Gebiedsdossier waterwinning Rhenen - Provincie Utrecht

Gebiedsdossier
waterwinning
Rhenen
Remmerden
Rhenen
Rhenen
Vreewijk
Neder Rijn
Provincie Utrecht, Geo-informatie ondergrond: © 2011, Dienst voor het kadaster en openbare registers, Apeldoorn 19-12-2011 1187819

Gebiedsdossier
waterwinning
Rhenen
In samenwerking met:
- Vitens
- Gemeente Rhenen
- Provincie Utrecht
- Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
- Milieudienst Zuid Oost Utrecht

Gebiedsdossier Rhenen
0 SAMENVATTING GEBIEDSDOSSIER RHENEN
0.1 Inleiding
In 2010 is in het nationaal wateroverleg (NWO) afgesproken om vóór 2015 voor alle
winningen voor de openbare drinkwatervoorziening zogenaamde ‘gebiedsdossiers’ op te
stellen volgens een door het RIVM ontwikkeld protocol. Voor de grondwaterwinningen
vervullen de provincies daarbij de regierol. De provincie heeft sinds 2002 ervaring met deze
'gebiedsaanpak' en het vernieuwen van de gebiedsdossiers geeft ook uitvoering aan het
grondwaterplan (2008-2013). In deze gebiedsdossiers wordt informatie over de winning
beschreven en worden de risico's voor de grondwaterkwaliteit op een overzichtelijke manier
in beeld gebracht. Op basis van het dossier worden maatregelen opgesteld om de kwaliteit
van het grondwater te beschermen, zodat kan worden voldaan aan de eisen voortkomend uit
de KRW. De maatregelen zullen eventueel worden opgenomen in het
stroomgebiedsbeheerplan 2015 voor de Kaderrichtlijn Water.
De gebiedsdossiers zijn opgesteld onder regie van de provincie in samenwerking met de
betrokken gebiedspartijen, ieder vanuit de verantwoordelijkheid voor bepaalde taken en
bevoegdheden. Ook de uitvoering van de maatregelen zal gebaseerd worden op deze
samenwerking en rolverdeling.
Het onderhavige gebiedsdossier is het gebiedsdossier van de winning Rhenen.
0.2 Kenmerken winning Rhenen
De winning Rhenen is gelegen ten noordwesten van Rhenen en ligt in de gemeente Rhenen.
De winning ligt als het ware ‘in’ de Utrechtse Heuvelrug in een bosrijk gebied en deels in de
noordwestpunt van het stedelijk gebied van Rhenen, dat op de Heuvelrug is gelegen.
De winning wordt beschermd door kleilagen op 30 en 40 meter onder maaiveld met een dikte
van enkele meters. De lagen wiggen in het noordoosten uit waardoor daar een zone is die
wat meer kwetsbaar is voor belasting aan maaiveld. Omdat in nieuwe berekeningen
grondwater jonger dan 25 jaar in het eerste watervoerende pakket wordt aangetroffen wordt
voor de winning in de nieuwe PMV een grondwaterbeschermingsgebied gedefinieerd naast
de boringsvrije zone. Voordat het water in het leidingnet wordt gepompt vindt er
plaatbeluchting plaats voor ontgassing van CO2 en mamerfiltratie om het water op te harden
en ijzer te verwijderen.
0.3 Signaleringsdiagram
Om de grondwaterkwaliteit, het risico op verontreiniging, het beschermingsbeleid en de
uitvoering daarvan overzichtelijk in beeld te brengen wordt gebruik gemaakt van het
zogenaamde ‘signaleringsdiagram’. Voor het opstellen van dit signaleringsdiagram zijn 8
aspecten die van belang zijn voor de bescherming van de winning beoordeeld door de
actoren die in het ‘gebiedsproces’ van deze winning zijn betrokken.
Het signaleringsdiagram is als volgt opgebouwd, en is weergegeven in Figuur 1:
• Links is het ‘resultaat’ van de bescherming en van de historische activiteiten tot nu toe in
beeld gebracht. Het risico van de huidige functies (sector 8) is laag (grotendeels bos) en
is daarom als goed beoordeeld. De situatie van de winning Rhenen is momenteel zeer
goed, omdat alleen eenvoudige zuivering (7) nodig is om het water geschikt te maken
voor consumptie. In het ruwwater (6)worden namelijk geen stoffen aangetroffen boven de
Provincie Utrecht 1

Gebiedsdossier Rhenen
drinkwaternorm. Ook in waarnemingsputten (5) op enige afstand van de winning worden
geen probleemstoffen boven de norm aangetroffen. Omdat wel diverse typen stoffen
worden aangetoond vormt dit een aandachtspunt.
• Rechts in het diagram is de huidige status van de bescherming bovengronds (1 en 2) en
ondergronds (3 en 4) beoordeeld. Wanneer deze goed is zijn de gezamenlijke partijen het
erover eens dat de bescherming adequaat is vastgelegd en wordt uitgevoerd. Ten
aanzien van de huidige bescherming zijn door de actoren diverse verbeterpunten en
aandachtspunten gesignaleerd.
0.4 Kenschets problemen winning Rhenen
De winning Rhenen heeft nauwelijks problemen. Er is in 2008 tijdelijk tolueen aangetroffen in
het ruwwater, maar deze stof is inmiddels weer verdwenen. In waarnemingsputten worden
bestrijdingsmiddelen en enkele vluchtige gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl’s)
aangetroffen. Omdat geen grootschalige activiteiten met deze stoffen in het gebied hebben
plaatsgevonden wordt het risico echter klein verondersteld. Verbeterpunten die door de
actoren worden gesignaleerd zijn het beter implementeren van beschermingsbeleid in
gemeentelijke bestemmingsplannen zodat daar beter rekening mee wordt gehouden in de
toekomst. Daarnaast is momenteel geen vigerend handhavingsplan aanwezig.
Effect Resultaat (Risico’s)
Actie prestaties (Risicobeheersing)
8 Risico op
verontreiniging
door huidige
functies
1 Planologische
bescherming mbt
huidige functies
7 Zuiveringsinspanning
2 Milieuregelgeving
Bovengrond
6 Kwaliteit ruwwater
3 Bescherming mbt
ondergrondse activiteiten
Ondergrond
5 Kwaliteit
toestromend
grondwater
4 Aanpak bestaande
verontreinigingen
Figuur 1
Signaleringsdiagram met de score voor de winning Rhenen op de acht indicatoren
0.5 Toelichting beoordeling score signaleringsdiagram en maatregelen
Uit een analyse van de risico’s blijkt dat diverse verbeteringen mogelijk zijn ten opzichte van
de huidige situatie.
Er zijn diverse maatregelen geformuleerd. De belangrijkste daarvan (met name
winningsspecifieke maatregelen) zijn in de onderstaande tabel 1 weergegeven. In tabel 2 zijn
Provincie Utrecht 2

Gebiedsdossier Rhenen
algemene maatregelen weergegeven die voor alle kwetsbare winningen in de provincie
Utrecht en voor de winningen in de Utrechtse Heuvelrug gelden.
Tabel 1.
Nr signaleringsdiagram
1 Planologische
bescherming
met betrekking tot
huidige
functie
2 Milieuregelgeving
3 Bescherming
met betrekking tot
ondergrondse
activiteiten
4 Aanpak bodemverontreinigingen
5 Kwaliteit toestromend
grondwater
6 Kwaliteit
ruwater
7 zuiveringsinspanning
Toelichting signaleringsdiagram winningspecifieke risico’s en voorstel maatregelen
Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel
Beschermingsbeleid: vóórkomen
beschermingszones in
bestemmingsplannen en
kaarten.
Onderdelen:
• Verloopt handhaving
volgens plan
• Zijn de ‘nieuwe’ contouren
(ingang 2012)
beschermingszones ruimer
dan huidige
Onderdelen:
• Koude warmteopslag binnen
50-jaarszones
• Lekkende riolering
Aanpak
bodemverontreinigingslocaties
die risicovol kunnen zijn voor de
winning
Beoordeling grondwaterkwaliteit
in waarnemingsputten t.o.v.
drinkwaternorm
Beoordeling ruwaterkwaliteit in
pompputten t.o.v.
drinkwaternorm
Is de zuiveringsinspanning
groter dan hoort bij een
Onvolledige weergave
beschermingszones/voorsch
riften in de
bestemmingsplannen van
de gemeente Rhenen
Grondwaterbescherming
beter laten doorwerken in de
(toekomstige)
bestemmingsplannen (juiste
weergave van begrenzingen
en voorschriften).
Handhaving bedrijven
Beregeningsputten
Geen knelpunten
Weinig risico, gezien het
incidenteel aantreffen van
enkele stoffen blijft
monitoring van de
waterkwaliteit van groot
belang.
Weinig risico, gezien het
incidenteel aantreffen blijft
monitoring van de
waterkwaliteit van groot
belang.
Bestrijdingsmiddelen en
nieuwe stoffen gevonden
Eenvoudige zuivering
aanwezig passend bij
Bij komende bestemmingsplannen
hier beter rekening mee houden
Dialoog met provincie over de
gemaakte keuze mbt het niet
opnemen van de boringsvrije zone en
waterwingebied op de plankaart met
de voorschriften.
Het actualiseren van een
handhavingsplan in overleg met de
Milieudienst Zuid-Oost utrecht
HDSR gaat na of de
beregeningsputten in hun register zijn
opgenomen
n.v.t
Het monitoren van een eventuele
verontreiniging met tolueen en
gechloreerde koolwaterstoffen in
waarneminsputten putten waar in het
verleden (2008) deze stoffen zijn
aangetroffen en het nagaan in
hoeverre vinylchloride aanwezig is in
de putten. Er zijn geen duidelijke
bronnen van herkomst voor deze
verontreinigingen aangetroffen.
Zie bij 4
Zie bij 4
n.v.t.
Provincie Utrecht 3

Gebiedsdossier Rhenen
Nr signaleringsdiagram
8 Risico op verontreiniging
door huidige
functies
Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel
natuurlijke grondwaterkwaliteit? natuurlijke
grondwatersamenstelling
Risico’s tengevolge van diffuse De algemene score is goed. Vitens is samen met de provincie
belasting
Er is een parkeerplaats Utrecht in gesprek met de gemeente
aangelegd langs de weg Rhenen over deze parkeergelegenheid.
tussen het noordelijk en
Dit overleg dient gecontinueerd
zuidelijk deel van het te worden.
waterwingebied, nabij
winput PP007.
Tabel 2.
Nr signaleringsdiagram
1 Planologische
bescherming
met betrekking tot
huidige
functie
Voorstel algemene maatregelen geldend voor alle kwetsbare winningen en voor de
winningen in de Utrechtse Heuvelrug
Beoordelingscriterium
Beschermingsbeleid:
vóórkomen
beschermingszones in
bestemmingsplannen en
kaarten.
Algemene maatregel
Definiëren begrenzing intrekgebied
Sturingsinstrumenten RO inzetten binnen de gehele Utrechts
Heuvelrug (dit is in feite de huidige situatie, echter nog niet volledig
uitgewerkt)
Bewustwording particulieren ten aanzien van functies van
beschermingszones en gebruik van stoffen binnen deze zones.
2 Milieuregelgeving
3 Bescherming
met betrekking tot
ondergrondse
activiteiten
4 Aanpak bodemverontreinigingen
8 Risico op verontreiniging
door huidige
functies
Onderdelen:
• Verloopt handhaving
volgens plan
• Zijn de ‘nieuwe’
contouren (ingang 2012)
beschermingszones
ruimer dan huidige
Onderdelen:
• Koude warmteopslag
binnen 50-jaarszones
• Lekkende riolering
Aanpak
bodemverontreinigingslocatie
s die risicovol kunnen zijn
voor de winning
Risico’s tengevolge van
diffuse belasting door
bestrijdingsmiddelen en
wegenzout
Volgen autonome ontwikkelingen binnen gebiedsgesprekken
Nadere analyse calamiteitenplannen
Uitvoeren ‘gebiedsschouw’ ter verdere verbetering en optimalisatie
van de handhaving
Op korte termijn een algemene maatregel uitvoeren (per 1 jan 2013
moeten diepe gesloten systemen wel gemeld worden) om inzicht in
bodemenergiesystemen te krijgen.
Voortzetting monitoring grondwater en communicatie omtrent
monitoring binnen het gebiedsproces
Diverse algemene maatregelen ‘Utrechtse Heuvelrug’, onder anderen
acties voortkomend uit ‘Schoon grondwater Utrechtse heuvelrug’.
0.6 Nieuwe ruimtelijke plannen
Bij nieuwe ruimtelijke functies is het belangrijk om in een vroegtijdig stadium het
grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van deze ontwikkelingen. In
Provincie Utrecht 4

Gebiedsdossier Rhenen
het gebiedsdossier is een werkwijze daarvoor opgenomen. Zo dienen risicovolle functies bij
voorkeur niet in de beschermingszones gepositioneerd te worden. Als het toch niet anders
kan, dan bij voorkeur in de minder kwetsbare delen betreffende beschermingszone én in
combinatie met emissiereducerende maatregelen om de risico’s zoveel mogelijk te
beperken. Niet risicovolle functies kunnen juist wel geplaatst worden binnen de kwetsbare
delen van de beschermingszones.
Provincie Utrecht 5

Gebiedsdossier Rhenen
Inhoudsopgave
1 Inleiding .......................................................................................................................................... 8
1.1 Wat is een gebiedsdossier? ....................................................................................... 8
1.2 Waarom een gebiedsdossier? ................................................................................... 8
1.3 Leeswijzer .................................................................................................................. 9
2 Basisinformatie ............................................................................................................................ 10
2.1 Inleiding .................................................................................................................... 10
2.2 Waterwinning en zuivering ....................................................................................... 10
2.3 Opbouw van de ondergrond .................................................................................... 13
2.4 Grondwaterstroming en verblijftijden ....................................................................... 14
2.5 Oppervlaktewater ..................................................................................................... 17
2.6 Puntbronnen ............................................................................................................ 18
2.7 Ondergronds ruimtegebruik ..................................................................................... 22
2.8 Lijnbronnen .............................................................................................................. 23
2.9 Diffuse bronnen ........................................................................................................ 24
2.10 Kwaliteit van ruwwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid ............................. 29
2.11 Meer informatie? ...................................................................................................... 34
3 Beschermingsbeleid en praktijk ................................................................................................ 36
3.1 Inleiding .................................................................................................................... 36
3.2 Beschermingszones en milieuregels ....................................................................... 37
3.3 Planologische doorwerking beschermingszones ..................................................... 41
3.4 Ruimtelijke ontwikkelingen ....................................................................................... 44
4 Analyse risico’s en maatregelen ................................................................................................ 45
4.1 Inleiding .................................................................................................................... 45
4.2 Signaleringsdiagram ................................................................................................ 45
4.3 Voorstel maatregelen ............................................................................................... 49
5 Gebiedsgerichte aanpak ............................................................................................................. 54
5.1 Inleiding .................................................................................................................... 54
5.2 Gebiedsgesprekken ................................................................................................. 54
5.3 Afspraken ................................................................................................................. 55
1 Bijlage 1 Literatuurlijst .................................................................................................................. 0
2 Bijlage 2 Kaarten in A4 .................................................................................................................. 2
Provincie Utrecht 6

Gebiedsdossier Rhenen
3 Bijlage 3 Toetsing waterkwaliteit ................................................................................................. 0
4 Bijlage 4 Notulen gebiedsgesprekken ......................................................................................... 2
5 Bijlage 5 Begrippenlijst ................................................................................................................. 3
6 Bijlage 6 Beleid en regelgeving ................................................................................................... 7
7 Bijlage 7 Concept afspraken over adequate grondwaterbescherming ................................... 9
8 Bijlage 8 Toelichting signaleringsdiagram ............................................................................... 10
Provincie Utrecht 7

Gebiedsdossier Rhenen
1 INLEIDING
1.1 Wat is een gebiedsdossier?
Het voorliggende gebiedsdossier bevat informatie over de waterwinning Rhenen. In een
gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor
de (grond)waterkwaliteit ter plaatse van de waterwinning voor drinkwater. Op basis van deze
informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en
risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken
partijen – uitgaande van het gebiedsdossier – een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren
maatregelen. De (concept)afspraken over samenwerking en te nemen maatregelen maken
onderdeel uit van het gebiedsdossier.
1.2 Waarom een gebiedsdossier?
Wet- en regelgeving
In de Drinkwaterwet is het duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening
aangemerkt als "dwingende reden voor groot openbaar belang". In de Kaderrichtlijn Water
(artikel 4) is aanvullend opgenomen dat lidstaten maatregelen moeten nemen om de inbreng
van verontreinigende stoffen in het grondwater te voorkomen of te beperken. Specifiek voor
waterwinningen voor drinkwater is opgenomen (artikel 7) dat lidstaten moeten zorgen voor
de nodige bescherming van grondwater teneinde het niveau van zuivering dat voor de
productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Met name dit laatste is leidend voor de te
treffen maatregelen, de prioritering ervan en de benodigde afspraken over een adequaat
beschermingsniveau.
Provinciaal beleid
De Provincie Utrecht beschermt haar openbare drinkwatervoorziening via de
risicobenadering in het beschermingsbeleid en de voorkantsturing in de Ruimtelijke
Ordening. De risicobenadering houdt in dat voor de bescherming van de kwaliteit van het
grondwater risicovolle activiteiten worden geweerd. Voorkantsturing houdt in dat er bij ROontwikkelingen
naar gestreefd wordt dat de waterwinningen voor drinkwater zoveel mogelijk
omgeven zijn met harmoniërende, ‘grondwatervriendelijke’, functies. Dit gebeurt in een zo
vroeg mogelijk stadium van het RO-proces. Om goed invulling te kunnen geven aan zowel
de risicobenadering als de voorkantsturing is inzicht nodig in de factoren die van belang zijn
voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater (Wuijts e.a., 2007). De Provincie Utrecht
heeft ervoor gekozen om deze informatie voor de kwetsbare winningen te bundelen in
‘Gebiedsdossiers’. Deze dossiers maken onderdeel uit van de gebiedsaanpak per
waterwinning. Dit houdt onder meer in dat het gebiedsdossier actueel wordt gehouden
inclusief de prioritering en afspraken die nodig zijn om de winningen adequaat te
beschermen.
Wat is de meerwaarde van het Gebiedsdossier?
Het gebiedsdossier bevat gebiedsinformatie die relevant is voor de grondwaterkwaliteit nabij
de waterwinning voor drinkwater Rhenen. U kunt deze informatie gebruiken als u
bijvoorbeeld werkt aan een structuurvisie, een bestemmingsplan, een
bestemmingsplanwijziging, een ruimtelijke ontwikkeling, een watergebiedsplan, een
waterplan, een watertoets, een ruimtelijke ontwikkeling, het afkoppelen van hemelwater of
het verlenen van milieuvergunningen/ontheffingen en de daarop volgende handhaving.
Provincie Utrecht 8

Gebiedsdossier Rhenen
1.3 Leeswijzer
Leeswijzer: hoofdstukindeling
Het Gebiedsdossier bestaat uit vier hoofdstukken:
Basisinformatie over de winning en het intrekgebied hoofdstuk 2
Beschermingsbeleid en praktijk hoofdstuk 3
Analyse risico’s en maatregelen hoofdstuk 4
Gebiedsgerichte aanpak hoofdstuk 5
Daarnaast is er een handleiding ‘Gebiedsdossiers’ opgesteld waarin onder meer is
beschreven op welke wijze dit gebiedsdossier tot stand is gekomen. Tevens bevat deze
handleiding achtergrondinformatie zoals een toelichting op het signaleringsdiagram
(hoofdstuk 4).
Welke hoofdstukken zijn voor mij met name relevant?
Handhaving en toezicht: Hoofdstuk 3 en 4
Ruimtelijke Ordening: Hoofdstuk 2 en 3 en 4
Waterbeheer: Hoofdstuk 2, 3 en 4
Beleidsmedewerkers: Hoofdstuk 4 en 5
Status en doelgroepen
Het gebiedsdossier is een ‘levend’ document en bevat geen nieuw beleid of regelgeving. Met
‘levend’ wordt bedoeld dat het dossier regelmatig wordt aangevuld en geactualiseerd. Deze
aanvulling kan bijvoorbeeld bestaan uit de verslagen van de gebiedsgesprekken of uit een
afsprakenlijst waarmee invulling wordt gegeven aan de benodigde adequate bescherming
van de waterwinning.
Informatievoorziening
Het gebiedsdossier bevat de gebiedsspecifieke informatie over de winning Rhenen. Op de
website van de Provincie is algemene informatie te vinden over beleid en regelgeving met
betrekking tot de bescherming van het grondwater waaruit drinkwater wordt gewonnen. Via
het loket van de website zijn interactieve, gedetailleerde kaarten van de
grondwaterbeschermingszones te downloaden. De Provincie is voornemens om in 2012 de
website aan te passen zodat meer gebiedsspecifieke informatie per winning beschikbaar
komt.
Actualisatie grondwaterbeschermingszones
In dit gebiedsdossier zijn de huidige grondwaterbeschermingszones gepresenteerd en
gebruikt. De huidige PMV is vastgesteld in 1995, met een laatste wijziging in 2003. Naar
verwachting worden er in 2012 nieuwe (geactualiseerde) beschermingszones vastgesteld
met de vaststelling van de nieuwe Provinciale Milieuverordening. Voor winning Rhenen
betekent dit een wijziging van de huidige grenzen van de beschermingszones. Na het
vaststellen van de nieuwe beschermingszones wordt dit gebiedsdossier hierop
geactualiseerd.
Provincie Utrecht 9

Gebiedsdossier Rhenen
2 BASISINFORMATIE
2.1 Inleiding
Dit hoofdstuk beschrijft de feitelijke basisinformatie. In de paragrafen 2.2 t/m 2.4 worden de
kenmerken van de winning nader toegelicht, n.l. het type winning, de beschermende werking
van de ondergrond, de herkomst van het grondwater in de winning en de verblijftijden van
het water vanaf maaiveld tot aan de onttrekking. In de daarop volgende paragrafen 2.5 t/m
2.9 wordt ingegaan op de mogelijke invloeden op de kwaliteit van het grondwater. Dit betreft
de ligging van oppervlaktewater, het ondergronds ruimtegebruik, maar ook de verschillende
typen verontreinigingen (lijnbronnen, puntbronnen en diffuse bronnen). Tot slot wordt in
paragraaf 2.10 de huidige kwaliteit van het opgepompte water beschreven. In bijlage 2 zijn
alle in de tekst gepresenteerde kaarten in groter formaat opgenomen.
Rond een winning kan sprake zijn van verschillende (beschermings)zones (waterwingebied,
grondwaterbeschermingsgebied, 100-jaars aandachtgebied, 50-jaarszone, boringsvrije zone,
intrekgebied). In bijlage 5 is met figuren toegelicht hoe deze zones gedefinieerd zijn.
2.2 Waterwinning en zuivering
2.2.1 Ligging winning
De grondwaterwinning Rhenen is een winning van drinkwaterbedrijf Vitens. De winning is
gelegen ten noordwesten van Rhenen en ligt in de gemeente Rhenen. De winning ligt als het
ware ‘in’ de Utrechtse Heuvelrug in een bosrijk gebied en deels in de noordwestpunt van het
stedelijk gebied van Rhenen, dat op de Heuvelrug is gelegen. De maaiveldhoogte in het
intrekgebied is +28 tot +45 m NAP. De ligging van de winning en de beschermingszones zijn
weergegeven in Figuur 2-1.
De noordkant van het waterwingebied is openbaar terrein; de zuidkant van het
waterwingebied is in eigendom van Vitens, maar hier staat geen hek omheen.
Er ligt een openbare weg (Autoweg) binnen het waterwingebied op 30 m van een winput.
Ten zuiden van de winning is langs de rivier het Natura 2000-gebied Uiterwaarden Nederrijn
aanwezig.
Het Natura 2000-gebied Binnenveld (voorheen natuurgebied Bennekomse Meent) ligt nabij
Rhenen aan de noordoostkant en is verdroogd. Er wordt een beheerplan opgesteld.
Het intrekgebied van de winning zelf ligt grotendeels binnen de Ecologische Hoofd Structuur
(EHS).
Provincie Utrecht 10

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2-1
Ligging winning Rhenen met beschermingszones (waterwingebied en boringsvrije zone; bij de
winning Rhenen is geen sprake van een grondwaterbeschermingsgebied en 100-jaars
aandachtsgebied. Met ingang van de nieuwe PMV in 2012 zal een
grondwaterbeschermingsgebied worden ingesteld) (bron: Provincie Utrecht, geoloket)
2.2.2 Kenmerken winning en zuivering
De winning Rhenen is een semi-gespannen 1 , (an-)aërobe winning. De winning is gebouwd in
1953 en heeft momenteel een vergunningscapaciteit van 2 miljoen m 3 /jaar. In Figuur 2-2 is
de werkelijk onttrokken hoeveelheid water weergegeven (tussen 1 en 1,5 miljoen m 3 /jaar).
Het grondwater wordt onttrokken uit pakketten op een diepte van -25 tot -87 meter NAP. Er
zijn twee pompputten (PP13 en PP14) die dieper zijn dan 100 m -mv.
Van het onttrokken grondwater wordt drinkwater gemaakt met slechts twee
zuiveringsstappen, namelijk plaatbeluchting en marmerfiltratie. De plaatbeluchting is gericht
op ontgassing van CO2 en de filtratie wordt met marmer uitgevoerd om het water op te
harden en om ijzer te verwijderen.
1 Een semi-gespannen winning betekent dat het gewonnen water afkomstig is uit een gedeeltelijk afgesloten watervoerend
pakket.
Provincie Utrecht 11

Gebiedsdossier Rhenen
2,500,000
POMPSTATION RHENEN
Huidige vergunning
2,000,000
Onttrekkingsdebiet (m3/jaar)
1,500,000
1,000,000
500,000
0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
Jaar
Figuur 2-2
Onttrekking winning Rhenen de afgelopen 40 jaren (bron: Provincie Utrecht)
Figuur 2-3
Voorzieningsgebied winningen rondom de winning Rhenen (bron: Vitens)
Provincie Utrecht 12

Gebiedsdossier Rhenen
2.2.3 Voorzieningsgebied winning
De winning is belangrijk voor Vitens voor de levering van drinkwater in het zuidoosten van de
provincie Utrecht. Het voorzieningsgebied van de winning Rhenen zijn de kernen binnen de
gemeente Rhenen: Rhenen, Elst en Achterberg (Figuur 2-3).
2.3 Opbouw van de ondergrond
2.3.1 Bodemopbouw
Vanwege de beperkte beschermende werking van de ondergrond is de winning Rhenen
aangemerkt als ‘kwetsbaar’ door de Provincie Utrecht en Vitens. De winning Rhenen onttrekt
grondwater uit diepere watervoerende pakketten. De regionale geohydrologische opbouw is
weergegeven in Figuur 2-5. In Figuur 2-4 is de laagopbouw van een nabije boring
weergegeven (DINO, boring B32C0394). Deze boring geeft de laagopbouw in meer detail
weer.
2.3.2 Watervoerende pakketten
In het gebied is geen deklaag aanwezig. Aan maaiveld is dus direct het eerste (freatisch)
watervoerend pakket aanwezig. Het eerste watervoerende pakket (freatische pakket) bestaat
uit zand dat in de bovenste 40 meter is gestuwd, waardoor anisotropie 2 aanwezig is.
Hierdoor wijkt de grondwaterstroming licht af van het verloop van de stijghoogte. Onder de
gestuwde lagen zijn de Peize/Waalre zanden aanwezig.
onttrekingsdiepte
66,5 - 128,5 m-mv
Figuur 2-4
Laagopbouw diepe boring nabij de winning (boring B32C0394)
2.3.3 Scheidende lagen
De eerste scheidende laag wordt gevormd door een kleilaag in het gestuwde pakket. Deze
kleilaag is scheefgesteld en vermoedelijk niet continue aanwezig. De Waalre klei 1 vormt de
tweede scheidende laag waaronder zich de winning bevindt. Direct onder het winpakket
bevindt zich een dunne kleilaag waaronder het 3 e watervoerende pakket ligt (eveneens
Peize-Waalre zanden). Ook hierin bevinden zich onttrekkingsfilters. De formatie van
Maassluis vormt de geohydrologische basis op -90m NAP.
2
Bij een anisotroop pakket is de doorlatendheid voor grondwater niet in alle richtingen gelijk
Provincie Utrecht 13

Gebiedsdossier Rhenen
W
O
Figuur 2-5
Geohydrologische dwarsdoorsnede winning Rhenen (bron: DINOLOKET - REGIS). Het beginen
eindpunt van de doorsnede is weergegeven in Figuur 2.1 met een kruis.
2.4 Grondwaterstroming en verblijftijden
2.4.1 Regionale grondwaterstroming
Doordat de winning centraal onder de heuvelrug is gelegen onder kleipakketten is een
cirkelvormig intrekgebied aanwezig van grondwater dat van alle kanten toestroomt. Door de
anisotropie van de ondergrond is het intrekgebied vervormd en ovaalvormig.
2.4.2 Verblijftijdscurve
Van de winning zijn twee verblijftijdscurves berekend (Figuur 2.6). Binnen de 100-jaarszone
infiltreert ruim de helft van het volume drinkwater dat wordt gewonnen. Dit is voor beide
gepresenteerde verblijftijdscurves het geval. Doordat minder dan de helft van het
intrekgebied is beschermd, betekent dit dat op de lange termijn een groot deel van het
onttrokken grondwater afkomstig is uit een gebied dat momenteel niet wordt beschermd met
aanvullend beleid- en regelgeving, maar dat aan de andere kant ongeveer een kwart van het
onttrokken water ouder dan 200 jaar is en deze eeuw nog geheel geen invloed van
antropogene verontreinigingen zal ondervinden.
Begrenzing beschermingszones
In de huidige PMV is een boringsvrije zone rond de winning ingesteld. Verondersteld werd
dat in de winning geen jong water (jonger dan 25 jaar) aanwezig is, doordat het onder een
beschermende kleilaag is gelegen. Het jongste water in de winning zou 25 tot 50 jaar oud
zijn. Op basis van deze leeftijd werd verwacht dat wel enige antropogene invloed
(bijvoorbeeld vanuit historische bodemverontreinigingen) in de winning aanwezig is.
Provincie Utrecht 14

Gebiedsdossier Rhenen
In 2006 is een systeemanalyse door Vitens uitgevoerd. Daaruit blijkt dat in enkele
pompputten het jongste water minimaal 9 jaar oud is. De helft van het onttrokken grondwater
is jonger dan 75 jaar. Op basis van de waterkwaliteit wordt geconcludeerd dat het water in de
zuidelijkste pompputten anders is qua samenstelling dan de overige putten (midden en
noordelijk deel waterwingebied). Dit blijkt vanaf de start van de winning al zo te zijn (1953).
Op basis van een analyse van de trends is geconcludeerd dat de samenstelling van het
water in de pompputten het gevolg is van recent geïnfiltreerd grondwater. Blijkbaar heeft de
beschermende kleilaag hier een (zeer) lage weerstand of is zelfs afwezig waardoor het
infiltrerende grondwater tot grotere diepte kan doordringen. Dit wordt tevens bevestigd door
een spoortje nitraat in enkele noordelijk pompputten. Dit wijst op een open verbinding van
het pakket naar het maaiveld toe. Ook is in de praktijk gebleken dat de pompputten gevoelig
zijn voor antropogene invloeden. In 2008/2009 is een tolueenverontreiniging geconstateerd
in twee pompputten in het noordelijk deel van het waterwingebied.
Uit de berekeningen met het VPC2-model van Vitens (zie Royal Haskoning, 2010) blijkt dat
grondwater dat zich onderin het eerste watervoerende pakket bevindt binnen een periode
van 25 jaar door de drinkwaterwinning wordt onttrokken, wat betekent dat een
beschermingzone moet worden afgeleid (zie Bijlage 5),
In 2011 is in overleg met het waterleidingbedrijf een nadere afweging gemaakt of het nodig is
om een grondwaterbeschermingsgebied in plaats van een boringsvrije zone in te stellen. Op
basis van de beschikbare gegevens wordt geconcludeerd dat binnen een tijdsbestek van 25
jaar een relatief groot deel van onttrokken grondwater afkomstig is uit het eerste
watervoerend pakket. Door de complexe geohydrologische bodemopbouw, in verband met
stuwing, wordt er vanuit gegaan dat de ontwikkeling van de onttrokken grondwaterkwaliteit
de meest betrouwbare schatting geeft van het aandeel grondwater afkomstig uit WVP1.
Daarbij geldt dat in vier a vijf van de 10 pompputten een duidelijke invloed zichtbaar is van
grondwater dat afkomstig is uit het eerste watervoerend pakket. Het aandeel grondwater dat
binnen 25 jaar vanuit WVP1 naar de bronnen stroomt wordt op basis van deze gegevens
geschat op ordegrootte 40-50%.
Provincie Utrecht 15

Gebiedsdossier Rhenen
100
90
80
70
Volume water (%)
60
50
40
30
60%
aandeel winning (%)
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20
20,0
10,0
10
0,0
1 10 100 1000
tijd (jaren)
0
1 10 100 1000 10000
tijd (jaren)
Figuur 2.6
Cumulatieve responscurve van drinkwaterwinning Rhenen met het VPC model (bron:
berekeningen Royal Haskoning, 2010) en inzet:volgens systeemanalyse Vitens (Hydron,
2006).
2.4.3 Ruimtelijke verdeling verblijftijd
De ruimtelijke verdeling van de verblijftijd is weergegeven in Figuur 2.7. De aangegeven
beschermingszones zijn de huidige, wettelijk vastgestelde zones. Het aangegeven
intrekgebied betreft recente berekeningsresultaten ten behoeve van de nieuw vast te stellen
beschermingszones.
Een deel van het grondwater (circa 40%) komt van buiten de 100-jaarszone waarvan een
deel meer dan 200 jaar. Dit maakt grondwaterbescherming tot een regionale opgave. Bij
nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moet het langetermijnbelang van een goede kwaliteit van
het grondwater (=grondwaterbescherming) worden meegewogen.
Verblijftijden zijn minimaal 25 jaar in de kern van het wingebied volgens het model en uit de
systeemanalyse van Vitens (2006) blijkt een nog lagere minimum leeftijd. Het bebouwde
gebied van Rhenen vormt een klein aandeel van het landgebruik binnen de 25-jaars zone
dat overwegend uit bos bestaat (dit geldt dan voor de huidige 25-jaarszone onder de
kleilaag, die gebruikt is voor de afleiding van de de boringsvrije zone).
De inzet in Figuur 2.7 toont de zones zoals afgeleid uit de nieuwe berekeningen. Hier is de
berekende boringsvrije zone (25-jaarszone in het winpakket) grotendeels ook als
grondwaterbeschermingsgebied aangemerkt.
Provincie Utrecht 16

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2.7 Verblijftijd in jaren van winning Rhenen (bron:
berekeningen VPC-model). De inzet toont de zones op basis van de
recente berekeningen
2.5 Oppervlaktewater
In het intrekgebied van de winning Rhenen is geen oppervlaktewater aanwezig. Naast de
hoofdwegen zijn afwateringssloten / laagtes aanwezig die overwegend droogstaan. Langs
bijna alle wegen infiltreert afstromend regenwater dus in de bodem.
Het project afkoppelen is gestart. Er is begonnen met Elst. Bij nieuwbouw wordt in ieder
geval afgekoppeld. Rhenen heeft het ‘Convenant afkoppelen Utrechtse Heuvelrug’
onderschreven. Er is door Rhenen een doelstelling geformuleerd voor het percentage dat in
2020 afgekoppeld moet zijn. Er waren overstorten in de benedenstad in de uiterwaarden van
de Nederrijn en richting Achterberg. Deze zijn gesaneerd.
Er vindt een bodeminfiltratie plaats van (dubbel voorgeklaard) spoelwater door Vitens. Ook
regenwater van daken en van de losvloer en wegen wordt geïnfiltreerd middels een
infiltratievijver die 6-7 meter onder maaiveldhoogte ligt. Het koelwater van het NSA
(noodstroomaggregaat) van Vitens wordt ook geïnfiltreerd. Dit is gewoon leidingwater. De
vijver blijft in tact omdat hier zich veel water flora en fauna bevindt.
Provincie Utrecht 17

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2-8
Oppervlaktewatersysteem in de omgeving van winning Rhenen. Blauwe lijnen zijn waterlopen.
2.6 Puntbronnen
2.6.1 Historische puntbronnen bodemverontreiniging
Het beleid van de provincie ten aanzien van puntbronnen is in onderstaand kader
beschreven. In de winning van Rhenen zijn geen probleemlocaties of risicolocaties
geïdentificeerd. Wel blijkt uit analysegegevens van het ruwwater een aanwijzing aanwezig
dat verontreinigingen het ruwwater beïnvloeden.
Beleid puntbronnen
De uitvoering van beleid voor het aanpakken van bodem- en grondwaterverontreinigingen is
gebaseerd op de Wet bodembescherming (Wbb). Bedreiging van kwetsbare objecten - waaronder
waterwinningen voor drinkwater - speelt een belangrijke rol bij de prioritering van de aanpak van
bodemverontreinigingen in het kader van de Wbb. We maken onderscheid in puntbronnen die een
risico vormen voor de volksgezondheid (humaan), ecologie (ecologisch) en verspreiding via gronden
oppervlaktewater (verspreiding).
In het ‘Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties’ 3 is landelijk afgesproken de
bodemsaneringsoperatie versneld tot een verantwoord einde te brengen. In het kader hiervan zijn alle
nog niet (voldoende) onderzochte locaties geselecteerd waar een vermoeden bestaat dat sprake kan
zijn van een mogelijk risicovolle (’spoedeisende’) verontreiniging en opgenomen op een werklijst van
3
Dit convenant is ondertekend door het rijk, IPO, de VNG en Unie van waterschappen en is gepubliceerd in de
Staatscourant, nr. 18077, 26 november 2009.
Provincie Utrecht 18

Gebiedsdossier Rhenen
‘potentiële spoedlocaties’.
Daarnaast is in de Kaderrichtlijn water (KRW) beleid vastgelegd gericht op een goede kwaliteit van
grondwater dat gebruikt wordt voor drinkwaterproductie. In 2007 heeft daarvoor in opdracht van de
Provincie Utrecht een inventarisatie 4 plaatsgevonden van risico’s van verspreiding van puntbronnen
naar deze grondwaterwinningen. Deze lijst van puntbronnen (‘KRW-puntbronnen’) omvat zowel
verontreinigingen waarvan reeds vaststaat dat sprake is van verspreidingsrisico’s, als locaties waarop
zich mogelijk een bedreigende verontreiniging bevindt. Deze locaties moeten nog (nader) worden
onderzocht en zijn in 2009 opgenomen in de Europese Stroomgebiedbeheerplannen voor de KRW.
Daarmee is de KRW-verplichting vastgelegd de betreffende verontreiniging voor 2015 aan te pakken.
In de meeste gevallen betreft dit onderzoek.
Alle (potentiële) KRW-puntbronnen zijn tevens opgenomen op de provinciale werklijst van ‘potentiële
spoedlocaties’. Deze locaties hebben naast de aanduiding “potentieel spoed vanwege verspreiding”
in het kader van de Wbb dus ook een KRW-label meegekregen en zijn daarmee dubbel in beeld.
Alle locaties op deze werklijst worden onderzocht. Wanneer uit dit (vervolg)onderzoek blijkt dat geen
sprake is van een ernstige verontreiniging of wanneer blijkt dat er wel verontreiniging is, maar deze
brengt geen risico’s met zich mee, dan wordt het onderzoek beëindigd en vormt de locatie geen
aandachtspunt meer. Uiteindelijk zal de lijst van potentiële spoedlocaties leeg zijn en maken we
alleen nog onderscheid tussen locaties met een spoedeisende verontreiniging en locaties waarbij we
geen spoedeisende verontreinigingen verwachten.
Verontreinigingen die humane risico’s met zich meebrengen moeten uiterlijk in 2015 zijn gesaneerd
dan wel moeten de risico’s zijn weggenomen. Uiterlijk op 31 december 2015 moeten alle locaties
bekend zijn waar sprake is van onaanvaardbare verspreidingsrisico’s of ecologische risico’s.
De reeds bekende verontreinigingen die voor de drinkwaterproductie van belang zijn worden al jaren
gevolgd en mogen grotendeels bekend worden verondersteld. Provincie Utrecht volgt deze bekende
locaties vanuit haar rol als bevoegd gezag vanuit de Wbb 5 en ziet toe op aanpak daarvan. De
waterbedrijven monitoren verontreinigingen in pompputten en waarnemingsputten. Aangetroffen
verontreinigingen kunnen aanleiding zijn om dit gezamenlijk als knelpunt te benoemen en te zoeken
naar de mogelijke verontreinigingsbron. Deze locaties met verspreidingsrisico naar
drinkwaterwinningen worden voor zover mogelijk in het gebiedsdossier nader beschreven.
Op de kaart (Figuur 2-9) zijn van de hierboven beschreven locaties 3 typen locaties weergegeven:
• KRW-puntbronnen: locaties met mogelijk verspreidingsrisico naar winningen (Grontmij, 2007 )
• Beschreven locaties: aandachtspunten i.v.m. mogelijk verspreidingsrisico naar winningen
• Spoedlocaties: ernstige verontreinigingen met verspreidingsrisico naar winningen 6
4 Inventarisatie puntbronnen grondwaterwinningen – KRW detailanalyse provincie Utrecht, Grontmij Nederland bv i.o.v.
Provincie Utrecht, 1 november 2007.
5 Gemeente Amersfoort en Utrecht zijn bevoegd gezag vanuit de Wbb binnen de eigen gemeente.
6 De lijst met spoedlocaties is bij het opstellen van dit gebiedsdossier niet beschikbaar. In de loop van 2013 wordt de lijst met
geïdentificeerde spoedlocaties gepubliceerd.
Provincie Utrecht 19

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2-9
Bodemverontreinigingen in de omgeving van winning Rhenen (bron: Provincie Utrecht). Bij de
winning Rhenen is geen sprake van geïdentificeerde bodemverontreinigingen.
Er is sprake van een onbekende bron van VOCl 7 (informatie Vitens, 2007) in enkele
waarnemingsputten en een onbekende bron van tolueen 8 in de pompputten RHPP007 en
RHPP008 (informatie uit gebiedsgesprek). Op basis van reeds uitgevoerd dossieronderzoek
kon geen bron voor het VOCl worden gevonden. Voor tolueen is vermoedelijk een puntlozing
de oorzaak van de verontreiniging. De plotselinge verhoging in de concentratie en het feit dat
de verontreiniging beperkt blijft tot twee winputten duidt op een puntlozing (bijv. dumping van
een vat met chemicaliën).
Tabel 2.1 Verontreinigingslocaties in de winning Rhenen
Bodemverontreinigingen GLOBIS Code Mobiele stoffen
Onbekende bron Nvt Tolueen in pompputten
Onbekende bron Nvt VOCl in waarnemingsputten
7
VOCl zijn Vluchtige OrganoChloor-verbindingen, ofwel vluchtige alifatische chloorkoolwaterstoffen. Ze kennen veel
toepassingsmogelijkheden, met name als oplosmiddel of ontvettingsmiddel. Omdat ze zo veel gebruikt worden zijn er tot ruim
tien jaar geleden veel locaties verontreinigd geraakt met deze stoffen. Dat is vervelend, want VOCl zijn in vergelijking met
andere verontreinigingen relatief toxisch. Bovendien breken ze langzaam af, verspreiden ze zich gemakkelijk en zakt puur
product door het hoge soortelijk gewicht vaak diep de bodem in.
8
Tolueen, of anders gezegd methylbenzeen (C6H5CH3), is een verbinding bestaande uit een benzeenring waarvan 1
waterstofatoom vervangen is door een methylgroep. De stof wordt onder andere als verdunningsmiddel en als grondstof in de
chemie gebruikt. Tolueen is het belangrijkste bestanddeel van thinner. Het is ook een onderdeel van benzine en wordt gebruikt
als oplosmiddel in bandenplakmiddel.
Provincie Utrecht 20

Gebiedsdossier Rhenen
Ten aanzien van een nabij- (in de bebouwde kom-) gelegen historische chemische wasserij
is uit onderzoek gebleken dat er geen verspreidingsrisico’s vanuit gaan en dat deze
stroomafwaarts ligt van de winning, buiten de boringsvrijezone.
Benzineservicestations
Naast de bovengenoemde locaties moet rekening worden gehouden met specifieke
verontreinigingen afkomstig van benzineservicestations. Dit zijn verontreinigingen die in
Elvhis 9 als ‘voldoende onderzocht’ zijn aangegeven terwijl er sprake kan zijn van een
MTBE 10 verontreiniging, die niet bij de onderzoeken en saneringen is meegenomen. Er zit als
het ware een ‘gat’ tussen het toevoegen van MTBE aan brandstoffen (als loodvervanger) en
de AMvB Tankstations waarin deze stof moet worden meegenomen in onderzoek en
saneringen. Monitoring voor de Wet milieubeheer bevatte geen MTBE. Hierdoor kan het zijn
dat er wel brandstof met MTBE is gelekt dat niet gedetecteerd is.
Dit is een voor de winning ongewenste situatie. Vanuit de ervaringen in Zuid Holland, waar
hiertoe een methode is ontwikkeld, zal een provinciebrede analyse van alle
benzineservicestations 10-20 verdachte stations opleveren, waarvan een klein deel in
beschermde gebieden. Voorlopig worden beleidsontwikkelingen afgewacht. De locaties die
van belang kunnen zijn, zijn genoemd in Grontmij (2007). De Provincie Utrecht heeft geen
specifiek beleid ontwikkeld ten aanzien van MTBE en dus wordt het generieke beleid
gevolgd. Mogelijke risico’s kunnen op verschillende manieren worden afgedekt, bijvoorbeeld
door onderzoek, early-warningsystemen of nader dossieronderzoek. Net buiten de
boringsvrije zone van de winning Rhenen bevond zich een locatie van een benzinestation
aan de Nieuwe Veenendaalse weg waar sprake zou kunnen zijn van een risico voor
verontreiniging met MBTE. Dit benzinestation is thans gesaneerd en opgeheven.
2.6.2 Risico´s op nieuwe verontreinigingen door bedrijven
Het maken van een selectie binnen het verouderde bedrijvensysteem bleek niet mogelijk
meer. Binnen de boringsvrije zone ligt slechts één bedrijf namelijk Recreatiepark De Thijmse
Berg (SBI - code 5522) aan de Nieuwe Veenendaalseweg 229 (voor de ligging, zie Figuur
2.10). De inrichting valt in categorie 3 in verband met de aanwezigheid van een tweetal grote
propaantanks voor de verwarming van het park (controle eenmaal per twee jaar). Het hele
park is gerioleerd.
In het park bevindt zich een zwembad met een opslag van natronloog voor de reiniging van
het zwemwater. Voor de opslag zijn adequate voorzieningen aanwezig in de vorm van een
vloeistofdichte vloer.
9 Het digitale systeem van de provincie waarin alle informatie over bodemverontreinigingen is opgenomen, voorheen (tot 2011)
werd het systeem GLOBIS gebruikt.
10 Aan benzine wordt sinds 1988 vaak methyl-tert-butylether (MTBE) toegevoegd om de klopvastheid te verhogen. Vroeger
werd daarvoor het zeer giftige tetraëthyllood (TEL) gebruikt (loodhoudende benzine).
Provincie Utrecht 21

Gebiedsdossier Rhenen
X KWO
X Voormalig benzineservicestation
X Voormalig benzineservicestation
Figuur 2.10
Bedrijven in de omgeving van winning Rhenen (bron: Milieudienst Zuid Oost Utrecht).
Het handhavingsprogramma bestaat op dit moment niet meer. De strategie is niet
vastgelegd, maar wordt wel uitgevoerd door de milieudienst (cat. 3 en 4). In samenwerking
met de Milieudienst wordt gewerkt aan een nieuwe handhavingstrategie met een
bonus/malussysteem: bedrijven waar weinig mis is, worden minder bezocht; bedrijven waar
wel wat mis is, meer.
2.7 Ondergronds ruimtegebruik
2.7.1 KWO installaties
In de beschermingsgebieden van winning Rhenen bevinden zich geen installaties voor
Koude Warmte Opslag (KWO). KWO installaties kunnen een risico vormen voor de
drinkwaterwinningen, mede als gevolg van de lokale opwarming van het grondwater. Het
beleid ten aanzien van KWO installaties is weergegeven in Tabel 3.1 (minimaal een
verblijftijd van 50 jaar tussen de KWO installatie en de putten van de drinkwaterwinning).
2.7.2 Overig ondergronds ruimtegebruik
Uitgezonderd lijnbronnen (riolering, leidingen) is er, voor zover bekend, geen sprake van
risicovol ondergronds ruimtegebruik binnen de grondwaterbeschermingszones, daarbij
doelend op gebruik anders dan in KWO-installaties. Ondergrondse bebouwing (kelders,
tunnels, aquaducten, etc.) leveren geen kwaliteitsrisico’s voor het grondwater op en zijn
daarom niet beoordeeld. Zie voor lijnbronnen paragraaf 2.8.
Provincie Utrecht 22

Gebiedsdossier Rhenen
2.8 Lijnbronnen
In het intrekgebied van de winning Rhenen liggen enkele lijnvormige elementen die de
kwaliteit van het grondwater kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij calamiteiten. De
lijnbronnen die een rol spelen voor de drinkwaterwinning Rhenen zijn weergegeven in Tabel
2.2 en Figuur 2-11.
Wegen
De belangrijkste weg is de Nieuwe Veenendaalseweg. Van deze weg is invloed van
wegenzout te verwachten en vormen calamiteiten een risico voor de winning. Andere wegen
liggen in de bebouwde kom en kennen slechts een beperkte belasting. In de gemeente wordt
zout gestrooid langs doorgaande wegen en busroutes en binnen wijken op die plaatsen waar
het wat steiler is en bij zorgcentrum De Tollekamp aan de Nieuwe Veenendaalseweg.
Er is een parkeerplaats aangelegd langs de weg (Autoweg) tussen het noordelijk en zuidelijk
deel van het waterwingebied, nabij winput PP007. Er werd voorheen al geparkeerd, maar nu
is het een geregelde parkeerplaats geworden. Conform het Besluit waterwingebieden is
aanleg van een parkeervoorziening niet toegestaan in een waterwingebied. Er is echter wel
een aanlegvergunning voor verleend. Deze is getoetst aan het bestemmingsplan van 1987.
Het bestemmingsplan uit 1987 is vernieuwd en is eind september 2011 in de gemeenteraad
besproken.
Vitens is samen met de provincie Utrecht in gesprek met de gemeente Rhenen over deze
parkeergelegenheid. Hierin wordt naast een alternatieve oplossing voor de
parkeervoorziening ook gekeken naar het watervoerend houden van een nabij gelegen
leemput, dat de gemeente nu met de parkeervoorziening heeft gecombineerd.
Leidingen
Er loopt een leiding van de Gasunie.
Riolering
Daarnaast speelt de riolering van het stedelijk gebied een rol als lijnelement. De kwaliteit van
de riolering is volgens informatie van de gemeente goed. Recent is de hele riolering
geïnspecteerd. Ook het buitengebied is gerioleerd.
Provincie Utrecht 23

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2-11
Lijnbronnen rondom winning Rhenen (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS).
Tabel 2.2. Lijnbronnen rondom winning Rhenen
Lijnbron
Belangrijkste risico
Nieuwe Veenendaalseweg
Leiding Gasunie
Wegen bebouwde kom
Parkeerplaats
Calamiteiten vormen een risico voor de winning, invloed van wegenzout te
verwachten
Beperkt risico door calamiteiten doordat het een gasleiding betreft.
Er is weinig belasting en risico te verwachten.
Hier is nog vervolgactie nodig zie maatregelen. Er bevindt zich een parkeerplaats
op een locatie waar dit mogelijk niet mag.
2.9 Diffuse bronnen
2.9.1 Inleiding
Het risico van diffuse verontreiniging voor een winning wordt bepaald door twee factoren: de
belasting ten gevolge van het grondgebruik en de kwetsbaarheid van de winning. Met de
REFLECT methodiek worden de risico’s voor de winning ingeschat door de beoordeling van
de diffuse belasting te maken. Door deze belastingsscore te combineren met de fysische
kwetsbaarheid van de winning is dit te vertalen in een risicoscore. Deze score wordt op een
risicokaart weergegeven (zie ook Figuur 2-12 en Kader).
Provincie Utrecht 24

Gebiedsdossier Rhenen
- bodemtypen
-Weerstandsbiedende lagen
-Verblijftijd
Kaart
gebruiksfuncties
Tabel met
risicoscore per
gebruiksfunctie
Figuur 2-12
Opbouw risicokaart
Risico’s van het huidige landgebruik via REFLECT
Om de risico’s van het huidige landgebruik te duiden, zijn twee kaarten van de Reflectmethodiek
gecombineerd:
Kwetsbaarheidkaart
De kwetsbaarheid is samengesteld uit een aantal kenmerken van de winning, namelijk de
dikte van de slechtdoorlatende lagen boven het bepompte pakket, de kwetsbaarheid van
de bovengrond (bodemtype) en de verblijftijdzonering van het grondwater (‘afstand tot de
winning in jaren’). Met deze benadering is het mogelijk voor een winning een ruimtelijk
gedifferentieerd beeld van de kwetsbaarheid te maken met een score tussen 1 en 10.
Deze kaart is opgenomen in de kaartenbijlage.
Belastingkaart
De belastingscore is berekend op basis van de grondgebruikfunctie. Het risico van de
grondgebruikfunctie voor de grondwaterkwaliteit is opgesplitst in drie factoren; diffuse
belasting, calamiteiten en handhaafbaarheid. De belasting is met REFLECT ingedeeld in
drie categorieën functies “harmoniserend”, “mogelijk risicovol onder voorwaarden” en
“risicovol”, met een score tussen 1 en 3. Voor de winning is vervolgens een belastingskaart
gemaakt met de belastingsscore. De belastingkaart is opgenomen in de kaartenbijlage.
Risico’s diffuse bronnen
De belasting van bestaande activiteiten en de kwetsbaarheid van de winning zijn
gecombineerd tot een inschatting van de risico’s. Zowel de belasting als de kwetsbaarheid
zijn gescoord in drie categorieën. Dit resulteert in een ruimtelijk beeld met als indeling drie
kleuren: geen probleem, groen (I), aandachtspunt, geel (II) en risico’s, rood (III).
Een matig tot hoge kwetsbaarheid in combinatie met functies die mogelijk risicovol zijn voor
het grondwater kan aanleiding geven tot een actueel risico in delen van het intrekgebied van
de winning vanaf maaiveld. Een hoge risico-score op een plaats zal echter niet betekenen
dat er ook sprake is van risico’s door diffuse verontreiniging. Dit zal alleen het geval zijn
wanneer een groot deel van het intrekgebied van de winning ‘rood’ en ‘geel’ gekleurd is.
In de volgende paragrafen worden de kaart met gebruiksfuncties, de belastings- en
kwetsbaarheidskaarten en de risicokaart gepresenteerd.
Provincie Utrecht 25

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2-13
Gebruiksfuncties ter plaatse van winning Rhenen (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS).
2.9.2 Gebruiksfuncties
De kaart met gebruiksfuncties waaruit de diffuse belastingen kunnen worden afgeleid is
weergegeven in Figuur 2-13. Het waterwingebied bestaat geheel uit bos- en natuurgebied.
Ook het landgebruik in het grondwaterbeschermingsgebied is grotendeels bos- en
natuurgebied. Daarnaast zijn in het grondwaterbeschermingsgebied een aantal agrarische
percelen en een recreatiepark gelegen. Het bebouwde gebied vormt een klein aandeel.
2.9.3 Belasting bij verschillend landgebruik
In de gemeente Rhenen worden bestrijdingsmiddelen toegepast volgens een combinatie van
mechanische bestrijding en toepassing van round-up. Een volledig mechanische bestrijding
bleek financieel niet haalbaar. De sportvelden en begraafplaatsen liggen buiten de
boringsvrije zone. Er is bij de gemeente geen stimuleringsbeleid voor beperking van
bestrijdingsmiddelengebruik bij particulieren.
De volkstuinen worden van de gemeente gehuurd. Er is een volkstuinvereniging die
voorlichting geeft aan de gebruikers om geen bestrijdingsmiddelen te gebruiken.
De eco-akker is door de gemeente in erfpacht uitgegeven. Volgens informatie van de
beheerder van de winning (tevens aanwonende) wordt er wel gespoten, maar niet zo veel als
vroeger.
2.9.4 Potentiële risico’s
Met behulp van de Reflect-methodiek is een kaart vervaardigd die het risico voor diffuse
bronnen weergeeft (Figuur 2-15).
Provincie Utrecht 26

Gebiedsdossier Rhenen
Uit Figuur 2-15 blijkt wat de percelen zijn waar de grootste risico’s liggen voor de winning. Dit
zijn twee kleine percelen. Één perceel is gelegen middenin ‘Recreatiepark Thijmse Berg’. Dit
gebied heeft potentieel een relatief hoge belasting met stoffen, zeker vergeleken met het
omliggende bos. Alle voorzieningen die kunnen worden genomen zijn in dit gebied genomen.
Het tweede perceel waar een groot risico wordt berekend is het volkstuinencomplex dat
tegen het waterwingebied aanligt.
Vanuit de bospercelen infiltreert regenwater dat rijk is aan nitraat/en of organisch stof naar
het grondwater. Met name redoxprocessen en kationomwisseling in de bodem leiden tot een
toename van het ijzer-, mangaan-, sulfaat- en CO 2 -gehalte en de totale hardheid in de
winputten.
Door de afwezigheid van een kleilaag is een zone in het noordoosten van de winning
kwetsbaarder dan het centrale gebied. Dit ontbreken van de kleilaag is de oorzaak voor de
hoge risicoscore van het recreatiepark.
Provincie Utrecht 27

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2-14
Belasting en kwetsbaarheid winning Rhenen
Provincie Utrecht 28

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur 2-15
Relatieve risicobeoordeling diffuse belasting op basis van bestaand landgebruik en
kwetsbaarheid ondergrond bij winning Rhenen
2.10 Kwaliteit van ruwwater en grondwater: bewezen kwetsbaarheid
In de voorgaande paragrafen is vanuit verschillende optieken gekeken naar de risico’s die
nabij de drinkwaterwinning Rhenen aanwezig zijn. De verschillende typen belasting en de
geohydrologische kwetsbaarheid zijn daarbij in kaart gebracht en er is een risico-kaart
opgesteld.
De kwaliteit van het ruwwater geeft behalve in het risico ook inzicht in de ‘bewezen
kwetsbaarheid’ van de winning. Aanwezigheid van verontreinigingen in ruwwater bewijzen
dat verontreinigingsbronnen daadwerkelijk in de winning terecht kunnen komen. Daarmee
kan de ruwwaterkwaliteit een onderbouwing vormen voor de risico-analyse en voor
eventuele maatregelen.
2.10.1 Kwaliteit ruwwater
Bij de bespreking van de kwaliteit van het ruwwater die vastgesteld wordt door het
analyseren van het water uit de individuele pompputten (het onbehandelde opgepompte
water), wordt onderscheid gemaakt in de macroparameters en de microverontreinigingen. De
macroparameters zijn de parameters die van nature voorkomen en waarvan de (relatief
hoge) gehalten worden bepaald door het bodemtype waarin het grondwater zich bevindt,
zoals magnesium, calcium, hardheid, pH etc. De microverontreinigingen zijn de parameters
die in lage gehalten voorkomen en die in het grondwater terecht komen door belasting van
de bovengrond met verontreinigingen.
Bij de presentatie wordt gebruik gemaakt van Box-whisker plots. In het Kader is een
toelichting op dit type plots gegeven.
Provincie Utrecht 29

Gebiedsdossier Rhenen
Macroparameters
Het water wordt opgepompt uit het tweede watervoerend pakket, onder onderbroken
kleilagen. Het heeft de kenmerken van diep stuwwalwater: zacht, onderverzadigd (voor kalk),
een mix van oxisch 11 en anoxisch en bevat enkele mg/l ijzer. Putverstopping door een
combinatie van ijzer en zuurstof in ruwwater is dan ook een belangrijk aandachtspunt voor
Vitens.
De pH is vrij hoog, en bicarbonaat erg laag in concentratie. De pompputten lopen nogal
uiteen qua kwaliteit.
De antropogene 12 belasting is per pompput verschillend en is met name hoog in de zuidelijke
putten 13 (vervanging voor PP1 welke is geamoveerd), 2 en 3. In die putten wordt al sinds
de start van de winning een toename van de macroparameters gevonden die niet helemaal
meer te verklaren is als een verandering van grondwater afkomstig uit heide naar grondwater
afkomstig uit bos (meer indamping in bos). De kwaliteit van het onttrokken grondwater wordt
beïnvloed door (voormalige) landbouwactiviteiten. Dit heeft de hogere relatieve stijging van
sulfaat ten opzichte van chloride (sulfaat van 20 naar 60 mg/l in de zuidelijke putten)
veroorzaakt. De inzet van een nieuwe diepe pompput (PP13) in 2005 heeft tot verbetering
geleid van de ruwwaterkwaliteit. Dit is vooral in de nitraatconcentraties goed zichtbaar. Er
zijn verder geen bijzonderheden met betrekking tot trends waarneembaar.
Microverontreinigingen
In 2008 is in pompput RHP007 en in mindere mate in pompput RHP008 in een paar
waarnemingen de limiet voor tolueen (1 µg/l) overschreden (zie Tabel 2.3).
De boxplots van relevante macroparameters en de boxplot van tolueen is te zien in Figuur
2.16.
Tabel 2.3 Stoffen aangetroffen in ruwwater (individuele pompputten) met mate van overschrijding
van de toetsingswaarde (Tw) (zie Bijlage 3) en trend volgens de
waterkwaliteitsrapportage van Vitens. Oranje: toetsingswaarde wordt overschreden.
Stofgroep Stof Toetsingswaarde Trend Norm(Tw)
Aromaten Tolueen > Tw Dalend (alleen in 2008
aangetoond)
1 µg/l
11
Oxisch= zuurstofrijk; anoxisch = zuurstofarm
12
Antropogeen= door de mens veroorzaakt
Provincie Utrecht 30

Gebiedsdossier Rhenen
Kader Boxwhiskerplots
In de beschrijvende statistiek is een boxplot of boxwhiskerplot een grafische weergave van
de vijf-getallensamenvatting. Deze vijf-getallensamenvatting bestaat uit het minimum, het
eerste kwartiel, de mediaan (of tweede kwartiel), het derde kwartiel en het maximum van de
waargenomen data. Een boxplot is daarmee een weliswaar sterk vereenvoudigde, maar zeer
bruikbare, voorstelling van de verdeling van de data.
Bijgevoegd een box-whiskerplot van een willekeurige set analysegegevens van Vitens. De
onderkant van de ‘box’ geeft de 25 percentielwaarde aan. Onder deze waarde komt 25% van
de gemeten waarden voor. De bovenkant van de ‘box’ geeft de 75 percentielwaarde aan.
Onder deze waarde komt 75% van de gemeten waarden voor. De rode lijn in de box geeft de
mediane waarde weer (de waarde waarboven en waaronder de helft van de gemeten
waarden valt). De lengte van de balken aan weerszijden van de ‘box’ (de zogenaamde
‘whiskers’) is maximaal 1,5 keer de lengte van de ‘box’, met dien verstande dat het uiteinde
van de ‘whiskers’ wordt bepaald door de hoogste gemeten waarde aan de bovenkant en de
laagste gemeten aan de onderkant die vallen binnen deze maximaal mogelijke whisker. De
waarden die vallen buiten deze whiskers worden uitschieters genoemd. De uiteinden van de
whiskers zijn derhalve de kleinste waarden die geen uitschieter zijn.
Provincie Utrecht 31

Gebiedsdossier Rhenen
70
Box-whiskers SO4-- (Totaal)
130
Box-whiskers HCO3- (Totaal)
60
120
50
110
40
100
mg/l
30
mg/l
90
20
80
10
70
0
2000 2002 2004 2006 2008
mg/l
60
2000 2002 2004 2006 2008
mg/l
34
Box-whiskers EGV (Totaal)
4
Box-whiskers NO3- (Totaal)
32
3.5
30
3
28
2.5
mS/m
26
24
mg/l
2
22
1.5
20
1
18
0.5
16
2000 2002 2004 2006 2008
mS/m
0
2000 2002 2004 2006 2008
mg/l
6
Box-whiskers Mg++ (Totaal)
15
Box-whiskers Methylbenzeen (tolueen) (Totaal)
5.5
5
4.5
10
mg/l
4
ug/l
3.5
5
3
2.5
2
2000 2002 2004 2006 2008
mg/l
0
2008
ug/l
Figuur 2.16
Enkele relevante macro-waterkwaliteitsparameters (sulfaat, bicarbonaat, nitraat, electrisch
geleidingsvermogen, magnesium) in de winputten en de enige microparameters ( tolueen) die
een overschrijding heeft vertoond in 2008 in één winput (bron: waterkwaliteitsrapportage Vitens,
2011). Norm tolueen 1 µg/l.
Toetsing:
Provincie Utrecht 32

Gebiedsdossier Rhenen
Op basis van de KRW dienen waterwinningen voor drinkwater beoordeeld te worden op het
voldoen van het water aan de normen van het Waterleidingbesluit (toets cf art 7.2 KRW). Het
ruwwater van de individuele pompputten van de winning Rhenen overschrijdt in 2008 in
pompput RHP007 in een paar waarnemingen de limiet voor tolueen (1 µg/l).
2.10.2 Mogelijke oorzaken normoverschrijdingen ruwwater
Er is een onbekende bron van tolueen. In de pompputten van Rhenen worden geen of
nauwelijks milieuvreemde stoffen aangetroffen. De belangrijkste bijzonderheid is de
aanwezigheid van tolueen in 2008 in de pompputten RHP007 en RHP008 , gemiddeld 6 µg/l
in RHP007 en sterk dalend (2008-2010). De stof is waarschijnlijk afkomstig van een lokale,
illegale dumping van beperkte omvang.
2.10.3 Kwaliteit reinwater
Het reinwater van de winning (dit is het water na zuivering) voldoet aan de gestelde eisen
voor drinkwater.
2.10.4 Kwaliteit toestromend grondwater
In de waarnemingsputten is sprake van een onbekende bron van gechloreerde
chloorkoolwaterstoffen (VOCl) (informatie Vitens, 2007). De boxplots van deze VOCl is
gepresenteerd in Figuur 2.17. Op basis van reeds uitgevoerd dossieronderzoek kon geen
bron voor het VOCl worden gevonden. Wellicht is het gebiedsproces een nieuwe aanleiding.
De vraag is eerst aan Vitens of vinylchloride (VC) een probleem zou kunnen gaan vormen
gezien de lage norm van 0,1 ug/l voor VC. Ook is in de waarnemingsputten een spoor van
BAM, een afbraakproduct van het bestrijdingsmiddel diclobenil, aangetroffen. De beoordeling
van de verontreinigingen in de waarnemingsputten ten opzichte van de drinkwaternormen is
weergegeven in Tabel 2.4.
Tabel 2.4 Stoffen aangetroffen in toestromend grondwater (individuele
waarnemingsputten)beoordeling ten opzichte van de toetsingswaarde (Tw) (zie Bijlage 3).
Oranje: toetsingswaarde wordt overschreden, groen: toetsingswaarde wordt niet
overschreden.
Stofgroep Stof Toetsingswaarde Norm(Tw)
VOCl 1,1,1 trichloorethaan < Tw 1
VOCl Chlooretheen (vinylchloride) > Tw 0,1
VOCl Trichlooretheen (tri) < Tw 10 µg/l
Bestrijdingsmiddel BAM (2,6-dichloorbenzamide) < Tw 0.10 µg/l
Provincie Utrecht 33

Gebiedsdossier Rhenen
0.3
Box-whiskers 1,1,1-Trichloorethaan (Totaal)
0.6
Box-whiskers Trichlooretheen (tri) (Totaal)
0.28
0.55
0.26
0.5
0.24
0.45
0.22
0.4
ug/l
0.2
ug/l
0.35
0.18
0.3
0.16
0.25
0.14
0.2
0.12
0.15
0.1
2000 2002 2004 2006 2008
ug/l
0.1
2000 2002 2004 2006 2008
ug/l
50
Box-whiskers Chlooretheen (vinylchloride) (Totaal)
0.055
Box-whiskers BAM (2,6-dichloorbenzamide) (Totaal)
45
0.05
40
0.045
35
0.04
ug/l
30
25
20
ug/l
0.035
0.03
15
0.025
10
0.02
5
0.015
0
2000 2002 2004 2006 2008
ug/l
0.01
2008
ug/l
Figuur 2.17
Boxplots van de aangetroffen micro-waterkwaliteitsparameters (gechloreerde koolwaterstoffen
(VOCl) en BAM) (bron: waterkwaliteitsrapportage Vitens, 2011)
2.11 Meer informatie?
Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste basisinformatie op hoofdlijnen. In onderstaande tabel
is opgenomen waar u meer aanvullende informatie kunt vinden (niet uitputtend). Daarnaast
vindt u in bijlage 1 een literatuurlijst.
Tabel 2.5 Enkele aanvullende informatiebronnen
Geo-informatie Bronhouder Website
Grondwaterbeschermingsbeleid Provincie Utrecht http://www.Provincieutrecht.nl/onderwerpen/water/drinkwater/
Bodemonderzoeken,
Provincie Utrecht www.bodemloket.nl
bodemsaneringen en
bodembelastende activiteiten
Bedrijven
Milieudienst Zuid Oost
Utrecht
Geoloket milieudienst ZOU:
http://portaal.milieudienstzou.nl/milieudienstzou/
Geoloket/tabid/245/language/nl-NL/Default.aspx
Aardgasleidingen en
Milieudienst Zuid oost http://nederland.risicokaart.nl/risicokaart.html?prv=utrecht
brandstofleidingen
Utrecht/ risicokaart
Kabels en leidingen Kadaster http://www.kadaster.nl/klic/
Provincie Utrecht 34

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 35

Gebiedsdossier Rhenen
3 BESCHERMINGSBELEID EN PRAKTIJK
3.1 Inleiding
Dit hoofdstuk bevat op hoofdlijnen een beschrijving van beleid en regelgeving voor zover
relevant voor de specifieke situatie van de winning Rhenen. Het beleid en de bijbehorende
regelgeving die invloed hebben op de kwaliteit van het grondwater bij waterwinningen stoelt
op twee pijlers:
• Beschermingsbeleid. Dit beleid heeft tot doel emissies van verontreinigingen naar de
ondergrond te beperken en richt zich op het gebruik en de gebruiksfuncties aan maaiveld
ter plaatse van de verschillende beschermingzones rond een winning. Met gebods- en
verbodsregels worden verschillende vormen van gebruik verboden/beperkt en/of aan
regels gebonden. Dit beleid is voornamelijk vastgelegd in de provinciale milieuverordening
(PMV) en de bijbehorende uitvoeringsbesluiten en in het Grondwaterplan van de
Provincie Utrecht.
• Ruimtelijke ordening. Via provinciale en gemeentelijke structuurvisies, de provinciale
ruimtelijke verordening en bestemmingsplannen vindt er planologische bescherming ter
plaatse van de beschermingszones plaats. Immers sommige functies zijn minder
belastend voor de grondwaterkwaliteit dan andere. Bij functiewijzigingen in 100-
jaarszones, waterwin- en grondwaterbeschermingsgebieden en in het Infiltratiegebied
Utrechtse Heuvelrug moet rekening worden gehouden met het waterwinbelang, en moet
worden toegelicht hoe de bescherming gestalte krijgt.
In bijlage 6 is een overzicht opgenomen waarbij per verantwoordelijke overheid de relevante
wetgeving is weergegeven en de uitwerking daarvan in de praktijk naar plannen,
verordeningen en vergunningen.
Daarnaast wordt onderscheid gemaakt in bestaande situaties en nieuwe situaties.
• Bestaande situaties dienen getoetst te worden aan de van toepassing zijnde regels die
vallen onder het beschermingsbeleid. Ontoelaatbare situaties dienen aangepakt te
worden.
• Nieuwe situaties (functiewijzigingen), die vastgelegd worden via het ruimtelijke
ordeningsspoor, moeten allereerst voldoen aan het bestaande beschermingsbeleid.
Daarnaast moet er naar gestreefd worden de belasting van de bodem met milieuvreemde
stoffen te verminderen ten opzichte van de huidige situatie. Immers de Kaderrichtlijn
Water (KRW) stelt dat de zuiveringsinspanning van grondwater dat gebruikt wordt als
drinkwater tenminste gelijk moet blijven, maar bij voorkeur moet afnemen. Nieuw
geplande ruimtelijke functies binnen de beschermingszones dienen daarom getoetst te
worden op grond van hun potentiële emissie naar het grondwater.
Bij het bepalen of gebruik of functies (huidig of toekomstig) toelaatbaar zijn in de
grondwaterbeschermingszones kunt u in het kort als volgt aan de slag gaan:
Provincie Utrecht 36

Gebiedsdossier Rhenen
1. Bestaand gebruik
A. Toelaatbaar ja of nee
Kijk of het bestaande gebruik toelaatbaar is op grond van de van toepassing zijnde
uitvoeringsbesluiten (zie ook Figuur 3-1).
B1. Toelaatbaar nee
• Neem maatregelen bij ontoelaatbaar gebruik
• In geval van een bestaande bodemverontreiniging is de Wet bodembescherming van
toepassing en dient bij een risico voor verspreiding van verontreinigingen naar het
grondwater richting drinkwaterwinning de verontreiniging gesaneerd of beheerst te
worden.
B2. Toelaatbaar ja
• Risico’s: kijk bij toelaatbare functies wat de emissie naar het grondwater binnen de
beschermingszone zal zijn (voor emissie zie Tabel 3.4);
• Mitigatie:reduceer de risico’s van de functie door het nemen van mitigerende maatregelen
bijvoorbeeld het stoppen met toepassen van bestrijdingsmiddelen (huidig) of een locatie
zodanig in te richten dat toepassen van bestrijdingsmiddelen niet nodig zal zijn. In Tabel
3.4 is een eerste aanzet gegeven voor mitigerende maatregelen.
2. Wijziging in functie of gebruik
A. Kijk eerst of de geplande functie/gebruik toegestaan is op basis van het
beschermingsbeleid. Indien dit het geval is doorloop dan de volgende stappen.
B. Huidige risico’s: kijk wat (theoretisch) de emissie naar het grondwater is bij de huidige
functie (voor emissies zie Tabel 3.4);
C. Toekomstige risico’s: kijk wat de emissie naar het grondwater zal zijn bij de voorgenomen
functie (voor emissies zie Tabel 3.4);
D. Wanneer de emissie van het voorgenomen gebruik hoger zal zijn dan de emissie bij de
bestaande functie zijn er twee mogelijkheden:
• Zoek een andere locatie voor de functie
• Voorzie in maatregelen om de voorspelde emissie te reduceren.
Het is belangrijk om op te merken dat de bodem op elke locatie anders is en dat nieuwe
functies op veel verschillende manieren gerealiseerd kunnen worden (bv. duurzame versus
reguliere woningbouw). Dit betekent dat grondwaterbescherming maatwerk is. De informatie
die in het gebiedsdossier is opgenomen heeft als belangrijkste doel om een eerste indicatie
te geven van de risico’s en de (on)mogelijkheden. Het gebiedsdossier dient als basis om het
gesprek aan te gaan met de betrokken partijen.
3.2 Beschermingszones en milieuregels
3.2.1 Beschermingszones en bescherminsgbeleid winning Rhenen
De winning Rhenen heeft een waterwingebied en een boringsvrije zone. Op deze twee
zones is de Provinciale Milieuverordening (PMV) en de daaronder liggende besluiten van
toepassing. Daarnaast zijn er bij de winning Rhenen 50-jaarszones als signaleringszone 13 .
Binnen de 50-jaarszone mogen geen KWO-systemen worden aangelegd. Het verbod is
vastgesteld in het Grondwaterplan van de Provincie Utrecht, vanwege de risico’s die open
13 De 50-jaarszone wordt per watervoerend pakket bepaald. In het geval van de winning Rhenen wordt onttrokken
uit diepere pakketten en er zijn dus meerdere 50-jaarszones.
Provincie Utrecht 37

Gebiedsdossier Rhenen
KWO-systemen geven voor de winning. Figuur 3-1 bevat een overzicht met de besluiten die
gelden in de verschillende beschermingszones en de 50-jaarszone 14 .
IV) 100-jaarsaandachtsgebied
Figuur 3-1
Overzicht regelgeving in de verschillende beschermingszones.Op dit moment is er alleen
sprake van een waterwingebied en een boringsvrije zone. Bij de in werking treding van de
nieuwe PMV in 2012 zal er sprake zijn van een grondwaterbeschermingsgebied en een 100-
jaars aandachtsgebied. Daarom is in deze figuur ook de regelgeving voor die zones
opgenomen.
In Tabel 3.1 is de regelgeving beknopt samengevat voor een aantal veel voorkomende
vormen van ruimtelijk gebruik zoals woningbouw, afkoppelen en Koude Warmte Opslag. Uit
de praktijk blijkt dat dergelijke overzichten meerwaarde hebben, maar ook dat beleid en
regelgeving niet altijd voldoende concreet zijn om direct vast te stellen welke activiteiten wel
of niet zijn toegestaan (en zo ja, onder welke voorwaarden).
14 De inhoud van de betreffende besluiten staat op: www.provincie-utrecht.nl/grondwaterbescherming
Provincie Utrecht 38

Gebiedsdossier Rhenen
Tabel 3.1 Overzicht op hoofdlijnen van de regelgeving voor veel voorkomend vormen van
ruimtelijk gebruik in de beschermingszones van winningen. Voor een volledig overzicht
wordt verwezen naar de in Figuur 3-1 genoemde provinciale besluiten.
Activiteiten Waterwingebied Grondwaterbeschermingsgebied Boringsvrije zone
Hoewel er nu geen GWBG is
hebben wij deze kolom toch laten
staan i.v.m. de voorgenomen
GWBG in de nieuwe PMV
Regelgeving
algemeen
Afkoppelen
hemelwater
Woningbouw
Nieuwe
bovengrondse
infrastructuur
(wegen)
Nieuwe
ondergrondse
infrastructuur
Koude Warmte
Opslag en
bodemwarmtewisselaars
Toepassing
(licht)
verontreinigde
grond
Boren
waterputten
Boringen en
funderingen
In het waterwingebied
zijn activiteiten t.b.v.
de
drinkwatervoorziening
toegestaan, alle
andere activiteiten zijn
niet toegestaan. 15
Verboden (besluit
waterwingebieden)
Verboden (besluit
waterwingebieden)
Verboden (besluit
waterwingebieden)
Verboden (besluit
waterwingebieden)
Verboden (besluit
waterwingebieden)
Verboden (besluit
waterwingebieden)
Verboden voor niet
drinkwatertoepassingen
(besluit
waterwingebieden)
Bij nieuwe ruimtelijke
ontwikkelingen moet worden
getoetst of het risico voor het
grondwater afneemt en in elk geval
niet verslechtert (stand-still
principe, Provinciale Ruimtelijke
Verordening). Een aantal
activiteiten is verboden (Provinciale
Milieu Verordening) of gereguleerd.
In het convenant Afkoppelen
Utrechtse Heuvelrug is beleid
geformuleerd voor afkoppelen..Het
Besluit verhardingen en
gebouwen 16 is van toepassing:
Afkoppelen is verboden, behalve
als wordt voldaan aan in het Besluit
genoemde algemene voorschriften.
Het Besluit verhardingen en
gebouwen is van toepassing, zie
tevens ‘Afkoppelen hemelwater’.
Het Besluit verhardingen en
gebouwen is van toepassing:
Parkeerterreinen (groter dan 150
m 2 ) en wegen binnen en buiten de
bebouwde kom moeten verhard zijn
met vloeistofkerend materiaal. Ook
moeten ze afwaterend liggen.
Er gelden regels voor afkoppelen
(‘zie Afkoppelen hemelwater’).
Het is voor
omgevingsvergunningsplichtige
inrichtingen verboden nieuwe
buisleidingen aan te leggen.
Wijziging of vervanging van
bestaande leidingen moet vooraf
worden gemeld (besluit
buisleidingen). Inrichtingen die
geen omgevingsvergunning nodig
hebben moeten voldoen aan de
zorgplicht
Verboden (Grondwaterplan
Provincie Utrecht)
Het landelijk Besluit bodemkwaliteit
is van toepassing
Verboden voor niet
drinkwater-
Niet toegestaan dieper dan 40 m-
mv (besluit boringen en
funderingen) en bij een aantal
winningen 10 m-mv (Rhenen 10 m
–mv).
geen grond- of funderingswerken
dieper dan 40 meter (in sommige
Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moet
worden getoetst of het risico voor het
grondwater afneemt en in elk geval niet
verslechtert (stand-still principe).
In het convenant Afkoppelen Utrechtse
Heuvelrug is beleid geformuleerd voor
afkoppelen. Bij het hanteren van dit beleid
wordt binnen de boringsvrije zone voldaan
aan de zorgplicht.
Zie ‘Regelgeving algemeen’
Zie ‘Regelgeving algemeen’
Het is voor omgevingsvergunningsplichtige
inrichtingen verboden nieuwe buisleidingen
aan te leggen. Wijziging of vervanging van
bestaande leidingen moet vooraf worden
gemeld (besluit buisleidingen). Inrichtingen
die geen omgevingsvergunning nodig
hebben moeten voldoen aan de zorgplicht
Open systemen verboden binnen de 50
jaarszone. (Grondwaterplan Provincie
Utrecht). Dit moet aangetoond worden bij
de vergunningaanvraag voor de KWO in
het kader van de vergunning Waterwet.
Het landelijke Besluit bodemkwaliteit is van
toepassing.
Niet toegestaan dieper dan 40 m-mv
(besluit boringen en funderingen) en bij
een aantal winningen 10 m-mv (Rhenen 10
m –mv).
geen grond- of funderingswerken dieper
dan 40 meter (in sommige boringsvrije
15 Besluit waterwingebieden (Provinciaal blad 2003, 45).
16 Besluit verhardingen en gebouwen (Provinciaal blad 2003, 48).
Provincie Utrecht 39

Gebiedsdossier Rhenen
Activiteiten Waterwingebied Grondwaterbeschermingsgebied
Boringsvrije zone
toepassingen (besluit
waterwingebieden)
Hoewel er nu geen GWBG is
hebben wij deze kolom toch laten
staan i.v.m. de voorgenomen
GWBG in de nieuwe PMV
grondwaterbeschermingsgebieden,
zoals Rhenen, 10 meter) beneden
maaiveld (uitvoeringsbelsuit
‘boringen en funderingen’). Het
besluit is primair gericht op het
voorkomen van aantasting van
beschermende kleilagen. Een
vrijstelling wordt afgegeven voor
bodemsaneringen mits deze
zorgvuldig worden uitgevoerd.
Deze activiteiten zijn
meldingsplichtig.
zones, zoals Rhenen, 10 meter) beneden
maaiveld. (uitvoeringsbelsuit ‘boringen en
funderingen’). Het besluit is primair gericht
op het voorkomen van aantasting
van beschermende kleilagen. Een
vrijstelling wordt afgegeven voor
bodemsaneringen mits deze zorgvuldig
worden uitgevoerd. Deze activiteiten zijn
meldingsplichtig.
3.2.2 Toezicht en handhaving beschermingsbeleid
Ter controle op de naleving van wettelijke milieuregels binnen de hiervoor beschreven
beschermingszones worden door de Provincie Utrecht gebiedsschouwen uitgevoerd. Bij een
gebiedsschouw worden relevante inrichtingen en locaties bezocht. Een gebiedsschouw
bestaat globaal uit de volgende stappen:
1. Voorbereiding: gesprekken met relevante partijen, inventarisatie van relevante/urgente
onderwerpen, afspraken maken over de uitvoering, checklisten opstellen etc.
2. Dossieronderzoek: gericht op controle van de verleende vergunningen etc.
3. Locatiebezoek
4. Veldcontrole
5. Vervolg en evaluatie: het betreft onder meer een rapportage van de gevolgde werkwijze
en de resultaten.
De Provincie Utrecht is in gesprek met de betrokken overheden om vast te stellen hoeveel
toezicht en handhaving nodig is om een adequate grondwaterbescherming te realiseren. De
afspraken die zij hierbij maken worden mogelijk vastgelegd in een contract. Het concept van
dit contract is opgenomen in bijlage 7.
3.2.3 Calamiteiten
Wanneer er sprake is van een calamiteit binnen de hiervoor beschreven beschermingszones
(en ook daarbuiten) dient door de betrokken gebiedsactoren direct handelend te worden
opgetreden conform geldende calamiteitenplannen. In Tabel 3.2 is een overzicht opgenomen
van organisaties die een rol spelen bij de afhandeling van calamiteiten in het intrekgebied en
is een korte beschrijving gegeven van de te volgen procedures. Niet alle partijen beschikken
over een calamiteitenplan.
Provincie Utrecht 40

Gebiedsdossier Rhenen
Tabel 3.2
Organisatie
Provincie
Utrecht
Calamiteiten
Adviseert om bij een
dringende milieucalamiteit te
bellen met:
0800-0225510
(milieuklachtentelefoon)
Milieudienst 112
(bij ‘levensgevaar en acuut
milieugevaar’)
Gemeente
Rhenen
Waterschap
HDSR
Vitens
Veiligheidsregio
Utrecht (VRU)
Servicenummer van de
gemeente 0317 - 681 681
030-634 57 00
(alarmnummer Waterschap)
Heeft wel een calamiteitenplan,
maar voor milieucalamiteiten is
de Provincie aanspreekpunt
Geen informatie
Opmerking
- verwijst op internet onder andere naar het waterschap
voor waterverontreiniging
- Provincie informeert direct het drinkwaterbedrijf
- het Kabinet van de Provincie adviseert en ondersteunt de
commissaris van de Koningin in de uitoefening van zijn
rijkstaken, waaronder rampenbestrijding
- tel. 030 - 69 99 500
- verwijst bij rampen naar de gemeente
- verwijst op internet onder andere naar de Provincie (tel.
030 – 69 99 500) en de politiemilieudienst (030-6772225)
Er is een emissiebeheersplan. Drinkwater wordt daarin
genoemd. In het plan zijn telefoonnummers opgenomen.
Calamiteiten worden aangestuurd door de VRU
(VeiligheidsRegio Utrecht)
- Vitens wordt geïnformeerd door de Provincie
(milieuklachtentelefoon)
- er is wel een klachtenlijn voor storingen
3.3 Planologische doorwerking beschermingszones
3.3.1 Bestemmingsplannen
De genoemde beschermingszones horen door te werken in de bestemmingsplannen van de
gemeentes, zowel in de plannen als op kaart. In Tabel 3-3 zijn de relevante
bestemmingsplannen weergegeven. Eén hiervan is nog in ontwikkeling. Niet altijd is het
waterwingebied en de boringsvrije zone opgenomen op de plankaart en er wordt in de
toelichtingen ook niet altijd naar verwezen.
Tabel 3-3 Grondwaterbescherming in relevante bestemmingsplannen.
Bestemmingsplan Kaart Toelichting en voorschriften
Rhenen stad (wordt dit jaar,
2012, vastgesteld)
Buitengebied 2010
(vastgesteld door de raad op
10 november 2011)
Recreatiepark De Thijmse
Berg (ontwerp 4 aug 2011)
Bestemmingsplan
Koerheuvel (27 juni 1988)
Bestemmingsplan
Domineesberg (22 juni 1993)
Bestemmingsplan
Watertoren Koerheuvel (21
feb 1995)
Na te gaan (aandachtspunt)
De relevante zones zijn op kaart
weergegeven
Waterwingebied en boringsvrije
zone op kaart aangegeven
Geen waterwingebied en
boringsvrije zone op kaart
Ligt t.p.v. boringsvrije zone. Is
niet op kaart weergegeven.
Geen waterwingebied en
boringsvrije zone op kaart
Na te gaan (aandachtspunt)
In tekst wordt vermeld dat sprake is van
een waterwingebied en er wordt verwezen
naar de PMV.
In de toelichting is opgenomen dat het
recreatiepark valt binnen de boringsvrije
zone en wordt verwezen naar de PMV
In tekst wordt niet verwezen naar
waterwinning en wordt niet verwezen naar
PMV
In de toelichting staat wel dat het gebied
ligt t.p.v. boringsvrije zone en dat gronden
funderingswerken aan GS gemeld
dienen te worden.
In tekst wordt niet verwezen naar
waterwinning en wordt niet verwezen naar
PMV
Provincie Utrecht 41

Gebiedsdossier Rhenen
3.3.2 Hoe omgaan met functieveranderingen?
Bij functieveranderingen in het grondwaterbeschermingsgebied dient eerst nagegaan te
worden of deze nieuwe functie/gebruik toegestaan is op basis van de Besluiten behorend bij
de PMV, en of de nieuwe functie/gebruik harmoniëert met het beschermingsbeleid op basis
van het Grondwaterplan Provincie Utrecht (50-jaarszone voor KWO), en eventueel het
Convenant afkoppelen. Daarnaast geldt, vanuit de provinciale ruimtelijke structuurvisie en
ruimtelijke verordening, voor het waterwingebied, het grondwaterbeschermingsgebied en het
100-jaarsaandachtsgebied en het Infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug het stand-still
principe. Dit betekent dat de belasting door stoffen niet mag toenemen en bij voorkeur dient
af te nemen.
In Tabel 3-4 is voor een aantal vormen van landgebruik een indicatieve score van de
belasting door verschillende stofgroepen gegeven, met voorbeelden van mitigerende
maatregelen. Een functiewijziging of herstructurering die zou kunnen leiden tot een
verhoging van de belasting van stoffen naar de winning maar toch doorgaat kan in veel
gevallen worden ingepast. Hierbij wordt door het nemen van maatregelen een verhoging van
de belasting voorkomen, en wordt voldaan aan het stand-still principe.
Provincie Utrecht 42

Gebiedsdossier Rhenen
Tabel 3.4
Activiteit
Akkerbouw intensief
Akkerbouw biologisch
Veeteelt intensief
Veeteelt biologisch
Tuinbouw
Boomgaard
Landgoed
Camping
Volkstuinen
Wonen, hoge dichtheid, regulier
Wonen, hoge dichtheid, duurzaam
Kantoren, onderwijs
Winkels, bedrijven, horeca (MKB)
Plantsoenen en stadspark
Sportvelden
Industrie intensief
Wegen
Parkeerterrein, transferium
Voorbeeldtabel met relatieve emissies door verschillende functies 17 en voorbeelden van
bijbehorende mitigerende maatregelen.
Zware Bestrijdingsmiddelen
Maatregelen om risico’s te beperken
metalen
(selectie)
Mobiele
organische
componenten
(halogenen,
aromaten)
Locatiekeuze
Overstappen op biologische akkerbouw
Overstappen op biologische veeteelt
Locatiekeuze
Reductie bestrijdingsmiddelen
Overstappen op biologische tuinbouw
Reductie bestrijdingsmiddelen
Milieuvriendelijk ontwerp
Geen bestrijdingsmiddelen
Centrale parkeerplaats met voorzieningen
Centraal afkoppelen
Locatiekeuze
Voorlichting, biologische volkstuinen
Milieuvriendelijk ontwerp
Voorlichting, verbod op autowassen, centraal
afkoppelen
Geen bestrijdingsmiddelen
Idem
Milieuvriendelijk ontwerp
Geen bestrijdingsmiddelen
Centrale parkeerplaats
Centraal afkoppelen
Idem
Milieuvriendelijk ontwerp
Geen bestrijdingsmiddelen,
Alternatieve onkruidbestrijding, kunstgras
Locatiekeuze
Milieuvriendelijk ontwerp
Vloeistofdichte vloeren
Locatiekeuze
Aansluiten op riolering
Centraal afkoppelen
Locatiekeuze
Aansluiten op riolering
Rood betekent hoge emissie en groen een lage emissie (geel ertussenin). Met nadruk wordt opgemerkt dat het
gaat om indicaties voor de stofgroepen zware metalen, bestrijdingsmiddelen en organische
verontreinigingen uitgaande van een gemiddeld landgebruik. Met mitigerende maatregelen kan
de belasting sterk verlaagd worden.
3.3.3 Locatiekeuze
Uit Tabel 3.4 kan op hoofdlijnen een indruk worden verkregen van de relatieve risico’s van
een nieuwe functie. Functies met relatief veel risico’s voor de grondwaterkwaliteit worden bij
voorkeur geplaatst op locaties die niet of minder kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld een locatie
buiten de boringsvrije zone of anders een minder kwetsbare plek binnen de boringsvrije
zone. Voor functies met relatief weinig risico’s (zoals natuur) wordt bij voorkeur juist een
kwetsbare locatie gekozen (oranje kleur in de kwetsbaarheidskaart Figuur 2-14). De
17 Bron: systeembenadering Provincie Utrecht. De in de systeembenadering gehanteerde scores zijn gebaseerd
op de Reflect methodiek (zie bijlage 1 van de Handleiding en Kiwa 1999)
Provincie Utrecht 43

Gebiedsdossier Rhenen
boringsvrije zone ligt grotendeels binnen de Ecologische hoofdstructuur (EHS). Daar geldt
onafhankelijk van de drinkwaterkwaliteit al het criterium ‘nee, tenzij…’.
3.4 Ruimtelijke ontwikkelingen
De verwachte ontwikkelingen binnen de boringsvrije zone van de winning Rhenen zijn
weergegeven in Tabel 3.5. Het is belangrijk om in een vroeg stadium het
grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van autonome
ontwikkelingen. Tevens wordt aanbevolen om deze ontwikkelingen te bespreken en te
actualiseren tijdens de jaarlijkse gebiedsgesprekken.
Tabel 3.5 Relevante ontwikkelingen binnen de 100-jaarszone met een mogelijk effect op de
grondwaterkwaliteit. In de laatste kolom is de relatie van de ontwikkeling met grondwaterbescherming”
weergegeven volgens de volgende classificatie:
Knelpunt: Er is mogelijk sprake van een groot negatief effect op de grondwaterkwaliteit. Ook met
inrichtingsmaatregelen resteert er waarschijnlijk nog een negatief effect
Aandachtspunt: Mogelijk is er sprake van een negatief effect op de grondwaterkwaliteit. Met de juiste
inrichtingsmaatregelen kan dit effect naar verwachting worden voorkomen.
Neutraal: Waarschijnlijk vrijwel geen effect op de grondwaterkwaliteit
Harmoniërend: Er is naar verwachting sprake van een positief effect op de grondwaterkwaliteit
Versterkend: Er is sprake van een sterk positief effect op de grondwaterkwaliteit
nr. Autonome Ontwikkeling Initiatiefnemer Planning Locatie Relatie met grondwaterbescherming
(indicatief!)
1 Uitbreiding Recreatiepark De
Thijmse (ligging, zie Figuur
2.10)
(de camping is gerioleerd en
heeft een zwembad)
2 Inbreiding gebied Vreewijk
(slopen en renoveren, dr.
Wallerstraat binnen 10 jaar
vervangen, staat nog niet in
bestemmingsplannen)
Eigenaar park
Ontwerp
bestemmin
gsplan
gereed
gemeente Binnen 10
jaar
Binnen
boringsvrije
zone, in
noordoostelij
ke richting
t.o.v.
waterwingebi
ed
Ten zuiden
van
boringsvrije
zone
Aandachtspunt
(in bestemmingsplan
is waterwingebied en
boringsvrije zone
opgenomen)
neutraal
Provincie Utrecht 44

Gebiedsdossier Rhenen
4 ANALYSE RISICO’S EN MAATREGELEN
4.1 Inleiding
Allereerst worden de (mogelijke) risico’s ter plaatse van de drinkwaterwinning aangegeven
voor de huidige situatie. Deze risico’s worden samengevat met een score in het zogenaamde
signaleringsdiagram. Het signaleringsdiagram is primair een communicatie-tool. Het geeft
snel een beeld hoe goed of hoe slecht het gaat in de huidige situatie met de winning. Het is
een thermometer die om de drie tot zes jaar vernieuwd kan worden. Bij de onderdelen van
het signaleringsdiagram wordt toegelicht of er sprake is van risico’s die een rol spelen voor
de toekenning van de score in het signaleringsdiagram.
In paragraaf 4-3 zijn maatregelen geformuleerd om de kwaliteit van het grondwater te
verbeteren, bij het huidig gebruik en het voorgenomen gebruik. Hierbij wordt onderscheid
gemaakt in maatregelen die specifiek zijn voor de winning en algemene maatregelen die
voor alle winningen van toepassing zijn.
4.2 Signaleringsdiagram
Figuur 4-1 bevat het zogenoemde ‘signaleringsdiagram’. Dit is een schematische weergave
van de score van de winning Rhenen op acht beleidscriteria 18 . Bij het linkerdeel van deze
figuur gaat het om de feitelijke huidige situatie. Bij het rechterdeel van de figuur gaat het om
de inzet van instrumenten om de winning te beschermen. Bij het bovenste deel van de figuur
gaat het om de bovengrond en bij het onderste deel van de figuur om de ondergrond. Voor
een toelichting op het signaleringsdiagram wordt verwezen naar Bijlage 8.
Bij de scores wordt onderscheid gemaakt in de beoordelingen groen (goed), matig (geel) en
onvoldoende (rood). De scores zijn gebaseerd op de huidige situatie. Bij ieder criterium
wordt aanvullend ook ingegaan op de toekomstige situatie in die gevallen waarbij
veranderingen bekend zijn (bijvoorbeeld ruimtelijke ontwikkelingen). Bij de verschillende
criteria kunnen maatregelen geformuleerd worden om het risico voor de winning te
reduceren. Het betreft maatregelen die gebaseerd zijn op het risico in de huidige situatie
maar ook maatregelen die passen bij een verwacht risico in de toekomstige situatie. Deze
maatregelen zijn beschreven in paragraaf 4-3. In de maatregelentabellen wordt verwezen
naar het criterium in het signaleringsdiagram waar het risico is beschreven.
In het algemeen kan gesteld worden dat bij een criterium dat als goed beoordeeld is een
maatregel niet direct als urgent wordt beoordeeld. Toch zijn er ook bij de meeste criteria die
als goed beoordeeld zijn, maatregelen te bedenken die de belasting van het grondwater
kunnen reduceren en dus een verbetering van de drinkwaterkwaliteit tot gevolg hebben.
18 In de Handleiding Gebiedsdossiers (Tauw, 2010) is een algemene toelichting op dit diagram
opgenomen.
Provincie Utrecht 45

Gebiedsdossier Rhenen
Effect Resultaat (Risico’s)
Actie prestaties (Risicobeheersing)
8 Risico op
verontreiniging
door huidige
functies
1 Planologische
bescherming mbt
huidige functies
7 Zuiveringsinspanning
2 Milieuregelgeving
Bovengrond
6 Kwaliteit ruwwater
3 Bescherming mbt
ondergrondse activiteiten
Ondergrond
5 Kwaliteit
toestromend
grondwater
4 Aanpak bestaande
verontreinigingen
Figuur 4-1
Signaleringsdiagram met de score voor de winning Rhenen op de acht indicatoren
Hierna worden alle indicatoren van het signaleringsdiagram besproken.
1) Planologische bescherming
Bij dit criterium wordt nagegaan in hoeverre in de bestemmingsplannen voldoende aandacht
besteed is aan de aanwezigheid van een drinkwaterwinning, zowel wat betreft weergave van
de beschermingszones op kaart, als tekstueel bij de toelichting.
De planologische bescherming is als onvoldoende geclassificeerd.
In drie oude bestemmingsplannen (daterend van 1988 tot 1995) zijn de beschermingszones
niet weergegeven op kaart en bij de toelichting is bij twee van deze bestemmingsplannen
niet verwezen naar het geldende beleid en de regelgeving omtrent waterwinningen voor
drinkwater en hun beschermingsgebieden.
2) Milieuregelgeving en beleid
Bij dit criterium wordt beoordeeld in hoeverre alle milieuregelgeving (PMV en uitvoering
vergunningen) actueel is en in hoeverre de handhaving verloopt volgens de gemaakte
afspraken over een adequate bescherming.
Provincie Utrecht 46

Gebiedsdossier Rhenen
Er is slechts één bedrijf aanwezig binnen de huidige boringsvrije zone (camping). Het betreft
een categorie 3 bedrijf vanwege de aanwezigheid van twee propaantanks. De camping wordt
eenmaal per twee jaar bezocht.
Er is geen handhavingsplan beschikbaar. Dat wordt op dit moment in overleg met de
Milieudienst aangepast. Op basis hiervan wordt dit onderdeel van dit criterium als matig
beoordeeld.
In de nieuwe PMV worden de begrenzingen van de beschermingszones aangepast. In het
geval van de winning Rhenen betekent dit dat de boringsvrije zone komt te vervallen en
vervangen wordt door een grondwaterbeschermingsgebied. De begrenzing van het
grondwaterbeschermingsgebied komt niet geheel overeen met de huidige boringsvrije zone
en strekt zich met name in zuidelijke richting uit tot een gedeelte buiten de huidige
boringsvrije zone. Tot de tijd dat de nieuwe PMV ingaat (naar verwachting in 2012) is het
deel dat nu gekenmerkt is als boringsvrije zone en het gedeelte van het nieuwe
grondwaterbeschermingsgebied dat valt buiten de boringsvrije zone niet beschermd met de
status grondwaterbeschermingsgebied. Om deze reden is ook dit onderdeel van dit criterium
als matig geclassificeerd.
Calamiteiten(plannen)
Wat betreft calamiteiten is geconstateerd dat er bij de meeste partijen te weinig accurate
calamiteitenplannen voorhanden zijn. Dit is al geconstateerd tijdens het opstellen van het
eerdere gebiedsdossiers en is inmiddels al als aandachtspunt benoemd voor alle
gebiedsdossiers (zie verder onder 4.3).
3) Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten.
Bij dit criterium wordt beoordeeld of het beleid en de regelgeving met betrekking tot het
voorkomen van risico’s van ondergronds ruimtegebruik actueel/adequaat zijn en adequaat
worden uitgevoerd (vergunningverlening en controle).
Beleid en regelgeving met betrekking tot het voorkomen c.q. beperken van de risico’s van
ondergronds ruimtegebruik zoals Koude Warmte Opslag is als goed geclassificeerd. Er
bevinden zich geen KWO installaties. Vanuit het stedelijk gebied vindt voor zover bekend
geen belasting van het grondwater plaats als gevolg van lekke riolering. De riolering is
namelijk goed. Deze is recent geïnspecteerd. Dit criterium wordt daarom als goed
geclassificeerd.
4) Aanpak bestaande verontreinigingen
Bij dit criterium wordt beoordeeld in hoeverre risicovolle bodemverontreinigingslocaties vóór
2015 voldoende gesaneerd/beheerst of onderzocht worden waardoor antropogene
verontreinigingen de winning niet zullen bereiken.
Binnen de boringsvrije zone liggen geen bodemverontreinigingslocaties die voor de winning
van belang zouden kunnen zijn. Wel is er in twee pompputten tolueen gevonden eind 2008.
De oorzaak hiervan is mogelijk een dumping. De tolueen-verontreiniging is nu onder
controle. Daarnaast zijn gechloreerde koolwaterstoffen (VOCl) in waarnemingsputten
gevonden. Vitens houdt deze verontreiniging in de gaten via monitoring. Vooralsnog is de
verontreiniging geen probleem. Monitoring moet uitwijzen of vinylchloride een probleem zou
kunnen worden.
Met de kanttekening dat het nodig is om acties ten aanzien van deze twee verontreinigingen
onder de aandacht te houden,is dit criterium als goed beoordeeld.
Provincie Utrecht 47

Gebiedsdossier Rhenen
5) Kwaliteit toestromend grondwater
Bij dit criterium wordt beoordeeld of de grondwaterkwaliteit in de peilfilters van
waarnemingsputten de drinkwaternorm van het Waterleidingbesluit (toets cf art 7.2 KRW)
overschrijdt.
De concentraties van alle parameters bevinden zich grotendeels wel ruim beneden de
drinkwaternorm, maar er zijn wel gechloreerde koolwaterstoffen aangetroffen waarvan de
bron onbekend is. Omdat dit in de gaten gehouden moet worden is het criterium van de
kwaliteit van het toestromende grondwater als matig geclassificeerd.
6) Kwaliteit ruwwater
Op basis van de KRW dienen waterwinningen voor drinkwater beoordeeld te worden op het
voldoen van het water aan de normen van het Waterleidingbesluit (toets cf art 7.2 KRW). Het
ruwwater van de individuele pompputten van de winning Rhenen overschrijdt voor geen
parameters de drinkwaternormen (zie bijlage 3) met uitzondering van tolueen in pompput 8 in
2008, mogelijk ten gevolge van een dumping. Hoewel er wel een dalende trend is
geconstateerd wordt dit criterium toch als matig beoordeeld omdat het nog wel even in de
gaten gehouden moet worden.
7) Niveau zuivering
Bij dit criterium wordt gekeken of het niveau van de zuivering past bij een natuurlijke
grondwaterkwaliteit.
De zuivering van de winning Rhenen bestaat uit een plaatbeluchting en een marmerfiltratie.
Er zijn geen plannen voor uitbreiding van de zuivering. Het huidige niveau van zuivering past
bij de natuurlijke (grond)waterkwaliteit. Het niveau van de zuivering is daarom als goed
geclassificeerd.
8) Risico’s op verontreiniging door huidige functies
Bij dit criterium wordt het risico ten gevolge van diffuse belasting van de huidige functies, dat
is vastgesteld met de Reflectmethodiek, beoordeeld (zie Figuur 2-15). De scores binnen de
100-jaarszone zijn omgezet naar één gebiedsgemiddelde score van de 100-jaarszone. De
volgende beoordeling van de gebiedsgemiddelde score is gehanteerd: goed 1.0 – 1.75,
matig 1.76 – 2.25, onvoldoende 2.26 – 3.0.
Met behulp van de Reflect methodiek zijn de risico’s van de huidige functies bepaald. De
kaart (Figuur 2-15) is omgezet naar één gebiedsgemiddelde score van de 100-jaarszone.
Voor de winning Rhenen is de gemiddelde score 1.53 op de schaal van 1 tot 3. De winning
scoort daarom als goed voor dit criterium.
De Reflect methodiek gaat uit van algemene kentallen ten aanzien van belasting bij bepaald
landgebruik. Specifiek voor de winning Rhenen is de volgende belasting van toepassing.
Alleen een klein puntje van de huidige boringsvrije zone ligt in bebouwd gebied. Vanuit het
stedelijk gebied vindt voor zover bekend geen belasting van het grondwater als gevolg lekke
riolering plaats. De riolering is namelijk goed. Diffuse belastingen als gevolg van
bestrijdingsmiddelengebruik en als gevolg van gladheidbestrijding worden als een risico
gezien. Het gaat hierbij om historische belasting vanuit openbaar terrein.
In de gemeente Rhenen worden bestrijdingsmiddelen toegepast volgens een combinatie van
mechanische bestrijding en toepassing van round-up. Een volledig mechanische bestrijding
bleek financieel niet haalbaar. Er is bij de gemeente geen stimuleringsbeleid voor beperking
van bestrijdingsmiddelengebruik bij particulieren.
Provincie Utrecht 48

Gebiedsdossier Rhenen
De volkstuinen worden van de gemeente gehuurd. Er is een volkstuinvereniging die
voorlichting geeft aan de gebruikers geen bestrijdingsmiddelen te gebruiken.
De ecoakker is door de gemeente in erfpacht uitgegeven. Volgens informatie van de
beheerder van de winning (tevens aanwonende) wordt er wel gespoten, maar niet zo veel als
vroeger.
Toekomstige ontwikkelingen
De belangrijkste ruimtelijke ontwikkeling is de uitbreiding van de camping. Deze camping ligt
binnen de boringsvrije zone en dit is dan ook een aandachtspunt. In het bestemmingsplan
zijn de beschermingszones op kaart aangegeven.
4.3 Voorstel maatregelen
4.3.1 Winningspecifieke maatregelen
In Tabel 4-1 is een set maatregel(en) benoemd met vermelding van de actor(en) die
daarvoor in eerste instantie ‘aan de lat’ staat/staan. De maatregelen refereren naar risico’s
die in de beschrijving bij het signaleringsdiagram zijn beschreven. De in deze tabel
genoemde risico’s en maatregelen zijn winningspecifiek.
Daarnaast zijn algemene risico’s/aandachtspunten en hiermee samenhangende maatregelen
te benoemen, die naar verwachting voor meerdere – of alle - winningen binnen de provincie
Utrecht gelden en er zijn maatregelen die specifiek voor de hele Utrechtse Heuvelrug gelden.
Deze algemene risico’s/maatregelen en de maatregelen specifiek voor de Utrechtse
Heuvelrug worden beschreven in aansluiting op Fout! Verwijzingsbron niet gevonden., in
paragraaf 4.3.2.
Genoemde maatregelen zijn door de betrokken gebiedsactoren tijdens het opstellen van dit
gebiedsdossier benoemd als realistisch en haalbaar en vormt dan ook de basis voor verdere
bespreking en uitwerking in de gebiedsgesprekken.
Voor zowel de winningsspecifieke maatregelen als de algemene maatregelen geldt dat met
sommige maatregelen al een begin is gemaakt, maar deze dienen gecontinueerd te worden
en met andere maatregelen dient nog begonnen te worden.
Provincie Utrecht 49

Gebiedsdossier Rhenen
Tabel 4-1
Nr signaleringsdiagram
1 Planologische
bescherming
met betrekking tot
huidige
functie
2 Milieuregelgeving
3 Bescherming
met betrekking tot
ondergrondse
activiteiten
4 Aanpak bodemverontreinigingen
5 Kwaliteit toestromend
grondwater
6 Kwaliteit
ruwater
7 zuiveringsinspanning
Overzicht winningspecifieke risico’s en voorstel maatregelen winning Rhenen
Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Actoren
Beschermingsbeleid: vóórkomen
beschermingszones in
bestemmingsplannen en
kaarten.
Onderdelen:
• Verloopt handhaving
volgens plan
• Zijn de ‘nieuwe’ contouren
(ingang 2012)
beschermingszones ruimer
dan huidige
Onderdelen:
• Koude warmteopslag binnen
50-jaarszones
• Lekkende riolering
Aanpak
bodemverontreinigingslocaties
die risicovol kunnen zijn voor de
winning
Beoordeling grondwaterkwaliteit
in waarnemingsputten t.o.v.
drinkwaternorm
Beoordeling ruwaterkwaliteit in
pompputten t.o.v.
drinkwaternorm
Is de zuiveringsinspanning
groter dan hoort bij een
natuurlijke grondwaterkwaliteit?
Onvolledige weergave
beschermingszones/voorsch
riften in de
bestemmingsplannen van
de gemeente Rhenen
Grondwaterbescherming
beter laten doorwerken in de
(toekomstige)
bestemmingsplannen (juiste
weergave van begrenzingen
en voorschriften).
Handhaving bedrijven
Beregeningsputten
Geen knelpunten
Weinig risico, gezien het
incidenteel aantreffen van
enkele stoffen blijft
monitoring van de
waterkwaliteit van groot
belang.
Weinig risico, gezien het
incidenteel aantreffen blijft
monitoring van de
waterkwaliteit van groot
belang.
Bestrijdingsmiddelen en
nieuwe stoffen gevonden
Eenvoudige zuivering
aanwezig passend bij
natuurlijke
Bij komende
bestemmingsplannen hier
beter rekening mee houden
Dialoog met provincie over de
gemaakte keuze mbt het niet
opnemen van de boringsvrije
zone en waterwingebied op de
plankaart met de
voorschriften.
Het actualiseren van een
handhavingsplan in overleg
met de Milieudienst Zuid-Oost
utrecht
HDSR gaat na of de
beregeningsputten in hun
register zijn opgenomen
Het monitoren van een
eventuele verontreiniging met
tolueen en gechloreerde
koolwaterstoffen in putten
waar in het verleden (2008)
deze stoffen zijn aangetroffen
en het nagaan in hoeverre
vinylchloride aanwezig is in de
putten. Er zijn geen duidelijke
bronnen van herkomst voor
deze verontreinigingen
aangetroffen.
Gemeente
, provincie
Gemeente
, provincie
MZOU,
gemeente
Vitens
Provincie Utrecht 50

Gebiedsdossier Rhenen
Nr signaleringsdiagram
8 Risico op verontreiniging
door huidige
functies
Beoordelingscriterium Risicobeoordeling Voorstel maatregel Actoren
grondwatersamenstelling
Risico’s tengevolge van diffuse Er is een parkeerplaats Vitens is samen met de Gemeente
belasting
aangelegd langs de weg provincie Utrecht in gesprek , provincie,
tussen het noordelijk en met de gemeente Rhenen Vitens
zuidelijk deel van het over deze parkeergelegenheid.
waterwingebied, nabij
Dit overleg dient
winput PP007.
gecontinueerd te worden.
4.3.2 Algemene risico’s en maatregelen
Onderstaande maatregelen zijn geldig voor alle winningen in de Provincie Utrecht. De
relevantie van deze algemene maatregelen is voor iedere specifieke winning verschillend.
De relevantie van deze algemene maatregelen is voor iedere specifieke winning
verschillend.
Maatregelen ten gevolge van wijziging PMV
De Provincie Utrecht is voornemens om de Provinciale Milieu Verordening (PMV) te wijzigen
in 2012. Hiervoor zijn de beschermingsgebieden voor alle waterwinningen opnieuw berekend
met het model VPC2 van Vitens (zie Royal Haskoning, 2010). De nieuwe begrenzingen
blijken voor enkele winningen af te wijken van de huidige begrenzingen. Daarom komen de
huidige grondwaterbeschermingszones komen niet overeen met de meest recente inzichten
ten aanzien van de intrekgebieden. In samenhang hiermee dient een aantal vervolgacties te
worden uitgevoerd door provincie en milieudiensten:
• Beoordelen huidige bedrijfsactiviteiten in de uit te breiden beschermingszones in relatie
tot de eisen vanuit de PMV.
• Definiëren van overgangsbeleid voor bestaande bedrijven.
• Bij RO processen die momenteel worden opgestart in de nieuwe gebieden waar mogelijk
al anticiperen op de toekomstige status van deze gebieden.
• (Her)beoordeling van de spoedeisendheid van de aanpak van aanwezige
bodemverontreinigingen in de uit te breiden beschermingszones.
• Verwerken van de wijzigingen van PMV in de bestemmingsplannen.
Bodemsaneringslocaties
Continueren aanpak spoedlocaties. Dit vergt behalve aandacht van de provincie ten aanzien
van de uitvoering van het bodemsaneringsprogramma ook aandacht binnen het
gebiedsproces. De maatregel is het binnen het gebiedsproces monitoren van de voortgang
en uitkomsten van de onderzoeken en van de aanpak van de potentiële spoedlocaties (deze
maatregel is voor Rhenen niet relevant).
Voor tankstations geldt dat binnen de Wbb deze vaak niet zijn onderzocht op MTBE, en dat
ze niet als spoedlocatie zijn gezien bij de inventarisatie van de puntbronnen. Gezien het
grote aantal locaties landelijk gezien is een nadere afweging noodzakelijk.
Ondergrondse activiteiten
Open KWO systemen moeten nu gemeld worden, gesloten systemen niet. Per 1 jan 2013
moeten diepe gesloten systemen wel gemeld worden. Bij gesloten systemen is er kans op
lekkage van glycol. De provincie dient in overleg met de gemeenten na te gaan op welke
wijze een overzicht verkregen kan worden van de gesloten systemen die niet gemeld zijn.
Provincie Utrecht 51

Gebiedsdossier Rhenen
Toezicht en handhaving
Wat betreft het onderdeel ‘Toezicht en handhaving’ is in het verleden al geconstateerd dat de
taken en verantwoordelijkheden duidelijk zijn, maar dat er nog nader afspraken moeten
worden gemaakt over de gewenste omvang van toezicht en handhaving bij de categorie 1 –
4 bedrijven binnen grondwaterbeschermingsgebieden. De provincie en betrokken overheden
hebben een concept-contract opgesteld met mogelijke afspraken inzake de samenwerking,
prioriteit handhaving en de gebiedsschouw (zie bijlage 7).
Calamiteiten
Wat betreft mogelijke calamiteitensituaties ten aanzien van het gebruik van provinciale en
rijkswegen, spoorwegen en transportleidingen dienen calamiteitenplannen te worden
beoordeeld op actualiteit en waar nodig te worden geactualiseerd:
• Is een calamiteitenplan aanwezig (o.a. gesprek met Prorail, Rijkswaterstaat,
Vitens/OASEN/Waternet en VRU)?
• Is de informatie in dit calamiteitenplan voldoende voor een adequate bescherming van de
drinkwaterbelangen?
• Zo nee, welke verbeteringen dienen hierin te worden aangebracht?
Bestrijdingsmiddelen
• Inventarisatie bestrijdingsmiddelengebruik bij golfbanen en tennisverenigingen.
• Voorlichting beheerders van sportterreinen over het gebruik van bestrijdingsmiddelen
binnen grondwaterbeschermingsgebieden
• Voorlichting burgers over het gebruik van bestrijdingsmiddelen binnen
grondwaterbeschermingsgebieden
• Overleg Prorail over middelengebruik. Uit gebiedsdossiers Overijssel blijkt dat Prorail
werkt met DOB en soms nog roundup. Dit middel is echter verboden binnenkort.
Maatregel geldt voor Bilthoven, Bunnik, Driebergen, Groenekan, Soestduinen.
Autonome ontwikkelingen
Voor alle verwachte (nieuwe) autonome ontwikkelingen binnen de 100-jaarszone en het
infiltratiegebied Utrechtse Heuvelrug geldt dat het belangrijk is om in een vroegtijdig stadium
het grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van deze
ontwikkelingen. Hiertoe dienen deze ruimtelijke ontwikkelingen minimaal jaarlijks te worden
besproken en geactualiseerd tijdens het gebiedsgesprek.
Communicatie
• Vastleggen afspraken rondom gebiedsproces + gebiedsdossier (zie ook hoofdstuk 5);
• Vastleggen van de frequentie en typen gegevens die in het kader van de
gebiedsprocessen worden uitgewisseld (ruwwaterkwaliteit, voortgang onderzoek
puntbronnen, vestiging bedrijven, autonome ontwikkelingen, etc );
• Aanwezig zijn van een ambtenaar ruimtelijke ordening bij de gebiedsgesprekken.
Provincie Utrecht 52

Gebiedsdossier Rhenen
Tabel 4.2 Algemene maatregelen specifiek voor de Utrechtse Heuvelrug
Nr Signalerin Risico Maatregel Actor(en) Type maatregel
gsdiagra
m nr
UH1 1 Het op lange termijn Definiëren begrenzing intrekgebied Provincie Technisch
aantrekken van een groot Sturingsinstrumenten RO inzetten Provincie Beleidsmatig
deel water afkomstig uit
gebied dat momenteel niet
wordt beschermd met
aanvullend beleid en
binnen de gehele Utrechts Heuvelrug
(dit is in feite de huidige situatie, echter
nog niet volledig uitgewerkt)
Bewustwording particulieren ten Waterbedrijf, Beleidsmatig
regelgeving.
aanzien van functies van
beschermingszones en gebruik van
stoffen binnen deze zones.
Gemeente
UH2 4 Puntbronnen
Voortzetting monitoring grondwater en Vitens +
Beleidsmatig
bodemverontreiniging communicatie omtrent monitoring
binnen het gebiedsproces.
provincie
UH3 8 Zout Terughoudend strooibeleid (KRWmaatregel)
Gemeente Beleidsmatig
UH4 8 Bestrijdingsmiddelen Monitoring en interpretatie van
Provincie Technisch
meetfilters (KRW-maatregel)
Utrecht
UH5 8 Bestrijdingsmiddelen inventarisatie gebruik chemische
middelen regio (KRW-maatregel)
Provincie
Utrecht
Onderzoeksmaa
tregel
UH6 8 Bestrijdingsmiddelen evaluatie gebruik chemische
bestrijdingsmiddelen (1x per 2 jaar)
Provincie
Utrecht
Onderzoeksmaa
tregel
(KRW-maatregel)
UH7 8 Bestrijdingsmiddelen Emissiereductie Utrechtse Heuvelrug: Provincie Beleidsmatig
stimulering minder uitspoeling (zoals
Lami-projecten) (KRW-maatregel)
Utrecht
UH8 8 Bestrijdingsmiddelen Barometer Zilver in de gemeente Gemeente Beleidsmatig
(KRW-maatregel)
UH9 8 Bestrijdingsmiddelen Optimaliseren voorlichting particulieren
woonachtig in GWGB’s. Hiervoor
binnen het project Schoon water UH
diverse kanalen gebruiken.
Provincie, MD Beleidsmatig
UH10 8 Gevoeligheid van de
pompputten voor het
aantrekken van
verontreinigingen uit
stedelijk gebied
(waaronder restanten
bestrijdingsmiddelen)
Handhaven met de provincie
overeengekomen gemeentelijk beleid
ten aanzien van onder meer
bestrijdingsmiddelen zoals benoemd in
beleidskader ‘Schoon grondwater
Utrechtse heuvelrug’
Provincie,
Gemeente
Beleidsmatig
Provincie Utrecht 53

Gebiedsdossier Rhenen
5 GEBIEDSGERICHTE AANPAK
5.1 Inleiding
In juni 2010 is landelijk afgesproken dat de Provincies in de komende jaren gebiedsdossiers
opstellen voor de grondwaterwinningen voor drinkwater. De Provincies hebben hierin een
regierol. De Provincie Utrecht volgt de landelijke aanpak, maar hanteert wel een Utrechts
accent. Utrecht heeft de filosofie dat je er met een gebiedsdossier alleen nog niet bent. Het
proces erom heen met gebiedsgesprekken is minstens net zo belangrijk om
grondwaterbescherming tot een stevig fundament te maken. Bescherming van kwetsbare
winningen is een continu proces. De gebiedsaanpak is dat dus ook. Twee typische
elementen van de Utrechtse aanpak zijn de gebiedsschouw en het signaleringsdiagram.
Het signaleringsdiagram is primair een communicatie-tool. Het geeft snel een beeld hoe
goed of hoe slecht het gaat met de winning. Het is een thermometer die elke drie jaar
vernieuwd wordt.
De gebiedsschouw is een rondgang door het gebied rond de winning om in praktijk te zien
wat er aan de hand is op het gebied van handhaving. Dit kan zijn bij bedrijven of
particulieren, tijdens activiteiten en festiviteiten. De schouw vindt plaats in samenwerking met
meerdere partijen, ieder vanuit hun eigen invalshoek, deskundigheid of bevoegdheid. De
gebiedsschouw heeft zowel een element van toezicht, communicatie, voorlichting en
onderzoek in zich. De gebiedsschouw vindt eens per vier jaar plaats onder regie van de
Provincie (zie verder paragraaf 3.2.1 onder ‘Toezicht en handhaving van bedrijven’).
5.2 Gebiedsgesprekken
Het streven is jaarlijks voor de winning een gebiedsgesprek te organiseren. Aan de hand van
de acht indicatoren (zie Figuur 4-1) en de tabellen in dit hoofdstuk bespreken de betrokken
partijen de (eerder vastgestelde en te actualiseren) knelpunten, ontwikkelingen, maatregelen
en afspraken. Onderstaande tabellen bevatten een overzicht van de genodigden en
verantwoordelijkheden. De gemaakte afspraken worden in bijlage 4 toegevoegd aan het
dossier in de vorm van de notulen van het gebiedsgesprek.
De Provincie Utrecht heeft de rol van gebiedscoördinator. De taken die bij deze rol horen
zijn: bijhouden informatie over het gebied, jaarlijks organiseren en voorzitten
gebiedsgesprek, het gebiedsdossier actualiseren, overzicht houden en voortgang bewaken
uitvoering maatregelen en afspraken, adviseren over gewenste ruimtelijke ontwikkelingen in
het gebied.
Ook de andere organisaties spelen een belangrijke rol; denk aan gemeente, milieudienst,
drinkwaterbedrijf en waterschap. Deze organisaties hebben taken en bevoegdheden in het
gebied. Het gaat erom ieders taken en verantwoordelijkheden optimaal te benutten en
samen te werken waar deze elkaar overlappen. Bij het toedelen van maatregelen, projecten
of acties in de gebiedsaanpak is het principe dat de taak volgt naar gelang de wettelijke
bevoegdheden en verantwoordelijkheden. De kosten voor de uitvoering van maatregelen
komen in beginsel voor de partij die daarvoor beleidsverantwoordelijkheid draagt. Ook het
drinkwaterbedrijf kan als belangrijke belanghebbende partij een bijdrage leveren. In Tabel
5.1 en Tabel 5.2 zijn de organisatorische aspecten rond de gebiedsgesprekken Rhenen
nader uitgewerkt.
Provincie Utrecht 54

Gebiedsdossier Rhenen
Tabel 5.1
Gebiedsgesprekken Rhenen: contactpersonen
Organisatie Contactpersonen Contactpersonen
Provincie Utrecht Chris den Engelsman (gebiedscoördinator) Chris.den.Engelsman@Provincie-Utrecht.nl
Vitens Inge Rosenthal Inge.Rosenthal@vitens.nl
Gemeente Rhenen Han haverkamp han.haverkamp@rhenen.nl
Hoogheemraadschap de
Stichtse Rijnlanden
Paul Molleman
molleman.pa@hdsr.nl
Tabel 5.2 Gebiedsgesprek Rhenen: organisatorische aspecten
Onderdeel
Invulling
Frequentie
Jaarlijks
Organisatie
Provincie, de gebiedscoördinator
Verslaglegging en een jaarlijkse actualisatie van de digitale Provincie
versie van het gebiedsdossier (onder andere toevoegen van
verslagen)
Genodigden Zie tabel 5.1
Mogelijke locatie voor gesprek ?
Voorbereiding
Gemeente informeert gebiedscoördinator tijdig
over bestemmingsplanwijzigingen en ruimtelijke
ontwikkelingen.
Belangrijkste agendapunten - de acht indicatoren uit figuur 4.1.
- autonome ontwikkelingen (zie §3.4)
- aanbevelingen, (potentiële) maatregelen en
gemaakte afspraken (§4.2)
5.3 Afspraken
De Provincie kiest ervoor om het gebiedsdossier inclusief concept maatregelen in eerste instantie
ambtelijk in het gebiedsgesprek vast te stellen. Eventueel volgt formele vaststelling
later. Verder stelt de Provincie voor om de consequenties voor organisaties in uren en
middelen op management niveau vast te leggen en zo mogelijk aan te sluiten bij bestaande
sa-menwerkingsverbanden. Dit betreft handhaving, toezicht, participeren in de
gebiedsaanpak, deelnemen aan de gebiedsschouw. Daarnaast kan, indien wenselijk er
besloten worden om bepaalde maatregelen en werkafspraken bestuurlijk vast te leggen,
bijvoorbeeld KRW maat-regelen die worden opgenomen in het Stroomgebiedbeheerplan.
Daarnaast is het nodig om besturen over de voortgang te blijven informeren. De
gebiedscoördinator bewaakt de voortgang en neemt het initiatief om de voortgang van
maatregelen binnen het gebiedsgesprek te agenderen en eventuele knelpunten naar een
hoger plan te tillen.
Tabel 5.3. Opzet voor afsprakenlijst
Maatregel Partij Verantwoordelijkheden Geraamde inzet van middelen
Tijdsbesteding Middelen
Beschrijving
maatregel
Provincie
Gemeente
Milieudienst
Waterschap
Provincie Utrecht 55

Gebiedsdossier Rhenen
1 BIJLAGE 1 LITERATUURLIJST
Commissie Integraal Waterbeheer, 2002, rapport Afstromend wegwater”, Den Haag
EC, 2000, Kaderrichtlijn Water; Richtlijn 2000/60EG van het Europees Parlement en de
Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor de communautaire
maatregelen betreffende het waterbeleid. Geconsolideerde tekst, samengesteld door het
Consleg-systeem van het Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen,
16/12/2001
EC, 2006, Grondwaterrichtlijn; RICHTLIJN 2006/118/EG van het Europees Parlement en de
Raad van 12 december 2006 betreffende de bescherming van het grondwater tegen
verontreiniging en achteruitgang van de toestand
Hydron, 2006, Geohydrochemische systeemanalyse PS Rhenen, PN212333
Grontmij, 2007, Inventarisatie puntbronnen grondwaterwinningen; KRW Detailanalyse
Provincie Utrecht, PN228270
Kiwa ,1999, Functieverweving en Duurzame Waterwinning REFLECT: bepaling van risico’s
van functies voor grondwaterwinningen
Provincie Utrecht, 1993, Uitwerkingsplan grondwaterbeschermingsgebieden 1993-1997
Provincie Utrecht, 2003, Provinciale milieuverordening (PMV)
Provincie Utrecht, 2007, Grondwaterplan Provincie Utrecht 2008-2013
RIVM, 2007, Gebiedsdossiers voor drinkwaterbronnen; Uitwerking van risico's en
ontwikkeling van maatregelen, RIVM Rapport 734301032/2007
RIVM, 2010a, Afspraken invoering gebiedsdossiers waterwinning voor de openbare
drinkwatervoorziening (16 juni 2010); Document opgesteld door de projectgroep
gebiedsdossiers waterwinning bestaande uit vertegenwoordigers van Provincies,
Rijkswaterstaat, gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven, het ministerie van VROM
(initiatiefnemer en voorzitter) en het RIVM (penvoerder).
RIVM, 2010b, Evaluatie en actualisatie protocol gebiedsdossiers, RIVM Rapport
609716002/2010
Royal Haskoning, 2010, Beschermingszones drinkwaterwinningen in de provincie Utrecht,
begrenzingen berekend
Tauw, 2010, Handleiding Gebiedsdossiers Provincie Utrecht
TCB, 1985, Advies beschermingsgrondslag grondwaterbeschermingsgebieden, Rapport
Technische Commissie Bodembescherming
Vitens, 2010, Factsheets winningen Vitens
Vitens, 2011, Ruwwaterkwaliteitsrapportages winningen Utrecht
Provincie Utrecht 0

Gebiedsdossier Rhenen
Overige relevante literatuur:
Vitens (2006). Beheerplan waterwingebied Rhenen
Vitens (2008). Rapportage ruwwaterkwaliteitsvoorspelling januari 2006 - juni 2007
Vitens (2009). Vitens duurzame winningen Midden Nederland (Utrecht & Flevoland).
MER VPC model (2002)+ HDSR model (2009) - op rand aandachtsgebied
Provincie Utrecht 1

Gebiedsdossier Rhenen
2 BIJLAGE 2 KAARTEN IN A4
Provincie Utrecht 2

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 0

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 1

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 2

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 3

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 4

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 5

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 6

Gebiedsdossier Rhenen
Provincie Utrecht 7

Gebiedsdossier Rhenen
3 BIJLAGE 3 TOETSING WATERKWALITEIT
Toetswaarden buiten drinkwaterbesluit 2011:
Tabel I. Toetswaarden die zijn gebruikt maar die niet vallen binnen het drinkwaterbesluit
Stof Waarde Eenheid
Medicijnen 0 ng/l
Overige VOCl 0 µg/l
chloraat (who, 2005 guideline) 700 µg/l
trichloormethaan, broomdichloormethaan, tetrachloormethaan 1 µg/l
Overige stoffen (bijv. EDTA, benzylbutylftalaat, 4-n-nonylfenol, 4-octylfenol, p,p'-
DDE)
Toetswaarden uit drinkwaterbesluit 2011:
Tabel II. Chemische parameters
0 µg/l
Stof Waarde Eenheid
Acrylamide 0,10 µg/l
Antimoon 5,0 µg/l
Arseen 10 µg/l
Benzeen 1,0 µg/l
Benzo(a)pyreen 0,010 µg/l
Boor 0,5 mg/l
Bromaat 1,0 µg/l
Cadmium 5,0 µg/l
Chroom 50 µg/l
Cyaniden (totaal) 50 µg/l
1,2-Dichloorethaan 3,0 µg/l
Epichloorhydrine 0,10 µg/l
Fluoride 1,0 mg/l
Koper 2,0 mg/l
Kwik 1,0 µg/l
Lood 10 µg/l
Nikkel 20 µg/l
Nitraat 50 mg/l
Nitriet 0,1 mg/l
N- nitrosodimethylamine (NDMA) 12 ng/l
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) (som) 0,10 µg/l
Polychloorbifenylen (PCB’s) (individueel) 0,10 µg/l
PCB’s (som) 0,50 µg/l
Pesticiden (individueel) 0,10 µg/l
Pesticiden (som) 0,50 µg/l
Seleen 10 µg/l
Tetra- en trichlooretheen (som) 10 µg/l
Trihalomethanen (som)* 25 µg/l
Vinylchloride 0,10 µg/l
* tribroommethaan, trihalomethanen (som), dibroomchloormethaan
Provincie Utrecht 0

Gebiedsdossier Rhenen
Tabel IIIa. Indicatoren – Bedrijfstechnische parameters
Stof Waarde Eenheid
Ammonium 0,20 mg/l
Chloride 150 mg/l
DOC/TOC
Geen abnormale
verandering
Geleidingsvermogen 125 bij 20 °C mS/m
Hardheid (totaal) > 1 mmol/l
mg/l
Tabel IIIb. Indicatoren – Organoleptische/esthetische parameters
Stof Waarde Eenheid
Sulfaat 150 mg/l
Aluminium 200 µg/l
Natrium 150 mg/l
Tabel IIIc. Indicatoren – Signaleringsparameters
Stof Waarde Eenheid
AOX – (waarde 0 µmol X/l
aangehouden)
Aromatische aminen 1 µg/l
(Chloor)fenolen 1 µg/l
Diglyme(n) 1 µg/l
Ethyl tert-butyl ether (ETBE) 1 µg/l
Gehalogeneerde monocyclische koolwaterstoffen 1 µg/l
Gehalogeneerde alifatische koolwaterstoffen 1 µg/l
Methyl tert-butyl ether (MTBE) 1 µg/l
Monocyclische koolwaterstoffen / aromaten 1 µg/l
Overige antropogene stoffen 1 µg/l
Provincie Utrecht 1

Gebiedsdossier Rhenen
4 BIJLAGE 4 NOTULEN GEBIEDSGESPREKKEN
Provincie Utrecht 2

Gebiedsdossier Rhenen
5 BIJLAGE 5 BEGRIPPENLIJST
Zones rond een winning
1. Winningstypen
In de Provincie Utrecht wordt onderscheid gemaakt tussen drie type winningen, gebaseerd
op de hoogte van de onttrekkingsfilters van de winningen:zie figuur B 5.1
Figuur B 5.1. Winningstypen in de Provincie Utrecht (gebaseerd op figuur winningstype uit ‘Uitwerkingsplan
grondwaterbeschermingsgebieden’ (Provincie Utrecht 1993, naar TCB 1985).
Rond iedere winning kunnen één of meerdere zones onderscheiden worden (Provincie
Utrecht, 1991):
Intrekgebied
Het intrekgebied van een winning is het gebied waarvan het aan maaiveld geïnfiltreerde
water naar de winning toestroomt. Elke winning heeft zijn eigen intrekgebied. Voor een
voorbeeld, zie Figuur B 5.2.
Waterwingebied
Het waterwingebied is het kleinste beschermingsgebied rond een drinkwaterwinning. Het is
het gebied waarbinnen zich het puttenveld bevindt. Het waterwingebied omvat het gebied
rond de putten met een minimale verblijftijd van 60 dagen met een minimum van 30 meter
vanaf de individuele winputten. De verblijftijd van 60 dagen is gekozen, omdat in het
algemeen wordt aangenomen dat een dergelijke verblijfduur in de ondergrond voldoende is
om bacteriologische verontreinigingen af te breken. Omdat de waterwingebieden erg
kwetsbaar zijn geldt hier het strengste beschermingsniveau.
Grondwaterbeschermingsgebied
Provincie Utrecht 3

Gebiedsdossier Rhenen
Het grondwaterbeschermingsgebied is de maximale projectie van de punten in het 1e
watervoerende pakket, van waaraf het grondwater een periode van 25 jaar of minder nodig
heeft om de pompputten te bereiken. Hiermee is de reistijd naar de winning, van 25 jaar of
minder, gedekt. Het gaat hierbij dus alleen om de projectie van het oppervlak dat zich in het
eerste watervoerend pakket bevindt. Twee voorbeelden zijn weergegeven in Figuur B 5.3.
Boringsvrije zone
Bij diepe winningen onder goed afsluitende lagen is het van belang dat scheidende lagen
niet doorboord worden waardoor vermeden wordt dat deeltjes vanaf maaiveld via het boorgat
de winning kunnen bereiken. Hiertoe kan een boringsvrije zone worden geïntroduceerd. De
boringsvrije zone is de maximale projectie van de punten, waarbinnen de reistijd naar de
winning 25 jaar of minder is. De grootste projectie van de 25-jaarsverblijftijd wordt gevonden
in het watervoerende pakket waaruit wordt onttrokken, maar in theorie kan ook in een ander
watervoerend pakket een grotere boringsvrije zone zijn. In de Provincie Utrecht komt dit niet
voor. Voorbeeld boringsvrije zone zie Figuur B 5.4.
100-jaarsaandachtgebied.
Binnen het 100 jaarsaandachtsgebied is de reistijd vanaf maaiveld naar de waterwinning 100
jaar of minder.
50-jaarszone
De 50-jaarszone is de grootste projectie van de punten per watervoerend pakket, van waaraf
het grondwater een periode van 50 jaar of minder nodig heeft om de pompputten te
bereiken. Deze 50-jaarszones worden per watervoerend pakket bepaald (zie Figuur B 5.5.).
Er is dus een aparte 50-jaarszone voor het eerste en voor het tweede watervoerend pakket.
De 50-jaarszones worden gehanteerd ten behoeve van de vergunningverlening voor KWOsystemen.
Intrekgebied
Figuur B 5.2..Schematische weergave van een intrekgebied
Provincie Utrecht 4

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur B 5.3
Twee voorbeelden grondwaterbeschermingsgebieden. Het gaat in beide gevallen om de
maximale projectie van stroombanen met een reistijd kleiner dan of gelijk aan 25-jaar die zich in
het eerste watervoerend pakket bevinden (Provincie Utrecht, 1993, naar: TCB, 1985)
Figuur B 5.4
Voorbeeld boringsvrije zone (in dit geval winningtype B) (Provincie Utrecht, 1993, naar: TCB,
1985)
Provincie Utrecht 5

Gebiedsdossier Rhenen
Figuur B 5.5. Voorbeeld 50-jaarszones (Grontmij, 2007). Verschillende 50-jaarszones in verschillende
watervoerende pakketten
Provincie Utrecht 6

Gebiedsdossier Rhenen
6 BIJLAGE 6 BELEID EN REGELGEVING
Overzicht beleid en regelgeving
Per verantwoordelijke overheid wordt in onderstaande tabel de relevante wetgeving en de
uitwerking daarvan in de praktijk naar plannen, verordeningen en vergunningen
weergegeven. Het doel van dit overzicht is het bieden van inzicht in de mogelijkheden en
beperkingen van de verschillende wettelijke kaders en het constateren van eventuele
leemtes in de huidige uitwerking in de praktijk voor het beschouwde gebied.
Tabel 6.1. Overzicht relevante wetgeving en beleidsplannen,
verordeningen en vergunningen ten aanzien van provincie,
gemeente en Rijk
Overheid Wet Plannen
Verordeningen
Vergunningverlening
Huidige Aanduiding
Rijk Drinkwaterwet Regels en kaders voor een
duurzame veiligstellen van de
drinkwatervoorziening
Wet
Algemene regels
bodembescher
Provincie
ming
Kaderrichtlijn
Water,
geïmplementee
rd in Waterwet
en Wet
milieubeheer
Wet ruimtelijke
ordening
Waterwet
Wet
milieubeheer
Wet
milieubeheer
Provincie Utrecht 7
Stroomgebiedskarakterisering,
Beheersplan
Maatregelen-programma
Structuurvisie
Provinciale ruimtelijke
verordening
Provinciaal Waterplan
Milieubeleidsplan
Grondwaterplan Utrecht
Provinciale milieuverordeniing
Utrecht en uitvoeringsbesluiten
Grondwaterbescherming
Vergunningverlening en
handhaving
Grondwaterlichamen met
onttrekking voor menselijke
consumptie
Planologische bescherming
beschermingszones.
Stand-still benadering.
Doorwerking naar gemeentelijke
structuurvisies en
bestemmingsplannen.
Preventie via verbodsbepalingen in
de PMV
Waterwingebied
Grondwaterbeschermingsgebied
(25-jaarszone in bepompt pakket),
50-jaarszone (i.v.m. KWO)
Waterwingebied.
Grondwaterbeschermingsgebied.
100-jaarsaandachtsgebied.
Boringsvrije zone.
Betekenis Bescherming
Hoge kwaliteit van het
drinkwater.
Leveringszekerheid.
Administratief, rapportage
eenheid.
Op onttrekkingspunt moet
worden voldaan aan
kwaliteitseisen.
Bevorderen van RO functies
die bijdragen aan kwalitatief
goed grondwater.
Stellen van voorwaarden aan
RO functies ter verkleining
risico
grondwaterverontreiniging.
Weren van functies met risico
op grondwaterverontreiniging.
Verbod/beperking risicovolle
activiteiten/bedrijven.
Vastlegging begrenzing
beschermingszones.
Instructie- en
verbodsbepalingen voor
activiteiten binnen
waterwingebieden,
grondwaterbeschermingsgebieden
en boringsvrije
zones.
Vergunningplichtige
inrichtingen: regels in de
PMV
Gemeente Wet ruimtelijke Bestemmingsplan Planologische bescherming van de Vastleggen van het

Gebiedsdossier Rhenen
Overheid Wet Plannen
Verordeningen
Vergunningverlening
Huidige Aanduiding
Betekenis Bescherming
ordening beschermingszones ruimtegebruik (rechtsgeldig).
Structuurvisie
Planologische bescherming van de
beschermingszones
Strategische afstemming
tussen functies.
Wet
milieubeheer
Vergunningverlening en
handhaving
Vergunningplichtige
inrichtingen:
regels in de PMV
Waterwet Waterplan Verbeteren van de kwaliteit
en de kwantiteit van gronden
oppervlaktewater op
gemeentelijk niveau
Waterschap Waterwet Waterbeheerplan Bevat doelen en (KRW)
maatregelen
Provincie Utrecht 8

Gebiedsdossier Rhenen
7 BIJLAGE 7 CONCEPT AFSPRAKEN OVER ADEQUATE
GRONDWATERBESCHERMING
Provincie Utrecht 9

Gebiedsdossier Rhenen
8 BIJLAGE 8 TOELICHTING SIGNALERINGSDIAGRAM
Provincie Utrecht 10