De Ziekte van Alzheimer: genezen, behandelen of voorkomen ... - GAB
De Ziekte van Alzheimer: genezen, behandelen of voorkomen ... - GAB
De Ziekte van Alzheimer: genezen, behandelen of voorkomen ... - GAB
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>De</strong>mentia<br />
<strong>De</strong> <strong>Ziekte</strong> <strong>van</strong> <strong>Alzheimer</strong>:<br />
<strong>genezen</strong>, <strong>behandelen</strong> <strong>of</strong><br />
<strong>voorkomen</strong>?<br />
Age-related disorder<br />
Age<br />
(years)<br />
Prevalence <strong>of</strong><br />
dementia in<br />
Western Europe (%)<br />
60–64 0.9 ± 0.1<br />
65–69 1.5 ± 0.2<br />
70–74 3.6 ± 0.2<br />
75–79 6.0 ± 0.2<br />
80–84 12.2 ± 0.8<br />
≥85 24.8 ± 1.0<br />
Christine Van Broeckhoven<br />
Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep<br />
<strong>De</strong>partement Moleculaire Genetica<br />
Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB)<br />
&<br />
Laboratorium voor Neurogenetica<br />
Instituut Born-Bunge (IBB)<br />
&<br />
Universiteit Antwerpen<br />
Worldwide:<br />
25 million dementia patients<br />
4.6 million new patients per<br />
year<br />
One new dementia patient<br />
every 7 seconds…<br />
Increasing life expectancy<br />
Number <strong>of</strong> people with dementia<br />
doubles every 20 years!<br />
DEMENTIE IN BELGIË<br />
• Schatting aantal dementerenden:<br />
> 65 jaar 6,3 – 9.3 %<br />
> 85 jaar 26,4 %<br />
> 90 jaar 34,8 %<br />
• Aantal ouderen > 60 jaar:<br />
2000: 2.249.411 <strong>of</strong> 21,9%<br />
2050: 3.500.000 0f 32,5%<br />
• Aantal dementerende:<br />
2000: 152.000<br />
2010: 276.000<br />
Ferri et al., 2005<br />
DEMOGRAFISCHE GEGEVENS<br />
• Bevolking veroudert<br />
– Toename in de levensverwachting: de<br />
mensen worden ouder<br />
– Daling <strong>van</strong> het aantal geboortes: er<br />
worden minder kinderen geboren<br />
•Oude bevolking<br />
– Toename in het aantal “ouderen”: mensen<br />
<strong>van</strong> 65 jaar en ouder<br />
– <strong>De</strong> gemiddelde leeftijd <strong>van</strong> de bevolking<br />
neemt toe<br />
<strong>De</strong>mentia subtypes<br />
Grote Hersenen<br />
Hippocampus<br />
Amygdala<br />
Kleine Hersenen<br />
Spreken<br />
Hersenstam<br />
Frontale kwab<br />
Pariëtale kwab<br />
Spreken<br />
Cognitie<br />
Lezen<br />
Proeven<br />
Spreken<br />
Zien<br />
Horen<br />
Ruiken<br />
Occipitale kwab<br />
Temporale kwab<br />
ORGANISATIE<br />
1
INFORMATIE NETWERK GEHEUGEN EN VEROUDERING<br />
Hersenen<br />
bevatten een<br />
netwerk <strong>van</strong><br />
hersencellen.<br />
Informatie<br />
wordt<br />
opgeslagen in de<br />
cellen en tussen<br />
de cellen<br />
uitgewisseld.<br />
<strong>De</strong>ndrieten<br />
Elektrische<br />
prikkel<br />
Axon<br />
Neurotransmitter<br />
Receptor<br />
ZIEKTE VAN ALZHEIMER<br />
<strong>De</strong> ziekte is genoemd naar de Duitse<br />
neuropsychiater Alois <strong>Alzheimer</strong><br />
(1864 – 1915)<br />
Hij beschreef in 1906 als eerste<br />
de kenmerkende microscopische<br />
veranderingen in het<br />
hersenweefsel <strong>van</strong> een<br />
51-jarige vrouw Auguste D.<br />
VERLOOP VAN DE ZIEKTE<br />
Stadium Verlies Tijd sinds start<br />
symptomen<br />
Milde geheugenstoornissen<br />
Interesses, initiatief 0.5 - 2 jaar<br />
Thuis, met steun Inzicht,<br />
oordeelvermogen<br />
Opgenomen in<br />
verpleeghuis<br />
Routine handelen,<br />
spraak<br />
Eindstadium Spontane activiteiten,<br />
beweging<br />
2 – 3 jaar<br />
3 - 8 jaar<br />
> 6 jaar<br />
Synaps<br />
Iedereen krijgt problemen met het<br />
geheugen bij het ouder worden!<br />
• Normaal verouderen<br />
– Vergeetachtigheid<br />
• Verlies <strong>van</strong> contactpunten tussen<br />
hersencellen (synapsen)<br />
• Pathologisch verouderen<br />
– <strong>De</strong>mentie<br />
• Verlies <strong>van</strong> hersencellen<br />
ALZHEIMER DIAGNOSE<br />
Klinisch onderzoek<br />
• Uitgebreid lichamelijk onderzoek en<br />
bevraging <strong>van</strong> patiënt en familieleden.<br />
Geheugentesten<br />
• Voornamelijk het korte (werk)geheugen<br />
Hersenscan (CT, MRI)<br />
• Verlies <strong>van</strong> hersencellen<br />
Vervolgonderzoek is nodig<br />
om na te gaan <strong>of</strong> er een<br />
evolutie is naar erger.<br />
NEURODEGENERATIE<br />
Een definitieve diagnose kan alleen gesteld<br />
worden na het overlijden <strong>van</strong> de patiënt.<br />
post mortem neuropathologisch onderzoek<br />
Van de hersenen:<br />
Verlies <strong>van</strong> hersencellen<br />
Hersenletsels<br />
– plakken – ophoping <strong>van</strong> eiwit amyloïde Aß<br />
– kluwen – draadvormige eiwitten tau<br />
– Aß amyloïde opstapeling in de bloedvaten<br />
Hersengebieden<br />
– geheugen en cognitie (hippocampus)<br />
2
AD: Diagnosis<br />
<strong>De</strong>finitive diagnosis post mortem<br />
– Plaques – amyloid β (Aβ)<br />
– Neur<strong>of</strong>ibrillary tangles –<br />
hyperphosphorylated tau<br />
– Neuron and synapse loss in<br />
vulnerable brain regions<br />
brain atrophy<br />
AD Control<br />
Aβ Aβ<br />
Tau<br />
Diffuse plaque <strong>De</strong>nse-core plaque Neur<strong>of</strong>ibrillary tangles<br />
ALZHEIMER RISICOFACTOREN<br />
• Leeftijd<br />
Hoe gezond <strong>of</strong> ongezond men ook leeft, de kans<br />
om dement te worden stijgt met de jaren.<br />
• Familiale belasting<br />
– Familieleden met de ziekte<br />
• Vrouw zijn<br />
– Weinig <strong>van</strong> het grote vrouwelijke hormoon<br />
oestrogeen na de menopauze<br />
>>> gebruik <strong>van</strong> hormoontherapie<br />
• Andere ziekten<br />
– Suikerziekte, ziekte <strong>van</strong> Parkinson, enz.<br />
– Slagaderverkalking, hoge bloeddruk<br />
>>> gezonde voeding (onverzadigde vetzuren)<br />
MULTIFACTORIELE ZIEKTEN<br />
Aantal Patiënten<br />
moleculaire<br />
genetica<br />
genetische epidemiologie<br />
epidemiologie<br />
genetica genetica +<br />
omgeving<br />
omgeving<br />
Genetica Omgeving<br />
Jonger Ouder<br />
ALZHEIMER PATHOLOGIE<br />
Communicatie tussen de hersencellen wordt bemoeilijkt <strong>of</strong><br />
gaat verloren.<br />
GENETISCHE<br />
VOORBESTEMMING<br />
• Hersenziekten hebben een genetische<br />
achtergrond = biologische erfenis (DNA).<br />
• Genetische pr<strong>of</strong>iel <strong>van</strong> elk individu wordt<br />
bepaald door meerdere genetische<br />
factoren.<br />
• Je levensstijl, je omgeving, je gedrag en<br />
tal <strong>van</strong> andere niet-biologische elementen<br />
dragen bij tot je genetische pr<strong>of</strong>iel.<br />
– Geheugen, hersencellen, veroudering,…<br />
GENETISCHE VERSCHILLEN<br />
Erfelijke code - DNA<br />
...C C A T T G A C...<br />
…G G G T A A C T G...<br />
...C C G T T G A C...<br />
…G G G C A A C T G...<br />
Er zijn 3 miljoen verschillen<br />
tussen twee mensen (0.1 %)<br />
= genetische identiteit<br />
3
ERFELIJK RISICOPROFIEL<br />
In oudere <strong>Alzheimer</strong> patiënten wordt het<br />
risico veroorzaakt door een samenspel<br />
<strong>van</strong> erfelijke en omgevingsfactoren.<br />
Sommige factoren tellen op en verhogen<br />
je risico, anderen tellen af en verlagen<br />
je risico > rekensom<br />
Erfelijke factoren zijn vervat in de<br />
genetische verschillen die werden<br />
doorgegeven door BEIDE ouders.<br />
> genetisch risicopr<strong>of</strong>iel.<br />
APOLIPROTEÏNE E - APOE<br />
• Gevoeligheidsgen voor <strong>Alzheimer</strong><br />
dementie<br />
• Drie vormen APOE2, APOE3 en APOE4<br />
•APOE4verhoogt de kans op dementie<br />
met ongeveer 5%<br />
• Tweemaal APOE4 verhoogt de kans op<br />
dementie met ongeveer 10%<br />
AD/A<br />
AD/B<br />
Niet alle dragers <strong>van</strong> een APOE4 vorm<br />
worden ziek!<br />
BELGISCHE FAMILIES<br />
GEVOELIGHEIDSGENEN<br />
Patiënten Gezonde individuen<br />
= dragers <strong>van</strong> een DNA variant<br />
ERFELIJKE DEMENTIE<br />
• Bij jongere <strong>Alzheimer</strong> patiënten ziet men vaak<br />
nog andere patiënten in de familie.<br />
– Positieve familiegeschiedenis<br />
• Eerste symptomen voor de leeftijd <strong>van</strong> 65 jaar<br />
– Preseniele dementie<br />
• Jonge dementie < 1% <strong>van</strong> de patiënten<br />
• In < 0.1 % ziet men een overerving <strong>van</strong> generatie<br />
tot generatie<br />
– Autosomaal dominant - Eén fout gen<br />
– Kind <strong>van</strong> een zieke ouder heeft aan risico <strong>van</strong> 50%<br />
• Dragers worden ziek met een uitgesproken<br />
kliniek en pathologie<br />
POSITIONELE KLONERING<br />
Familie → Chromosoom → Gen<br />
AB CD<br />
BD AC BC AD<br />
Segregatie Klonering Mutaties<br />
Ex 3<br />
Ex 2<br />
Ex 1<br />
4
Chromosoom 21<br />
FOUTE GENEN<br />
- Amyloïde voorloper eiwit (APP) (13.5 %)<br />
Chromosoom 14<br />
– Preseniline 1 (PS 1) (81 %)<br />
Chromosoom 1<br />
– Preseniline 2 (PS 2) (5.5 %)<br />
Totaal aantal <strong>van</strong>daag: 199 fouten in 449<br />
<strong>Alzheimer</strong> families wereldwijd!<br />
Er zijn nog <strong>Alzheimer</strong> genen!<br />
AD: Genetics<br />
Amyloid precursor protein<br />
http://www.molgen.ua.ac.be/ADMutations/<br />
Aβ42:Aβ40 ratio<br />
Elevated by FAD mutations in<br />
patients’ brain and biological fluids<br />
& transgenic mice and cells<br />
ZIEKTEPROCES<br />
eiwit fout eiwit<br />
Tau kluwen<br />
mutatie<br />
celdood<br />
beta-sheet<br />
Neurodegeneratie<br />
Presenilin<br />
samenklitten<br />
neerslaan<br />
Amyloïde<br />
plakken<br />
AD: Genetics<br />
Familial AD Genes bearing causal AD mutations<br />
– Amyloid precursor protein (APP)<br />
– Presenilin 1 (PS1 or PSEN1)<br />
– Presenilin 2 (PS2 or PSEN2)<br />
http://www.molgen.ua.ac.be/ADMutations/<br />
DNA DIAGNOSTIEK<br />
• Symptomatische DNA diagnostiek<br />
– Patiënten jonger dan 70 jaar<br />
– In jonge <strong>Alzheimer</strong> patiënten testen we eerst<br />
voor de aanwezigheid <strong>van</strong> fouten in APP en PS1<br />
– Mutaties komen voor in 5 tot 20% afhankelijk<br />
<strong>of</strong> er een familiale voorgeschiedenis is.<br />
• Presymptomatische en Prenatale<br />
diagnostiek enkel in families met gekende<br />
mutatie en na een medisch genetisch<br />
consult.<br />
THERAPIE<br />
• Bestaande medicaties zijn gericht op het<br />
herstellen <strong>van</strong> de neurotransmitter balans<br />
(acetylcholine) > remediëren<br />
• Nieuwe therapieën zijn gericht op het<br />
<strong>voorkomen</strong> <strong>of</strong> vertragen <strong>van</strong> het afsterven<br />
<strong>van</strong> hersencellen > preventief<br />
• Verminderen <strong>van</strong> de amyloïde plakken door<br />
afremmen <strong>van</strong> de productie, het <strong>voorkomen</strong><br />
<strong>van</strong> de aggregatie, en/<strong>of</strong> versnellen <strong>van</strong> het<br />
afbraakproces > <strong>genezen</strong>?<br />
5
ANTWERPSE ONDERZOEKERS<br />
Marc Cruts<br />
Samir Kumar-Singh<br />
Jessie Theuns<br />
Kristel Sleegers<br />
Julie Van der Zee<br />
Bianca Van Broeck<br />
Daniel Pirici<br />
Nathalie Brouwers<br />
Ilse Gijselinck<br />
Karen Nuytemans<br />
Hans Wils<br />
Karolien Bettens<br />
Sandra Pereson<br />
Gernot Kleinberger<br />
Bram Meeus<br />
Marleen Van den Broeck<br />
Ellen Corsmit<br />
Ivy Cuijt<br />
Helen Van Miegroet<br />
Geert Joris<br />
Githa Maes<br />
Karin Peeters<br />
Maria Mattheijssens<br />
Christine Van Broeckhoven<br />
6
Change language