Vlaco - Technopolis
Vlaco - Technopolis
Vlaco - Technopolis
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Vlaco</strong> - infomoment<br />
Vlaamse Compostorganisatie vzw<br />
DOE-dag - <strong>Technopolis</strong> – Lager Onderwijs<br />
22/10/2012<br />
Lesgever:
Waar we het over zullen hebben …<br />
• Korte toelichting inzake compost, composteren,<br />
methodieken …<br />
• Groen en bruin materiaal<br />
• Compostorganismen<br />
• Behoeften en verloop compostering<br />
• Compostproefjes in de lagere school<br />
• Educatiemateriaal
De kringloop van het composteren
Composteren: een definitie<br />
Een natuurlijk omvormingsproces:<br />
• van keuken- en tuinresten<br />
• door bacteriën, schimmels en kleine<br />
ongewervelden<br />
• onder gecontroleerde omstandigheden<br />
• tot een humus- en voedselrijk product
Groen materiaal<br />
Eigenschappen:<br />
• weinig structuur<br />
• hoog vochtgehalte<br />
• veel voedingsstoffen<br />
Voorbeelden:<br />
• grasmaaisel<br />
• groente- en fruitresten
Bruin materiaal<br />
Eigenschappen:<br />
• luchtig en stug<br />
• vaak droog<br />
• weinig voedingsstoffen<br />
Voorbeelden:<br />
• dorre stengels<br />
• houtsnippers<br />
• stro, dennennaalden…
Dit kan je composteren<br />
Keukenresten<br />
• aardappelschillen en andere groenteresten<br />
• schillen van citrusvruchten en andere fruitresten<br />
• doppen van noten<br />
• papier van keukenrol<br />
• koffiedik en theebuiltjes<br />
• verwelkte snijbloemen
Dit kan je composteren<br />
Tuinresten<br />
• grasmaaisel<br />
• onkruid<br />
• hooi en stro<br />
• haagscheersel<br />
• versnipperd snoeihout<br />
• herfstbladeren en dennennaalden<br />
• plantenresten uit moes- en siertuin<br />
• mest van planteneters
Dit composteer je beter niet<br />
• gekookt voedsel en brood<br />
• vet, saus, olie<br />
• vlees- en visresten<br />
• eierschalen<br />
• kattenbakvulling<br />
• uitwerpselen honden en katten<br />
• timmerhout<br />
• wegwerpluiers<br />
• stof uit stofzuigerzak<br />
• as uit de kachel
Toevoegingen zijn overbodig<br />
• kalk<br />
• houtas<br />
• klei<br />
• compoststarters en -versnellers<br />
• grond<br />
horen niet thuis in de compost
Composteren is geen mensenwerk<br />
• Ontelbare organismen zetten<br />
onze keuken- en tuinresten om<br />
in humusrijke compost.<br />
• Wij zorgen enkel voor de optimale<br />
omstandigheden.
Bacteriën (micro-organismen)
Schimmels (micro-organismen)<br />
Kopspeldje
Wormen (Lumbricidae)<br />
Regenworm (diepgraver)<br />
Compostworm (strooiselworm)
cocons<br />
Compostworm (strooiselwormen)
Mijten (spinachtigen)<br />
Kopspeldje
Springstaarten (insecten)
Pissebedden (kreeftachtigen)
Miljoenpoten (myriapoda)
Duizendpoten (chilopoda)
De compostorganismen hebben nood aan<br />
Voedsel<br />
Vocht<br />
Warmte<br />
Lucht
Voedsel: lichaamsopbouw / voortplanting organismen;<br />
Vocht: levende wezens hebben vocht nodig, groen<br />
materiaal bevat veel vocht, bij begin compostering<br />
vochtbehoefte grootst<br />
Lucht: aëroob proces , lucht om stank te voorkomen,<br />
bruin materiaal brengt structuur en verluchting , te veel<br />
groen materiaal kans op verstikking<br />
Warmte: ontstaat vooral door activiteit microorganismen;<br />
T°-stijging stimuleert werking<br />
compostorganismen en doodt onkruidzaden en<br />
ziektekiemen.
Hoe stimuleer ik het composteerproces<br />
• Streef naar evenwicht tussen groen en bruin materiaal.<br />
• Vermijd grote hoeveelheden van hetzelfde.<br />
• Verklein wat te grof is of te lang.<br />
• Belucht regelmatig.<br />
• Zet 1 tot 2 maal om.<br />
• Dek de rijpe compost af.
Welke composteersystemen bestaan er<br />
.<br />
Heb je vooral keukenresten, dan kies je best<br />
compostvat.<br />
Heb je keukenresten en tevens veel<br />
(school)tuinafval, dan kies je best voor een<br />
compostbak.<br />
Wie veel materiaal in één keer te verwerken<br />
heeft (bv. iemand met grote tuin), kan kiezen<br />
voor een composthoop.<br />
Raden we niet aan op scholen.
Compostvat: onderdelen<br />
• geperforeerde bodemplaat<br />
verzekert de luchttoevoer<br />
voert overtollig vocht af<br />
laat bodemdiertjes toe<br />
• romp<br />
• controleluik<br />
• deksel<br />
• beluchtingsstok
• Niet-verharde plek, halfschaduw, bodemplaat op tegels. Door<br />
gaatjes in bodemplaat lucht en bodemorganismen in vat.<br />
• Onderaan vat bruin, structuurrijk materiaal.<br />
• Vul regelmatig bij met composteerbaar materiaal.<br />
• Zorg zoveel mogelijk voor afwisseling bruin en groen materiaal.<br />
• Trek met beluchtingsstok luchtkokers in composterend materiaal.<br />
• Vat vol, til romp op en schep verteerd materiaal weg.<br />
• Begin opnieuw.<br />
Compostvat: principes
Compostbak: onderdelen<br />
• 4 tegels van 30x30cm;<br />
• 4 stevige (houten) planken<br />
(6x18cm);<br />
• 16 planken van 100cm x 20 cm in<br />
bv. (verduurzaamd) hout ;<br />
• Klein materieel<br />
• Diverse soorten schroeven;<br />
• Boormachine en boren met diverse<br />
diameters;<br />
• Schroevendraaier, trektang, spijkers,<br />
hamer, waterpas, zaag<br />
• Ook kant en klaar beschikbaar
Compostbak: principes<br />
• Best 2 of 3 compostbakken. Brede planken / smalle spleten. 1m³.<br />
• Verse tuin- en keukenresten naar bak 1, tot bak 1 vol is.<br />
• Als bak 1 vol, alles naar bak 2. Materiaal te droog water bij, te<br />
nat bruin materiaal bij. In korte tijd warmtepiek die<br />
compostering versnelt.<br />
• Als T° in bak 2 gezakt en volume geslonken, alles naar bak 3.<br />
• Na enkele maanden rijpe compost uit bak 3. 3de bak met dakje.
Problemen in compostvat of -bak<br />
Wat te doen bij:<br />
• te droog<br />
• stank<br />
• geen vertering<br />
• ongedierte
Wormenbak<br />
Een derde mogelijkheid !<br />
• Stapelbakken of wormery<br />
• Vooral keukenresten<br />
• Gevoelig voor grote volumes en T°-schommelingen<br />
• Percolaat<br />
• Educatieve / pedagogische<br />
meerwaarde
Kenmerken van goede compost<br />
• geur van bosgrond<br />
• laag vochtgehalte<br />
• homogeen materiaal<br />
• waardevol organisch materiaal<br />
• evenwichtige voedingstoestand<br />
• weinig kiemkrachtige zaden<br />
• zuurgraad (pH): neutraal tot licht basisch
Compost …<br />
• verrijkt de bodem met organisch materiaal<br />
• voedt het bodemleven<br />
• voert voedingsstoffen aan voor de plant<br />
• geeft de bodem een kruimelige structuur<br />
• voorkomt bodemerosie en plotse<br />
temperatuursverschillen<br />
• stimuleert de wortelontwikkeling<br />
• leidt tot sterke en gezonde planten
• niet steeds nodig<br />
• maaswijdte:<br />
Compost zeven<br />
• 2 cm: nog grove<br />
partikels (mulcheffect)<br />
• 1cm: voor oppervlakkig<br />
inwerken of bereiden<br />
van potgrond<br />
• 0,5 cm: voor perspotjes<br />
• eenvoudig te maken<br />
• 4 planken, fijn gaas, spijkers,<br />
zaag en hamer
Compost herkennen<br />
Jonge compost<br />
• ingangsmateriaal herkenbaar<br />
• als bodembedekking of oppervlakkig<br />
ingewerkt<br />
• mulch, siertuin, fruittuin, moestuin<br />
Rijpe compost<br />
• uitgerijpt en volledig omgezet<br />
• kan ingewerkt worden<br />
• moestuin, gazon-uitstrooi, potgrond
Composteren: proefjes<br />
Volg temperatuursverloop:<br />
• Start de compostering op.<br />
• Stop lange thermometer diep in composterend materiaal.<br />
• Volg het temperatuurverloop.<br />
• Stop eventueel thermometer in buitenzijde en vergelijk T°
Composteren: proefjes<br />
Doe kijk- en ruiktest tijdens en na de compostering<br />
• Kijk<br />
• Veel leven in materiaal OK (wormen, pissebedden,<br />
springstaarten, mijten, witte schimmels).<br />
• Homogeniteit: pakken halfverteerde bladeren, klitten<br />
grasmaaisel, samengekoekte schillen niet OK<br />
• Ruik<br />
• Onaangename geur<br />
(weeïg, muf, beerput- of rioolachtig …)<br />
niet OK, te weinig O 2
• Doe de knijptest<br />
Composteren: proefjes<br />
• Om vochtgehalte te bepalen tijdens compostering<br />
• Composterend materiaal in de hand en samenpersen.<br />
1. Tijdens samenpersen massa tussen vingers naar buiten<br />
geknepen te nat; voeg bruin materiaal toe.<br />
2. Tijdens samenpersen geen druppel vocht; hand open<br />
materiaal valt uiteen te droog; voeg vocht toe.<br />
3. Tijdens samenpersen ziet u net geen of hooguit paar<br />
druppels tss de vingers verschijnen. materiaal is OK.
• Doe de zaaitest<br />
Composteren: proefjes<br />
• Hiermee test je of de compost écht rijp is.<br />
• Gebruik zaadjes tuinkers. Kiemt snel, erg gevoelig voor te hoge<br />
zoutconcentratie.<br />
• Neem schaal met vochtige compost, zaai bv. 100 zaadjes.<br />
• Zaai evenveel zaadjes in schaal met tuingrond.<br />
• Tel van beiden na enkele dagen aantal kiemplantjes.<br />
• Vergelijk resultaat. > 10% lagere opkomst onrijpe compost
• Doe de kiemtest<br />
Composteren: proefjes<br />
• Om te weten of je compost een voldoende temperatuur<br />
heeft gehad en dus alle zaden zijn afgestorven, kan je<br />
kiemtest doen.<br />
• Meng handvol compost en handvol Rijnzand, en maak dit<br />
mengsel voldoende vochtig. Check na een tweetal weken of<br />
er zaden zijn gekiemd.
• Test hoe compost het waterhoudend vermogen verbetert<br />
• Plaats 2 koffiefilterhouders (met filterzakje) op 2<br />
maatbekers.<br />
• Doe in eerste filterzakje schepje zand, in tweede filterzakje<br />
50% wit zand en 50% vochtige compost.<br />
• Giet in elke filter 200 ml water.<br />
• Wat zie je ?<br />
Composteren: proefjes<br />
• Door zand stroomt water sneller weg dan door mengsel.<br />
• Door het zand stroomt meer water<br />
weg dan door mengsel.
Composteren: andere activiteiten ?<br />
• Items die voor lagere school haalbaar blijken, zijn:<br />
• Maak een wormenbak (in-house versie van een compostvat)<br />
• Maak een compostbak<br />
• Maak een compostzeefje<br />
• Maak een compostthermometer: relatie uitzettingsvermogen en<br />
warmteontwikkeling<br />
• Maak een compostverwarming: relatie energie en<br />
warmteuitwisseling<br />
• …
Beschikbaar educatiemateriaal<br />
• Algemeen materiaal<br />
• Compostkoffer: informatie rond composteren én materiaal<br />
om in de klas of met vereniging aan de slag te gaan<br />
(loepepotjes, zeven, determineerkaarten, …). Uitleenbaar bij<br />
je intercommunale.<br />
• Geleide bezoeken: op de demolocatie en in het<br />
recyclagepark, contacteer je gemeente of intercommunale<br />
voor een bezoek.<br />
• Compostmobiel: compacte aanhangwagen, met alle info<br />
over thuiscomposteren; uitleenbaar via je intercommunale.
Beschikbaar educatiemateriaal<br />
• Inspirerend materiaal<br />
• Compostquiz (o.a. Knokke-Heist)<br />
• Compost-fotosets (o.a. IVAGO)<br />
• Wat wel – wat niet – spel (o.a. stad Antwerpen, Vlaams-Brabant)<br />
• Afvalspel (www.west-vlaanderen.be/NL/Leefomgeving/afvalspel )<br />
• Voeldoos (Ecowerf)<br />
• Electrospel (Ecowerf, IDM)<br />
• Compost*kit : kit om compostproefjes te doen(Vlaams-Brabant)<br />
• Compostopoly (à la Monopoly) (IGEMO)
Beschikbaar educatiemateriaal<br />
• <strong>Vlaco</strong>-materiaal<br />
• Lespakketten ‘Composteren met Kinderen’ van OVAM /<br />
<strong>Vlaco</strong> vzw voor kleuter- en lager onderwijs; bestelbaar bij<br />
<strong>Vlaco</strong> vzw<br />
• Draaiboeken ‘Composteren met kinderen’ voor de 3<br />
graden van het lager onderwijs; gestandaardiseerde<br />
lessenpakketjes die door compostmeesters kunnen<br />
aangeboden worden;<br />
• Projectje Techniek ‘Compost: van tuin- en keukenresten<br />
tot grondstof’ waarin o.a. bovenstaande proefjes zijn<br />
verwerkt (downloadbaar via www.vlaco.be).
Educatiemateriaal<br />
• Ander bruikbaar materiaal<br />
• Determinatiekaarten bomen en bodemdiertjes (LNE)<br />
• Multiple choice-vragenlijst composteren (Prov. W.-Vl.)<br />
• Pim Pompoen-kwartet en Mijn eigen moestuin (Velt vzw)<br />
• ….
Alle bijkomende informatie te verkrijgen bij:<br />
VLACO vzw<br />
Stationsstraat 110<br />
2800 MECHELEN<br />
015/45.13.70<br />
www.vlaco.be<br />
thuiscomposteren@vlaco.be
Change language