Thema 1 – Het Zonnestelsel

Afstanden
in het zonnestelsel
Reis door het zonnestelsel
Cgroep 7-8
61
tijdsduur
70 minuten
kerndoelen
1, 23, 32 en 46
lesdoelen
De leerling:
• weet dat de afstanden
tussen de planeten heel
groot zijn
• kan zich een voorstelling
maken van de afstand van
de aarde tot de zon
• weet dat de planeten
die verder van de zon staan
er langer over doen om één
keer rond de zon te gaan
• weet dat er op een planeet
één jaar voorbij is als die één
keer rond de zon is geweest
• kan rekenen met
verhoudingen
eindproduct
• een levend zonnestelsel
op schaal
benodigdheden
• 24 rekenmachines
• computers met internet
• rolmaat van 5 meter
Voorbereiding
Teken voor de activiteiten Dichtbij of ver weg? en Planeetafstanden twee tabellen
met twee kolommen op het bord. Schrijf in de eerste tabel boven de eerste
kolom ‘dichtbij’ en boven de tweede kolom ‘ver weg’. Schrijf boven in de tweede
tabel boven de eerste kolom ‘planeten’ en boven de tweede kolom ‘afstand tot
de zon’. Vul in de kolom ‘planeten’ alle planeten in. Houd daarbij deze volgorde
aan: Mercurius, Venus, aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus.
Voor de activiteit Het zonnestelsel beweegt! is een maximale diameter van
46 meter (2 x 22,49 meter) nodig. Voer deze activiteit daarom buiten uit.
Dichtbij of ver weg? 10 min.
Bespreek het begrip ‘afstand’. Vraag de leerlingen wat voor hen dichtbij is
en wat ver weg. Denk bijvoorbeeld aan: de school, de supermarkt, Frankrijk,
Australië, de maan en de zon. Schrijf de antwoorden van de leerlingen in de kolom
‘dichtbij’ of ‘ver weg’. Het zou kunnen dat de supermarkt eerst als ver weg wordt
gezien, maar als het wordt vergeleken met Australië niet meer.
De leerlingen onderzoeken hoe ver de planeten van de zon staan.
pagina 365 • Reis door het zonnestelsel • LES 61• Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Planeetafstanden 15 min.
Deel de leerlingen in groepjes van drie in. Geef elk groepje de verantwoordelijkheid
voor één planeet. Deze planeet gaan ze vandaag onderzoeken. De leerlingen
zoeken op internet op hoeveel kilometer hun planeet van de zon af staat. Hierna
maken ze opdracht 1 van het doeblad.
Bespreek na afloop de antwoorden en zet ze in de kolom ‘afstand tot de zon’
op het bord. De juiste antwoorden staan in de tabel hieronder (kolom 2).
afstand per per per
tot zon fietsend fietsend fietsend vliegtuig vliegtuig vliegtuig
planeet 1.000.000 km uren dagen jaren uren dagen jaren
Mercurius 58 386.6667 161.111 441 64444 2685 7
Venus 108 720.0000 300.000 822 120.000 5000 14
aarde 150 10.000.000 416.667 1142 166.667 6944 19
Mars 228 15.200.000 633.333 1735 253.333 10.556 29
Jupiter 778 51.866.667 2.161.111 5921 864.444 36.019 99
Saturnus 1.427 95.133.333 3.963.889 10.860 1.585.556 66.065 181
Uranus 2.871 191.400.000 7.975.000 21.849 3.190.000 132.917 364
Neptunus 4.498 299.866.667 12.494.444 34.231 4.997.778 208.241 571
Op vakantie naar de zon 10 min.
Vertel dat de zon 150.000.000 kilometer weg is van de aarde.
Op het doeblad staat een ingevuld voorbeeld voor de reis naar de zon met
de fiets. Bespreek dit voorbeeld voor minimaal twee planeten. Schrijf hierna
kolom 5 over op het bord. Maak aan de leerlingen duidelijk dat het in het echt
niet mogelijk is om met de fiets of met het vliegtuig van een planeet naar
de zon te vliegen.
De leerlingen berekenen zelf hoe lang de reis met het vliegtuig van hun eigen
planeet naar de zon duurt. Een vliegtuig vliegt gemiddeld 900 kilometer per uur.
De leerlingen worden bij de berekening geholpen door opdracht 2 van het doeblad
in te vullen. In kolom 6, 7 en 8 van bovenstaande tabel staan de juiste antwoorden.
De leerlingen mogen een rekenmachine gebruiken voor de opdracht.
pagina 366 • Reis door het zonnestelsel • LES 61 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Het zonnestelsel beweegt! 35 min.
De klas gaat een eigen zonnestelsel op schaal bouwen.
Als straal worden de volgende getallen gebruikt:
werkbare afstand
tot de zon
planeet
in meters
Mercurius 0,29
Venus 0,54
aarde 0,75
Mars 1,14
Jupiter 3,89
Saturnus 7,14
Uranus 14,36
Neptunus 22,49
Ter info.
De afstand van de planeten
tot de zon is zó verkleind
dat er mee gewerkt kan
worden. Dit is gedaan
door de afstand door
200.000.000.000 kilometer
te delen. Doordat alle
getallen door hetzelfde
getal gedeeld worden,
blijft de verhouding van de
afstanden tot de zon gelijk.
Als er leerlingen in de klas
zitten die dit niveau aan
kunnen, kunt u ze dit zelf
laten berekenen.
Schrijf de tabel op het bord en vertel erbij dat dit de werkbare getallen
zijn. Leg zo nodig uit wat werkbare getallen zijn. De leerlingen vullen
het werkbare getal van hun planeet bij opdracht 3 van het doeblad in.
Ga met de leerlingen naar buiten. Teken met krijt in het midden van het plein
een stip. Vertel dat de stip de zon voorstelt. Zet hier een stoel op om een duidelijk
middelpunt aan te geven. Hier omheen draaien de planeten.
De leerlingen tekenen de cirkel van hun planeet om de zon op het plein.
pagina 367 • Reis door het zonnestelsel • LES 61• Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Om de baan van hun planeet te tekenen, gebruiken ze de getallen die ze uit de
vorige opdracht hebben onthouden. Dat getal is de straal van de cirkel. Het is
dus het getal dat ze moeten afmeten vanaf het middelpunt. Help de groepjes
een cirkel te maken op de juiste afstand van de zon. Gebruik hierbij een rolmaat.
De leerlingen zetten ten minste op elk kwart van de cirkel een stip. Hoe groter
de cirkel wordt, hoe meer stippen er gezet moeten worden. Als er voldoende
stippen staan, tekenen de leerlingen met krijt door de stippen een cirkel.
De leerlingen gaan per groepje achter elkaar op de lijn van hun planeet staan,
zoals op de tekening op de vorige bladzijde. Zo vormen zij de planeet. Alle groepjes
beginnen op dezelfde plek en lopen nu voetje voor voetje om de stip heen.
De leerlingen kunnen nu goed zien dat de binnenste planeten sneller een rondje
maken dan de buitenste planeten. Vertel de leerlingen dat in werkelijkheid niet
alle planeten met dezelfde snelheid om de zon draaien. Maar de omlooptijd is
wel langer naarmate de planeten verder van de zon afstaan.
Bespreek aan de hand van opdracht 2 en 3 van het doeblad de onderzoeksvraag:
Hoe ver staan de planeten van de zon af?
pagina 368 • Reis door het zonnestelsel • LES 61 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Afstanden in het zonnestelsel
In dit experiment geef je antwoord op de onderzoeksvraag:
Cgroep 7-8
61
doeblad
Hoe ver staan de planeten van de zon af?
1 Planeetafstanden
Elke planeet staat op een andere afstand van de zon. Zoek op internet op
wat de afstand van jullie planeet tot aan de zon is. Vul het getal in de tabel
hieronder in. Vul daarna ook de afstanden in die de andere groepjes
hebben gevonden.
Planeet
Afstand tot zon (km)
Mercurius
Venus
aarde
schrijf
HIER
het getal
op
Mars
Jupiter
Saturnus
Uranus
Neptunus
2 Op vakantie naar de zon
De afstanden van de planeten tot de zon zijn heel groot. Hoe lang zou je erover
doen om met het vliegtuig op een andere planeet te komen? Bereken dit voor
je eigen planeet. Op de volgende bladzijde zie je een ingevuld voorbeeld staan.
Hier wordt de reis van de aarde tot de zon berekend met de fiets! Lees dit voorbeeld
goed voordat je aan de opdracht begint.
pagina 369 • Reis door het zonnestelsel • LES 61 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Voorbeeld
Je stapt op je fiets en gaat naar jouw planeet.
Je snelheid is 15 kilometer per uur. Dit vul je zo in.
Ik fiets elk uur 15
Mijn planeet is aarde
De afstand van deze planeet tot de zon is 150.000.000
kilometer
kilometer
In hoeveel uur fiets ik naar de zon?
Ik fiets 150.000.000
gedeeld door 15
kilometer
km/uur
= 10.000.000 uur naar de zon
In hoeveel dagen fiets ik naar de zon?
Een dag bestaat uit 24 uur. Ik fiets in 10.000.000
gedeeld door 24
uur
uur
= 416.667 dagen naar de zon
In hoeveel jaren fiets ik naar de zon?
Een jaar bestaat uit 365 dagen. Ik fiets dus in 416.667
gedeeld door 365
dagen,
dagen
= 1142 jaren naar de zon!
pagina 370 • Reis door het zonnestelsel • LES 61 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Je gaat nu zelf aan de slag. Stel je voor dat je met jouw groepje in het
vliegtuig stapt op weg naar jouw planeet. De snelheid met het vliegtuig
is 900 kilometer per uur (km/uur). Vul nu zelf in.
Jullie vliegtuig vliegt elk uur
kilometer
Mijn planeet is
De afstand van deze planeet tot de zon is
kilometer
In hoeveel uur vlieg ik naar de zon?
Ik vlieg
gedeeld door
kilometer
km/uur
= uur naar de zon
In hoeveel dagen vlieg ik naar de zon?
Een dag bestaat uit 24 uur. Ik vlieg in
gedeeld door
uur
uur
= dagen naar de zon
pagina 371 • Reis door het zonnestelsel • LES 61 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

In hoeveel jaar vlieg ik naar de zon?
Een jaar bestaat uit 365 dagen. Ik vlieg in
gedeeld door 365
dagen
dagen
= jaren naar de zon!
3 Het zonnestelsel beweegt!
Bij vraag 1 heb je gezien hoe groot de afstanden in het echt zijn. Als je het
zonnestelsel wilt nabouwen moet je deze afstanden omrekenen naar kleinere
afstanden. Vul in.
Mijn planeet heeft een straal van
meter
pagina 372 • Reis door het zonnestelsel • LES 61 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Maanverduistering
en fasen van de maan
Reis naar de maan
Cgroep 7-8
62
tijdsduur
55 minuten
kerndoelen
1, 45 en 55
lesdoelen
De leerling:
• kan de maanfasen
van de maan beschrijven
en benoemen
• weet hoe een maansverduistering
ontstaat
• leert samenwerken
• leert een experiment
op te zetten en uit te voeren
eindproduct
• een opstelling van de zon,
maan en aarde
benodigdheden
• foto’s fasen van de maan
(bijlage)
• 8 ballen
• 8 stoelen
• 8 zaklampen
Tip. Voer deze les uit in een
grote ruimte, zoals de gymzaal.
Voorbereiding
Zet voor de activiteit De zon, de maan en de aarde per groepje één bal,
één stoel en één zaklamp klaar.
Wat denk jij? 10 min.
Schrijf de volgende vragen op het bord:
– Waarom ziet de maan er elke dag anders uit?
– Wat gebeurt er bij een maansverduistering?
Vraag de leerlingen wat zij denken dat de antwoorden op de vragen zijn. De antwoorden
kunnen niet goed of fout zijn. Het gaat om wat de leerlingen nu denken.
De leerlingen onderzoeken de verschillende fasen van de maan.
De zon, de maan en de aarde 10 min.
Verdeel de leerlingen in groepjes van drie. Elk groepje krijgt één bal (maan) en
één stoel met een zaklamp (zon). Vertel de leerlingen dat de maan een bol is.
Daarom wordt bij deze opdracht een bal gebruikt. Wij zien de maan als een plat
vlak. Elk groepje doet opdracht 1 van het doeblad.
pagina 373 • Reis naar de maan • LES 62 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Fasen van de maan 15 min.
Leg na het experiment aan de leerlingen de volgende zes maanfasen uit: nieuwe
maan, eerste kwartier, wassende maan, volle maan, afnemende maan, laatste
kwartier. Laat de foto’s van de acht fasen van de maan zien (bijlage). De namen
van twee fasen zijn op het doeblad voor de leerlingen al gegeven. Vertel eventueel
het ezelsbruggetje om de volgorde van de fasen van de maan te onthouden:
bij het eerste kwartier kun je van de maan een ‘b’ (van begin) maken. Bij het
laatste kwartier kun je van de maan een ‘d’ (van eind) maken. Vertel de leerlingen
ook waar de term ‘wassende maan’ vandaan komt. Wassen is een ander
woord voor groeien.
De leerlingen vullen opdracht 2 van het doeblad in.
Maansverduistering
10 min.
Bij een maansverduistering staat de aarde precies tussen de zon en de maan
in waardoor de maan niet beschenen kan worden door de zon. Dit gebeurt niet
elke maand, omdat het baanvlak van de maan om de aarde een kleine hoek
maakt ten opzichte van het baanvlak van de aarde om de zon. Laat de tekening
hieronder zien om de antwoorden op de vragen te verduidelijken.
Verslag
10 min.
De leerlingen maken opdracht 4 van het doeblad.
Bespreek de antwoorden klassikaal.
pagina 374 • Reis naar de maan • LES 62 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Maanverduistering
en fasen van de maan
Cgroep 7-8
62
In dit experiment geef je antwoord op twee onderzoeksvragen:
doeblad
– Waarom ziet de maan er elke dag anders uit?
– Wat gebeurt er bij een maansverduistering?
1 De zon, de maan en de aarde
Wat heb je nodig?
• zaklamp
• bal
• stoel
Wat ga je doen?
1 Maak een groepje van drie leerlingen. Kijk naar de tekening hieronder.
2 Eén van jullie gaat op de stoel zitten en pakt de zaklamp.
Jij bent de zon. Zet de zaklamp aan.
3 Een ander gaat vijf grote stappen voor de stoel staan. Jij bent de aarde.
4 De derde pakt de bal en gaat één grote stap van de aarde vandaan staan.
Jij bent de maan. Houd de bal (de maan) hoog in de lucht, zodat de zon
de maan steeds kan beschijnen. Loop nu tegen de klok in, langzaam een
rondje om de aarde.
pagina 375 • Reis naar de maan • LES 62 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

a
Teken hieronder wat je tijdens het experiment ziet gebeuren.
2 Fasen van de maan
a
Teken de positie van de aarde, de zon en de maan als het volle maan is.
pagina 376 • Reis naar de maan • LES 62 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Schrijf bij de maanfasen hieronder op de bovenste lijn het juiste nummer. Zet
een 1 bij nieuwe maan, een 2 bij de volgende fase, enzovoorts. Lukt het niet?
Maak dan met je groepje nogmaals de opstelling van opdracht 1 en kijk goed
hoe de maan eruit ziet.
c
Zet op de onderste lijn de namen van de juiste fase erbij.
Twee zijn er al gegeven. Kies uit:
nieuwe maan / eerste kwartier / wassende maan
volle maan / afnemende maan / laatste kwartier
jonge maansikkel
asgrauwe maan
schrijf
boven
het nummer
op
schrijf
onder
de naam
op
pagina 377 • Reis naar de maan • LES 62 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

3 Maansverduistering
a Bij een maansverduistering staat de aarde tussen de zon en de maan in. Zorg dat
jullie ook zo staan. Teken hieronder de opstelling van een maansverduistering.
b
Wat is het verschil tussen de opstelling van een maansverduistering
en de opstelling van volle maan?
c
Waarom zien we niet elke maand een maansverduistering?
4 Verslag
Maak een kort verslag over jullie onderzoek. Vertel hierin:
• hoe jullie opstelling van volle maan en van een maansverduistering eruit zag.
• welke fasen van de maan je kent.
• hoe het komt dat er niet elke maand een maansverduistering is.
pagina 378 • Reis naar de maan • LES 62 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Kun je leven op Mars?
Reis naar Mars
Cgroep 7-8
63
tijdsduur
65 minuten
kerndoelen
1 en 42
lesdoelen
De leerling weet dat:
• je heel veel water moet
meenemen om op Mars
te kunnen overleven
• bij het zuiveren van water
een deel van het water
verloren gaat
• water op verschillende
manieren gezuiverd kan
worden
• bij de verschillende
manieren van waterzuivering
verschillende stoffen uit
het water worden gehaald
eindproduct
• gezuiverd water
benodigdheden
• 36 doorzichtige plastic bekers
• 24 tabletten norit
• 12 theelepels
• 12 flessen van 0,5 liter
• 12 flessen van 1,5 liter
van dun plastic
• 12 bakken om water
op de vangen
• 12 koffiefilterhouders
• 12 koffiefilters
• elektrisch kookplaatje
• kleine pan
• zand
• steentjes
• vulpeninkt
• watten
• scharen
• stiften
Voorbereiding
Vraag de leerlingen een dag voordat deze les begint het eerste onderdeel
van de activiteit Water op aarde en op Mars thuis te doen.
Maak voor de activiteit Zuiver het water twaalf flessen vervuild water.
Doe hiervoor zand, steentjes en vulpeninkt in het water.
Water op aarde en op Mars
20 min.
De leerlingen bekijken thuis hoeveel water ze op een dag gebruiken en zetten
dit in de tabel bij opdracht 1 van het doeblad.
Bespreek de tabel. Gebruiken ze meer of minder dan ze dachten?
Vraag wat een mens nodig heeft om te overleven. Laat de leerlingen zoveel mogelijk
voorwaarden voor leven benoemen. Om te blijven leven hebben mensen
eten en zuurstof nodig, maar water is ook heel belangrijk. Vertel dat mensen
niet kunnen overleven zonder water. Vertel dat dat ook één van de redenen is
waarom mensen nu niet op Mars kunnen leven. Ook zijn de temperatuurwisselingen
te groot, heeft Mars een heel dunne dampkring en is de luchtdruk heel
laag. Op Mars is onder de grond wel bevroren water. Dit water is niet schoon.
Om te leven op Mars moet je daarom in ieder geval water meenemen. Het moet
daarna gezuiverd worden als je het wilt blijven gebruiken.
pagina 379 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

De leerlingen onderzoeken hoe je water kunt zuiveren en of je daarmee op Mars
kan overleven.
Zuiver het water
30 min.
Verdeel de leerlingen in tweetallen en geef ze de benodigdheden voor het experiment.
Vertel dat op Mars ook zand en steentjes te vinden zijn. De inkt in het
water stelt de onzichtbare vervuiling voor. De leerlingen gaan in drie fasen het
water zuiveren aan de hand van opdracht 2 van het doeblad. Bij elke stap wordt
het water schoner. Benadruk dat in elk van de drie fasen andere stoffen uit het
water worden gehaald. Vraag de leerlingen na afloop of het water nu helemaal
schoon is. Laat het gezuiverde water niet drinken! Omdat het water niet professioneel
gezuiverd is, is het mogelijk dat het nog vervuild is.
Kun je leven op Mars?
10 min.
Bespreek de drie stappen van waterzuivering. Vertel dat bij de eerste stap alleen
de vaste deeltjes eruit gehaald worden. Leg uit dat norit een structuur heeft als
een spons. Hierdoor kan norit allerlei stoffen opnemen. Omdat norit niet door
het filter kan, blijven de vervuilde stoffen samen met de norit in het filter achter.
Dit gebeurt bij stap 2.
Bij stap 3 wordt het water gekookt om de overgebleven bacteriën en ziekteverwekkers
dood te maken.
Vraag of de leerlingen denken dat het mogelijk is om op Mars te wonen met
deze vorm van waterzuivering. Wat moet je dan allemaal meenemen? En wat
doe je als dit op is? In Nederland hebben we een zuiveringsinstallatie om het
water dat we gebruiken te zuiveren.
De leerlingen maken opdracht 3 van het doeblad.
Voorwaarden voor leven 5 min.
Laat de leerlingen terugkijken naar de voorwaarden voor leven. Eén van de
voorwaarden –water– is onderzocht. Hoe zit het met de andere voorwaarden
voor leven? Zijn die op Mars aanwezig? Zou je die kunnen meenemen? Hoe zou
je ze kunnen behouden?
pagina 380 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Kun je leven op Mars?
Je onderzoekt hoe je water kunt zuiveren en of je daarmee op Mars zou
Cgroep 7-8
63
doeblad
kunnen overleven.
1 Water op aarde en op Mars
a
Houd een dag bij wat je allemaal aan water gebruikt. Zet je gegevens in de tabel.
Activiteit Liter water Aantal keer Totaal
per keer
Douchen
60 liter
zet
HIER
je gegevens
Tanden poetsen
Gezicht wassen
Toilet door trekken
Handen wassen
Afwas doen met de hand
Afwasmachine
Koken
Drinken water, thee, limonade
2 liter
2,5 liter
6 liter
1 liter
8 liter
10 liter
1,5 liter
0,2 liter
b
Hoeveel water heb je totaal op een dag gebruikt?
tel de
getallen
uit deze
kolom bij
elkaar op
c
Vind je dit veel of weinig?
schrijf
hier
jouw
antwoord
op
pagina 381 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

2 Zuiver het water
Wat heb je nodig?
• waterfles van 1,5 liter
• schaar
• kopje met steentjes
• kopje zand
• watten
• stift
• fles van 0,5 liter
met vuil water
Wat ga je doen?
Je zuivert het water. Hiervoor gebruik die verschillende technieken.
Ga steeds door met het gezuiverde water.
Bekijk de fles met vuil water.
a
Welke kleur heeft het water?
b
Welk vuil kun je allemaal zien?
Onopgelost vuil
Je zuivert het water eerst van het zichtbare, onopgeloste
vuil in het water. Je maakt zelf het filter.
1 Verdeel de fles met een stift in drie even grote horizontale
stukken.
2 Knip het onderste (derde) deel van de fles.
3 Zet het bovenste deel van de fles omgekeerd in de onderkant.
4 Vul het bovenste deel van de fles met watten, zand en
steentjes, zoals op de tekening.
Nu heb je het filter gemaakt.
5 Giet het vuile water in het filter. Doe het voorzichtig
zodat de lagen niet door elkaar gaan.
pagina 382 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

c
Werkt je filter? ja / nee
omcirkel
het juiste
antwoord
d
Welke kleur heeft het water nu?
schrijf
hier jouw
antwoord
op
e
Wat houdt het filter tegen?
f
Is het water schoon genoeg om te drinken? ja / nee , want
Onzichtbare stoffen
Nu ga je de onzichtbare stoffen uit het water zuiveren. Je gebruikt het
gezuiverde water van het vorige onderdeel. Het filter heb je niet nodig.
Wat heb je nodig?
• 2 doorzichtige
plastic bekers
• 2 tabletten norit
• theelepel
• koffiefilter
• koffiefilterhouder
Wat ga je doen?
1 Neem het gezuiverde water.
2 Giet dit water in een plastic beker.
3 Doe bij het gezuiverde water twee tabletten norit.
Roer goed door.
4 Zet het filter in de filterhouder op de andere
plastic beker, zoals op de tekening.
5 Giet het mengsel door het filter.
pagina 383 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

g
Wat doet de norit?
h
Welke kleur heeft het water nu?
Kalk en onzichtbare ziekteverwekkers
Als laatste verwijder je het kalk en de (onzichtbare) ziekteverwekkers
in het water.
Wat heb je nodig?
• elektrisch kookplaatje
• kleine pan
• 2 plastic bekers
Wat ga je doen?
1 Giet een nieuwe doorzichtige plastic beker vol met
het gezuiverde water van de vorige zuivering.
2 Laat dit door je leerkracht vijf minuten koken.
Wacht tot het gekookt is.
3 Giet het gekookte water weer
terug in een schone plastic beker.
i
Welke kleur heeft het water nu?
j
Wat zie je voor aanslag in de pan?
pagina 384 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

3 Voorwaarden voor leven
a
Kijk naar de tabel van de eerste opdracht.
Hoeveel schoon water gebruik je op een dag?
schrijf
hier
jouw
antwoord
op
b
Als je een week naar Mars gaat, hoeveel water moet je dan meenemen?
Gebruik je gegevens van opdracht 1. Houd er rekening mee dat er 20% van
het water verloren gaat door het weglekken en het schoonmaken van het
water. Het water voor de (lange!) reis naar Mars hoef je niet mee te rekenen.
c
Wat moet je meenemen als je deze waterzuivering op Mars wilt gebruiken?
d
Wat doe je als je materiaal van de zuiveringsinstallatie op is?
pagina 385 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

pagina 386 • Reis naar Mars • LES 63 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Een jaar op Mercurius
Reis naar andere hemellichamen
Cgroep 7-8
64
tijdsduur
65 minuten
kerndoelen
1, 23 en 54
lesdoelen
De leerling weet:
• uit hoeveel dagen
een jaar op aarde bestaat
• dat als een planeet één keer
rond de zon draait,
er één jaar voorbij is
• dat 4 jaar op Mercurius
gelijk is aan 1 jaar op aarde
• dat een dag op Mercurius
langer duurt dan een jaar
op Mercurius
benodigdheden
• 24 rekenmachines
• scharen
• lijm
• zwarte potloden
Een jaar op aarde 10 min.
Stel de leerlingen de volgende vragen: uit hoeveel dagen bestaat een jaar
op aarde? Hoeveel keer draait de aarde om de zon in 1 jaar?
Een jaar op aarde duurt ongeveer 365¼ dagen. In die tijd is de aarde één keer
om de zon gedraaid. Dit noemen we het zonnejaar. Eens in de vier jaar hebben
we een schrikkeljaar en heeft februari een extra dag. Op deze manier blijft ons
kalenderjaar (365 dagen) in de pas lopen met het zonnejaar (365¼ dagen). Laat de
leerlingen voor zichzelf uitrekenen hoeveel dagen zij al op aarde zijn (laat ze dit
afronden op hele jaren).
De leerlingen onderzoeken hoe lang een jaar en hoe lang een dag duren op
Mercurius duren. Ze vergelijken dit met een dag en een jaar op aarde.
De baan van Mercurius 20 min.
Voor de leerlingen is er een plakplaat met een tekening van de baan van Mercurius
om de zon. Op het knipblad staan 12 Mercuriuskaartjes. Dit is de stand van
Mercurius, steeds een kwartslag tegen de klok in gedraaid. De nummers geven de
volgorde weer van hoe de kaartjes op de plakplaat neergelegd moeten worden.
Vanuit de zon loopt een lijn, een zonnestraal, naar het midden van elk plaatje.
Het poppetje op de planeet is een referentiepunt. De leerlingen stellen zich voor
dat zijzelf op die plek op de planeet staan en om de zon draaien.
Laat de leerlingen de Mercuriuskaartjes van opdracht 1 uitknippen. Geef ze een
zwart potlood en de opdracht om het doeblad te maken. Laat ze de kaartjes 2 tot
en met 6 op de goede plek leggen. Mercurius draait tegen de klok in om zijn eigen
as en om de zon heen. De kaartjes moeten daarom tegen de klok in neergelegd
worden. De tekening op de volgende bladzijde geeft de verschillende cycli weer.
Loop langs de leerlingen om te zien of ze de kaartjes goed neerleggen.
pagina 387 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Op kaartje nummer 1 is het 12 uur ’s middags, want de zon staat recht tegenover
het poppetje. Door het neerleggen van de kaartjes 2 tot en met 7 heeft
Mercurius één rondje om de zon gedraaid. Als de planeet één rondje om
de zon heeft gedraaid, is er één jaar voorbij.
Leeftijd op Mercurius 15 min.
In opdracht 2 van het doeblad komt het volgende aan bod: een jaar op Mercurius
duurt korter dan een jaar op aarde. In één jaar op aarde zijn er op Mercurius ruim
vier jaren voorbij (365 dagen gedeeld door 88 dagen = 4,15 jaar). Op Mercurius
ben je dus ongeveer 4 keer zo oud als op aarde. Help de leerlingen die moeite
hebben met deze som.
Hoe lang duurt een dag? 10 min.
In opdracht 3 gaan de leerlingen op zoek naar precies hetzelfde kaartje als
kaartje 1. De zonnestraal moet weer precies richting het poppetje wijzen en
het is dus weer twaalf uur ‘s middags. Dit plaatje wordt pas weer gevonden als
Mercurius twee keer zijn baan om de zon heeft gemaakt (plaatje nummer 13).
Hoe oud ben ik? 10 min.
Bespreek met de leerling de gekke uitkomst.
Een dag op Mercurius duurt twee jaar!
De leerlingen vullen het volledige overzicht in bij opdracht 4.
Voor een 12-jarige zou het er zo uitzien:
Op aarde ben ik
Op Mercurius ben ik
12 jaar oud 48 jaar oud
4380 dagen oud 24 dagen oud
pagina 388 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Een jaar op Mercurius
Cgroep 7-8
64
Je onderzoekt hoe lang een jaar en een dag duren op Mercurius.
doeblad
Je vergelijkt dit met een dag en een jaar op aarde.
1 De baan van Mercurius
Wat heb je nodig?
• schaar
• lijm
• zwart potlood
Wat ga je doen?
Je gaat de baan van Mercurius namaken.
1 Knip de Mercuriuskaartjes van het knipblad uit.
2 Plak de kaartjes 2 tot en met 6 op de open plekken op de plakplaat.
3 Volg de pijlen om te zien in welke richting je de kaartjes neerlegt.
Bij elk plaatje draait de planeet steeds een stukje verder om zijn as
en in zijn baan om de zon.
4 Heb je de plaatjes goed liggen? Plak ze dan op.
5 Trek de stippellijn van de baan van Mercurius door over
de opgeplakte kaartjes.
6 Kleur het deel van de planeet buiten de baan op elk kaartje zwart,
zoals op kaartje 1 is gedaan. Op deze kant van de planeet is het donker.
Daar is het dus nacht. Op de witte kant is het dag.
pagina 389 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

7 Op kaartje nummer 1 sta je in het witte gedeelte. Het is dus dag.
De zon schijnt recht op jou. Het is daar dus 12.00 uur ’s middags.
Op elk volgend kaartje is het 2 uur later. Schrijf de tijden bij kaartje
1 tot en met 6.
8 Leg nu kaartje 7 op kaartje 1 neer. Teken ook op dit kaartje de baan
van Mercurius door. Kleur de kant van de planeet buiten de baan zwart.
Schrijf ook voor dit kaartje de tijd erbij.
Beantwoord de volgende vragen:
a
Je hebt nu de kaartjes 2 tot en met 7 neergelegd.
Hoeveel rondjes heeft de planeet nu om de zon gedraaid?
Tip. Kijk naar stap
7 van deze opdracht.
b
Hoeveel tijd is er voorbijgegaan op Mercurius?
2 Leeftijd op Mercurius
Als een planeet 1 rondje om de zon maakt, is er 1 jaar voorbij.
Als het op een planeet 1 keer dag en nacht is geweest, is er 1 dag voorbij.
Als er op aarde 88 dagen voorbij zijn, heeft Mercurius één rondje om
de zon gemaakt. 1 jaar op Mercurius duurt dus 88 (aardse) dagen.
a
Hoeveel jaren zijn er op Mercurius voorbij als er op aarde 1 jaar voorbij is?
Reken uit: 365 / 88 = iets meer dan jaar!
pagina 390 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Omcirkel het goede antwoord: op Mercurius ben jij
ouder / jonger dan op aarde.
c
Bereken hoe oud jij zou zijn als je op Mercurius zou wonen.
Ik zou
jaar oud zijn!
3 Hoe lang duurt een dag?
a
In een dag op aarde draait de aarde 1 rondje om zijn as.
Hoeveel uur duurt een dag op aarde?
Een dag op aarde duurt
uur
b
Op een dag op Mercurius wordt het ook dag, nacht en weer dag. Net als op
aarde. Op kaartje 1 is het waar jij staat twaalf uur ’s middags. De zonnestraal
wijst namelijk precies naar waar jij staat. Zie je op het doeblad op de kaartjes
2 tot en met 6 nog een plaatje waar het twaalf uur ’s middags is?
Je gaat nu onderzoeken wanneer de zon weer recht naar jou schijnt als jij op
de planeet Mercurius staat. Gebruik daarvoor alle overige kaartjes. Begin door
kaartje 8 op kaartje 2 te leggen. Volg de pijlen langs de baan van Mercurius.
Trek de lijn van de baan van Mercurius weer door de plaatjes en kleur het
deel van de planeet buiten de baan zwart. Schrijf de tijden bij de kaartjes 8
tot en met 13.
c
Op welk kaartje is het weer 12.00 uur ‘s middags?
pagina 391 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

d
Met de 13 kaartjes die je hebt neergelegd, heeft de planeet precies
rondjes om de zon gedraaid.
e
Als een planeet één rondje om de zon draait, is er één jaar voorbij.
Mercurius heeft in één dag, 2 rondjes om de zon gedraaid. Op Mercurius duurt
één dag dus
jaar!!!
f
Bereken hoeveel dagen oud jij op Mercurius bent?
Op Mercurius ben ik
jaar oud.
1 jaar is een halve dag.
Dus op Mercurius ben ik 0,5 x
jaar
= dagen oud.
Dat is gek, op Mercurius ben je dus meer jaren dan dagen oud!
4 Hoe oud ben ik?
Vul in.
schrijf
HIER het
antwoord
op
jaar oud
dagen oud
schrijf
HIER het
antwoord op
jaar oud
dagen oud
pagina 392 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

De baan van Mercurius
Cgroep 7-8
64
plakplaat
12.00 uur 's middags
uur 's nachts
uur 's middags
uur 's middags
uur 's nachts
ZON
uur 's avonds
uur 's ochtends
uur 's middags
uur 's nachts
uur 's avonds
uur 's ochtends
uur 's avonds
uur 's ochtends
pagina 393 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

pagina 394 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

Mercuriuskaartjes
Op deze kaartjes zie je de planeet Mercurius steeds een beetje gedraaid.
De streep vanuit Mercurius stelt een zonnestraal voor. Het poppetje op
de planeet stelt de plek voor waar jij staat. Jij staat steeds op dezelfde plek,
terwijl Mercurius om zijn as en om de zon draait.
Cgroep 7-8
64
knipblad
pagina 395 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen

pagina 396 • Reis naar andere hemellichamen • LES 64 • Bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen