Rapport-Slimme-meters-in-slimme-netten

74100818-MOC/OPE 12-00287
De rol van slimme meters in
slimme netten
Arnhem, 25 juni 2012
Auteur Rob van Gerwen
KEMA Nederland B.V.
In opdracht van Agentschap NL
KEMA Nederland B.V. Utrechtseweg 310, 6812 AR Arnhem Postbus 9035, 6800 ET Arnhem
T (026) 3 56 91 11 F (026) 3 89 24 77 contact@kema.com www.kema.com Handelsregister Arnhem 09080262

© KEMA Nederland B.V., Arnhem, Nederland. Alle rechten voorbehouden.
Dit document bevat vertrouwelijke informatie. Overdracht van de informatie aan derden zonder schriftelijke toestemming
van KEMA Nederland B.V. is verboden. Hetzelfde geldt voor het kopiëren (elektronische kopieën inbegrepen) van het
document of een gedeelte daarvan.
Het is verboden om dit document op enige manier te wijzigen, het opsplitsen in delen daarbij inbegrepen. In geval van
afwijkingen tussen een elektronische versie (bijv. een PDF bestand) en de originele door KEMA verstrekte papieren
versie, prevaleert laatstgenoemde.
KEMA Nederland B.V. en/of de met haar gelieerde maatschappijen zijn niet aansprakelijk voor enige directe, indirecte,
bijkomstige of gevolgschade ontstaan door of bij het gebruik van de informatie of gegevens uit dit document, of door de
onmogelijkheid die informatie of gegevens te gebruiken.

-3- 74100818-MOC/OPE 12-00287
INHOUD
blz.
MANAGEMENT SAMENVATTING 4
1 Waarom dit rapport? 6
2 Slimme netten 8
2.1 Wat zijn slimme netten? 8
2.2 Afstemming tussen opwekking en afname van elektriciteit 8
2.3 Hoogkerk: zo werkt een slim net 10
3 De slimme meter komt er aan 13
3.1 Welke functies heeft de slimme meter? 13
3.2 Een positieve business case 14
3.3 De architectuur voor de slimme meter 15
3.4 Welke keuzes hebben tot de huidige slimme meter geleid 17
3.5 Slimme meters in internationaal perspectief 19
5 Dienstverlening via slimme netten 22
5.1 Overzicht van mogelijke diensten 22
5.2 Uitwerking van dienstverlening via slimme netten 23
6 De rol van slimme meters in slimme netten 26
6.1 De rol van de huidige slimme meter 26
6.2 Wat is toekomstige rol van de slimme meter in slimme netten? 28
7 Conclusies 31
Bijlage A: Huishoudens en zakelijke kleinverbruikers 33
Bijlage B: Communicatie via de slimme meter 37
Bijlage C: Voorbeelden van slimme meter architectuur 39
Bijlage D: Begrippen betreffende datacommunicatie 46
Bijlage E: Literatuur 49

-4- 74100818-MOC/OPE 12-00287
MANAGEMENT SAMENVATTING
De centrale vraag van deze studie
In de beeldvorming worden slimme meters en slimme netten vaak gezien als onlosmakelijk
met elkaar verbonden. De slimme meter is in dit beeld een essentieel onderdeel van en
'stepping stone' naar een slim net. Onduidelijkheid over slimme netten (wat zijn slimme
netten precies, welke diensten kun je er mee aanbieden, wie profiteert ervan) maakt het
echter moeilijk om deze claim van stepping stone te toetsen. Ook de nog relatief grote
onbekendheid met de (on)mogelijkheden van slimme meters draagt hieraan bij.
De centrale vraag van deze studie is: "Wat is de rol en betekenis van slimme meters in
slimme netten?". Daartoe gaat deze studie in meer detail in op achtereenvolgens de
functionaliteit van slimme meters en de aard van de dienstverlening die met de komst van
slimme netten verwacht wordt. Tot slot wordt de relatie tussen die twee onder de loep
genomen.
Wat kunnen slimme meters?
De prestaties van de slimme meter worden niet alleen bepaald door de meter zelf, maar ook
door de meterinfrastructuur. Deze meterinfrastructuur bestaat bijvoorbeeld uit een
communicatieverbinding met de meter en een centraal computersysteem voor de opslag en
verwerking van meetdata. De combinatie van de slimme meter en de meterinfrastructuur
zorgt er bijvoorbeeld voor dat:
− meterstanden op afstand uitgelezen kunnen worden;
− een bewoner eenvoudig een display op zijn meter kan aansluiten om zijn eigen verbruik
bij te houden;
− de netbeheerder de kwaliteit van de energielevering bij ieder huishouden kan registreren;
− een huishouden op afstand kan worden afgeschakeld, bijvoorbeeld bij wanbetaling of als
onderdeel van een contract met de leverancier.
De verwachtingen van slimme netten
Van slimme meters met de bijbehorende meterinfrastructuur is in Nederland tot in detail
vastgelegd wat deze (technisch) moeten kunnen. Het beeld van wat slimme netten moeten
kunnen is echter nog vaag. De verwachting is dat slimme netten helpen om het verbruik en
het aanbod van energie op lokaal en regionaal niveau op elkaar af te stemmen zodanig dat:
− er efficiënter gebruik wordt gemaakt van de huidige elektriciteits- en gasnetten;
− er efficiënter gebruik wordt gemaakt van de bestaande elektriciteitscentrales;
− er optimaal gebruik wordt gemaakt van (lokaal opgewekte) duurzame energie.

-5- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Dit alles wordt gerealiseerd door elektriciteitsverbruikers via het slimme net te prikkelen om
hun verbruik aan te passen aan de omstandigheden of door het automatisch aansturen van
apparaten (wasmachines, drogers, lader voor elektrische voertuigen, micro-WKK units en
dergelijke). Een slim net (waarbij in deze studie de focus ligt op toepassingen in de vrije
markt) vraagt dus om aansturingmodules om individuele apparaten aan te kunnen sturen,
meetmodules om bijvoorbeeld de productie van locale duurzame energie te meten, een snel
en een betrouwbaar communicatienetwerk en centrale computersystemen voor sturing,
dataopslag en dergelijke.
Wat is de rol van slimme meters in slimme netten?
De mogelijkheden van slimme meters en het beeld van slimme netten zijn naast elkaar
gelegd. Hieruit blijkt dat slimme netten een aantal functionaliteiten vragen waarin de huidige
slimme-meterinfrastructuur niet voorziet. De belangrijkste zijn:
1 de mogelijkheid tot sturing van individuele apparaten;
2 de mogelijkheid om te communiceren met apparaten in woningen (bijvoorbeeld om het
laadniveau van een accu van een elektrische auto uit te lezen);
3 een communicatiekanaal dat voldoende snel is en voldoende capaciteit heeft;
4 een communicatiekanaal naar de slimme meter en andere apparaten in de woning waar
commerciële partijen gebruik van kunnen maken zonder afhankelijk te zijn van één partij
(de netbeheerder).
De conclusie is dat de huidige slimme meter en de huidige slimme-meterinfrastructuur,
anders dan in de algemene beeldvorming naar voren komt, op de eerste plaats een
faciliterende rol spelen binnen slimme netten. Deze rol betreft met name de registratie van
energiestromen en informatie hierover. Sturing van apparaten en directe monitoring zijn in
het ontwerp van de huidige slimme meter niet voorzien en daarom ook niet tot nauwelijks
mogelijk.
Wat betekent dit voor de slimme meter?
De vraag dringt zich op of het verwachtingspatroon voor de slimme meter eenvoudigweg te
hoog is of dat er aanpassingen nodig zijn in het ontwerp van de slimme-meterinfrastructuur.
De slimme meter voldoet voor de toepassing waar hij voor ontworpen is, maar (nog) niet voor
de platformfunctie voor nieuwe diensten die hem soms wordt toegedicht in het kader van
slimme netten. De slimme meter kan zeker een belangrijke rol spelen in de bewustwording
rond efficiënt gebruik van energie en in de rol van de eindgebruiker als actieve consument in
de energiewaardeketen. De rol van stepping stone naar slimme netten moet echter
genuanceerd worden bekeken.

-6- 74100818-MOC/OPE 12-00287
1 WAAROM DIT RAPPORT?
In het in juli 2010 gepresenteerde rapport "Op weg naar intelligente netten in Nederland" van
de Taskforce Intelligente Netten wordt de slimme meter genoemd als een 'stepping stone'
voor nieuwe diensten en producten op het gebied van intelligente netten (smart grids). Dit
niet alleen omdat de slimme meter mogelijkheden introduceert voor meer bewustwording en
energiebesparing bij huishoudens en zakelijke kleinverbruikers, maar ook omdat slimme
meters als platform voor nieuwe diensten en producten achter de meter een snelle invoering
van intelligente netten zouden kunnen bevorderen.
Ondanks dat slimme meters en slimme
netten vaak in één adem genoemd worden,
vindt de ontwikkeling van beide systemen
echter niet in samenhang met elkaar plaats.
Bovendien loopt de uitrol van de slimme
meter (vanaf 2012) ver vooruit op de
ontwikkeling van slimme netten; die verkeert
nog in een beginstadium. Een logische vraag
is dan ook in hoeverre de slimme meters
toekomstige slimme netten kunnen
faciliteren.
Soms werkt een beeldende beschrijving
van slimme netten beter dan een
technische beschrijving. Daarom wordt in
dit rapport gebruik gemaakt van
beeldende beschrijvingen van slimme
netten uit openbare publicaties. Dit geeft
onder andere weer welke rol de slimme
meter in de beeldvorming wordt
toegedicht als onderdeel van slimme
netten.
Dit rapport gaat hier nader op in en richt zich hierbij in het bijzonder op de kernvraag: "Wat is
de rol en betekenis van slimme meters in slimme netten?". Heeft deze bijvoorbeeld een
platformfunctie voor nieuwe producten en diensten achter de meter of alleen een
faciliterende rol in slimme netten.
Dit rapport richt zich op de huidige slimme meter, met de functionaliteiten zoals die in de
nabije toekomst voorzien zijn. Deze worden gespiegeld aan functionaliteiten die in een slim
net nodig zijn. In de beeldvorming heeft de slimme meter een belangrijke rol in intelligente
netten. De vraag is dan onder andere welke beperkingen de slimme meter heeft in dit
opzicht. Zijn er mogelijk essentiële functionaliteiten voor een snelle ontwikkeling van
intelligente netten die de slimme meter (nog) niet heeft? Deze vragen worden beantwoord in
dit rapport.

-7- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Aanpak
De vraagstelling hangt nauw samen met een drietal onderwerpen.
− De (beoogde) functionaliteit van slimme meters: welke functies en toepassingen heeft de
slimme meter als deze grootschalig wordt uitgerold?
− De beoogde architectuur waarbinnen de slimme meter opereert: hoe wordt de slimme
meter ingepast in een slimme meetinfrastructuur zodat de meter op afstand kan worden
aangestuurd en uitgelezen?
− De beoogde dienstverlening met intelligente netten: is er sprake van een samenhang met
de huidige inrichting van de elektriciteitsmarkt en de bijbehorende taken en bevoegdheden?
Aan de hand van literatuurstudies en projectervaringen worden deze drie onderwerpen
behandeld in dit rapport.
Dit rapport spreekt over huishoudens en consumenten. In de praktijk behoren niet alleen
huishoudens en consumenten maar ook een groot aantal zakelijke kleinverbruikers (winkels,
kantoren en dergelijke) tot de doelgroep van de landelijke uitrol van slimme meters. In
bijlage A wordt een korte schets van deze twee groepen gegeven. Verder wordt in dit rapport
het onderscheid summier gemaakt.
Leeswijzer
Dit rapport is een rapport op hoofdlijnen en gaat, naast het beantwoorden van de
vraagstelling op basis van feitelijke informatie, ook in op beeldvorming en visie. Wat zijn
slimme netten eigenlijk? Wat betekenen slimme meters voor de verschillende toepassingsmogelijkheden
van slimme netten?
Dit rapport schetst eerst een beeld van slimme netten. Daarna wordt ingegaan op de huidige
en te verwachten ontwikkelingen van de slimme meters, de functionaliteit en architectuur.
Dan wordt dieper ingegaan op intelligente toepassingsmogelijkheden van slimme netten en
welke prestaties er gevraagd worden van de betrokken systemen om deze diensten te
kunnen leveren. Op basis hiervan wordt de rol van de slimme meter in intelligente netten
besproken en komen de kernvragen van dit rapport aan bod. Het rapport sluit af met
conclusies.

-8- 74100818-MOC/OPE 12-00287
2 SLIMME NETTEN
2.1 Wat zijn slimme netten?
Slimme netten is een breed begrip. Er zijn veel definities in omloop die gebaseerd zijn op
verschillende beelden. In het rapport "Op weg naar intelligente netten" 1 wordt de volgende
omschrijving gegeven: "Intelligente netten, of ‘smart grids’, zijn innovaties rond energienetten
die tot doel hebben ook in de toekomst de energievoorziening betaalbaar en betrouwbaar te
houden en daarnaast te verduurzamen. Essentieel in het begrip ‘intelligent net’ is het
ontstaan van tweerichtingsverkeer tussen energiegebruikers onderling en met producenten.
Dankzij de toevoeging van (ICT-)technologie is het mogelijk om energiestromen beter te
controleren, te sturen en te beheren. Hierdoor ontstaan er mogelijkheden om:
− vraagrespons bij gebruikers te activeren;
− decentrale opwekking en opslag van energie beter in te passen;
− nieuwe producten, diensten en markten te ontwikkelen;
− de flexibiliteit van het energiesysteem (met name elektriciteit) te verhogen;
− investeringen in infrastructuur te beperken of uit te stellen;
− de betrouwbaarheid van de elektriciteitsvoorziening te waarborgen."
Meer concreet betekent dit bijvoorbeeld:
− toepassing van gedifferentieerde leveringstarieven naar tijdstip of volume voor kleinverbruikers
(vraagrespons);
− op afstand automatisch aan- en uitschakelen van elektrische apparaten zoals airco’s,
wasmachines en wasdrogers (demand side management);
− toepassen van systemen om uitwisseling van energieoverschotten van lokale (duurzame)
opwekking met energietekorten (lokale energiemarkt) te faciliteren via bijvoorbeeld
elektrische auto’s met opslagcapaciteit in accu’s.
In dit hoofdstuk worden bovengenoemde toepassingsmogelijkheden van slimme netten
bezien.
2.2 Afstemming tussen opwekking en afname van elektriciteit
Ons elektriciteitssysteem bestaat in grote lijnen uit twee delen: de fysieke netten en de
elektriciteitsmarkt. De fysieke netten zorgen voor transport en distributie van elektriciteit
tussen de elektriciteitopwekkers en elektriciteitafnemers. De werking van de elektriciteitmarkten
zorgt voor een nationale balans tussen opwekking en afname.

-9- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Deze afstemming in de markt wordt steeds meer op de proef gesteld door de ontwikkeling
van decentrale opwekking. Dit betreft zowel micro-WKK systemen (die potentieel een hoge
gelijktijdigheid kennen en dus een hoge piekbelasting kunnen veroorzaken) als duurzame
opwekking (die naast een hoge gelijktijdigheid ook nog eens niet-stuurbaar en beperkt
voorspelbaar is). Dit betekent potentieel meer onbalans op de markt en in het net en minder
regelpotentieel om deze onbalans op te
heffen. De enige regelmogelijkheid is "De zon schijnt, het is een uur of 10 en de
afschakelen 2 (voor zover dit in de wijk ligt er stralend bij. In het oude gedeelte
regelgeving is toegestaan) en dat betekent snorren de microwarmte-krachtketels om
verlies van waardevolle, duurzame het warme water aan te vullen dat die
energie.
ochtend bij het douchen is gebruikt. Er zijn
maar weinigen thuis dus de daarbij
Daarnaast zal de komende jaren het
vraagpatroon van elektriciteit veranderen.
geproduceerde elektriciteit wordt geleverd
aan het net, tegen gunstig dagtarief dat op
Warmtepompen en elektrisch vervoer dat moment geldt en dat de bewoners op
vormen zowel in de hoogte van de
netbelasting als in gelijktijdigheid van de
hun rekening kunnen bijschrijven. Her en
der staan plugin-hybride auto’s in de wijk op
belasting een uitdaging voor onze te laden. De bewoners hebben hun meters
elektriciteitsnetten. De netbeheerder wordt
geconfronteerd met de uitdaging om zijn
netten optimaal te ontwerpen voor deze
zo ingesteld dat de auto’s beginnen op te
laden op het moment dat de zonnepanelen
die op ongeveer de helft van alle huizen ligt
toekomstige ontwikkelingen. De netbeheerder
beginnen met leveren, zo rond een uur of
wil daarbij enerzijds niet 10 dus. Dat levert voor de netbalans
achteraf geconfronteerd worden met netverzwaringen
voordelen op en wordt dus beloond met een
maar anderzijds over-
lager tarief voor bijladen als de zon schijnt."
investering, resulterend in te zware netten,
Bron: Diederik Samsom, behandeling wetsvoorstel
vermijden. Intelligente netten bieden de
slimme meters in de Tweede Kamer op 3 november
netbeheerder mogelijkheden om het 2010.
gebruik van het net te optimaliseren, als
alternatief voor netinvesteringen.
Een belangrijk beginsel van intelligente netten is dus dat niet alleen gestreefd wordt naar een
nationale balans, maar ook naar lokaal capaciteitsmanagement. Lokaal worden vraag en
aanbod op elkaar afgestemd: als er veel (duurzame) energie beschikbaar is, gebruik die dan
ook lokaal om wasmachines te laten draaien, de close-in boiler op te warmen of de
elektrische auto op te laden. Dit voorkomt netverliezen en netinvesteringen en zorgt ervoor
dat duurzame energie optimaal benut wordt. Dit geeft een tweede belangrijke voorwaarde
voor intelligente nettoepassingen: flexibiliteit van de gebruikers.

-10- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Naast lokaal capaciteitsmanagement en flexibiliteit zijn ICT- en communicatiesystemen een
derde kernbegrip voor slimme netten. ICT- en communicatiesystemen vormen als het ware
de ‘hersenen’ en het ‘zenuwstelsel’ van slimme netten. Deze zijn noodzakelijk voor
intelligente monitoring en sturing binnen netten. Daarbij hebben maatschappelijke ICT- en
communicatieontwikkelingen (internet, smartphones en dergelijke) een wisselwerking met de
ontwikkelingen van slimme netten.
micro-WKK,
zonnepanelen,
warmtepompen
domotica,
intelligente meter
woningen
windturbines
elektrisch vervoer
Figuur 1
Slimme netten streven naar een lokale optimalisering in opwekking en verbruik van
elektriciteit
Er kan dus onderscheid gemaakt worden tussen het slim maken van fysieke distributienetten
(stationsautomatisering, geavanceerde monitoring en dergelijke) en het slim gebruik maken
van duurzame bronnen, van regelruimte bij (decentrale) productiemiddelen en van
regelruimte bij afnemers (vraagsturing, tijdafhankelijke tarieven). Slimme netten liggen dus
voor een deel bij de distributiebedrijven en voor een deel bij producenten, leveranciers en
eindverbruikers. De focus in dit rapport ligt op slimme netten vanuit het perspectief van de
producent, de leverancier en de eindverbruiker.
2.3 Hoogkerk: zo werkt een slim net
Een voorbeeld van een architectuur op hoofdlijnen voor slimme netten is schematisch weergegeven
in Figuur 2. Deze architectuur is toegepast in het smart grid demonstratieproject in
de wijk Hoogkerk 3 in Groningen.

-11- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Figuur 2
Overzicht van een architectuur voor slimme netten 4 . Deze architectuur geeft aan hoe onderdelen
van een slim net met elkaar communiceren. De slimme meter is omcirkeld
Deze architectuur geeft aan hoe verschillende onderdelen van een slim net met elkaar
communiceren. De "Devices" zijn de verschillende (huishoudelijke) apparaten die via het
slimme net (automatisch) aangestuurd worden. Het "Home Matcher" systeem zorgt voor de
daadwerkelijke aan- en uitschakeling van de apparaten (bijvoorbeeld een wasmachine) op
basis van een prijsprikkel (bijvoorbeeld een lager tarief). De prijsprikkel wordt gegeven door
de "Auctioneer Node", de "centrale veilingmeester", die daarvoor informatie gebruikt van alle
systemen in de wijk. De "Database Server" zorg voor opslag van opwek- en verbruiksdata en
levert op aanvraag data aan, eventueel op geaggregeerd niveau. Deze data wordt via een
"Web Server" beschikbaar gemaakt aan bewoners die inzicht willen hebben in hun gebruik
en hun energiekosten. De Web Server zorgt ook voor de firmware upgrades voor de
systemen in het slimme net.
Uit Figuur 2 blijkt een aantal belangrijke onderdelen van slimme netten:
− aansturingmodules voor individuele apparaten
− meetmodules voor individuele apparaten
− communicatiesystemen

-12- 74100818-MOC/OPE 12-00287
−
centrale en decentrale ICT-systemen voor:
• dataopslag en verwerking
• software en firmware upgrades
• bepalen van prijzen en regelstrategieën.
Ook de slimme meter ("Home AMR") heeft een plek in deze architectuur. Voor teruglevering
van zonnestroom is in dit voorbeeld van een slim net een aparte (slimme) brutoproductiemeter
("PV AMR") opgenomen. Opmerkelijk bij dit project is dat de slimme meter
niet als actief sturingselement wordt gebruikt en dat de communicatie-infrastructuur van de
slimme meter niet wordt gebruikt voor de slimme-nettoepassingen. Het uitlezen van de
slimme meter vindt plaats via de lokale consumentenpoort (zie paragraaf 3.3).

-13- 74100818-MOC/OPE 12-00287
3 DE SLIMME METER KOMT ER AAN
3.1 Welke functies heeft de slimme meter?
De slimme meter kan zonder meer worden gezien als een katalysator voor bewustwording
en gedragsverandering op energiegebied bij consumenten. De rol van de slimme meter in
slimme netten is echter van een andere orde. De slimme meter wordt door de Taskforce
Intelligente Netten weliswaar gezien als een 'stepping stone' naar intelligente netten 1 , en
deze mening wordt breed gedeeld, maar de vraag is in hoeverre de slimme meter deze rol
ook daadwerkelijk kan vervullen. Deze rol hangt immers samen met de huidige en
toekomstig te verwachten functionaliteit van de slimme meter.
"Zo is in de Groningse wijk Hoogkerk een experiment gaande met decentraal opwekte
energie in combinatie met een slim lokaal netwerk. Het is een kleinschalig project met 24
huishoudens. Hun stroom wordt opgewekt door zonnepanelen, windenergie en gasketels
die uit de restwarmte elektriciteit kunnen produceren. Essentieel daarbij zijn slimme
meters die meer doen dan alleen het uitwisselen van informatie, maar die ook de
verschillende apparaten met elkaar kunnen laten samenwerken. Het gaat om software die
het netwerk ook kan aansturen. Meters die de pieken en dalen kunnen reguleren en de
behoefte aan energie kunnen afstemmen op elk huishouden. Bijvoorbeeld door het
inschakelen van wasmachines of drogers op momenten dat het aanbod van stroom hoog
is en de kosten lager."
Bron: Smart Grids bijlage bij het Financieele Dagblad, juni 2011.
Een slimme meter zal volgens de in ontwikkeling zijnde DSMR 5.0 specificatie in hoofdlijnen
de volgende functionaliteit hebben 5,6,7 :
− actueel vermogen en terugvoeding weergeven en registreren;
− kwartierwaarden voor verbruik en terugvoeding registreren;
− gegevens (onder andere tarieven en verbruik) leveren aan een applicatie, bijvoorbeeld
een in-home display, bij de afnemer;
− op afstand uitgelezen worden en aangepast worden qua besturings- en toepassingsprogrammatuur
(onder andere firmware);
− op afstand de levering van elektriciteit beperken, onderbreken en hervatten;
− registreren van de kwaliteit van de energielevering (onderbrekingen en dergelijke);
− data van andere meters uitlezen (gas, water, warmte, productiemeters);
− weergeven van de status van meter op de display van de meter;

-14- 74100818-MOC/OPE 12-00287
−
−
−
beschikbaarheid van voeding voor een extern apparaat; bijvoorbeeld de in-home display;
vervangbaarheid van de communicatiemodule;
logboekvoorziening voor berichtenverkeer.
De uitwisselbaarheid van de communicatiemodule en de mogelijkheid om op afstand een
firmware upgrade te doen, ondersteunt de inschatting van een economische levensduur van
de slimme meter van 15 jaar. In vergelijking met een conventionele meter is dit weliswaar
kort, maar vergeleken met de huidige gemiddelde levensduur van computers, modems,
telefoons en dergelijke, lijkt dit een voldoende lange periode om ook de verdere ontwikkeling
van slimme netten te kunnen ondersteunen.
Structureel nieuwe functies, bijvoorbeeld het kunnen aansturen van huishoudelijke
apparaten, worden niet voorzien 8 . De slimme meter blijft dus in essentie een slim meet- en
informatie-instrument, al zijn wijzigingen als een hogere updatefrequentie van data voor de
consumentenpoort niet uitgesloten.
3.2 Een positieve business case
KEMA heeft de business case voor de landelijke invoering van de slimme meter in 2010
herzien 9 . In deze herziene analyse wordt geconstateerd dat het invoeren van intelligente
energiemeters, met de bijbehorende communicatie-infrastructuur, voordelen kan opleveren
voor zowel de energieleveranciers en netbeheerders, als voor de energieverbruikers.
Maatschappelijk gezien is er een positieve business case.
De voordelen van slimme meters kunnen voor de in deze studie gedefinieerde
referentiesituatie 10 globaal in vier categorieën ingedeeld worden:
1 verlaging van de cost-to-serve: bijvoorbeeld door verlaging van de kosten van de
meteropname, het sneller kunnen zorgen voor een nauwkeurige eindafrekening, het
voorkomen van fraude en wanbetaling, enzovoorts;
2 energiebesparing: bijvoorbeeld door rechtstreekse terugkoppeling van het
energieverbruik aan de klant, of door vraagrespons waardoor efficiënter gebruik gemaakt
kan worden van het landelijke productiepark;
3 verbetering van de marktwerking: hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het
eenvoudiger switchen van leverancier, snellere klachtenafhandeling, klantenbinding door
betere dienstverlening, real time pricing, tijdafhankelijke tariefstructuren, additionele
diensten zoals beveiliging, alarmering en domotica, enzovoorts;

-15- 74100818-MOC/OPE 12-00287
4 verhoging van de leveringszekerheid: het beter inzicht hebben in het gebruik van
laagspanningsnetten kan leiden tot een betrouwbaarder netontwerp en een efficiënter
gebruik van de netten. Ook de detectie en analyse van storingen kan sneller en beter
plaatsvinden. Dit kan leiden tot minder storingen, kortere storingstijden en daardoor tot
een hogere leveringszekerheid.
In de referentiesituatie voor deze studie bedraagt de nette contante waarde voor de
landelijke invoering van slimme meters circa 770 miljoen euro. De belangrijkste bijdragen
aan de baten zijn:
1 energiebesparing
2 besparing op call center kosten
3 een lager kostenniveau door marktwerking
4 besparing op kosten voor het opnemen van meterstanden.
De baten met betrekking tot slimme netten zijn niet meegenomen in de referentiesituatie.
Deze baten hebben daarom geen invloed op de business case voor de referentiesituatie.
Over de baten met betrekking tot slimme netten zegt de studie dat over het algemeen wordt
verwacht dat een slimme meetinfrastructuur nodig is om de overgang naar slimme netten te
kunnen maken. Hiermee kunnen toekomstige investeringen in de netinfrastructuur
vermeden, verminderd en/of uitgesteld worden. Bij het bepalen van de baten is rekening
gehouden met het feit dat de nu voorziene intelligente meet-infrastructuur nog (aanzienlijk)
aangepast zal moeten worden om te voldoen aan de eisen van een toekomstig intelligent
net. Tevens wordt in deze studie opgemerkt dat de baten met betrekking tot slimme netten
zeer onzeker zijn en verder onderzoek vergen. De potentiële bijdrage van deze baten aan de
netto contante waarde wordt in deze studie geschat op 325 miljoen euro.
3.3 De architectuur voor de slimme meter
Op hoofdlijnen ziet de architectuur voor de slimme meter in Nederland er uit als geschetst in
Figuur 3.

-16- 74100818-MOC/OPE 12-00287
onafhankelijke
dienstenaanbieder
Module/Display
additionele
diensten
P1
Intelligente
meter
E
P2
P3
centrale
dataverwerking
& opslag
P4
energieleverancier
meetdatabedrijf
G
W
netbeheerder
Figuur 3
Overzicht van de slimme-meterinfrastructuur
Voor de communicatie met een in-home display is een gestandaardiseerde poort op de
meter aanwezig, ook wel aangeduid als de 'consumentenpoort' of - zoals weergegeven in
bovenstaande figuur - de P1-poort. De poort om andere meters (gas, water, warmte) uit te
lezen wordt aangeduid met P2 en de poort die de meter verbindt met de netbeheerder wordt
aangeduid met P3. De meetdata van slimme meters worden, mits de consument hiervoor
toestemming geeft, via de zogeheten P3-poort, naar een centraal datasysteem
gecommuniceerd. Via de P4-poort wordt deze meetdata ook beschikbaar gesteld aan de
energieleverancier of andere dienstenaanbieders voor energiedienstverlening aan de
consument.
Deze structuur is in overeenstemming met het Nederlandse model voor de elektriciteitsmarkt.
Aanleg, installatie en beheer van het distributienet en van de (slimme) meter voor
kleinverbruikers is een taak van de netbeheerder. De netbeheerders hebben ieder een eigen
verzorgingsgebied toegewezen (gekregen??) en tarieven zijn gereguleerd. Het uitlezen en
beschikbaar stellen van ruwe meetdata is ook een taak van de netbeheerder. De overige
diensten (levering van elektriciteit, uitlezen en valideren van meetdata, additionele
energiediensten) behoren tot de vrije markt. Er zijn geen vaste tarieven. De consument kan
zijn eigen leverancier of dienstverlener kiezen. De P4-poort maakt het mogelijk dat
dienstverleners over meetdata kunnen beschikken.

-17- 74100818-MOC/OPE 12-00287
"Bij smart grids is de slimme meter een belangrijk fundament. (...) Slimme netten kunnen
samen met de slimme meter regelen dat elektrische apparaten vaker aangaan op
momenten dat de energieprijs laag is. Verder kunnen consumenten een overschot aan
kleinschalig opgewekte stroom, bijvoorbeeld door zonnepanelen op hun eigen dak,
makkelijker terugleveren aan het net. Ook kunnen slimme netten plaatselijke stroom
opslaan en inzetten wanneer dat voordelig is. Zo dragen slimme energienetten bij aan
een duurzame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening."
Bron: Position paper Smart Grids, Enexis, juni 2011.
Naast de functionaliteit van de meter zelf, is het ook relevant om te zien welke diensten de
slimme-meterinfrastructuur (SMI) als geheel levert. Dit zijn de diensten die door de
netbeheerder op de P4-poort worden aangeboden aan de marktpartijen.
Het niveau van dienstverlening via de P4-poort is door ESDN 11 vastgelegd (zie bijlage B).
Daaruit blijkt dat het huidige serviceniveau voornamelijk ingericht is op dataverkeer voor
administratieve processen en niet voor real time communicatie en smart grid dienstverlening.
Zo is gespecificeerd dat het verzoek om een meterstand of het versturen van een
tekstbericht naar de consumentenpoort (P1) uiterlijk in 24 uur afgehandeld moet zijn, met
een streeftijd van 1 uur. De volledigheid van data hoeft niet altijd 100% te zijn. Voor het
gebruik voor sturing en monitoring in een slim net is dit onvoldoende. Ook de technische
capaciteit van de huidig voorziene communicatie-infrastructuur (voornamelijk via het
elektriciteitsnet, zie bijlage B) is beperkt.
3.4 Welke keuzes hebben tot de huidige slimme meter geleid
De huidige slimme meter is niet vanuit het perspectief van een platformfunctie voor slimme
netten ontwikkeld. De invoering van de slimme meter is namelijk onderdeel van een
totaalpakket voor de energiesector, samen met de invoering van het leveranciersmodel, de
invoering van het capaciteitstarief en het 'omdraaien' van de verantwoordelijkheden in de
meetketen. Politieke discussies over de privacy en security-aspecten, maar ook over de
toekomstvastheid en kosten en baten, hebben geleid tot een vertraagd en gewijzigd wettelijk
invoeringsbesluit.

-18- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Discussies over een grootschalige introductie van slimme meters in Nederland zijn rond 2005
gestart. Twee belangrijke elementen in deze discussie waren:
− moet de metermarkt voor kleinverbruik open blijven, of dient deze gereguleerd te
worden? Met het oog op de efficiency van de uitrol en uitgaande van een volledige uitrol
is besloten om de verantwoordelijkheid voor de slimme meter bij de netbeheerder te
leggen. Een alternatief scenario, de doelgroepenuitrol door marktpartijen (bijvoorbeeld
gericht op huishoudens met elektrische auto's of met zonnepanelen) had als nadeel dat
de penetratiegraad van de slimme meter mogelijk beperkt zou blijven;
− de discussies over de beoogde slimme-meterinfrastructuur concentreerden zich sterk
rond de functionaliteit van de meter. Hierbij werd voornamelijk gekeken naar het
efficiënter maken van de administratieve processen, minder naar "smart grid"
toepassingen. Omdat uit werd gegaan van één type meter voor heel Nederland, was het
niet mogelijk om functionaliteit toe te voegen die slechts door een beperkt gedeelte van
de huishoudens gebruikt zou worden. De kosten hiervoor zouden immers gesocialiseerd
worden over alle huishoudens.
Bij het ontwerpen van de slimme meter architectuur is de netbeheerder gericht op het
minimaliseren van de kosten, zolang hij aan zijn marktfaciliterende rol kan voldoen. Dit
betekent:
− voor het faciliteren van de markt is alleen die functionaliteit opgenomen die expliciet
gevraagd wordt,
− voor intelligent netbeheer is geen duidelijke positieve business case om specifieke
functionaliteit toe te voegen.
Uiteindelijk heeft deze discussie geleid tot de in de vorige paragrafen beschreven
functionaliteit van de slimme meter en niveau van dienstverlening voor de P4-poort (zie
Figuur 3).
Samenvattend heeft de geschetste historie geleid tot een slimme-meterinfrastructuur die is
opgezet om uitsluitend te voldoen aan de gestelde eisen. Daarbij zijn, met het oog op de
huidige beeldvorming rond de rol van de slimme meter in slimme netten, de volgende
kanttekeningen te maken:
− communicatie infrastructuur:
• het niveau van dienstverlening op de P4-poort in termen van responstijden en
volledigheid is relatief laag,
• de bandbreedte van de communicatie-infrastructuur is relatief beperkt.

-19- 74100818-MOC/OPE 12-00287
−
−
wet en regelgeving:
• de netbeheerder is (grotendeels) eigenaar van de communicatie infrastructuur,
waarmee de leverancier en overige-dienstenaanbieder afhankelijk zijn van de
netbeheerder voor hun dienstverlening via deze infrastructuur,
• de mogelijkheid van de klant om de slimme meter administratief uit te laten zetten kan
de effectiviteit van de slimme meter beperken,
functionaliteit van de meter:
• de consumentenpoort (P1) kan alleen éénrichtingverkeer aan, er kan geen informatie
uit het huis worden opgehaald,
• de consumentenpoort is bedraad uitgevoerd (in plaats van draadloos),
• de slimme meter kan (als hoofdmeter) geen bruto elektriciteitsopwekking meten,
• de slimme meter registreert beperkte power quality kenmerken.
Samengevat is de functionaliteit van de slimme meter en de slimme meterinfrastructuur
bepaald op basis van meer dan alleen een technische discussie. Verder is deze
functionaliteit niet ontwikkeld vanuit het perspectief van een (toekomstige) platformfunctie
van de slimme meter in slimme netten.
3.5 Slimme meters in internationaal perspectief
Ook in de ons omringende landen wordt druk gewerkt aan functionele specificaties voor
slimme meters en het uitwerken van slimme-meterinfrastructuren. In bijlage C is de situatie
geschetst voor het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. In beide landen is of wordt zeer bewust
gekeken naar de functionaliteit en architectuur van de slimme meter. Ook is gekeken naar de
architectuur die in het kader van het OPEN-meter project wordt gehanteerd en standaard
functionaliteiten die vanuit de Europese unie zijn opgesteld.
In Duitsland is, vergeleken met de Nederlandse slimme meter, gekozen voor een "slanke"
elektriciteitsmeter. Een elektriciteitsmeter met alleen basisfunctionaliteiten (registeren en
beschikbaar stellen van energieverbruik, momentaal vermogen, het registeren van power
quality en het bewaken van de integriteit van de meter en metingen). Afschakelbaarheid is
niet in de huidige Duitse specificaties opgenomen.

-20- 74100818-MOC/OPE 12-00287
De communicatie met de elektriciteitsmeter, andere meters, de klant en een centraal
meetdataregistratiesysteem wordt verzorgd door een Multy Utility Communication apparaat
(MUC). Dit apparaat staat los van de slimme meter. De MUC heeft functionaliteiten in zich
om huishoudelijke apparaten aan- en uit te schakelen. Er is wel een extra schakelapparaat
(relais) nodig, maar de MUC kan zorgen voor de aansturing hiervan.
In het Verenigd Koninkrijk wordt uitgegaan
"Om 12 uur steekt er een wind op. Niets
van een soortgelijke architectuur. Daarbij
bijzonders natuurlijk, behalve dan voor de
wordt één thuisnetwerk ("Home Area
bewoners die aan de buitenkant van de
Network") voorzien waarop zowel de
stadswijk wonen en noodgedwongen uitkijken
op vier reusachtige windmolens van
elektriciteitsmeter, de gasmeter, de inhome
display als andere meters kunnen
5 MW per stuk. Toch is er geen wanklank.
worden aangesloten. Ook de aansturing
De molens kwamen er zonder protest,
van huishoudelijke apparatuur via een
dankzij de regeling dat – op het moment
relais is opgenomen in de functionaliteiten.
dat het waait – de elektriciteits¬prijs in de
De discussie tussen een "slanke"
directe omgeving daalt – hun meter is
elektriciteitsmeter met basisfunctionaliteiten
of een "vette" elektriciteits-
daarbij gekoppeld aan de metrologische
gegevens en zet, nu de prijs laag is,
meter met aansturings- en communicatiemogelijkheden
loopt nog. Er is een
automatisch wasmachines in werking en
laadt de auto’s bij."
afweging gemaakt tussen verschillende
opties en de optie met een separate Bron: Diederik Samsom, behandeling wetsvoorstel
communicatiemodule lijkt het meest slimme meters in de Tweede Kamer op 3 november
gunstig (zie bijlage C). Deze 2010.
communicatiemodule zorgt zowel voor de
communicatie binnen de woning ("Home Area Network") als voor de communicatie met het
centrale meetdatasysteem ("Wide Area Network").
In het OPEN-meter project, een Europees project gericht op het specificeren van een
standaardset voor communicatie binnen slimme-metersystemen, wordt uitgegaan van een
"vette" elektriciteitsmeter die ook de faciliteiten heeft voor communicatie binnen én buiten de
woning. Aansturing van apparaten via de slimme meter lijkt niet voorzien. De configuratie die
in het OPEN-meter project wordt gehanteerd, lijkt sterk op de Nederlandse configuratie.

-21- 74100818-MOC/OPE 12-00287
In een EU-studie is de functionaliteit van de Nederlandse en andere Europese slimme
meters vergeleken met een Europese 'standaardfunctionaliteit' (zie bijlage C) en positief
beoordeeld. Geconcludeerd wordt dat de Nederlandse meter gemiddeld 12 van deze
functionaliteiten invult. Na de meter in het Verenigd Koninkrijk (die alle 13 functionaliteiten
heeft) is dit de beste score van de 11 landen die deelnamen aan deze studie. De
Nederlandse meter mist alleen enige functionaliteit op het gebied van power quality en
fraude preventie en detectie. In deze studie wordt niet expliciet naar slimme netten
toepassingen gekeken.

-22- 74100818-MOC/OPE 12-00287
4 DIENSTVERLENING VIA SLIMME NETTEN
4.1 Overzicht van mogelijke diensten
De in de kaders beschreven beelden zijn bedoeld om concreter te maken welke voordelen
slimme netten aan huishoudens en zakelijke kleinverbruikers te bieden hebben en welke rol
de slimme meter wordt toegedicht. De uitwerking van de voordelen in potentiële vormen van
dienstverlening door intelligente netten kan in verschillende mate van detail gedaan worden.
In dit rapport wordt hiervoor gebruik gemaakt van een indeling die door Agentschap NL wordt
gehanteerd 12 . Voor beide onderscheiden gebruikersgroepen, huishoudens en zakelijke kleinverbruikers
kan zo onderstaand overzicht van concrete slimme nettoepassingen worden
weergegeven, gebaseerd op een indeling in drie hoofdgroepen en daarvan afgeleide
voorbeeldsituaties:
1 vraagrespons 13 bij gebruikers:
• leveringscontracten met afspraken over verschillende tarieven naar tijd (Time-of-Use,
ToU), werkelijke kosten (Real Time Pricing, RTP) of piekmoment (Critical Peak
Pricing, CPP) 14 ,
• leveringscontracten met afspraken over vermogensbegrenzing en -afschakeling op
basis van vooruitbetaling (pre-paid),
• leveringscontracten met afspraken over lagere tarieven in ruil voor tijdelijke
afstandschakeling van bepaalde individuele huishoudelijke apparaten (airco, wasdroger,
zwembadverwarming etc.) op bepaalde piekmomenten (vraagsturing,
Demand Side Management)
2 faciliteren flexibele inpassing decentrale opwek van duurzame bronnen op middenspanningsniveau:
• leveringscontracten met variabel tarief op basis van automatische afstandschakeling
van relevante (huishoudelijke) apparatuur zoals warmtepompen, elektrische auto's en
koelkasten op momenten van voldoende aanbod van duurzame, maar intermitterende
bronnen zoals windenergie
3 accommoderen van uitwisseling van lokale energieoverschotten en -tekorten en lokale
opslag:
• gebruik van de opslagcapaciteit in accu’s van elektrische auto’s (ook stedelijk
distributievervoer);
• beter benutten van opgewekte zonnestroom op daken;
• gebruik van de opslagcapaciteit van elektrische warmtepompen met warmtebuffering
(warmte-/koude-opslag) in nieuwbouwwijken (en in utiliteit);
• gebruik van micro WKK’s in woningen als virtuele energiecentrale.

-23- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Uit de in dit rapport aangehaalde beelden van slimme netten komt nog een vierde type
diensten naar voren. Dit zijn energiemanagementdiensten binnen de woning. Het gaat hierbij
bijvoorbeeld om:
− bewaken van de functionaliteit van apparaten aan de hand van het energiegebruik
(bijvoorbeeld registreren wanneer een vriezer ontdooid moet worden op basis van het
energiegebruik);
− het voorkomen van onnodig gebruik van elektrische apparaten (bijvoorbeeld stand-by
verbruik en verlichting in niet-gebruikte ruimten);
− gedetailleerde analyses van energiegebruik op basis waarvan energiebesparing kan
worden gerealiseerd.
Deze diensten zijn echter geen directe toepassingen van smart grids maar vallen eerder
onder domotica 15 . Ook toepassingen voor comfortverhoging (zoals het op afstand
inschakelen van de verwarming) behoren tot de domotica. Tussen domotica en smart grids
zijn wel synergiemogelijkheden en de scheiding is niet messcherp. Voor bovengenoemde
energiemanagementdiensten binnen de woning is een smart grid echter niet noodzakelijk.
4.2 Uitwerking van dienstverlening via slimme netten
Op basis van de hiervoor beschreven hoofdgroepen worden concrete diensten in deze
paragraaf verder uitgewerkt. Daarbij wordt niet gestreefd naar volledigheid, maar naar
voldoende diversiteit in diensten om te kunnen beoordelen wat de rol is van slimme meters
voor dienstverlening in slimme netten. De in de voorgaande paragraaf aangegeven dienstverlening
op basis van domotica (binnen de woning) wordt hier niet verder in meegenomen.
Bij het opstellen van diensten van slimme netten is ook gekeken naar de mate waarin de
eindverbruiker zelf actief participeert: is hij een passieve verbruiker, een actieve verbruiker of
zelfs een actieve leverancier. In het eerste geval zal hij zelf niet structureel bezig zijn met zijn
eigen verbruik, in het tweede geval alleen vanuit het perspectief van flexibel verbruik
handelen (apparaten uitzetten of aanzetten). In het derde geval neemt hij actief deel aan een
(lokale) energiemarkt.
In onderstaande tabel is de dienstverlening op basis van slimme netten verder uitgewerkt. In
de kolom 'Vereisten' zijn relevante, karakteristieke vereisten weergegeven vanuit het
perspectief van de huidige discussie over de rol van de slimme meter. De afnemer zal voor
bepaalde dienstverlening expliciet toestemming moeten geven, bijvoorbeeld voor het vaker

-24- 74100818-MOC/OPE 12-00287
dan zes maal per jaar uitlezen van zijn slimme meter. Sommige typen dienstverlening in
Tabel 1 zijn in Nederland minder relevant dan andere.
In Tabel 1 wordt onderscheid gemaakt in het type verbruiker en zijn rol. De aanduiding hh
duidt op huishoudens, kz op kleinzakelijke afnemers. De rol van de afnemer wordt aangeduid
met pv (passieve verbruiker), av (actieve verbruiker) en al (actieve leverancier).
Tabel 1
Potentiële vormen van dienstverlening op basis van slimme netten
Dienst Omschrijving Vereisten
Time-of-Use Afhankelijk van het tijdstip van de Beschikbaarheid kwartierdata.
tarieven dag betaalt de afnemer een Communicatie-infrastructuur
vooraf bepaalde prijs (bijvoorbeeld
met voldoende serviceniveau
dag-/nachttarief).
(snelheid, betrouwbaarheid,
volledigheid).
Real Time De afnemer betaalt op basis van Voldoende serviceniveau van
Pricing de momentane elektriciteitsprijs, de communicatie-infrastructuur
bijvoorbeeld per kwartier.
(snelheid, betrouwbaarheid,
volledigheid).
Critical Peak De afnemer betaalt op momenten Een display om piekmomenten
Pricing van piekbelasting een hoge prijs vooraf aan te kondigen of een
(10-15 keer per jaar). Het systeem voor alerts via E-mail
piekmoment is vooraf (bijvoorbeeld
of SMS.
de dag tevoren) bekend.
Load shedding Afschakelen van bepaalde Voldoende snelle responstijd
afnemers bij een kritieke
(seconden) nodig. Afschakelfunctie
netbelasting om andere afnemers
mag niet afgezet
te kunnen blijven voorzien. kunnen worden.
Prepaid Energielevering op basis van een Faciliteiten op de meter nodig.
mogelijkheid vooraf gestort tegoed. Prikkel Alternatief is via centrale
voor zuinig gebruik en goede serverapplicatie,
budgettering bij de afnemer.
Contracten op Mogelijkheid om op afstand De mogelijkheid om individuele
basis van bepaalde apparaten zoals apparaten te schakelen en
schakeling op warmtepompen of elektrische status uit te lezen. Voldoende
afstand auto's aan/uit te schakelen snel en betrouwbaar
wanneer dit gunstig is voor de communicatiekanaal zo
afnemer.
mogelijk onafhankelijk van de
netbeheerder.
Verbruiker
type rol
hh/kz pv/av
hh/kz pv/av
hh/kz av
hh/kz pv
hh av
hh/kz pv

-25- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Dienst Omschrijving Vereisten
Flexibele De mogelijkheid om tijdelijk meer Zie vereisten bij "Real Time
tarieven op te gaan gebruiken bij een Pricing".
basis van overschot aan lokale productie
lokale
(zon, wind) in een nabij laag- of
opwekking middenspanningsnet.
Faciliteren De mogelijkheid om de bruto Op afstand uitleesbare brutoproductiemeter.
decentrale levering van decentrale duurzame
duurzame opwekking te meten in verband
opwekking met subsidies.
Accommodatie Aanbieden van lokaal stuurbaar Zie vereisten bij "Contracten
van virtual vermogen (micro-WKK, plug-in op basis van schakeling op
power plant hybride auto) op de elektriciteitsmarkt.
afstand" en bij "Real Time
Pricing".
Accommodatie Aanbieden van de mogelijkheid Hiervoor geldt hetzelfde als
inzet decentrale
om eigen afschakelbaar
voor "Accomodatie van virtual
vermogen en eigen opwek-
power plants".
capaciteit op capaciteit in te zetten op de
onbalansmarkt onbalansmarkt.
Power quality Meten van de kwaliteit van de Meetfaciliteiten voor relevante
bewaking geleverde spanning om het power quality aspecten op
niveau van dienstverlening op dit diverse plaatsen in het net.
gebied te optimaliseren.
Fraude Uit de combinatie van spanning- Momentane spanningsmetingen
bestrijding en stroommetingen bij afnemers
en vermogens-
en in onderstations kunnen niettechnische
metingen. Voldoende
verliezen 16 worden meetpunten om het net te
opgespoord.
kunnen "rond rekenen".
Verbruiker
type rol
hh/kz al
hh/kz al
hh/kz al
hh/kz av/al
hh/kz pv
hh/kz pv
Op basis van bovenstaande tabel blijkt geen grote differentiatie in dienstverlening voor
huishoudens of voor kleinzakelijke afnemers. Zoals in bijlage A aangegeven zijn er wel
verschillen in energiegebruik en de houding ten opzichte van energiebesparing.

-26- 74100818-MOC/OPE 12-00287
5 DE ROL VAN SLIMME METERS IN SLIMME NETTEN
5.1 De rol van de huidige slimme meter
In voorgaande hoofdstukken is meer inzicht verkregen in de essenties van slimme meters en
slimme netten. In dit hoofdstuk worden deze twee aan elkaar gerelateerd met als
achtergrond de kernvraag die aan het begin van dit rapport is gesteld: "Wat is de rol en
betekenis van slimme meters in slimme netten"? Hierbij is uitgegaan van de functionaliteit
van slimme meters zoals die in de nabije toekomst is voorzien.
Tabel 2
Dienstverlening van slimme netten en de rol van de slimme meter daarin
Dienst
Time-of-Use tarieven
Real Time Pricing
Critical Peak Pricing
Load shedding
Prepaid mogelijkheid.
Contracten op basis van
schakeling op afstand.
Flexibele tarieven op basis van
lokale opwekking.
Slimme meter
De slimme meter kan de benodigde administratie voor ToU
tarieven (of andere contractvormen) faciliteren. De benodigde
bandbreedte en serviceniveaus van de communicatieinfrastructuur
zijn hierbij een aandachtspunt.
Administratief zie "Time-of-Use tarieven". De communicatieinfrastructuur
van de slimme meter heeft onvoldoende snelheid,
tijdigheid en betrouwbaarheid om de prijzen via de P1 kenbaar te
maken aan toepassingen binnen het huis.
Administratief zie "Time-of-Use tarieven".Communicatie: zie
"Real Time Pricing". Verder is een display buiten de meter
wenselijk.
De slimme meter heeft een afschakelfunctie. Die functie kan
echter afgezet worden ("administratief uit"). De responstijd van de
communicatie-infrastructuur is (veel) te laag. Voor een netbeheerder
is load shedding op onderstationniveau betrouwbaarder.
De slimme meter levert een aantal faciliteiten (communicatie,
afschakelbaarheid) maar lokaal bepalen van het actuele krediet
kan de slimme meter niet. De communicatie loopt via de
netbeheerder, dit kan een nadeel zijn voor de leverancier.
Faciliteiten om individuele apparaten af te schakelen of status
terug te melden ontbreken. Het communicatiekanaal van de
slimme meter heeft onvoldoende serviceniveau (snelheid,
betrouwbaarheid, tijdigheid).
Zie "Real Time Pricing". De slimme meter kan niet zelf de brutoproductie
meten van lokale opwekking. De slimme meter kan wel
gebruikt worden voor de uitlezing van een bruto-productiemeter.

-27- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Dienst
Faciliteren decentrale duurzame
opwekking.
Accommodatie van virtual
power plant
Accommodatie inzet decentrale
capaciteit op onbalansmarkt.
Power quality bewaking
Fraudebestrijding
Slimme meter
De slimme meter kan niet zelf de bruto-productie meten van
bijvoorbeeld zonnepanelen. De slimme meter kan wel gebruikt
worden voor de uitlezing van een bruto-productiemeter.
Zie vereisten bij "Contracten op basis van schakeling op afstand"
en bij "Real Time Pricing".
Hiervoor geldt hetzelfde als voor "Accomodatie van virtual power
plants".
De slimme meter kan een aantal power quality aspecten meten en
opslaan in een logboek (bijvoorbeeld onderbreking van de
levering of dips in de spanning).
De slimme meter kan momentane vermogens leveren, echter
geen momentane spanningsmeting. Spanningen worden wel
intern gemeten maar zijn niet momentaan beschikbaar via de
poorten op de meter. De mogelijkheid om een meter administratief
uit te laten zetten kan de mogelijkheden om "het net rond te
rekenen" beperken.
Samenvattend worden er in slimme netten functionaliteiten gevraagd die in de huidige
slimme meter niet zijn voorzien. Dit zijn onder andere:
1 de mogelijkheid tot sturing van individuele apparaten,
2 de mogelijkheid van tweewegcommunicatie met apparaten in woningen,
3 een communicatiekanaal met een voldoende hoog serviceniveau (capaciteit, volledigheid
en tijdigheid),
4 meten van bruto-productie van decentrale (duurzame) opwekking,
5 volledige scala aan power quality metingen,
6 een communicatiekanaal naar de slimme meter en andere apparaten in de woning dat
onafhankelijk is van de netbeheerder (het is immers de vraag of de commerciële partij
voor hun dienstverlening afhankelijk willen zijn van de netbeheerder).
Deze eerste vijf zaken zijn technisch van aard, de laatste organisatorisch. Gezien het belang
van de infrastructuur voor slimme meters en slimme netten gaat bijlage B dieper in op de
communicatie-infrastructuur voor slimme meters en slimme netten.

-28- 74100818-MOC/OPE 12-00287
5.2 Wat is toekomstige rol van de slimme meter in slimme netten?
Slimme netten hebben functionaliteiten nodig (snelle tweewegcommunicatie, mogelijkheid tot
individuele aansturing van apparaten) die de huidige slimme-meterinfrastructuur niet levert.
Er zijn in theorie twee wegen die bewandeld kunnen worden om de rol van de slimme meter
binnen slimme netten te wijzigen.
In lijn met hoofdstuk 3 kan gekozen worden voor het uitbreiden van de slimme meter of voor
het "afslanken" van de slimme meter. In het eerste geval worden functionaliteiten toegevoegd
aan de huidige slimme-meterinfrastructuur (of worden de prestaties verbeterd). In het tweede
geval worden deze geleverd door een additionele module en wordt de slimme meter alleen
nog gebruikt voor basisfuncties (zie bijvoorbeeld het Duitse MUC-concept in bijlage C).
Hierna worden beide varianten verder uitgewerkt.
Vette meter
Figuur 4 geeft een overzicht van de slimme meter als een modulair opgebouwde "vette"
meter met de benodigde smart grid functionaliteiten. De consumentenpoort is een tweeweg
communicatiepoort geworden en gesplitst in een deel input/output voor de consument (P1a:
slimme in-home display, smartphone, computer), een deel aansturing en terugkoppeling van
apparaten (P1b) en een module voor additionele diensten (P1).
Module
additionele
diensten
onafhankelijke
diensten
aanbieder
P2b
P1
P1a
Communicatie module
W/K
P2c
P2
E G W
P1b
P3
centrale
dataverwerking
& opslag
P4
P5
energieleverancier
meterdatabedrijf
netbedrijf
Figuur 4
Configuratie voor een "vette" slimme meter met een modulaire opbouw

-29- 74100818-MOC/OPE 12-00287
De P2-poort is ook opgesplitst met een mogelijkheid om de bruto productie van micro-WKK
(P2c) en zonnepanelen (P2b) te meten.
Commerciële partijen hebben via een aparte poort (P4) met een aangepast niveau van
dienstverlening verbinding met hun klanten en de verbinding met de klant via P3 is een
snelle verbinding, bijvoorbeeld breedband PLC of enhanced GPRS (zie bijlage B en
bijlage E). Er is ook een directe (internet)verbinding mogelijk tussen de onafhankelijke
dienstenaanbieder en de consument.
De knelpunten die in paragraaf 5.1 zijn genoemd, zijn in deze configuratie geadresseerd.
Een dergelijke meter zal wel een ander kostenplaatje hebben dan de huidige meter en veel
functionaliteiten zullen mogelijk maar door een beperkt aantal klanten worden gebruikt.
Slanke meter
In Figuur 4 is de functie van de module voor additionele diensten beperkt. Alle functionaliteit
voor smart grids is opgenomen in de communicatiemodule. Figuur 5 geeft de situatie weer
dat deze ontbrekende functionaliteit voor slimme netten wordt verzorgd door een aparte
module voor additionele diensten in combinatie met een communicatiemodule en een
"slanke" meter.
onafhankelijke
diensten
aanbieder
P2b
P1a
Module
additionele
diensten
W/K
P2c
P1
Communicatie
module
P2
E G W
P1b
P3
centrale
dataverwerking
& opslag
P4
P5
energieleverancier
meterdatabedrijf
netbedrijf
Figuur 5
De "slanke" slimme meter met vervangbare communicatiemodule

-30- 74100818-MOC/OPE 12-00287
De module voor additionele diensten communiceert rechtstreeks via een snelle
tweewegverbinding met de onafhankelijke dienstenaanbieder. De slimme meter en
communicatiemodule samen komen overeen met de functionaliteit zoals die voor de huidige
slimme meter wordt voorzien. Deze configuratie komt op hoofdlijnen overeen met die voor de
proeftuin Hoogkerk (zie Figuur 2).
Een mogelijke parallelle ontwikkeling is in Figuur 6 weergegeven. Met de aanwezigheid van
de module voor additionele diensten kunnen huishoudens ervoor kiezen om meterstanden te
laten uitlezen door de onafhankelijke dienstenaanbieder. De netbeheerder behoudt deze
functie ook vanuit maatschappelijk perspectief. De keuzemogelijkheid van de consument kan
echter zorgen voor marktwerking op dit stuk.
energieleverancier
P1a
P2b
Module
additionele
diensten
P1
Communicatie
module
onafhankelijke
dienstenaanbieder
P4
P5
meterdatabedrijf
netbedrijf
P2c
P2
P1b
W/K
E G W
Figuur 6
Parallelle ontwikkeling waarbij uitlezing van de meter via de onafhankelijke dienstenaanbieder
plaatsvindt

-31- 74100818-MOC/OPE 12-00287
6 CONCLUSIES
De functionaliteit van de slimme meter zoals die in Nederland is voorzien, voldoet goed aan
de 'standaardfunctionaliteit' zoals die in een studie van de Europese Unie wordt voorzien. De
Nederlandse functionaliteit is in een uitgebreid proces van afweging en consultatie tot stand
gekomen. Op basis van de huidige marktinrichting en regulering en met het oog op een
grootschalige uitrol van één uniform type meter is gekozen voor een meter met een
functionaliteit die op zijn huidige rol is toegespitst, en niet meer.
De huidige slimme meter heeft een beperkte monitoringfunctie, waarbij (verbruiks)gegevens
op het aggregatieniveau van het huishouden bepaald worden. Aanvullend heeft de slimme
energiemeter nog een schakelaar/klep, maar de verwachting is dat deze, specifiek voor
smart grid toepassingen, niet of beperkt gebruikt gaat worden. De voornaamste toepassing
van de slimme meter is gericht op een optimalisatie van markt- en klantprocessen, zoals
switching, facturatie en storingsregistratie. De meter heeft daarmee een faciliterende rol in
slimme netten, geen platformfunctie voor nieuwe "smart grid" producten en diensten.
Slimme netten vragen een aantal functionaliteiten waarin de huidige slimme meter niet
voorziet. De belangrijkste functionaliteiten zijn:
1 de mogelijkheid tot sturing van individuele apparaten,
2 de mogelijkheid van tweewegcommunicatie met apparaten in woningen,
3 een communicatiekanaal met een voldoende hoog serviceniveau (capaciteit, volledigheid
en responstijd),
4 een communicatiekanaal naar de slimme meter en andere apparaten in de woning dat
onafhankelijk is van de netbeheerder.
Indien deze functionaliteiten beschikbaar moeten komen voor afnemers, zijn er in grote lijnen
twee richtingen mogelijk voor de slimme meter. De eerste richting is die van de "vette" meter,
waarbij ontbrekende functionaliteit aan de slimme meter wordt toegevoegd. Een nadeel
hiervan is dat de kosten hiervan gedeeld worden door alle afnemers terwijl waarschijnlijk
maar een klein deel van alle afnemers alle functionaliteit ook zal gebruiken.
De tweede richting is die van de "slanke" meter. Hierbij worden additionele functionaliteiten
en een aantal huidige functionaliteiten door een extern communicatieapparaat geleverd. De
rol van de slimme meter beperkt zich dan tot de basisfunctionaliteit zoals:
− het meten van het netto verbruik en de netto teruglevering;
− het leveren van meterstanden en momentane vermogens aan externe apparaten;
− weergave van verbruik, momentaan vermogen en statusinformatie op de meterdisplay;

-32- 74100818-MOC/OPE 12-00287
−
−
beveiliging tegen metermanipulatie;
bijhouden van een logboek waarin ook power quality events worden opgenomen.
De centrale vraag van dit rapport is: "Wat is de rol en betekenis van slimme meters in slimme
netten?" Het antwoord hierop is dat de huidige slimme meter, anders dan in de algemene
beeldvorming soms naar voren komt, een beperkte rol kan spelen binnen slimme netten. Het
is een bewuste keuze dat de slimme meter een faciliterende rol heeft gekregen en geen
platformfunctie voor slimme-netdiensten. Toch wordt deze laatste rol de slimme meter vaak
toegedicht. De vraag dringt zich op of het verwachtingspatroon eenvoudigweg te hoog is, of
dat er aanpassingen nodig zijn in het ontwerp van de slimme-meterinfrastructuur of de
marktinrichting. Het laatste zou leiden tot een uitbreiding van de slimme meter (de "vette"
slimme meter), het eerste zou de huidige "slanke" slimme meter handhaven.
In de beschouwing over de functionaliteit lijkt een onderscheid tussen huishoudens en
zakelijke kleinverbruikers niet zinvol omdat de dienstverlening door slimme netten niet
wezenlijk anders is. Wel wordt verwacht dat door de andere attitude van zakelijke
kleinverbruikers (zakelijkere afwegingen) en het hogere energiegebruik per aansluiting de
potentiële impact van additionele functionaliteiten groter zal zijn.

-33- 74100818-MOC/OPE 12-00287
BIJLAGE A
HUISHOUDENS EN ZAKELIJKE KLEINVERBRUIKERS
Aan alle zogeheten kleinverbruikers wordt de komende jaren een slimme meter aangeboden.
Hiertoe behoren alle huishoudens en een groot aantal van de kleinzakelijke afnemers. Tot de
kleinverbruikers worden gerekend alle huishoudens en kleinzakelijke afnemers met een
electriciteitsaansluiting van maximaal 3 x 80 Ampere (wat overeenkomt met circa
55.000 kWh per jaar) en een gasaansluiting met een capaciteit van maximaal 40 m 3 gas per
uur. In de praktijk geldt dit voor nagenoeg alle huishoudens en een groot deel van de
kleinzakelijke verbruikers. Zakelijke eindverbruikers met een grotere aansluiting worden
gerekend tot zogeheten grootverbruikers, zoals onderstaand overzicht laat zien.
3x80 A (elektriciteit)
40 m 3 (n)/uur (gas)
kleinverbruikers
grootverbruikers
slimme meter
profiel/telemetrie
huishoudens kleinzakelijk grootzakelijk
multisites
Figuur 7 Slimme meters en kleinverbruikers 17
Tabel 3 geeft een overzicht van het energiegebruik van kleinverbruikers. Ongeveer éénderde
van het totale elektriciteitsverbruik en éénkwart van het totale gasverbruik komt voor
rekening van de niet-huishoudelijke kleinverbruikers. Een deel hiervan, circa 1800 GWh,
komt voor rekening van openbare verlichting. Het resterende deel kan voor het overgrote
deel toegeschreven worden aan gebouwen.

-34- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Tabel 3 Elektriciteits- en gasverbruik kleinverbruikers in 2008 en 2009 (bron: Energiened, 2010)
2009 2010
Kleinverbruikers
elektriciteit gas elektriciteit gas
(GWh) (miljoen m 3 ) (GWh) (miljoen m 3 )
Niet-huishoudens 10 919 4 847 10 466 5 000
Huishoudens 25 082 10 178 25 704 10 198
Over aantallen utiliteitsgebouwen geven verschillende bronnen 18,19 verschillende waarden.
Deze bronnen zijn gebruikt om met een grove benadering, het aantal kleinverbruikers voor
de verschillende categorieën utiliteitsgebouwen in te schatten, zie Figuur 8.
Uit Figuur 8 blijkt dat bedrijfshallen en winkels de grootste categorie kleinverbruikers vormen,
gevolgd door kantoren en overige gebouwen (hotels, horeca, logies, bijeenkomstgebouwen
en sportgebouwen).
Scholen
Zorg
Winkels
Kantoren
Bedrijfshallen
Overig
Figuur 8
Grove inschatting van de verdeling van zakelijke kleinverbruikers over gebouwtypen
Het totaal aantal zakelijke kleinverbuikers bedraagt volgens deze zelfde grove inschatting
375.000. Dit komt overeen met een gemiddeld verbruik van 26.000 kWh per kleinverbruiker.
Dit is aanzienlijk meer dan de 3500 kWh per huishouden.
Het besparingspotentieel zal verschillen voor huishoudens en kleinzakelijke gebruikers en
binnen deze laatste categorie ook nog eens per gebouwtype. Voor huishoudens is het
energiebesparingspotentieel door feedback via slimme meters ingeschat op 3,2%
(elektriciteit) en 3,7% (gas) voor indirecte feedback en 6,4% (elektriciteit) en 5,1% (gas) voor
directe feedback. Daarnaast levert de mogelijkheid om verbruik in de tijd te verschuiven
(bijvoorbeeld door variabele tarieven of directe aansturing van apparaten) ook besparings-

-35- 74100818-MOC/OPE 12-00287
potentieel op (efficiënter gebruik van het landelijk productiepark en van lokaal opgewekte
duurzame energie).
Voor de utiliteitsbouw (kleinverbruikers en grootverbruikers) geeft de Builddesk studie 19
inzicht in het besparingspotentieel. Het technisch potentieel wordt geschat op 4,7 PJ en het
aandeel potentieel voor dienstverlening door Energy Service Companies (ESCo's) op
0,86 PJ. De verdeling van dit laatste potentieel is in onderstaande figuur weergegeven. Het
potentieel bij bedrijfshallen en overige gebouwen is laag. Het potentieel in de zorg is het
grootst, maar de inschatting is dat dit voornamelijk de grotere ziekenhuizen en verpleeghuizen
betreft die buiten de categorie zakelijke kleinverbruikers vallen.
Scholen
Zorg
Winkels
Kantoren
Bedrijfshallen
Overig
Figuur 9 Verdeling energiebesparingspotentieel door ESCo's binnen utiliteitsgebouwen 19
Naast het potentieel is ook de houding ten opzichte van energiebesparing belangrijk. Voor de
beeldvorming is Figuur 10 geschetst. In deze figuur zijn drie belangrijke drijfveren om acties
te willen ondernemen (of te laten) geschetst. Een drijfveer kan financieel zijn
(energiebesparing levert geld op), het kan maatschappelijk zijn (energiebesparing is
duurzaam) maar een negatieve drijfveer kan ook comfort zijn (geen verlies van comfort en
niet te veel moeite willen doen).

-36- 74100818-MOC/OPE 12-00287
geld
huishoudens
klein zakelijk
Figuur 10
comfort
duurzaamheid
Schetsmatige weergave van het verwachte verschil in drijfveren voor huishoudelijke
verbruikers en zakelijke kleinverbruikers
De inschatting is dat zakelijke kleinverbruikers zich meer zullen laten leiden door zakelijke
belangen (financieel, bedrijfsimago en dergelijke). Huishoudelijke gebruikers moeten over
een bepaald drempelbedrag heen voor ze in actie komen en zullen zich meer gelegen laten
liggen aan hun comfort.
Uit dit geheel ontstaat het beeld dat zakelijke kleinverbruikers een interessante doelgroep
zijn om te stimuleren meer met slimme meters en slimme netten te doen. Het verbruik per
gebouw/aansluiting is aanzienlijk hoger dan voor huishoudens, dus eenzelfde relatieve
besparing levert veel meer absolute besparing op. Kleinzakelijke gebruikers zullen zich ook
meer door zakelijke motieven laten leiden en eerder tot actie overgaan als er financieel
voordeel te behalen is door gebruik te maken van diensten gebaseerd op slimme netten.
Kansrijke sectoren lijken winkels, kantoren en eventueel scholen. Bedrijfshallen hebben een
vrij laag potentieel. Het potentieel in de zorg ligt naar inschatting grotendeels bij
grootverbruikersaansluitingen en de groep "overig" is zowel qua omvang als qua potentieel
minder interessant. Bovendien is deze groep door de heterogene samenstelling minder
eenvoudig te benaderen.

-37- 74100818-MOC/OPE 12-00287
BIJLAGE B
COMMUNICATIE VIA DE SLIMME METER
Service level van de P4-poort
De P4-poort vormt het communicatiekanaal met de netbeheerder, energieleveranciers, de
overige dienstverleners. Door EDSN is vastgelegd aan welke eisen (service niveau) de
communicatie via de P4-poort moet voldoen. Onderstaande tabel vat deze eisen samen.
Zowel wat betreft volledigheid als tijdigheid ligt het serveniveau nog ver van real time af.
Tabel 4 Vereiste minimale niveau van dienstverlening via de P4-poort 20
Dienst
Niveau van dienstverlening
Volledigheid
Tijdigheid
Batchverzoek dagstand 90% 24 uur
Batchverzoek intervalstand 90% 24 uur
Recovery maandstand 90% 24 uur
Meterverzoek actuele stand n.t.b. 24 uur (streeftijd 1 uur)
Meterverzoek status n.t.b. 24 uur (streeftijd 1 uur)
Schakelen n.t.b. 24 uur (streeftijd 1 uur)
Boodschap meterdisplay n.t.b. 24 uur (streeftijd 1 uur)
Versturen datastring t.b.v. P1 n.t.b. 24 uur (streeftijd 1 uur)
Technische snelheden van datatransport
Het betreft de volgende berichten:
− een tekstbericht van 20 woorden (gemiddeld 8 karakters per woord plus spatie,
downloaden);
− meterstanden voor één dag (dag en nachtstanden per uur, uploaden);
− een muziekbestand in MP3-formaat van enige minuten lang (downloaden);
− een firmware update voor een slimme meter inclusief communicatiemodule (uitgaande
van 8 MB code, downloaden);
− een DVD-film van circa 2 uur (downloaden).

-38- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Het betreft de volgende media (zie bijlage D voor de begrippen):
− conventioneel via het elektriciteitsnet (S-FSK/PLC); upload- en downloadsnelheid zijn
gelijk ingeschat;
− breedband via het elektriciteitsnet (OFDM/PLC); uploadsnelheid lager ingeschat dan
downloadsnelheid, in verhouding met GPRS;
− conventioneel via het mobiele telefoonnetwerk (GPRS);
− vernieuwd via het mobiele telefoonnetwerk (enhanced GPRS of EGPRS);
− via een vaste consumenteninternetverbinding (ADSL).
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de tijd die nodig is voor dataoverdracht, rekening
houdend met de protocoloverhead (10-20% afhankelijk van het medium) maar zonder (extra)
compressie van data (audio- en videobestanden zijn meestal al gecomprimeerd).
Tabel 5
Inschatting van snelheden voor dataoverdracht voor verschillende berichten en media
Medium
Elektriciteitsnet Mobiele Vast
Bericht
Grootte
telefoonnet internet
convent. breedband GPRS EGPRS ADSL
PLC PLC
Tekstbericht 20 woorden 1.440 bit 0,67 s 20 ms 24 ms 8 ms 76 µs
Meterstanden één dag 384 kbit 3,1 min 13 s 15 s 5,1 s 0,41 s
Muziekbestand 3 minuten 25 Mbit 3,4 uur 6,1 min 7,3 min 2,4 min 1,4 s
Firmware slimme meter 64 Mbit 8,7 uur 16 min 19 min 6,2 min 3,5 s
DVD-film 2 uur 50 Gbit 9,5 mnd 8,7 dag 10 dag 3,5 dag 47 min

-39- 74100818-MOC/OPE 12-00287
BIJLAGE C
VOORBEELDEN VAN SLIMME METER ARCHITECTUUR
Duitsland
In Duitsland is de Europese richtlijn betreffende energie-efficiëntie bij het eindgebruik en
energiediensten 21 overgenomen in landelijke wetgeving Energiewirtschaftsgesetz (EnWG) en
Messzugangsverordenung 22 . Vanaf januari 2010 moeten in nieuwbouw en bij grote
renovaties, slimme meters (gas en elektriciteit) worden geïnstalleerd. Vanaf begin 2011
moeten elektriciteitsgebruikers de keuze hebben voor variabele tarieven om
energiebesparing en belastingverschuiving te stimuleren.
De metermarkt in Duitsland is vrij, zowel de meterdienst (plaatsen en onderhouden van de
meter) als de meetdatadienst. Er is geen landelijk implementatieplan voor de vervanging van
bestaande meters door slimme meters en de Duitse overheid gaat uit van een marktgedreven
uitrol.
De Duitse overheid heeft door VDE (Verband der Elektrotechnik Elektronik Informationstechnik)
en DVGW (Deutsche Vereinigung des Gas- und Wasserfaches) specificaties laten
ontwikkelen voor slimme meters. Deze specificaties bestaan uit:
− mechanische en constructieve eisen 23
− specificaties voor toepassingen, protocollen, bediening en dergelijke 24
− specificaties voor een aparte communicatiemodule (Multi Utility Communication, MUC) 25
De functionaliteiten van de slimme meter en het slimme meetsysteem zijn respectievelijk
gebaseerd op artikel 21 en artikel 40 van het EnWG. Er wordt daarom gesproken van een
EDL21-meter en een EDL40-systeem (EDL staat voor EnergieDienstLeistung ofwel
prestatie-eisen voor energiedienstverlening). Kenmerkend voor de Duitse aanpak is de
scheiding tussen een basis elektriciteitsmeter en een communicatiemodule (MUC). Een
reden hiervoor is dat meetsystemen en communicatiesystemen een verschillende levensduur
hebben.
De meter zelf heeft vrij eenvoudige functionaliteiten:
− twee tariefregisters
− de mogelijkheid om netto verbruik en netto levering te meten
− display op de meter met gemiddeld verbruik over verschillende perioden
− "dagteller" voor elektriciteitsverbruik
− beveiliging tegen metermanipulatie
− logboek waarin ook power quality events worden opgenomen
− afschakelbaarheid is niet opgenomen in de specificaties.

-40- 74100818-MOC/OPE 12-00287
De MUC zorgt voor de communicatie met de meter(s), met de klant en met een centrale
meetdataverwerker. De MUC biedt sturing voor een extern relais om apparaten aan- en uit te
sturen en heeft tenminste één voedende poort. Onderstaande figuur geeft de inpassing van
de MUC weer.
Figuur 11 Configuratie van slimme meter zoals die in Duitsland wordt voorgeschreven 25
Verenigd Koninkrijk
In het Verenigd Koninkrijk wordt gestreefd naar invoering van slimme gas- en
elektriciteitsmeters in alle huishoudens in 2020 9 . Na uitgebreide marktconsultatie en
onderzoek in opdracht van het Department of Energy and Climate Change (DECC) is
gekozen voor een Central Communications Model waarbij een nationale provider (Data and
Communications Company, DCC) verantwoordelijk is voor de infrastructuur en de datauitwisseling.
De energieleveranciers zijn verantwoordelijke voor de meters maar moeten
gebruik maken van deze provider. Acceptatie van de meters is verplicht. De meters worden
uitgerold samen met een in-home display.

-41- 74100818-MOC/OPE 12-00287
De voorziene functionaliteit van de meters betreft 26 :
− op afstand afschakelbaar inclusief interne sturing op basis van een maximum waarde
voor de stroom of minimum waarde van een tegoed (prepayment);
− minimaal één register voor respectievelijk import/export en kWh/kVarh 27 (totaal dus
minimaal 4 registers);
− momentane kW en kVar metingen voor import en export, meetinterval een half uur,
opslagcapaciteit 3 maanden data;
− meting van power quality (gemiddelde spanning, over/onderspanning, dips etc.);
− beschikbaarheid meetdata op 5 seconde interval voor in-home display;
− aansturing van relais voor aan-/uitschakelen van huishoudelijke apparaten;
− logging faciliteiten;
− configuratie op afstand;
− beveiliging van datatransport, tegen metermanipulatie en tegen ongeautoriseerd
schakelen;
− een Home Area Network (HAN) faciliteit gebaseerd op open standaard, voor
communicatie met andere meters, de in-home display, demand side management en
dergelijke;
− een Wide Area Network (WAN) faciliteit voor verbinding met het centrale meetdata
systeem van de Data and Communications Company (DCC).
Aan de in-home display worden minimale eisen gesteld, om innovaties de kans te geven. Er
worden alleen eisen gesteld op het gebied van energieverbruik en minimale weergave van
verbruiksdata. Een opvallende eis is een gemiddeld opgenomen vermogen van minder van
0,6 W.
In Figuur 12 is een overzicht gegeven van de slimme meter configuratie zoals die in het
Verenigd Koninkrijk wordt voorzien. Onderscheiden worden:
− de gasmeter
− de elektriciteitsmeter
− een in-home display (IHD)
− een hub voor interne communicatie in de woning (Home Area Network, HAN)
− een hub voor externe communicatie met de DCC (Wide Area Network, WAN).
De leveranciers zijn verbonden met de meetdata via de DCC.

-42- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Figuur 12 Configuratie van slimme meter zoals die in het Verenigd Koninkrijk wordt voorzien 28
In het Verenigd Koninkrijk is de discussie nog gaande over het fysiek samenvoegen van
functionaliteiten (WAN, HAN, elektriciteitsmeter) in één of meerdere apparaten. In Tabel 6 is
een overzicht gegeven van de afweging die is gemaakt. Op het eerste gezicht lijkt de meest
gunstige optie een aparte communicatiehub die WAN en LAN functionaliteiten heeft. Dit is
vergelijkbaar met bijvoorbeeld een ADSL-modem voor internet dat zowel verbinding maakt
met internet (WAN) als een locaal WiFi-netwerk faciliteert (HAN). Dit lijkt sterk op de
oplossing die ook in Duitsland is gekozen (de MUC).

-43- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Tabel 6 Afweging tussen verschillende smart meter configuraties in het Verenigd Koninkrijk 28
OPEN-meter project
Het OPEN-meter project (Open Public Extended Network metering) is een Europees project
in het kader van het zevende framework programma voor energie. Doel van het project is om
een set open standaarden te specificeren voor communicatie binnen slimme-metersystemen.
Hierbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van reeds bestaande (open) standaarden.
Ontbrekende stukken worden aangevuld en dit geheel dient als input voor een Europees
standaardisatietraject. Een open standaard stimuleert marktwerking en innovatie op het
gebied van slimme-metersystemen. Het OPEN-meter project richt zich sterk op
technologieën en protocollen voor dataoverdracht.
Figuur 13 geeft een overzicht van de meterconfiguratie zoals die in het OPEN-meter project
wordt gehanteerd. De configuratie lijkt op die in Nederland wordt gehanteerd met een
elektriciteitsmeter die ook de functionaliteit van hub heeft. Het ontbreken van een interface
tussen de elektriciteitsmeter en de hub impliceert een keuze voor één fysiek systeem.
Externe aansturing van apparaten en tweewegcommunicatie lijkt niet voorzien in deze
configuratie.

-44- 74100818-MOC/OPE 12-00287
Figuur 13 Configuratie van slimme meter zoals die in het OPEN meter project wordt gebruikt )29
EU: common requirements for smart meter functionalities
Vanuit de Europese Commissie is een studie uitgevoerd naar standaardfunctionaliteiten voor
slimme meters 30 . De studie geeft een set functionaliteiten die gebaseerd zijn op ERGEG
studie C11-RMC-44-03 en op een studie van de CEN/CLC/ETSI Smart Meter Coordination
Group ("Functional Reference Architecture for Communications in Smart Metering Systems").
De functionaliteiten zijn hieronder in oorspronkelijke vorm weergegeven:
For the Customer
1 Provides readings from the meter to the customer and to equipment that he may have
installed;
2 Updates these readings frequently enough to allow the information to be used to achieve
energy savings;
3 Provides these readings in a form easily understood by the untrained consumer, and with
calculations enabling final customers to better control their energy consumption. E.g. In
terms of cost, as averages, as comparisons to other periods, et cetera.

-45- 74100818-MOC/OPE 12-00287
For grid & network support
4 Allows remote reading of meter registers by energy suppliers and by grid operators;
5 Provides two-way communication between the meter and external networks (both supply
& grid) for maintenance and control of the meter;
6 Provides for the monitoring of Power Quality;
7 Allows readings to be taken frequently enough to allow the information to be used for grid
control.
For commercial aspects of energy supply
8 Supports advanced tariff systems. Includes multiple tariffs, time of use registers, block
tariff registers, remote tariff control, etc as applicable;
9 Supports energy supply by pre-payment and on credit;
10 Allows remote ON/OFF control of the supply and/or flow or power limitation.
For security and privacy
11 Provides Secure Data Communications;
12 Fraud prevention and detection.
To allow distributed generation
13 Provides Import / Export & Reactive Metering.
Voor een aantal landen is weergegeven in hoeverre deze functionaliteit is meegenomen in
de nationale kosten-batenanalyse (cost-benefit analysis, CBA). Aangezien mag worden
aangenomen dat een CBA wordt uitgevoerd op basis van daadwerkelijk te implementeren
functionaliteiten, is dit representatief voor de functionaliteit van de meter.
De functionaliteit van de Nederlandse (en andere Europese) slimme meters is vergeleken
met deze standaardfunctionaliteit. Daaruit concludeert de studie dat de Nederlandse meter
gemiddeld 12 van deze functionaliteiten invult. Na de meter in het Verenigd Koninkrijk (die
alle 13 functionaliteiten heeft) is dit de beste score van de 11 landen die deelnamen aan
deze studie. De Nederlandse meter mist alleen enige functionaliteit op het gebied van power
quality en fraude preventie en detectie.

-46- 74100818-MOC/OPE 12-00287
BIJLAGE D BEGRIPPEN BETREFFENDE DATACOMMUNICATIE 31
bit Kleinste eenheid van datatransport. Een bit heeft een waarde 0 of 1.
Door algemeen geaccepteerde afspraken kunnen groepen van bits
gebruikt worden om bijvoorbeeld en letter, een cijfer of een getal weer te
geven. Het weergeven van een letter of cijfer kost 8 of 16 bit. De
weergave van een getal (bijvoorbeeld een meterstand) kost typisch 32 of
64 bit. De code voor de standaard startpagina van Google is circa
460 kbit groot. Een MP3-song van een paar minuten is 15-50 Mbit groot
en een film op DVD is 40-70 Gbit groot.
byte
Een byte is een groep van 8 bits. Een byte wordt meestal weergegeven
met de hoofdletter B. Een kB (kilobyte) bestaat bijvoorbeeld uit
1024 bytes wat overeenkomt met 8192 bits.
kbit/s
Afkorting van kilobits per seconde. Een maat voor de datatransportsnelheid
van een communicatiekanaal. Dit komt overeen met 1000 of
1024 bits per seconde, afhankelijk van de afspraken. De effectieve
datatransportsnelheid is meestal anders. Enerzijds is er sprake van
protocol overhead, anderzijds kan door compressie van data effectief
meer data verstuurd worden.
Mbit/s
Afkorting van megabits per seconde, zie ook kbit/s.
Gbit/s
Afkorting van gigabits per seconde, zie ook kbit/s.
protocol
Een set van afspraken voor het verzenden van data. Deze afspraken
gaan over de manier waarop data wordt weergegeven, authenticatie,
controle, foutcorrectie en dergelijke. Eén van de meest bekende
protocollen is TCP/IP dat wordt gebruikt voor internet.
protocol overhead Afhankelijk van het protocol zijn extra bits nodig om informatie over de
data te versturen. Deze bits dragen dus niet bij aan effectieve
dataoverdracht maar zijn noodzakelijk voor controle, authenticiteit,
foutcorrectie en dergelijke van deze data. De protocol overhead is het
percentage protocolbits ten opzichte van het totaal aantal verzonden
bits.
draaggolf Zie modulatie.
modulatie Het verzenden van data op basis van een zogenaamde draaggolf met
een hoge frequentie. Zo wordt het geluid van Radio 1 in de omgeving
Arnhem verzonden over een draaggolf van 98,6 MHz. Dit is dan de
frequentie waarop de autoradio kan worden afgestemd. Het is mogelijk
om over een kabel of door de lucht meerdere draaggolven te sturen,
bijvoorbeeld meerdere zenders op verschillende frequenties. Over het

-47- 74100818-MOC/OPE 12-00287
PLC
TCP/IP
S-FSK
OFDM
GPRS
algemeen geldt: hoe hoger de frequentie van de draaggolf, des te meer
data kan er overgezonden worden. Maar tegenover hogere frequenties
staan ook weer nadelen als een korter bereik of minder doordringingsvermogen
door bijvoorbeeld glas of baksteen.
Afkorting van Power Line carrier. Een manier van dataoverdracht via het
elektriciteitsnet, meestal het laagspanningsnet (240/400 V) of het
middenspanningsnet. De dataoverdrachtsnelheid van PLC hangt af van
de manier waarop data wordt verstuurd, zie S-FSK en OFDM.
Uitgesproken als TCP over IP. TCP staat voor Transmissie Control
Protocol en IP voor Internet Protocol. Veel netwerken tussen computers
(waaronder internet) gebruiken dit protocol, of eigenlijk deze combinatie
van twee protocollen.
Een gestandaardiseerde manier om data te verzenden via bijvoorbeeld
het elektriciteitsnet (PLC). S-FSK staat voor Spread Frequency Shift
Keying. Deze methode maakt gebruik van twee verschillende
draaggolven met een frequentie tussen de 20 kHz en 100 kHz, zie
modulatie. De theoretische datasnelheid van S-FSK over PLC is
2,4 kbit/s 32 . De protocol overhead is circa 16%.
Een methode om data via verschillende draaggolven te versturen.
OFDM staat voor orthogonal frequency-division multiplexing. Deze
methode gebruikt meerdere (tientallen) draaggolven die zodanig
gekozen zijn dat deze elkaar onderling niet verstoren. Deze methode
wordt onder andere gebruikt voor internet via de telefoonlijn en voor
PLC. Via de telefoonlijn wordt voor een typische consumentenaansluiting
(ADSL) een downloadsnelheid (ophalen van gegevens) van
8-30 Mbit/s 33 en een uploadsnelheid (verzenden van gegevens) van
1-3 Mbit/s gehaald. In combinatie met PLC (breedband PLC) wordt een
theoretische snelheid van 35-128 kbit/s gehaald.
Dit staat voor general packet radio service. Het is een gestandaardiseerde
methode om data via een mobiel telefoonnetwerk te verzenden.
Bij GPRS wordt niet betaald per (bel)minuut maar voor de omvang van
de verzonden data. De uploadsnelheid van GPRS is typisch
20-40 kbits/s, de downloadsnelheid typisch 60-80 kbit/s. Nieuwe
ontwikkelingen (enhanced GPRS) maken upload snelheden van 60-
120 kbits/s mogelijk en download snelheden van 180-240 kbit/s.

-48- 74100818-MOC/OPE 12-00287
ADSL
Dit betekent Asymmetric Digital Subscriber Loop en is een standaard
voor snelle datacommunicatie via een telefoonlijn (koperdraad).
Asymmetrisch betreft het feit dat de uploadsnelheid lager is dan de
downloadsnelheid. Zie ook OFDM.
M-Bus
M-bus (Meter-Bus) is een Europese standaard voor het op afstand
uitlezen van een gas- of elektriciteitsmeter. De standaard is ook geschikt
voor andere typen meters (bijvoorbeeld water, warmte, brutoproductie).
De standaard is onder andere afgestemd op batterijgevoede meters. Er
is een draadloze variant van M-Bus gestandaardiseerd (Wireless
M-Bus).
SML
Smart Message Language, een door voornamelijk Duitse bedrijven
ontwikkeld communicatieprotocol. Het is speciaal bedoeld voor smart
metering en smart grid toepassingen. SML wordt gebruikt in Duitse
slimme meters (MUC).
MUC Multi Utility Communication. De in Duitsland voorgeschreven
communicatie-unit voor slimme meters. De meetfunctie en de
communicatiefunctie zijn conform Duitse voorschriften fysiek los
gekoppeld.
DLMS/COSEM DLSM staat voor Device Language Message Specification, COSEM voor
Companion Specification for Energy Metering. DLSM/COSEM is een
verzameling standaarden (protocollen) voor data uitwisseling tussen
gas-, water- en elektriciteitsmeters.

-49- 74100818-MOC/OPE 12-00287
BIJLAGE E
LITERATUUR
1 Op weg naar intelligente netten, Discussiedocument van de Taskforce Intelligente Netten, juli 2010.
2 Het is natuurlijk mogelijk om met behulp van opslagsystemen of door import en export een tekort of
overschot aan (duurzame) energie op te vangen. Maar dit is geen regelmogelijkheid van het
opweksysteem zelf.
3 Factsheet Proeftuinen Slimme Netten, Ministerie van EL&I, memo EL&I/11173649, 5 december
2011.
4 Virtual power plants and smart markets, Essent, presentatie op Transmission & Distribution
Europe, 12 april 2011.
5 Onderzoek overgangsbepalingen ontwerpbesluit slimme meters, TNO, 31 mei 2011.
6 Oorspronkelijk is regelgeving voor slimme meters is in 2007 vastgelegd in een Nederlandse
Technische Afspraak, de NTA 8130. In de AMvB "Besluit op afstand uitleesbare meetinrichtingen"
van maart 2011 wordt niet verwezen naar de NTA 8130, er wordt een opsomming van vereiste
functionaliteiten gegeven. Deze zijn wel deels terug te voeren op de NTA 8130. Dit is ook de basis
geweest voor de "Dutch Smart Meter Requirements" die door de netbeheerders worden
gehanteerd bij de aanbesteding van de grootschalige inkoop van slimme meters.
7 P1 Companion Standard, Dutch Smart Meter Requirements, versie 4.0, Netbeheer Nederland,
22 april 2011.
8 Er kunnen wel berichten naar de P1-poort gestuurd worden die mogelijk omgezet kunnen worden
in een stuursignaal voor een relais. Dit vraagt echter om extra hardware.
9 Intelligente meters in Nederland, herziene financiële analyse en adviezen voor beleid, R.J.F. van
Gerwen et al., 13 juli 2010, KEMA.
10 De referentiesituatie van de kosten-batenstudie gaat onder andere uit van 98% penetratie van
slimme meters, 80% PLC-communicatie en 20% GPRS-communicatie, geen gelijktijdige uitrol van
een display (dus alleen energiebesparing door indirecte feedback) en geen baten voor de bijdrage
aan slimme netten.
11 Energie Data Services Nederland: door de energiesector opgericht als dienstverlener op het gebied
van het ontwerpen, vastleggen en verbeteren van de bedrijfsoverstijgende administratieve
processen en het daarvoor ondersteunende berichtenverkeer t.b.v. de geliberaliseerde Nederlandse
energiemarkt.
12 Beschrijving van toepassingen van intelligente netten, Henk van Elburg, Agentschap NL, E-mail
15 september 2011.
13 Vraagrespons is het verschuiven van het elektriciteitsverbruik door afnemers als een reactie op een
prijsprikkel (bijvoorbeeld een variabel elektriciteitstarief) of door afstandssturing van apparaten.
14 Niet alle vormen van vraagrespons maken in Nederland een even grote kans. De kans op het
optreden van piekverbruik en de mogelijkheid om verbruik te verschuiven door bijvoorbeeld
airconditioners of elektrische verwarming komen in Nederland minder voor dan in warmere/koudere
landen.

-50- 74100818-MOC/OPE 12-00287
15 Volgens het domoticaplatform Nederland omvat domotica alle apparaten en infrastructuren in en
rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen
van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners.
16 "Niet-technische verliezen" is de standaard aanduiding bij netbeheerders voor elektriciteitsverlies
door illegale aftap van stroom, meterfraude en dergelijke.
17 Energiebesparing bij grootverbruikers, notitie nr. 30101194-Consulting 10-2293 van KEMA voor
Agentschap NL, 20 januari 2011.
18 Bepaling van het aantal utiliteitsgebouwen in Nederland, Mobius consult, 2006
19 Marktstudie CO 2 -besparingspotentieel ESCo’s in utiliteitsbouw, Builddesk, 2011
20 Doorlooptijden en rapportages P4, versie 3.0, 25 mei 2011, Energie Data Services Nederland.
21 Richtlijn 2006/32/EG van het Europees parlement en de raad van 5 april 2006 betreffende energieefficiëntie
bij het eindgebruik en energiediensten en houdende intrekking van Richtlijn 93/76/EEG
van de Raad.
22 Neue Haushaltszähler, Innovativ und informativ, Forum Nezttechnik/netzbetrieb im VDE, november
2009, www.vde.com/fnn.
23 Lastenheft 3.HZ Elektronische Haushaltszähler mit Dreipunkt-Befestigung Konstruktive Merkmale,
Version 1.0, VDE, september 2011 én Lastenheft eHZ Elektronische Haushaltszähler in Stecktechnik,
Konstruktive Merkmale, Version 2.1, VDE, 11 januari 2010.
24 Lastenheft EDL Elektronische Haushaltszähler, Funktionale Merkmale und Protokolle, versie 1.0,
13 januari 2010, VDE.
25 Lastenheft MUC – Multi Utility Communication, versie 1.01, 4 juli 2011, VDE.
26 Smart Metering Implementation Programme, Response to Consultation, Functional Requirements
Catalogue, 30 maart 2011, Department of Energy and Climate Change.
27 kWh is reëel verbruikte elektriciteit, kVarh betreft zogenaamd blindvermogen; blindvermogen levert
geen energie aan de verbruiker maar wel netverliezen en heeft invloed op de spanningshuishouding.
28 Smart meter rollout for the domestic sector (GB), Impact Assessment, 18 oktober 2011,
Department of Energy and Climate Change.
29 Companion note to Deliverables D2.1, D2.2 and D2.3, European FP7 Energy project Open Public
Extended Network metering (OPEN meter), 5 oktober 2009.
30 A joint contribution of DG ENER and DG INFSO towards the Digital Agenda, Action 73: Set of
common functional requirements of the SMART METER, October 2011.
31 Meeste begrippen in deze lijst betreft standaardbegrippen die op basis van expertise en internet
(bijvoorbeeld Wikipedia) zijn beschreven. Waar nodig is een extra referentie toegevoegd.
32 Performance of open-standard PLC technologies on ERDF distribution network, J. Hirsch,
6 oktober 2009, www.erdfdistribution.fr.
33 Op basis van een quick scan van een aantal consumentenpakketten bij verschillende providers.