Bekijk document - KpVV

Nieuwsbrief
Kenniscentrum Sociale veiligheid & mobiliteit Nummer 38
November 2010
Themadag Sociale Veiligheid in het openbaar vervoer
Scholierenproject, GVU in de praktijk
Op 14 oktober hield het Kenniscentrum Sociale
Veiligheid en Mobiliteit in Het Vechthuis in
Utrecht de jaarlijkse Themadag Sociale Veiligheid
in het openbaar vervoer. Dagvoorzitter was
Guy Hermans, KpVV.
In deze nieuwsbrief eerst een terugblik op het
ochtendprogramma, waarin het GVU voor een
beperkt aantal deelnemers een presentatie verzorgde
over het scholierenproject en daarbij
een indruk gaf van de sociale veiligheid rond
het busstation.
Daarna leest u over de themamiddag die door
meer mensen kon worden bijgewoond. Een 95-
tal deelnemers luisterden in het plenair gedeelte
naar gastsprekers over actuele onderwerpen
en kozen daarna twee van de vier deelsessies
over de laatste ontwikkelingen op het gebied
van sociale veiligheid in het openbaar vervoer
in Nederland. Hiervan geven wij een korte impressie.
Eric Valk, GVU, zet kort uiteen wat de kernpunten
van het sociale veiligheidsbeleid
van het GVU zijn. Centraal staat het gericht
inzetten van toezicht daar waar problemen te
verwachten zijn. GVU heeft ook gekozen voor
combi-functies: toezichthouder en buschauffeur.
Dat zorgt ervoor dat toezichthouders
weten wat het is om chauffeur te zijn en vice
versa. Daarnaast heeft het GVU een collegiaal
opvangteam ‘Collega’s vangen collega’s’. Dit
team vangt collega’s op die te maken hebben
gehad met of slachtoffer zijn geweest van een
(ernstig) incident. Deze opvang voorkomt
langdurig ziekteverzuim, wat zowel voor de
medewerker als het GVU prettig is.
In zijn presentatie besteedt Eric Valk veel
aandacht aan de aanpak van overlast van
scholieren in de bus. Het GVU is vanwege
deze aanpak dit jaar genomineerd voor de
Veilig Publieke Taak Award. Eric Valk: “Van
de chauffeurs kregen we veel signalen over
wangedrag van jongeren in de bus. Samen
met een aantal scholen zijn we een project
gestart. Een belangrijk onderdeel van dit
project is een ontmoeting die we organiseren
tussen de scholieren en de chauffeurs.
Zo ontstaat er zowel bij ons als bij de jeugd
een ander beeld van elkaar, we leren elkaar
kennen. Dat vertaalt zich terug in minder
overlast in de bus”.
In de gesprekken tussen chauffeurs en leerlingen
wordt ook gekeken naar de oorzaak
van de problematiek. Naast de gesprekken
biedt het GVU leerlingen een kans om een
maatschappelijke stage te volgen bij het vervoersbedrijf.
Die stage houdt in dat scholieren
meereizen als mystery guest en daarna
(onder begeleiding) in gesprek gaan met
de chauffeur. Daarin mogen zij suggesties
geven om de dienstverlening te verbeteren.
Confronterend voor de chauffeur en voor
de scholier. De eerste weet hoe zijn gedrag
wordt ervaren en de tweede ziet hoe lastig
het kan zijn om goed vervoer te verzorgen.
Ook zijn er scholieren die mee gaan op
kaartcontrole. Dat zijn intensieve trajecten
maar leiden wel tot resultaat! De aanpak
heeft ervoor gezorgd dat het aantal incidenten
rond het Via Nova college gedaald is van
20 naar 2 incidenten per jaar.
Na de presentatie maken de deelnemers een
korte rit met de dubbelgelede en de inductiebus
en kijken mee bij de ingangscontroles
op het busstation op het Jaarbeursplein.
1

Themamiddag ‘Sociale Veiligheid in het openbaar vervoer’
De plenaire sessie
Dagvoorzitter Guy Hermans opent de
bijeenkomst: Sociale veiligheid is een
breed begrip, waar een scala aan onderwerpen
onder valt. Dat blijkt ook wel uit
het gemêleerde gezelschap dat naar deze
themamiddag is gekomen. Om er een
aantal te noemen: er zijn vertegenwoordigers
van gemeenten, politie, vervoerders,
rijksoverheid, reizigersorganisaties, vakbonden,
provincies en stadsregio’s. Guy
Hermans geeft aan dat deze dag vooral
bedoeld is om met elkaar in gesprek te
gaan en informatie uit te wisselen over de
sociale veiligheid in het openbaar vervoer.
Uiteraard met als eindresultaat dat de
opgedane kennis in de praktijk leidt tot
veiliger openbaar vervoer voor reiziger en
personeel.
Gastspreker Theo Vegter, divisiedirecteur
Openbaar Vervoer Connexxion en voorzitter
van de Federatie Mobiliteit Nederland (FMN).
Theo Vegter stelt dat de sociale veiligheid
in het openbaar vervoer een gemeenschappelijke
zorg is. Er is een forse
stijging van het aantal meldingen van
agressie en geweld tegen het ov-personeel.
Er wordt zelfs gesproken over een
gemiddelde van 20 incidenten per dag.
Dit kan verschillende oorzaken hebben;
duidelijk is dat er structureel geïnvesteerd
dient te worden in de sociale veiligheid
in het openbaar vervoer. De centrale en
decentrale overheden, de vervoerders en
opdrachtgevers zijn hiervoor samen verantwoordelijk.
De bottelneck is geld, zeker
gezien de bezuinigingen die doorgevoerd
moeten worden. Als men de krachten
bundelt en informatie onderling uitwisselt,
kunnen geld en middelen echter
beter worden ingezet.
‘Wat kost sociale veiligheid eigenlijk?’
Theo Vegter gaat in op deze vraag
Moeten bedrijven er onderling op willen
concurreren? Volgens de FMN dient er
een basisnorm en een specifieke kostenpost
te worden vastgesteld voor de sociale
veiligheid in de aanbesteding. Zo wordt
voorkomen dat de vervoersbedrijven die
inschrijven gaan concurreren op sociale
veiligheid. Wat de basisnorm is, hangt
af van het gebied waarvoor de concessie
wordt afgegeven.
Toevoeging Guy Hermans: er is een landelijke
CAO streekvervoer afgesloten. Daarin
staan een aantal zaken rond sociale veiligheid
genoemd (zie CAO streekvervoer
bijlage II). >>>
2 Nieuwsbrief Kenniscentrum Sociale Veiligheid & Mobiliteit

etrekking op de veiligheidsbeleving. Voor
een deel hangt dit samen met de objectieve
veiligheid. Als je slachtoffer bent van
een autokraak of je ziet sporen daarvan
zoals glas op de grond, is dat funest voor
de veiligheidsbeleving. Maar daarnaast
zijn er ook niet criminaliteitsgerelateerde
factoren die van invloed zijn op het
gevoel van veiligheid. Donkere plekken,
de aanwezigheid van vreemden en een
verloederde of verwaarloosde omgeving
zijn de belangrijkste factoren die leiden tot
onveiligheidsgevoelens bij mensen, zo is
gebleken uit landelijk onderzoek.
>>>
Gastspreker Peter Postelmans, landelijke contactfunctionaris
OV tegen agressie en geweld,
namens de politieorganisatie
Peter Postelmans stelt vast dat sociale
onveiligheid in het openbaar vervoer
een gemeenschappelijk probleem is
van verschillende instanties. Alleen met
een integrale samenwerking kan sociale
onveiligheid effectief worden aangepakt.
Hij is voor het delen van informatie met
betrekking tot succesvolle projecten.
Wel moeten partijen ervoor waken om
complete plannen van elkaar te kopiëren.
Elke situatie is weer anders en vraagt een
op maat gerichte lokale aanpak. Leren van
elkaar is prima, een op een kopiëren van
goede voorbeelden gaat zelden goed.
Gastspreker Edgar de Bie, De Bie onderzoek
en advies
Edgar de Bie legt uit dat een P+R terrein
een bijzondere plek is vanuit het oogpunt
van sociale veiligheid. Het gaat op een
P+R terrein namelijk niet alleen om de
eigen veiligheid maar ook om die van de
auto.
Sociale veiligheid gaat over de objectieve
en subjectieve veiligheid. De objectieve
veiligheid op een P+R terrein hangt
bijvoorbeeld samen met de kans om
slachtoffer te worden van autokraak of
autodiefstal. Subjectieve veiligheid heeft
Om P+R terreinen veilig en aantrekkelijk
te maken, moeten verschillende partijen
hun krachten bundelen. In de KpVV-brochure
‘Sociaal veilig parkeren in beeld’
staat een groot aantal aandachtspunten
waarmee de sociale veiligheid van een
P+R terrein kan worden verbeterd. Denk
aan toezicht, goede verlichting, overzichtelijkheid,
duidelijke afscheiding, goede
routing, uitstraling en compartimentering.
Edgar de Bie geeft ook een aantal voorbeelden
van creatieve oplossingen zoals
zonwering in de zomer, oplichtende tegels
op de looproute van en naar de perrons,
ledverlichting die meebeweegt met de
wandelaar over het P+R terrein, interactieve
videowand of een sms-systeem dat
aangeeft of en waar er nog vrije parkeerplaatsen
zijn.
Samenwerking met lokale netwerken is
essentieel bij het vinden van een oplossing
voor veiligheidsvraagstukken in het
openbaar vervoer. Het onderhouden van
die lokale netwerken is evenzo belangrijk.
Wanneer problemen de kop opsteken
kan daar onmiddellijk via korte lijnen op
worden ingespeeld. Voorkomen blijft beter
dan genezen.
Nieuwsbrief Kenniscentrum Sociale Veiligheid & Mobiliteit
3

Themamiddag ‘Sociale Veiligheid in het openbaar vervoer’
De deelsessies
Deelsessie A: Sociale veiligheid in België
– NMBS (annelies.sonval@b-holding.be)
De criminologen Annelies Sonval, Hanne-
Lore van Hulle en Evi Meirsman presenteren
een overzicht van de projecten van
hun werkgever, de NMBS-Holding (Belgische
spoorwegen) op het gebied van
sociale veiligheid. De drie criminologen
maken samen met drie Waalse collega’s
deel uit van de Cel Preventie en Sociale
Veiligheid van de NMBS Holding. Ze zijn
ieder verantwoordelijk voor een regio
waarin zij samenwerkingsverbanden moeten
afsluiten en aanspreekpunt zijn voor
de lokale partners. Daarnaast werken zij
ieder aan een thema: agressie, graffiti en
vandalisme, diefstal, onwettig verkeer op
de sporen, jongeren en dak- en thuislozen.
In hun presentatie besteden zij speciaal
aandacht aan graffiti, diefstal en
jongeren.
De NMBS-Groep heeft veel last van graffiti.
De geraamde kosten in 2009 liggen
boven de twee miljoen euro. Toch is het
een lastig aan te pakken probleem. De
NMBS-Groep probeert verschillende anti
graffiti middelen uit zoals toppings, richt
stations zo in dat er zo weinig mogelijk
mogelijkheden zijn voor graffitispuiters en
overlegt met andere vervoersbedrijven in
Europa over de wijze waarop zij omgaan
met graffiti.
Op het gebied van jongeren ontwikkelt de
NMBS-Holding onder andere een lespakket
met verschillende modules. Per school
en afhankelijk van de problematiek wordt
bekeken welke module in aanmerking
komt. De jongerenaanpak van de NMBS-
Holding is zowel preventief als repressief.
Ook op het gebied van diefstal ontwikkelt
de NMBS-Holding een aanpak die
reizigers proactief, preventief repressief en
curatief wijst op de gevaren van diefstal.
Zo wordt bij het tegengaan van fietsdiefstallen
bijvoorbeeld samengewerkt met
het re-integratieproject Fietspunt, welke
onder andere zorgt voor toezicht in de
fietsenstalling en meer sociale controle.
Kijk voor een compleet overzicht naar de
presentatie op
www.kenniscentrumsv.nl/nieuws
Deelsessie B: Prettig wachten op kleine en
middelgrote stations - Willem Boiten (willem.boiten@prorail.nl)
Sinds 2009 werkt ProRail onder de noemer
‘Prettig wachten’ aan het verbeteren
van de verblijfskwaliteit op circa 20 kleine
en middelgrote stations, kris kras verspreid
over het land. Willem Boiten is een
van de projectleiders en vertelt over de
aanpak en de kritische succesfactoren van
het project.
Het project ‘Prettig Wachten’ wordt
uitgevoerd door ProRail in opdracht van
het ministerie van Infrastructuur en Milieu
(voormalig V&W). Het project richt zich
op kleine stations. Door hun geringere
omvang (minder in- en uitstappers, vaak
ook een mindere ligging t.o.v. de dorps- of
stadskern) is de kans op een succesvolle
commerciële exploitatie minder groot. De
verblijfskwaliteit op kleine stations heeft
de achterliggende jaren geleden onder een
overwegend rationele focus op kostenbeheersing,
hufter-proof inrichting e.d.
ProRail wil daarin met ‘Prettig Wachten’
verandering brengen. Eén van de voorwaarden
voor een investering vanuit het
project is een sluitende businesscase, óók
voor het beheer en eventueel de exploitatie
van het station. Anders is de investering
‘weggegooid geld’.
Het project is gestart met een onderzoek
naar de beleving van reizigers tijdens het
wachten op zo’n veertig kleinere stations
in Nederland.
Op basis van het onderzoek heeft ProRail
een aantal conclusies getrokken:
1. Investeren zonder het beheer te organiseren
(én te financieren) is weggegooid
geld (zie ook hierboven).
2. Verbeteren van de verblijfskwaliteit vanuit
het perspectief van de reizigers vergt
een integrale benadering.
>>>
4 Nieuwsbrief Kenniscentrum Sociale Veiligheid & Mobiliteit

Deelsessie C: Veilig vervoer andersom
- Bernadette Schomaker, CCV (bernadette.
schomaker@hetccv.nl)
Veiligheidsproblemen staan niet op
zichzelf maar vormen een hindernis om
een groter doel te bereiken. Benader het
positieve, lok mensen, zoek het grotere
doel, maak gebruik van alle aanwezige
middelen en ga op zoek naar het snijvlak
van belangen. Kortom wees creatief, dan
hoeft het ook niet veel geld te kosten. Dat
is de kern van het onderzoek dat Bernadette
Schoonmaker van het CCV op dit
moment uitvoert en waarover zij in deze
deelsessie vertelt.
>>>
3. Een integrale aanpak van het station in het gezicht op de trein te moeten wachten
(en het waait hard in Den Helder!).
kan alleen slagen als de regisseursrol is
ingevuld.
Vanaf december is de dienstregeling
4. Een integrale aanpak vergt meer tijd aangepast. De trein in de richting van
dan een aanpak binnen het domein van Alkmaar (de grootste vervoersstroom)
slechts één partij.
halteert nu zo dat de wind bij de reizigers
5. Eerst moet het station in de basis (een in de rug blaast. Aanvullend komt er extra
veilig station, een overzichtelijk station, beschutting en een soort van conciërgewoning.
Dit laatste is uniek. Bewoning op
een functioneel station) op orde zijn, dan
pas kun je met succes werken aan zaken het station zorgt voor een ander gevoel
als beleving en comfort.
en een menselijk gezicht. ProRail werkt
6. Bemensing van stations kan een wezenlijke
bijdrage leveren aan de verblijfskwali-
de gemeente Den Helder om dit project
samen met o.a. de woningstichting en
teit van stations.
mogelijk te maken.
7. Een ingreep als die van Prettig Wachten
kan een katalysator zijn voor een omvangrijkere
ontwikkeling waaraan ook andere
partijen meedoen en meefinancieren.
Belangrijk is de analyse van ‘het veiligheidsprobleem’:
wie, wat, waar, waarom,
wanneer, hoe etc. Bernadette: “Als we
praten over bijvoorbeeld jongerenoverlast,
dan denken we te weten waarover het precies
gaat. Maar elke situatie staat op zich.
Onder druk van de media en de politiek
slaat men de analysefase over en kopieert
men een succesaanpak van elders in
het land. Helaas niet altijd met hetzelfde
resultaat.”
In opdracht van Binnenlandse Zaken doet
het CCV onderzoek naar de beïnvloeding
van zintuigen als middel in de strijd tegen
sociale onveiligheid. Een aanpak die overlast
(kleine incidenten) en verloedering
tegen kan gaan. Er zijn diverse voorbeel-
>>>
De gemiddelde rapportcijfers voor kleine
stations liggen voor de meeste onderzochte
aspecten tussen een 6 en een 7.
Niet heel slecht, echter ook niet opvallend
goed. Op basis van de uitkomsten van het
onderzoek heeft ProRail bewust gekozen
voor een integrale benadering van de
20 geselecteerde station. Vervolgens is
ProRail op zoek gegaan naar een aantal
bureaus die zijn uitgedaagd om met frisse
ideeën en (onconventionele) oplossingen
te komen.
Onconventioneel is bijvoorbeeld een
eerste oplossing in Den Helder Zuid.
Mensen bleken daar vooral met de wind
Nieuwsbrief Kenniscentrum Sociale Veiligheid & Mobiliteit
5

den van toepassingen van licht, kleur,
geur, geluid en temperatuur die effectief
zijn en die de veiligheid lijken te verbeteren.
Helaas is er weinig wetenschappelijk
bewijs. Daarom is het CCV op zoek naar
pilotstudies in het openbaar vervoer waarin
de effecten kunnen worden gemeten.
Belangstellenden kunnen zich daarvoor
richten tot Bernadette Schomaker.
Kansrijke richtingen voor het openbaar
vervoer zijn:
- zicht: denk aan bewegende beelden en
rustgevende verlichting;
- reuk: bepaalde geuren stimuleren nonconform
gedrag en leiden tot stressreductie;
- gehoor: bepaalde geluiden/muziek
maakt dat mensen rustiger worden, minder
agressief;
- temperatuur: warmte en koude heeft effect
op het gedrag van mensen
De presentatie roept veel vragen op:
‘Heeft het zin om met licht in de nachtbussen
te experimenteren? Is het effectief
om iets met licht en geur in nachttreinen
te doen?’
van de fietsen in een fietsenstalling een
weesfiets. Deze fietsen - door de eigenaars
om onbekende redenen achtergelaten op
het station - nemen veel plaats in beslag.
De fietsen kunnen verwijderd worden - in
opdracht van de gemeenten - mits dit
in de APV geregeld is. Van de fietsen die
verwijderd worden, wordt overigens slecht
2 procent weer opgehaald.
Het regelmatig verwijderen van weesfietsen
zorgt direct voor extra ruimte in de
stallingen. Is dat niet voldoende dan zit er
niets anders op dan het uitbreiden van de
fietsenstallingen. Dilemma daarbij is de
beschikbare ruimte en de veiligheid. Met
name bij grotere stations is dat vaak een
probleem. In een fietskelder of fietsflat is
extra toezicht nodig. Daar komt bij dat
geen van de betrokken partijen afzonderlijk
beschikt over de bevoegdheden,
capaciteit of middelen om het tekort aan
fietsenstallingen alleen aan te pakken.
Voorstel van Berenschot (i.o. van V&W,
ProRail, Stedenbaan en NS) is om de
verantwoordelijkheid bij één centrale organisatie
te beleggen, bij voorkeur lokaal.
Die organisatie kan dan zorg dragen voor
voldoende en sociaal veilige fietsenstallingen
en het beheer daarvan. Het zou goed
kunnen dat deze organisatie niet alleen
verantwoordelijk is voor de fietsenstallingen
maar breder kijkt naar de beleving
op (delen) van het station. Er zijn al
voorbeelden waar de medewerkers van de
fietsenstalling ook de rest van het station
onderhouden en vice versa.
Organisatie van de dag: Jan-Derk van ’t
Rot, bureau Delfíni (jd.vantrot@delfini.nl)
Deelsessie D: Met de fiets naar het
station, kans of last – Rolf Schooleman
(R.Schooleman@Berenschot.nl) en Kees
Mindema (Kees.Miedema@ns.nl),
Steeds meer mensen gaan met de fiets
naar het station. Dat is mooi, want dat
leidt tot meer ov-reizigers en dat sluit aan
bij de doelstelling van het overheidsprogramma
‘Groei op het Spoor’. Lastig is
dat mensen wel graag een veilig plekje
willen om de fiets te stallen. En dat is niet
altijd voorhanden. Als een reiziger de fiets
niet kwijt kan in de fietsenstalling gaat
deze op zoek naar een alternatief, liefst
zo dicht mogelijk bij de perrons of de
opgangen naar de perrons. Dat geeft een
rommelig beeld, een onprettig gevoel en
maakt stations minder toegankelijk voor
mensen met een beperking. Is hier iets
aan te doen?
Eerste winst is het aanpakken van de
zogenaamde weesfiets. Dat zijn fietsen die
voor langere tijd ongebruikt in de rekken
staan. Op grote stations is 20 procent
Waarom deze nieuwsbrief?
Doel van het centrum is kennis en ervaring op
het gebied van sociale veiligheid en mobiliteit te
verspreiden onder partijen, met de uiteindelijke
bedoeling de sociale veiligheid te laten toenemen.
Verspreiden van kennis en informatie loopt
naast deze nieuwsbrief en de website (www.kenniscentrumsv.nl)
via het KpVV. Ontvangers van
deze nieuwsbrief zijn de leden van het Platform
Sociale Veiligheid Openbaar Vervoer, vertegenwoordigers
van OV-autoriteiten, werknemers
bij OV-bedrijven en andere belangstellenden en
belanghebbenden. De nieuwsbrief, die vier keer
per jaar verschijnt, geeft een overzicht van de
jongste ontwikkelingen rond sociale veiligheid
en mobiliteit in binnen- en buitenland. Reacties
zijn uiteraard altijd welkom. Dat kan via de
e-mail met een reply, of telefonisch met Guy
Hermans bij het Kennisplatform Verkeer en
Vervoer (030) 291 82 00.
Colofon
Redactie
Guy Hermans
Reacties en tips
Reageren op deze nieuwsbrief? Tips
voor de inhoud? Stuur een e-mail naar
kenniscentrumsv@kpvv.nl
Archief
Alle nummers van deze nieuwsbrief
vindt u op: www.kenniscentrumsv.nl
Aan- en afmelden
Een gratis abonnement op de Nieuwsbrief
Sociale Veiligheid & Mobiliteit
nemen of opzeggen? Bel met (030)
291 82 00 of stuur een e-mail met als
onderwerp ‘aanmelden nieuwsbrief’ of
‘afmelden nieuwsbrief’ naar:
kenniscentrumsv@kpvv.nl.
6 Nieuwsbrief Kenniscentrum Sociale Veiligheid & Mobiliteit