Het Staatse leger en de militaire revolutie van - Koninklijk ...

Het Staatse leger 501
merckelijcken langhen tijt voor sijne soldaten thien stuyvers des daeghs voor montcosten
te betalen in plaetse van [de gebruikelijke] vijff stuyvers [soldij] tot leeninge. 29
Naast de neiging van de overheid om haar directe betrokkenheid bij de krijgsmacht
zo klein mogelijk te houden, was ook het geïmproviseerde karakter van de oorlogvoering
in de zestiende en eerste helft van de zeventiende eeuw debet aan het uitblijven
van een structurele hervorming. Kort gezegd gaf de vroegmoderne staat de voorkeur
aan ad hoc oplossingen en trachtte hij de vaste kosten verbonden aan het krijgsbedrijf
zo laag mogelijk te houden. Tekenend is het in december 1586 door de Staten-Generaal
genomen besluit 'de militie tot so een kleyn getal geproportioneert na den staat der
finantiën [te] reduceren' dat zij voortaan maandelijks uit de gewestelijke bijdragen
betaald kon worden. 30 Alleen wanneer omstandigheden een grotere oorlogsinspanning
noodzakelijk maakten, namen de Staten-Generaal tijdelijk meer troepen in betaling.
Zodra de dreiging afnam werden deze weer zoveel mogelijk afgedankt. De regenten
gaven de voorkeur aan zulke voorlopige oplossingen. Aan het nemen van financiële
maatregelen waardoor een extra oorlogsinspanning bekostigd en de duur van de oorlog
mogelijk bekort kon worden, werd niet gedacht.
Deze verhouding tussen staat en leger en de verandering die daarin kwam ná 1660
komt het duidelijkst aan het licht door bestudering van de compagniehuishouding en
de wijze waarop de betaling van de troepen geregeld was. Zolang de kosten voor de
instandhouding van de compagnieën afgewenteld werden op de kapiteins en ritmeesters
en hun particuliere geldschieters, was de overheid niet in een positie om eisen aan
haar officieren te stellen. Een geregelde soldijbetaling en financiële compensatie voor
het aanvullen van door gevechtshandelingen veroorzaakte verliezen aan mensen en
materieel, vormden de onmisbare instrumenten om de strijdmacht te kunnen omvormen
van een losse verzameling compagnieën geleid door militaire ondernemers tot een
staand leger van beroepspersoneel in dienst van de overheid. De rest van het artikel
zal aan deze problematiek gewijd zijn.
De compagniehuishouding in het Staatse leger in de eerste helft van de zeventiende
eeuw
Aan de basis van de vroegmoderne legers stond zoals gezegd de compagnie, waarvan
in het Staatse leger de sterkte varieerde van 113 tot 200 man bij het voetvolk, terwijl
een compagnie te paard 100 ruiters telde. De eerste zorg van de kapiteins en ritmeesters
was het zekerstellen van het voortbestaan van hun compagnie, waarvan zij voor hun
broodwinning afhankelijk waren. Dit betekende dat er niet te veel troepen mochten
ontbreken en dat de bewapening en uitrusting in goede tot redelijke staat verkeerden.
De landsknechten waren met hun eigen wapens en uitrusting in dienst van de betaalheer
getreden. Eind zestiende eeuw was dat niet langer gebruikelijk. De compagniescommandanten
moesten daar toen voor zorgen. De voor de compagnie aangeschafte
29 NA, Archief van de Staten-Generaal (SG) 4979, Extract res. RvS 30 januari 1642.
30 NA, Collectie Van der Hoop 123, Aantekeningen van Adriaan van der Hoop (1701-1767), secretaris
van de RvS 1737-1748, over res. SG 4 december 1586.