Caleidoscoop van de thuiszorg - STOOM

Dr. C.Vlas, voorzitter Landelijke Stichting Beheer Kruiswerk
SOLIDARITEIT, OVERHEIDSPLANNING
EN MARKTWERKING IN DE
GEZONDHEIDSZORG
Het verzoek van STOOM om, in het kader van het 25-jarig bestaan, iets over gezondheidszorg/thuiszorg
op papier te zetten was voor mij een uitdaging.Als directeur van een provinciale kruisvereniging hield ik me
sinds 1964 bezig met de organisatie en financiering van de gezondheidszorg en in het bijzonder met die
van het kruiswerk/de thuiszorg. Sinds 1989 volg ik de ontwikkelingen daarin op enige afstand. In het
volgende wil ik proberen, om vanuit mijn gezichtspunt en ervaring een aanzet te geven voor een discussie
over een meer fundamentele en integrale benadering van die organisatie en financiering.
Historische ontwikkelingen
Ziekte of een handicap zijn onvolkomenheden in het mysterieuze
proces dat wij leven noemen en dat zich voltrekt tussen
geboorte en dood. De gezondheidszorg beoogt deze onvolkomenheden
op te heffen, of zodanig te verminderen dat een menswaardig
leven mogelijk is. Het is uiteraard aan de persoon, die de
ziekte of het handicap heeft, om zelf te proberen de daarmee
samenhangende problemen op te heffen. Gaat het echter zijn of
haar mogelijkheden te boven, dan is hulp van gezinsleden, familieleden,
gildenbroeders, geloofsgenoten of andere naasten wenselijk.
Die hulp kan bestaan uit hulp bij de algemene dagelijkse
levensverrichtingen (opstaan, wassen, aankleden, eten en toiletbezoek),
hulp bij de genezing of troost. Deze hulp (thuiszorg) is
van alle tijden en plaatsen. Tot het begin van de 19de eeuw
bestond er weinig inzicht in de levensprocessen met als gevolg
dat de medische hulp nauwelijks effectief was.Verder waren de
mogelijkheden voor intramurale zorg beperkt tot kloosters, gasthuizen,
leprozen-, pesthuizen en armenhuizen.
In de afgelopen anderhalve eeuw heeft de medische wetenschap,
tegelijkertijd en in samenwerking met de natuurwetenschappen,
zich zodanig ontwikkeld dat de gezondheidszorg in belangrijke
mate aan effectiviteit heeft gewonnen. De hulpverlening is zowel
kwantitatief als kwalitatief sterk uitgebreid voor pati nten thuis
en voor intramurale pati nten. Die uitbreiding levert financierings-
en organisatieproblemen op. In het begin houden medische
specialisten nog spreekuur aan huis. Gasthuizen worden ziekenhuizen,
de stads-armenhuizen worden gedeeltelijk ziekenhuizen
en gedeeltelijk verpleeghuizen. Er komen academische ziekenhuizen
en diaconessenhuizen. Aanvankelijk wordt vanuit de ziekenhuizen
en diaconessenhuizen op beperkte schaal ook thuiszorg
gegeven.
In Nederland zijn het de kruisverenigingen die in de periode
1875-1980 mogelijkheden gezocht en gevonden hebben om
thuiszorg aan pati nten en preventieve zorg aan moeder en kind
te organiseren en te financieren. Zij deden dat door op basis van
plaatselijke en particuliere solidariteit autonome verenigingen te
stichten.
Solliciteren bij het Kruiswerk
Ongeveer 50 jaar geleden leerde ik van mijn, toen nog aanstaande,
schoonmoeder het Groene Kruis kennen. Zij was in de jaren
dertig actief bestuurslid geweest van de plaatselijke kruisvereniging
Sleen en hoofdbestuurslid van het Drentse Groene Kruis.
Daarna is zij actief geweest voor de plaatselijke vereniging in
Oosterwolde en hoofdbestuurslid van het Friese Groene Kruis.
Begin jaren 60 wilde ik van baan veranderen en las een advertentie
waarin sollicitanten werden opgeroepen voor de functie van
directeur van de Provinciale
Friese Vereniging het
Groene Kruis .Voor mij was
het in eerste instantie de
vraag of voor een bedrijfseconoom
deze functie in
een gezondheidszorgorganisatie
een aantrekkelijke uitdaging
zou kunnen zijn.
Professor Muntendam, die ik
priv om advies kon vragen,
beantwoordde die vraag
met een volmondig ja. De
sollicitatie leverde een positief
resultaat op en ik werd
per 1 november 1964 benoemd
en heb die functie
vervuld tot eind 1988. In die
periode heb ik zowel provinciaal
als landelijk met veel plezier meegewerkt aan de professionalisering
van de organisatie van het Kruiswerk en aan een
structurele financiering op basis van de AWBZ.
Uitgangspunt voor mij is daarbij altijd geweest te streven naar
een effectieve en effici nte werkwijze voor het kruiswerk, met
als basis de particuliere solidariteit zoals vormgegeven in de
plaatselijke kruisverenigingen.
In de loop der jaren is het aandeel particuliere financiering van
het kruiswerk geleidelijk gedaald.Vormden in de tweede helft van
de jaren veertig de contributies nog ongeveer 50 procent van de
inkomsten, in 1980 is het aandeel hiervan gedaald tot 20 procent.
Tegelijkertijd is de regulering van het Kruiswerk door de overheid
toegenomen. Echter,
pas in de loop van de jaren
70 komt er enige samenhang
in die regulering maar nog
niet in de financiering. De
invoering van de AWBZ in
1980 hield een door de
overheid gegarandeerde
financiering in en een duidelijke
regulering. Binnen dit
stelsel vond de uitvoering
plaats met behulp van overeenkomsten
tussen de organen
van de AWBZ en de
kruisverenigingen, waarbij de
verenigingsvorm in beginsel
gehandhaafd bleef.
C.Vlas
‘Sinds 1986 is de Nederlandse overheid
bezig met het zoeken naar een evenwichtig
stelsel voor de gezondheidszorg’
Liber Amicorum STOOM
96
97 Caleidoscoop van de thuiszorg