Een oude drieslag als theologisch paradigma in de twintigste eeuw

17
Noten
1. De Heidelbergse Catechismus is geschreven in opdracht van Frederik III (1515 –
1576), die van 1559 tot zijn dood keurvorst van de Paltz was. Prederik beleed de
gereformeerde confessie. De nieuwe catechismus moest dienen als leerboek om zijn
volk in de gereformeerde beginselen te onderwijzen. Over de preciese gang van zaken
van het ontstaan van de Heidelbergse Catechismus bestaat veel onduidelijkheid. De
archiefstukken zijn vermoedelijk verloren gegaan. Zie: Archiv für Geschichte des
Buchwesens, Herausgegeben von der Historischen Kommission des Börsenvereins des
Deutschen Buchhandels e. V., Redaktion: Bertold Hack, Reinhard Wittmann, Mariette
Kleiss, Band XIX, Buchhändler – Vereinigung GmbH Frankfurt am Main, 1978. De
belangrijkste auteur is Zacharias Ursinus (1534 – 1583). Deze schreef voorafgaande
aan de Heidelbergse Catechismus reeds de Catechismus Major en de Catechismus
Minor, beide in 1562. Onduidelijk is de rol die Caspar Olevianus (1536 – 1587) bij de
totstandkoming heeft gespeeld. Vermoedelijk heeft hij als superintendent in de Paltz
zijn invloed uitgeoefend bij de vastlegging van de defintieve tekst. In de eerste uitgaaf
staat een voorwoord van Frederik III, waaruit blijkt dat ook de keurvorst zelf, samen
met vertegenwoordigers van de kerk en de universiteit, zijn invloed heeft doen gelden.
In 1563 verschenen reeds een tweede en derde druk. Van de derde druk kwam een
latijnse vertaling tot stand van de hand van Josua Pomeranus en Lambert Lodolf
Pithopoeus. Van de diverse Nederlandse vertalingen is die van Petrus Datheen in 1566
de standaardvertaling geworden. De eerste uitgave van 1563 telt 128 vragen en
antwoorden. De tweede en derde druk kennen toevoegingen. Zie voor verdere
informatie: W. Verboom, De theologie van de Heidelbergse Catechismus, Twaalf
thema’s, de context en de latere uitwerking, Zoetermeer 1996.
2. Nadat ook eerdere kerkelijke vergaderingen in ons land hun voorkeur hadden
uitgesproken voor het gebruik van de Heidelbergse Catechismus voor school en kerk,
besluit de Nationale Synode te Den Haag van 1586 dat de Heidelbergse Catechismus
hét leerboek voor de kerk dient te zijn, alsook de leidraad voor de
catechismusprediking; zie W. Verboom, De catechese van de Reformatie en de
Nadere Reformatie, Amsterdam 1986, 112-113. Talloze verklaringen en commentaren
op de Heidelbergse Catechismus zijn verschenen, tot op de dag van vandaag, niet
alleen in Nederland, maar ook elders. Verg. Fred. H. Klooster, Our Only Comfort: A
Comprehensive Commentary on the Heidelberger Catechism, Grand Rapids 2001 en
Eberhard Busch, Der Freiheit zugetan, Christlicher Glaube heute im Gespräch mit
dem Heidelberger Katechismus, Neukirchen – Vluyn 1998.
3. ‘1. Frage.Was ist dein einiger trost in leben und in sterben?
Antwort. Das ich mit leib und seel beyde, in leben und in sterben nicht mein, sonder
meines getreuen heilands Jesu Christi eigen bin, der mit seinem theuren blut für alle
meine sünden volkommlich bezalet und mich ausz allem gewalt des teufels erlöset hat
und also bewaret, dat one den willen meines vaters im himmel kein har von meinem
haupt kan fallen, ja auch mir alles zu meiner seligkeyt dienen müsz. Darumb er mich
auch durch seinen heiligen geist des ewigen lebens versichert und im forthin zu leben
von hertzen willig unnd bereit macht.’ ( tekst in J.N. Bakhuizen van den Brink, De
Nederlandse Belijdenisgeschriften, In authentieke teksten, Met inleiding en
tekstvergelijkingen, tweede druk, Amsterdam 1976)
4. Stück: lat.: partes.