KNIP-PERS

KNIP-PERS
KWARTAALBLAD VOOR PAPIERKNIPKUNST
30ste jaargang december 2013

Op het scherp
van de snede
1
Joke en Jan Peter Verhave
Zo kan het thema van de Duitse knipkunst tentoonstelling worden vertaald: “Randscharf – Scherenschnitt
heute”. In het stadje Gräfrath vlakbij Solingen in het Ruhrgebied exposeren 54 knipkunstenaars
tot 10 november hun werk in het Deutsches Klingenmuseum. Dat is een zeer toepasselijke plaats, want
een kling is een mesheft, en Solingen is vanouds het centrum van fijne metaalindustrie: messen,
scharen en eetbestek, en vroeger ook zwaarden, sabels en ander gevechtsmateriaal. Onze uitdrukking
‘over de kling jagen’ past daarbij.
Wij waren uitgenodigd om de
opening mee te maken door de
secretaresse, Gundel Zimmermann
en haar echtgenoot Haio. Ook
Frouke Goudsman en haar man
waren aanwezig, en we hebben
genoten van een grote verscheidenheid
van werk en techniek met
papier. Het bestuur van de
Deutsche Scherenschnittverein
heeft zowel traditionele amateurknippers
als beroepskunstenaars
uitgenodigd en dat heeft geresulteerd
in een afwisselende en
boeiende verzameling van ongeveer
honderd werkstukken.
In de wandelgangen, en daags
daarvoor tijdens de ledenvergadering,
bleek dat het bestuur van de
Verein met dezelfde problemen
kampt als het onze, namelijk
veroudering, weinig bekendheid,
weinig jonge aanwas, weinig
interesse bij beroepskunstenaars
die met papier werken.
2
Tegelijkertijd is het bemoedigend,
dat de nieuwe voorzitter een jonge
vrouw is, Antje Buchwald, met een
kunsthistorische achtergrond (en
een pasgeboren baby). Zij was lid
van de jury, die de inzendingen
beoordeelde.
8

3
De kunsthistorica Professor Diemut Schilling
hield een boeiende voordracht over hoe kunstenaars
zich verhouden tot de gemeenschap.
Ze krijgen bijvoorbeeld een opdracht. Maar ze
kunnen ook gewoon iets moois maken en
hopen dat er een koper voor te vinden is. Of
ze stellen een misstand aan de kaak en komen
daardoor dicht in de buurt van de politiek.
Toen kunstenaars abstract gingen werken,
namen ze als ’t ware afscheid van de gewone
mensen. Maar nu is het begrip participatie
weer in. Kunst vormgeven, samen met burgers,
b.v. in de openbare ruimte (graffitimakers).
Zelf werkte ze samen met schoolkinderen,
die ze in allerlei houdingen silhouetteerde
en het resultaat vervolgens op kale
muren schilderde. Leerzaam om te proberen
of en hoe zulke ideeën ook met knipkunst te
bereiken zijn.
Daarmee werd ook duidelijk dat de Verein, net
als de NVvP, worstelt met het begrip dilettantisme,
maar Antje wijst erop dat dit woord
oorspronkelijk de betekenis had van ‘plezier
hebben in’. Met dat plezier is de knipkunst
geworden wat het nu is en de amateurs en
autodidacten (mensen die zichzelf de knip/
snijvaardigheid leerden) hebben allemaal geoefend
en volgehouden en zichzelf of elkaar
ontwikkeld. Daarom is ‘dilettantisme’ in de
minachtende betekenis van tegenwoordig niet
van toepassing, evenmin als het woord
‘oubollig’. Knippers ontwikkelen zich tot een
bepaalde hoogte, maar als er daarna geen
bemoediging volgt van anderen met een verschillende
insteek of opleiding, groeien ze niet
verder. Talent kun je ontwikkelen!
De knipperij is een vorm van ‘decoratieve
kleinkunst’ en de tentoonstelling laat zien dat
kunstenaars daarin tot grote hoogte kunnen
stijgen, maar tegelijk kunnen zij zich aan elkaar
optrekken en ideeën uitwisselen. Het is
heel goed als wij, amateurs, daarin een zetje
kunnen krijgen van mensen met een grafische,
kunst-academische of kunst-historische
opleiding. Ons bestuur werkt daar nu al aan;
tenslotte moeten we onze traditie ontwikkelen
en doorgeven, om de UNESCO-waardering
waardig te blijven.
9

Een ander idee om uit te werken is
om een officiële Knipdag op alle
basisscholen te organiseren, waarbij
kinderen creatief leren werken met
de schaar, zelf verhalen vorm geven,
en meer leren dan plaatjes uitknippen.
Dat betekent dus tegelijk
instructie van de leerkrachten en een
plekje in het onderwijsprogramma.
Ambitieus, zo’n landelijk project,
maar ons bestuur is in die richting op
weg.
De Scherenschnittverein heeft
ongeveer 250 leden. Doordat
Duitsland zo groot is en het aantal
leden gering, en daardoor minder
vrijwilligers, heeft het bestuur meer
kosten. Daarom werd besloten om
de contributie te verhogen tot € 45.
Zover hoeven wij in Nederland niet te
gaan, maar het lidmaatschap van de NVvP (€ 25 )
zal in komende jaren niet meer voldoende zijn om
alle kosten te dekken.
Intussen heeft het Duitse bestuur te kennen gegeven
dat men prijs stelt op een nauwere samenwerking
met het onze. Het verschil in taal hoeft
daar geen echte belemmering te zijn (er zijn al
een paar artikeltjes van ons in hun blad verschenen;
dat kan ook omgekeerd). We laten gewoon
de schaar spreken!
Afbeeldingen
1. Voor het Klingenmuseum
2. Insnijdende ervaringen, Bettina Günst,
(50 x 35 cm)
3. Strepenwereld, Heinz Pfister (22 x 32,5 cm)
4. Schrik, Helmut Heckner (11 x 15 cm)
5. Papierentheater, Gunthild Zimmerman,
(28 x 18,1 cm)
4
10
5

Mevr. M.E.Tiersma Ria Tervoort-Bohmenn Mevr.A.A. Reijenga
Sip Poortinga
Tini van Wieren
Truus Stokkers
Janny Eding
Sjoukje Menger
Jet Nagelkerke
13

KNIPPEN met MARIA en ENRIQUE
Wies Palma
Een kniples aan twee kinderen: Een leuke ervaring want ik heb
alleen maar lessen aan volwassenen gegeven. Maar Maria en
Enrique zijn twee reuze enthousiaste kinderen en alles liep eigenlijk
vanzelf. We knipten eerst een paar reepjes, recht en
gebogen. Ervaren knippers doen dat ook vaak en dat noemen
zij ‘inknippen’ dat wil zeggen: even wennen aan de schaar en
het papier. Als echte knippers deden wij dat dus ook!
Toen ik destijds leerde knippen, begonnen
we met een hart. Je hoeft dan eigenlijk
maar een half hart te knippen want als
je het openvouwt, krijg je een heel hart.
Nu heb ik eigenlijk al een geheim van de
knippers verklapt, want dubbelknippen
gebeurt vaak in de knipkunst. En knippers
zijn ook nog eens heel slimme mensen,
want met dat hart verzinnen ze een
zwaan. Wij probeerden het en het lukte.
We knipten zelfs een vleugeltje uit de
zwaan. Leuk hoor! Pas leren knippen en
Maria en Enrique knipten nu al zwanen!
Het dubbelknippen vonden we best wel
spannend en we besloten hiermee verder
te gaan. Wat zou je nog meer dubbel
kunnen knippen? Eigenlijk van alles
wel .Vogels? Vlinders? Ja vlinders, dat
zijn niet zulke moeilijke dieren. Verzin
maar eens een vlinder. Of eigenlijk een
halve vlinder! Knip leuke figuurtjes uit de
vleugels en zet na het uitknippen de vleugels
een beetje rechtop.
Na de vlinders knipten we nog een vogel
dubbel, die moest je in z'n geheel knippen,in
tegenstelling tot de vlinders.
Dat was een beetje moeilijker maar ondertussen
hadden mijn knippers al allerlei
plannetjes bedacht en met hun
eigen ideeën gingen ze toen zelf verder.
Ik was als het ware overbodig geworden.
Maria ging heel doelgericht
aan de slag. Ook heel zorgvuldig.(zie
de twee sierlijke vogeltjes). Enrique had
een andere insteek: Ik knip eerst iets
dubbel en dan kijk ik wat het geworden
is en dan ga ik daarmee verder. Een
leuk idee Enrique en ook heel spannend.
(Het is een soort vaas geworden).
Zo verliep mijn eerste les aan dit
tweetal. Natuurlijk vergt een les aan
een klas of groep een andere instelling;
Ik heb nu veel geïmproviseerd. Mijn
ervaring met deze les is, dat als je in
het begin bepaalde dingen aangeeft,
kinderen het initiatief kunnen overnemen.
De aloude knipregel ‘Het papier
draaien en niet de schaar’ heb ik achterwege
gelaten. Bij kinderen werkt deze
regel remmend. Nu gingen ze lekker
vrij aan de slag en ik genoot van hun
spontaniteit
▲geknipt door Maria
▼ geknipt door Enrique
Let bij de knipsels op de twee sierlijke vogels die Maria zo uit de hand heeft geknipt!
Maar ook de stoere hondenkop van Enrique is schitterend. Verder zijn er motivaties
bij van de kinderen waarom ze wilden knippen. Heerlijk dat zo'n stoere knul vertelt
dat je er rustig van wordt.
17

KERSTINSPIRATIE
Ursula Vögtlin
Bovenstaand en rechts knipwerk van Ursula
Kühnemann uit haar boekje Scherenschnitte
eine alte Kunst in neuer Form.
Geke Scholing
Jenny Weick
Ditteke den Haan maakte
kubussen met knipwerk
erop. Een idee voor een
kerstversiering?
20

NEULES
Een geknipte kersttraditie op Mallorca
Peter Diemer.
Op Mallorca wordt nog altijd de traditie in ere gehouden
om als kerstdecoratie papieren doilies te
maken, de zogenaamde ‘neules’. Wij kennen
doilies onder andere als ronde kleedjes van kant
en ook als papieren kleedje onder een gebakje.
Van oorsprong werden de neules op Mallorca uit
ouwels geknipt, later werden ze geknipt en gesneden
uit wit papier met de meest uiteenlopende
afbeeldingen. Oorspronkelijk waren de neules
dus gemaakt van een eetbaar soort brood.
Deze ouwels zijn tegenwoordig ook nog altijd te
koop als opgerolde wafeltjes.
De neules werden in de kerk opgehangen voor
de Kerstavond. Tijdens de middernachtmis op
Kerstavond werd in de kerken een Gregoriaans
liturgisch drama gezongen ‘el Cant de la Sibil·la’.
Na afloop hiervan werd met een zwaard het
snoer, waaraan de neules vast zaten, doorgesneden.
De neules kwamen naar beneden en de
gehele aanwezige gemeente kon eten van de
neules. Helaas werd de draad ook wel eens vóór
het einde van de dienst doorgesneden. De daaruit
voortvloeiende chaos heeft ertoe geleid dat
de kerk dit gebruik verboden heeft.
Vele jaren geleden werden neules opgehangen
in kerken aan het altaar of de belangrijkste lamp,
een zogenaamde Salomo.
30
Vervolgens functioneerden de neules als een
soort religieuze agenda. De priesters konden via
de neules de dorpelingen (poblers) laten weten
hoeveel weken en dagen er zaten tussen Kerst
(Navidad) en Aswoensdag (Dimecres de Cendra)
in dat betreffende jaar. Het aantal neules,
dat werd opgehangen in de kerk, was net zo
veel als het aantal dagen tot en met Aswoensdag.
Soms werden er grote neules gebruikt (20
cm rond) voor het aantal weken en kleinere neules
(10 cm rond) voor de resterende dagen.
Naarmate het oecumenische jaar naar Dimecres
de Cendra vorderde, werden neules één voor
één verwijderd en aan trouwe gemeente leden
gegeven.

De geometrische patronen of figuratieve taferelen
in de neules werden destijds veelal gemaakt
door monniken en nonnen met behulp van een
schaar of een scherp mes.
Maar vandaag de dag worden de neules nauwelijks
meer gebruikt als kalender in de kerk. In
plaats daarvan worden de neules nu louter voor
sier - en decoratieve doeleinden gebruikt en
worden de meeste kerken versierd met een onbepaald
aantal witte papieren cut-outs. Ook hangen
ze voor de ramen van winkels en huizen.
Deze verandering is eigenlijk heel jammer, want
zo gaat er een charmante traditie verloren.
Ook nu zijn de mooiste neules van papier en
met de hand geknipt of gesneden. Ze worden
nog steeds verkocht voor charitatieve doeleinden,
maar neules zijn steeds moeilijker te vinden.
In Palma zijn er nog een aantal boekhandelaren
die ze verkopen. Soms zijn ze ook nog op
kerstmarkten te koop. Maar pas op: de meeste
neules komen tegenwoordig uit China en worden
machinaal gemaakt van plastic!
Zo had iedereen dus een duidelijk beeld van de
periode die steeds korter werd. Is dit niet slim!
Als voorbeeld: Van Kerst 2013 (Navidad) naar
Aswoensdag 2014 (Dimecres de Cendra) is
dat 57 dagen en dus zijn er 57 neules nodig.
Tellen we in weken en dagen, dan worden dit
acht grote neules en één kleinere voor de resterende
dag.
Voor knippers en knipsters zijn de neules een
leuke inspiratie voor een knipwerk ter versiering
van de periode rond de kerst. Op het internet
zijn vele voorbeelden van neules te vinden.
Ook als koekje is de Neula (in meervoud Neules)
nog steeds populair en wordt deze door de
Catalanen met Kerstmis gegeten. Het is dan een
soort biscuit die je in cava doopt (Catalaanse
champagne). Het wordt ook wel gegeten tijdens
de rest van het jaar, bijvoorbeeld als versiering
op een toetje of met ijs. Het is een heel dunne
krokante opgerolde laag van eiwit, bloem, boter
en suiker met een beetje citroen.
Dit artikel is met toestemming overgenomen uit
‘De Kerstgroep’, een uitgave van de Vereniging
‘Vrienden van de Kerstgroep’.
31