1gLpsAh
1gLpsAh
1gLpsAh
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
tijdschrift voor<br />
bibliotheek<br />
& archief<br />
2012 | 9<br />
RegionAAl DepotBeleiD<br />
Theorie en prakTijk<br />
De wet van de remmende achterstand<br />
Van volksbibliotheek naar openbare bibliotheek<br />
Redt de makerspace de openbare bibliotheek?<br />
Bib Web Awards 2012
editoriaal<br />
Dromen van erfgoed<br />
VERANTWOORDELUKE UITGEVER<br />
Julie Hendrickx, Statiestraat 179,<br />
2600 Berchem<br />
HOOFDREDACTEUR<br />
Julie Hendrickx • julie.hendrickx@vvbad.be<br />
REDACTIE<br />
Klaartje Brits, Jo Cooymans,<br />
Beatrice De Clippeleir, Gerd De Coster,<br />
Ingrid De Pourcq, Noël Geirnaert, Raf Guns,<br />
Myriam Lemmens, Laurent Meese,<br />
Kris Michielsen, Paul Nieuwenhuysen,<br />
Veronique Rega, Peter Rogiest,<br />
Saskia Scheltjens, Eva Simon,<br />
Patrick Vanhoucke, Bruno Vermeeren.<br />
VRIJWILLIGERS<br />
Rien Emmery<br />
REDACTIESECRETARIS<br />
Tom Van Hoye • tom.vanhoye@vvbad.be<br />
REDACTIEADRES<br />
VVBAD • META<br />
Statiestraat 179, 2600 Berchem<br />
Tel. 03 281 44 57<br />
meta@vvbad.be • http://www.vvbad.be/meta<br />
Reageer op Twitter: #overmeta<br />
ADVERTENTIES<br />
Marc Engels • marc.engels@vvbad.be<br />
LAY-OUT<br />
Marc Engels<br />
DRUK<br />
Enschedé-Van Muysewinkel<br />
META verschijnt 9x per jaar,<br />
niet in januari, juli en augustus.<br />
META is een uitgave van de VVBAD en is<br />
begrepen in het lidmaatschap, maar is ook<br />
verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie<br />
op http://www.vvbad.be/lidmaatschap.<br />
ISSN 2033-639X<br />
Bruno Vermeeren, Coördinator VVBAD<br />
De erfgoedsector is jong. Pas in 2008 kwam er één decreet voor de hele sector.<br />
Dat decreet bracht voor het eerst musea, culturele archiefinstellingen, de<br />
sector volkscultuur, erfgoedbibliotheken, expertisecentra en erfgoedconvenanten<br />
samen. Voor het eerst werd daardoor de volledige omvang van de sector<br />
duidelijk. Dat het Erfgoeddecreet in 2012 licht wijzigde, verandert niets aan de<br />
basisfilosofie.<br />
Met het instrument van de erfgoedconvenanten voorziet het decreet ook in een<br />
groeipad voor de sector. Het staat niet expliciet in de tekst, maar de verwachting<br />
mag toch zijn dat het netwerk van convenants op termijn heel Vlaanderen dekt.<br />
Ook los van het decreet blijft de sector in beweging. Zo formuleerde minister<br />
Schauvliege eind 2010 een beleidsvisie op immaterieel erfgoed.<br />
De noden in de erfgoedsector blijven groot, ondanks alle nieuwe ontwikkelingen.<br />
De depotproblematiek wordt aangepakt door de provincies en de Vlaamse<br />
Gemeenschapscommissie. Het gaat dan niet alleen om de fysieke ruimte, maar<br />
bijvoorbeeld ook om verpakking en registratie. Een onderzoek van de Vlaamse<br />
Erfgoedbibliotheek toont aan dat er nog een hele weg af te leggen is op vlak<br />
van conservering en preservering, maar ook op vlak van digitalisering en zelfs<br />
bibliografische ontsluiting. Er zijn dus nog grote achterstanden weg te werken<br />
op vlak van basiswerking en dat in de hele erfgoedsector.<br />
De sector toont gelukkig ook veel ambitie om de uitdagingen aan te gaan. Dat<br />
blijkt telkens opnieuw uit de beleidsplannen die ingediend worden voor werkingssubsidies<br />
op het Erfgoeddecreet. Alleen: er is geen geld. Al bij de bekendmaking<br />
van de beleidsvisie op immaterieel erfgoed bleek dat het thema vorm<br />
zou moeten krijgen binnen de bestaande organisaties en budgetten. Bijkomende<br />
erfgoedconvenanten betekenen een herverdeling van de bestaande middelen.<br />
De nieuwe plannen voor een volgende beleidsperiode worden zelden gehonoreerd.<br />
De sector blijft ter plaatse trappelen. Op ongeveer 8 procent van het cultuurbudget,<br />
zo bleek uit het Prisma-onderzoek van FARO.<br />
De erfgoedsector dient de aanvragen voor werkingssubsidies in gespreide slagorde<br />
in: musea na archieven na expertisecentra … Dat heeft voordelen: de deelsectoren<br />
komen onderling niet in concurrentie, voor de commissies en de administratie<br />
wordt de werklast gespreid. Het betekent echter ook dat niemand de<br />
berekening maakt voor de erfgoedsector: hoeveel geld is er nodig, hoeveel is<br />
er toegekend en vooral: hoeveel is er te kort?<br />
In het voorjaar werd een dergelijke berekening wel gemaakt voor de kunstenorganisaties,<br />
die wel allemaal samen hun aanvraag indienen. Na een pittige discussie<br />
in de pers, leverde dat de kunstensector 7,5 miljoen euro extra op. Volgens<br />
het jaarverslag 2011 van het Agentschap Kunsten & Erfgoed stemt dat ongeveer<br />
overeen met het volledige budget dat Vlaanderen toekent aan musea ingediend<br />
op het Vlaamse niveau. Wat zouden we met een dergelijk bedrag kunnen realiseren<br />
in de erfgoedsector? We kunnen er alleen maar van dromen.<br />
META 2012 | 9 | 1
inhoud<br />
META 2012/9<br />
Jaargang 88 - december 2012<br />
1 Editoriaal<br />
Dromen van erfgoed<br />
4 Nieuws<br />
8 Artikel<br />
De wet van de remmende<br />
achterstand. Onderzoek naar<br />
conservering, ontsluiting<br />
en digitalisering in Vlaamse<br />
erfgoedbibliotheken.<br />
Sam Capiau en Pierre Delsaerdt<br />
31 Het cijfer<br />
Het plan<br />
32 Bib Web Awards 2012<br />
“Er waait echt een nieuwe<br />
frisse wind door de<br />
bibliotheeksector”<br />
35 Column<br />
De strijd der concepten<br />
Paul Wouters<br />
14 Interview<br />
Regionaal depotbeleid:<br />
“Fysieke depotruimte is<br />
eigenlijk maar één aspect<br />
van de hele werking rond<br />
depotbeheer.”<br />
Rien Emmery en Julie Hendrickx<br />
19 Artikel<br />
Van volksbibliotheek naar<br />
openbare bibliotheek.<br />
De bouw van openbare<br />
bibliotheken in Antwerpen<br />
tussen 1862 en 1978.<br />
Ingrid Vanhaevre<br />
24 Signalement<br />
‘Wie wordt de BIBste van het<br />
land?’<br />
De Bibliotheekweek 2012<br />
26 Etalage<br />
Archief 2.0 Denktank<br />
27 Inzet<br />
Chris Vandenbroucke<br />
28 Over de grens<br />
ICARUS, The International<br />
Centre for Archival Research<br />
Karl Heinz<br />
Het citaat<br />
36 Duurzaam<br />
Focus op duurzame<br />
bibliotheken en archieven<br />
Katrien Bergé en Tom Cocquyt<br />
37 Kroniek<br />
• IFLA World Library and<br />
Information Congress<br />
• Daisy in Beringen: een<br />
luisterboek, dat spreekt<br />
voor zich!<br />
• Wortreich: een museum van<br />
en voor taalbeleving<br />
• De Staat van het Boek<br />
41 Recensies<br />
43 Toepassing<br />
44 Personalia<br />
45 Zo gelezen<br />
Marleen Van Royen<br />
47 Activiteiten<br />
48 Uitzicht<br />
30 Trend<br />
Redt de makerspace de<br />
openbare bibliotheek?<br />
Rien Emmery<br />
META 2012 | 9 | 3
nieuws<br />
Flandrica.be gelanceerd<br />
Op 15 november presenteerde<br />
de Vlaamse<br />
Erfgoedbibliotheek in<br />
aanwezigheid van minister<br />
Schauvliege met gepaste<br />
trots Flandrica.be: een<br />
nieuwe website met honderden<br />
letterschatten uit<br />
Vlaamse erfgoedbibliotheken.<br />
Dankzij dit portaal<br />
kan iedereen op een<br />
inspirerende en intuïtieve<br />
manier kennis maken met<br />
het vaak onbekende culturele<br />
erfgoed in onze<br />
bibliotheken. Want ook<br />
vandaag hebben deze<br />
oude geschriften en historische<br />
documenten nog<br />
zin en betekenis. Het zijn<br />
fascinerende bronnen die<br />
je in staat stellen kennis te<br />
vergaren of om plezier te<br />
beleven aan de verhalen<br />
en wetenswaardigheden<br />
uit vervlogen tijden.<br />
Aflaatbrief van de abdij van Herkenrode, 1363, Provinciale Bibliotheek Limburg.<br />
De zes partners van de<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek selecteerden uit hun enorme collecties<br />
enkele honderden bijzondere stukken. Die werden elk in<br />
hun geheel gedigitaliseerd en van commentaar voorzien. Deze<br />
unieke online erfgoedbibliotheek biedt je een kijk op ons verleden<br />
én inspiratie voor de toekomst.<br />
Flandrica.be is het resultaat van 20 maanden monnikenwerk<br />
op technisch (minutieus inscannen) en inhoudelijk (zorgvuldig<br />
beschrijven) vlak, maar evenzeer, en meer nog, van een<br />
unieke samenwerking. Behalve de Erfgoedbibliotheek Hendrik<br />
Conscience, de Openbare Bibliotheek van Brugge en de<br />
Provinciale Bibliotheek van Limburg, werkten ook de drie universiteitsbibliotheken<br />
van Antwerpen, Gent en Leuven hier actief<br />
aan mee. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek, coördinator van het<br />
project, ontvangt hiervoor steun van de Vlaamse overheid. De<br />
technische realisatie van de website was in handen van LIBIS.<br />
In praktijk bestond dit genetwerkt project uit een vijftal werkpakketten.<br />
Hierbij werd een werkpakket niet door één bibliotheek<br />
gerealiseerd, maar altijd door medewerkers uit alle zes.<br />
Het projectteam van Flandrica.be bestond uit vier werkgroepen<br />
voor werkpakket 1 t.e.m. 4 en een stuurgroep, die ook de uitvoering<br />
van werkpakket 5 op zich nam. Deze structuur werd bewust<br />
gekozen met het oog op een andere doelstelling van het project,<br />
namelijk expertiseopbouw en -uitwisseling.<br />
Op Flandrica.be vind je niet alleen topstukken zoals kostbare<br />
handschriften of werk van de groten uit de literatuur.<br />
Documenten van alledag komen ook aan bod: kookboeken, liedjesteksten,<br />
catechismussen, studentenaantekeningen enzovoort.<br />
Een greep uit onze bibliotheek:<br />
• De visoenen die de<br />
13e-eeuwse mystica<br />
Hadewijch in 45 strofische<br />
gedichten neerpende.<br />
• Een getijdenboek van<br />
Geert Grote die de<br />
Latijnse brevierteksten<br />
vertaalde zodat<br />
ook leken in hun moedertaal<br />
konden bidden.<br />
• Speculum conversionis<br />
peccatorum: het<br />
oudste drukwerk dat in<br />
Vlaanderen omstreeks<br />
1473 van de persen<br />
rolde bij Dirk Martens.<br />
• De warachtighe fabulen<br />
der dieren met schitterende<br />
etsen van Marcus<br />
Gerards (1521-1587).<br />
• De wereldberoemde<br />
atlas Theatrum orbis<br />
terrarum van Abraham<br />
Ortelius (1527-1598).<br />
• Een “toover-boek” met<br />
huis-, tuin- en keukentips<br />
en andere goede<br />
raad van een 17de-eeuwse Tante Kaat.<br />
• Handschriften van Guido Gezelle (1830-1899), waaronder Dien<br />
avond en die rooze en een set speelkaarten vol taalkundige<br />
notities.<br />
• Fraaie gedenkboeken met foto’s en getuigenissen van 50 jaar<br />
steenkoolmijnen in Limburg.<br />
• Neon! een elegies rockgedicht één van de vroegste uitgegeven<br />
werken van Tom Lanoye.<br />
Objecten in Flandrica.be kunnen op verschillende manieren<br />
gepresenteerd worden, waaronder per collectie, thematisch,<br />
geografisch en chronologisch, wat het bladeren in de honderden<br />
werken aantrekkelijk maakt. Je kan je ook laten uitdagen<br />
door de selectie van de carrousel op de startpagina of, voor wie<br />
door de bomen het bos niet meer ziet, een van de bezoekersrondleidingen<br />
volgen.<br />
Flandrica.be is geen afgesloten boek. Om de aanwezigheid en<br />
zichtbaarheid van Vlaams typografisch erfgoed op internet<br />
nog verder te verhogen, wordt de inhoud ook opgenomen in<br />
Europeana. De Vlaamse Erfgoedbibliotheek en haar partners<br />
engageerden zich om de komende jaren hard verder te werken<br />
aan deze online erfgoedbibliotheek. In eerste instantie zal dit<br />
gebeuren door de digitale verzameling te verrijken met meer<br />
erfgoed. Maar er zijn ook plannen om de functionaliteiten van de<br />
website te verbreden zodat deze nog makkelijker voor onderwijs<br />
en educatie kan worden ingezet. Wordt vervolgd dus…<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
4 | META 2012 | 9
nieuws<br />
Collecties stadsarchief Sint-Truiden online<br />
Zoeken in collecties van het stadsarchief<br />
Sint-Truiden kan nu ook<br />
online: http://www.pallas.be/sast/<br />
wp.htm. In de module ‘weekbladpers’<br />
zijn bijna 23.000 krantenpagina’s<br />
die in Sint-Truiden werden<br />
uitgegeven en gedrukt beschikbaar<br />
en woordelijk doorzoekbaar.<br />
In de module ‘inventarissen’ zijn<br />
de inventarissen van archief van<br />
de stad Sint-Truiden en archief<br />
van de 13 gemeenten die in 1977<br />
fuseerden doorbladerbaar en op<br />
zoektermen doorzoekbaar.<br />
Beleidprioriteiten Lokaal<br />
Cultuurbeleid<br />
Op 26 oktober keurde de Vlaamse regering<br />
het uitvoeringsbesluit bij het decreet<br />
Lokaal Cultuurbeleid goed. Dat besluit<br />
legt onder meer de Vlaamse beleidsprioriteiten<br />
vast. Voor de openbare bibliotheek<br />
gaat het om vier prioriteiten:<br />
• Het stimuleren van cultuureducatie en<br />
leesmotivatie,<br />
• Het bevorderen van e-inclusie bij moeilijk<br />
bereikbare doelgroepen en het verhogen<br />
van informatiegeletterdheid en<br />
mediawijsheid,<br />
• Een aagepaste dienstverlening voor<br />
personen met beperkte mobiliteit en<br />
voor moeilijk bereikbare doelgroepen<br />
op cultureel, educatief en sociaal-economisch<br />
gebied,<br />
• Samenwerking met onderwijsinstellingen<br />
Het uitvoeringsbesluit bepaalt daarnaast<br />
ook dat bibliotheken ‘beleidsrelevante<br />
gegevens’ ter beschikking moeten stellen<br />
— lees: BIOS2-gegevens doorgeven — en<br />
voorziet 0,17 euro per inwoner voor bibliotheken<br />
die participeren aan het ‘interbestuurlijke’<br />
project bibliotheekportalen. In<br />
Brussel wordt er nog steeds gewerkt met<br />
cultuurbeleidsplannen. Voor de grootstedelijke<br />
gebieden Antwerpen en Gent zijn<br />
er aparte beleidsprioriteiten. Het integrale<br />
cultuurbeleid moet er aandacht hebben<br />
voor alle culturele sectoren en vertrekken<br />
vanuit de demografische samenstelling<br />
van de stad, met het oog op participatie<br />
van alle mogelijke doelgroepen. De twee<br />
steden moeten een beleid ontwikkelen op<br />
het vlak van cultuureducatie dat minstens<br />
inzet op levenslang leren, mediageletterdheid<br />
en de bevordering van de culturele<br />
competentie. (BV)<br />
In de module ‘bronnen voor stamboomonderzoek’<br />
zijn de door het<br />
Franse bestuur in beslag genomen<br />
parochieregisters van de toenmalige<br />
stad Sint-Truiden beschikbaar.<br />
Verder vind je ook 26 jaar (1825 -<br />
1838 en 1842 - 1855) registers burgerlijke<br />
stand (naarmate het scanwerk<br />
vordert zal deze collectie<br />
stelselmatig worden aangevuld) en de tien jaarlijkse tafels van 1800 tot 1890.<br />
De bevolkingsregisters zijn nu allen, ouder dan 100 jaar, gescand, doch kunnen<br />
in afwachting van een wetswijziging nog niet via internet worden aangeboden.<br />
Thierry Gijs<br />
Opleiding Archivistiek mag<br />
blijven<br />
De Vlaamse universitaire opleidingen<br />
worden eens op de acht jaar gecontroleerd<br />
op hun kwaliteit. Op 28 september<br />
j.l. werd het visitatierapport van universitaire<br />
opleidingen ressorterend onder het<br />
vakgebied geschiedenis door de commissie<br />
aan de VLUHR bekendgemaakt.<br />
Dit omvatte ook het visitatierapport van<br />
de interuniversitaire Master-na-Master<br />
opleiding Archivistiek: erfgoedbeheer en<br />
hedendaags documentbeheer, die voor<br />
de eerste keer werd gevisiteerd. De visitatiecommissie<br />
had een positief eindoordeel<br />
over de opleiding. Dit betekent een erkenning<br />
voor de opleiding Archivistiek, die<br />
dus een nieuwe accreditatie zal aanvragen<br />
en dan normaliter voor de komende<br />
acht jaar in het Hogeronderwijsregister<br />
opgenomen blijft. Helaas maakt dit geen<br />
verschil uit voor de financiering: manama’s<br />
worden niet gefinancierd.<br />
Frank Scheelings<br />
Kostenvergoeding lezingen<br />
internationale fora<br />
De VVBAD stelde herhaaldelijk vast dat<br />
de Vlaamse bibliotheken en archieven zelden<br />
in beeld komen op internationale fora.<br />
Op congressen zoals die van IFLA en ICA<br />
zijn altijd wel enkele Vlamingen aanwezig,<br />
onder meer door de inspanningen van de<br />
beroepsvereniging. Zelden echter zijn er<br />
lezingen over projecten in Vlaanderen.<br />
Nochtans is de VVBAD ervan overtuigd<br />
dat er ook bij ons ontwikkelingen<br />
zijn die internationale aandacht verdienen.<br />
Om bibliotheken en archieven aan<br />
te moedigen op internationale fora een<br />
actieve bijdrage te leveren over de bibliotheek-,<br />
archief- of documentatiesector in<br />
Vlaanderen, biedt de VVBAD haar leden<br />
dan ook de mogelijkheid daarvoor een<br />
kostenvergoeding aan te vragen.<br />
> alle info vind je op: http://www.vvbad.be/kostenvergoeding<br />
META 2012 | 9 | 5
nieuws<br />
Rapport over wereldwijde btw-tarieven<br />
De International Publishers Association (IPA) laat jaarlijks door<br />
PwC een rapport maken aangaande btw en andere taksen die<br />
geheven worden op de verkoop van boeken 1 . De 2012 Global<br />
Survey kwam recentelijk ter beschikking op de website van IPA 2 .<br />
De 2012 Global Survey bevat gegevens over de taksen die in 88<br />
landen geheven worden op de verkoop van boeken in gedrukt<br />
en elektronisch formaat. Dit jaar werden ook gegevens van de<br />
VS meegenomen. Op basis van de drie rondes van gegevensverzameling<br />
komen stilaan trends naar voren.<br />
Voor elk van de landen worden de antwoorden op vijf eenvoudige<br />
maar relevante, vragen verzameld, en juist daardoor is<br />
de verzameling van de antwoorden en de conclusies die eruit<br />
getrokken worden interessant. De vragen gaan over het standaard<br />
takstarief, en speciale afwijkingen in de vorm van uitzonderingen<br />
en verlaagde tarieven voor boeken en elektronische<br />
publicaties.<br />
De belangrijkste resultaten zijn hieronder samengevat:<br />
• De standaard btw-tarieven blijven wereldwijd stijgen, vooral<br />
in Europa. Vorig jaar hebben 12 EU-lidstaten hun standaard<br />
btw-tarief met gemiddeld 2,48 punten laten stijgen. Dit jaar<br />
hebben nog eens vier EU-landen hun standaard btw-tarief<br />
met gemiddeld 1,6 punten laten stijgen. PwC stelt daarbij dat<br />
“Rising rates appear to be emblematic in times of economic<br />
downturn when governments are looking for ways to retain tax<br />
income in the face of negative growth and unemployment”.<br />
• Tegelijkertijd blijven speciale takstarieven voor publicaties de<br />
norm voor de onderzochte landen. Een meerderheid van 87,5<br />
procent blijft voordelige taksregimes hanteren. Bovendien<br />
blijft dit percentage stabiel ten opzichte van 2011. Daarnaast<br />
is het btw-tarief voor gedrukte boeken gelijk gebleven.<br />
• Onder de speciale takstarieven is de 0 procentvoet de meest<br />
gebruikte: 25 procent van de onderzochte landen past een<br />
nultarief toe op alle boeken. De helft van de landen past een<br />
nultarief toe op enkele types boeken 3 .<br />
• In alle landen met een publiceertraditie (Frankrijk, Duitsland,<br />
Italië, Japan, Korea, Spanje, VK) geldt een gereduceerd tarief<br />
voor ten minste gedrukte boeken 4 .<br />
• Specifieke taksregelingen voor elektronische publicaties vinden<br />
meer en meer ingang. Maar er moeten nog inspanningen<br />
geleverd worden om een echt niet-discriminerend en consistent<br />
taksbeleid te voeren voor gedrukte en elektronische<br />
publicaties.<br />
Die laatste uitspraak kunnen we alleen maar bijtreden, en we<br />
hopen dat de Belgische beleidsmakers hiernaar (eindelijk) oor<br />
zullen hebben.<br />
Patrick Vanouplines<br />
1 http://www.internationalpublishers.org/index.php/-industry-policy/vat/ipavat-annual-survey<br />
2 http://www.internationalpublishers.org/images/stories/VAT/vat_report_2012.<br />
pdf<br />
3 Dat is duidelijk anders in België, waar enkel gedrukte boeken het verlaagde<br />
btw-tarief van 6 procent genieten, terwijl op elektronische literatuur het standaardtarief<br />
van 21 procent geheven wordt.<br />
4 PwC vermeldt Nederland niet in het lijstje, maar daar is er ook een gereduceerd<br />
btw-tarief op gedrukte boeken en elektronische publicaties op drager (dat<br />
laatste is niet het geval in België).<br />
Collectie Jan de Hondt op<br />
Topstukkenlijst<br />
De bibiotheek van Jan de Hondt (1486-<br />
1571) is een beschermde verzameling<br />
en staat vanaf nu op de ‘Topstukkenlijst’<br />
van de Vlaamse Gemeenschap. De bibliotheek<br />
is een verzameling van het bewaard<br />
gebleven gedeelte (47 boekbanden met<br />
in totaal 65 boeken) van het boekbezit<br />
van de 16e-eeuwse Kortrijkse kanunnik<br />
Jan de Hondt, tijdgenoot en correspondent<br />
van Erasmus.<br />
Het cultuurhistorische en wetenschappelijk<br />
belang van de collectie ligt in het<br />
feit dat een belangrijk gedeelte van de<br />
bibliotheek van een 16e-eeuwse kanunnik<br />
bewaard is gebleven en in een vakkundig<br />
gerestaureerde vorm als een afgerond<br />
geheel beschikbaar wordt gesteld. De<br />
14e-eeuwse handschriftfragmenten zijn<br />
de enige (materiële en inhoudelijke) restanten<br />
van voor het overige onbekende<br />
Middelnederlandse roman. De collectie<br />
wordt bewaard in de campusbibliotheek<br />
van Kulak in Kortrijk.<br />
Nieuwe handleiding voor<br />
familiegeschiedenis<br />
Vorig jaar sloegen een aantal organisaties<br />
de handen in elkaar voor de ontwikkeling<br />
van een nieuwe website rond familiegeschiedenis.<br />
Ook Heemkunde Vlaanderen<br />
droeg haar steentje bij. Die samenwerking<br />
van de academische, erfgoed- en<br />
archiefsector leidde tot een uniek digitaal<br />
platform voor familiegeschiedenis.<br />
De website biedt een stap-voor-staphandleiding,<br />
die zowel beginners als<br />
experts moet aanspreken. De bronnen<br />
voor familiegeschiedenis worden belicht<br />
en er zijn verschillende videotutorials,<br />
hulpwetenschappen en links terug te vinden.<br />
Ontdek het zelf op www.familiegeschiedenis.be<br />
(TVH)<br />
6 | META 2012 | 9
nieuws<br />
NVB wordt Koninklijk<br />
Op 9 juni 1912 vergaderden 22 Nederlandse bibliothecarissen in Utrecht. Daarmee was<br />
de Nederlandse Vereniging van Bibliothecarissen en Bibliotheekambtenaren (NVB) een<br />
feit. Honderd jaar later verzamelden zowat 800 informatieprofessionals in datzelfde<br />
Utrecht om het honderdjarig bestaan van hun vereniging te vieren. Officieel heet die<br />
inmiddels de Nederlandse Vereniging voor Beroepsbeoefenaren in de bibliotheek-,<br />
informatie- en kennissector.<br />
De voormiddag stond duidelijk nog in het teken van de informatiesector met bijdragen<br />
van Lee Rainie (Pew Research Center), en Michelynn McKnight (School of Library<br />
and Information Science, Louisiana State University). Auteur Hans van Keken hield<br />
een wat ongestructureerd betoog over de oorsprong van het apenstaartje, waarna<br />
Redmond O’Hanlon interviewster Liesbeth Staats onder tafel praatte. Geen e-boeken<br />
voor Redmond, maar papieren exemplaren die nog naar jungle ruiken en versneden<br />
kunnen worden indien nodig. Met deze reiziger werd de wending naar verre oorden<br />
ingezet. Het namiddagprogramma stond in het teken van de sterrenkunde. André<br />
Kuipers, zeg maar de Nederlandse Dirk Frimout, stal de show met een flitsende presentatie<br />
over zijn reis naar het internationale ruimtestation.<br />
Het hoogtepunt van de dag was evenwel niet de uitreiking van de Victorine van<br />
Schaickprijzen, wel de lezing van de commissaris van de Koningin in de provincie<br />
Utrecht, de heer R.C. Robbertsen. Hij reikte het predicaat ‘Koninklijk’ uit aan de NVB.<br />
Het recht om dat predicaat te voeren wordt in Nederland toegekend door de Koningin<br />
en is voorbehouden aan verenigingen en ondernemingen die ten minste 100 jaar<br />
bestaan, van landelijke betekenis zijn en een vooraanstaande plaats innemen in hun<br />
vakgebied. Twitteraars in het publiek vroegen zich meteen af wie dan wel de bondscoach<br />
zou worden van deze ‘KNVB’.<br />
Aparte vermelding verdienen de twee ‘pitches’ van een wat grieperige Alexander<br />
Klöpping. De financiële waarde van data en het toenemende belang van algoritmen<br />
waren de topics van zijn twee gevatte lezingen van vijf minuten elk. Sneldichteres<br />
Dominique Engers vatte de hoogte- en de pijnpunten van de dag samen op rijm en<br />
leverde daarmee een prestatie van formaat. Samengevat: het was een leuk feestje,<br />
daar in Utrecht.<br />
Een dikke proficiat voor de krasse en koninklijke eeuwling! (BV)<br />
NVB-voorzitter Michel Wessling ontvangt het predicaat ‘Koninklijk’ uit handen van de commissaris van de<br />
Koningin naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de vereniging.<br />
META 2012 | 9 | 7
artikel<br />
De wet van de remmende<br />
achterstand<br />
Onderzoek naar conservering, ontsluiting en digitalisering<br />
in Vlaamse erfgoedbibliotheken<br />
Sam Capiau, Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
Pierre Delsaerdt, Universiteit Antwerpen en KU Leuven<br />
In 1990 publiceerde de VVBAD de verhandeling waarmee An Renard haar studie<br />
Informatie- en Bibliotheekwetenschap afrondde. Zorg voor boeken en documenten<br />
in Vlaanderen, luidde de titel. De conclusies van haar schriftelijke rondvraag bij<br />
Vlaamse bibliotheken en enkele federale instellingen logen er niet om. De aandacht<br />
voor conservering en restauratie bleek eerder samen te hangen met de toevallige<br />
interesse van de betrokken beheerders dan met een weloverwogen beleid.<br />
De ondertoon in vele antwoorden werd getekend door defaitisme, gebrek aan vertrouwen<br />
in de overheid en afkeer van bureaucratie.<br />
Slechts bitter weinig instellingen waren in staat om een doelmatig conserveringsbeleid<br />
te ontwikkelen; de sector zelf schreef dit toe aan een gebrek aan middelen en<br />
personeel. Meer dan twintig jaar later organiseerde de Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
een nieuwe bevraging, waarvan de resultaten onlangs werden gepubliceerd. Dit artikel<br />
brengt een overzicht van de voornaamste vaststellingen en conclusies.<br />
8 | META 2012 | 9
artikel<br />
Foto p. 8: Digitalisering vraagt een<br />
investering in infrastructuur, tijd<br />
en kennis die niet iedereen kan<br />
opbrengen.<br />
© Vlaamse Erfgoedbibliotheek,<br />
Foto: Stefan Tavernier.<br />
INTEGRALE<br />
BENADERING<br />
Als netwerkorganisatie wil de<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
de sector van de erfgoedbibliotheken<br />
in kaart brengen<br />
en de specifieke noden ervan<br />
op de agenda van de overheid<br />
plaatsen. Vorig jaar gaf<br />
ze de vakgroep Informatie- en<br />
Bibliotheekwetenschap van<br />
de Universiteit Antwerpen de<br />
opdracht om bij een representatief<br />
aantal instellingen<br />
met erfgoedcollecties te peilen<br />
naar de ervaringen op<br />
het gebied van preservering<br />
en conservering. Inmiddels<br />
wordt de bibliotheekpraktijk<br />
meer dan vroeger integraal<br />
benaderd. De Vlaamse<br />
Erfgoedbibliotheek werkt<br />
trouwens niet alleen rond de<br />
conserveringsproblematiek.<br />
Daarom werd de vragenlijst<br />
uitgebreid met even substantiele<br />
luiken over bibliografische<br />
ontsluiting en digitalisering.<br />
De conclusies van de bevraging<br />
zouden als uitgangspunt<br />
dienen voor beleidsadviezen<br />
aan de Vlaamse overheid en<br />
als bijkomende input voor het<br />
nieuwe beleidsplan van de<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek.<br />
Bij de uitwerking van het<br />
onderzoek werden 25 instellingen<br />
geselecteerd die in<br />
hun diversiteit (naar type,<br />
omvang, organisatorische en<br />
regionale inbedding) representatief<br />
te noemen zijn voor<br />
de sector als geheel. In de lijst<br />
verschijnen openbare en universiteitsbibliotheken,<br />
hogeschoolbibliotheken<br />
(inclusief<br />
conservatoriumbibliotheken),<br />
documentatiecentra, museumbibliotheken,<br />
klooster- en<br />
abdijbibliotheken, bibliotheken<br />
van stadsarchieven en<br />
wetenschappelijke verenigingen,<br />
en de bibliotheek van een<br />
private stichting. Tussen haakjes<br />
gezegd: de opsomming<br />
illustreert hoe divers de sector<br />
is. Bovendien legt ze er de<br />
achilleshiel van bloot: er zijn<br />
in Vlaanderen amper bibliotheken<br />
die uitsluitend als erfgoedbibliotheek<br />
actief zijn; de<br />
meeste combineren verschillende<br />
functies, waardoor het<br />
werk met de erfgoedcollecties<br />
in de verdrukking geraakt. Hoe<br />
dan ook, in de lente en zomer<br />
van 2011 kregen deze instellingen<br />
een lijst met 60 vragen<br />
aangereikt, die ze onder<br />
begeleiding van de projectmedewerker<br />
beantwoordden. De<br />
vragen hadden een overwegend<br />
open karakter en boden<br />
de mogelijkheid om meer<br />
te vernemen over achterliggende<br />
motivaties en overtuigingen.<br />
De selectie en de vragenlijst<br />
kwamen tot stand in<br />
dialoog met een klankbordgroep<br />
van deskundigen op de<br />
betrokken terreinen. Voor de<br />
problematiek van conservering<br />
en preservering kon het<br />
project bovendien een beroep<br />
doen op de expertise van<br />
Lieve Watteeuw (KU Leuven,<br />
Studiecentrum Illuminare),<br />
terwijl David Coppoolse (stafmedewerker<br />
van de Vlaamse<br />
Erfgoedbibliotheek) de<br />
do mei nen ontsluiting en digitalisering<br />
mee begeleidde.<br />
Enkele respondenten toonden<br />
zich sceptisch over de impact<br />
van deze zoveelste bevraging,<br />
maar uiteindelijk ging iedereen<br />
toch op de uitnodiging in.<br />
Nogal wat gesprekspartners<br />
waren opgetogen dat ze de<br />
gelegenheid kregen om hun<br />
verhaal te doen. Het resultaat<br />
is een omvangrijk dossier met<br />
de uitgeschreven antwoorden<br />
van de 25 instellingen, waaruit<br />
een samenvattend rapport<br />
werd gedistilleerd. Het kreeg<br />
een titel die niet bepaald vrolijk<br />
stemt: De wet van de remmende<br />
achterstand. De titel<br />
verwijst naar het fenomeen dat<br />
zich vandaag bij vele Vlaamse<br />
erfgoedbibliotheken voordoet:<br />
ze slagen er niet in om op de<br />
boot van goede praktijken<br />
en nieuwe ontwikkelingen te<br />
springen, blijven verweesd aan<br />
wal en zien de boot wegvaren<br />
tot hij aan de einder verdwijnt.<br />
Enkele zeldzame instellingen<br />
beantwoorden aan internationale<br />
benchmarks op het vlak<br />
van preservering en conservering,<br />
bibliografische ontsluiting<br />
of (hoewel in veel mindere<br />
mate) digitalisering. Maar<br />
de grote meerderheid is niet<br />
bij machte om mee te roeien<br />
en lijdt aan een verlammende<br />
kramp. Het onderzoeksverslag<br />
werd inmiddels gepubliceerd<br />
als derde nummer in de reeks<br />
Armarium. Publicaties voor<br />
erfgoedbibliotheken. Het roept<br />
het beeld op van een slechts<br />
stilaan ontwakende sector die<br />
de voorbije decennia geen of<br />
onvoldoende aandacht heeft<br />
gekregen en daardoor op vele<br />
vlakken een grote achterstand<br />
heeft opgelopen. Die zal niet<br />
ingehaald kunnen worden<br />
zonder een bewustmaking<br />
van de erfgoedbibliotheken<br />
zelf, de besturen waaronder ze<br />
ressorteren, het publiek dat ze<br />
al dan niet bedienen, en last,<br />
not least, de Vlaamse overheid.<br />
ONVEILIGHEID,<br />
ACHTERSTANDEN,<br />
TWIjFELS<br />
Een greep uit de vaststelling en<br />
bewijst dat de titel van het<br />
rapport niet overdreven is.<br />
Zo moeten de meeste respondenten<br />
toegeven dat hun<br />
gebouwen en magazijnen niet<br />
aangepast zijn aan de hedendaagse<br />
normen voor bewaring<br />
en preservering. Er is een<br />
groot probleem van beveiliging<br />
tegen diefstal, brand en<br />
waterschade: meer dan twee<br />
derde van de instellingen<br />
beoordeelt de huidige voorzieningen<br />
als onvoldoende.<br />
De helft van de bibliotheken<br />
heeft te kampen met plaatsgebrek<br />
en slechts vier instellingen<br />
hebben één of meer voltijdse<br />
equivalenten in huis om<br />
uitvoerende taken van preservering<br />
en conservering op zich<br />
te nemen.<br />
De bibliografische ontsluiting<br />
van de collecties wordt<br />
dan weer geplaagd door een<br />
reusachtige achterstand, die<br />
maar niet ingehaald lijkt te<br />
kunnen worden. In 22 van<br />
de bevraagde bibliotheken<br />
zijn de collecties niet volledig<br />
online ontsloten. In<br />
twee derde van de instellingen<br />
is slechts minder dan<br />
de helft van de erfgoedcollecties<br />
online ontsloten. Ook<br />
partnerbibliotheken van de<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
beschikken over te weinig<br />
personeel om catalografische<br />
achterstanden weg te werken.<br />
Erfgoedcollecties in bibliotheken<br />
zijn vaak het resultaat<br />
van een verzamelbeleid dat in<br />
een ver verleden startte. Dat<br />
het onmogelijk is om overheidssubsidies<br />
aan te vragen<br />
voor het wegwerken van de<br />
achterstanden, wordt algemeen<br />
als een groot gebrek<br />
ervaren. Zonder bijkomende<br />
impulsen kunnen grote collectieonderdelen<br />
niet in een<br />
moderne online omgeving<br />
worden gebracht. Zeer veel<br />
documenten leiden daardoor<br />
“ZE SLAGEN ER<br />
NIET IN OM OP DE<br />
BOOT VAN GOEDE<br />
PRAKTIJKEN<br />
EN NIEUWE<br />
ONTWIKKELINGEN<br />
TE SPRINGEN,<br />
BLIJVEN<br />
VERWEESD AAN<br />
WAL EN ZIEN DE<br />
BOOT WEGVAREN<br />
TOT HIJ AAN<br />
DE EINDER<br />
VERDWIJNT.”<br />
META 2012 | 9 | 9
artikel<br />
een verdoken bestaan, wat<br />
een efficiënte bedrijfsvoering<br />
en een gezond ‘rendement’<br />
van de collecties in de weg<br />
staat.<br />
Inzake digitalisering nemen<br />
erfgoedbibliotheken een overwegend<br />
afwachtende houding<br />
aan. Voor ze op grotere schaal<br />
beginnen te digitaliseren (als<br />
ze het al kunnen, want de<br />
benodigde investeringen in<br />
apparatuur en personeel zijn<br />
enorm), willen ze zekerheid<br />
over drie voorwaarden: dat<br />
wat ze doen kwalitatief in orde<br />
is, dat ze op een kostenefficiente<br />
manier werken, en dat<br />
er wordt geïnvesteerd in iets<br />
duurzaams. Als die garanties<br />
ontbreken omdat er onvoldoende<br />
expertise is, omdat<br />
er geen overkoepelend programma<br />
is of omdat de middelen<br />
te schaars zijn, beperkt<br />
men zich liever tot een eenvoudige<br />
vorm van scanning<br />
on demand of tot de digitalisering<br />
van enkele topstukken.<br />
Duurzame bewaring van<br />
de gedigitaliseerde bestanden<br />
wordt door slechts één instelling<br />
volledig gewaarborgd. De<br />
overige instellingen zijn aangewezen<br />
op het gebruik van<br />
documentenservers en zelfs<br />
dragers als cd of dvd. Op het<br />
vlak van digitalisering is er<br />
een duidelijke vraag naar een<br />
gecoördineerde visie en een<br />
proactieve houding van de<br />
Vlaamse overheid en naar een<br />
infrastructuur voor het duurzaam<br />
stockeren en beschikbaar<br />
stellen van digitale content.<br />
TWEE SNELHEDEN<br />
De resultaten van de bevraging<br />
worden gekenmerkt<br />
door een grote consistentie.<br />
Wie een structurele werking<br />
ontplooit op basis van<br />
uitgeschreven beleidsnota’s,<br />
“DE<br />
ONTWIKKELING<br />
VAN DE ERFGOED-<br />
BIBLIOTHEKEN<br />
VERLOOPT IN<br />
VLAANDEREN<br />
VOLGENS TWEE<br />
SNELHEDEN.”<br />
beschikt vaak over aparte<br />
afdelingen voor behoud en<br />
beheer, ontsluiting en digitalisering,<br />
en maakt hiervoor<br />
afzonderlijke budgetten vrij.<br />
Maar deze gunstige combinatie<br />
komt slechts bij een<br />
zeer beperkte subgroep voor,<br />
en ook die moet het met bitter<br />
weinig mensen en middelen<br />
stellen. Er gaapt een<br />
diepe en brede kloof tussen<br />
deze kleine kopgroep en<br />
de grote meerderheid van<br />
instellingen die niet beleidsmatig<br />
tewerk (kunnen) gaan<br />
noch over geoormerkte budgetten<br />
en aparte afdelingen<br />
beschikken. De ontwikkeling<br />
van de erfgoedbibliotheken<br />
verloopt in Vlaanderen<br />
volgens twee snelheden. De<br />
kloof is op enkele uitzonderingen<br />
na terug te brengen tot<br />
een kloof tussen de zes partnerbibliotheken<br />
van de vzw<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
en de andere instellingen. De<br />
‘koplopers’ (een begrip dat<br />
hier met zeer veel reserve te<br />
hanteren is) mogen in hun<br />
werking niet worden geremd,<br />
maar op middellange termijn<br />
moet het beleid erop<br />
gericht zijn om de bestaande<br />
kloof te verkleinen. Vooral bij<br />
klooster- en abdijbibliotheken<br />
zijn de noden in deze tijd<br />
van ontkerkelijking erg dringend.<br />
Het weinige dat zij met<br />
hun erfgoedcollecties kunnen<br />
bereiken staat in schril<br />
contrast met het cultuurhistorisch<br />
belang en de diversiteit<br />
van hun collecties. Deze<br />
verzamelingen zijn amper<br />
online ontsloten. Samen met<br />
de problematische of ontbrekende<br />
beveiliging tegen<br />
brand, waterschade en diefstal<br />
maakt dit het fysieke<br />
voortbestaan van deze boeken-<br />
en handschriftencollecties<br />
uiterst precair.<br />
PRIORITERING<br />
Voor de zo gewenste inhaalbeweging<br />
bestaan geen wondermiddelen,<br />
en het is onwaarschijnlijk<br />
dat alle problemen<br />
op korte termijn en gelijktijdig<br />
een oplossing zullen krijgen.<br />
Een prioritering dringt zich op,<br />
maar ook het vastleggen van<br />
de prioriteiten is een complexe<br />
zaak. Een simplistische logica<br />
zou erin kunnen bestaan om<br />
er eerst voor te zorgen dat de<br />
bibliotheekcollecties veilig en<br />
duurzaam gestockeerd zijn,<br />
om ze nadien integraal te catalogiseren<br />
in online bibliotheeksystemen<br />
en ze ten slotte, vertrekkend<br />
van kwaliteitsvolle<br />
metadata, te digitaliseren. Zo<br />
eenvoudig is de realiteit vanzelfsprekend<br />
niet: de intuïtieve<br />
volgorde wordt doorkruist<br />
door andere overwegingen. In<br />
een integrale benadering van<br />
preservering kan digitalisering<br />
bijvoorbeeld een cruciale<br />
rol spelen; digitalisering moet<br />
dus van bij de aanvang meegenomen<br />
worden in de uittekening<br />
van het preserveringsbeleid.<br />
Een goed doordachte<br />
aanpak van conservering is<br />
slechts mogelijk wanneer de<br />
te behandelen collecties goed<br />
in kaart zijn gebracht. En het is<br />
wel duidelijk dat bibliotheken<br />
nu op de trein van de digitalisering<br />
moeten springen als ze<br />
bij publiek en overheid aandacht<br />
willen losweken voor<br />
de andere aspecten van hun<br />
werking.<br />
Hoewel de sector zelf — net<br />
als in 1990 — geneigd is de<br />
problemen uitsluitend toe<br />
te schrijven aan een gebrek<br />
aan middelen en personeel,<br />
toont de bevraging aan dat<br />
er veel meer pijnpunten zijn.<br />
Sommige daarvan behoren<br />
tot de eigen verantwoordelijkheden<br />
van de instellingen en<br />
moeten door henzelf worden<br />
10 | META 2012 | 9
artikel<br />
geremedieerd. Voor andere<br />
problemen is er geen oplossing<br />
mogelijk zonder externe,<br />
door de overheid geïnitieerde<br />
impulsen: financiële middelen,<br />
een omvattende beleidsvisie<br />
of de beschikbaarstelling van<br />
een centrale infrastructuur.<br />
ZWAKKE OPSTELLING<br />
Laat ons eerlijk zijn: weinig<br />
erfgoedbibliotheken treden<br />
expansief en zelfbewust naar<br />
buiten. Ze slagen er onvoldoende<br />
in om het cultuurhistorische<br />
belang van hun collecties<br />
te expliciteren — iets<br />
wat absoluut noodzakelijk is<br />
om met enige overtuigingskracht<br />
te pleiten voor bijkomende<br />
investeringen in<br />
middelen en personeel. Het<br />
ontbreekt vele bibliotheken<br />
— of althans hun institutionele<br />
overheden — aan visie en<br />
bewustzijn, en wel op de drie<br />
terreinen van conservering,<br />
ontsluiting en digitalisering.<br />
De erfgoedwerking speelt<br />
zich af in de marge van de<br />
reguliere werking of is slechts<br />
zeer recent als een bijkomend<br />
aandachtsveld opgedoken.<br />
Daarom is er tot nu toe onvoldoende<br />
of helemaal niet nagedacht<br />
over, bijvoorbeeld, de<br />
meerwaarde van een beleidsmatige<br />
aanpak van behoud en<br />
beheer, over het nut van een<br />
collectiegestuurde aanpak<br />
van bibliografische ontsluiting<br />
of over de verschillende<br />
doelstellingen die door digitalisering<br />
kunnen worden nagestreefd.<br />
Erfgoedbibliotheken<br />
stellen zich ook onvoldoende<br />
voluntaristisch op. Ze vertonen<br />
de neiging om de omvang<br />
van hun problemen te minimaliseren<br />
omdat ze hun erfgoedfuncties<br />
combineren<br />
met andere, vaak meer prioritair<br />
geachte opdrachten. Het<br />
resultaat is vaak een nefaste<br />
vorm van berusting: het kan<br />
nog altijd slechter, we zullen<br />
maar dankbaar zijn om wat wij<br />
tenminste nog kunnen doen —<br />
het beperkte budget kan altijd<br />
nog geschrapt worden.<br />
TE WEINIG<br />
BELEIDSPLANNING<br />
De bevraging leidt ook tot<br />
de vaststelling dat beleidsplanning<br />
te weinig deel uitmaakt<br />
van de bedrijfscultuur<br />
van erfgoedbibliotheken. Er<br />
wordt te veel ad hoc gewerkt.<br />
Zo wordt een professionele<br />
werking op het gebied van<br />
preservering en conservering<br />
in vele gevallen onmogelijk<br />
gemaakt omdat de instellingen<br />
niet beschikken over een<br />
overzicht van de fysieke toestand<br />
waarin hun collecties<br />
zich bevinden. De onmogelijkheid<br />
om een trefzekere diagnose<br />
te stellen remt de sense<br />
of urgency af en staat a fortiori<br />
een remediëring van de<br />
problemen in de weg. Geen<br />
enkele van de 25 bevraagde<br />
instellingen beschikt over een<br />
volwaardig conserveringsplan<br />
waarin de doelstellingen,<br />
methodes en prioriteiten van<br />
de instelling op het gebied van<br />
behoud en beheer uiteengezet<br />
worden. Erfgoedbibliotheken<br />
hebben onvoldoende zicht<br />
op de omvang van hun catalografische<br />
achterstanden en<br />
werken slechts bij hoge uitzondering<br />
met een registratieplan.<br />
Geen enkele instelling<br />
werkte in 2011 met een<br />
formeel, gestandaardiseerd<br />
systeem van beschrijving op<br />
het niveau van de deelcollecties.<br />
Eén van de gevolgen<br />
hiervan is dat prioriteit gegeven<br />
wordt aan de ontsluiting<br />
van documenten die nieuw in<br />
de bibliotheek toekomen door<br />
schenking of aankoop, terwijl<br />
de reeds lang aanwezige items<br />
onbeschreven blijven. Geen<br />
enkele instelling heeft een<br />
omvattend digitaliseringsplan<br />
uitgewerkt. De uitbouw van<br />
een gestructureerd en gecoordineerd<br />
digitaliseringsbeleid<br />
(in de eerste plaats voor<br />
documenten bedreigd door<br />
autonoom verval en intensieve<br />
gebruiksschade) ontbreekt<br />
volledig. Zo blijft massadigitalisering<br />
grotendeels<br />
dode letter, ook al omdat de<br />
De sector van de erfgoedbibliotheken heeft een grote achterstand opgelopen. © Vlaamse Erfgoedbibliotheek, Foto: Stefan Tavernier.<br />
META 2012 | 9 | 11
artikel<br />
lijst van bevraagde bibliotheken<br />
stedelijke, provinciale en openbare bibliotheken<br />
• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience,<br />
Antwerpen<br />
• Openbare Bibliotheek Brugge<br />
• Provinciale Bibliotheek Limburg, Hasselt<br />
• Openbare Bibliotheek Kortrijk<br />
bibliotheken voor onderwijs<br />
Universiteitsbibliotheken<br />
• Universiteit Antwerpen, Bibliotheek Humane<br />
en Sociale Wetenschappen<br />
• Universiteit Antwerpen, Bibliotheek van het<br />
Ruusbroecgenootschap<br />
• Universiteitsbibliotheek Gent<br />
• KU Leuven, Centrale Bibliotheek<br />
• KU Leuven, Faculteit Theologie en Religiewetenschappen,<br />
Maurits Sabbebibliotheek<br />
aangekochte apparatuur zelden<br />
geschikt is voor digitalisering<br />
op grote schaal en aan<br />
hoge snelheid.<br />
GEBREK AAN<br />
COöRDINATIE<br />
Het is inmiddels bekend: de<br />
sector van de erfgoedbibliotheken<br />
is divers en wordt<br />
geplaagd door versnippering.<br />
Er bestaat daarom een grote<br />
behoefte aan een organisatie<br />
Hogeschoolbibliotheken<br />
• Artesis Hogeschool Antwerpen, Bibliotheek<br />
Koninklijk Conservatorium<br />
• Bisschoppelijk Grootseminarie Brugge,<br />
Bibliotheek<br />
• Hogeschool Gent, Bibliotheek Departement<br />
Muziek en Dramatische Kunst<br />
• Hogeschool voor Wetenschap & Kunst,<br />
Departement Sint-Lucas Beeldende Kunst,<br />
Gent, Bibliotheek<br />
speciale bibliotheken<br />
Museumbibliotheken<br />
• Museum Plantin-Moretus, Antwerpen,<br />
Bibliotheek<br />
• Museum voor Schone Kunsten Gent, Bibliotheek<br />
Knaagdieren hebben zich tegoed gedaan aan het papier van deze oude druk. ©<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek, Foto: Stefan Tavernier.<br />
Klooster- en abdijbibliotheken<br />
• Klooster Paters Karmelieten, Brugge,<br />
Bibliotheek<br />
• Sint-Pieters en Paulus Abdij, Dendermonde,<br />
Bibliotheek<br />
• Klooster Paters Ongeschoeide Karmelieten,<br />
Gent, Bibliotheek<br />
• Abdij Keizersberg, Leuven, Bibliotheek<br />
• Norbertijnenabdij Tongerlo, Bibliotheek<br />
Bibliotheken van wetenschappelijke verenigingen<br />
• Koninklijke Academie voor Nederlandse Taalen<br />
Letterkunde, Bibliotheek, Gent<br />
documentatiecentra<br />
• Bibliotheca Wasiana, Sint-Niklaas<br />
stadsarchieven<br />
• Stadsarchief Mechelen<br />
• Stadsarchief Turnhout – Wetenschappelijke<br />
Stadsbibliotheek Taxandria<br />
bibliotheken van private stichtingen<br />
• Bibliotheek Stichting de Bethune, Kortrijk<br />
of instelling met een mandaat<br />
om inzake conservering, ontsluiting<br />
en digitalisering gevalideerde<br />
informatie aan te leveren,<br />
goede praktijken aan te<br />
reiken, standaarden en benchmarks<br />
aan te bevelen, en concrete<br />
projecten op te zetten.<br />
In vele landen neemt de nationale<br />
bibliotheek deze coördinerende,<br />
centraliserende<br />
rollen op zich; de Koninklijke<br />
Bibliotheek van België voldoet<br />
in dit opzicht duidelijk<br />
niet aan de verwachtingen<br />
van de bevraagde erfgoedbibliotheken<br />
in Vlaanderen.<br />
Hoewel aan de 25 bibliotheken<br />
niet werd gevraagd om<br />
zich hier verder over uit te<br />
spreken, lijkt het vanzelfsprekend<br />
te zijn om de logica van<br />
het recente overheidsbeleid<br />
door te trekken en de Vlaamse<br />
Erfgoedbibliotheek in staat te<br />
stellen zich te profileren als<br />
een slagkrachtige organisatie.<br />
De taken en verantwoordelijkheden<br />
die het Cultureelerfgoeddecreet<br />
aan de<br />
Vlaamse Erfgoed bibliotheek<br />
opdraagt, behoren tot het<br />
traditionele kerntakenpakket<br />
van nationale bibliotheken.<br />
In een land waar cultuur,<br />
onderwijs en wetenschap al<br />
lang tot de bevoegdheid van<br />
de gemeenschappen behoren,<br />
moet dringend werk worden<br />
gemaakt van een herverdeling<br />
van de middelen, en moet<br />
het mandaat van de Vlaamse<br />
Erfgoedbibliotheek duidelijker<br />
worden gepositioneerd. Alleen<br />
dan zal deze organisatie tegemoet<br />
kunnen komen aan de<br />
grote vraag naar coördinatie,<br />
sturing, inspiratie en advies.<br />
ONVOLDOENDE<br />
DESKUNDIGHEID<br />
Nogal wat problemen hebben<br />
te maken met de vaststelling<br />
dat er in de bibliotheken zelf<br />
onvoldoende kennis aanwezig<br />
is, en dit op elk niveau. Het<br />
aanbod aan geaccrediteerde<br />
opleidingen, permanente<br />
vormingen en bijscholingen<br />
(inclusief workshops, summer<br />
schools, expert classes...)<br />
is zonder meer onvoldoende.<br />
Bibliotheken schenken ook te<br />
weinig aandacht aan het volgen<br />
van de internationale literatuur,<br />
ongetwijfeld omdat hun<br />
krappe personeelsformaties al<br />
12 | META 2012 | 9
artikel<br />
worstelen met hun tijd om de<br />
meest prioritaire taken uit te<br />
voeren.<br />
Er is bovendien een duidelijke<br />
nood aan een breed gedragen,<br />
geaccrediteerde opleidingsstructuur<br />
voor alle aspecten<br />
van preservering en conservering.<br />
Slechts één bevraagde<br />
instelling heeft een gediplomeerde<br />
conservator-restaurator<br />
in huis. Ook zelfstandige<br />
en erkende conservatoren-restauratoren<br />
zijn in Vlaanderen<br />
niet dik gezaaid. Instellingen<br />
die een beroep willen doen<br />
op externe deskundigen moeten<br />
rekening houden met een<br />
lange wachtlijst of zien zich<br />
verplicht om zich te richten<br />
tot buitenlandse specialisten.<br />
Momenteel zijn er weliswaar<br />
enkele nuttige initiatieven voor<br />
de opleiding van uitvoerende<br />
‘behoudsmedewerkers erfgoed’,<br />
maar die hebben een<br />
sterk sui generis-karakter en<br />
vormen slechts één antwoord<br />
op de vele noden van het veld.<br />
Eén van de voordelen van een<br />
goed uitgewerkte opleidingsstructuur<br />
is dat ze de broodnodige<br />
integratie van innoverend<br />
onderzoek op dit terrein<br />
mogelijk maakt.<br />
ENKELE POSITIEVE<br />
RESULTATEN<br />
Het is niet ál kommer en kwel.<br />
Op enkele gebieden kondigen<br />
er zich verbeteringen aan. Ze<br />
lijken het gevolg te zijn van<br />
een nieuw bewustzijn sinds het<br />
Cultureel-erfgoeddecreet van<br />
2008, de oprichting van de<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
en de invoering van het label<br />
van erkende erfgoedbibliotheek.<br />
Een significant aantal<br />
bibliotheken gaf in 2011 aan<br />
dat ze in de nabije toekomst<br />
beleidsplannen rond conservering-preservering<br />
zouden<br />
uitschrijven en hierbij zouden<br />
vertrekken van de resultaten<br />
van een schade-inventarisatie.<br />
Stilaan overweegt men<br />
om collectieprofielen uit te<br />
schrijven en neemt men initiatieven<br />
om catalografische<br />
achterstanden aan te pakken.<br />
Nieuwe samenwerkingsverbanden<br />
rond de Short Title<br />
Catalogus Vlaanderen hebben<br />
een positieve invloed op de<br />
kwalitatieve ontsluiting van<br />
de Vlaamse drukpersproductie.<br />
Een systematische klimaatmonitoring<br />
en het zuurvrij<br />
verpakken van welbepaalde<br />
collectieonderdelen worden<br />
op vele plaatsen gemeengoed.<br />
Van de samenwerking<br />
tussen de partnerbibliotheken<br />
in het kader van Flandrica.be<br />
mogen veel nuttige impulsen<br />
op het vlak van digitalisering<br />
worden verwacht. Op al deze<br />
gebieden kan een aanmoedigingsbeleid<br />
met relatief weinig<br />
middelen een substantiële<br />
meerwaarde realiseren.<br />
BELEIDS<br />
AANBEVELINGEN<br />
Het verslag van de bevraging<br />
werd in het voorjaar van<br />
2012 aan de opdrachtgever<br />
overhandigd. In de maanden<br />
die daarop volgden heeft de<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
intensief nagedacht over een<br />
vertaling van de conclusies in<br />
beleidsaanbevelingen voor de<br />
Vlaamse overheid. Het document<br />
Erfgoedbibliotheken<br />
in actie. Aanbevelingen voor<br />
een performante sector in<br />
2020 werd inmiddels voorgelegd<br />
aan de minister van<br />
Cultuur. Voor de vele problemen<br />
reikt het een consistente<br />
set van oplossingen<br />
(of aanzetten daartoe) aan;<br />
de nadruk ligt op de haalbaarheid<br />
van de scenario’s.<br />
Centraal staat de aanbeveling<br />
om een waarderingssysteem<br />
voor individuele deelcollecties<br />
in erfgoedbibliotheken<br />
op te zetten. Dat moet het<br />
mogelijk maken om vertrekkend<br />
van objectieve criteria<br />
(deel)verzamelingen van nationaal<br />
en internationaal belang<br />
te identificeren. Met deze collecties<br />
kunnen dan enerzijds<br />
vernieuwende pilootprojecten<br />
worden opgezet, waarvan de<br />
resultaten uitmonden in meer<br />
structureel opgevatte kaderprogramma’s.<br />
De Vlaamse<br />
overheid wordt gevraagd om<br />
voor deze innovatieve projecten<br />
aparte subsidies te<br />
voorzien. Anderzijds moeten<br />
bibliotheken, ongeacht de<br />
omvang van de erfgoedcollecties<br />
en de slagvaardigheid<br />
van de erfgoedwerking, de<br />
kans krijgen om voor welbepaalde<br />
collecties zogenaamde<br />
impulssubsidies aan te vragen.<br />
Die worden ingezet voor<br />
de uitvoering van meer klassieke<br />
beheerstaken die bij<br />
gebrek aan eigen middelen<br />
steeds weer op de lange baan<br />
belanden. Alle genoemde projecten<br />
zijn exclusief gericht<br />
op collecties van nationaal<br />
of internationaal belang, en<br />
komen door samenwerking<br />
tussen verschillende bibliotheken<br />
tot stand; de Vlaamse<br />
Erfgoedbibliotheek wordt bij<br />
elk project betrokken om de<br />
samenwerking te coördineren<br />
of de resultaten ervan een<br />
duurzaam karakter te geven.<br />
Als de Vlaamse overheid zich<br />
dan ook bekommert om de<br />
versterking van de bibliotheekopleidingen<br />
en om de<br />
vorming van deskundige conservatoren-restauratoren,<br />
kan<br />
de wet van de remmende achterstand<br />
worden omgebogen.<br />
In 2020 zullen de Vlaamse erfgoedbibliotheken<br />
met zin voor<br />
initiatief beter in staat zijn om<br />
hun maatschappelijke en intellectuele<br />
opdrachten waar te<br />
maken.<br />
> sam Capiau, Pierre delsaerdt, david<br />
Coppoolse, lieve watteeuw, De<br />
wet van de remmende achterstand.<br />
Preservering, conservering, ontsluiting<br />
en digitalisering in Vlaamse<br />
erfgoedbibliotheken. antwerpen:<br />
vlaamse erfgoedbibliotheek, 2012<br />
(armarium. Publicaties voor erfgoedbibliotheken,<br />
3). te bestellen<br />
bij vlaamse erfgoedbibliotheek<br />
vzw, p/a hendrik Conscienceplein<br />
4, be-2000 antwerpen. ook online<br />
beschikbaar op http://www.vlaamseerfgoedbibliotheek.be/bron/2544.<br />
META 2012 | 9 | 13
Regionaal depotbeleid:<br />
“Fysieke depotruimte is eigenlijk<br />
maar één aspect van de hele<br />
werking rond depotbeheer.”
interview<br />
Rien Emmery en julie Hendrickx<br />
Foto’s: Stefan Tavernier<br />
Het Cultureel-erfgoeddecreet van 23 mei 2008 heeft de bevoegdheid voor de uitbouw van een<br />
regionaal depotbeleid toegespeeld aan de provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.<br />
META bracht depotconsulenten Livia Snauwaert (West-Vlaanderen), Loes Nijsmans (VGC),<br />
Jürgen Vanhoutte (Vlaams-Brabant), Tine Hermans (Limburg) en Anneke Lippens (diensthoofd<br />
transversale cel cultuur Oost-Vlaanderen) rond de tafel voor een gesprek over de theorie en<br />
de praktijk van bovenlokale depotwerking in Vlaanderen en Brussel.<br />
De term ‘regionaal depotbeleid’ roept in de eerste plaats de<br />
bouw van gezamenlijke fysieke depots op. Terecht?<br />
jürgen: Zowel buitenstaanders als collectiebeherende erfgoedinstellingen<br />
vereenzelvigen depotbeleid nog te vaak met<br />
de uitbouw van extra opvangcapaciteit voor collecties in de<br />
vorm van nieuw gebouwde depots. In de meeste provincies<br />
bestaan wel plannen voor gemeenschappelijke depots, maar<br />
fysieke depotruimte is eigenlijk maar één aspect van de hele<br />
werking rond depotbeheer. Het eerste probleem bij de planning<br />
van depotinfrastructuur is de inschatting van de omvang en het<br />
soort materialen van de collecties die erin ondergebracht moeten<br />
worden. Daarom is registratie zo’n belangrijke poot van het<br />
beleid. Pas wanneer de aard van de collectie en de afmetingen<br />
van stukken geregistreerd zijn, kan je de benodigde omkadering<br />
en kubieke meters depotruimte beginnen plannen. Verschillende<br />
provincies hebben daarom databanksystemen en bijhorende<br />
dienstverlening ontwikkeld om de registratiegraad van erfgoedcollecties<br />
te verhogen. Daaraan gekoppeld dringt zich in heel<br />
wat collecties een grondige selectie op van wat al dan niet het<br />
bewaren waard is. Pas aan het einde van dit proces kom je uiteindelijk<br />
toe aan het plannen van de nodige depotinfrastructuur.<br />
Al deze aspecten van wat men gemeenzaam collectiebeleid<br />
noemt, overstijgen in veel gevallen de afzonderlijke instelling.<br />
Het provinciale depotbeleid richt zich daarom ook op de creatie<br />
van zo intensief mogelijke netwerken tussen erfgoedbeheerders.<br />
Wat gezamenlijke fysieke depots betreft, zijn in Vlaams-Brabant<br />
de laatste jaren vooral een aantal opportuniteiten aangegrepen.<br />
Toen het Sportimonium in Zemst en de Erfgoedsite Tienen<br />
besloten voor zichzelf nieuwe depotcapaciteit uit te bouwen,<br />
heeft de provincie een extra financiële stimulans gegeven op<br />
voorwaarde dat de nieuwe infrastructuur ook voor erfgoedbeheerders<br />
in de regio ter beschikking zou worden gesteld. In<br />
dezelfde trant stelt het FeliXart Museum in Drogenbos haar<br />
nieuwe faciliteiten voor conditierapportering van collectiestukken<br />
open voor objecten van andere erfgoedinstellingen. In eigen<br />
beheer werkt de provincie Vlaams-Brabant aan de uitbouw van<br />
een archeologisch bewaardepot in Asse, dat ook voor een stuk<br />
als nood- en transitdepot voor de regio zal fungeren.<br />
foto p. 14 v.l.n.r. Jürgen, Loes, Tine, Livia en Anneke.<br />
anneke: Iedere erfgoedbeheerder heeft een depot, maar<br />
is daarom nog niet bezig met depotbeleid. Op een bepaald<br />
moment is de consensus ontstaan dat depotproblematiek niet<br />
door instellingen afzonderlijk kon worden opgelost. De provincies<br />
bleken toen — vanuit hun historiek van consulentschap<br />
voor musea, archeologie en archieven — het meest geschikte<br />
intermediair bestuur voor een overkoepelend beleid dat dicht<br />
genoeg bij de erfgoedbeheerders stond. Elke provincie heeft<br />
eerst een onderzoek uitgevoerd naar de noden en verwachtingen<br />
van de lokale erfgoedbeheerders. In Oost-Vlaanderen klonk<br />
daaruit heel duidelijk de vraag naar een transit- en nooddepot.<br />
De provincies pogen daarom de erfgoedbeheerder zo goed<br />
mogelijk te adviseren om ter plaatse het depot te verbeteren.<br />
In tweede instantie wordt soms gevraagd naar de mogelijkheid<br />
van tijdelijke opvang voor bepaalde delen van de collectie<br />
waar men geen weg meer mee weet of waarvan men zegt: “die<br />
horen niet meer bij ons thuis, maar kunnen wel perfect nog een<br />
waardevolle bestemming krijgen bij een andere erfgoedbeheerder”.<br />
Op die manier kunnen de provincies ook collectiemobiliteit<br />
aanzwengelen.<br />
In Oost-Vlaanderen functioneert al een actief transitdepot in<br />
Ename, waar erfgoedbeheerders onder bepaalde omstandigheden<br />
tijdelijk hun cultureel erfgoed kunnen onderbrengen. Daar<br />
loopt tegelijkertijd een proefproject voor een archeologiedepot,<br />
waar archeologisch erfgoed uit Oost-Vlaanderen — zij het<br />
onder bepaalde voorwaarden — ook kan worden gedeponeerd.<br />
livia: Depotbeleid mag inderdaad niet draaien om een plaats<br />
waar niet publiek tentoongestelde of toegankelijke collecties<br />
voor altijd achter vier muren zitten weggestopt. Ik denk dat<br />
regionaal depotbeleid de eerste stap moet zijn van een nieuwe,<br />
gezamenlijke dynamiek voor het werken met erfgoedcollecties.<br />
Om tot actie over te gaan, is in de eerste plaats overzicht<br />
nodig. De provincies hebben de bedoeling om zoveel mogelijk<br />
interne en externe partners te laten samenwerken, om expertise<br />
in te zetten, collectiemobiliteit te bevorderen en het tekort aan<br />
depot ruimte aan te pakken. Er bestaan al zoveel initiatieven dat<br />
de provincies zich in de eerste plaats richten op eventuele blinde<br />
vlekken om een aanvullende werking op te zetten.<br />
In West-Vlaanderen zetten we wel in op gemeenschappelijke<br />
depots. Dat gebeurt niet op initiatief van het provinciale niveau,<br />
maar omdat de vraag van onderuit komt. Zo verlenen we investeringsubsidies<br />
aan een depot voor archeologisch erfgoed in<br />
opstart bij het Abdijmuseum Ten Duinen in Koksijde. Hetzelfde<br />
gebeurt voor de regio CO7 rond Ieper, waar het de bedoeling is<br />
om verschillende materiaalcategorieën uit de Ieperse stadscollecties<br />
en die van de regio samen op te vangen: archeologica en<br />
META 2012 | 9 | 15
interview<br />
agrarisch of ambachtelijk erfgoed, maar evengoed schilderijen,<br />
een zilvercollectie, … De provincie is bij dat project betrokken via<br />
haar gebouwendienst, draagt financieel bij en verleent advies<br />
en ondersteuning, maar er komt geen provinciale exploitatie<br />
of coördinatie.<br />
Het provinciaal depotbeleid baseert zich dus op vragen van<br />
onderuit en speelt in op de mogelijkheden die zich voordoen.<br />
Als lokale erfgoedbeheerders de bereidheid tonen en het draagvlak<br />
al bestaat, ga je sneller vooruit dan wanneer je als provincie<br />
opeens plannen zou maken voor een centraal depot en dan pas<br />
vraagt naar wie geïnteresseerd is. De vragen borrelen op en we<br />
proberen daar zoveel mogelijk op in te spelen.<br />
loes: Fysieke depotwerking voor noodgevallen of transit — laat<br />
staan gemeenschappelijk — is in Brussel op korte termijn geen<br />
optie. We zitten met verschillende grote erfgoedbeheerders<br />
op een kleinere oppervlakte. Vele instellingen kennen elkaar en<br />
gaan sowieso al bij elkaar te rade. We zijn dan ook vooral bezig<br />
met advisering voor bewaring ter plaatse, collectiebeheer en<br />
calamiteitenplanning. We proberen netwerken tussen de verschillende<br />
erfgoedbeheerders op te zetten en uit te breiden,<br />
zodat ze onder elkaar expertise uitwisselen en bij elkaar terechtkunnen<br />
als zich ergens een calamiteit voordoet.<br />
tine: De provincie Limburg bouwt binnenkort ook een nooden<br />
transitdepot voor alle soorten erfgoed. We hebben, althans<br />
voorlopig, niet geopteerd voor gezamenlijke bewaardepots,<br />
omdat we merken dat de mentale grens nog iets te ver ligt.<br />
Er is nog geen bereidheid om collecties te vermengen — zelfs<br />
schrik dat zaken van elkaar zouden gestolen worden. Tot die<br />
mentaliteit wijzigt, kunnen we daar niet echt op doorduwen.<br />
De vraag moet van onderuit komen, anders heeft het geen zin.<br />
Collectiebeheerders blijven uiteindelijk zelf verantwoordelijk<br />
voor hun collectie en de manier waarop ze die aanwenden, dus<br />
ze hebben een situatie nodig waar ze zich goed bij voelen. Pas<br />
als ze zelf inzien dat samenwerking echt wel voordelen kan<br />
opleveren, kunnen we hen vooruithelpen.<br />
Welke andere bovenlokale initiatieven worden aangemoedigd?<br />
jürgen: Schaalvergroting kan een financieel of ander voordeel<br />
opleveren. Zo organiseren een aantal provincies groepsaankopen<br />
van professioneel verpakkings- en conserveringsmateriaal. Deze<br />
dienen in eerste instantie om erfgoedbeheerders naar kwaliteitsvolle<br />
bewaarproducten toe te leiden, maar instellingen die<br />
slechts kleinere hoeveelheden willen aankopen, profiteren ook<br />
van het prijsvoordeel van een gezamenlijke bestelling.<br />
anneke: Je mag wel niet onderschatten hoe de depotproblematiek<br />
en de mogelijkheid tot samenwerking lokaal erg verschillen.<br />
In steden als Brugge, Gent en Antwerpen bestaan al<br />
gemeenschappelijke structuren omdat het om dezelfde inrichtende<br />
macht gaat. Dat is een totaal andere situatie dan een<br />
gemeenschappelijk initiatief waar spelers die juridisch niets met<br />
elkaar te maken hebben plots samen materiaal gaan deponeren.<br />
Dat neemt niet weg dat er bij iedereen wel de bereidheid kan<br />
bestaan om na te denken over depotproblematiek, daar heeft<br />
dan ook iedereen evenveel baat bij. Daar moet ieder van ons,<br />
in samenwerking met heel wat andere spelers, op gaan inzetten:<br />
een eind verder geraken via selecteren over herbestemmen<br />
naar collectiemobiliteit.<br />
tine: Voor sommigen is toch ook nog meer sensibilisering nodig<br />
om te durven praten over hun depot, over wat daarin gebeurt<br />
en over wat daar al eens durft mislopen. Heemkundige kringen<br />
en kerkbesturen, zelfs musea, zijn vaak beschaamd en denken:<br />
“Oei, we durven niemand te laten komen kijken, want het is hier<br />
veel te rommelig”. Het is belangrijk dat ze beseffen dat iedereen<br />
hetzelfde plaatsgebrek, dezelfde tijdsnood en hetzelfde geldgebrek<br />
heeft. Alleen door goede oplossingen uit te wisselen en<br />
stappen te zetten naar samenwerking kan men van elkaar leren.<br />
“HET IS BELANGRIJK DAT<br />
ERFGOEDBEHEERDERS BESEFFEN DAT<br />
IEDEREEN HETZELFDE PLAATSGEBREK,<br />
DEZELFDE TIJDSNOOD EN HETZELFDE<br />
GELDGEBREK HEEFT.”<br />
Hoe past de archiefsector eigenlijk binnen het regionaal depotbeleid?<br />
livia: Als er een provinciaal archiefconsulent is, maakt die<br />
samen met de depotconsulent en museumconsulent deel uit van<br />
het erfgoedteam. Archieven hebben een juridische selectieplicht<br />
en lopen een beetje voor op objectencollecties. Ze gaan zelf al<br />
op voorhand selecteren, ze schonen archieven, … Bovendien<br />
hebben ze een eigen softwaresysteem voor registratie. Dus bij<br />
archieven is het probleem niet zo groot als in vergelijking met<br />
andere collecties. Daar was eigenlijk al een lange traditie nog<br />
voor het depotbeleid, en nu werken we nauw samen. Door die<br />
professionele ondersteuning wordt het aantal blinde vlekken in<br />
de provincie almaar kleiner. West-Vlaanderen heeft bovendien<br />
als enige Vlaamse provincie een archiefconsulent en een provinciaal<br />
registratiesysteem voor de archiefsector.<br />
jürgen: Wat registratiegraad en selectie betreft, staat de<br />
archiefsector inderdaad soms al iets verder. Zo werkt men er<br />
voor beschrijving op collectieniveau al jaren met gevestigde<br />
internationale standaarden als ISAD(G). Vlaams-Brabant heeft<br />
sinds 1 april 2012 een provinciaal reglement voor investeringssubsidies<br />
in erfgoeddepots. Een aantal gemeente- en OCMWarchieven<br />
heeft ondertussen al aanvragen ingediend voor tussenkomst<br />
bij de inrichting van archiefdepots. Maar we moeten<br />
eerlijk zijn: het hele depotverhaal is in de eerste plaats vanuit<br />
16 | META 2012 | 9
interview<br />
de museumsector gegroeid en pas nadien opengetrokken naar<br />
erfgoedbibliotheken, archieven, enzovoort.<br />
anneke: In Oost-Vlaanderen zijn de archieven tijdens de onderzoeksfase<br />
mee bevraagd. Een deel van de archiefsector heeft<br />
trouwens effectief ingepikt op onze groepsaankoop van conservatie-<br />
en verpakkingsmateriaal. Ook transitfaciliteiten zijn zeker<br />
voor kleinere spelers in de archiefsector welkom, bijvoorbeeld<br />
om binnenkomend archief te gaan selecteren.<br />
“ARCHIEVEN HEBBEN EEN JURIDISCHE<br />
SELECTIEPLICHT EN LOPEN EEN BEETJE<br />
VOOR OP OBJECTENCOLLECTIES.”<br />
loes: In Brussel focuste de studieronde die dit jaar is afgerond<br />
zelfs louter op archieven. Het depotbeleid staat natuurlijk open<br />
voor iedereen, maar we hebben daar een afbakening gemaakt.<br />
Toen bleek dat er toch nog veel nood is aan begeleiding, advisering<br />
en dienstverlening. Eind 2012 zou bij ons een extra consulent<br />
komen die zich echt enkel op archieven toespitst.<br />
Ervaren jullie soms weerstand bij lokale erfgoedbeheerders<br />
of –instellingen?<br />
loes: Bij de kleinere spelers bestaat een klein beetje terughoudendheid<br />
en angst voor verlies van eigenheid, zeker als je<br />
spreekt over een gemeenschappelijk depot.<br />
tine: De mensen beseffen meestal wel dat ze bepaalde vlakken<br />
van hun collectiebeheer moeten aanpakken. En ze begrijpen<br />
de voordelen van registratie. Het probleem in lokale collecties<br />
is dat er enkel vrijwilligers werken en die hebben daar gewoon<br />
geen tijd voor.<br />
jürgen: Ook professionele erfgoedinstellingen komen mensen<br />
en middelen te kort om te werken aan registratie, aan deftig<br />
behoud en beheer. Zowel de professionele instellingen als de<br />
vrijwilligersverenigingen hebben nog heel wat vragen. Onze<br />
focus op consulentschap en dienstverlening creëert vooral veel<br />
goodwill. Totnogtoe mogen we nog overal binnen. (lacht)<br />
livia: In West-Vlaanderen hebben we alvast niet het gevoel dat<br />
we niet welkom zijn. Integendeel, men is blij dat de bevoegdheid<br />
eindelijk is toegewezen aan ‘een’ overheid. Nu worden we bijna<br />
overstelpt en weten we niet waar eerst te helpen. Bij collectiebeheerders<br />
bestaat wel de verkeerde verwachting dat provinciale<br />
consulenten zaken als selectie of registratie in hun plaats<br />
gaan uitvoeren. We kunnen wel adviseren, software aanbieden<br />
om registratie te faciliteren en collecties online te ontsluiten,<br />
maar ze moeten het wel zelf doen. We kunnen niet overal zijn.<br />
Gelukkig krijgen de provinciale consulenten in West-Vlaanderen<br />
meer en meer versterking vanuit de regio’s, waarmee we samenwerkingsovereenkomsten<br />
inzake depotwerking afsluiten. Daarbij<br />
subsidieert de provincie een deel van de loonkost van een regionale<br />
depotmedewerker, die inspeelt op lokale noden.<br />
anneke: Provinciaal erfgoedbeleid is ook niet helemaal nieuw.<br />
Het ligt in het verlengde van de provinciale museum-, archiefen<br />
bibliotheekconsulenten. Onze werking staat ook niet los<br />
van andere grote spelers. Elke provincie heeft overleg met alle<br />
bestaande expertisecentra en erfgoedcellen voor de uitbouw<br />
van het depotbeleid. De sector kende al de overkoepelende<br />
provinciale systemen voor het registreren en ontsluiten van<br />
De provincie Antwerpen was op het laatste nippertje<br />
verhinderd voor het rondetafelgesprek.<br />
Toch laten we ook hen graag aan het woord.<br />
Een samenhangend verhaal rond de depotwerking<br />
en uitbouw van infrastructuur binnen het<br />
behoud-&-beheer kader bleef toch uit. Pas in<br />
2001 werd een allereerste studie over regionale<br />
depots opgestart. Dit in de provincie Limburg<br />
met medewerking van de erfgoedcel Antwerpen,<br />
de stedelijke Musea Antwerpen en Culturele<br />
Biografie Vlaanderen vzw (de voorganger van<br />
het steunpunt FARO). Met de depotstudie in de<br />
Provincie Antwerpen duurde het tot 2012 voordat<br />
alle provincies de noodzakelijke omgevingsanalyses<br />
konden voorleggen. Hoewel in tien jaar<br />
tijd de bereidheid van erfgoedbeherende instellingen<br />
om in een systeem van gemeenschappelijke<br />
depots in te stappen toegenomen is, blijft<br />
de terughoudendheid in het veld nog steeds zeer<br />
hoog. Het ontwikkelen van nood- en transitdepots<br />
komt veel meer op de voorgrond. Ik stel<br />
echter vast dat er in Vlaanderen, de provincies<br />
en in de steden toch wel degelijk iets beweegt.<br />
We staan voor enkele uitdagingen. Vooreerst, in<br />
de vrij nabije toekomst wordt de afstelling van<br />
het regionaal depotbeleid binnen het Cultureelerfgoeddecreet<br />
met het depotbeleid dat tevens<br />
in het nakende nieuwe onroerend erfgoeddecreet<br />
aan bod komt een belangrijke stap. Hoe kunnen<br />
de provincies een samenhangende, complementaire<br />
regionale regierol opnemen in het depotbeleid<br />
voor zowel cultureel (roerend: musea,<br />
archieven, erfgoedbibliotheken) als onroerend<br />
(o.a. archeologisch & bouwkundig) erfgoed? En<br />
er zijn de twee opmerkelijke conclusies uit een<br />
recente studie van de Universiteit Antwerpen<br />
over de haalbaarheid van PPS bij het realiseren<br />
van erfgoeddepots. Een: de betalingsbereidheid<br />
van de overheden voor een kwaliteitsvolle<br />
bewaring, zorg en beheer van het erfgoed dient<br />
drastisch omhoog. En twee: er is nood aan kennisclusteren<br />
over het bouwen en beheren van erfgoeddepots.<br />
Door de depotproblematiek zichtbaar<br />
te maken, kunnen we aan het eerste werken;<br />
door o.a. gezamenlijke initiatieven, interprovinciaal<br />
overleg – ook met Vlaanderen – kan de kennis<br />
over depots worden gebundeld. Daar werken we<br />
nu met man/vrouw en macht aan.<br />
Inhaalbewegingen in het regionale depotbeleid<br />
dienen zich op verschillende fronten aan: in het<br />
sensibiliseren, in het begeleiden en adviseren<br />
(ter plaatse of via digitale platformen), in het<br />
vormingsaanbod over depotwerking, in al dan<br />
niet centrale registratiesystemen en hun digitale<br />
interconnectiviteit, in fysieke infrastructuur en<br />
expertisenetwerken, en niet te vergeten in het<br />
onontbeerlijke nieuwe digitale depot.<br />
Frank Herman, depotconsulent Provincie<br />
Antwerpen<br />
META 2012 | 9 | 17
interview<br />
collecties. Regionaal depotbeleid is een gelijkaardige opdracht,<br />
alleen met een focus op depot.<br />
Hoe belangrijk zijn gezamenlijke interprovinciale initiatieven?<br />
loes: Op het driemaandelijkse Interprovinciaal Depotoverleg<br />
wisselen we zelf onderling ervaringen uit, zodat we beseffen<br />
dat we met dezelfde problemen te maken krijgen. Daaruit zijn<br />
ondertussen initiatieven voortgekomen zoals depotwijzer.be,<br />
een portaalwebsite over alle aspecten van depotbeheer die we<br />
begin 2013 lanceren. De nieuwe interprovinciale vormingsreeks<br />
‘In goede handen’ biedt bovendien in het najaar zes heel praktijkgerichte<br />
modules aan.<br />
“HET IDEE LEEFT NOG DAT ALLES WAT<br />
OOIT IN EEN BEPAALDE COLLECTIE IS<br />
TERECHTGEKOMEN DAAR BEWAARD<br />
MOET BLIJVEN.”<br />
jürgen: Daar was héél veel vraag naar, na amper twee weken<br />
waren alle plaatsen bezet. De wachtlijst voor februari-maart<br />
2013 zit ook al weer bijna vol. Het lijkt wel alsof iedereen plots<br />
depots wil bouwen en op zoek is naar praktische kennis over<br />
depotbouw, inrichting van depotruimtes, beveiliging, ... De workshopformule<br />
brengt bovendien veel meer zoden aan de dijk dan<br />
een bezoek aan het zoveelste state-of-the-art depot. Daar komt<br />
iedereen toch maar depressief buiten. (lacht)<br />
Waar liggen de dringendste knelpunten inzake depot?<br />
anneke: Het is nog steeds een taboe, ook bij grotere collectiebeherende<br />
instellingen, om de stap te nemen naar selectie.<br />
Bruikleen tot daar aan toe, maar selectie? Het idee leeft nog<br />
dat alles wat ooit in een bepaalde collectie is terechtgekomen<br />
daar bewaard moet blijven. Bovendien hebben individuele erfgoedbeheerders<br />
er meestal geen zicht op dat de stukken die<br />
zij bewaren ook elders zitten.<br />
livia: Iedereen vindt natuurlijk, vanuit zijn eigen historiek, de<br />
eigen collectie waardevol en interessant. Niemand durft het op<br />
zijn geweten hebben dat hij iets van waarde weggooit. Eenmaal<br />
je over de grens van je eigen collectie kijkt, dan denk je wel : “De<br />
zoveelste neogotische kandelaar, moeten we die wel bewaren?”<br />
jürgen: Religieus erfgoed is een dringende materie. De nota-<br />
Bourgeois verplicht parochies en kerkfabrieken om de komende<br />
jaren grondig na te denken over de toekomst en de eventuele<br />
herbestemming van hun kerkgebouwen. Daarbij zal heel wat<br />
roerend erfgoed vrijkomen dat opgevangen of herbestemd<br />
moet worden, na een strenge selectie om het ‘bandwerk’ van<br />
de unieke en waardevolle stukken te scheiden. Cruciaal wordt<br />
een goede afstemming en samenwerking met het Centrum voor<br />
Religieuze Kunst en Cultuur (KRKC) dat momenteel de handen<br />
vol heeft met de opvang van het erfgoed van de snel verdwijnende<br />
religieuze ordes en congregaties.<br />
tine: In Limburg is ook het mijnerfgoed een prangend probleem.<br />
De ex-mijnwerkers die de stukken verzorgen en ontsluiten, met<br />
enige ondersteuning van de gemeenten, worden allemaal een<br />
dagje ouder. De mijnstreek zal in de toekomst hun kennis over<br />
de collectie en hun verhaal moeten missen, waardoor de toekomst<br />
van die collecties onzeker wordt.<br />
Hoe zit het ten slotte met de financiering van het provinciale<br />
depotbeleid?<br />
jürgen: Elke provincie ontvangt van de Vlaamse Overheid ongeveer<br />
dezelfde betoelaging voor de uitbouw van het nieuwe<br />
depotbeleid. In Vlaams-Brabant worden de lonen van de twee<br />
nieuwe depotconsulenten hier gedeeltelijk mee gedekt. De rest<br />
van de loonkost en de overige werkingsmiddelen komen uit<br />
het budget van de provinciale cel erfgoed. Als je alle middelen<br />
optelt die de provincie Vlaams-Brabant uit eigen budget<br />
inzet … tja, dan is de verhouding snel duidelijk.<br />
livia: In 2012 kreeg West-Vlaanderen ongeveer 72.000 euro<br />
van de Vlaamse overheid en liepen de provinciale investeringen<br />
op tot 874.000 euro, meer dan tien keer zoveel. Daarin zit<br />
enerzijds de opleg voor de loonkost van de provinciale depotconsulenten<br />
en de middelen die we besteden aan depotmedewerkers<br />
in de West-Vlaamse regio’s. Anderzijds komen uit dat<br />
bedrag ook investeringssubsidies voor de optimalisering en de<br />
bouw van erfgoeddepots met een bovenlokale uitstraling. Met<br />
de Vlaamse middelen komen we er dus niet, zeker niet voor de<br />
vraag naar fysieke depotruimte die ons heel vaak gesteld wordt.<br />
Vlaanderen geeft wel de bevoegdheid aan de provincies, maar<br />
eigenlijk staan daar te weinig middelen tegenover.<br />
tine: Het is wel zo dat we vanaf 2014 werkingssubsidies kunnen<br />
aanvragen als we voldoen aan de Vlaamse beleidsprioriteiten.<br />
Maar ook dan moet er nog herbekeken worden welk gedeelte<br />
daarvan naar de regionaal ingedeelde erfgoedinstellingen gaat<br />
en wat naar depotbeleid.<br />
livia: Het blijft problematisch: hoe meer dynamiek we creëren,<br />
hoe meer vragen er op ons afkomen, hoe meer middelen en<br />
mensen er nodig zijn om aan die vraag te blijven beantwoorden.<br />
We zijn nu bijna twee jaar bezig, het aantal vragen dat op ons<br />
afkomt, is niet meer vergelijkbaar met de beginperiode. Dat is<br />
positief, maar ook niet meer houdbaar om per provincie met<br />
slechts twee mensen te blijven volhouden. We zijn niet altijd<br />
meer bereikbaar en dat kan mensen op termijn doen afhaken.<br />
We moeten opletten dat we niet in een omgekeerde spiraal<br />
terechtkomen waar onvoldoende aandacht is voor de dagelijkse<br />
kleine vragen.<br />
anneke: Een grote uitdaging voor de toekomst is om op een zinvolle<br />
manier om te gaan met de veelheid aan erfgoed die op ons<br />
afkomt. We moeten samen met alle betrokkenen een draagvlak<br />
creëren dat niet gezien wordt als een last, maar als een kracht.<br />
jürgen: De bereidheid van overheden en andere instanties om te<br />
investeren in doorgedreven registratie en verantwoorde bewaring<br />
van roerend erfgoed is vaak nog problematisch. Met initiatieven<br />
als het Fonds Culturele Infrastructuur hoopt de Vlaamse<br />
Overheid de uitbouw van nieuwe depotinfrastructuur een extra<br />
financiële stimulans te geven, maar de voorgestelde middelen<br />
zijn niet in verhouding tot de reële bouw- en exploitatiekosten<br />
van een professioneel erfgoeddepot.<br />
livia: De laatste tijd rijpt wel het besef van het economisch<br />
potentieel van erfgoed voor de streekeconomie. Vroeger was<br />
erfgoed het laatste waar men aan dacht. De herdenking van<br />
’14-’18 is in West-Vlaanderen werkelijk een hype aan het worden<br />
(lacht). Gezien hoeveel middelen daar momenteel naartoe gaan,<br />
is duidelijk dat ook de beleidsmakers daar warm voor lopen.<br />
Erfgoed is niet langer het vijfde wiel aan de wagen.<br />
> voor meer infomatie: www.depotwijzer.be<br />
18 | META 2012 | 9
artikel<br />
Van volksbibliotheek naar openbare bibliotheek<br />
De bouw van openbare<br />
bibliotheken in Antwerpen<br />
tussen 1862 en 1978<br />
Ingrid Vanhaevre<br />
Bibliotheken bouwen in Vlaanderen. Twintig jaar openbare bibliotheekbouw 1978-1997, onder<br />
die titel publiceerde de VVBAD in 1998 een boek over openbare bibliotheken die gebouwd<br />
werden sinds het Vlaamse decreet op openbare bibliotheken van 1978. Een unicum, want de<br />
bouw van openbare bibliotheken kwam in België tot dan nauwelijks aan bod in de literatuur.<br />
De architectuur van openbare<br />
bibliotheken uit een verder<br />
verleden vormt immers een<br />
quasi onbekend onderzoeksterrein<br />
in ons land. De meeste<br />
studies over bibliotheken vertrekken<br />
vanuit een cultuurhistorisch<br />
en bibliotheekwetenschappelijk<br />
perspectief en<br />
leggen de nadruk op de analyse<br />
van de collecties, zelden<br />
op het gebouw.<br />
In een nieuwe studie die<br />
gemaakt werd in het kader van<br />
een masteropleiding kunstgeschiedenis<br />
en archeologie aan<br />
de VUB 1 wordt ingegaan op<br />
de openbare bibliotheekgebouwen<br />
vanuit een architectuurhistorisch<br />
perspectief. Ze<br />
worden daarbij gesitueerd in<br />
een brede, maatschappelijke<br />
context. Zo komen niet enkel<br />
de architecturale vormgeving,<br />
bouwtechnieken en gebruikte<br />
materialen aan bod, maar er<br />
gaat ook aandacht naar de<br />
opdrachtgevers, de bouwheren,<br />
de sociale en economische<br />
context en de politieke<br />
factoren die de creatie van de<br />
openbare bibliotheken hebben<br />
beïnvloed. Er wordt uitvoerig<br />
ingegaan op het sociaal-culturele<br />
fenomeen van de openbare<br />
bibliotheken zoals dit in<br />
het spoor van de industrialisatie<br />
en in de democratiseringsbeweging<br />
van de negentiende<br />
eeuw gestalte kreeg.<br />
Onder het fenomeen ‘openbare<br />
bibliotheek’ wordt in<br />
de studie een bibliotheek<br />
De leeszaal van de bibliotheek in de openbare bibliotheek van Hoboken anno 1933.<br />
Bron: ‘Kerstcongres 1933, Hoboken, 26 december, Verslag’ uit de Bibliotheekgids, 1 (1934), p. 5.<br />
verstaan met een algemene<br />
collectie die toegankelijk<br />
is voor iedereen en waarvan<br />
de publieke overheid de<br />
opdrachtgever is.<br />
Het onderzoek spitst zich toe<br />
op de bouwkundige erfgoedwaarde<br />
van de openbare<br />
bibliotheken in de Antwerpse<br />
provincie. In concreto wordt<br />
de architecturale vormgeving<br />
van zes openbare bibliotheken<br />
van het Antwerpse bibliotheeknetwerk<br />
bestudeerd voor<br />
de periode tussen 1862 en 1978.<br />
Het begin van de onderzoeksperiode<br />
valt samen met een<br />
ministeriële omzendbrief van<br />
Alphonse van den Peereboom<br />
die in 1862 elke gemeente<br />
aanbeval om, als aanvulling<br />
op de school, een openbare<br />
bibliotheek op te richten. De<br />
onderzoeksperiode eindigt<br />
met het Vlaamse decreet op<br />
de openbare bibliotheken van<br />
1978. Een mijlpaal hierbinnen<br />
is de Wet Destrée van 1921 op<br />
de openbare bibliotheken die<br />
elke gemeente verplichtte om<br />
over een openbare bibliotheek<br />
te beschikken. Deze wet zou<br />
leiden tot de oprichting van<br />
honderden bibliotheken en<br />
bibliotheekjes.<br />
META 2012 | 9 | 19
artikel<br />
oproepen<br />
om parochiale<br />
bibliotheken<br />
te<br />
stichten met<br />
een propagandistisch<br />
doel. Ze werden<br />
door de<br />
kerk gezien<br />
als wapen in<br />
De vroegere hoofdbibliotheek van Hoboken.<br />
de strijd voor<br />
het geloof en<br />
de christelijke<br />
moraal en tegen ‘slechte’<br />
boeken. Het initiatief kon ook<br />
uitgaan van politieke partijen,<br />
industriëlen… Zo geraakte het<br />
lezen in België sterk in de ban<br />
van de verzuiling.<br />
VAN VOLKSBIBLIOTHEEK<br />
TOT OPENBARE<br />
BIBLIOTHEEK<br />
In het spoor van de Verlichting<br />
en van de Franse Revolutie<br />
dook ook in ons land geleidelijk<br />
de idee van ‘openbare’<br />
bibliotheek op. Het zou echter<br />
nog heel lang duren vooraleer<br />
de termen ‘openbare bibliotheek’<br />
en ‘bibliothèque publique’<br />
hun huidige betekenis<br />
zouden krijgen en deze na de<br />
Tweede Wereldoorlog zouden<br />
uitgroeien tot een instrument<br />
van cultuurspreiding.<br />
De industrialisatie met zijn<br />
nood aan ontwikkelde en<br />
gedisciplineerde arbeiders en<br />
de democratiseringsbewegingen<br />
waarbij de gelijkheid van<br />
alle burgers steeds meer op<br />
het voorplan kwam te staan,<br />
leidden tot de oprichting van<br />
volksbibliotheken. De eerste<br />
volksbibliotheken ontstonden<br />
vanaf 1830 op privé-initiatief<br />
onder impuls van het principe<br />
van vrijheid van vereniging dat<br />
in de grondwet was opgenomen.<br />
De vroegste gemeentelijke<br />
initiatieven zagen het<br />
licht omstreeks de helft van de<br />
negentiende eeuw. Sommige<br />
werden uitgebouwd door de<br />
gemeente zelf, andere met<br />
hun steun: in Andenne (1848);<br />
Veurne (1849); Dendermonde<br />
(1850); Antwerpen (1846);<br />
Sint-Joost-ten-Noode (1858);<br />
Luik (1862) Hognoul (1862);<br />
Jemappes (1862).<br />
De later zogeheten ‘vrije’<br />
openbare bibliotheken werden<br />
enerzijds opgericht omdat de<br />
liberale burgerij de arbeiders<br />
intellectueel en zedelijk wilde<br />
verheffen. Anderzijds lanceerden<br />
de Belgische bisschoppen<br />
Vanaf de ministeriële omzendbrief<br />
van 1862 en nog meer na<br />
de Wet Destrée van 1921 zien<br />
we het aantal openbare bibliotheken<br />
spectaculair toenemen.<br />
Een lijst uit 1907, het jaar<br />
waarvoor de eerste opsomming<br />
van alle bibliotheken<br />
beschikbaar is, repertorieert<br />
1318 volksbibliotheken verspreid<br />
over 807 gemeenten. 2<br />
In 1922 bedraagt het aantal<br />
erkende openbare bibliotheken<br />
1370, maar vanaf dan zal<br />
het in een decennium toenemen<br />
tot 2388 in 1931-32. 3<br />
De ondersteuning van de<br />
openbare bibliotheken<br />
berustte rond 1900 op een<br />
aantal veronderstellingen: (1)<br />
lezen werd gezien als een<br />
onschuldig tijdverdrijf en<br />
moest arbeiders weghouden<br />
van verderfelijke bezigheden<br />
zoals de kroeg; (2)<br />
het gedrukte woord werd<br />
beschouwd als een efficiënt<br />
middel om sociaal en politiek<br />
gedrag te controleren; en (3)<br />
de vrije toegang tot informatie<br />
werd beoordeeld als een<br />
parameter voor het democratisch<br />
gehalte van de overheid.<br />
Openbare bibliotheken boden<br />
zowel ontspannings- als vormende<br />
lectuur aan en werden<br />
gezien als een aanvulling op<br />
het onderwijs. Dit kan in het<br />
begin vaak vrij letterlijk worden<br />
opgevat, doordat heel wat<br />
van de openbare bibliotheken<br />
in aanvang in de gemeentelijke<br />
school waren ondergebracht<br />
“MET<br />
JEUGDAFDELINGEN<br />
WERD IN SOMMIGE<br />
BIBLIOTHEKEN<br />
NA AFLOOP<br />
VAN DE EERSTE<br />
WERELDOORLOG<br />
GEëXPERIMEN-<br />
TEERD, OM DE<br />
‘VERWILDERING’<br />
VAN DE JEUGD<br />
TEGEN TE GAAN.”<br />
en de bibliothecaris de plaatselijke<br />
onderwijzer was.<br />
Omwille van het belang van<br />
de openbare bibliotheken<br />
in de volksverheffing werd<br />
er in België echter weinig of<br />
geen aandacht besteed aan<br />
de behuizing en ging alle<br />
aandacht naar de (zedelijke)<br />
inhoud van de collectie. De<br />
ondersteuning van de federale<br />
overheid bestond in het begin<br />
hoofdzakelijk uit boeken die<br />
aan de erkende bibliotheken<br />
werden toegezonden.<br />
De Wet Destrée uit 1921<br />
spreekt enkel over een “degelijk”<br />
lokaal dat “toegankelijk”<br />
moest zijn. 4 De interpretatie<br />
van de wet werd overgelaten<br />
aan de oprichters van de<br />
openbare bibliotheken.<br />
De vroegere bibliotheek op de Luchtbal.<br />
Meerdere overheidsaanbevelingen<br />
legden er expliciet de<br />
nadruk op dat de huisvesting<br />
niet veel moest kosten en dat<br />
luxe zeker uit den boze was. In<br />
de praktijk werden openbare<br />
bibliotheken veelal ondergebracht<br />
in bestaande ruimtes<br />
die hiervoor werden aangepast.<br />
Gelet op de karige wettelijke<br />
voorschriften voorzien door<br />
de Belgische overheid gaat<br />
de VUB-studie in op de theoretische<br />
behandeling van<br />
openbare bibliotheken binnen<br />
het architecturale denken. 5<br />
Daarnaast gaat aandacht naar<br />
de interpretatie en praktische<br />
toepassing van deze ideeën<br />
door verschillende maatschappelijke<br />
actoren zoals<br />
een architect (1921) 6 , een lesgever<br />
binnen de opleiding<br />
van bibliothecarissen (1923) 7 ,<br />
20 | META 2012 | 9
artikel<br />
een advocaat (1928) 8 en<br />
een bibliotheekinspecteur in<br />
1931. 9 Belangrijkste kenmerk<br />
voor openbare bibliotheken<br />
in de periode 1862-1978 was<br />
dat de bibliotheek ‘openbaar’<br />
was en dus vlot toegankelijk<br />
voor eenieder. Dit betekende<br />
dat ze centraal in de woonkernen<br />
was gelegen en direct<br />
kon betreden worden vanop<br />
straat.<br />
DE BOUW EN<br />
INRICHTING<br />
VAN OPENBARE<br />
BIBLIOTHEKEN<br />
De moderne bibliotheekbouw<br />
werd ingezet met het ideaalplan<br />
voor een bibliotheek van<br />
Leopoldo della Santa uit 1816<br />
waaraan een functioneel denken<br />
aan de grondslag ligt: hij<br />
vertrekt vanuit de drie elementen<br />
die belangrijk zijn voor een<br />
dergelijk gebouw, met name<br />
de boeken, de lezers en de<br />
bibliotheektechnische dienstverlening<br />
waarvoor hij telkens<br />
afzonderlijke ruimtes voorziet.<br />
Ondanks zijn ideaalplan werd<br />
voor algemene bibliotheken<br />
nog lang vastgehouden aan<br />
het type van de zaalbibliotheek<br />
waarbij boeken en lezers<br />
samen met het bibliotheekpersoneel<br />
in dezelfde ruimte<br />
verbleven. Voor de openbare<br />
bibliotheken daarentegen<br />
werd vanaf het begin een<br />
afstand ingebouwd tussen de<br />
boeken en het personeel enerzijds<br />
en de gebruiker van de<br />
boeken, die vreemd is aan de<br />
instelling, anderzijds. Dit vertaalde<br />
zich letterlijk doordat<br />
in de eerste openbare bibliotheken<br />
vanaf het einde van de<br />
negentiende eeuw tot in het<br />
interbellum een beschot met<br />
(uitleen)balie tussen beide<br />
wordt ingebouwd. Een leeszaal<br />
was in aanvang nauwelijks<br />
of niet aan de orde. De<br />
lezer werd enkel toegelaten<br />
tot een wachtzaal en kreeg<br />
de boeken slechts te zien via<br />
het loket waar hem zijn boeken,<br />
gekozen uit een catalogus,<br />
overhandigd worden.<br />
Dit had te maken met de oorspronkelijke<br />
doelgroep van<br />
deze bibliotheken, met name<br />
de arbeidende klasse, die vanuit<br />
een paternalistische visie<br />
niet rijp geacht werd om zelfstandig<br />
zijn lectuur uit te kiezen.<br />
Pas tijdens het interbellum<br />
werd het openkastsysteem<br />
ingevoerd, waarbij de lezers —<br />
nu gezien als alle burgers zonder<br />
onderscheid — zich tussen<br />
de rekken zelf konden bewegen<br />
om onafhankelijk boeken<br />
uit te kiezen. De leeszaal, waar<br />
de gebruiker opzoekingswerk<br />
kon verrichten in algemene<br />
referentiewerken en waar tijdschriften<br />
raadpleegbaar waren,<br />
werd reeds in meerdere bibliotheken,<br />
afhankelijk van de<br />
beschikbare ruimte, gebruikelijk<br />
vanaf de jaren twintig.<br />
Het was een rustige ruimte die<br />
bemeubeld werd met tafels,<br />
stoelen en enkele boekenrekken<br />
voor standaardwerken en<br />
tijdschriften en dagbladen. Ze<br />
werd overvloedig verlicht door<br />
natuurlijk licht dat doorheen<br />
de vele vensters viel. De leeszaal<br />
werd lange tijd aangekleed<br />
met de nodige ‘opvoedkundige’<br />
platen en ‘huiselijk’<br />
opgefrist met groene planten.<br />
Mettertijd, wanneer het<br />
opvoedkundige aspect van<br />
lectuur plaats ruimde voor<br />
de democratische gedachte<br />
aan cultuurparticipatie, zou<br />
de aankleding minder strak<br />
worden. Waar de oppervlakte<br />
beperkt was, werden veelal<br />
stoelen en tafels in de boekenruimte<br />
zelf geplaatst. Die<br />
vermenging van boekenrekken<br />
en leesruimte zou na de<br />
invoering van het openkastsysteem<br />
steeds meer ingang<br />
vinden.<br />
Met jeugdafdelingen werd<br />
in sommige bibliotheken<br />
na afloop van de Eerste<br />
Wereldoorlog geëxperimenteerd,<br />
om de ‘verwildering’<br />
van de jeugd tegen te<br />
gaan. Jongeren en volwassenen<br />
werden als afzonderlijke<br />
doelgroepen beschouwd en<br />
gescheiden in aparte afdelingen<br />
gehouden, meestal met<br />
afzonderlijke ingangen.<br />
Sinds della Santa’s driedelige<br />
indeling — boeken,<br />
De leeszaal van de centrale bibliotheek van de stad in de Blindestraat.<br />
Bron: Bibliotheekgids.<br />
“DE LEESZAAL, WAAR DE GEBRUIKER<br />
OPZOEKINGSWERK KON VERRICHTEN<br />
IN ALGEMENE REFERENTIEWERKEN<br />
EN WAAR TIJDSCHRIFTEN<br />
RAADPLEEGBAAR WAREN, WERD<br />
REEDS IN MEERDERE BIBLIOTHEKEN,<br />
AFHANKELIJK VAN DE BESCHIKBARE<br />
RUIMTE, GEBRUIKELIJK VANAF DE<br />
JAREN TWINTIG.”<br />
lezers en zorg voor boeken<br />
en lezers — was er dus nog<br />
steeds een driedeling maar<br />
het ging nu om verwante<br />
begrippen — materialen,<br />
gebruikers, en de zorg voor<br />
materiaal en gebruikers. Het<br />
bibliotheektechnische beheer<br />
van de openbare bibliotheken<br />
vergde steeds meer afzonderlijke<br />
ruimtes. Waar dit rond<br />
1900 nog een ontsmettingskamer<br />
omvatte, viel deze na<br />
de Tweede Wereldoorlog weg.<br />
Het boekbinden en het catalogiseren<br />
daarentegen zouden<br />
nog decennia lang een essentieel<br />
onderdeel van het bouwprogramma<br />
vormen voor de<br />
zelfstandige bibliotheken. Het<br />
zaaltype werd veelal verlaten<br />
en de inrichting was veel complexer<br />
geworden, ook door de<br />
grotere diversiteit van grafische<br />
materialen en de toenemende<br />
verscheidenheid<br />
inzake dienstverlening. De<br />
openbare bibliotheek was vaak<br />
tot een documentatiecentrum<br />
geworden, waar de ontsluiting<br />
van de informatie een eigen<br />
ruimte in beslag nam.<br />
De aandacht voor de zichtlijnen<br />
die het toezicht moesten<br />
mogelijk maken en zeker<br />
in het begin de diefstal van<br />
boeken moest voorkomen,<br />
is de gehele onderzoeksperiode<br />
belangrijk gebleven.<br />
Ook het comfort inzake verlichting<br />
en verwarming, vaak<br />
vanuit de bekommernis om<br />
de arbeidsomstandigheden<br />
van het bibliotheekpersoneel,<br />
werd cruciaal geacht. Rond de<br />
eeuwwisseling kreeg de hygiene<br />
bijzondere belangstelling.<br />
Toch was de gezelligheid in<br />
de leeszaal eveneens essentieel<br />
opdat de lezer er zich zou<br />
thuis voelen.<br />
META 2012 | 9 | 21
artikel<br />
HET FENOMEEN<br />
VAN OPENBARE<br />
BIBLIOTHEKEN IN<br />
ANTWERPEN<br />
Met een schets van de historische<br />
ontwikkeling van<br />
de openbare bibliotheken<br />
in de provincie Antwerpen<br />
gaat de studie dieper in op<br />
zes openbare bibliotheken uit<br />
het stedelijke bibliotheeknetwerk<br />
van de stad Antwerpen<br />
waarbij de focus ligt op de<br />
bouwfase en/of eerste verbouwingen<br />
ervan. De stad<br />
Antwerpen was immers bij de<br />
eerste lokale overheden die in<br />
1866 zelf een openbare bibliotheek<br />
oprichtte als aanvulling<br />
op de bestaande stedelijke<br />
bibliotheek en vanaf 1911 bijkomende<br />
filialen uitbouwde.<br />
In de eerste nummers van<br />
de Bibliotheekgids, het tijdschrift<br />
van de toenmalige<br />
VVBAD, werd een reeks over<br />
de openbare bibliotheken in<br />
België gestart. Enkel voor de<br />
stad Antwerpen werd echter<br />
effectief een overzicht gepubliceerd,<br />
wellicht onder stimulans<br />
van de drijvende figuren<br />
achter de vereniging. Een<br />
boek van de onderbibliothecaris<br />
A. Moons gaat in 1924 uitgebreid<br />
in op de ontwikkeling<br />
van het fenomeen.<br />
De vroegere openbare bibliotheek op<br />
Zurenborg (gesloten in 2011).<br />
De centrale bibliotheek van de<br />
stad was tussen 1894 en 1970<br />
gevestigd in een gebouw van<br />
twee bouwlagen aan een binnenkoer<br />
in de Blindestraat.<br />
Dit bestaande pand werd<br />
in het begin van de twintigste<br />
eeuw aangepast aan<br />
de behoeften van de bibliotheek.<br />
Zo werd er bijvoorbeeld<br />
in 1916 een tweede verdieping<br />
opgetrokken voor een<br />
grote, ruim verlichte leeszaal<br />
en waren er meerdere afzonderlijke<br />
werkruimtes voor het<br />
“OMWILLE VAN<br />
HET BELANG VAN<br />
DE OPENBARE<br />
BIBLIOTHEKEN<br />
IN DE<br />
VOLKSVERHEFFING<br />
WERD ER IN<br />
BELGIë ECHTER<br />
WEINIG OF GEEN<br />
AANDACHT<br />
BESTEED AAN<br />
DE BEHUIZING<br />
EN GING ALLE<br />
AANDACHT NAAR<br />
DE (ZEDELIJKE)<br />
INHOUD VAN DE<br />
COLLECTIE.”<br />
bibliotheekpersoneel. Omdat<br />
het bibliotheekgebouw achterin<br />
gelegen was, in tegenstelling<br />
tot de wettelijke aanbevelingen,<br />
ging veel aandacht<br />
naar de toegang. De uitstraling<br />
van het strakke gebouw<br />
illustreert het opvoedkundige<br />
aspect dat aan de grondslag<br />
lag van de toenmalige denkwijze<br />
over een openbare<br />
bibliotheek. Het educatieve<br />
werd onderstreept in de aankleding<br />
van de leeszaal die<br />
tegelijkertijd een rustpunt<br />
moest vormen in de drukke<br />
stad.<br />
Het filiaal gelegen aan de<br />
Brederodestraat werd in<br />
dezelfde periode ingericht<br />
in een klas van een gemeentelijke<br />
lagere school die<br />
dateert uit de 19e eeuw en die<br />
gebouwd was in een eclectische<br />
neoclassicistische stijl.<br />
Ook hier was in oorsprong de<br />
lezer gescheiden van de boekencollectie<br />
door een glazen<br />
beschot met loket voor de uitleen.<br />
Voor lichtinval werd overvloedig<br />
gezorgd via een dakkoepel.<br />
Over een afzonderlijke<br />
werkruimte voor de bibliothecaris<br />
bestond bij het uittekenen<br />
van de bouwplannen nog<br />
discussie, maar bij de uitvoering<br />
is deze toch opgenomen.<br />
Sanitair is vanaf het begin aanwezig.<br />
De hoofdbibliotheek van<br />
Hoboken was het eerste<br />
bibliotheekgebouw dat in 1933<br />
specifiek voor deze functie<br />
werd opgericht. Het was een<br />
modernistisch baksteengebouw<br />
van twee bouwlagen<br />
onder een plat dak waarin<br />
de nieuwe materialen beton<br />
en staal werden benut. Beton<br />
werd trouwens ten volle open<br />
en bloot gelaten in de voorgevel<br />
die haast volledig bestond<br />
uit vensters waardoor de<br />
grens tussen binnen en buiten<br />
vervaagde en de bibliotheek<br />
uitnodigend tot op straat<br />
deed uitstralen. De kracht van<br />
het gebouw schuilde eveneens<br />
in het gebruik van de<br />
bouwmaterialen als decoratief<br />
element. Het bouwprogramma<br />
van deze bibliotheek<br />
omvatte naast de toen nog<br />
gebruikelijke wachtzaal voor<br />
de uitleen via een beschot,<br />
eveneens een grote leeszaal<br />
die qua aankleding met houten<br />
meubels, groene planten<br />
en educatieve platen aan de<br />
muur vergelijkbaar was met<br />
deze van de centrale bibliotheek<br />
in de stad. Gaandeweg<br />
zou deze leeszaal eveneens<br />
gebruikt worden voor culturele<br />
activiteiten zoals tentoonstellingen<br />
en voordrachten.<br />
Het filiaal dat in de jaren dertig<br />
in een hoek van het scholencomplex<br />
van de Luchtbal<br />
werd ingericht, bestond<br />
zoals de wetgeving voorzag<br />
uit een volledig zelfstandige<br />
vleugel, direct bereikbaar<br />
vanop straat. De vleugel was<br />
net als de rest van de school<br />
in dezelfde modernistische<br />
bouwstijl opgericht die representatief<br />
was voor het oeuvre<br />
van de toenmalige stadsarchitect<br />
Emiel Van Averbeke. De<br />
gevel liet de typische gele<br />
baksteen, afgeronde hoeken<br />
en horizontale vensterpartijen<br />
zien. Doordat het openkastsysteem<br />
vanaf het begin<br />
in dit filiaal was toegepast,<br />
bestond er wellicht niet langer<br />
een scheiding tussen boeken<br />
en lezers. Ook de bibliothecaris<br />
had zijn werkplaats<br />
in dezelfde ruimte. Dit getuigen<br />
vroegere bibliotheekgebruikers.<br />
Het vermoeden kon<br />
helaas niet wetenschappelijk<br />
gestaafd worden op basis van<br />
literaire of archiefbronnen en<br />
de teruggevonden summiere<br />
bouwplannen van de school<br />
uit de jaren dertig geven nog<br />
een scheiding tussen boekenzaal<br />
en publieksruimte<br />
te zien. Het valt echter sterk<br />
te betwijfelen dat deze plannen<br />
als dusdanig gerealiseerd<br />
werden.<br />
In de wijk Zurenborg werd<br />
in de jaren zestig een compleet<br />
nieuw gebouw opgetrokken<br />
dat berustte op een<br />
betonskelet en waarvan de<br />
voorkant die uitgaf op een<br />
rustig plein, zowat volledig<br />
uit een glasgevel bestond.<br />
De onregelmatige compacte<br />
grondvorm had de stadsarchitect<br />
Ferdinand Peeters en<br />
22 | META 2012 | 9
artikel<br />
de architect H. Moonen creatief<br />
geïnspireerd terwijl de<br />
zichtlijnen toch een volledig<br />
toezicht op de verschillende<br />
ruimtes toelieten. In de plaats<br />
van met volledig gescheiden<br />
bouwlagen te werken, waren<br />
de volwassenen- en jeugdafdeling<br />
iets verzonken in niveau<br />
en werd een afgeronde galerij<br />
langsheen twee gevels opgehangen.<br />
Op deze galerij die via<br />
twee trappen bereikbaar was,<br />
bevond zich een stuk van de<br />
volwassenenafdeling en een<br />
leesruimte met tijdschriftenrekken.<br />
Zowel in het interieur<br />
als in de gevels waren de<br />
bouwmaterialen zoals beton<br />
en baksteen gebruikt als decoratief<br />
element. In het plat dak<br />
zorgden lichtkoepels voor een<br />
ruime en luchtige sfeer.<br />
De hoofdbibliotheek van<br />
Deurne werd in de jaren<br />
zeventig in het centrum<br />
van deze vroegere randgemeente<br />
van de stad gebouwd.<br />
Ondanks het smalle en diep<br />
perceel, creëerde de ontwerper<br />
Jul De Roover een bijzonder<br />
breder ruimteperspectief<br />
door het gebruik van een diagonaalschema<br />
in de balkenstructuur.<br />
Hij trok dit schema<br />
door in de binnenwanden, de<br />
trappenpositie en zelfs in de<br />
opstelling van de boekenrekken<br />
en de balies. Ook hier zien<br />
we dat de voorgevel volledig<br />
bestond uit ramen die als het<br />
ware eenieder uitnodigden om<br />
binnen te treden via de ingangen<br />
die zich bevonden in de<br />
wandelstraat langsheen het<br />
gebouw. Deze wandelstraat<br />
leidde tegelijkertijd naar het<br />
kerkhof erachter.<br />
Verschillende factoren zijn in<br />
de architectuur van de zes<br />
gevalstudies in min of meerdere<br />
mate van toepassing. Zo<br />
leidt de toenemende diversiteit<br />
aan grafische materialen<br />
tot meer gespecialiseerde<br />
ruimtes. Waar de nadruk rond<br />
1900 in hoofdzaak lag op houten<br />
rekken voor de boeken, is<br />
van een mediatheek bijvoorbeeld<br />
eerst na de Tweede<br />
Wereldoorlog sprake. De<br />
visies van de bibliothecaris en<br />
van de architect hebben niet<br />
De bibliotheek van Deurne, volwassenafdeling. Bron: De Sadeleer Sibylle,<br />
Onroerend Erfgoed, Afdeling I&B, team stedelijk oost, 2011.<br />
in elk van de bestudeerde<br />
gevallen een even doorslaggevende<br />
rol gespeeld, maar<br />
vanaf het interbellum zien we<br />
dat de individuele creativiteit<br />
van de laatste toch steeds<br />
meer gewicht in de schaal<br />
gaat leggen. Blijkbaar moest<br />
een openbare bibliotheek,<br />
toen het accent verschoof<br />
van het educatieve naar hetculturele,<br />
niet langer enkel<br />
strakheid, discipline en pure<br />
soberheid uitstralen. Door de<br />
jaren heen werd de architecturale<br />
vormgeving met meer<br />
speelse decoratieve elementen<br />
verrijkt. We zien dat niet<br />
enkel de traditionele bouwstijl<br />
uit de bouwperiode bepalend<br />
is, maar dat ook de creatieve<br />
vrijheid en esthetische visie<br />
van de architect sterk meebepalend<br />
worden. Zeker in de<br />
twee laatste gebouwen is dit<br />
determinerend. Qua bouwprogramma<br />
zien we de toenemende<br />
complexiteit van het<br />
bibliotheekbeheer en de bredere<br />
functie die aan een openbare<br />
bibliotheek door de jaren<br />
heen wordt toegekend, weerspiegeld<br />
in het toenemende<br />
aantal ruimtes waaronder een<br />
al dan niet afzonderlijke leeszaal,<br />
jeugdafdeling, tentoonstellingsruimte…<br />
De aanwezigheid<br />
van een conferentiezaal<br />
in het laatste voorbeeld wijst<br />
op de veranderende visie op<br />
de functie van een openbare<br />
bibliotheek en de integratie<br />
binnen een ruimer cultuurbeleid.<br />
CONCLUSIE<br />
De ontwikkeling van bibliotheken,<br />
en van openbare bibliotheken<br />
in het bijzonder, hebben<br />
cultureel Vlaanderen<br />
gevormd tot wat het vandaag<br />
is. Omwille van hun sociaalculturele<br />
en historische belang<br />
moet het fenomeen dan ook<br />
plaats krijgen in ons collectief<br />
geheugen. Deze studie wilde<br />
bijdragen tot een beter begrip<br />
voor de architecturale waarde<br />
ervan in ons land. In de inventaris<br />
van ons erfgoed 10 staan<br />
enkele, vooral oudere, bibliotheekgebouwen<br />
geregistreerd.<br />
Voor sommige van de bestudeerde<br />
gebouwen ligt een<br />
ontwerp van beschermingsdossier<br />
voor omwille van hun<br />
erfgoedwaarde. Openbare<br />
bibliotheken verdienen echter<br />
meer systematische aandacht<br />
binnen de monumentenzorg.<br />
Anders dreigen sommige<br />
recentere en waardevolle<br />
bibliotheekgebouwen uit ons<br />
erfgoed te verdwijnen.<br />
1 VANHAEVRE Ingrid, Van volksbibliotheek<br />
naar openbare bibliotheek,<br />
Een architectuurhistorisch<br />
onderzoek naar de evolutie van<br />
Antwerpse openbare bibliotheken<br />
in de periode tussen 1862 en<br />
1978, Proeve ingediend voor het<br />
behalen van de graad van Master<br />
in de Kunstwetenschappen en<br />
Archeologie, VUB, Academiejaar<br />
2011-2012.<br />
2 “Liste générale des bibliothèques de<br />
Belgique”, in: LA FONTAINE Henri et<br />
al., Annuaire de la Belgique scientifique,<br />
artistique et littéraire. Services<br />
administratifs, associations, instituts,<br />
musées, archives, bibliothèques,<br />
collections publiques et privées,<br />
enseignement supérieur, documentation,<br />
Brussel, Institut International<br />
de Bibliographie, 1908, p. 223-240.<br />
3 Annuaire Statistique de la Belgique,<br />
Brussel, Ministère de l’Intérieur, jaargangen<br />
van 1885 tot 1932.<br />
4 “Wet van 17 oktober 1921 betreffende<br />
de openbare bibliotheken”,<br />
Belgisch Staatsblad, 19 november<br />
1921, p. 10362-10363.<br />
5 CLOCQUET Louis, Traité<br />
d’architecture. Eléments de<br />
l’architecture. Hygiène. Types<br />
d’édifices. Estétique et composition,<br />
vol. 4, Estétique, Composition et<br />
décoration, Luik, Ch. Béranger, 1901,<br />
p. 289-308.<br />
6 Felixarchief Stad Antwerpen,<br />
621#551, Stad Antwerpen, O.B.,<br />
PERIN A., Bâtiments des bibliothèques<br />
publiques, 1921.<br />
7 VAN MEEL Jan, Openbare<br />
Boekerijen. Vak- en kinderbibliotheken.<br />
Leeszalen, reizende boekerijen.<br />
Handboek voor hunne beheerders<br />
en bibliothecarissen, Antwerpen,<br />
Veritas, 1923.<br />
8 RECHT P., De openbare bibliotheken<br />
in België, Praktische verklaring der<br />
wet van 17 October 1921 ten dienste<br />
van de openbare mandatarissen,<br />
van de gemeenteambtenaars en van<br />
de bibliothecarissen, Brussel, A. De<br />
Boeck, 1928.<br />
9 DEPASSE K., Praktische Gids voor<br />
den Bibliothecaris ten dienste van<br />
de Gemeentebestuurders, van de<br />
Leden der Bestuurscommissies van<br />
openbare gemeentelijke, aangenomen<br />
en vrije Bibliotheken, Brussel,<br />
Labor, 1931.<br />
10 ONROEREND ERFGOED, De<br />
Inventaris van het Bouwkundig<br />
Erfgoed (online). https://inventaris.<br />
onroerenderfgoed.be<br />
META 2012 | 9 | 23
signalement<br />
<br />
<br />
24 | META 2012 | 9<br />
Bibliotheekweek 2012<br />
‘Wie wordt de BIBste van het land?’
signalement<br />
<br />
<br />
De openbare bibliotheek van Roeselare organiseerde een verklede optocht van bib De Vrienschap naar bib Albrecht Rodenbach. Deelnemers kwamen verkleed<br />
als hun favoriete sprookjesfiguur. De tram “Den Terminus” reed op kop. Als een “rattenvanger van Hamelen” lokte hij de stoet mee onder het spelen van oude deuntjes.<br />
De best verklede deelnemers en best verklede groep kregen een prijs.<br />
Tijdens de verwendag van de openbare bibliotheek Sijsele zorgde de folkgroep Klakkebusse voor de ambiance!<br />
Foto’s: PhotoFantasy<br />
META 2012 | 9 | 25
etalage<br />
De Denktank op ArchiveCamp 2012 (vlnr): Ingmar Koch, Luud de Brouwer, Tim de Haan, Petra Schoen, Tom Cobbaert, Chido Houbraken en Christian van der Ven.<br />
Archief 2.0 Denktank<br />
Tom Cobbaert<br />
Archief 2.0 is een community<br />
voor Nederlandse en Vlaamse<br />
archivarissen waar samenwerking<br />
en het delen van kennis<br />
en informatie centraal staan.<br />
De Archief 2.0 Denktank houdt<br />
de motor van deze community<br />
draaiende en zorgt met projecten<br />
en bijeenkomsten voor<br />
nieuwe mogelijkheden om<br />
kennisdeling te bevorderen.<br />
“Deel en heers!” is het motto.<br />
Wanneer werd de Archief 2.0 Denktank<br />
opgericht?<br />
Op 7 juni 2007 richtte Christian van der<br />
Ven, een fervent blogger, een online community<br />
op om met gelijkgestemde collega’s<br />
ideeën en kennis uit te wisselen over<br />
het gebruik van Web 2.0 in archieven. Dat<br />
bleek een onverhoopt succes, met ongeveer<br />
100 leden rond de eerste verjaardag.<br />
Bij een aantal van hen was ondertussen<br />
de ambitie gegroeid om een eigen studiedag<br />
te organiseren. Die werkgroep evolueerde<br />
in het voorjaar van 2009 tot de<br />
Archief 2.0 Denktank.<br />
Welke eigenschappen maken de Denktank<br />
uniek?<br />
Onafhankelijkheid, openheid en ondernemingszin.<br />
In de Denktank zitten medewerkers<br />
van overheidsarchieven, regionaal<br />
historische centra, particuliere<br />
archieven, archiefinspecteurs en -consultants,<br />
bestuursleden van vakorganisaties,<br />
… Die achtergronden, ervaringen en<br />
netwerken zijn heel nuttig, maar vormen<br />
geen belemmering om een onafhankelijke<br />
koers te varen. Iedereen die meewerkt,<br />
doet dit uit een persoonlijk engagement<br />
als archivarissen met een gezamenlijke<br />
passie. Hoewel de community inmiddels<br />
1400 leden telt, wil de Denktank geen<br />
organisatie met een formele structuur<br />
zijn. Voor de financiering van de werking<br />
wordt een beroep gedaan op crowdfunding<br />
en occasionele sponsors. Dit garandeert<br />
de vrijheid om radicaal te kiezen<br />
voor vernieuwing in de sector. Openheid<br />
staat centraal: naar de gebruikers in het<br />
delen van informatie, naar de sector in het<br />
delen van kennis. In 2007 discussieerden<br />
we over blogs en sociale netwerken, in<br />
2012 over open data, linked data en het<br />
semantische web. Andere tools, dezelfde<br />
houding.<br />
Als Archief 2.0 na vijf jaar een succes<br />
is, komt dat niet door het schrijven van<br />
manifesten, maar door het ondernemen.<br />
De Denktank levert niet alleen ideeën, het<br />
pikt ze vooral op en probeert er iets mee<br />
te doen, al dan niet met succes. Want we<br />
leren vooral wanneer we durven mislukken<br />
en als ze gedeeld worden, ook uit de<br />
fouten van anderen.<br />
“ALS ARCHIEF 2.0 NA<br />
VIJF JAAR EEN SUCCES<br />
IS, KOMT DAT NIET<br />
DOOR HET SCHRIJVEN<br />
VAN MANIFESTEN,<br />
MAAR DOOR HET<br />
ONDERNEMEN.”<br />
Op welke verwezenlijkingen zijn jullie<br />
trots?<br />
Iedere geslaagde realisatie is alleen te<br />
danken aan de actieve participatie van<br />
archivarissen in Nederland en Vlaanderen.<br />
Daarom zijn we fier op alle initiatieven<br />
die door of in het kader van Archief 2.0<br />
gelanceerd werden. Een bijzonder actieve<br />
community met meer dan 1300 leden,<br />
waarvan ongeveer 10 procent Vlaming<br />
is. Een wiki voor en door de archiefsector<br />
met honderden lemma’s vakterminologie,<br />
een kaart van archiefinstellingen<br />
en een verzamelplaats voor vertalingen<br />
en standaarden. Een cursustraject voor<br />
het gebruik van Web 2.0-tools die talloze<br />
Nederlandse archivarissen leerde<br />
bloggen en twitteren. Misschien zijn we<br />
nog het meeste trots op de bijeenkomsten<br />
waar effectief kennis werd gedeeld.<br />
De deelname aan de KVAN-dagen en<br />
Informatie aan Zee met eigen sessies. Van<br />
de organisatie van een eigen studiedag in<br />
oktober 2008 tot een ArchiveCamp waar<br />
de deelnemers zelf het dagprogramma<br />
bepalen in oktober 2012. Ten slotte zijn<br />
er ook de speel-en-deelsessies, waar kort<br />
op de bal een workshop over een actueel<br />
thema wordt georganiseerd.<br />
Welke ambities hebben jullie als team<br />
nog?<br />
Ondertussen is Archief 2.0 niet meer<br />
het rebelse clubje van archivarissen van<br />
2007. We mogen echter niet zelfgenoegzaam<br />
worden en aannemen dat een<br />
open houding gemeengoed is geworden<br />
in de archiefsector. De ambitie van de<br />
Denktank blijft dus onveranderd het ijveren<br />
voor openheid van informatie, kennisdeling<br />
en samenwerking. Eén concrete<br />
ambitie is het streven naar een actievere<br />
Vlaamse inbreng in Archief 2.0.<br />
26 | META 2012 | 9
inzet<br />
Chris Vandenbroucke:<br />
“Meer dan ooit hebben we de<br />
jeugd nodig”<br />
Hoe ben je in de bibliotheeksector<br />
beland?<br />
Als licentiaat Germaanse Filologie arriveer<br />
je meestal in het onderwijs maar daar had<br />
ik niet al te veel zin in. De stad Kortrijk<br />
zocht personeel voor haar bibliotheek<br />
en toeval of niet, viel de brief dat ik daar<br />
mocht beginnen op dezelfde dag in de<br />
bus als een brief van het college waar ik<br />
gestudeerd had, voor ook daar een fulltime<br />
positie. Hoewel de overheid minder<br />
betaalde, was mijn keuze vlug gemaakt.<br />
En na meer dan dertig jaar nog altijd zonder<br />
spijt.<br />
Hoe lang ben je al actief binnen de<br />
VVBAD? En wat was je motivatie om lid<br />
te worden?<br />
Vier jaar geleden mailde de toenmalige<br />
voorzitter naar alle muziekbibliothecarissen<br />
met de vraag om vers bloed om<br />
hun werkgroep nieuw leven in te blazen.<br />
Als een van de grootste muziekafdelingen<br />
in Vlaanderen vond ik niet dat<br />
Kortrijk mocht ontbreken in het Vlaams<br />
beleid. Ik antwoordde dat ik het een kans<br />
wilde geven maar niet kon beloven dat ik<br />
een blijver zou zijn, omdat ik al in zo veel<br />
werkgroepen zat. Het hing af van de drive<br />
van de groep. En dat viel heel erg goed<br />
mee: een dynamische groep waar ik me<br />
nog altijd goed in thuis voel en met de<br />
bedoeling zowel de bedreigingen als de<br />
mogelijkheden van onze sector duidelijk<br />
te maken aan al onze collega’s.<br />
Welk thema ligt je nauw aan het hart?<br />
De toekomst van de muziekafdeling<br />
natuurlijk. Ik wil per se niet meedoen aan<br />
het doemdenken dat de cd zal verdwijnen<br />
en dat we dan ‘geen werk meer zullen<br />
hebben’. Onze ervaring, onze expertise<br />
biedt zo’n grote meerwaarde tegen het<br />
internetoerwoud dat wij als ervaringsdeskundigen<br />
gidsen moeten worden in<br />
het inderdaad snel evoluerende medialandschap.<br />
We mogen niet vies zijn van<br />
de woorden tablet, apps, communities, ...<br />
Integendeel, we moeten daarop inspelen<br />
en liefst niet te lang wachten want de evolutie<br />
gaat sneller en sneller.<br />
“IK WIL NIET<br />
MEEDOEN AAN HET<br />
DOEMDENKEN DAT DE<br />
CD ZAL VERDWIJNEN<br />
EN DAT WE DAN<br />
‘GEEN WERK MEER<br />
ZULLEN HEBBEN’.”<br />
Chris vandenbroucke is sinds 1997 verantwoordelijke<br />
voor Beeld & Geluid in de<br />
openbare bibliotheek van Kortrijk. In zijn<br />
vrije tijd houdt Chris zich bezig met het<br />
recenseren van thrillers en Engelse literaire<br />
romans voor Biblion en De Leeswolf.<br />
Zijn vakantie brengt Chris altijd met de<br />
rugzak door, liefst in zo ver mogelijke<br />
landen.<br />
Hoe heb je de BADsector zien evolueren?<br />
Kort samengevat: van een historicusbibliothecaris<br />
met een stofkiel naar een<br />
manager. De bibliotheek verandert van<br />
een gesloten bastion in een open ontmoetingsplaats,<br />
van een suffe bedoening<br />
naar een leuke ontmoetingsplaats.<br />
Deze verandering gaat gepaard met veel<br />
onvrede, en aanpassingsproblemen maar<br />
dat mag ons niet tegenhouden. We moeten<br />
de vinger aan de pols houden zodat<br />
de perceptie van de jeugd tegenover de<br />
sector verandert van een verplicht nummertje<br />
naar één van de dingen die ze met<br />
veel plezier doen.<br />
Wat is de meest voorkomende misvatting<br />
over je jobinhoud wanneer je mensen<br />
vertelt dat je werkt in een bibliotheek?<br />
Vroeger hoorde je wel eens mensen<br />
denk en dat je in een bib alleen maar boeken<br />
moest lezen. Gelukkig is dat nu nog<br />
een weinig voorkomende opmerking en<br />
sta ik nog hele dagen verwonderd over<br />
het plezier dat wij hen bieden. Omdat we<br />
in onze basisfilosofie hebben ingeschreven<br />
dat de klantgerichtheid hoe langer<br />
hoe belangrijker wordt, ondervind ik nog<br />
dagelijks hoe blij mensen zijn dat ze naar<br />
de bibliotheek mogen komen. En hoeveel<br />
mensen jaloers zijn op onze job. “Dat<br />
moet hier leuk werken zijn”. Tja, je maakt<br />
het zo leuk als je zelf wil natuurlijk. Maar<br />
na drieëndertig jaar, kan ik de dagen dat<br />
ik met tegenzin ben komen werken, op<br />
mijn één hand tellen.<br />
Wat raad je jonge mensen in de sector<br />
aan?<br />
Probeer je kennis van de nieuwe technologieën<br />
en sociale media over te breng en<br />
naar je leidinggevenden, want die zijn<br />
er gewoonlijk nog niet zo goed in thuis.<br />
Meer dan ooit hebben we de jeugd nodig<br />
met frisse ideeën die anders zijn dan die<br />
van ons, ervaren ratten, en waarmee we<br />
samen aan de bibliotheek van de toekomst<br />
kunnen werken.<br />
META 2012 | 9 | 27
over de grens<br />
http://icar-us.eu/<br />
ICARUS<br />
The International Centre<br />
for Archival Research<br />
Karl Heinz<br />
Met dank aan Tom Cobbaert<br />
Sinds een paar jaar zie je in ieder aspect<br />
van het dagelijkse leven ontwikkelingen<br />
die we ondertussen een ‘digitale revolutie’<br />
mogen noemen. De archiefsector is daar<br />
geen uitzondering op en wanneer we het<br />
werkprofiel van de archivaris en de kerntaken<br />
van archieven bekijken, kunnen we<br />
ook daar dynamische veranderingen vaststellen.<br />
In vergelijking met de situatie 25<br />
jaar geleden worden archieven en archivarissen<br />
vandaag geconfronteerd met<br />
een enorme variatie aan nieuwe uitdagingen<br />
die symptomatisch zijn voor een<br />
evoluerende maatschappij in het begin<br />
van de 21e eeuw.<br />
Een aantal van die uitdagingen in het digitale<br />
tijdperk zijn de aanwezigheid van<br />
archieven op internet, de ontwikkeling en<br />
implementatie van standaarden, de digitale<br />
verwerking van archiefmateriaal en<br />
een gebruiksvriendelijke online beschikbaarheid<br />
daarvan. De breder maatschappelijke<br />
uitdagingen zijn de noodzakelijke<br />
reorganisatie van personeel en financiële<br />
middelen, de aanvaarding van de gebruikers<br />
als nieuwe potentiële partners en de<br />
verwerving van nieuwe externe bronnen.<br />
Deze opsomming kan nog verder doorlopen<br />
en is ver van volledig. Omwille van<br />
de indrukwekkende overvloed aan nieuwe<br />
taken en activiteiten is het niet verrassend<br />
dat er wereldwijd archivarissen bezorgd<br />
en soms ongerust tegen deze uitdagingen<br />
aankijken.<br />
Zich bewust van deze situatie wou<br />
ICARUS bij haar oprichting in 2008<br />
een platform bieden voor alle archiefinstellingen<br />
om komaf te maken met een<br />
overheersende isolatie door het in contact<br />
komen met andere partners en hun ervaringen<br />
en kennis uit te wisselen. ICARUS<br />
is een vereniging onder Oostenrijkse wet<br />
met zetel in Wenen en georganiseerd als<br />
een non-profitorganisatie zonder lidgeld.<br />
ICARUS is gebaseerd op drie pijlers die<br />
we omschrijven als complementariteit,<br />
synergie en activiteit. Deze drie aspecten<br />
van ICARUS willen we even verduidelijken:<br />
COMPLEMENTARITEIT<br />
In antwoord op de eerder genoemde uitdagingen<br />
merkten we in de voorbije jaren<br />
talrijke strategieën op die worden ontwikkeld<br />
door verschillende instanties op<br />
alle niveau’s. Zo heeft de Internationale<br />
Raad voor Archieven (ICA – www.ica.<br />
org) verschillende programma’s met als<br />
doel de activiteiten van archieven wereldwijd<br />
te coördineren. Op Europees niveau<br />
proberen initiatieven zoals Europeana<br />
(www.europeana.eu) en de oprichting<br />
van Archival Portal Europe (APE – www.<br />
archivesportaleurope.eu) het Europese<br />
erfgoed virtueel samen te brengen. In<br />
vele landen volgt ieder staats- of nationaal<br />
archief min of meer specifieke richtlijnen<br />
en ook provinciale, regionale en<br />
gemeentelijke archieven hebben meestal<br />
een eigen manier ontwikkeld om de noodzakelijk<br />
wijzigingen op te vangen.<br />
ICARUS wil niet concurreren met deze<br />
bestaande initiatieven en programma’s,<br />
maar wil aanvullend, d.w.z. complementair<br />
met deze, werken en zich positioneren<br />
als een passend puzzelstukje door de<br />
voornoemde initiatieven te verbinden en<br />
te ondersteunen.<br />
SyNERGIEëN<br />
Archieven hebben vaak te maken met<br />
identieke of op zijn minst zeer gelijkaardige<br />
problemen, bijvoorbeeld de online<br />
presentatie van archiefstukken gebaseerd<br />
op internationale standaarden of het vinden<br />
van alternatieve manieren om digitaliseringsprojecten<br />
te financieren. Met<br />
behulp van het platform komen instellingen<br />
in contact met elkaar en leren vaak<br />
dat er reeds oplossingen beschikbaar zijn<br />
die met een paar aanpassingen hun eigen<br />
noden kunnen beantwoorden. In het geval<br />
er geen afdoende oplossingen beschikbaar<br />
zijn, kunnen archieven hun krachten<br />
bundelen om een oplossing te vinden en<br />
op die manier de last samen te dragen.<br />
Het is niet nodig om het wiel opnieuw uit<br />
te vinden of als eenzame strijder dezelfde<br />
fouten te maken die anderen ervoor al<br />
eens gemaakt hebben.<br />
ACTIVITEIT<br />
Het derde principe van ICARUS is gebaseerd<br />
op het verzoek om zo nuttig en<br />
effectief mogelijk te zijn voor de deelnemende<br />
partners. Dat betekent dat alle<br />
ICARUS-activiteiten resultaatgericht zijn<br />
met het doel concrete aanbiedingen en<br />
oplossingen te ontwikkelen. De waaier<br />
van activiteiten is vrij uitgebreid met<br />
onder andere de voortdurende opstart<br />
van nieuwe projecten die de belangen van<br />
een grote groep partners samen brengen,<br />
de gepaste subsidiemogelijkheden<br />
vinden in het bos van Europese beurzen,<br />
tweejaarlijkse bijeenkomsten, lezingen<br />
28 | META 2012 | 9
over de grens<br />
en workshops (ICARUS@work, ICARUSlectures,<br />
ICARUS4knowledge), het beheer<br />
van verschillende online portalen voor de<br />
publicatie van archiefmateriaal of specifieke<br />
technische ondersteuning bij digitaliseringsprojecten.<br />
Rekening houdend<br />
met het feit dat het reizen naar bijeenkomsten<br />
en conferenties te duur kan zijn<br />
voor veel archivarissen biedt ICARUS<br />
eveneens ondersteuning aan met het<br />
Mobility Grant Programma en geeft zo<br />
ambitieuze partners de kans om bijeenkomsten<br />
bij te wonen.<br />
archiefbestanden. Dit levert meer dan<br />
500.000 digitale afbeeldingen op.<br />
nieuwe mogelijkheden op het vlak lokaal<br />
en regionaal historisch onderzoek, de ontdekking<br />
van internationale historische<br />
correlaties of nieuwe didactische methodes<br />
voor universitair onderwijs in paleografie<br />
en oorkondenleer.<br />
MATRICULA<br />
Een ander portaal dat beheerd wordt<br />
door ICARUS is Matricula (www.matricula-online.eu),<br />
een internationaal platform<br />
voor kerkregisters, één van de<br />
voornaamste bronnen voor genealogisch<br />
onderzoek. Op dit moment zijn er gegevens<br />
van 1800 parochies uit vier bisdommen<br />
(Passau, Linz, St. Pölten en Wenen)<br />
of 27.000 delen met 4,4 miljoen pagina’s<br />
online beschikbaar. Deze gegevens zijn<br />
gratis beschikbaar en maken gebruik van<br />
algemeen aanvaarde archivistische standaarden.<br />
Matricula is een open systeem,<br />
dat, indien nodig, makkelijk kan uitgebreid<br />
worden over de confessionele grenzen<br />
heen en op dit moment reeds klaar is<br />
voor katholieke, protestantse, orthodoxe<br />
en joodse geloofstradities.<br />
De Icarus-leden op de tweejaarlijkse bijeenkomst 2012 in Einsiedeln.<br />
PORTALEN EN PROjECTEN<br />
Bij wijze van voorbeeld stellen we graag<br />
twee digitale portalen voor.<br />
MONASTERIUM<br />
Het Monasterium portal (www.monasterium.net)<br />
bestaat de grootste databank<br />
in zijn soort ter wereld (Monasterium<br />
Collaborative Archive), en maakt meer<br />
dan 250.000 middeleeuwse en vroegmoderne<br />
charters beschikbaar. Gestart in<br />
2002 als een pilootproject dat zich geografisch<br />
beperkte tot de abdijcharters van<br />
Oostenrijkse federale deelstaat Neder-<br />
Oostenrijk, bevat Monasterium vandaag<br />
charters van 11 landen uit meer dan 450<br />
Monasterium houdt vast aan de principes<br />
van Web 2.0 door open en vrije toegang<br />
te garanderen tot het archiefmateriaal<br />
en de mogelijkheid te bieden tot<br />
een collaboratieve bijdrage door iedere<br />
geregistreerde gebruiker. MOM-CA omvat<br />
daarvoor een tool voor online bewerking<br />
volgens de noden en standaarden<br />
van wetenschappelijke oorkondenbeschrijving.<br />
De gegevens worden geregistreerd<br />
volgens de XML standaard van het<br />
Charters Encoding Initiative (CEI – www.<br />
cei.uni-muenchen.de) gebaseerd op de<br />
TEI standaard. Deze tool maakt het voor<br />
gebruikers mogelijk om delen van de tekst<br />
semantisch aan te duiden en vervolgens<br />
informatie bij de brontekst te plaatsen. Er<br />
kan ook getagd worden in XML op basis<br />
van inhoud (opsteller, plaatsnamen, persoonsnamen,<br />
datering, citaten, nummering<br />
etc.), fysieke omschrijving (regeleindes,<br />
schrijfwijzes, beschadigingen etc.)<br />
en formele structuur (arenga, narratio,<br />
dispositio, corroboratio etc.) van de oorkonde.<br />
Een dergelijk grote online beschikbaarstelling<br />
opent een grote waaier aan<br />
Vandaag neemt ICARUS deel aan verschillende<br />
Europees gesubsidieerde projecten,<br />
meestal geïnitieerd vanuit het<br />
platform, die allemaal te maken hebben<br />
met het digitaliseren van archiefdocumenten<br />
en de bescherming van cultureel<br />
erfgoed. Een aantal van deze projecten<br />
zijn European network on Archival<br />
Cooperation (ENArC - www.enarc.<br />
icar-us.eu), Archives Portal Europe – network<br />
of eXcellence (APEx - www.archivesportaleurope.eu),<br />
Crossborder Archives<br />
(CrArc) en het project Men and books<br />
(www.menandbooks.icar-us.eu).<br />
De resultaten, sinds de oprichting van<br />
ICARUS, samenvattend kan men zonder<br />
twijfel stellen dat het delen van eigen kennis,<br />
ervaring, contacten en inzichten met<br />
anderen in een netwerk een verrijking is<br />
van het eigen potentieel en absoluut bijdraagt<br />
tot het verwezenlijken van onze<br />
taken in het begin van een digitaal tijdperk.<br />
META 2012 | 9 | 29
trend<br />
Redt de makerspace de<br />
openbare bibliotheek?<br />
Rien Emmery<br />
Technologische vooruitgang krijgt vaak het verwijt dat het de wereld kouder maakt. De digitale<br />
revolutie zou mensen virtueel verbinden, maar ook sociaal isoleren. Ontegensprekelijk bedreigt<br />
ze ook het papieren boek en de klassieke rol van de openbare bibliotheek. In de bestaande<br />
mediatheken zit bovendien “iedereen naar zijn eigen toestelletje te staren”, naar de woorden<br />
van een bibliothecaris in het vorige META-nummer. Makerspaces hopen deze clichés te ontkrachten,<br />
maar kunnen ze ook de bib redden?<br />
Timelab (Gent), FabLab.<br />
iMAL (Brussel),<br />
BUDA::lab (Kortrijk),<br />
FabLab Genk. De voorbije<br />
jaren schieten in<br />
verschillende Vlaamse<br />
steden zogenaamde<br />
makerspaces als paddenstoelen<br />
uit de grond.<br />
Makerspaces, fab labs, en<br />
de onheilspellender klinkende<br />
varianten hackerspaces<br />
of hacklabs: het<br />
zijn plaatsen waar mensen<br />
met een gemeenschappelijke<br />
interesse in<br />
informatica, technologie,<br />
kunst of andere creatieve<br />
disciplines elkaar ontmoeten, kennis en<br />
expertise uitwisselen en samenwerken.<br />
Deze innovatieve laboratoria hebben<br />
de bedoeling om individuele creativiteit<br />
om te buigen naar gedeelde kennis<br />
en gemeenschappelijke praktische<br />
expertise. Ze kaderen in de opkomst van<br />
de “maker”-subcultuur, een eigentijdse<br />
technologische versie van de ambachtelijke<br />
do-it-yourself-beweging (DIY). De<br />
meeste ruimtes voorzien een combinatie<br />
van opensourcesoftware (vaak autonoom<br />
ontwikkeld in hacklabs) en computergestuurde<br />
opensourcehardware die niet in<br />
massaproductie bestaat, zoals lasercutters<br />
en 3D-printers. Over de hele wereld<br />
bestaan al meer dan duizend makerspaces<br />
— soms binnen scholen of universiteiten,<br />
soms gefinancierd met gemeenschapsgeld,<br />
soms privaat gefinancierd<br />
door lidgelden of crowdfunding. Dat de<br />
populariteit groeit, blijkt nog het best uit<br />
de commercialisering van het concept<br />
door de Amerikaanse keten TechShops.<br />
De keynote op de recentste virtuele<br />
conferentie van de American Library<br />
Association droeg als titel ‘What’s a<br />
Makerspace and Why Should Libraries<br />
Een makerspace in de bibliotheek van Milwaukee (USA).<br />
Care?’. Er is weinig discussie over het feit<br />
dat de experimentele kennisverwerving<br />
in makerspaces wonderwel aansluit bij de<br />
trend naar meer praktijkgericht onderwijs,<br />
inspelend op de bestaande interesses en<br />
affiniteiten van studenten. Bovendien valt<br />
steeds vaker te horen dat de globalisering<br />
ervoor zorgt dat ondernemerschap, creativiteit<br />
en innovatie de nieuwe fundamenten<br />
worden van onze toekomstige high-tech<br />
economie. School-, hogeschool- en universiteitsbibliotheken<br />
lijken dan ook logische<br />
plekken om makerspaces te integreren.<br />
Maar horen zoemende 3D-printers ook<br />
thuis in de openbare bibliotheek? Het<br />
Public Library Manifesto van UNESCO<br />
definieert die bibs als democratiserende<br />
voorzieningen die informatie leveren<br />
om alle burgers in staat te stellen een<br />
actieve rol te spelen in de samenleving.<br />
Boeken waren eeuwenlang de belangrijkste<br />
instrumenten van kennisverwerving,<br />
maar de informatie die ze bevatten<br />
is in toenemende mate digitaal of online<br />
beschikbaar. Als de kennisnoden van het<br />
publiek veranderen, moet de bibliotheek<br />
daar op inspelen om ook in de toekomst<br />
dat doel te bereiken.<br />
PARTNERSCHAPPEN<br />
Openbare bibliotheken<br />
kunnen, gezien het<br />
voortschrijdende succes<br />
van e-books en digitalisering,<br />
in de toekomst<br />
mogelijk ruimte creëren<br />
voor een democratiserende<br />
makerspace. Veel<br />
meer dan een kamer,<br />
een annex of zelfs een<br />
container op de parking<br />
is niet nodig. Een optie<br />
zijn ook partnerschappen<br />
met onafhankelijke<br />
makerspaces op zoek<br />
naar geschikte ruimte,<br />
want labs hebben nood<br />
aan een eigen DIY-bibliotheek. Indien<br />
3D-prints nog een stap te ver zijn, kunnen<br />
openbare bibliotheken mogelijk toch<br />
makerspaces opstarten die dichter aanleunen<br />
bij hun gevestigde kernactiviteit:<br />
creatief schrijven, illustratie, druktechnieken<br />
of boekrenovatie. Amerikaanse<br />
openbare bibliotheken die het concept<br />
omarmd hebben, hopen uit een aandeel<br />
in de verkoop van de creatieve output<br />
die onder hun dak tot stand komt zelfs<br />
nieuwe inkomsten te genereren.<br />
De drempels van de huidige makerspaces<br />
in Vlaanderen, veelal geïntegreerd binnen<br />
hogere onderwijsinstellingen en ‘elitaire’<br />
kunstencentra, zijn veel hoger dan die van<br />
de gemeentelijke bib. Ook commerciële<br />
TechShops zouden slechts het segment<br />
van de bevolking bereiken dat over voldoende<br />
letterlijk, sociaal en intellectueel<br />
kapitaal beschikt. Het lijkt erop dat openbare<br />
bibliotheken met makerspaces een<br />
valabel alternatief voorhanden hebben<br />
om hun maatschappelijke informatieopdracht<br />
te blijven vervullen, en hun toekomstige<br />
relevantie te verzekeren.<br />
Foto: Pete Prodoehl. www.flickr.com/photos/raster/.<br />
30 | META 2012 | 9
het Cijfer / het Plan<br />
14,3<br />
ArchiefWiki:<br />
vijf jaar<br />
onderweg<br />
Erfgoeddag is het jaarlijkse evenement<br />
waarbij het cultureel erfgoed in<br />
Vlaanderen en Brussel centraal staat.<br />
Erfgoedwerkers en -organisaties laten<br />
zich van hun allerbeste kant bewonderen<br />
en tonen wat er allemaal bij erfgoedzorg<br />
komt kijken. Erfgoeddag 2012 was met<br />
het thema ‘Helden’ een recordeditie. Meer<br />
dan 500 organisaties presenteerden een<br />
veelkleurige waaier van meer dan 800<br />
activiteiten.<br />
De grootste groep deelnemende erfgoedorganisaties<br />
aan Erfgoeddag 2012<br />
waren de musea. Met 37,3 procent zijn ze<br />
de best vertegenwoordigde groep. De<br />
musea worden op de voet gevolgd door<br />
de lokale erfgoedverenigingen met 33,2<br />
procent. De archieven, erfgoedbibliotheken<br />
en documentatiecentra staan op een<br />
mooie derde plaats met 14,3 procent.<br />
Wellicht zal er naar aanleiding van<br />
Erfgoeddag 2013 opnieuw hevig gestreden<br />
worden om de eervolle eerste plaats.<br />
Deze dertiende editie vindt plaats op zondag<br />
21 april 2013 en heeft als thema ‘Stop<br />
de tijd!’ Een thema waarmee opnieuw<br />
iedereen uit de erfgoedsector aan de<br />
slag kan. Erfgoedwerkers proberen door<br />
hun inzet de immer knagende tand des<br />
tijds zo goed en zo kwaad mogelijk een<br />
halt toe te roepen. Het is immers bij de<br />
zorg en de ontsluiting van élke vorm van<br />
cultureel erfgoed essentieel om doordacht<br />
te werk te gaan op het gebied van<br />
behoud en beheer. Deze editie focust op<br />
het grotendeels onzichtbare werk achter<br />
de schermen. Daarnaast is er vanzelfsprekend<br />
ook aandacht voor de ruimere invulling<br />
van het begrip ‘tijd’.<br />
Leen Breyne<br />
> voor meer informatie, surf naar http://www.erfgoeddag.be.<br />
In oktober 2012 blies de ArchiefWiki (http://www.archiefwiki.<br />
org) vijf kaarsjes uit. Op Informatie 2007 in Gent raakten drie<br />
archivarissen — twee Nederlanders en een Vlaming — aan de<br />
praat. Eén van de ideeën die uit die discussie voortkwamen, was<br />
een wiki waar alle informatiebronnen voor archivarissen verzameld<br />
en gedeeld zouden worden. Een paar weken later stond<br />
een wiki online met de Archiefterminologie voor Nederland en<br />
Vlaanderen, wat niet op gejuich werd onthaald bij de organisatie<br />
die de auteursrechten had. Stilaan groeide toch het inzicht<br />
dat een digitale en publiek beschikbare vakterminologie voor<br />
het veld een meerwaarde vormt. In het voorjaar van 2009 kon<br />
de ArchiefWiki een flitsende doorstart nemen.<br />
Het doel van de ArchiefWiki bleef in de voorbije jaren ongewijzigd:<br />
het digitaliseren van archivistische informatiebronnen<br />
tot open content voor archivarissen en archiefgebruikers, deze<br />
informatiebronnen dynamiseren en actualiseren door het ontwikkelen<br />
van een digitaal referentiepunt, en het promoten van<br />
het gebruik van wiki’s als tool in de archiefsector. Het eerste project<br />
was een integraal digitaal overzicht van archiefterminologie.<br />
Op dit moment telt de categorie Terminologie zo’n 690 lemma’s<br />
uit een dozijn bronnen; nog een vijftal bijkomende staan op<br />
het programma. Ook een koppeling met buitenlandse terminologieën<br />
en een verrijking met illustratiemateriaal zijn gepland.<br />
Een ander project is de opbouw van een actueel en verrijkt overzicht<br />
van alle archieven en archieforganisaties in Nederland. Om<br />
antwoord te bieden op verschillende vragen voor hergebruik<br />
(GenealogieOnline, OnsDNA, APEx etc) en de eigen bezorgdheid<br />
rond standaardisering en uitwisselbaarheid, startte dit jaar<br />
het semantiseren van de ArchiefWiki. De klassieke wiki-artikels<br />
zijn vaak niet meer dan platte tekst, met elkaar verbonden via<br />
hyperlinks, nogal beperkt doorzoekbaar en niet ideaal voor het<br />
beheer(sen) van structurele data. Een gesemantiseerde wiki laat<br />
daarentegen toe om complexe zoekvragen te stellen, automatisch<br />
lijsten en kaarten te genereren, de datastructuur te standaardiseren,<br />
hergebruik te faciliteren en bestaande vocabularies<br />
te integreren. Het semantiseren kan voor een groot deel automatisch,<br />
maar toch vereisen veel artikels nog altijd een manuele<br />
bewerking. Uiteindelijk hopen we in juni 2013 in volledig gesemantiseerde<br />
ArchiefWiki 3.0 aan te bieden.<br />
De kracht van een community-product als ArchiefWiki is dat<br />
iedereen kan meehelpen zoals hij wil — door het actueel houden<br />
van de informatie over het eigen archief, door uit interesse<br />
de terminologie aan te vullen, of door gezellig in groep data in<br />
te voeren op de Inklopdagen.<br />
Tom Cobbaert<br />
> voor meer informatie over de archiefwiki kan je terecht op http://www.archief20.<br />
org/group/archiefwiki of info@archiefwiki.org.<br />
META 2012 | 9 | 31
ib web awards<br />
De Vlaamse Bib Web Awards 2012<br />
“Er waait echt een nieuwe,<br />
frisse wind door de<br />
bibliotheeksector”<br />
Op 10 december 2012 reikt de Bibliotheekschool van Gent voor de 2e keer de Vlaamse Bib<br />
Web Awards uit. Dit zijn awards voor verdienstelijke websites en -toepassingen die uitgaan<br />
van de Vlaamse bibliotheek-, documentatie- en informatiesector. Een aantal cursisten van het<br />
graduaat BDI-kunde selecteerde onder leiding van Eva Simon voor tien categorieën telkens<br />
circa tien genomineerden. META sprak met de studenten Els DeSmet, Kimberley Dhondt en<br />
Tim Merckx en laat ook een aantal oud-winnaars aan het woord.<br />
Waarom engageerden jullie zich voor de organisatie van de<br />
Bib Web Awards?<br />
tim: Na het succes en de positieve reacties in 2010 mocht een<br />
tweede editie van de Bib Web Awards niet uitblijven. Als je de<br />
nominaties naast elkaar legt, krijg je een goed beeld van waar de<br />
sector de voorbije twee jaar op het web mee bezig geweest is.<br />
kimberley: Het leek me een unieke ervaring om een evenement<br />
zoals de Bib Web Awards mee te organiseren, ook omdat je er<br />
nieuwe mensen en organisaties uit de bibliotheek- en documentatiewereld<br />
door leert kennen.<br />
els: Bij de eerste editie in 2010 studeerde ik nog niet aan de<br />
bibliotheekschool. Uit het verslag in META leerde ik twee dingen.<br />
Eén: er waait echt een nieuwe, frisse wind door de bibliotheeksector.<br />
En twee: dit wil ik van dichtbij meemaken. Voor<br />
mijn eerste stageplaats ben ik trouwens gaan aankloppen bij<br />
de Kortrijkse bib, net omdat ze bij de Bib Web Awards verschillende<br />
prijzen binnenhaalde.<br />
Vinden jullie het belangrijk dat bibliotheken zich engageren<br />
in het gebruik van sociale media en andere webtoepassingen?<br />
kimberley: Zeker en vast! Je hoort overal doemverhalen dat<br />
internet de bibliotheek overbodig maakt. Bibliotheken en internet<br />
lijken wel gezworen vijanden. Maar de genomineerden van<br />
de Bib Web Awards laten zien dat het ook anders kan.<br />
tim: Computers, internet, Facebook, iPad,… het hoort voor velen<br />
bij het dagelijkse leven. Daarom is het een must dat bibliotheken<br />
zich hierin engageren.<br />
els: Voor veel informatie geldt internet ondertussen als een primaire<br />
bron. Als bibliotheken hun rol als informatiebemiddelaar<br />
willen waarmaken, moeten ze dus ook op het web zichtbaar zijn.<br />
Bibliotheekgebruikers verwachten van hun bib ook een andere,<br />
meer betrokken en open manier van communiceren. Nu zowat<br />
de helft van de Belgen een Facebook-account heeft, is het evident<br />
dat de bibliotheken daar ook van zich laten horen. En je<br />
merkt dat veel bibliotheken ondertussen de juiste toon hebben<br />
gevonden om met hun bezoekers virtueel te ‘socializen’.<br />
Hoe liepen de voorbereidingen van deze tweede editie?<br />
kimberley: Eva Simon, de docente van het vak waarin we aan<br />
de Bib Web Awards werken, is in het voorjaar van 2012 met<br />
de voorbereiding begonnen. Onze allereerste klassikale bijeenkomst<br />
dateert van 13 september. Het moeilijkste werk voor ons<br />
was: de genomineerden selecteren. We streefden naar een tiental<br />
genomineerden per categorie. Dan moet je keuzes maken.<br />
Maar het eindresultaat mag er zijn. De uiteindelijke genomineerden<br />
zijn absoluut aan elkaar gewaagd.<br />
els: Eén bekommernis was toch wel of we geen waardevolle<br />
initiatieven over het hoofd zouden zien. Daarom lanceerde Eva<br />
een oproep voor suggesties. We ontvingen er een vijftiental.<br />
Per categorie speurden daarna één of twee cursisten internet<br />
af naar de tien meest markante projecten. Een andere cursist<br />
schreef daar dan een tegenrapport bij. De uiteindelijke beslissing<br />
over de nominaties viel in de les.<br />
tim: Eens de websurvey online stond, ging het ongelooflijk snel.<br />
Na amper vier dagen telden we al 2000 stemmen. Bij de vorige<br />
editie is dat aantal pas bereikt na twee weken. Het wordt dus<br />
een knaller van een editie!<br />
Is de sector op het vlak van webgebruik veel veranderd tegenover<br />
de vorige editie?<br />
tim: Het is opvallend hoeveel er in de sector op twee jaar tijd<br />
is gebeurd. Online is er veel verbeterd en veranderd. Sommige<br />
dingen bestaan niet meer. Andere zijn in de plaats gekomen.<br />
Sociale media zijn vluchtig. Toch zijn daar ook vaste waarden<br />
ontstaan. Uiteraard was de sector twee jaar geleden al actief<br />
op het web, maar de efficiëntie waarmee is gestegen. Als je de<br />
nominaties van dit jaar bekijkt, zie je dat er veel mooie, originele<br />
en creatieve ideeën tussen zitten.<br />
kimberley: Ik heb de indruk dat niet alleen meer bibliotheken,<br />
maar ook archieven en andere documentatiecentra de weg naar<br />
internet en de sociale media hebben gevonden. Er zijn deze editie<br />
dan ook heel wat nieuwe genomineerden. Daarnaast zijn er<br />
ook bibliotheken uit de vorige editie die opnieuw genomineerd<br />
zijn omdat ze hun project verder hebben uitgewerkt.<br />
els: Ook mij viel de grotere bedrijvigheid van de niet-openbare<br />
bibliotheken op. Bij de vorige Bib Web Awards werden in<br />
mijn categorie alleen openbare bibliotheken genomineerd. Nu<br />
32 | META 2012 | 9
ib web awards<br />
is die verhouding veel evenwichtiger.<br />
Wat is er aan de Bib Web<br />
Awards veranderd ten<br />
opzichte van de vorige editie?<br />
els: Enkele rubrieken uit de<br />
eerste editie zijn gesneuveld,<br />
andere categorieën werden<br />
anders afgebakend of ingevuld.<br />
De blog beoordeelden<br />
we niet meer afzonderlijk<br />
maar in het gehele plaatje<br />
van de E-talage. Facebook<br />
en Twitter bundelden we<br />
onder de noemer ‘Iedereen<br />
bevriend’. De niet-openbare<br />
bibliotheken nemen het ook<br />
tegen elkaar op in de nieuwe<br />
rubrieken ‘The Specials’ en<br />
‘Schools & tools’.<br />
Hoe hebben jullie dit keer de<br />
vakjury samengesteld?<br />
tim: Elke cursist bracht één<br />
jurylid aan dat kaas gegeten<br />
heeft van de BDI-wereld en/<br />
of het web. Juryleden verbonden aan genomineerde bibliotheken<br />
kwamen uiteraard niet in aanmerking. Dit hebben we dan<br />
samen besproken en hieruit is de uiteindelijke jury ontstaan. En<br />
het mag gezegd, het is een bont allegaartje geworden: Sander<br />
Van der Maelen, Andrew Vassallo, Bart De Nil, Nele Lekens, Bart<br />
Rosseau, Bart De Waele, Hugo Callens, Bernard De Baeremaeke<br />
en Karen Vander Plaetse.<br />
Hebben jullie zelf een blog of Twitteraccount? Of zijn jullie<br />
actieve gebruikers van Facebook, Pinterest of …?<br />
kimberley: Ik heb een Facebookprofiel, een Twitteraccount<br />
en maak sinds kort ook gebruik van Pinterest. Ik gebruik deze<br />
media vooral om op de hoogte te blijven van de onderwerpen<br />
en personen die me interesseren. Zelf post ik bijna nooit<br />
iets, maar ik vind het dus wel leuk om anderen ‘in de gaten<br />
te houden’.<br />
“JE KOMT ZOVEEL LEUKE INITIATIEVEN<br />
TEGEN. DAT GEEFT ME NIET ALLEEN<br />
INSPIRATIE, MAAR VOORAL OOK ZIN<br />
OM ZELF AAN DE SLAG TE GAAN MET<br />
SOCIALE MEDIA.”<br />
De jeugdbibliotheek van Wetteren, een van de winnaars van de vorige editie.<br />
Kijken jullie nu anders naar sociale media na dit traject?<br />
kimberley: Absoluut! Door de Bib Web Awards zie je hoe collega’s<br />
gebruikmaken van sociale media. Je komt zoveel leuke initiatieven<br />
tegen. Dat geeft me niet alleen inspiratie, maar vooral<br />
ook zin om zelf aan de slag te gaan met sociale media.<br />
tim: Ik vond sociale media voordien ook al belangrijk. Het<br />
online etaleren van waar we mee bezig zijn, zal alleen maar<br />
aan belang toenemen. Wie niet aanwezig is op het web bestaat<br />
niet. De bibliotheeksector toont hoe je het web kan uitspelen,<br />
zowel voor als achter de schermen, zowel qua netwerken als<br />
promotie.<br />
els: Ik ervaar de Bib Web Awards als een goede, alternatieve<br />
manier om te ontdekken wat werkt in sociale media en wat<br />
niet, en vooral ook waarom. Ik weet nu dat ik voor interessante<br />
leestips over de do’s en don’ts van Facebook of Twitter bijv.<br />
terecht kan op de website van Socius, de 23 dingen-groep van<br />
Kenniskantoor of de blog Frankwatching.<br />
Wat zijn jullie verwachtingen voor prijsuitreiking?<br />
els: Ik kijk er vooral naar uit om de mensen achter de blogs,<br />
Facebookpagina’s of andere initiatieven te ontmoeten en hen<br />
uit te horen over hun ervaringen. Misschien worden er die avond<br />
wel plannen gesmeed om nieuwe projecten op te starten.<br />
els: Ik beperk me tot Facebook. Ik doe vooral aan ‘window<br />
shopping’. Occasioneel laat ik wel eens een foto of anekdote<br />
op de wereld los.<br />
tim: Uiteraard communiceren we de Bib Web Awards ook via<br />
sociale media. Op onze blog kan je het hele gebeuren van a tot z<br />
volgen: de voorbereiding, de voorstelling van de genomineerden,…<br />
Je vindt ons ook op Facebook en Twitter waar we onder<br />
meer live verslaggeven op de avond van de uitreiking. Voor de<br />
Twitteraars: onze hashtag is #bibwa2012.<br />
kimberley: Wat de uitslag wordt kan niemand op voorhand<br />
zeggen, maar als ik alle genomineerden naast elkaar zie zal het<br />
in ieder geval spannend worden. Verder hoop ik vooral op een<br />
gezellige, feestelijke avond waarover niet alleen onze gasten,<br />
maar ook wijzelf tevreden kunnen zijn.<br />
tim: Onze verwachtingen liggen dus hoog. Het wordt een<br />
geweldige avond met de crème de la crème uit de sector en<br />
schrijfster Annelies Verbeke als speciale gast.<br />
META 2012 | 9 | 33
ib web awards<br />
Winnaars van de vorige editie aan het woord.<br />
DRIE NOMINATIES VOOR<br />
BIB LONDERZEEL<br />
Oktober 2010. Bib Londerzeel<br />
wordt tot onze verrassing<br />
drie keer genomineerd voor<br />
de eerste Bib Web Awards!<br />
We denken geen enkele kans<br />
te maken tussen grote steden<br />
en kleinere bibparels, wat al<br />
snel bevestigd wordt door de<br />
eerste tussenstand. Een reden<br />
temeer om er volop voor<br />
te gaan. Haal drie Bib Web<br />
Awards naar Londerzeel en<br />
win een boekenbon! Klanten<br />
kunnen niet naast de wervende<br />
banner op ons raam<br />
kijken. Klanten die zich in verkiezingstijd<br />
in de bib durven<br />
te vertonen ontkomen niet aan<br />
een stembriefje en sympathiek<br />
stemadvies. Sociale media,<br />
lokale pers en website worden<br />
in stelling gebracht. Folders<br />
en flyers slaan de vleugels<br />
uit. 3500 klanten ontvangen<br />
een e-stembrief. De voltallige<br />
gemeentelijke administratie<br />
en politiek worden elektronisch<br />
aangesproken. En dan<br />
voltrekt zich het wonder: de<br />
Londerzeelse invasie van de<br />
Bib Web Awards. Drie keer<br />
hebben we een indrukwekkend<br />
deel van de in totaal 5221<br />
kiezers achter ons gekregen.<br />
Goud voor Netvibes, brons<br />
voor Flickr en een vierde<br />
plaats voor onze blog. Cava<br />
knalt in de bib. Klanten heffen<br />
het glas voor onze Youtubecamera.<br />
Betrokkenheid krijgt<br />
een boost doorheen het hele<br />
verkiezingsproces. Bestuur,<br />
administratie en andere diensten<br />
leren de bib kennen.<br />
Tim Lerno<br />
BIB WETTEREN HAD EEN<br />
jEUGDBLOG<br />
De bibliotheek moest en<br />
zou aanwezig zijn op internet.<br />
Onze online gebruikers<br />
achterna. Een pagina op de<br />
gemeentelijke site en formulieren<br />
in het digitaal loket,<br />
het mocht wel wat meer zijn.<br />
Een eigen bibliotheekportaal<br />
bijvoorbeeld, maar dat<br />
bleek onbetaalbaar. Daarvoor<br />
was het wachten op een<br />
bovenlokaal initiatief. De<br />
Nederlandse 23 dingen volgen<br />
dan maar, op eigen initiatief,<br />
en daarna de medewerkers<br />
op cursus sturen in de bibliotheekschool.<br />
Eén werd zowaar<br />
gebeten werd door de digitale<br />
microbe en daar bleek maar<br />
één remedie tegen: beginnen<br />
met een blog. Dat liep (niet<br />
altijd) gesmeerd. Streaming,<br />
Flickr, widgets…, we goochelden<br />
er op den duur mee. We<br />
raakten op dreef en tekenden<br />
ook present op Facebook,<br />
Twitter en Netvibes.<br />
Op een dag werden we wakker<br />
en hadden we ook nog eens<br />
een jeugdbibblog. Tijdens de<br />
zomervakantie van 2010 probeerden<br />
we onze jeugdige<br />
leners te lokken met spelletjes<br />
en raadsels. Werden we toch<br />
wel niet genomineerd voor<br />
een Bib Web Award. Niemand<br />
die in onze kansen geloofde<br />
en dus was het de bibliothecaris<br />
die op 13 december 2010<br />
in zijn eentje stond te pronken<br />
met de eerste prijs. Die zette<br />
ons aan het denken. Waren<br />
we dan zo goed? En vonden<br />
onze jeugdige leners dat ook?<br />
De statistieken brachten snel<br />
ontnuchtering. De jeugdblog<br />
werd nauwelijks bezocht. We<br />
wogen de baten af tegen de<br />
kosten en de jeugdblog moest<br />
er in de loop van 2011 aan<br />
geloven.<br />
We jeugdbloggen nu alleen<br />
nog tijdens de jeugdboekenweek.<br />
Karel Embrechts<br />
BIjNA NIET OP<br />
PRIjSUITREIKING<br />
Op 13 december 2010 won<br />
de Ieperse bibliotheek een<br />
Gouden Bib Web Award in de<br />
categorie ‘bibblogs’ — een verrassing.<br />
Wij waren bijna niet<br />
op de prijsuitreiking! Zeker is<br />
dat deze competitie één en<br />
ander op gang gebracht heeft<br />
in de Vlaamse bibliotheekwereld<br />
is. Intussen zijn er nog<br />
wel andere stadsdiensten aan<br />
de slag met blogs en sociale<br />
media — maar wij waren toch<br />
de pioniers.<br />
Belangrijk was ook dat door<br />
de Awards het blikveld gevoelig<br />
verruimd werd en dat er<br />
nieuwe (digitale) vriendschappen<br />
en kruisverbanden ontstonden.<br />
Wij zitten sinds half<br />
2009 in een nieuw gebouw<br />
(samen met het Stadsarchief<br />
en met dé Academie aan de<br />
overkant van een plein — en<br />
intussen komt er meer volk,<br />
lenen wij twee keer zoveel uit,<br />
zijn er heel veel activiteiten<br />
en is ontmoeting allang geen<br />
modewoord meer. De bibliotheek<br />
leeft. Of onze blog hier<br />
iets mee te maken heeft, is<br />
moeilijk aan te tonen. Maar het<br />
hoort gewoon bij de ‘nieuwe<br />
bibliotheek’ — en wij denken<br />
toch dat het een rol speelt in<br />
de perceptie van de Ieperse<br />
bevolking.<br />
Maar intussen werken wij verder<br />
op de ingeslagen weg:<br />
promotie voor onze activiteiten<br />
natuurlijk, maar vooral<br />
ook kleine artikeltjes met persoonlijke<br />
keuze, nu en dan een<br />
streepje poëzie, inpikken op<br />
de actualiteit voor zover wij<br />
daar in de bibliotheek ook nog<br />
iets mee aanvangen. We proberen<br />
vooral ook geen duplicaat<br />
te zijn van wat op andere<br />
plaatsen al veel beter gebeurt.<br />
En toch…onze populairste bijdrage<br />
tot nu was een artikel<br />
over Françoise Hardy.<br />
Eddy Barbry<br />
BIB KORTRIjK ALS<br />
VOORBEELD<br />
Voor de eerste editie werd de<br />
Kortrijkse bib genomineerd<br />
in de categorieën ‘bibliotheekblogs’,<br />
‘multimedia’ en<br />
‘webtoepassingen’. We behaalden<br />
met onze blog uiteindelijk<br />
de ‘Prijs van de Vakjury 2010’.<br />
We gingen ook naar huis met<br />
twee zilveren awards, in de<br />
categorie ‘Bibliotheekblogs’<br />
en ‘Multimedia’.<br />
De reacties nadien bleven<br />
niet uit, en het blog- en<br />
communicatieteam kreeg felicitaties<br />
van sympathieke collega’s<br />
uit Vlaamse bibliotheken,<br />
bloggers en lokale beleidsactoren.<br />
De blog kwam duidelijk<br />
meer in de spotlight, er werd<br />
zowel off- als online meer<br />
over gepraat en we kregen<br />
meer volgers via Google en<br />
Facebook.<br />
Via de Bib Web awards merkten<br />
we binnen de stad ook verhoogde<br />
belangstelling voor<br />
onze webactiviteiten. Het bibteam<br />
dat instaat voor de bib/<br />
web2.0-activiteiten werd ook<br />
al dikwijls ingezet om cursussen<br />
te geven, een website van<br />
een cultuurpartner op te frissen<br />
en om collega-bibliotheken<br />
te helpen met de opstart<br />
van een blog, een Youtubekanaal<br />
of hun online fotomateriaal.<br />
Eind 2010 behaalde onze blog<br />
tussen de acht- en tienduizend<br />
bezoekers per maand.<br />
Dit veelbelovende resultaat<br />
behaalden we toen zowel<br />
via rechtreekse ’hits’ als via<br />
het simultaan publiceren van<br />
nieuws en content op de<br />
officiële website en diverse<br />
andere sociale mediakanalen.<br />
De koppeling tussen onze<br />
blog en Facebook zorgde in<br />
die periode nog voor een klein<br />
aandeel in de bezoekerscijfers.<br />
Halverwege 2011 veranderde<br />
dit echter snel en merkten<br />
we het stijgende ‘Facebookeffect’<br />
op onze statistieken.<br />
We beperkten ons niet langer<br />
tot het louter automatisch<br />
posten van blogberichten. De<br />
interactie met onze fans werd<br />
vergroot door ‘teasers’ in de<br />
vorm van aangepaste banners,<br />
ludieke nieuwsberichten, het<br />
posten van interessante links,<br />
foto’s, directe vragen…<br />
Ook op Twitter zetten we meer<br />
in door door zowel alle blogen<br />
facebookposts te twitteren,<br />
alsook door en het opvolgen<br />
van de ‘hashtag’ #bibkortrijk.<br />
jürgen Van Lerberghe<br />
34 | META 2012 | 9
Column<br />
De strijd der concepten<br />
Paul Wouters<br />
Het fenomeen winkelconcept is in<br />
Nederlandse bibliotheken veel sterker<br />
doorgedrongen dan in de Vlaamse, maar<br />
ook bij ons kent het opgang. Daarbij<br />
gaat het vaak om een strijd tussen het<br />
Groningse en het Overijsselse model.<br />
Het resultaat is, met uitzondering van de<br />
uiterlijke kenmerken, meestal hetzelfde:<br />
de bezoeker wordt geconfronteerd met<br />
behoorlijk uniforme eenheidsworst wat<br />
betreft presentatie en collectie.<br />
Is daar iets mis mee? Blijkbaar niet, want<br />
bibliotheken die overstappen op het<br />
retailconcept kunnen daarna mooie cijfers<br />
voorleggen en hun klanten blijken<br />
best tevreden. Alleen, hoe ver draagt dit<br />
succesverhaal? De hedendaagse gebruiker<br />
(ook buiten de bib) is erg wispelturig<br />
en nieuwsbelust en de vraag kan én mag<br />
gesteld worden hoe lang we hem of haar<br />
kunnen blijven binden met louter deze<br />
ingreep. Kunnen wij als bibliotheken het<br />
aan om, zoals de winkels waaraan wij ons<br />
spiegelen, op regelmatige basis het ene<br />
concept bij het grofvuil te zetten om het<br />
in te ruilen tegen een nieuw commercieel<br />
succesverhaal? Of nemen we reeds van<br />
bij de start afstand van één van de pijlers<br />
van dit retailconcept omdat we weten dat<br />
het financieel niet haalbaar is? En wat dan<br />
na enkele jaren?<br />
Ik wil zeker niet pleiten voor een terugkeer<br />
naar de eilandmentaliteit met de<br />
bibliothecaris als heer en meester over<br />
zijn kleine koninkrijkje. Er valt zonder<br />
meer heel wat winst te rapen met doorgedreven<br />
samenwerking o.a. op het vlak<br />
van collectiebeleid en -vorming, ja zelfs<br />
op het terrein van netwerkvorming (al<br />
moet daar nog een hele kwalitatieve<br />
weg worden afgelegd). En we kunnen<br />
inderdaad heel wat leren van de manier<br />
waarop commerciële partijen hun waren<br />
aan de man brengen. Maar of deze beweging<br />
moet leiden tot de creatie van een<br />
eenvormig bibliotheekconcept durf ik<br />
betwijfelen. Ligt niet net onze rijkdom in<br />
de unieke wijze waarop elke bibliotheek<br />
haar opdracht vertaalt naar de gebruiker?<br />
Dat we in de backoffice streven naar<br />
Paul Wouters is bibliothecaris van<br />
de Turnhoutse openbare bibliotheek.<br />
Door een sectorgenoot “een angel<br />
in de broek van de zelfgenoegzame<br />
navelstaarder” genoemd maar hij<br />
vindt dat te veel eer voor een eenvoudige<br />
Kempenzoon..<br />
uniformisering, takenclustering en verregaande<br />
afspraken over samenwerking<br />
ondersteun ik ten volle, tot meerdere eer<br />
en glorie van onze klanten. Maar bezoekers<br />
zijn even zeer gecharmeerd door het<br />
unieke verhaal dat hun bibliotheek hen<br />
aanbiedt. Een systeem van certificatie zou<br />
er voor kunnen zorgen dat kwaliteit gegarandeerd<br />
blijft.<br />
Citaat<br />
“Het boek en ik,<br />
we waren<br />
een druk kakelende tweeling<br />
in een zee van stilte.”<br />
Gerrit Komrij, Leesliefde<br />
META 2012 | 9 | 35
duurzaam<br />
Focus op duurzame bibliotheken<br />
en archieven<br />
Katrien Bergé, FUNDP en Tom Cocquyt, Parlementair Informatiecentrum Vlaams Parlement<br />
Geïnteresseerden uit de BAD-sector waren aanwezig op de tweejaarlijkse ‘Focus’. Dit jaar over<br />
duurzame bibliotheken en archieven en die plaats vond in Antwerpen op 20 september 2012.<br />
Op zoek naar antwoorden op de vraag welke rol de informatiesector kan spelen in de transitie<br />
naar rechtvaardige duurzaamheid, werd een intersectoraal programma aangeboden met een<br />
theoretische introductie en thematische workshops.<br />
Erik Paredis.<br />
Keynotespreker Erik Paredis (Universiteit<br />
Gent) illustreerde vier strategieën die we<br />
kunnen hanteren om aan duurzame ontwikkeling<br />
te werken: hogere levenskwaliteit<br />
met minder; rechtvaardig herverdelen;<br />
matigheid en ecologische draagkracht;<br />
gemeenschapsvorming in een democratische<br />
organisatie. Een referentiekader<br />
zoals dit is nodig voor de transitie naar<br />
een wereld waar de groeiende wereldbevolking<br />
— 4 miljard mensen in 1974, 6 miljard<br />
mensen in 1999 en nu op weg naar<br />
de 8 miljard mensen — deftig kan leven.<br />
Erik schetst duurzame ontwikkeling voor<br />
bibliotheken en archieven op verschillende<br />
niveaus:<br />
• duurzaamheid in de bedrijfsvoering;<br />
• informatie ontsluiten voor iedereen;<br />
• kritisch nadenken over het statuut van<br />
informatie en kennis;<br />
• fungeren als deliberatieve en neutrale<br />
ruimte voor duurzaam burgerschap en<br />
beleid.<br />
Peggy De Prins (Universiteit Antwerpen)<br />
riep op om in een duurzaamheidstraject<br />
ook aandacht te hebben voor<br />
duurzaam human resources management<br />
(HRM) in het kader van een MVObeleid<br />
(Maatschappelijk Verantwoord<br />
Ondernemen). Ze bezorgde een vragenlijst<br />
die toelaat om het eigen HR-beleid<br />
kritisch te bevragen en nodigde uit<br />
tot ‘ROC-denken’, waarbij de drie P’s<br />
binnen MVO — ‘Planet’, ‘Profit’ en<br />
‘People’ — aangevuld worden met<br />
‘Respect’, ‘Omgevingsbewustzijn’ en<br />
‘Continuïteit’. Met andere woorden: een<br />
duurzaam personeelsbeleid legt accenten<br />
op levenskwaliteit, rechtvaardigheid,<br />
matigheid en democratie.<br />
Groene ICT en cloud computing<br />
behoren tot de prioritaire thema’s<br />
waarop SURF, de Nederlandse ICTsamenwerkingsorganisatie<br />
voor het<br />
hoger onderwijs en onderzoek, zich richt.<br />
Binnen de Special Interest Group (SIG)<br />
Cloudimplementaties kunnen hogeronderwijsinstellingen<br />
kennis en ervaring<br />
uitwisselen over het implementeren van<br />
cloud-diensten. Paul Dekkers gaf een<br />
overzicht van de belangrijkste groene ICTinitiatieven<br />
en benadrukte dat het groener<br />
en efficiënter maken van datacentra<br />
de grootste impact heeft. Een doordachte<br />
cloud-strategie bestaat er in te<br />
kiezen welke bouwblokken van de cloudinfrastructuur<br />
het beste uitbesteed kunnen<br />
worden en welk ‘wolkmodel’ (cloud<br />
deployment models — privaat, publiek,<br />
hybride) daarvoor het meest aangewezen<br />
is. Echt groen is de wolk natuurlijk<br />
enkel indien haar energiebron groen is.<br />
In dat verband werkt SURF samen met<br />
GreenQloud , een IJslands dienstverlenend<br />
bedrijf dat met 100 procent hernieuwbare<br />
energie werkt.<br />
De discussie in de thematische workshops<br />
werd telkens ingeleid door een<br />
of twee ervaringsdeskundigen. In een<br />
plenaire afsluiting vatte Bruno Verbergt<br />
(Universiteit Antwerpen) de ideeën<br />
en vragen die in de workshops aan<br />
bod kwamen, samen. De vier eerder<br />
genoemde strategieën van Paredis dienden<br />
als referentiekader voor de volgende<br />
aanbevelingen voor sector en beleid.<br />
Verbergt riep op om meer te kijken en<br />
luisteren naar kunstenaars. Hij bezwoer<br />
dat duurzaamheid bewerkstelligen meer<br />
een kunst dan een techniek is, en dat<br />
oefening kunst baart. De deelnemers<br />
kregen de volgende aanbevelingen mee :<br />
• Neem als informatiesector het voortouw<br />
om duurzaamheid te initiëren en<br />
aan te sturen.<br />
• Werk de vier strategieën voor duurzaamheid<br />
concreet uit.<br />
• Klaar de spanning tussen eco-efficiëntie<br />
en matiging uit.<br />
• Bied ruimte aan fora rond duurzame<br />
ontwikkeling, dit is een onderdeel van<br />
uw maatschappelijke rol.<br />
• Verzeker de vrije toegang tot informatie<br />
en zorg dat beleidsmakers en<br />
bestuurders een visie ontwikkelen rond<br />
(groene) ICT bij digitalisering en Open<br />
Access.<br />
• Hou als vereniging de focus op duurzaamheid.<br />
• Publiceer resultaten en voorstellen .<br />
Na de woorden komen de daden. Philippe<br />
Liesenborghs (LOCUS) kondigde aan dat,<br />
in samenwerking met Ecolife, een project<br />
is opgestart rond ‘Milieuzorg in lokaal<br />
cultuurbeleid in Vlaanderen: Openbare<br />
bibliotheken en cultuur- en gemeenschapscentra<br />
als groene lokale cultuurspelers’⁶.<br />
Want duurzame ontwikkeling is<br />
net zo belangrijk en vanzelfsprekend als<br />
vrijheid en democratie.<br />
> http://www.locusnet.be/portaal/l ocus/<br />
lokaalCultuurmanagement/duurzaamheid/<br />
initiatieven<br />
> http://www.vvbad.be/focus<br />
36 | META 2012 | 9
kroniek<br />
Daisy in Beringen: een luisterboek,<br />
dat spreekt voor zich!<br />
In 2008 startte de bibliotheek samen<br />
met de seniorenraad een specifieke<br />
doelgroepwerking. Doel van deze werking<br />
is het clichébeeld van ‘de boekerij’<br />
te vervangen door senioren kennis te<br />
laten maken met het gevarieerde aanbod<br />
van de bib. Het Provinciaal steunpunt<br />
voor de Limburgse bibliotheken en<br />
de Luisterpuntbibliotheek ondersteunden<br />
de opstartfase van deze seniorenwerking<br />
met een leeshulpmiddelenpakket: een<br />
gratis Daisy-speler en aangepaste leeshulpmiddelen<br />
zoals een vergrootblad, een<br />
leeslineaal, ...<br />
De bib investeerde verder in Daisy. Ze<br />
kocht twee extra spelers en vulde de collectie<br />
Daisy-boeken aan met 600 volwassenen<br />
titels (streekromans, thrillers, kortverhalen,<br />
hoorspelen, ...), 200 jeugdtitels<br />
en 60 adolescententitels gebaseerd op<br />
de brochure ?LEZEN! met actuele leessuggesties<br />
voor het secundair onderwijs.<br />
Het personeel kreeg een interne vorming<br />
over de werking van de Daisy-speler en<br />
toelichting bij de ouderencampagne van<br />
Luisterpunt. Personeelsleden spreken<br />
senioren met een leesbeperking aan in<br />
de bib en maken hen attent op het uitgebreide<br />
en op maat afgestemde aanbod.<br />
De verschillende seniorenverenigingen,<br />
bewoners en personeel van de rust- en<br />
verzorgingsinstellingen uit Beringen verkenden<br />
de bib via een rondleiding en<br />
maakten op een ontbijtworkshop ook<br />
kennis met Daisy.<br />
Vanaf 2008 levert het personeel maandelijks<br />
bibmaterialen aan vier rust- en verzorginginstellingen<br />
en via Ziekenzorg aan<br />
20 minder mobiele personen thuis. Deze<br />
20 personen maken gretig gebruik van de<br />
Daisy-boeken van de bib.<br />
Tijdens de digitale week gaf een hulpmiddelenexpert<br />
van de Blind d mobiel<br />
een demo over leeshulpmiddelen en<br />
het aanbod van Luisterpunt, Kamelego,<br />
PHK, anderslezen.be en het aanbod in<br />
Nederland. De Blind d mobiel wil graag<br />
tonen hoe technologische hulpmiddelen<br />
de integratiekansen voor mensen met<br />
beperkingen vergroten.<br />
Sinds de campagne ‘Ik haat lezen’ voor de<br />
jeugd is opgestart, organiseerde de bib<br />
samen met de plaatselijke opvoedingswinkel<br />
een infosessie ‘Dyslexie binnenstebuiten!’.<br />
Ouders, leerkrachten en kinderen<br />
leerden het aanbod aangepaste boekenreeksen<br />
van de bib kennen, samen met<br />
de Daisy-boeken die de bib promoot als<br />
meeleesmateriaal voor kinderen met dyslexie.<br />
Sprankel, de vereniging van ouders<br />
van kinderen met leerproblemen en het<br />
informatiepunt voor leerstoornissen Let<br />
op! stelden hun werking voor. Professor<br />
Pol Ghesquière van het Centrum voor<br />
Orthopedagogiek (KU Leuven) en ervaringsdeskundige<br />
Sjan Verhoeven gaven<br />
toelichting over dyslexie.<br />
Jaarlijks kunnen leerkrachten van het<br />
basis- en secundair onderwijs kennismaken<br />
met het educatief aanbod van de bib<br />
via een themastand en een uitgebreide<br />
brochure. Hierin besteedt de bib ook de<br />
nodige aandacht aan collecties voor jongeren<br />
met leesmoeilijkheden.<br />
Sinds mei 2012 is er in<br />
Beringen een taalmobiel met<br />
aan boord het Beringse taalaanbod<br />
voor de basisscholen.<br />
Een belangrijk onderdeel is<br />
natuurlijk het aangepaste aanbod<br />
van de bib voor jongeren<br />
met leesmoeilijkheden.<br />
De bib promoot dit aanbod<br />
via het stedelijk infoblad voor<br />
de jeugd maar hecht ook veel<br />
belang aan de promotie via de<br />
leerkrachten, ouders en partners.<br />
Zo kennen zij het belang<br />
van dit aangepast aanbod en<br />
zetten ze deze middelen in op het juiste<br />
moment voor het juiste kind!<br />
Zelf promootten we als bibliotheek gedurende<br />
vier jaren de Daisy-speler en Daisyboeken<br />
van Luisterpunt. We zijn er ons<br />
van bewust dat de bibliotheek lokaal een<br />
belangrijke schakel is tussen Luisterpunt<br />
en mensen met een leesbeperking.<br />
Het is wel zo dat dit aangepast aanbod<br />
veel werk vraagt van de bibliotheek. Je<br />
beheert een collectie die niet voor elke<br />
bibbezoeker openstaat en daarnaast<br />
moet je zelf goed op de hoogte zijn van<br />
de ontwikkelingen van dit aangepast aanbod.<br />
In vergelijking met de algemene werking<br />
van de bibliotheek besluiten we dus<br />
dat de bibliotheekmedewerker een aangepaste<br />
vorming nodig heeft en dat je<br />
als bibliotheek blijvend moet investeren<br />
in specifieke promotie naar mensen met<br />
een leesbeperking.<br />
Anne Vrints, stafmedewerker Bibliotheek<br />
Beringen<br />
> de bib van beringen telde volgens bios in 2011<br />
647 daisy-uitleningen.<br />
Ontbijtworkshop voor senioren in de bib van Beringen.<br />
META 2012 | 9 | 37
kroniek<br />
IFLA<br />
helsinki – 11-17 augustus<br />
Internet is ondertussen een geduchte<br />
concurrent geworden en Google zoekt<br />
voor ons. Maar bibliotheken — waar<br />
ook ter wereld — vervullen nog steeds<br />
verschillende rollen en komen tegemoet<br />
aan verschillende noden. Het<br />
zijn instellingen van kennis en cultuur.<br />
Ondertussen zijn ze ook meer dan enkel<br />
verzamelplaatsen voor documenten.<br />
Door hun gevarieerde context zijn het<br />
ook plekken van creativiteit, inspiratie<br />
en levenslang leren.<br />
Zeven dagen. Zes keer vijf paralleltracks<br />
die in totaal 218 sessies van telkens drie<br />
tot zes lezingen presenteren. Minstens<br />
70 standhouders, ongeveer 3000 deelnemers<br />
waaronder 9 Vlamingen. Dit is<br />
IFLA in Helsinki. Voorbereiding is alles<br />
in zo’n geval. Denk niet dat je alles ter<br />
plaatse wel zal uitpluizen. Als je een<br />
beursgids van 196 pagina’s in je handen<br />
houdt, besef je pas voor welke<br />
uitdaging je staat. Er was echter nog<br />
een bijkomende uitdaging: ik sta in<br />
het dagelijkse leven alleen maar op<br />
de bibliotheekvloer als ik een boek wil<br />
ontlenen, het terug breng en soms een<br />
boete moet betalen.<br />
Maar wie zoekt die vindt interessante<br />
sessies. Tussen de klassieke bibliotheekthema’s<br />
en verschillende managementaspecten<br />
viel de lezing van Peter<br />
Von Bagh, filmhistoricus, op. Hij gaf<br />
met behulp van oude filmfragmenten<br />
een toelichting op de Finse volksaard.<br />
Clichés werden daarin eerder bevestigd<br />
dan ontkracht. Finnen zijn stil,<br />
teruggetrokken en drinken en lezen<br />
graag. Bibliotheken en literatuur zijn<br />
een wezenlijk onderdeel van de Finse<br />
nationaliteit. Von Bagh noemde Finland<br />
dan ook een natie gebouwd op boeken.<br />
Maar voor hoe lang nog? Smalltalk is<br />
aan zijn opmars bezig onder jongeren,<br />
die Von Bagh “dronken van technologie”<br />
noemt.<br />
En dan was er nog de mogelijkheid<br />
om elke dag een sessie van de BSLA,<br />
Building Strong Library Organisations,<br />
bij te wonen. Een sterk luik over communicatie<br />
voor sterke bibliotheekorganisaties<br />
ontbrak wonderwel. Hoe worden<br />
elders publicaties, websites, blogs<br />
of social media ingezet om de sector te<br />
informeren en te activeren? Vinden buitenlandse<br />
leden hun bibliotheekverenigingen<br />
allemaal onmiddellijk op social<br />
media of is het vechten voor zichtbaarheid?<br />
Hoe communiceren zij hete hangijzers?<br />
Het is nochtans een luxe om te<br />
kunnen klagen over het ontbreken van<br />
vaktijdschriften op een congres. Dat<br />
bleek eerder al uit de keynote tijdens<br />
de openingsessie van forensisch tandarts<br />
Helena Ranta. Haar werkterrein:<br />
internationale conflicten of culturele<br />
genocide. In genociden wordt cultureel<br />
erfgoed alsmaar vaker zelf het doelwit.<br />
Want wat eenmaal verwoest is, kan<br />
nooit volledig vervangen worden. Het<br />
bibliotheekgebouw in Sarajevo werd<br />
heropgebouwd maar de boeken en<br />
documenten die het bezat, zijn verloren.<br />
Van de Boeddhabeelden in Bamiyan,<br />
Afghanistan, blijven enkel nog de koude<br />
beelden van hun (aangekondigde) vernieling<br />
over. “Genocide is not one act of<br />
murder, it is many acts of murder.” De<br />
waarde van cultuur en het belang van<br />
culturele instellingen mag niet ontkend<br />
worden. Toch slaagt de internatio nale<br />
gemeenschap er niet in op zulke dreigingen<br />
te antwoorden, er zijn nog altijd<br />
mensen die beroofd worden van hun<br />
erfgoed en geschiedenis.<br />
In dat opzicht is IFLA ook een eyeopener,<br />
je staat zelden stil bij de noden<br />
van de 7000 (!) Nepalese bibliotheken,<br />
het innovatieve idee van gevangenisbibliotheken<br />
in India of de noodzaak aan<br />
expliciete hygiëneregels in Indochina. Je<br />
moet al flink je best doen wil je de contrasten<br />
tussen noord en zuid, oost en<br />
west niet zien tijdens zo’n congres … De<br />
bibliotheek als democratische instelling<br />
is niet altijd even evident.<br />
Na een eerste internationaal congres<br />
weet je als beginneling vooral wat<br />
je volgende keer wel zou doen: meer<br />
lokale bibliotheken bezoeken. En dan<br />
zijn er nog de voorbereidende sessies<br />
want, zo wordt gefluisterd, daar is het<br />
pas interessant. Het is daar waar de<br />
discussies worden gevoerd, waar mensen<br />
elkaar niet enkel de hand schudden<br />
maar ook diepgaande gesprekken met<br />
elkaar voeren. Want hoe je het nu draait<br />
of keert: het zijn de mensen die je ontmoet<br />
die het de moeite maken. Of je ze<br />
kent, gewoon een hand hebt geschud<br />
of enkel van vanuit de zaal hebt toegehoord.<br />
Ze verrassen, inspireren en geven<br />
energie.<br />
julie Hendrickx<br />
Wortreich:<br />
Met letterkundige musea van eigen<br />
bodem zijn we al langer vertrouwd. In de<br />
Verenigde Staten bestaat een National<br />
Museum of Language (Maryland). In<br />
Londen wil men een World of Language<br />
op poten zetten. Nederland beschikt<br />
reeds over een digitale voorbereiding<br />
(http://www.taalmuseum.nl) op wat uiteindelijk<br />
zou moeten uitmonden in een<br />
fysieke museumruimte. Maar over een<br />
belevingsmuseum voor taal en communicatie,<br />
beschikt bij mijn weten slechts het<br />
stadje Bad Hersfeld in Midden-Duitsland<br />
(http://www.wortreich-badhersfeld.de).<br />
Dit pas in 2011 geopende museum wil ook<br />
niet graag ‘museum’ worden genoemd.<br />
Maar what’s in a name? De gerenoveerde<br />
fabriekshal wil tegelijkertijd leerrijk, plezant,<br />
innovatief en communicatief zijn, vol<br />
ideeën en ontdekkingen, voedsel voor<br />
geest en ziel. De bezoeker, jong of oud,<br />
kan via elf hoofdstukken — elf ruimtes<br />
dus — de wereld van de taal doorlopen.<br />
Wat is taal eigenlijk? Hoe functioneert ze?<br />
Wat kunnen we met taal doen? Welke rol<br />
speelt taal in de omgang met anderen?<br />
Dit verhaal van de taal start uiteraard van<br />
bij de geboorte. Een kind leert, bij wijze<br />
van spreken, spreken aan de keukentafel.<br />
Wel, daarvoor hebben de ontwerpers<br />
een keuken geëvoceerd waar men in<br />
elk schap één van de allereerste woordjes<br />
kan opzoeken en vinden, als bij een<br />
recept. Elk hoofdstuk in het boek van de<br />
38 | META 2012 | 9
kroniek<br />
Symposium ‘De Staat van het<br />
Boek’<br />
antwerpen, desingel – 23 april 2012<br />
een museum van en<br />
voor taalbeleving<br />
taal is voorzien van een apart ontwerp.<br />
Boven je hoofd komen de citaten van<br />
illustere bollebozen — filosofen en schrijvers<br />
— naar beneden dwarrelen. Overal<br />
kan je een klepje openen of aan een<br />
speeltafel plaatsnemen. Woordspelletjes<br />
en talige balspelen te over. Ook de meest<br />
groteske misverstanden waar taal zich<br />
aan schuldig maakt, worden niet uit de<br />
weg gegaan.<br />
Het is kwestie van de mensen erbij te<br />
betrekken, hun natuurlijke weerstand<br />
tegen participatie en actieve creativiteit<br />
te laten overwinnen door aan te sporen<br />
om zelf mee te doen. En dat is de modale<br />
museumbezoeker, die alleen maar wil kijken,<br />
niet gewoon. Uitgerekend deze interactiviteit<br />
maakt deze belevingsruimte ook<br />
zo uniek. Op een theaterplatform kan je<br />
beroemde teksten beluisteren. Evengoed<br />
komt de poëtische taal de bezoeker aangevlogen,<br />
zoals met dadaïstische gedichten<br />
op een magneetwand. Ook al gaat<br />
het hier om een Duitstalig taalmuseum,<br />
vreemd genoeg voel je je hier op geen<br />
enkel moment buitengesloten. Het is<br />
zodanig multitalig opgevat, dat eenieder<br />
uit een ander taalgebied zich aangesproken<br />
voelt. Zelfs dialecten worden op zo’n<br />
begrijpelijke wijze aangebracht dat eenieder<br />
zich op een gedigitaliseerde landkaart<br />
kan situeren en daarmee vanuit zijn eigen<br />
dialect in gesprek kan gaan. Interessant<br />
is vooral hoe ons spreken als lichaamstaal<br />
wordt voorgesteld. Mensen zijn van<br />
oudsher vooral babbelaars. Allerhande<br />
vormen van retoriek zijn op ons lieve lijf<br />
geschreven. De taal van dieren staat dan<br />
ook niet ver af. Hoe bijvoorbeeld een<br />
stinkdier met zijn geurklieren begrijpelijke<br />
uitspraken doet. Of neem nu maar<br />
alleen onze ogentaal die des mensen is.<br />
Via spiegelreflecties kunnen we deze taal<br />
leren lezen. We ontmoeten zelfs computers<br />
die ons gemoed kunnen lezen.<br />
Naast de permanente interactieve opstelling<br />
is er ook telkens een aanbod van gelegenheidstentoonstellingen.<br />
Afgelopen<br />
zomer was dit ‘Ontdek je liefdesleven’.<br />
De clichés waarmee we de liefde betuigen,<br />
worden ons hier om oren geslagen.<br />
Met welke metaforen plegen de heren<br />
der schepping hun geliefden het hof te<br />
maken?<br />
Dit museaal concept is opgevat als belevingsruimte<br />
voor zowel kinderen, adolescenten<br />
als volwassenen. Maar, het<br />
moet gezegd, dit is vooral geknipt voor<br />
een gezinsbezoek. Een academisch misvormde<br />
kniesoor loopt hier hopeloos verloren<br />
tussen het overaanbod aan hebbedingetjes.<br />
Niettegenstaande vormt een<br />
dergelijk museaal aanbod een gat in de<br />
markt.<br />
joannes Késenne<br />
> WORTREICH • Benno-Schilde-Platz 1<br />
36251 Bad Hersfeld • Duitsland<br />
BIBLIOTHEEK EN BOEKHANDEL<br />
Het symposium ving aan met een<br />
gesprek tussen iris van germeersch<br />
(I*Boeks) en vincent deldaele<br />
(Bibliotheek Lovendegem). Wie bibliotheek<br />
en boekhandel concurrenten<br />
noemt, is niet van deze wereld. Als partners<br />
proberen beide branches om het<br />
boekenaanbod tot bij de lezer te brengen;<br />
lenen is experimenteren, kopen<br />
is koesteren. Toch blijft de relatie tussen<br />
bib en boekhandel een gespannen<br />
relatie: budgetten dalen, bibliotheken<br />
vragen als afnemer een steeds grotere<br />
korting en boekhandels zijn als leverancier<br />
genoodzaakt om steeds grotere<br />
korting en te geven.<br />
Boekhandels kunnen zich moeilijk vinden<br />
in de reflex van bibliotheken om<br />
steeds te kiezen voor de grootste kortingen.<br />
De bibliotheeksector verdedigt<br />
zich natuurlijk met de wet op de overheidsopdracht.<br />
Die verplicht hen om er<br />
steeds de goedkoopste optie uit te kiezen.<br />
Hierdoor komen bibliotheken vaak<br />
uit bij de grote spelers waardoor de<br />
plaatselijke onafhankelijke boekenhandels<br />
geen schijn van kans meer hebben.<br />
Zij pleiten dan ook voor andere parameters<br />
voor het beoordelen van offertes.<br />
Maar ook al is de prijs pas het derde<br />
criterium op de lijst, blijf je dan nog niet<br />
uitkomen bij de grootste? En is het de<br />
taak van de openbare bib om de plaatselijke<br />
boekhandels in leven te houden?<br />
De uitkomst blijft onbeslist. Of de oplossing<br />
ligt bij de lokale overheid? Als die<br />
een duurzaam cultuurbeleid wil voeren,<br />
houdt ze rekening met een up-to-date<br />
collectiebudget, het voortbestaan van<br />
haar onafhankelijke boekhandels en<br />
heeft ze een oog voor nieuwe criteria<br />
bij het beoordelen van offerten.<br />
DE BUITENSPIEGEL<br />
Het is achteraf makkelijk praten over<br />
wat er toen fout liep. Maar daar zette<br />
dirk de Clippeleir, nu algemeen directeur<br />
van de Ancienne Belgique en daarvoor<br />
zeventien jaar directeur van de<br />
Belgische tak van EMI en Universal, zich<br />
vrij snel over. Net als Hans Boussie vorig<br />
jaar wou Dirk De Clippeleir ons waarschuwen<br />
voor de neveneffecten van<br />
digitalisering. Hoe slaagde de muziekindustrie<br />
er in om zichzelf overbodig te<br />
META 2012 | 9 | 39
kroniek<br />
maken in het proces van muziekcreatie<br />
tot en met muziekbeleving?<br />
• Beschermen wat je hebt is een slechte<br />
strategie. De consument wilde iets<br />
anders: liedje per liedje, digitaal en gratis.<br />
De cd was geen antwoord.<br />
• Vechten tegen iets helpt nooit: waar je<br />
tegen vecht, vecht terug. Het gevecht<br />
tegen gratis kan je niet winnen.<br />
Bovendien loop je het risico de toekomstige<br />
generaties van je te bevreemden.<br />
• Leg de focus nooit uitsluitend op internationaal<br />
talent en bespaar nooit op het<br />
artistieke op lokaal vlak, je heft er je<br />
bestaansreden mee op.<br />
• Prijskortingen aan grote ketens bleken<br />
geen goed idee: ze maakten steeds<br />
minder en minder ruimte vrij voor<br />
muziek. Onafhankelijke platenhandelaren<br />
werd het leven moeilijker gemaakt:<br />
concurrentie op prijsniveau met de grotere<br />
ketens was niet mogelijk vanwege<br />
deze prijspolitiek. Ondertussen zijn ze<br />
met uitsterven bedreigd.<br />
• Zorg er voor dat wat je verkoopt er<br />
aantrekkelijk uitziet: de cd is in vergelijking<br />
met de lp maar een koel en zielloos<br />
object. De meerwaarde van de cd<br />
was vooral krasvrije muziek. Helaas is<br />
online muziek dit ook. En dan nog eens<br />
gratis.<br />
• Een one-productindustrie is onvermijdelijk<br />
ten dode opgeschreven. Twintig<br />
jaar lang werd er niet nagedacht over<br />
een opvolger voor de cd.<br />
• Bewaar de eenheid in de industrie.<br />
Voortdurend gekissebis zorgt er voor<br />
dat niemand je nog serieus neemt.<br />
• Geloof niet in wonderen. iTunes blijkt<br />
dan toch niet de redder van de muziekindustrie<br />
te zijn maar Apple kreeg wel<br />
de digitale markt cadeau en mocht zelf<br />
de prijs bepalen.<br />
• Bradeer je product niet dood door<br />
onder de prijs te verkopen. Door cd’s<br />
gratis bij de krant aan te bieden, maak<br />
je het product in de ogen van de klant<br />
waardeloos.<br />
• In moeilijke tijden heb je competente<br />
managers nodig.<br />
De boekensector lijkt het beter aan te<br />
pakken, besloot De Clippeleir. Durven we<br />
daar om wedden? Na drie edities van ‘De<br />
Staat van het Boek’ ben ik benieuwd naar<br />
het verhaal dat de boekensector binnen<br />
tien jaar zal vertellen. Zal het een tragedie<br />
worden? Of hebben we een happy end<br />
geschreven?<br />
julie Hendrickx<br />
40 | META 2012 | 9
eCensies<br />
Cahier: over collecties²<br />
Dit cahier ontstond als uitloper<br />
van een tweede lezingenreeks<br />
in 2011 rond collecties.<br />
Aankoopverantwoordelijken<br />
en collectievormers van<br />
Vlaamse, Waalse, federale en<br />
buitenlandse erfgoedinstellingen<br />
namen toen maandelijks<br />
het woord rond een specifiek<br />
thema dat aanleunde<br />
bij behoud, beheer, presentatie,<br />
onderzoek en documentatie<br />
van hun collecties. Een<br />
jaar daarvoor kwamen, in<br />
een gelijkaardige reeks voordrachten,<br />
de beleidsmakers<br />
van de Vlaamse kunstmusea<br />
voor hedendaagse en oude<br />
kunst aan bod. Voor de huidige<br />
editie waren er bovendien<br />
sprekers die buiten het<br />
onderzoeksgebied van de<br />
kunst gezocht moesten worden.<br />
Zo was er in het voorjaar<br />
van 2011 een themalezing rond<br />
oorlogserfgoed en stonden<br />
later dat jaar niet-Europese<br />
collecties, onder meer die<br />
van het Tervuurse Koninklijk<br />
Museum voor Midden-Afrika<br />
(KMMA) en van het gloednieuwe<br />
Antwerpse Museum<br />
aan de Stroom (MAS), centraal.<br />
Verder gaven Ann Diels,<br />
conservator van het Zeeuws<br />
Museum, en Cathy Ross, collectiebeheerder<br />
van het<br />
Museum of London, door hun<br />
bijdragen aan de lezing over<br />
collecties van stads- en regiomusea<br />
het geheel een internationaal<br />
cachet. Zelfs aan<br />
de bij enkele grote bedrijven<br />
gevoerde collectiepolitiek,<br />
zoals die bij de Nationale Bank<br />
van België en Belgacom, werd<br />
eind september 2011 een volledige<br />
voordracht gewijd. De<br />
bundel zelf wordt afgetrapt<br />
door kunstwetenschappers<br />
Hans De Wolf en Frank Maes<br />
die in twee lezenswaardige<br />
bijdragen over collectieonderzoek<br />
teruggrijpen naar de<br />
beeldtaal van de Vlaamse kunstenaar<br />
Marcel Broodthaers,<br />
onderdeel van de ruggengraat<br />
van de Gentse S.M.A.K.-<br />
collectie, om hun betoog<br />
kracht bij te zetten. Uit de<br />
diverse bijdragen blijkt dat de<br />
uitdagingen en de mogelijkheden<br />
voor de toekomst van de<br />
beschreven collecties vrij uiteenlopend<br />
zijn. Toch schenken<br />
meerdere sprekers ruime aandacht<br />
aan het belang van ‘contextualisering’<br />
bij het beheer<br />
van hun collectie. Zowel de<br />
verschillende oorlogserfgoedbewaarders<br />
als de in het cahier<br />
opgenomen ‘maatschappelijke<br />
instellingen’, zoals het<br />
Museum dr. Guislain, wijzen<br />
op de noodzaak hiervan. Ook<br />
de instellingen die in hun voordracht<br />
het thema ‘publiek-privaat’<br />
belichten, onder meer de<br />
collectie Roger Raveel en het<br />
Museum Dhondt-Dhaenens,<br />
benadrukken de context<br />
waarin hun collecties functioneren.<br />
Terwijl de ene het<br />
heeft over kleine ingrepen die<br />
historische objecten in de collectie<br />
mee helpen evolueren<br />
naar een meer hedendaagse<br />
context, wijst de andere op<br />
het belang van context bij<br />
ontstaan en herkomst van<br />
de verzamelde objecten.<br />
Dominiek Dendooven van In<br />
Flanders Fields heeft het over<br />
‘context’ als hij schrijft over de<br />
uiteenlopende opvattingen<br />
van musea en privéverzamelaars<br />
over de te belijden scenografie,<br />
de wijze waarop de<br />
verzamelde voorwerpen in<br />
een verhaal worden gepast.<br />
In het geval van de Eerste<br />
Wereldoorlog zien verzamelaars<br />
bijvoorbeeld geen heil<br />
in het uit elkaar halen van hun<br />
collectie voor louter publieksdoeleinden.<br />
Voor hen behoort<br />
deze oorlog immers nog niet<br />
tot het verleden. Ook de<br />
Nederlander Kees Ribbens,<br />
verbonden aan het NIOD,<br />
het Amsterdamse Instituut<br />
voor Oorlogs-, Holocaust- en<br />
Genocidestudies, wijst op het<br />
belang van ‘contextualisering’<br />
van oorlogserfgoed in tijd en<br />
betekenis. Hij illustreert dit<br />
door te wijzen op de betekenis<br />
van de materiële en immateriele<br />
dimensies die met dit soort<br />
van erfgoed zijn verbonden.<br />
Besluiten doet Ribbens met<br />
de vaststelling dat het bij het<br />
beheer van oorlogserfgoed<br />
nooit draait om de objecten<br />
zelf maar om het concretiseren<br />
van de ingrijpende historische<br />
ervaring die ‘oorlog’ heet.<br />
De discussie bij de beslissing<br />
over wat hiervan dan bewaard<br />
dient te worden, stelt Ribbens<br />
gelijk aan datgene wat precies<br />
bewaard is gebleven.<br />
Mireille Holsbeke, medewerker<br />
etnografische collecties<br />
van het in 2011 opengestelde<br />
Antwerpse MAS, durft zich in<br />
haar bijdrage opvallend kritisch<br />
op te stellen voor de<br />
plaats die haar collectie binnen<br />
het grotere geheel van het<br />
MAS kreeg toebedeeld. Het<br />
nieuwe museum koos immers<br />
voor een theaterscenografie,<br />
een totaalervaring waarbij, om<br />
een zo groot mogelijk publiek<br />
te bereiken, naast de visuele<br />
ervaring ook gefocust wordt<br />
op geluid en tastzin. Het referentiekader<br />
waarin het verhaal<br />
van Antwerpen, de haven en<br />
de wereld moest worden verteld,<br />
is volgens Holsbeke uiteindelijk<br />
te veel tot de stad<br />
zelf beperkt gebleven. Ze<br />
wijst hierbij op het feit dat<br />
ook de Antwerpse etnografische<br />
collecties, zoals overal<br />
ter wereld, zijn gegroeid vanuit<br />
een koloniaal verleden en<br />
de begin twintigste-eeuwse<br />
wetenschappelijke belangstelling<br />
voor vreemde culturen.<br />
De bedoeling om deze collecties<br />
in het MAS in te schakelen<br />
om het multiculturele karakter<br />
van het huidige Antwerpen te<br />
illustreren, noemt ze niet meer<br />
dan nobel. Door de typische<br />
historiek vereist de presentatie<br />
van etnografisch erfgoed<br />
juist een omzichtige aanpak<br />
die binnen het huidige MASkader<br />
gedeeltelijk ontbreekt.<br />
Daar waar Rudi Van Doorslaer,<br />
directeur van het Brusselse<br />
Studie- en documentatiecentrum<br />
Oorlog en hedendaagse<br />
Maatschappij, het verhaal<br />
over Gent, zoals verteld<br />
in het Gentse StadsMuseum<br />
(STAM), gedeeltelijk hekelt en<br />
ter plaatse vertaald ziet als<br />
dat van de ‘grote’ stadsstaat<br />
Vlaanderen dat abrupt eindigt<br />
in de Nieuwe Tijd om plots<br />
weer verder te gaan in deze<br />
tijd, worden de etnografische<br />
collecties in het Antwerpse<br />
geval te veel gebruikt om<br />
het referentiekader van de<br />
stad zelf aan te dikken. Voor<br />
Antwerpen kunnen we dus<br />
spreken over een nalatigheid<br />
in de weidsheid van de blik,<br />
terwijl in Gent door heuse tijdsprongen<br />
de Belgische context<br />
vaak is vergeten.<br />
Over het belang van ‘contextualisering’<br />
bij het beheer van<br />
hun collectie zijn de meeste<br />
specialisten het met elkaar<br />
eens. Al laat de vertaling<br />
ervan naar de werkelijkheid<br />
vaak ruimte voor discussie.<br />
Aangename bijkomstigheid:<br />
de pdf-versie van dit cahier<br />
vol boeiende collectiereflecties<br />
is terug te vinden op de<br />
website van het steunpunt<br />
BAM.<br />
Bjorn Verlinde<br />
> Cahier: over collecties² / annick<br />
hus, an seurinck, alexander vander<br />
stichele en robin d’hooge. – brussel:<br />
agentschap kunsten en erfgoed,<br />
2012. – 242 p.<br />
META 2012 | 9 | 41
eCensies<br />
Practical cataloguing:<br />
AACR, RDA and MARC 21<br />
De auteurs van dit boek zaten<br />
een beetje met een vervelend<br />
probleem: ze wilden een boek<br />
schrijven over regelgeving<br />
voor titelbeschrijving, maar<br />
toen ze dat deden, in 2011,<br />
was het te laat voor het ene —<br />
en te vroeg voor het andere.<br />
Momenteel bevinden we ons<br />
namelijk op een scharnierpunt<br />
inzake formele ontsluiting:<br />
in 2013 introduceren een<br />
aantal grote, richtinggevende<br />
bibliotheken, zoals de Library<br />
of Congress, de RDA-regels in<br />
hun catalogi. RDA staat voor<br />
Resource Description and<br />
Access, en is eigenlijk versie<br />
drie van de Anglo-American<br />
Cataloguing Rules (AACR),<br />
de regels die totnogtoe algemeen<br />
toegepast worden in de<br />
Engelstalige wereld en wereldwijd<br />
ook in vele andere landen.<br />
We worden er ook bij ons hoe<br />
dan ook mee geconfronteerd,<br />
al was het maar door onze<br />
praktijk van ‘copy cataloguing’<br />
uit die grote bibliotheken,<br />
hoewel wij normaal onze<br />
catalogusregels rechtstreeks<br />
op ISBD baseren en niet op<br />
AACR. Vanaf 2013 zullen we<br />
dan ook op die manier met<br />
RDA geconfronteerd worden.<br />
In de eerste hoofdstukken<br />
geven de auteurs een systematisch<br />
overzicht van de AACR2-<br />
regels, maar daarbij kunnen ze<br />
het niet nalaten om voortdurend<br />
op de verschillen met<br />
RDA te wijzen. Dit maakt het<br />
soms nogal moeilijk om een<br />
en ander te volgen — terwijl<br />
velen het onderwerp op zich<br />
wellicht al niet erg spannend<br />
vinden. Die voortdurende vergelijking<br />
met RDA is ook niet<br />
nodig; hoofdstuk 6 behandelt<br />
trouwens expliciet de verschillen<br />
tussen AACR en RDA. Het<br />
zou daarom misschien beter<br />
zijn om eerst de AACR-regels<br />
uiteen te zetten zonder meer.<br />
De vraag rijst trouwens voor<br />
wie ze die regels beschrijven.<br />
Op p. XV lezen we dat hun<br />
publiek bestaat uit diegenen<br />
die plots de verantwoordelijkheid<br />
gekregen hebben over de<br />
catalografie in hun instituut en<br />
uit studenten die catalografie<br />
studeren aan de universiteit.<br />
Van de eersten kan ik me<br />
niet voorstellen dat ze zonder<br />
grondige kennis van catalografie<br />
een dergelijke taak zouden<br />
opnemen en van de tweede<br />
groep evenmin dat ze daarbij<br />
geen cursusmateriaal zou<br />
hebben. “In short, this is not<br />
a course syllabus, nor a workbook”,<br />
staat er. Wat dan wel?<br />
Een soort van opfriscursus van<br />
de klassieke regels, met inderdaad<br />
voortdurende verwijzing<br />
van wat binnen afzienbare tijd<br />
eraan zit te komen. Het getwijfel<br />
aan de eigen onderneming<br />
blijkt ook nog op het einde<br />
van het boek waar de auteurs<br />
vertellen dat ze eigenlijk een<br />
boek over RDA wilden schrijven,<br />
maar dat dit niet zo goed<br />
wou vlotten omdat er nog zo<br />
weinig van RDA te zien is in<br />
de praktijk en dat ze dan maar<br />
een “book about cataloguing<br />
standards in transition, and<br />
cataloguing practice” gemaakt<br />
hebben. Waar ze blijkbaar niet<br />
aan gedacht hebben, is dat ze<br />
eigenlijk toch wel een publiek<br />
kunnen vinden bij diegenen,<br />
zoals wij, die in een andere<br />
traditie en praktijk staan dan<br />
AARC en die hoe dan ook niet<br />
naast AARC — en binnenkort<br />
niet naast RDA — kunnen kijken.<br />
Voor ons kan het wel een<br />
nuttig overzicht zijn.<br />
Het is inderdaad meer een<br />
overzicht dan een leerboek.<br />
Voortdurend citeren de<br />
auteurs letterlijk de AACR2-<br />
of de RDA-regels maar steeds<br />
weer zeggen ze ook dat ze<br />
op allerlei details niet verder<br />
kunnen ingaan en verwijzen ze<br />
naar de “AACR2 manual” zelf.<br />
Daar hebben we in continentaal<br />
Europa niet zo’n boodschap<br />
aan, want die kun je<br />
hier niet kopen, zelfs niet via<br />
Amazon. Achterin het boek<br />
staan een aantal foto’s van<br />
titelbladzijden van boeken,<br />
met de beschrijving in AACR<br />
en/of RDA. Daarbij maken<br />
de auteurs onderscheid tussen<br />
“AACR2 level 1” en “AACR<br />
level 2”, terwijl ze dat in het<br />
boek zelf eigenlijk nergens<br />
uitleggen. Het boek bevat<br />
ook een inleidend hoofdstuk<br />
op MARC21, maar elders in<br />
de tekst verwijzen de auteurs<br />
te pas en te onpas naar de<br />
kaartcatalogus. Je kunt sommige<br />
regels niet goed uitleggen<br />
zonder erop te wijzen dat<br />
ze hun oorsprong vinden in de<br />
beperkingen van de papieren<br />
catalogus, maar dat is echt<br />
niet overal nodig. Eén van de<br />
meest ingewikkelde kwesties<br />
uit die tijd was wellicht hoe je<br />
kon bepalen wanneer een corporatieve<br />
auteur als hoofdingang<br />
gold — en dus bovenaan<br />
de steekkaart kwam te staan.<br />
Die ingewikkelde regels blijven<br />
ook nog van kracht voor<br />
wie MARC-beschrijvingen op<br />
basis van AACR2 moet opstellen<br />
en net daarover zeggen de<br />
auteurs dan: “This may seem<br />
complicated, but in reality it is<br />
not.” (p. 61). Ik vrees dat ze het<br />
niet ironisch bedoeld hebben.<br />
Een niet al te saai boek schrijven<br />
over formele regels is<br />
moeilijk. Wie zich beroepshalve<br />
interesseert voor AACR<br />
moet aan de “manual” zien te<br />
geraken. Als dit niet mogelijk<br />
is, of als je die dikke turf<br />
te veel van het goede vindt,<br />
heb je vast genoeg aan The<br />
concise AARC2 van Michael<br />
Gorman, dat wel op het<br />
Europese vasteland bestelbaar<br />
is en waarvan — volgens<br />
UniCat — dan toch een aantal<br />
exemplaren in onze bibliotheken<br />
beschikbaar zijn. Wie zich<br />
grondig wil verdiepen in RDA<br />
en in het verschil met AACR2<br />
en niet direct 170 euro wil<br />
investeren voor een toegang<br />
tot www.rdatoolkit.org, kan<br />
een gratis testaccount voor<br />
een maand aanvragen. Wie<br />
het allemaal wat minder diepgaand<br />
en in één boekje wil,<br />
kan ook Practical cataloguing<br />
lezen, dat ondanks duidelijke<br />
beperkingen, een toegankelijke<br />
kennismaking is met de<br />
traditie en de nakende wijzigingen<br />
van de catalografieregeleving<br />
die wereldwijd toonaangevend<br />
blijft.<br />
Piet De Keyser<br />
> Practical cataloguing: aaCr, rda<br />
and marC 21 / anne welsh and sue<br />
batley. – london: facet, cop. 2012. –<br />
Xvi, 217 p.: ill. – isbn 978-1-85604-<br />
695-4<br />
The Library Marketing<br />
Toolkit<br />
Wie zich bij The Library<br />
Marketing Toolkit te letterlijk<br />
door de titel laat leiden,<br />
komt misschien bedrogen<br />
uit. Alhoewel het boek bol<br />
staat van de marketingpraktijk<br />
en -tips in de bibliotheeksector,<br />
zou ik het zelf geen<br />
toolkit noemen. Toch weet<br />
auteur Ned Potter waarover<br />
hij schrijft. Niet voor niets<br />
werd hem in 2011 door het<br />
Amerikaanse tijdschrift Library<br />
Journal de titel van ‘Mover<br />
& Shaker’ in de categorie<br />
Marketing toegekend. Potter<br />
is Academic Liaison Librarian<br />
bij de University of York in<br />
Engeland. Hij publiceert en<br />
42 | META 2012 | 9
eCensies<br />
spreekt regelmatig over bibliotheekmarketing.<br />
Potters papieren boek wordt<br />
aangevuld met de website<br />
http://www.librarymarketingtoolkit.com<br />
en die bevat wel<br />
degelijk een aantal interessante<br />
tools of verwijst ernaar.<br />
De website is dus de echte<br />
toolkit. In het boek wordt op<br />
het einde van elk hoofdstuk<br />
naar het bijhorende onderdeel<br />
van de website verwezen.<br />
Daarnaast bevat de website<br />
ook een blog waarin tips<br />
aan bod komen. Echt heel<br />
regelmatig lijkt de blog niet<br />
te worden aangevuld, want bij<br />
raadpleging (midden oktober)<br />
dateerde het meest recente<br />
bericht van 5 september.<br />
Zevenentwintig marketingcases,<br />
verspreid over elf<br />
hoofdstukken en telkens<br />
ingeleid door een theoretische<br />
beschouwing, maken<br />
van het boek een praktische<br />
bron van informatie en inspiratie.<br />
Ned Potter haalt zijn mosterd<br />
vooral bij Canada, Groot-<br />
Brittannië, Nieuw-Zeeland,<br />
Singapore en de Verenigde<br />
Staten. Als Brit kan je het hem<br />
niet kwalijk nemen dat hij zijn<br />
blik op de Angelsaksische<br />
wereld richt. En het stoort ook<br />
niet, want de cases zijn algemeen<br />
genoeg of goed transponeerbaar<br />
naar Continentaal<br />
Europa en de Lage Landen. De<br />
inleiding van het boek bevat<br />
een handige ‘Case Study<br />
Matrix’ die een overzicht<br />
geeft van alle cases en je vertelt<br />
in welke sector de case<br />
thuishoort (bijv. openbare of<br />
wetenschappelijke bibliotheken)<br />
en wat het voornaamste<br />
thema is dat erin wordt behandeld.<br />
Hoe verder je in het boek vordert,<br />
hoe praktischer de tips<br />
worden. Hoofdstuk 1 t/m 4 vormen<br />
de basis. Ze gaan over de<br />
sleutelconcepten van bibliotheekmarketing,<br />
over strategische<br />
marketingplanning, over<br />
brands en branding, en over<br />
het marketen van het bibliotheekgebouw.<br />
Hoofdstuk 5 is<br />
een introductie tot de online<br />
marketing. De hoofdstukken<br />
6 en 7 behandelen achtereenvolgens<br />
marketing met sociale<br />
media (Facebook, Twitter,<br />
LinkedIn...) en marketing met<br />
‘nieuwe’ technologieën (video,<br />
QR-codes, geolocatie...).<br />
In de hoofdstukken 8 t/m 10<br />
gaat het over marketing en<br />
mensen, interne marketing<br />
(met interne stakeholders én<br />
naar interne stakeholders), en<br />
belangenbehartiging en marketing.<br />
Het laatste hoofdstuk 11<br />
gaat specifiek in op het marketen<br />
van speciale collecties<br />
en archieven. De summiere<br />
appendix over ‘Web 2.0 tools<br />
and platforms’ is enigszins<br />
overbodig.<br />
Alhoewel het boek nooit té<br />
technisch is, zou The Library<br />
Marketing Toolkit van Ned<br />
Potter baat kunnen hebben<br />
bij een Nederlandse vertaling<br />
— eventueel met aangepaste<br />
cases uit de Lage Landen.<br />
Ondertussen loont het zeker<br />
de moeite om de Engelse versie<br />
te lezen en kennis te maken<br />
met wat op het vlak van marketing<br />
in de bibliotheek allemaal<br />
mogelijk is.<br />
Patrick Vanhoucke<br />
> the library marketing toolkit / ned<br />
Potter.- london: facet, 2012. - isbn:<br />
978-1-85604-806-4<br />
toePassing<br />
Informatie tot de tweede macht: sociale media apps<br />
Ilse Depré, De Bib Leuven<br />
Hoe raadpleeg je informatie op je smartphone<br />
of tablet? Open je een browser<br />
of gebruik je daarvoor een<br />
speciale app, zoals er al heel<br />
wat bestaan om Facebook,<br />
Twitter, Linkedin, Pinterest<br />
en vele andere sociale media<br />
sites te bekijken en beheren.<br />
De meeste van deze apps<br />
vergemakkelijken een aantal<br />
basisfunctionaliteiten, maar<br />
bieden vaak niet alle mogelijkheden<br />
van de gewone<br />
webtoegang op een pc.<br />
Mobiele apps hebben ook voor een hele nieuwe<br />
ervaring gezorgd i.v.m. informatieconsumptie.<br />
Eén van de bekendste apps in dat genre<br />
is Flipboard, waarmee je de berichten van<br />
verschillende sociale netwerken, maar ook van<br />
andere bronnen zoals websites en<br />
blogs, kan lezen in een tijdschriftenjasje.<br />
Zite biedt een vergelijkbare<br />
leeservaring, terwijl Hitpad<br />
informatie rond ‘trending topics’<br />
uit diverse sociale media en<br />
nieuwssites groepeert. Ook interessant<br />
om eens uit te proberen<br />
is Qwiki, een tool die informatie<br />
uit Wikipedia en andere websites<br />
combineert en visueel voorstelt,<br />
met de nadruk op foto’s, video’s<br />
en grafieken. Waar Wikipedia nog<br />
veel lijkt op een traditionele encyclopedie,<br />
zij het dan digitaal, brengt Qwiki informatie<br />
naar een nieuwe mediarijke dimensie.<br />
> meer info: http://bibidee.blogspot.com<br />
META 2012 | 9 | 43
Personalia<br />
In memoriam Françoise Peemans<br />
Françoise Peemans, archivaris van de Federale Overheidsdienst<br />
Buitenlandse Zaken is plots in Ukkel overleden op 16<br />
augustus laatstleden. Deze geboren en getogen Brusselse<br />
zag het levenslicht in Etterbeek op 23 mei 1952. Ze promoveerde<br />
in 1974 tot doctor in de geschiedenis en was in de<br />
jaren tachtig voorzitster van de Association des Historiens<br />
van de UCL. Ze ontving de titel van Commandeur in de Orde<br />
van Leopold II.<br />
De werken die ze — voornamelijk in de jaren tachtig van<br />
de vorige eeuw — bij het Rijksarchief publiceerde handelden<br />
hoofdzakelijk over de organisatie van Belgische overheidsadministraties<br />
tijdens het einde van de negentiende en<br />
de eerste helft van de twintigste eeuw. Ze stelde eveneens<br />
bronnenpublicaties op over de Belgische en de koloniale<br />
ondernemingen van 1885 tot 1960. Later zetelde ze regelmatig<br />
in redactiecomités van historische werken of publicaties<br />
over de Belgische diplomatie.<br />
Volgens Christian Laporte, die over haar schreef in la Libre<br />
Belgique, heeft de Belgische hedendaagse geschiedenis<br />
mede dankzij haar grote expertise een grote vooruitgang<br />
geboekt. Iedere zichzelf respecterende historicus — een eminent<br />
onderzoeker als Jean Stengers evengoed als minder<br />
bekende namen — in België kwam vroeg of laat voor zijn<br />
onderzoek bij mevrouw Peemans, op het archief van de FOD<br />
Buitenlandse Zaken, terecht.<br />
Françoise Peemans was als archivaris van Buitenlandse<br />
Zaken één van de actoren die onvermoeibaar ijverde voor<br />
de teruggave van de Belgische archieven die via de nazi’s<br />
tijdens de Tweede Wereldoorlog naar Rusland overgebracht<br />
waren.<br />
Hermione L’Amiral<br />
Sinds 1 december<br />
2012 is dara de<br />
bruyn bibliothecaris<br />
in de Bibliotheek<br />
van Boom. Ze volgt<br />
er Flor Franssens<br />
op, die na meer<br />
dan 30 jaar van<br />
een welverdiend<br />
pensioen geniet. Dara studeerde in<br />
2008 af als master in de Geschiedenis<br />
aan de Vrije Universiteit Brussel. Na<br />
een jaar in het Liberaal Archief in<br />
Gent te hebben gewerkt, startte ze in<br />
2010 het Postgraduaat Informatie- en<br />
Bibliotheekwetenschappen aan de<br />
Universiteit Antwerpen. In november van<br />
dat jaar ging ze in de Boomse bib aan de<br />
slag als bibliotheekassistent.<br />
Sinds 1 januari werkt<br />
wim vanhaecke<br />
als de archivaris<br />
van de gemeente<br />
Wezembeek-Oppem.<br />
Na zijn studies<br />
Mo der ne Geschiedenis<br />
en Archivistiek<br />
deed Wim in 2006<br />
zijn eerste werkervaringen op als projectmedewerker<br />
bij Heemkunde Vlaanderen.<br />
Daar was hij verantwoordelijk voor Pro<br />
Memorie, een project dat lokale vrijwillige<br />
erfgoedhouders bijstond in het beheer<br />
van hun archief- en documentatiecollecties.<br />
Na een korte tijdelijke opdracht bij de<br />
Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid<br />
werd Wim in 2009 tewerkgesteld bij het<br />
KADOC als consulent parochiearchieven.<br />
Daarbij doorkruiste hij Vlaanderen om<br />
parochies te helpen met diverse archiefproblemen.<br />
Als de allereerste gemeentearchivaris<br />
van Wezembeek-Oppem<br />
wil Wim een uitgewerkt archiefbeleid op<br />
poten zetten. De prioriteiten zijn selectie,<br />
ordening en het opstellen van archiveringsprocedures.<br />
Sinds 1 oktober is<br />
nele Provoost aan<br />
de slag als coördinator<br />
van Heemkunde<br />
Vlaanderen. Nele studeerde<br />
Geschiedenis<br />
en Culturele Studies<br />
aan de KU Leuven<br />
waar ze in 2011<br />
doctoreerde op een proefschrift over<br />
informele sociale netwerken van middengroepen<br />
in kleine Brabantse steden<br />
in de zeventiende en achttiende eeuw<br />
aan de KU Leuven. Nadien werkte ze als<br />
wetenschappelijk medewerker bij het<br />
Instituut voor Publieksgeschiedenis. Bij<br />
Heemkunde Vlaanderen is Nele onder<br />
meer het aanspreekpunt voor alle informatie<br />
rond regelgeving, beleidsaangelegenheden,<br />
subsidies en projectwerking.<br />
44 | META 2012 | 9
zogelezen<br />
Marleen Van Royen:<br />
“Voor mij gaat er niets<br />
boven het fysieke boek”<br />
Welk boek ligt er<br />
nu op je nachtkastje?<br />
De kathedraal<br />
van de zee van<br />
Ildefonso Falcones<br />
ben ik aan het<br />
lezen op aanraden<br />
van een vriendin.<br />
Het verhaal speelt<br />
zich af in de stad<br />
Barcelona tijdens<br />
de middeleeuwen.<br />
Het boek boeide<br />
mij al vanaf de eerste<br />
pagina. Het is<br />
wel een kanjer (655<br />
p.), maar het ziet er<br />
veelbelovend uit.<br />
Welk boek mag er<br />
altijd in je nachtkastje<br />
blijven liggen?<br />
De geboorte van<br />
Venus: liefde en<br />
dood in Florence<br />
van Sarah Dunant is één van mijn lievelingsboeken.<br />
Het speelt zich af in Firenze<br />
in de 16e eeuw. Het is heel mooi geschreven<br />
en schept een goed beeld van de<br />
positie van de vrouw in die tijd, die in de<br />
schilderkunst geïdealiseerd en aanbeden<br />
wordt, maar in het maatschappelijk leven<br />
beknot.<br />
Welk boek ligt er al een tijdje op je te<br />
wachten?<br />
De Santa María del Markerk in Barcelona. De bouw hiervan vormt de achtergrond van de bestseller De kathedraal van de zee, van de<br />
Barcelonese jurist en schrijver Ildefonso Falcones uit 2006. Foto: www.flickr.com/photos/valkyrieh116.<br />
Ik heb eens een boek gekregen over de<br />
geschiedenis van de film. Alhoewel dit<br />
mij interesseert, en ik er al verscheidene<br />
keren doorgebladerd heb, kan ik het toch<br />
niet opbrengen om erin te lezen. Voor mij<br />
gaat er niets boven fictie.<br />
Welk boek ben je begonnen maar onmiddellijk<br />
gestopt en waarom?<br />
Ik heb mij ooit eens laten verleiden om<br />
een boek van Herman Brusselmans te<br />
lezen. Het was totaal mijn stijl niet. Een<br />
boek moet bij mij vooral een mooi verhaal<br />
hebben.<br />
Wat zijn je leesgewoontes? Lees je ook<br />
digitaal?<br />
Ik lees vooral op de trein, maar ook thuis,<br />
in mijn zetel, of als het mooi weer is buiten<br />
op mijn terras. Digitaal lees ik weinig.<br />
E-books zeggen mij niets. Voor mij gaat<br />
er niets boven het fysieke boek.<br />
marleen van royen<br />
Marleen Van Royen werkt als bibliotheekmedewerker in de<br />
bibliotheek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in<br />
Antwerpen. Haar interesses zijn (uiteraard) lezen, vooral historische<br />
romans, wandelen en fietsen in de natuur, concerten bijwonen en<br />
films bekijken. Verder heeft ze ook een zwak voor Italië: het land,<br />
de cultuur, de taal en natuurlijk ook de Italiaanse keuken.<br />
META 2012 | 9 | 45
aCtiviteiten<br />
Studiedag: Game on!<br />
Volgens de rechtbank van eerste aanleg in<br />
Gent mogen bibliotheken games uitlenen.<br />
BEA (Belgian Entertainment Association)<br />
ging tegen die uitspraak in beroep, maar<br />
de uitspraak in die beroepsprocedure<br />
wordt ten vroegste in het najaar van 2014<br />
verwacht. In tussentijd kunnen bibliotheken<br />
dus voluit experimenteren met het<br />
aanbieden van games.<br />
Wil je in jouw bibliotheek aan de slag<br />
gaan met games, maar weet je niet waar<br />
te beginnen? Zoek je inspiratie om meer<br />
te doen dan enkele games in een rek te<br />
zetten? Wil je weten welke games ideaal<br />
zijn voor kinderen of jongeren? Ben je<br />
benieuwd naar (positieve) ervaringen uit<br />
andere bibliotheken? Kom dan zeker naar<br />
deze studiedag.<br />
PRAKTISCH<br />
Datum 29 januari 2013, 9.30 u. tot<br />
16.15 u.<br />
Plaats Bibliotheek Tweebronnen,<br />
Rijschoolstraat 4, 3000<br />
Leuven<br />
Inschrijven http://www.vvbad.be/<br />
activiteiten<br />
Studiedag: We like to move it<br />
De bibliotheekcollectie van een hogeschool<br />
vergelijken met een nomadische<br />
volkstam die zelden lang op<br />
één plaats blijft en voortdurend rondtrekt,<br />
is misschien enigszins overdreven.<br />
Maar het is een feit dat heel wat<br />
hogeschoolbibliotheekcollecties zich<br />
vandaag op een andere plaats bevinden<br />
dan twintig jaar geleden. Tijdens<br />
de fusieoperatie die het gevolg was<br />
van het Hogeschooldecreet van 13<br />
juli 1994 verhuisden heel wat bibliotheekcollecties<br />
naar een nieuwe locatie.<br />
Met de komende overheveling van<br />
een aantal academische hogeschoolopleidingen<br />
naar de universiteiten<br />
zullen er ongetwijfeld opnieuw boeken<br />
en tijdschriften verplaatst worden.<br />
En dan hebben we het nog niet gehad<br />
over de collecties die naar aanleiding<br />
van fusies of splitsingen van departementen<br />
of nieuwbouw- en renovatieprojecten<br />
tijdelijk of definitief op een<br />
nieuwe locatie werden ondergebracht<br />
of nog zullen verhuizen.<br />
Om ervaringen rond het verhuizen<br />
van bibliotheekcollecties uit te<br />
wisselen met collega’s uit hogeschoolbibliotheken<br />
en andere bibliotheeksectoren,<br />
organiseert de sectie<br />
Hogeschoolbibliotheken van de<br />
VVBAD een studiedag rond dit thema.<br />
Verschillende sprekers uit binnen- en<br />
buitenland zullen het publiek onderhouden<br />
over diverse aspecten van<br />
verhuizen. Dit gaat van de planning,<br />
over het verhuizen zelf, tot reorganisaties<br />
op het vlak van personeel ten<br />
gevolge van het samenvoegen van<br />
collecties.<br />
PRAKTISCH<br />
Datum 1 februari 2013<br />
Plaats Erasmushogeschool<br />
Brussel,<br />
Campus Dansaert,<br />
Zespenningenstraat 70,<br />
1000 Brussel<br />
Inschrijven http://www.vvbad.be/<br />
activiteiten<br />
Studiedag: Informatie voor iedereen?<br />
Blauwdruk voor een betere informatievoorziening: doelen,<br />
prioriteiten en concrete samenwerking<br />
Het samenwerkingsverband van Nederlandse universiteitsbibliotheken en de<br />
Koninklijke Bibliotheek (UKB) en de Arbeitsgemeinschaft der Universitätsbibliotheken<br />
(AGUB) in Nordrhein-Westfalen zijn in hun regio belangrijke katalysatoren voor overleg<br />
en samenwerking tussen wetenschappelijke bibliotheken en informatiediensten.<br />
De sectie Wetenschappelijke en Documentaire Informatie (WDI) van de VVBAD wil<br />
de voorbeelden uit Nederland en Duitsland aangrijpen om na te denken over samenwerking<br />
in Vlaanderen: waar liggen de stimuli en de concrete uitdagingen? Wat zijn<br />
de grootste noden en kunnen we samen aan de slag om die te lenigen?<br />
VOOR WIE<br />
Informatiewerkers en beleidsverantwoordelijken uit bibliotheken en documentatiecentra<br />
in universiteiten, hogescholen, wetenschappelijke instellingen, bedrijven, overheden,<br />
non-profit en uit openbare bibliotheken.<br />
PROGRAMMA<br />
12.00 u. Inspirerende uiteenzettingen door Anja Smit, voorzitter UKB (bibliotheeksamenwerkingsverband<br />
Nederlandse Bibliotheken) en Erda Lapp, AGUB<br />
(bibliotheeksamenwerkingsverband Nordrhein-Westfalen)<br />
13.00 u. Lunch en netwerk<br />
14.00 u. Workshop met World Café-methodiek rond vragen over doel, methode<br />
en middelen<br />
16.00 u. Conclusies en netwerk<br />
PRAKTISCH<br />
Datum 21 februari 2013, 12.00 u. tot 16.30 u.<br />
Plaats Zuilenzaal Vlaams Parlement, Hertogstraat 2, 1000 Brussel<br />
Inschrijven http://www.vvbad.be/activiteiten<br />
aCtiviteitenkalender<br />
07.12.2012 Crowdsourcing voor<br />
archieven, musea en<br />
bibliotheken<br />
Picturae<br />
14.12.2012 Geletterde mensen:<br />
praktijkuitwisseling<br />
LOCUS<br />
14.12.2012 Mondelinge geschiedenistraject<br />
in een archief<br />
AMVB<br />
29.01.2013 Studiedag: Game on!<br />
VVBAD<br />
01.02.2013 Studiedag: We like to<br />
move it<br />
VVBAD<br />
21.02.2013 Studiedag: Informatie voor<br />
iedereen<br />
VVBAD<br />
12.03.2013 Algemene ledenvergadering<br />
VVBAD<br />
12-13.09.2013 Informatie aan Zee 2013<br />
VVBAD<br />
Uw activiteit in deze kalender?<br />
Meld ze aan via onze website<br />
http://www.vvbad.be/activiteiten<br />
META 2012 | 9 | 47
De North Street Arcade in Belfast is een van de weinige historische gebouwen die de bombardementen van WOII en de IRA<br />
overleefde. Een aangestoken brand in april 2004 vernielde het art-decogebouw.<br />
Foto: www.flickr.com/photos/identity-chris-is
Change language