Beckers-Borgsteede-Prikkelverwerking-en-hoogbegaafdheid

Hoogbegaafdheid = Prikkelgevoeligheid? 

Door: Mariëlle Beckers & Sonja Borgsteede 

Datum: 06.11.14 

7 november 2014 - pagina 1


Programma 

• Wie zijn wij? 

• Hoogbegaafdheid 

• Een overzicht 

• De rol van ‘gevoeligheid’ 

• Prikkelgevoeligheid bij hoogbegaafde kinderen 

• Wat zijn verklaringen? 

• Hoe ziet dat eruit? 

• Hoe kun je deze kinderen helpen? 

• Vragen 


Wie zijn wij? 

Mariëlle Beckers en Sonja Borgsteede 

• Orthopedagoog (NVO) en Psycholoog NIP 

Vorige banen 

• Veel ervaring opgedaan met diagnostiek, onderwijs- en opvoedadvies 

• Mariëlle o.a. vanuit JeugdRiagg 

• Sonja als onderwijsadviseur bij een Onderwijsbegeleidingsdienst (OBD) en 

casemanager bij een Permanente Commissie Leerlingzorg (PCL) 

Eigen praktijk: Buro Bloei 

• Voor talentontwikkeling van alle kinderen (specialisme ‘hoogbegaafdheid’) 

• ‘Specialist in Gifted Education’ (ECHA) 

• Diagnostiek, advies en begeleiding 

• Ook: beiden docent aan UvA (hechten veel belang aan wetenschap) 


Hoogbegaafdheid 

De kennis over en de visie op hoogbegaafdheid heeft zich vanaf begin 

20 e eeuw sterk geëvolueerd… 

Van een unidimensionele visie ‘Hoogbegaafd = Hoog IQ’ 

multidimensionele visies ‘Hoogbegaafd = Hoog IQ + 

andere persoonlijkheidseigenschappen + 

omgevingsfactoren’ 


Hoogbegaafdheid – een overzicht 1 

Standaardnormaalverdeling van IQ 



‘Three-Ring Conception of Giftedness’ (Renzulli, 1978) 



Triadisch Interdependentiemodel’ (Mönks, 1985) 

School 

Gezin 

Buitengewone 

capaciteiten 

Buitengewone 

capaciteiten 

Creativiteit 

Creativiteit 

Hoogbegaafd 

Motivatie 

Motivatie 

Peers 



‘Munich model of Giftedness and Talent’ (Heller, 1992; 2000) 


Kortom, hoogbegaafdheid is: 

1. Een (zeer) hoge intelligentie 

2. Een combinatie van niet-cognitieve persoonlijkheidsfactoren 

3. Protectieve omgevingsfactoren 

Dit maakt dat hoogbegaafde kinderen beschikken over een heel specifieke 

‘persoonlijkheid’ (Silverman, 1990). 

Hierin speelt ‘gevoeligheid’ (intensiteit) een grote rol (Tucker & Hafenstein, 1997). 


‘Characteristics of Giftedness scale’ (Silverman, 1990) 

Kenmerken zijn op te delen in de domeinen: cognitief / emotie / perceptie 

/ motivatie / sociale relaties 


Prikkelgevoeligheid bij hoogbegaafde kinderen 

Verklaringen 

• Persoonlijkheidseigenschappen gerelateerd 

aan emotionele intensiteit en sensitiviteit 

(Piechowski, 2003; Webb, 1994) 

• Informatieverwerking in de hersenen 

A) Verloopt sneller 

B) Is dieper en efficiënter 

C) Voortdurend gericht op nieuwe prikkels 


A) Snellere informatieverwerking 

Een hoogbegaafde: 

• Bouwt rijkere en meer complexe kennisrepresentaties op (neurale netwerken) 

(Patterson, 1996) 

• Is in staat hier continu op voort te borduren 

• Hoe complexer de structuur, hoe sneller nieuwe informatie zinvol kan worden 

ingevoegd een bestaande structuur (Gallagher, 2003) 

Er komt dus VEEL informatie binnen, ook irrelevante informatie! 


B) Diepere en meer efficiënte informatieverwerking 

• Informatie wordt dieper verwerkt omdat het wordt ingepast in 

bestaande kennis (Anderson, 1995) 

• De verwerking verloopt efficiënter doordat er snel kan worden 

geleerd van eerdere ervaringen (Anderson, 1995) 

Informatie blijft langer ‘hangen’ 

Informatie heeft meer impact 


C) Info.verwerking voortdurend gericht op nieuwe prikkels 

• Informatie wordt dusdanig snel verwerkt, dat hersenen zoeken naar 

nieuwe stimulans (Anderson, 1995) 

• Daardoor is bij hoogbegaafde kinderen sprake van een verhoogde 

sensitiviteit voor veranderingen in de omgeving (Jolles, 2006) 

Veel associaties (activatie in verschillende gebieden 

tegelijk) > vereist veel selectie > kost energie 

Voortdurend conflict tussen stimulans zoeken en overprikkeling 


Prikkelgevoeligheid bij hb-kinderen 

Hoe ziet dat eruit? 

• Cognitive overload 

• ‘Overexcitabilities’ (Dabrowski) 

• Psychomotorisch 

• Zintuiglijk / sensueel 

• Intellectueel 

• Imaginair 

• Emotioneel 


‘Cognitive overload’ 


Overlap met symptomen van bijvoorbeeld ASS / ADHD 

Kind kan zich opeens ‘gek’ gedragen omdat het (even) geen 

cognitieve ruimte heeft voor adequate reacties, of inhibitie; 

• Terugtrekken 

• Sociaal onhandig gedrag 

• Boos 

• Druk/hyperactief… 

Dit kan leiden tot misdiagnoses 


Overexcitabilities (O.E.) 

= Super ‘stimuleerbaarheid’, hoge prikkelgevoeligheid, ergo: 

• Een hoogbegaafd kind heeft minder stimulans nodig om een reactie 

op te roepen; 

• Stimuli geven heftigere en langdurigere reacties; 

• Ervaringen zijn complexer en hebben een rijkere structuur. 

Veel wetenschappelijke evidentie voor de theorie van Dabrowski, o.a. door: Kitano 

(1990), Lind (1993), Tucker & Hafenstein (2011), Chang & Kuo (2013). 


O.E. 1. Psychomotorisch 

Manifesteert zich op twee manieren: 

1. Een overdaad aan energie 

(Beweeglijkheid, opgewondenheid, snel praten, lichamelijke onrust, veel gebaren 

maken, weinig slaapbehoefte, etc..) 

2. Nervositeit 

(Tics, nagelbijten, impulsief gedrag, 

trommelen met de vingers, etc..) 


O.E. 2. Zintuiglijk / Sensueel 

Verhoogde prikkelgevoeligheid voor zintuiglijk en esthetisch 

vermogen. Het kan zich uiten in: 

• Sterk genieten van zintuiglijke waarnemingen, schoonheid, beeldende kunst, 

literatuur, muziek, geluiden, kleur, vormen, verhoudingen, natuur; 

• Drang naar comfort en luxe, behoefte om bewonderd te worden, snelle 

geprikkeldheid van huid (labels in kleren, naadjes van sokken). 


O.E. 3. Intellectueel 

HET kenmerk van kinderen met een hoog IQ! 

• Neiging tot het stellen van diepgravende vragen, het oplossen van 

problemen en het zoeken naar dé waarheid; 

• Intellectuele honger, onverzadigbaar; 

• Intense ‘brein-activiteit’. 


O.E. 4. Imaginair 

Bij hoogbegaafde kinderen heeft het verbeeldingsvermogen vaak 

‘vrij spel’. Dit kan zich uiten in: 

• Gebruik van beelden, metaforen in taal, poëtisch taalgebruik, levendige 

visualisaties; 

• Dramatiseren, magisch en animistisch denken, inventief en fantasievol zijn, 

imaginaire vriendjes hebben; 

• Snel afgeleid zijn, wisselende aandacht en dagdromen. 


O.E. 5. Emotioneel 

(Deze O.E. kent de meeste uitingsvormen en is vaak de eerste die ouders/school 

merken) 

Prikkelgevoeligheid voor de intensiteit en complexiteit van 

emoties, andere dingen voelen dan anderen, zeer sterk 

aanvoelen wat de emoties van anderen zijn en zich 

daarmee identificeren. 

• Complexe gevoelens en emoties, verfijnd gevoelsbewustzijn, sterk 

vermogen tot empathie, sterke gehechtheid aan personen, dieren, of 

plaatsen; 

• Kunnen heel zelfbewust en daardoor soms verlegen zijn. 


Kinderartsen trekken aan bel 


Hoe kun je het prikkelgevoelige, 

hoogbegaafde kind helpen? 


Omgeving 

• Lege muren 

• Plek in de klas 

• Maak dag/week planning 


Ruimte geven om te bewegen 

• Sport (hardlopen), werkt positief op o.a. concentratie en 

geeft fijn gevoel door vrijkomen adrenaline en dopamine 

(Kuo 2004; Hoza et al.,2014) 

• Muziek (drummen!) 

• Gymnastiek 

• Koffie halen 


Maar ook niet teveel! 

• Enerzijds behoefte aan extra sport of uitdaging, maar 

teveel activiteit kunnen ervoor zorgen dat kinderen weer 

overprikkeld of oververmoeid raken 

• Stel grenzen als ouders/opvoeders 


Cognitief 

• Niet teveel tegelijk 

• Let ook op internet! 

• Rust, stimuleert ook creatief denken (Carroll, Parker & Inkson 2010; 

Gasper & Middlewood 2014) 


Kind zelf (leren te ontspannen) 

• Mindfulness (Bögels, Sijbers & Voncken, 2006) 

• Oefeningen (inhibitie) 

• Muziek luisteren 

• Lezen 


Tips 

Websites: 

http://www.lesmateriaalvoorhoogbegaafden.com/ 

http://www.gelukkighb.nl/ 

http://www.slimeducatief.nl/nl/ 

Boeken: 

Temperamentvolle kinderen- Eva Bronsveld 

Peachfull parents happy kids, vertaling binnenkort verkrijgbaar zie 

http://www.hogrefe.nl/nieuws/nieuwsbericht/over-knuffelmonsters 

wij-momenten-en-time-in 

Stilzitten als een kikker (Mindfulness)- Eline Snel 

Mindfull kids, heartfull kids – George Langenberg en Rob Brandsma 


Literatuur 

Anderson, J.R. (1995). Learning and memory. An integrated approach. John Wiley & Sons, Inc. 

Betsy Hoza, Alan L. Smith, Erin K. Shoulberg, Kate S. Linnea, Travis E. Dorsch, Jordan A. Blazo, Caitlin M. Alerding, 

George P. McCabe. A Randomized Trial Examining the Effects of Aerobic Physical Activity on Attention- 

Deficit/Hyperactivity Disorder Symptoms in Young Children. Journal of Abnormal Child Psychology, 2014; DOI: 

10.1007/s10802-014-9929-y 

Bogels, S., Sijbers, G.F.V.M., Voncken, M. (2006). Mindfulness and Task Concentration Training for Social Phobia: A 

Pilot Study. Journal of Cognitive psychotherapy, Vol. 20-1. pp 33-44. 

Carroll, B.J., Parker P. &Inkson, K. (2010). Evasion of boredom; An unexpected spur to leadership? Human Relations, 

63, 1031-1049. 

Kuo, F. E., Taylor, A.F. (2004). A Potential Natural Treatment for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: Evidence From 

a National Study. Am J Public Health. 2004. pp 1580–1586 

Chang, J.C., & Kuo, C.C. (2013). Overexcitabilities: Empirical studies and application. Learning and Individual 

Differences 23, 53-63. 

Dabrowski, K. (1964). Positive Disintegration. Boston, MA: Little Brown. 

Gallagher, J.J. (2003). Issues and Challenges in the Education of Gifted Students. In: N. Colangelo & G. Davis (Eds.). 

Handbook of Gifted Education (3rd Ed., pp. 11-23), Boston: Pearson Education. 


Gasper, K., Middlewood, B,L. (2014). Approaching novel thoughts: Understanding why elation and boredom promote 

associative thought more than distress and relaxation. Journal of experimental psychology (52) 50-57 

Jolles, J., Groot, R. de, Benthem, J. van, Dekkers, H., Glopper, C. de, Uijlings, H. & Wolff- Albers, A. (2006). Brain 

Lessons. Neuropsyc Publishers. 

Kitano, M. (1990). Intellectual abilities and psychological intensities in young children. Implications for the gifted. Roeper 

Review, 13(1), 5-10. 

Lind, S. (1993). Are we mislabeling overexcitable children. Understanding Our Gifted, 5A, 8-10. 

Patterson, D.W. (1996). Artificial neural networks. Theory and applications. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ. 

Piechowski, M.M. (2003). Emotional and spiritual giftedness. In: N. Colangelo & G. Davis (Eds.). Handbook of Gifted 

Education (3rd Ed., pp. 403-416), Boston: Pearson Education. 

Tucker, B. & Hafenstein, L. (1997). Psychological Intensities in Young Gifted Children. Gifted Child Quarterly, 41(3), 66- 

75. 

Webb, J.T. (1994). Nurturing the social emotional development of gifted children. (Report No. EDO-EC-93-10). Reston, 

VA: Council for Exceptional Children. (ERIC Document Reproduction Serive NO. ED 372 554). 

Treffinger, D.J. (1985). Review of the Torrance Tests of Creative Thinking. In J. V. Mitchell Jr. (Ed.), The ninth mental 

measurements yearbook (pp. 1632-1634). Lincoln: University of Nebraska, Buros Institute of Mental Measurements. 

Treffinger, D.J., Isaksen, S.G., & Dorval, K.B. (1994). Creative problem-solving: An overview. In M. A. Runco (Ed.), 

Problem finding, problem solving, and creativity (pp. 223-236). Norwood, NJ: Ablex. 


Hartelijk dank voor de aandacht!

Beckers-Borgsteede-Prikkelverwerking-en-hoogbegaafdheid

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?