presentatie Mieke Rijnders - VAM Library blog - Van Abbemuseum

Kabinetten,galerijen en musea
Het verzamelen van en presenteren van naturalia en kunst van 1500 tot heden
• verzamelen van
kunstvoorwerpen en
natuurvoorwerpen
• ordenen van
verzamelde objecten
(ordeningscriteria)
• doelstellingen van
verzamelaars en
musea = bepalend
voor de museale
identiteit/voor de
museumopvatting

Een museum met zes gezichten Van Abbemuseum 1936-2012
Mieke Rijnders 6 september 2012
vrijwel alle afb. in deze pp © Peter Cox
Wouter Visser 1936-1942 Edy de Wilde 1946-1963 Jean Leering 1964-1973
Rudi Fuchs 1975-1987 Jan Debbaut 1988-2003
Charles Esche 2004-?

Museumtypologie
Jan Vaessen, Musea in een museale cultuur. De problematische
legitimering van het kunstmuseum (1986), pp. 241-249
• 1 de klassieke museumopvatting
• 2 de autonome museumopvatting
• 3 de responsieve museumopvatting
• 4 de avant-garde museumopvatting
Vaessen let bij zijn indeling op drie aspecten:
• 1 - de opvatting over cultuur en kunst, in relatie tot de museale taken
• 2 - de relatie tussen museum en publiek
• 3 - de relatie tussen museum en maatschappij

1 De klassieke museumopvatting
(naar Vaessen 1986, pp. 241-242)
• ‘In de klassieke museumopvatting wordt het museum voor alles
gelegitimeerd door een verwijzing naar het vitale belang van de
overdracht van de culturele traditie, waarvan de kunst als een zeer
belangwekkend bestanddeel wordt gezien.’
• Binnen de museale taken ligt het accent op het bijeenbrengen van
een collectie van algemeen erkende hoge kwaliteit. Jongste kunst
wordt om die reden nauwelijks verzameld, wel tentoongesteld.
• Het museum is, in deze opvatting, een instituut waar culturele
waarden worden bewaard en worden overgedragen op een zo
breed mogelijk publiek.
• In de relatie tussen museum en publiek licht het accent op vorming;
in de betekenis van ‘Bildung’.
• In de relatie tussen museum en maatschappij ligt het accent op het
benadrukken van de eigen institutionele grenzen, op de eigenheid
van het instituut.

2 De autonome museumopvatting
(naar Vaessen 1986, p. 242)
• ‘In de autonome museumopvatting wordt het museum voor alles
gelegitimeerd door een verwijzing naar het specifieke belang van de
overdracht van de kunst en van de voortgang van de kunst als
zodanig.’
• Het museum is de plek bij uitstek waar een geïnteresseerd publiek
door deskundigen over de ontwikkeling van de kunst wordt
geïnformeerd en waar het zich een eigen oordeel kan vormen.
• Binnen de museale taken ligt het accent op verzamelen en
tentoonstellen van kunst, waarbij ook de nieuwste ontwikkelingen
een plaats krijgen.
• In de relatie tussen museum en publiek ligt het accent niet op
vorming, maar op kennisoverdracht, primair door het tentoonstellen
van de werken zelf. Het kunstwerk moet zoveel mogelijk voor
zichzelf spreken.
• In de relatie tussen museum en maatschappij ligt het accent, net als
in de klassieke museumopvatting op het benadrukken van de eigen
institutionele grenzen, op de eigenheid van het instituut.

3 De responsieve museumopvatting
(naar Vaessen 1986, pp. 242-243)
• ‘In de responsieve museumopvatting wordt het museum voor alles
gelegitimeerd door een verwijzing naar de belangen van het publiek
en naar het maatschappelijk belang van een optimale culturele
zelfontplooiing van de bevolking. Deze zelfontplooiing betekent voor
alles een ontwikkeling van de eigen waarden, de eigen esthetische
voorkeuren en de eigen creatieve vermogens van de verschillende
groepen uit het publiek.’
• Binnen de museale taken ligt het accent op educatie.
• In de relatie tussen museum en publiek staat het publieksbereik
centraal. Tentoonstellingen worden daarop afgestemd.
• In de relatie tussen museum en maatschappij ligt het accent op het
doorbreken van de institutionele grenzen. Het museum richt zich op
de samenleving.

4 De avant-garde museumopvatting
(vrij naar Vaessen 1986, p. 243)
• ‘In de avant-garde opvatting wordt het museum voor alles
gelegitimeerd door een verwijzing naar het vitale belang van
cultuurvernieuwing. In deze vernieuwing, die cultuur en
maatschappij als geheel betreft, speelt de kunst een
voortrekkersrol.’
• Binnen de museale taken ligt het accent op het stimuleren van
experimenten. Het publiek wordt geconfronteerd met de
nieuwste ontwikkelingen in de kunst.
• In de relatie tussen museum en publiek ligt het accent, net als in
de autonome museumopvatting, op informatieoverdracht door
confrontatie met de werken zelf.
• In de relatie tussen museum en maatschappij ligt het accent, net
als bij de responsieve museumopvatting, op het doorbreken van
de institutionele grenzen. ‘Het museum moet voortdurend open
staan voor nieuwe ontwikkelingen in kunst en samenleving en
zich daardoor ook als instituut willen laten beïnvloeden en
veranderen.’

directeur
museumopvatting
• Wouter Visser
directeur van 1936 - 1942 en 1945
• Edy de Wilde
directeur van 1946 - 1963
• Jean Leering
directeur van 1964 - 1973
• Rudi Fuchs
directeur van 1975 - 1987
• Jan Debbaut
directeur van 1988 - 2003
• Charles Esche
directeur van 2004 - ?

1936-1942
Het museum van Wouter Visser (1904-2002)

Hedendaagsche Nederlandsche Kunst,1936
openingstentoonstelling

Hedendaagsche Nederlandsche Kunst,1936

1 - de relatie tot de museale taken
2 - de relatie tussen museum en publiek
3 - de relatie tussen museum en maatschappij
directeur
Wouter Visser
directeur van 1936 - 1942 en 1945
• Edy de Wilde
directeur van 1946 - 1963
• Jean Leering
directeur van 1964 - 1973
• Rudi Fuchs
directeur van 1975 - 1987
• Jan Debbaut
directeur van 1988 - 2003
• Charles Esche
directeur van 2004 - ?
museumopvatting
autonome museumopvatting
autonome museumopvatting

1946-1963
Het museum van Edy de Wilde (1919-2005)

Collectiepresentatie 1957 kubistenzaal met doorkijk naar de
expressionistenzaal

Kubistenzaal – schets De Wilde 1986

1964-1973
Het museum van Jean Leering (1934-2005)

Nul-kunst – Zero – aangekocht door Leering,
met werk van Yves Klein, Jan Schoonhoven,
Piero Manzoni en Lucio Fontana

Robert Indiana
The Red Diamond,
American Dream # 3, 1962,
aankoop Leering
Zaaloverzicht van
Kompas III met werk van
Jackson Pollock, 1967

László Moholy-Nagy,
Licht-Raum-Modulator,
1922-1930, replica 1970

El Lissitzky, Prounenraum, 1923 (reconstruction 1971)
Collection Van Abbemuseum
Sla de witten met de rode wig, 1919-1920, herdruk 1966

inwijding van zijn installatie
Voglio vedere i miei montagni
door Joseph Beuys, 1971

econstructie 'Monument voor
de 3e Internationale', 1969, in
de hal van het museum tijdens
de solotentoonstelling van
Vladimir Tatlin

Bureau Van de Broek en
Bakema, Luchtfoto van
Eindhoven met daarin
gemonteerd de maquette van
het Cityplan, 1968
- tentoonstelling Cityplan
Eindhoven, 1969
Bouwen ’20-’40. De
Nederlandse bijdrage aan
het Nieuwe Bouwen, 1971

De Straat. Vorm van samenleven, 1972

1 - de relatie tot de museale taken
2 - de relatie tussen museum en publiek
3 - de relatie tussen museum en maatschappij
directeur
• Wouter Visser
directeur van 1936 - 1942 en 1945
• Edy de Wilde
directeur van 1946 - 1963
• Jean Leering
directeur van 1964 - 1973
• Rudi Fuchs
directeur van 1975 - 1987
• Jan Debbaut
directeur van 1988 - 2003
• Charles Esche
directeur van 2004 - ?
museumopvatting
autonome museumopvatting
autonome museumopvatting
responsieve museumopvatting

1975-1987
Het museum van Rudi Fuchs (1942)

• ‘Wat Jean Leering al geruime tijd beweert over de
“vermaatschappelijking” van het museum, en van de
kunst is niet aanvaardbaar’.
• ‘Kunst is op zich een maatschappelijk feit, dat zich
niet nog eens een toegang hoeft te verdienen, - door
een functie van iets anders in de maatschappij te
worden. […] Anders verandert een museum, dat er is
om voorwerpen te ordenen en een stand van zaken
te laten zien, in een soort psychotechnisch instituut.’
• Het museum is ‘een instelling die (op het terrein van
de beeldende kunst en vormgeving) de eigen tijd
zichtbaar maakt en verduidelijkt, […] en (om T.S. Eliot
te citeren) “als levend moment van het verleden”.’

Carl Andre
Palisade, 1976

Mario Merz
Igloo Nero, (1967-1979), 1994

1 - de relatie tot de museale taken
2 - de relatie tussen museum en publiek
3 - de relatie tussen museum en maatschappij
directeur
• Wouter Visser
directeur van 1936 - 1942 en 1945
• Edy de Wilde
directeur van 1946 - 1963
• Jean Leering
directeur van 1964 - 1973
• Rudi Fuchs
directeur van 1975 - 1987
• Jan Debbaut
directeur van 1988 - 2003
• Charles Esche
directeur van 2004 - ?
museumopvatting
autonome museumopvatting
autonome museumopvatting
responsieve museumopvatting
autonome museumopvatting

1988-2003
Het museum van Jan Debbaut (1949)

Jason Rhoades, SLOTO - The
Secret Life of the Onion, 2002

Toon Verhoef, zonder titel, 1984
Juan Muñoz, Conversation Piece, 1994
Michael Raedecker, Pitch, 2000
Miroslaw Balka, River, 1988-1989
Julião Sarmento, Metropolis, 1991

directeur
museumopvatting
• Wouter Visser
directeur van 1936 - 1942 en 1945
• Edy de Wilde
directeur van 1946 - 1963
• Jean Leering
directeur van 1964 - 1973
• Rudi Fuchs
directeur van 1975 - 1987
• Jan Debbaut
directeur van 1988 - 2003
• Charles Esche
directeur van 2004 - ?
autonome museumopvatting
autonome museumopvatting
responsieve museumopvatting
autonome museumopvatting
autonome museumopvatting

Wouter Visser 1936

Edy de Wilde 1957

Jean Leering 1972

Rudi Fuchs 1983

Jan Debbaut ca. 2003

2004-?
Het museum van Charles Esche (1962)

uit: persbericht Van Abbemuseum: 11 februari 2004
Het Eindhovense college van B & W heeft Charles Esche formeel benoemd
tot de nieuwe directeur van het Van Abbemuseum.
Esche: “Het nieuwe Van Abbemuseum is een fantastische kans. Als serieuze
kunstinstelling die zich al sinds de jaren dertig aan de hedendaagse kunst
wijdt, is het museum een belangrijk voorbeeld voor de rest van Europa.
Omdat het in een kleinere stad gevestigd is, kan het nauwe banden met
het publiek en de gebruikers van het gebouw ontwikkelen. Het nieuwe
gebouw geeft het Van Abbe nu de gelegenheid de rol van kunstmuseum
en de relatie ervan tot maatschappij en ideeën opnieuw te overdenken. Ik
ben van plan voort te bouwen op de prachtige collectie die mijn
voorgangers bijeengebracht hebben en de unieke rol te bevestigen van
kunstinstellingen als vrije ruimtes waarin de fantasie vrij spel heeft.”

Zaaloverzicht Plug In #1A,
ingericht door Christiane Berndes, maart 2006
• Nieuwe energie voor
het museum
Een ander belangrijk aspect dat
we nader onder de loep willen
nemen is het museum zelf, als
instelling en als kunstplatform.
Veranderingen in de wereld
vragen om veranderingen in het
model van een stedelijk
museum. Wij gebruiken het
principe van Plug In om een
aantal meer algemene vragen
te stellen: Wat is de rol van het
museum in de 21ste eeuw?
Wat is de relatie tussen kunst
en de context waarin zij wordt
getoond? Wat kan een collectie
voor een stad betekenen? Hoe
kunnen we deze context
zichtbaar maken en een
discussie op gang brengen?

"Dat we hier zijn is belangrijk", zegt Charles Esche van
het Van Abbemuseum. Leven als ware er geen bezetting,
is de eerste stap op weg naar normaliteit.
Picasso in Ramallah, 2011

Esche: "Picasso in Palestina is onderdeel van een bredere
ontwikkeling waarin een typisch moderne kunstcollectie
in het reine probeert te komen met de sociale en culturele
veranderingen die om ons heen plaatsvinden. Een van de
meest relevante vragen is hoe een Europees museum een
rol van betekenis speelt om onze wereldwijde toestand
met al zijn interne tegenstellingen te helpen begrijpen.
Ik denk dat we hiermee ook de mogelijkheden van de
collectie uitbreiden. Onze Picasso zal veranderen door
zijn reis naar Ramallah, hij krijgt een extra betekenis
en het verhaal blijft vanaf dat moment onderdeel
van de geschiedenis van het schilderij. Het voelt
alsof we met een dergelijk project nieuwe
geschiedenissen creëren en tegelijkertijd
de oude behouden."

directeur
museumopvatting
• Wouter Visser
directeur van 1936 - 1942 en 1945
• Edy de Wilde
directeur van 1946 - 1963
• Jean Leering
directeur van 1964 - 1973
• Rudi Fuchs
directeur van 1975 - 1987
• Jan Debbaut
directeur van 1988 - 2003
• Charles Esche
directeur van 2004 - ?
autonome museumopvatting
autonome museumopvatting
responsieve museumopvatting
autonome museumopvatting
autonome museumopvatting
• ?