. Hiervoor kunnen enkele verklaringen gegeven worden: 

Een daarvan is dat Norit RB3 is gebruikt. Norit RB 3 is specifiek bedoel voor 

het adsorberen van ethanol. Het kan zijn dat deze vorm van actief kool in 

mindere mate glyfosaten kan adsorberen; 

Een tweede mogelijkheid is dat de contacttijd van glyfosaat met actiefkool 

te kort is geweest. Door de korte contacttijd kan het zijn dat de glyfosaten 

nog niet geadsorbeerd zijn aan het actieve kool. 

De gegevens van de analyses kunnen onbetrouwbaar zijn omdat ze enkelvoudig zijn 

uitgevoerd. Daarnaast is er geen puur glyfosaat gebruikt maar een 

bestrijdingsmiddel dat glyfosaat bevat. Hierdoor ontstonden er meerder pieken in de 

analyses. Dit bemoeilijkt de interpretatie van de gegevens. 



P a g i n a | 23 

11 Februari 

2009

7. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN 

7.1. CONCLUSIE 



In dit hoofdstuk worden de conclusie en aanbevelingen gegeven. De conclusie zal 

duidelijk maken wat de bevindingen van het onderzoek zijn. Dus wat de gevonden 

resultaten betekenen. En natuurlijk een terugkoppeling naar de theorie. De 

aanbevelingen zullen suggesties aangeven voor een vervolg onderzoek. En eventuele 

toepasbaarheid van actief kool in het Aquaflow-systeem. 

Uit de verkregen resultaten blijkt dat nooit alle glyfosaten verwijderd zijn. Wel zijn er 

verschillen in resultaten tussen de verschillende materialen die onderzocht zijn. 

De verwachting was dat actief kool een grote hoeveelheid glyfosaat kan adsorberen. 

Het literatuur onderzoek heeft deze verwachting ook ondersteund. De vraag bleek of 

in de praktijk actief kool glyfosaat kon verwijderen. Zo ja, in welke mate? 

Uit het onderzoek is gebleken dat actief kool wel degelijk glyfosaat kan verwijderen. 

Dat gebeurt door de adsorptie van glyfosaat aan actief kool. De resultaten van fles 9 

t/m 12 geven aan dat actief kool tot bijna 75% wordt verwijderd. Bij een hoeveelheid 

van 5 gram actief kool wordt er 65% verwijderd. Als twee keer zoveel actief kool 

wordt gebruikt wordt er al ruim 70% verwijderd. Wanneer 50 en 100 gram wordt 

toegevoegd is het verschil in opname dusdanig klein dat het niet meer in verhouding 

staat met de kosten. 

Echter uit onze proefopstelling van het Aquaflow-systeem blijkt dat de toevoeging 

van actief kool geen groot verschil geeft. Dat lijkt te komen door de losse onderdelen 

van het Aquaflow-systeem. Ze verwijderen afzonderlijk steeds een groot percentage 

glyfosaat. 

Doordat alle losse onderdelen van het Aquaflow-systeem ook glyfosaten afvangen 

lijkt het niet nodig om actief kool toe te voegen. Maar bij de losse onderdelen kan 

het glyfosaat niet geadsorbeerd worden, en dus kan het na verloop van tijd ook weer 

worden uitgespoeld. Dit is niet gewenst. 

Indien actief kool wordt gebruikt, zal de verontreiniging geadsorbeerd worden. Deze 

kan dan na verloop van tijd eruit worden gehaald, en geregenereerd 2 worden. Dit 

kan samenvallen met de standaard reiniging van het Aquaflow systeem welke elke 

25 jaar plaatsvindt. 

Een andere conclusie kan zijn dat de meetresultaten niet valide zijn. Er kunnen 

fouten gemaakt zijn met het meten met de gaschromatograaf. Ook kan, in de tijd die 

tussen de monstername en de analyse, de glyfosaat al voor een deel zijn afgebroken. 

2 Zie hoofdstuk 4.3 bladzijde 16 “regenereren” 



P a g i n a | 24 

11 Februari 

2009

7.2. AANBEVELINGEN 



De aanbeveling die gemaakt kan worden is dat actief kool wel toegevoegd moet 

worden aan het Aquaflow-systeem. De reden hiervoor is dat actief kool volgens de 

literatuur en aan de hand van het onderzoek duidelijk aangeeft dat het glyfosaat 

adsorbeert. Actief kool is ook beschikbaar in een soort deken. Dit zou de 

toepasbaarheid in een Aquaflow-systeem kunnen verhogen. 

Maar om een definitief advies te geven wordt het volgende aanbevolen: 

Vervolgonderzoek naar de losse onderdelen van het Aquaflow systeem en in 

welke mate deze het glyfosaat afvangen; 

o Tijdens de vervolgonderzoeken kan de contacttijd gevarieerd 

worden ; 

o Er kan gekeken worden hoe de losse onderdelen reageren op de 

pure stof glyfosaat; 

Vervolgonderzoek naar de mogelijke afbraak van glyfosaat in het Aquaflow 

systeem; 

Vervolgonderzoek naar de hoeveelheden glyfosaat die door actief kool 

kunnen worden afgevangen en welke vorm van actief kool het beste 

toepasbaar is. 



P a g i n a | 25 

11 Februari 

2009

8. BRONVERMELDING 

[1] 



http://www.roundup.nl/Productgroepen/Onkruidbestrijding/Roundup_Evolution/U 

Werking_glyfosaat 

[2] Monsanto (2005), Backgrounder: Glyphosate and Environmental Fate 

Studies. 

[3] Stephen en Heather (1999), Factors affecting the loss of six herbicides 

from hard surfaces. 

[4] Ree C.M. (1998), Onkruidsmiddelen op bestrating. 

[5] Staat N et. al. (2002), AMPA; inventarisatie van bronnen in Nederlands 

oppervlaktewater. 

[6] Cox C. (2004), Journal of pesticide reform: Herbicide factsheet; Glyphosate 

(24,4). 

[7] http://www.aquaflow.nl/body.php?page=157 

[8] http://www.aquaflow.nl/body/php?page=177 

[9] Bron: BBT-kenniscentrum, VITO, 2004 http:/www.emis.vito.be/ 



P a g i n a | 26 

11 Februari 

2009

9. BIJLAGE 

9.1. TABEL MEETGEGEVENS 

Percentuele afname 

van Glyfosaat (%) 



Glyfosaat in de 

fles (mg/ml) 

fles 1 Aquaflow zonder 

actief kool 83,3 0,030 

fles 2 Aquaflow met 

actief kool 80,7 0,035 

fles 3 Steen 16,9 0,150 

Fles 4 Split 80,6 0,035 

Fles 5 Vlijlaag 90,2 0,018 

Fles 6 Filterdoek 90,7 0,017 

Fles 7 Steenslag 77,6 0,040 

Fles 8 Infiltratiedoek 69,9 0,054 

Fles 9 Actief kool-5gr 60,4 0,071 

Fles 10 Actief kool-10 gr 70,3 0,053 

Fles 11 Actief kool-50 gr 73,0 0,049 

Fles 12 Actief kool-100gr 74,0 0,047 

Tabel 1: resultaten glyfosaat analyse. 



P a g i n a | 27 

11 Februari 

2009

Download het rapport van de HAS Den Bosch - Aquaflow

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?