Jaarverslag 2004
Jaarverslag 2004
Jaarverslag 2004
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Advies- en ingenieursbureau<br />
<strong>Jaarverslag</strong> <strong>2004</strong><br />
DHV Groep<br />
Gateway to solutions
Inhoud<br />
Kengetallen 2<br />
Profiel 3<br />
Raad van Commissarissen 4<br />
Preadvies 4<br />
Verslag <strong>2004</strong> 5<br />
Verslag van de Raad van Bestuur 6<br />
Strategie en beleid 6<br />
Business en stakeholders 8<br />
Verslag <strong>2004</strong> 9<br />
Global network 10<br />
Reorganisaties en overnames 12<br />
Financiën 12<br />
Human Resources Management 14<br />
Risico’s en risicobeheersing 16<br />
Maatschappelijk verantwoord ondernemen 18<br />
2005 en verder 20<br />
Corporate governance 22<br />
Thema: Veiligheid 24<br />
Mobiliteit en Infrastructuur 26<br />
Ruimtelijke Inrichting en Milieu 28<br />
Bouw, Industrie en Telecommunicatie 30<br />
Water 32<br />
Luchthavens 34<br />
Jaarrekening <strong>2004</strong> 36<br />
Geconsolideerde balans 36<br />
Geconsolideerde winst- en verliesrekening 37<br />
Geconsolideerd kasstroomoverzicht 38<br />
Grondslagen voor de jaarrekening 39<br />
Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 41<br />
Vennootschappelijke balans 47<br />
Vennootschappelijke winst- en verliesrekening 48<br />
Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening 48<br />
Overige gegevens 52<br />
Remuneratierapport 54<br />
Aandeelhoudersstructuur 55<br />
Structuur en management 56<br />
Adressen 57<br />
Colofon 61
2 Kengetallen<br />
Kengetallen<br />
<strong>2004</strong> 2003 2002 2001 2000<br />
Omzet<br />
Netto-omzet (mln €)<br />
Aandeel binnenland (%)<br />
Aandeel buitenland (%)<br />
294,1<br />
58<br />
42<br />
311,2<br />
62<br />
38<br />
321,3<br />
61<br />
39<br />
300,2<br />
62<br />
38<br />
267,1<br />
58<br />
42<br />
Toegevoegde waarde (mln €)<br />
229,1<br />
234,7<br />
230,9<br />
223,4<br />
202,1<br />
Resultaat<br />
Bedrijfsresultaat na afschrijving goodwill (mln €)<br />
Bijzondere posten (mln €)<br />
Nettoresultaat (mln €)<br />
Rendement op gemiddeld eigen vermogen (%)<br />
Operationele marge (%) voor afschrijving goodwill<br />
Operationele marge (%) na afschrijving goodwill<br />
Winst per aandeel (€)<br />
Dividend per aandeel (€)<br />
8,0<br />
- 3,7<br />
4,1<br />
8,5<br />
4,1<br />
3,5<br />
0,76<br />
0,30<br />
2,2<br />
- 8,1<br />
1,0<br />
2,1<br />
1,2<br />
1,0<br />
0,14<br />
0,20<br />
11,3<br />
- 1,1<br />
5,9<br />
13,3<br />
5,1<br />
4,9<br />
1,11<br />
0,39<br />
11,1<br />
- 0,4<br />
5,2<br />
12,7<br />
5,0<br />
5,0<br />
0,97<br />
0,35<br />
14,3<br />
-<br />
8,9<br />
24,7<br />
7,1<br />
7,1<br />
1,70<br />
0,60<br />
Geïnvesteerd vermogen<br />
Balanstotaal (mln €)<br />
Totaal vermogen op lange termijn (mln €)<br />
Eigen vermogen (mln €)<br />
Groepsvermogen (mln €)<br />
Groepsvermogen in procenten van balanstotaal (%)<br />
144,0<br />
81,1<br />
49,3<br />
50,0<br />
34,7<br />
137,6<br />
77,2<br />
45,9<br />
46,6<br />
33,8<br />
124,5<br />
64,5<br />
46,6<br />
47,2<br />
37,9<br />
122,8<br />
60,6<br />
42,3<br />
43,0<br />
35,0<br />
111,9<br />
58,4<br />
39,2<br />
40,7<br />
36,4<br />
Financiële positie<br />
Netto werkkapitaal (mln €)<br />
Cashflow (mln €)<br />
23,2<br />
12,2<br />
17,1<br />
8,5<br />
10,9<br />
13,5<br />
13,7<br />
11,8<br />
11,5<br />
15,7<br />
Mutatie liquide middelen en schulden<br />
aan kredietinstellingen (mln €)<br />
- 1,8<br />
- 6,0<br />
3,8<br />
- 5,1<br />
0,8<br />
Personeel<br />
Personeelskosten (mln €)<br />
Aantal personeelsleden (ultimo)<br />
153,4<br />
3.867<br />
163,7<br />
3.795<br />
154,0<br />
3.838<br />
139,2<br />
3.832<br />
124,5<br />
3.613<br />
Definities<br />
Toegevoegde waarde<br />
Operationele marge<br />
Winst per aandeel<br />
Netto werkkapitaal<br />
Cashflow<br />
bedrijfsopbrengsten – kosten uitbesteed werk<br />
bedrijfsresultaat / toegevoegde waarde<br />
(nettowinst – cumulatief preferent dividend) / gemiddeld aantal gewone aandelen<br />
vlottende activa – vlottende passiva (excl. liquide middelen en kredietinstellingen)<br />
nettoresultaat + afschrijvingen
Profiel<br />
3<br />
DHV<br />
Gateway to solutions<br />
Kernwaarden<br />
DHV heeft zeven kernwaarden. Deze<br />
vormen voor de DHV-professionals<br />
de leidraad bij het nemen van<br />
verantwoordelijkheid, het maken<br />
van keuzes en het ingaan op de<br />
vragen van stakeholders.<br />
• Integriteit<br />
• Topexpertise<br />
• Respect en vertrouwen<br />
• Loyaliteit<br />
• Initiatief<br />
• Klantgerichtheid<br />
• Resultaatgedrevenheid<br />
Home-markets<br />
DHV is wereldwijd actief via een<br />
netwerk van vestigingen in bijna<br />
30 landen, vaak met meerdere<br />
vestigingen per land.<br />
In de home-markets biedt DHV een<br />
breed pakket van diensten aan.<br />
De belangrijkste home-markets zijn:<br />
• Canada<br />
• China<br />
• India<br />
• Nederland<br />
• Polen<br />
• Portugal<br />
• Zuid-Afrika<br />
DHV is een toonaangevend internationaal advies- en ingenieursbureau,<br />
dat diensten verleent en duurzame oplossingen aanbiedt<br />
in de markten:<br />
• Mobiliteit en Infrastructuur<br />
• Ruimtelijke Inrichting en Milieu<br />
• Bouw, Industrie en Telecommunicatie<br />
• Water<br />
• Luchthavens<br />
Ruim 3.800 professionals werken vanuit een maatschappelijke<br />
betrokkenheid aan innovatieve concepten op het gebied van<br />
consultancy en engineering. Wereldwijd is erkende expertise<br />
via een hecht kennisnetwerk beschikbaar voor klanten in de<br />
publieke en de private sector.<br />
DHV verleent multidisciplinaire diensten voor een duurzame<br />
ontwikkeling van de leefomgeving. In een hechte relatie met<br />
klanten, medewerkers, partners en aandeelhouders, gebaseerd<br />
op wederzijdse loyaliteit.<br />
De diensten omvatten: management consultancy, adviesdiensten,<br />
ontwerp en engineering, project-, contract- en<br />
exploitatiemanagement.
4<br />
Preadvies<br />
Aan de algemene vergadering van aandeelhouders<br />
Hierbij bieden wij u het jaarverslag <strong>2004</strong> van de DHV Groep aan. Wij hebben met instemming<br />
kennisgenomen van het verslag van de Raad van Bestuur. De jaarrekening is opgemaakt door de<br />
Raad van Bestuur, gecontroleerd door PricewaterhouseCoopers Accountants te Utrecht en door ons<br />
ondertekend na bespreking met de Raad van Bestuur en de accountant.<br />
Wij stellen u voor de jaarrekening <strong>2004</strong> vast te stellen, evenals het dividendvoorstel dat daarin is<br />
verwerkt. Separaat verzoeken wij u de Raad van Bestuur voor het gevoerde beheer en de Raad van<br />
Commissarissen voor het gehouden toezicht gedurende het boekjaar <strong>2004</strong> decharge te verlenen.<br />
H. Zwarts (voorzitter)<br />
Hans Zwarts (1940, Nederlander) is voorzitter van de Kamer van Koophandel<br />
Amsterdam. Belangrijke nevenfuncties zijn: commissaris bij Nuon, NS,<br />
Sdu Uitgevers en Raet, en voorzitter van de Dutch Trade Board. Zwarts is sinds<br />
1995 lid en vanaf 1996 voorzitter van de Raad van Commissarissen van DHV;<br />
zijn huidige zittingstermijn loopt tot 2005.<br />
ir. J.H.M. Lindenbergh<br />
Hessel Lindenbergh (1943, Nederlander) is lid van de Raad van Toezicht van<br />
de Universiteit van Amsterdam, voorzitter Nederlands-Duitse Kamer van<br />
Koophandel, senior counsel Boer & Croon, commissaris bij de Bank voor de<br />
Bouwnijverheid, Deutsche Börse, Gamma Holding, NIB Capital, Koninklijke<br />
Numico, Ortec International, Petroplus International en Zeeman Groep, en<br />
voorzitter van de Raad van Commissarissen van Spyker Cars. Lindenbergh is<br />
sinds 2003 commissaris bij DHV; zijn huidige zittingstermijn loopt tot 2007.<br />
prof. dr. K.A.L.M. van Miert<br />
Karel van Miert (1942, Belg) is commissaris bij Koninklijke Philips Electronics,<br />
Wolters Kluwer, Anglo American en RWE (Duitsland), bestuurslid Agfa-<br />
Gevaert, Solvay en Persgroep (België), en lid van de Advisory Board van<br />
Goldman Sachs, Eli Lilly (VS) en Guidant (VS). Van Miert is sinds 2001<br />
commissaris bij DHV; zijn huidige zittingstermijn loopt tot 2008.<br />
ir. A.B.M. van der Plas<br />
Seen van der Plas (1938, Nederlander) is voorzitter van de Raad van Toezicht<br />
van onderzoeksschool TRAIL van TU Delft, voorzitter van de Veiligheidsadviescommissie<br />
Schiphol, en commissaris bij AVR en het Centrum voor<br />
Quantitatieve Methoden. Van der Plas is sinds 1998 commissaris bij DHV;<br />
zijn huidige zittingstermijn loopt tot 2006.<br />
ir. A.P.M. van der Poel<br />
Arthur van der Poel (1948, Nederlander) was tot 1 april <strong>2004</strong> lid van de<br />
Groepsraad van Philips Electronics en voorzitter van Philips’ Sustainability<br />
Board. Belangrijke nevenfuncties zijn: voorzitter van het pan-Europese R&D<br />
programma MEDEA+ (Micro Electronics Development for European<br />
Applications) en lid van de Raad van Commissarissen bij ASML, Axalto en PSV.<br />
Van der Poel is sinds <strong>2004</strong> commissaris bij DHV; zijn huidige zittingstermijn<br />
loopt tot 2008.
Raad van Commissarissen<br />
5<br />
Raad van Commissarissen<br />
Verslag <strong>2004</strong><br />
In het verslagjaar heeft de Raad van Commissarissen zes keer<br />
vergaderd in aanwezigheid van de Raad van Bestuur en de<br />
Directeur Finance & Control. Geen van de commissarissen is<br />
frequent afwezig geweest bij de vergaderingen. Buiten vergadering<br />
werd over lopende zaken regelmatig overlegd tussen de<br />
voorzitters van Raad van Commissarissen en Raad van Bestuur.<br />
Een aantal malen is gesproken over de strategie van de DHV<br />
Groep op langere termijn, mede aan de hand van de Corporate<br />
Policy Paper, waarin ondernemingsdoelstellingen, strategie en<br />
risico’s verbonden aan de onderneming zijn aangegeven. Naast<br />
de reguliere vergaderingen is aan strategie een aparte bijeenkomst<br />
met de Raad van Bestuur gewijd. De Raad van Commissarissen<br />
heeft in het afgelopen jaar in het bijzonder aandacht<br />
besteed aan corporate governance, de opzet en werking van<br />
interne systemen voor risicobeheer en controle, en de ontwikkeling<br />
van het Business Integrity Management System en de<br />
functie van compliance officer. Daarnaast wordt jaarlijks in<br />
aanwezigheid van de Directeur HRM een HR-review gehouden<br />
om de geschiktheid van interne kandidaten voor hogere<br />
managementposities te beoordelen.<br />
In de aanwezigheid van de accountant zijn de halfjaarcijfers en<br />
de jaarcijfers besproken.<br />
De commissarissen hebben eenmaal onderling vergaderd om<br />
het eigen functioneren en de bijdragen van de individuele<br />
commissarissen te bespreken. Tevens werd de samenstelling<br />
van de Raad van Commissarissen beoordeeld en getoetst aan<br />
het herziene profiel. De commissarissen hebben geconcludeerd<br />
dat de Raad van Commissarissen naar behoren is samengesteld<br />
en dat de commissarissen beschikken over de gewenste<br />
competenties. Alle commissarissen met uitzondering van<br />
de heer Lindenbergh zijn onafhankelijk in de zin van onderdeel<br />
III.2.2 van de Nederlandse corporate governance code.<br />
Commissaris Lindenbergh wordt als niet-onafhankelijk<br />
beschouwd op grond van onderdeel III.2.2. sub c van de code,<br />
omdat hij in het jaar van zijn benoeming bestuurder was van<br />
een bankinstelling waarmee DHV een relatie onderhoudt.<br />
De heer Lindenbergh is aangewezen als financieel expert in de<br />
zin van onderdeel III.3.2. De heer Van der Plas is benoemd tot<br />
plaatsvervangend voorzitter.<br />
In de algemene vergadering van aandeelhouders 2005 zal de<br />
heer Zwarts aftreden op grond van het rooster. Hij wordt voorgedragen<br />
voor herbenoeming tot het einde van de maximale<br />
zittingstermijn van 12 jaar, in 2007.<br />
Ook de samenstelling van de Raad van Bestuur is bij het<br />
onderling beraad aan de orde geweest, evenals de prestaties<br />
en de honorering van de leden. De Raad heeft geconcludeerd<br />
dat de Raad van Bestuur met twee leden op de gewenste<br />
sterkte is gebracht en dat de leden beschikken over de<br />
gewenste competenties. Zowel als college als individueel<br />
functioneren de leden van de Raad van Bestuur naar wens.<br />
De Raad van Commissarissen heeft ook de nodige voorbereidingen<br />
getroffen voor de opvolging van de voorzitter van de<br />
Raad van Bestuur eind 2006. Het bezoldigingsbeleid is vastgelegd<br />
in het remuneratierapport dat als bijlage bij dit<br />
verslag is gevoegd (pagina 54).<br />
Met de Centrale Ondernemingsraad is de algemene gang van<br />
zaken van de onderneming tweemaal besproken. De Raad van<br />
Commissarissen spreekt zijn waardering uit voor de kritische<br />
en positieve opstelling van de Centrale Ondernemingsraad.<br />
In <strong>2004</strong> hebben commissarissen werkbezoeken gebracht aan<br />
DHV Bouw en Industrie in Eindhoven en aan NACO in Den<br />
Haag.<br />
De Raad van Commissarissen dankt alle medewerkers voor<br />
hun inzet.<br />
Amersfoort, 28 februari 2005<br />
H. Zwarts (voorzitter)<br />
ir. J.H.M. Lindenbergh (financieel expert)<br />
prof. dr. K.A.L.M. van Miert<br />
ir. A.B.M. van der Plas (plaatsvervangend voorzitter)<br />
ir. A.P.M. van der Poel
6<br />
Verslag van de<br />
Raad van Bestuur<br />
Strategie en beleid<br />
De DHV Groep is een internationaal georiënteerd advies- en<br />
ingenieursbureau actief in zowel de publieke als de private<br />
sector. De strategie is gericht op continuïteit en op behoud van<br />
een toonaangevende positie in de wereldlijst van branchegenoten.<br />
De strategie vertaalt zich in een beleid op drie sporen:<br />
groei, innovatie en internationalisatie.<br />
Daartoe geldt een aantal voorwaarden. Het bedrijf moet:<br />
• voldoen aan de hoge eisen die de markt stelt;<br />
• bereid zijn nieuwe contractvormen aan te gaan;<br />
• medewerkers hebben die aan de hoogste eisen in de branche<br />
kunnen voldoen;<br />
• een bedrijfsklimaat en cultuur onderhouden waarin innovaties<br />
kunnen gedijen;<br />
• een uitstekende financiële performance realiseren, waardoor<br />
investeringen mogelijk worden.<br />
Kerncijfers<br />
(mln €, tenzij anders vermeld)<br />
<strong>2004</strong> 2003 verschil<br />
(%)<br />
Netto-omzet 294,1 311,2 -5,5<br />
Toegevoegde waarde 229,1 234,7 -2,4<br />
Bedrijfsresultaat voor afschrijving goodwill 9,5 2,9 228<br />
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening<br />
na belastingen 4,1 1,1 273<br />
Nettoresultaat 4,1 1,0 310<br />
Eigen vermogen 49,3 45,9 7,4<br />
Netto operationele winstmarge (%) 1,4 0,3<br />
Rendement op gemiddeld eigen vermogen (%) 8,5 2,1<br />
Winst per aandeel (€) 0,76 0,14 443<br />
Aantal medewerkers 3.867 3.795 1,9<br />
Maatregelen om te voldoen aan deze voorwaarden vragen<br />
voortdurende aandacht en actie. Flexibiliteit van de organisatie<br />
en de medewerkers zijn daarbij essentieel.<br />
DHV streeft naar een gemiddelde jaarlijkse omzetgroei van<br />
10% door autonome groei en acquisities. En hoewel de winstdoelstelling<br />
in <strong>2004</strong> nog niet is gehaald, blijft het streven<br />
gericht op een operationele winstmarge van 7% op middellange<br />
termijn. Dat ligt boven het gemiddelde van in de<br />
branche vergelijkbare bedrijven. Een goede marge en een<br />
efficiënt kapitaalgebruik moeten leiden tot een gezonde<br />
waardevermeerdering van het bedrijf.<br />
De Nederlandse markt stabiliseert, maar blijft als thuishaven<br />
een zeer belangrijk deel van de activiteiten vormen. Buiten<br />
Nederland wordt de groei gerealiseerd in Europa, Noord-<br />
Amerika, Azië en zuidelijk Afrika. Binnen deze regio’s geldt een<br />
focus op specifieke landen en marktsectoren. Door deze focus<br />
kan DHV succesvol opereren, gericht investeren en die toegevoegde<br />
waarde leveren die in de markt noodzakelijk is.<br />
Innovatie is onlosmakelijk verbonden met de kwaliteit van het<br />
werk van DHV. Klanten mogen verwachten dat state of the art<br />
oplossingen worden geleverd. Innovatie is geborgd in een professionele<br />
omgeving: DHV zoekt, zowel als initiatiefnemer als<br />
binnen het kader van opdrachten, naar de grenzen van het<br />
mogelijke.<br />
DHV richt zich sterk op de initiatieffase van projecten en opereert<br />
daardoor hoog in de keten voor advies- en engineeringopdrachten.<br />
Het conceptuele ontwerp en de totale levenscyclusbenadering,<br />
inclusief de daarbij behorende duurzaamheidsaspecten,<br />
behoren tot erkende specialismen van het bureau.
Verslag van de Raad van Bestuur 7<br />
Raad van Bestuur: ir. R.G. Campen (voorzitter) (links) en ir. B.M. van Ee.<br />
Het internationalisatiebeleid is gericht op het realiseren van<br />
een 50/50 omzetverdeling tussen Nederland en de overige landen<br />
waar DHV actief is. Dit heeft geleid tot de definitie van<br />
‘thuismarkten’ en beleid gericht op een permanente aanwezigheid<br />
in geselecteerde landen. Op deze manier bestaat een<br />
gezonde spreiding van activiteiten. De toegespitste kennis van<br />
de internationale marktomstandigheden en de wensen van<br />
klanten vormen de basis voor het leveren van toegevoegde<br />
waarde.<br />
Deze strategie stelt DHV in staat veranderingen in de markt<br />
relatief snel te volgen. Voorwaarden zijn een permanente<br />
monitoring van de markten naar vraag en aanbod en een alerte<br />
bewaking van de performance per bedrijfsonderdeel. DHV<br />
werkt met een voortdurende portfolio-evaluatie, onder andere<br />
voor investeringsbeslissingen. Daar waar ontwikkelingen niet<br />
meer voldoen aan de verwachtingen wordt actie ondernomen.<br />
De kracht van DHV blijkt uit de waardering die het ontvangt<br />
van zijn klanten, de innovatieve oplossingen waarmee de<br />
markt tegemoet getreden wordt en de internationale erkenning<br />
die te meten is in diverse rankings.<br />
Medewerkers spelen een centrale rol. Alle activiteiten worden<br />
door mensen gedragen en het bereiken van de doelstellingen<br />
wordt in hoge mate door hun inzet en kwaliteit bepaald. Door<br />
het aanbieden van een uitdagende werkomgeving, opleidingen,<br />
innovatiegerichte programma’s en een passend arbeidsvoorwaardenpakket,<br />
streeft DHV ernaar de beste mensen uit<br />
de markt aan te trekken en aan zich te binden.<br />
Renko Campen (1946, Nederlander) werkt sinds<br />
1972 bij DHV. In 1995 werd hij lid van de Raad van<br />
Bestuur en in 2003 bestuursvoorzitter.<br />
Nevenfuncties:<br />
• voorzitter COL (Commissie Ontwikkelingslanden) van<br />
VNO-NCW;<br />
• lid Raad van Toezicht Delft Cluster, een kennisnetwerk<br />
voor duurzame inrichting van dichtbevolkte gebieden;<br />
• bestuurslid SANEC (Nederlandse KvK voor Zuid-Afrika).<br />
Bertrand van Ee (1957, Nederlander) is lid van de<br />
Raad van Bestuur sinds mei <strong>2004</strong>.<br />
Nevenfuncties:<br />
• lid werkgroep GWW (Grond-, Weg- en Waterbouw) van<br />
de Regieraad Bouw;<br />
• lid Policy Committee AmCham (Nederlandse KvK voor<br />
de VS);<br />
• bestuurslid YPO (Young Presidents’ Organization).
8<br />
Business en stakeholders<br />
De grote internationale klantenkring van DHV vormt een brede<br />
vertegenwoordiging uit de publieke en private sector. De overheid<br />
is zowel op gemeentelijk als op provinciaal, regionaal en<br />
landelijk niveau opdrachtgever. In de private hoek behoren vele<br />
multinationals, geprivatiseerde en semi-overheidsinstellingen,<br />
de zakelijke dienstverlening en contractors tot de klantenkring.<br />
Een aparte, belangrijke groep wordt gevormd door de bilaterale<br />
en multilaterale financierende instellingen.<br />
De werkzaamheden van DHV vinden plaats in vele grote en<br />
kleine projecten en richten zich voornamelijk op consultancy<br />
en engineering in de markten voor bouw, industrie en telecommunicatie,<br />
ruimtelijke inrichting en milieu, mobiliteit en<br />
infrastructuur, luchthavens en water.<br />
De specifieke werkzaamheden zijn: voorbereiding, advisering,<br />
conceptueel ontwerp, ontwerp, projectmanagement, begeleiding,<br />
beheer en onderhoud en uitvoering van projecten in de<br />
breedste zin van het woord, waarbij DHV niet zelf de bouw of<br />
fabricage van projectgebonden onderdelen voor zijn rekening<br />
neemt.<br />
Projectgebonden activiteiten vragen samenwerking, niet<br />
alleen met de opdrachtgever, maar met alle bij het project<br />
betrokken partijen. Dat zijn vergunningverleners, leveranciers<br />
van specialistische diensten, financiers, contractors, suppliers<br />
en operators. Wijzigende verhoudingen binnen projecten en<br />
nieuwe contractvormen vereisen het herijken van relaties tussen<br />
partijen en een herdefinitie van rollen.<br />
Om te voldoen aan de eisen die gesteld worden op het gebied<br />
van integriteit en het voorkomen van een conflict of interest,is<br />
transparantie op alle gebieden en in alle verhoudingen een<br />
noodzakelijke randvoorwaarde.<br />
Als stakeholders onderscheidt DHV: klanten, medewerkers, aandeelhouders,<br />
partners, leveranciers, financiers en kennisinstituten.<br />
Alle stakeholders worden actief en intensief benaderd en<br />
op de hoogte gehouden van het reilen en zeilen van de groep.<br />
Zij worden bovendien regelmatig uitgenodigd tot discussie<br />
over zaken die van belang zijn voor DHV.<br />
De externe communicatie met (potentiële) klanten geschiedt<br />
mede door een speciaal magazine. Met klanten vindt geregeld<br />
overleg plaats over de te verwachten ontwikkelingen.<br />
DHV participeert op diverse niveaus actief in nationale en<br />
internationale brancheverenigingen, overlegfora, werkgeversorganisaties,<br />
kamers van koophandel, besturen van verenigingen<br />
en kennisinstituten teneinde de band tussen de onderneming<br />
en het maatschappelijk veld zo nauw mogelijk te<br />
houden.<br />
Met de aandeelhouders wordt tweemaal per jaar gesproken<br />
over de voor het bedrijf relevante ontwikkelingen.<br />
Medewerkers ontvangen periodiek een intern magazine.<br />
Samen met gerichte mail, berichten op het intranet, afdelingsbijeenkomsten<br />
en informele bijeenkomsten verzorgt DHV een<br />
goede interne communicatie.
Verslag van de Raad van Bestuur<br />
9<br />
Verslag <strong>2004</strong><br />
DHV kan terugkijken op een bijzonder jaar. Ondanks de economische<br />
tegenwind werd resultaatverbetering geboekt en konden<br />
enkele positieve ontwikkelingen worden benut.<br />
De markt, zowel in Nederland als internationaal vertoonde nog<br />
onvoldoende opleving. Verkopen staan wereldwijd onder druk<br />
en hebben effect op de werkvoorraad. De zware concurrentiestrijd<br />
is een punt van zorg, maar daar staat tegenover dat een<br />
aantal klanten weer kiest voor kwaliteit. Voor hen verschuift<br />
prijs als onderscheidend selectiecriterium naar de achtergrond.<br />
De selectie van diensten blijft echter moeilijk: onderzoek* wijst<br />
uit dat in Nederland de Europese aanbestedingsregels maar<br />
op zeer beperkte schaal worden toegepast. De kosten voor het<br />
doen van aanbiedingen zijn hoog.<br />
management, dat dankzij strakkere aansturing en betere systemen,<br />
gerichter control kon uitoefenen.<br />
Er zijn verdere stappen gezet voor de implementatie van het<br />
one company concept. In <strong>2004</strong> zijn onder andere D3BN en<br />
ELTA J-Claas overgestapt op het voeren van de groepsnaam.<br />
Het verhogen van de flexibiliteit, om beter op de dynamiek van<br />
de markt te kunnen reageren, vroeg de nodige aandacht.<br />
De flexibiliteit is aanzienlijk verbeterd, maar zal ook in de toekomst<br />
verdere aanscherping behoeven.<br />
De doelstellingen voor <strong>2004</strong> waren vooral het herstel van de<br />
financiële performance, het versterken van marktposities, en<br />
een efficiencyslag door het stroomlijnen van procedures.<br />
Op alle punten van deze doelstellingen is, zowel in Nederland<br />
als daarbuiten, significante vooruitgang geboekt. De resultaten<br />
verbeterden aanzienlijk door gerichte managementaandacht<br />
en betere selectie bij projectverwerving.<br />
In Nederland werd de ondersteunende staf gereduceerd, mede<br />
door invoering van vernieuwde administratieve systemen en<br />
procedures, en door het samenvoegen van ondersteunende<br />
diensten. Projectverliezen werden teruggedrongen door alerter<br />
* Uitgevoerd in de periode oktober 2003 tot januari <strong>2004</strong> door adviesbureau Significant in opdracht van het ministerie van Economische Zaken.
10<br />
3<br />
2,9<br />
50<br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
0<br />
Omzetspreiding<br />
naar opdrachtgever (in %)<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
Nutsbedrijven en<br />
semi-overheden<br />
Overheid<br />
7<br />
27<br />
20<br />
46<br />
DHV Global network<br />
Industrie en zakelijke<br />
dienstverlening<br />
Internationale financiers<br />
DHV is wereldwijd actief in projecten die zijn ondergebracht<br />
bij de verschillende organisatorische eenheden. Daarbij is een<br />
duidelijke beweging te constateren: projecten worden meer<br />
en meer in lokale ondernemingen ondergebracht en uitgevoerd<br />
onder lokaal management, met toegang tot de wereldwijde<br />
expertise binnen de groep. Dit stelt hoge eisen aan het<br />
management en de control-systemen om de kwaliteit en de<br />
integriteit van werkzaamheden te kunnen waarborgen. In deze<br />
benadering speelt het thuismarktenbeleid een belangrijke rol:<br />
sterk lokaal management richt zich op continuïteit in meerdere<br />
markten, met een zo breed mogelijk productaanbod.<br />
Nederland<br />
Alle DHV business groups zijn actief in Nederland. In de<br />
infrastructuur wordt de afloop van enkele grotere projecten<br />
gevoeld en de start van voldoende nieuwe grote aansprekende<br />
projecten laat op zich wachten. De markt voor mobiliteit bleef<br />
onder druk staan. Voor ruimtelijke inrichting vertoonde de<br />
gemeentelijke markt een terugval door de beperkte overheidsinvesteringen.<br />
Daardoor liepen de resultaten terug ten<br />
opzichte van vorige jaren. De milieumarkt vertoonde een<br />
bevredigend beeld. De markt voor bouw en industrie liet de<br />
eerste signalen van verbetering zien. Er werd alert ingespeeld<br />
op niches, waardoor gezonde resultaten konden worden genoteerd.<br />
De omzet in de watermarkt stond onder druk, maar<br />
door de doorgevoerde herstructurering, waren de resultaten<br />
bemoedigend. De markt voor luchthavens bleef stabiel.<br />
Er trad een verschuiving van activiteiten op, vooral richting<br />
consultancy. De adviesvelden duurzaamheid, safety en security,<br />
wateradvies en akoestiek lieten een zeer positieve groei zien.<br />
Portugal<br />
De Portugese markt vertoont nog onvoldoende opleving. Toch<br />
boekten de bedrijven in Lissabon en Porto bevredigende resultaten<br />
vooral in de infrastructuur en de utiliteitsbouw. De watermarkt<br />
werd voornamelijk bepaald door prijsconcurrentie.<br />
Gelukkig kiezen ook hier klanten in toenemende mate weer<br />
voor kwaliteit. Er werd een reorganisatie uitgevoerd om het<br />
Portugese bedrijf te stroomlijnen en aan de gewijzigde marktomstandigheden<br />
aan te passen. Besloten is het onderdeel CEM,<br />
actief op het gebied van facility management, te verkopen.<br />
België<br />
De resultaten van de bedrijven in België vertoonden een wisselend<br />
beeld. Activiteiten op het gebied van infrastructuur, verkeer<br />
en milieu verliepen volgens plan. Ruimtelijke ordening en<br />
landschapsinrichting stonden zwaar onder druk.<br />
Polen<br />
Het algemene beeld is goed, waarbij DHV een sterke positie<br />
heeft voor verdere groei. Vooral infrastructuur stond in het<br />
teken van explosieve groei, mede door de toetreding tot de<br />
Europese Unie. In de watermarkt konden de nodige activiteiten<br />
worden genoteerd.<br />
Hongarije<br />
In Boedapest verwierf DHV in consortiumverband het PGFproject<br />
(Project Generation Facility). Hierbij ondersteunt DHV<br />
Hongaarse gemeenten, instellingen en non-gouvernementele<br />
organisaties bij het uitwerken van de eerste 500 succesvolle<br />
aanvragen voor projecten gefinancierd door het European<br />
Social Fund (ESF). Dit grote consultancyproject biedt een uitstekende<br />
uitgangspositie voor de verdere groei. Op de water- en<br />
milieumarkt werd de positie verder versterkt.<br />
Tsjechië<br />
Inmiddels is DHV actief vanuit drie locaties: Praag, Brno en<br />
Ostrava. Vooral de milieumarkt groeide sterk, maar ook mobiliteit<br />
liet goede resultaten zien. Verder zijn er in toenemende<br />
mate activiteiten op het gebied van infrastructuur.<br />
China<br />
Ook in <strong>2004</strong> zette de groei in alle marktsegmenten door: water,<br />
luchthavens, ruimtelijke inrichting, milieu, bouw, industrie,
3<br />
3<br />
2,9<br />
2,9<br />
50<br />
50<br />
Verslag van de 500 Raad van Bestuur<br />
500<br />
11<br />
0<br />
0<br />
Omzetspreiding<br />
naar markten (in %)<br />
2000 2001 2002 2003 2000 <strong>2004</strong> 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
0<br />
0<br />
Omzetspreiding<br />
geografisch (in %)<br />
2000 2001 2002 2003 2000 <strong>2004</strong> 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 2000 <strong>2004</strong> 2001<br />
0<br />
Luchthavens<br />
Bouw, Industrie<br />
en Telecommunicatie<br />
Water<br />
Nederland<br />
Buiten Europa<br />
22<br />
22<br />
26<br />
4<br />
32<br />
20<br />
58<br />
16<br />
Ruimtelijke<br />
Inrichting en Milieu<br />
Europa<br />
Mobiliteit en Infrastructuur<br />
mobiliteit en infrastructuur. Inmiddels is de bouw van de<br />
nieuwe terminal van de luchthaven van Beijing gestart.<br />
DHV-dochter NACO is daar intensief bij betrokken. Het kantoor<br />
in Shanghai zag een sterke stijging van de omzet in de markt<br />
voor bouw en industrie.<br />
Indonesië<br />
Diverse factoren, waaronder een slecht investeringsklimaat<br />
voor buitenlandse ondernemingen en een grote terughoudendheid<br />
van internationaal financierende instellingen, beïnvloedden<br />
het resultaat in negatieve zin. De uitslag van de<br />
recente verkiezingen zijn belangrijk en lijken gunstig voor het<br />
investeringsklimaat.<br />
India<br />
Met de start van het Global Engineering Centre in India zijn de<br />
activiteiten aanzienlijk uitgebreid. Het centre zal een grote bijdrage<br />
leveren aan een efficiëntere uitvoering van engineeringactiviteiten,<br />
met behoud van hoge kwaliteit. Deze nieuwe vestiging<br />
richt zich voornamelijk op het uitvoeren van detail engineering<br />
voor de Europese business groups en internationale<br />
partners van DHV. In de lokale markt blijft DHV actief bij internationaal<br />
gefinancierde projecten, zoals het Kolkata (voorheen<br />
Calcutta) Environmental Improvement Project. Andere projecten<br />
zijn voornamelijk op het gebied van infrastructuur.<br />
Bangladesh<br />
Eind <strong>2004</strong> werd overeenstemming bereikt over het verzelfstandigen<br />
van het bedrijf in Bangladesh en de verkoop van het 80%<br />
DHV-belang aan de lokale aandeelhouders. De bijdrage van het<br />
bedrijf aan de strategische doelstellingen van DHV stond<br />
steeds meer onder druk.<br />
Zuid-Afrika<br />
De relatie die in 1994 met Stewart Scott (32% DHV) is aangegaan,<br />
toont groeiende synergie. Stewart Scott gaat steeds<br />
intensiever in Afrika samenwerken met andere bedrijfsonderdelen<br />
binnen de DHV Groep. Samen met DHV en NACO worden<br />
projecten uitgevoerd in landen als Mozambique, Angola,<br />
Kenia en Ethiopië. Stewart Scott is één van de toonaangevende<br />
bedrijven in de markten voor mobiliteit en infrastructuur,<br />
water en industrie in Zuid-Afrika.<br />
Het principe van Black Economic Empowerment wordt binnen<br />
het bedrijf ten volle gedragen, hetgeen bijdraagt aan de goede<br />
marktpositie.<br />
Canada<br />
Delcan (40% DHV) laat een stabiel beeld zien. De resultaten liepen<br />
iets achter bij de doelstellingen, voornamelijk door uitstel<br />
van een aantal grote projecten. De verschillende segmenten<br />
(water, transport, bruggen, Intelligent Traffic Systems, programma-management)<br />
vertoonden een wisselend beeld.<br />
Delcan heeft van een aantal gunstige ontwikkelingen in de<br />
markt kunnen profiteren en de werkvoorraad zien stijgen.<br />
In de Verenigde Staten verleent Delcan management consultancy<br />
en projectmanagementservices voor grote wegen- en<br />
railprojecten.<br />
Verenigde Staten<br />
NET (100% Delcan) verzorgt voornamelijk activiteiten op het<br />
gebied van verkeersmanagement. De verkiezingen en een<br />
budgetstop in Californië leidden tot vertraging voor een groot<br />
aantal projecten. Door flexibele arbeidsvoorwaarden kon een<br />
en ander redelijk worden opgevangen. Eind <strong>2004</strong> werd de<br />
budgetstop opgeheven en werd een opleving geconstateerd.
12<br />
15<br />
350<br />
14,3<br />
0,14<br />
0,0<br />
0 321,3<br />
bedrijfsresultaat<br />
300 netto-omzet en toegevoegde 311,2 waarde<br />
(voor afschrijving 2000 goodwill) 2001 (in €) 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
300,2(in miljoenen 2000 €) 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
12<br />
294,1<br />
15<br />
350<br />
11,7<br />
14,3 11,1<br />
250<br />
267,1<br />
Netto-omzet 321,3 en toegevoegde<br />
300<br />
230,9 234,7 311,2<br />
9<br />
9,5<br />
300,2 223,4<br />
229,1<br />
waarde (in miljoenen €)<br />
12<br />
294,1<br />
bedrijfsresultaat<br />
200<br />
202,1 netto-omzet en toegevoegde waarde<br />
11,7 (voor afschrijving goodwill) (in €)<br />
(in miljoenen €)<br />
11,115<br />
250<br />
267,1<br />
350<br />
Netto-omzet<br />
150<br />
6<br />
234,7<br />
9<br />
14,3<br />
230,9<br />
229,1<br />
9,5<br />
Toegevoegde waarde 223,4<br />
200<br />
321,3<br />
202,1 300<br />
311,2<br />
300,2<br />
12<br />
100<br />
294,1<br />
3<br />
6<br />
0<br />
3<br />
0<br />
9<br />
6<br />
11,1<br />
2,9<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
3<br />
2,9<br />
Reorganisaties<br />
0<br />
en<br />
11,7<br />
2000 2001 2002 2003 2,9 <strong>2004</strong><br />
overnames<br />
9,5<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
150<br />
50<br />
100<br />
0<br />
250<br />
200<br />
50<br />
0<br />
267,1<br />
202,1<br />
223,4<br />
230,9<br />
50<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
150<br />
0<br />
100<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
234,7<br />
229,1<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
3.613 3.832 3.838 3.795 3.867 1,0<br />
0,14<br />
0,0 4000<br />
0<br />
personeelsaantallen<br />
2000 2001<br />
1.268<br />
2002 2000 1.411 2003 2001 <strong>2004</strong> 2002 1.592 2003<br />
1.494<br />
3500 1.272<br />
3.613 3.832 3.838 3.795 3.867<br />
Bedrijfsresultaat 4000 3000<br />
(in miljoenen €)<br />
(voor afschrijving 1.268goodwill)<br />
1.411 1.494<br />
1.592<br />
2500 3500 1.272<br />
bedrijfsresultaat personeelsaantallen<br />
(voor afschrijving 2.564goodwill) (in €)<br />
2.427<br />
15 2.341<br />
2.301 2.275<br />
2000 3000<br />
3.613 3.832 3.838 3.795<br />
14,3<br />
4000<br />
2500 1500<br />
2.564<br />
12<br />
2.427 1.268 1.411 1.494<br />
2.341 3500 1.272<br />
2.301 2.275<br />
2000 1000<br />
11,7<br />
11,1<br />
3000<br />
1500<br />
9<br />
9,5<br />
2500<br />
10000<br />
2.564<br />
2.427<br />
2.341<br />
2000 2001<br />
2.301<br />
2000<br />
2002 2003 <strong>2004</strong><br />
6 500<br />
1500<br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
1000<br />
3<br />
2,9<br />
500<br />
0<br />
0<br />
2000 2001 2002 2000 2003 2001 <strong>2004</strong> 2002 2003<br />
In <strong>2004</strong> werd een aantal reorganisaties uitgevoerd om de<br />
organisatie te stroomlijnen en een grotere efficiency te<br />
bereiken. De in 2003 ingezette herstructureringen bij Bouw<br />
en Industrie en bij Water werden in <strong>2004</strong> afgerond.<br />
• Door de geringe strategische bijdrage is in <strong>2004</strong> besloten<br />
DHV CEM (Portugal) met ca. 40 medewerkers te verkopen.<br />
• In Polen werd de joint venture met BPBK vanwege tegenvallende<br />
resultaten beëindigd.<br />
• Oprichting van DHV China BV als moeder voor de reeds<br />
bestaande vestigingen in China.<br />
• Eind <strong>2004</strong> werd Temid Raadgevend Ingenieurs overgenomen<br />
met als doel het versterken van de positie in de railmarkt.<br />
Temid heeft 135 medewerkers en is gehuisvest in<br />
Heerhugowaard en Rijswijk.<br />
• Eind <strong>2004</strong> werd overeenstemming bereikt over het verzelfstandigen<br />
van Devcon Bangladesh met 80 medewerkers.<br />
Het DHV-belang in het bedrijf wordt aan de lokale<br />
aandeelhouders verkocht. De bijdrage van Devcon aan de<br />
strategische doelstellingen van DHV stond steeds meer<br />
onder druk.<br />
In <strong>2004</strong> werd de basis gelegd voor een aanpassing van de<br />
organisatie van DHV die per 1 januari 2005 effectief is.<br />
Kenmerk van de organisatie is een matrixstructuur waarvan<br />
de assen productgericht en geografisch gericht zijn.<br />
De onderscheiden kennisvelden zijn onveranderd verankerd<br />
in de business groups Ruimte en Mobiliteit, Bouw en<br />
Industrie, Water en Aviation. Geografisch wordt gefocust op<br />
Nederland en op specifieke landen in de vier regio’s: Europa,<br />
Noord-Amerika, Azië en Afrika.<br />
Financiën<br />
In <strong>2004</strong> wist DHV resultaatverbetering te boeken ten opzichte<br />
van 2003. Bij een dalende omzet steeg het bedrijfsresultaat.<br />
Netto-omzet<br />
In <strong>2004</strong> daalde de netto-omzet met € 17 miljoen (- 5,5%) van<br />
€ 311,2 miljoen naar € 294,1 miljoen, met name als gevolg<br />
van de strategie tot margeverbetering in een stagnerendekrimpende<br />
markt voor diensten in Nederland. Reorganisaties<br />
in 2003 hebben de beschikbare capaciteit in lijn gebracht met<br />
de verwachte omvang van de activiteiten. De teruglopende<br />
Nederlandse markt kon niet geheel worden gecompenseerd<br />
door groei in Azië, met name China, en Centraal-Europa.<br />
Toegevoegde waarde<br />
De toegevoegde waarde nam met € 5,6 miljoen (- 2,4%) af ten<br />
opzichte van 2003 en bedraagt over <strong>2004</strong> € 229,1 miljoen als<br />
gevolg van een afgenomen capaciteit.<br />
Kostenontwikkeling<br />
De totale bedrijfskosten, exclusief kosten van uitbesteed werk<br />
en andere externe projectkosten, daalden in <strong>2004</strong> met 5,3% ten<br />
opzichte van 2003.<br />
De post salarissen, ongeveer 57% van het totaal, daalde met<br />
3,8%. De overige bedrijfskosten werden met 2,9% teruggebracht,<br />
zodat de totale kostendaling sterker was dan de daling<br />
van toegevoegde waarde.<br />
Bedrijfsresultaat en operationele marge<br />
Het bedrijfsresultaat (voor afschrijving goodwill) is in <strong>2004</strong><br />
met € 6,6 miljoen (227,5%) toegenomen tot € 9,5 miljoen.<br />
De verbetering ten opzichte van 2003 deed zich met name voor<br />
bij de business groups Water en Bouw en Industrie. De effecten
Verslag van de Raad van Bestuur<br />
13<br />
Nettoresultaat (in miljoenen €)<br />
Eigen vermogen (in miljoenen €)<br />
Winst per aandeel (in €)<br />
winst per aandeel nettoresultaat (in €)<br />
(in miljoenen €)<br />
eigen vermogen (in miljoenen €)<br />
winst per aandeel (in nettoresultaat €)<br />
(in miljoenen €)<br />
eigen vermogen (in m<br />
0<br />
10<br />
8<br />
8,9<br />
50<br />
40<br />
39,2<br />
42,3<br />
46,6<br />
45,9<br />
49,3<br />
2,0<br />
1,5<br />
1,70<br />
10<br />
8<br />
8,9<br />
50<br />
40<br />
39,2<br />
42,3<br />
46,6<br />
0,97<br />
6<br />
1,11<br />
4<br />
5,2<br />
0,76<br />
5,9<br />
4,1<br />
30<br />
20<br />
1,0<br />
0,97<br />
6<br />
1,11<br />
4<br />
5,2<br />
0,76<br />
5,9<br />
4,1<br />
30<br />
20<br />
2<br />
10<br />
0,5<br />
2<br />
10<br />
1,0<br />
0,14<br />
0<br />
00 2001 20022000 20032001 <strong>2004</strong>2002 2003 <strong>2004</strong><br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
0,0<br />
1,0<br />
0,14<br />
0<br />
2000 2001 2002 2000 2003 2001 <strong>2004</strong> 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
0<br />
2000 2001 2002 2<br />
,3<br />
bedrijfsresultaat personeelsaantallen<br />
(voor afschrijving goodwill) (in €)<br />
4000<br />
3500 1.272<br />
11,7<br />
11,1<br />
3000<br />
2500<br />
2000<br />
1000<br />
van in 2003 genomen herstructureringen werden in <strong>2004</strong><br />
230,9 234,7<br />
zichtbaar. 9,5 De overige groepen, waaronder de<br />
223,4<br />
229,1<br />
200<br />
in omzet gemeten<br />
2.564<br />
202,1<br />
belangrijkste 2.427<br />
2.341<br />
business group Ruimte en Mobiliteit, zagen een<br />
2.301 2.275<br />
nagenoeg gelijkblijvend bedrijfsresultaat. 150<br />
Per saldo verbeterde de operationele marge van 1,2% in 2003<br />
100<br />
naar 4,1% in <strong>2004</strong>.<br />
1500<br />
2,9<br />
Goodwill<br />
In 0 <strong>2004</strong> werd op goodwill regulier € 0,70<br />
miljoen afgeschreven.<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
Met name door de dalende koers van de Canadese dollar is in<br />
<strong>2004</strong> een aanvullende afschrijving gedaan van € 0,8 miljoen<br />
op de in 2002 betaalde goodwill voor de acquisitie van Delcan.<br />
In <strong>2004</strong> werd € 2,5 miljoen goodwill betaald bij overname van<br />
bedrijven.<br />
500<br />
3.613 3.832<br />
1.268<br />
00 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
3.838<br />
1.411<br />
3.795<br />
1.494<br />
3.867<br />
1.592<br />
Belastingen<br />
De belastingdruk kwam in <strong>2004</strong> tot 39,4% over het resultaat.<br />
Deze hogere dan normale druk op groepsniveau wordt met<br />
name veroorzaakt door verliezen bij buitenlandse bedrijven en<br />
afboekingen van goodwill betaald bij de acquisitie van deelnemingen.<br />
Nettoresultaat<br />
De stijging van het bedrijfsresultaat leidt ook tot een stijging<br />
van het nettoresultaat van € 1,0 miljoen in 2003 naar<br />
€ 4,1 miljoen. Het effect van koersverschillen op dit resultaat<br />
is zeer beperkt.<br />
Balans<br />
Het balanstotaal nam toe met € 6,4 miljoen, vooral door een<br />
toenemende behoefte aan werkkapitaal en de acquisitie van<br />
Temid.<br />
350<br />
300<br />
250<br />
50<br />
netto-omzet en toegevoegde waarde<br />
(in miljoenen €)<br />
267,1<br />
300,2<br />
321,3<br />
311,2<br />
294,1<br />
15<br />
12<br />
bedrijfsresultaat personeelsaantallen<br />
(voor afschrijving goodwill) (in €)<br />
4000<br />
3500 1.272<br />
11,7<br />
Het werkkapitaal (debiteuren 3000 plus onderhanden werk verminderd<br />
met<br />
9<br />
werkvoorschotten en 9,5vooruit gefactureerde bedragen)<br />
stond in <strong>2004</strong> gemiddeld 862.427<br />
2.341<br />
200<br />
2500<br />
2.564<br />
202,1<br />
dagen uit tegen 72 in 2003.<br />
2.301 2.275<br />
2000<br />
De toename van het werkkapitaal wordt met name veroorzaakt<br />
door de afnemende 1500 mogelijkheid om in contracten voor-<br />
150<br />
6<br />
100<br />
uitbetalingen te bedingen.<br />
3<br />
14,3<br />
11,1<br />
1000<br />
500<br />
3.613 3.832<br />
2,9<br />
1.268<br />
De netto rentedragende schuld (langlopende schulden en<br />
schulden 0 aan kredietinstellingen 0<br />
verminderd met liquide 0 middelen)<br />
nam toe van € 16,2 miljoen in naar € 16,5 miljoen<br />
2000 2001 2002 2000 2003 2001 <strong>2004</strong> 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
in <strong>2004</strong>. Ook deze toename is deels het gevolg van de grotere<br />
behoefte aan werkkapitaal en de acquisitie van Temid.<br />
De totale kredietfaciliteit, beschikbaar voor rekening-courantkrediet<br />
en garantiestellingen plus de langlopende schulden,<br />
bedroeg ultimo <strong>2004</strong> € 103 miljoen.<br />
Het eigen vermogen nam in <strong>2004</strong> toe met € 3,4 miljoen<br />
naar € 49,3 miljoen en bedroeg ultimo <strong>2004</strong> 35% van het<br />
balanstotaal. Indien de betaalde goodwill direct zou worden<br />
afgeboekt van het eigen vermogen, zou de solvabiliteit 27%<br />
bedragen.<br />
De schulden/eigen vermogen ratio bedraagt ultimo <strong>2004</strong> 1,7<br />
(2003: 1,8).<br />
Het bedrijfsresultaat plus afschrijvingen in relatie tot de rentedragende<br />
schulden bedraagt 83%.<br />
Kasstroom<br />
De totale kasstroom bedraagt in <strong>2004</strong> € 1,8 miljoen negatief<br />
(2003: € - 6,0 miljoen). De kasstroom wordt negatief beïnvloed<br />
door de toename van het werkkapitaal, de overname van<br />
Temid en de uitgaande geldstroom samenhangend met in<br />
2003 gevormde voorzieningen voor reorganisaties.<br />
3.838<br />
1.411<br />
3.795<br />
1.494<br />
3.867<br />
1.592<br />
350<br />
300<br />
250<br />
50<br />
netto-omzet en toegevoe<br />
(in miljoenen €)<br />
267,1<br />
300,2<br />
223,4<br />
321,3<br />
230,9<br />
2000 2001 2002 2<br />
2
14<br />
Human Resources Management<br />
DHV is een internationaal vooraanstaande kennisorganisatie<br />
met een open bedrijfscultuur en ruimte voor eigen initiatief.<br />
Respect, betrokkenheid en openheid zijn voorwaarden om kennis<br />
binnen een organisatie te laten floreren. De internationale<br />
oriëntatie, de breedte van het werkterrein en de vaak complexe<br />
problemen waar opdrachtgevers oplossingen voor vragen, bieden<br />
inspirerende mogelijkheden voor medewerkers. Op meerdere<br />
aspecten heeft het bedrijf een aansprekende reputatie.<br />
In diverse rankings scoort DHV uitstekend. In de Top-10 van<br />
favoriete werkgevers in w.o.-techniek staat DHV op de 4 e plaats<br />
(Memory Magazine <strong>2004</strong>), en zelfs op een 3 e plaats als adviesbureau<br />
(Building Business Reputatie Monitor <strong>2004</strong>). Deze scores<br />
tonen aan dat het bedrijf de ambitie waarmaakt. Daarvoor<br />
zijn flexibiliteit van medewerkers en organisatie, kennisontwikkeling,<br />
kennisoverdracht, integriteit en efficiency essentieel.<br />
Van alle medewerkers wordt discipline verwacht met betrekking<br />
tot gemaakte afspraken, het ontwikkelen van kennis van<br />
markten en klanten, het denken en handelen als ondernemer,<br />
en het samenwerken bij het bereiken van businessdoelstellingen.<br />
De performance appraisal is een belangrijk middel om<br />
afspraken over gevraagde resultaten en gedrag vast te leggen<br />
en te beoordelen.<br />
Efficiency en marktvraag<br />
Verdere aandacht voor efficiency en aanpassing van organisatie<br />
en capaciteit aan de markt hebben in vrijwel alle<br />
organisatieonderdelen geleid tot het gedwongen vertrek van<br />
medewerkers. Dit heeft veel gevraagd van medewerkers en<br />
van het management. Meer dan vroeger gaan leidinggevenden<br />
met medewerkers in gesprek over wat er van hen wordt<br />
verwacht, en omgekeerd, hoe DHV tegemoet kan komen aan<br />
verwachtingen, aspiraties en persoonlijke omstandigheden<br />
van medewerkers.<br />
In <strong>2004</strong> is het aantal medewerkers in dienst toegenomen van<br />
3.795 naar 3.867, met name als gevolg van de overname van<br />
Temid. In Nederland was gedurende het jaar sprake van een<br />
afname van het aantal personeelsleden. Deze afname werd<br />
deels gecompenseerd door groei in het buitenland.<br />
Leeftijdsbewust personeelsbeleid<br />
Door rekening te houden met leeftijd en loopbaanfase en de<br />
daaraan gekoppelde aspiraties en wensen van medewerkers<br />
kunnen werkgever en werknemer optimaal van elkaar profiteren.<br />
Het beleid is gericht op maatwerk, en ook dat vereist een<br />
regelmatig gesprek tussen leidinggevende en medewerker.<br />
Opleidingen en trainingen<br />
Voortdurende ontwikkeling van het kennisniveau is een voorwaarde<br />
om nationaal en internationaal een toppositie te kunnen<br />
handhaven. Bij bezuinigingen wordt het opleidingsbudget<br />
daarom ontzien.<br />
Het afgelopen jaar lag het accent op de verdere ontwikkeling<br />
van een aantal managementopleidingen waarmee leidinggevenden<br />
op verschillende niveaus hun vaardigheden kunnen<br />
versterken. Het betreft: de People Management training, de<br />
training Finance for non financials, het Operationeel Management<br />
Programma en de Projectleiderstraining.<br />
Voor alle medewerkers was er een breed aanbod van opleidingen<br />
zoals: Effectief Acquireren, Van probleem naar project met<br />
Issue Analysis, Winnende Offerte, Klantgericht Rapporteren<br />
met Delta Denken en Professioneel Presenteren.<br />
Ziekteverzuim, in- en uitstroom<br />
Onder andere door betere begeleiding van medewerkers en<br />
meer aandacht van management is het ziekteverzuim in<br />
Nederland in <strong>2004</strong> licht teruggelopen naar 3,7 % (2003: 3,8%).<br />
Het personeelsverloop in Nederland bleef constant op 11%, een<br />
kenmerkend gemiddelde voor de branche.
(voor afschrijving goodwill) (in €)<br />
0,14<br />
0,0<br />
bedrijfsresultaat 2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
(voor afschrijving goodwill) (in €)<br />
11,1<br />
15 11,7<br />
11,1<br />
14,3<br />
12<br />
9<br />
11,7<br />
bedrijfsresultaat<br />
9,5<br />
(voor afschrijving goodwill) (in €)<br />
11,1<br />
2,9<br />
9,5<br />
11,7<br />
2001 6 2002 2003 2,9 <strong>2004</strong><br />
2001 3 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
2,9<br />
9,5<br />
(in miljoenen €)<br />
350<br />
0<br />
netto-omzet en toegevoegde 321,3 2000 2001waarde<br />
2002 2003 <strong>2004</strong><br />
300<br />
(in miljoenen €) 311,2<br />
300,2<br />
350<br />
294,1<br />
250<br />
267,1<br />
321,3<br />
300<br />
311,2<br />
300,2 netto-omzet 230,9 234,7<br />
223,4<br />
en toegevoegde 229,1<br />
294,1 waarde<br />
200<br />
(in miljoenen €)<br />
202,1 350<br />
250<br />
267,1<br />
150<br />
230,9 234,7<br />
223,4<br />
229,1 321,3<br />
300<br />
200<br />
300,2<br />
202,1<br />
100<br />
150<br />
250<br />
267,1<br />
50<br />
223,4<br />
230,9<br />
100<br />
200<br />
202,1<br />
0<br />
50 2000<br />
150<br />
2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
0<br />
100<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
50<br />
311,2<br />
294,1<br />
234,7<br />
229,1<br />
4000<br />
3500<br />
4000<br />
3000<br />
3500<br />
2500<br />
Buitenland<br />
3000<br />
Nederland 2000<br />
2500<br />
1500<br />
2000<br />
1000<br />
1500<br />
500<br />
1000<br />
0<br />
500<br />
0<br />
3.613 3.832<br />
0<br />
3.838<br />
3.795<br />
3.867<br />
Verslag van de Raad van Bestuur<br />
personeelsaantallen<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
1.268 1.411 1.494<br />
1.592<br />
3.613 1.272 3.832 3.838 3.795 3.867<br />
Personeelsaantallen<br />
1.268 1.411 personeelsaantallen<br />
1.494<br />
1.592<br />
1.272<br />
2.564<br />
2.427<br />
2.341<br />
3.613 3.832 3.838 3.795 3.867<br />
2.301 2.275<br />
4000<br />
1.268 1.411 1.494<br />
1.592<br />
2.564<br />
3500 2.427<br />
2.341<br />
1.272<br />
2.301 2.275<br />
3000<br />
2500<br />
2.564<br />
2.427<br />
2.341<br />
2000<br />
2.301 2.275<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
1500<br />
2000<br />
1000<br />
2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
500<br />
1,0<br />
15<br />
0<br />
0<br />
0<br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
2000 2001 2002 2003 <strong>2004</strong><br />
YoungDHV op projectbezoek in de Blauwe Stad, Groningen.<br />
Principal consultant<br />
De reputatie van internationaal vooraanstaande kennisorganisatie<br />
wordt versterkt door de afgelopen jaar geïntroduceerde<br />
titel ‘principal consultant’. Deze titel is weggelegd voor senior<br />
adviseurs die intern en extern gezichtsbepalend zijn voor het<br />
bureau; mensen die door opdrachtgevers worden gevraagd<br />
voor hun expertise, visie, aanpak en integriteit. Principal consultant<br />
biedt een nieuw carrièreperspectief als topexpert.<br />
Kennisoverdracht<br />
Zowel intern als extern is DHV gericht op activiteiten die kennisoverdracht<br />
stimuleren. Medewerkers kunnen internationale<br />
ervaring opdoen in het omvangrijke netwerk van DHV. Dat<br />
bevordert de uitwisseling van kennis en ervaring, het draagt<br />
bij aan internationaal begrip en het versterkt de interne cultuur<br />
van het bedrijf.<br />
Extern participeert DHV in diverse platforms en activiteiten.<br />
Traverse, bijvoorbeeld, is een initiatief van de brancheorganisatie<br />
ONRI en is gericht op het uitwisselen van kennis en informatie<br />
op het gebied van vernieuwend ruimtegebruik, water,<br />
klimaatverandering en systeeminnovaties in de bouw.<br />
YoungDHV<br />
YoungDHV is een intern netwerk van, voor en door jonge mensen.<br />
Het werk van adviseurs en ingenieurs wordt bepaald door<br />
het netwerk waar zij deel van uitmaken. Weten welke vragen<br />
waar leven en waar de juiste kennis zit om de vragen van de<br />
klant het beste te kunnen beantwoorden, begint met een goed<br />
netwerk. Zowel binnen als buiten de eigen organisatie.<br />
Via YoungDHV worden met name de interne onderlinge<br />
contacten bevorderd door het aanbieden van borrels, evenementen<br />
en seminars. Extern wordt het netwerk van de jonge<br />
medewerkers verbreed door participatie in de Inter Company<br />
Association, een overkoepelende vereniging van jongerenorganisaties<br />
binnen diverse bedrijven en instellingen.<br />
Sociaal jaarverslag<br />
Meer informatie over mensen, management en human resources<br />
management wordt gegeven in het sociaal jaarverslag.
16<br />
Risico’s en risicobeheersing<br />
De risico’s waar DHV mee te maken heeft, zijn te verdelen in:<br />
markt-, operationele, financiële en overige risico’s.<br />
Markt. Conjuncturele wijzigingen kunnen een grote invloed<br />
hebben op het volume van activiteiten. Bij een neergaande<br />
conjunctuur kunnen contracten worden vertraagd of opgezegd.<br />
Vooral de business groups Bouw en Industrie en Aviation<br />
zijn hiervoor gevoelig.<br />
Politieke prioriteiten, nationaal en internationaal, nieuwe<br />
regeringen of gemeentebesturen, en wijziging van bestaande<br />
wet- en regelgeving kunnen leiden tot aanpassing van langetermijnplannen<br />
en lopende projecten. Met name de dienstverlening<br />
aan de overheid door de business groups Ruimte en<br />
Mobiliteit en Water voelen daarvan de effecten.<br />
DHV is, direct of via internationaal gefinancierde contracten,<br />
actief in landen met een geringe politieke stabiliteit. De totale<br />
omvang van deze activiteiten bedraagt echter niet meer dan<br />
5% van de totale omzet.<br />
Operationeel. Operationele risico’s worden vooral bepaald<br />
door de contracten waaronder DHV diensten verleent. Daarin<br />
is een aantal belangrijke ontwikkelingen gaande. Opdrachtgevers<br />
eisen steeds vaker garanties op levering en resultaten.<br />
De vergoeding van bestede tijd wordt aan een plafond gebonden<br />
of vervangen door een vast bedrag. Opdrachtgevers, in het<br />
bijzonder de overheid, stellen eenzijdig contractvoorwaarden<br />
vast, waarin beperking van de aansprakelijkheid niet langer<br />
voorkomt. Daarbij wordt gebruik gemaakt van raam- en clustercontracten,<br />
waarin tarieven en voorwaarden voor diensten<br />
en/of hoeveelheid uren voor een langere periode (soms tot vier<br />
jaar) worden vastgelegd.<br />
Er is een groeiende vraag naar (totaal)oplossingen, waarbij<br />
ontwerp en uitvoering van projecten in één overeenkomst<br />
worden ondergebracht. Er wordt een totaalproduct aangeboden,<br />
vaak in samenwerking met andere partijen, en soms inclusief<br />
financiering en operationele beheersing gedurende een<br />
bepaalde periode (de geïntegreerde of Design Build Finance<br />
and Operate contracten). Met deze contractvorm heeft DHV met<br />
name te maken in de bouw-, industrie- en watermarkt. Vaak<br />
worden diensten aangeboden in samenwerking met derden,<br />
waarbij DHV ontwerp en advisering op zich neemt en de derden<br />
uitvoering, financiering en onderhoud. Voorafgaand aan de toekenning<br />
van het project worden aanzienlijke kosten gemaakt.<br />
Andere risico’s liggen bij de verplichtingen voor realisatie en/of<br />
financiering, de beperkte dekking onder de gebruikelijke verzekeringen<br />
en de veranderingen die deze nieuwe samenwerkingsvorm<br />
teweegbrengt in de rol van alle betrokken partijen.<br />
Financieel. Valutarisico’s in de projectuitvoering zijn beperkt,<br />
omdat zoveel mogelijk wordt gestreefd naar een matching tussen<br />
inkomsten en uitgaven in dezelfde valuta. Als dat niet<br />
mogelijk is, worden valutarisico’s zoveel mogelijk afgedekt.<br />
Translatierisico’s zijn relatief gering en worden daarom niet<br />
gedekt. De grootste investering buiten Nederland betreft de<br />
deelname van DHV in Delcan.<br />
De omvang van de kortlopende rentedragende schulden is laag,<br />
waardoor het renterisico beperkt is. Voor de langlopende schulden<br />
worden renteniveaus voor langere termijn vastgelegd.<br />
Sinds 2002 wordt betaalde goodwill geactiveerd en in principe<br />
in twintig jaar afgeschreven. Indien geacquireerde bedrijven<br />
niet aan de verwachtingen voldoen en de geactiveerde goodwill<br />
niet langer is te onderbouwen, vindt een extra afboeking<br />
op deze goodwill plaats.<br />
DHV kent verschillende pensioenregelingen, zowel defined<br />
benefit als defined contribution. De belangrijkste pensioenregeling<br />
in Nederland, ondergebracht bij de Stichting Pensioenfonds<br />
DHV, is een defined benefit regeling. Onder toepassing<br />
van de regelgeving (conform de Richtlijnen voor de <strong>Jaarverslag</strong>geving<br />
<strong>2004</strong> die van toepassing zijn vanaf boekjaar 2005) kunnen<br />
wijzigingen in de regeling of de koersontwikkeling op de<br />
effectenbeurzen een grote invloed hebben op het resultaat en<br />
de balanspositie. DHV streeft ernaar de huidige regeling van de<br />
stichting om te zetten naar een regeling waarbij de risico's voor<br />
de onderneming worden beperkt en beheersbaar gemaakt.
Verslag van de Raad van Bestuur<br />
17<br />
Overig. Integer handelen wordt steeds belangrijker voor de<br />
reputatie van het bedrijf en zodoende ook voor het resultaat<br />
van de onderneming.<br />
Om in staat te zijn de juiste kwaliteit van de diensten te continueren,<br />
is het belangrijk voldoende kwaliteit en kwantiteit in<br />
personeel aan te trekken en in dienst te houden. Onvoldoende<br />
kwantiteit en kwaliteit kunnen leiden tot het verlies van<br />
opdrachten en opdrachtgevers.<br />
De genoemde risico’s kunnen zich concreet voordoen op de volgende<br />
gebieden.<br />
Aansprakelijkheid. Fouten gemaakt bij de uitvoering van<br />
projecten, zoals ontwerp- of berekeningsfouten, het niet halen<br />
van planningen, het niet voldoen aan wet- en regelgeving.<br />
Projectrisico’s. Onjuiste begrotingen van te besteden tijd en<br />
kosten, vertraging in uitvoering van het project, onvoldoende<br />
tijdige communicatie hierover met de opdrachtgever.<br />
Capaciteitsrisico’s. Onderbezetting; door wet- en regelgeving<br />
in de meeste landen is een neerwaartse aanpassing van capaciteit<br />
aan de hoeveelheid beschikbaar werk niet altijd, of<br />
slechts tegen hoge kosten mogelijk.<br />
Contracten met partners en uitbesteding. Van de omzet<br />
wordt ongeveer 25% uitgevoerd door partners, waardoor DHV<br />
gevoelig is voor de gevolgen van te late levering of levering<br />
tegen onvoldoende kwaliteit.<br />
Werkkapitaal. De levering van diensten geschiedt meestal<br />
tegen betaling achteraf. In de uitvoering van projecten kan discussie<br />
ontstaan over de tijdigheid en kwaliteit van de levering.<br />
Huisvesting. De kosten van huisvesting zijn omvangrijk. Door<br />
krimp van activiteiten en aantal medewerkers bestaat het risico<br />
van leegstand.<br />
Risicobeheersing<br />
DHV hanteert een ruim instrumentarium om deze risico’s te<br />
beheersen. Er wordt gestreefd naar een juiste balans tussen<br />
het nemen van commercieel aanvaardbare risico’s en het uitsluiten<br />
of verzekeren van niet acceptabele risico’s.<br />
• In de directiereglementen zijn de bevoegdheden van de<br />
verschillende managementniveaus vastgelegd, o.a. voor het<br />
aangaan van grote opdrachten of het aangaan van langlopende<br />
verplichtingen.<br />
• Directieleden ondertekenen een letter of representation,<br />
waarin zij zich expliciet verantwoordelijk stellen voor het<br />
volgen van procedures bij zaken die de integriteit van het<br />
bedrijf of die van medewerkers betreffen.<br />
• Er is een klokkenluidersregeling ingesteld waardoor medewerkers<br />
zich beschermd weten wanneer zij ongewenste<br />
zaken onder de aandacht brengen.<br />
• Er is een compliance officer benoemd die toezicht houdt<br />
onder andere op de naleving van de business principles.<br />
• De beheersing van risico’s bij opdrachtneming ligt vooral bij<br />
de business groups. Zij dienen te zorgen voor voldoende<br />
gekwalificeerd personeel, het onderhouden van de nodige<br />
deskundigheid en het opstellen en onderhouden van de<br />
nodige procedures. Daarover leggen ze verantwoording af in<br />
de businessplannen, kwartaalverslagen en -besprekingen en<br />
in tussentijds overleg.<br />
• De risico’s van bedrijfs- en beroepsaansprakelijkheid voor de<br />
Nederlandse en de voornaamste buitenlandse bedrijfsonderdelen<br />
worden gedekt door centraal afgesloten verzekeringen<br />
(met een totaal eigen risico van € 450.000 per jaar).<br />
• Voor de beheersing van risico’s van geïntegreerde, grote of<br />
risicovolle projecten is een tenderboard ingesteld. Deze board<br />
adviseert de business groups en de Raad van Bestuur.<br />
• De holding, de business groups en het besturingssysteem<br />
van de groep zijn ISO 9001:2000 gecertificeerd. De kwaliteitssystemen<br />
bieden garanties voor de gestructureerde<br />
wijze van aanbieden op en uitvoeren van contracten en<br />
geven richtlijnen voor inschakeling van financiële en/of<br />
belastingdeskundigen.<br />
• Kennismanagement op het gebied van opdrachtneming,<br />
uitvoering van projecten en bouwrecht in Nederland wordt<br />
geborgd door de Stuurgroep Bouwrecht.<br />
• Het langetermijnhuisvestingsplan optimaliseert de grootte<br />
van de vestigingen.<br />
Management control<br />
DHV heeft bewaking van de performance verankerd in de volgende<br />
procedures.<br />
• De langetermijnstrategie is vastgelegd in de Corporate Policy<br />
Paper. Op basis daarvan ontwikkelen de business groups<br />
middellangetermijnplannen, die eenmaal per jaar worden<br />
besproken. Voortgang wordt per kwartaal gerapporteerd en<br />
besproken.<br />
• De rapportagerichtlijnen en formats zijn vastgelegd in een<br />
Financial Manual dat periodiek wordt geactualiseerd. In<br />
2005 zal dit manual opnieuw worden herzien en aangepast<br />
aan de dan geldende regelgeving.<br />
• Maandelijks worden de kerncijfers inclusief kasstromen<br />
gerapporteerd en er vindt frequent bilateraal overleg plaats<br />
tussen de Raad van Bestuur en de directies van de business<br />
groups.<br />
• De Raad van Bestuur overlegt ten minste vijfmaal per jaar<br />
met de Raad van Commissarissen, onder andere over strategie,<br />
resultaten en risico’s.<br />
• De Raad van Commissarissen overlegt in ieder geval tweemaal<br />
per jaar met de externe accountant, die jaarlijks door<br />
de aandeelhouders wordt benoemd.<br />
• De externe accountant rapporteert over de getrouwheid van<br />
de jaarrekening.
18<br />
Maatschappelijk<br />
verantwoord ondernemen<br />
In de missie spreekt DHV zich uit voor het duurzaam inrichten<br />
van de samenleving; een missie die eigenlijk al decennialang<br />
impliciet wordt gedragen. Daarmee erkent DHV dat de activiteiten<br />
van de groep invloed hebben op de samenleving. Dat<br />
brengt een maatschappelijke verantwoordelijkheid met zich<br />
mee. Integriteit, zorgvuldigheid en respect voor alle betrokkenen<br />
bij een project staan centraal. Daarnaast heeft het bedrijf<br />
een belangrijke verantwoordelijkheid naar de medewerkers.<br />
Vanaf 2002 is het beleid voor maatschappelijk verantwoord<br />
ondernemen geëxpliciteerd in een aantal focusgebieden:<br />
• integriteit;<br />
• duurzame innovaties;<br />
• duurzame bedrijfsvoering;<br />
• maatschappelijk betrokken ondernemen.<br />
In <strong>2004</strong> zijn de eerste verkennende gesprekken gevoerd om<br />
met een of meer maatschappelijke organisaties vaste partnerships<br />
aan te gaan. Om een en ander organisatorisch goed te<br />
ankeren zijn voor alle focusgebieden projectleiders benoemd,<br />
die in de Stuurgroep DHV Duurzaam rapporteren over de<br />
voortgang. De stuurgroep staat onder leiding van één van de<br />
directieraadleden en rapporteert aan de Raad van Bestuur.<br />
Er is bewust gekozen om in eerste instantie de inspanningen<br />
te concentreren op verbetermaatregelen. In de toekomst zal<br />
monitoring een belangrijkere plaats innemen en zullen ook<br />
meer kwantitatieve gegevens worden gerapporteerd.<br />
DHV beseft dat de samenleving gebaat is bij ondernemingen<br />
die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen.<br />
Daarom is de groep in <strong>2004</strong> toegetreden als partner van MVO<br />
Nederland, een kenniscentrum dat door het Ministerie van<br />
Economische Zaken is opgericht ter bevordering van maatschappelijk<br />
verantwoord ondernemen.<br />
Integriteitsmanagement<br />
Teneinde de kernwaarde integriteit optimaal te borgen is in<br />
1999 nader beleid geformuleerd. In 2003 is dit beleid verder<br />
uitgewerkt en is een business integrity management system<br />
ontwikkeld. Dit verslagjaar zijn belangrijke stappen gezet<br />
met de implementatie (zie pagina 17: Risicobeheersing,<br />
bullets 2 t/m 4).<br />
In <strong>2004</strong> zijn de business principles nader verbijzonderd. Het<br />
business integrity management committee kwam twaalf keer<br />
bijeen en adviseerde over zeven dilemma’s.<br />
DHV-breed zijn gedurende het jaar tien morele dilemma’s<br />
gecommuniceerd en zijn medewerkers uitgenodigd hierop te<br />
reflecteren en te reageren. Deze dilemma’s worden gedocumenteerd<br />
in een reference book. Hierin wordt beschreven hoe<br />
in een bepaald dilemma wordt gehandeld en waarom. Zo<br />
wordt consistentie in besluitvorming in deze en toekomstige<br />
vraagstukken gestimuleerd.<br />
Duurzame innovatie<br />
Innovatieve oplossingen voor hedendaagse vraagstukken worden<br />
vaak gevonden in een combinatie van verschillende typen<br />
kennis. Innovaties zijn niet beperkt tot technische oplossingen<br />
of producten (zoals de DHV Carrousel waterzuiveringsinstallatie).<br />
De werkelijke kunst van innoveren ligt in het bijeenbrengen<br />
van kennis tot vernieuwende combinaties. Dit levert een<br />
grote meerwaarde voor de markt. Om dat te bereiken is<br />
samenwerking onontbeerlijk. Samenwerking binnen de DHVorganisatie<br />
om kennis en kunde optimaal met elkaar te delen<br />
en te benutten (kennismanagement), en samenwerking met<br />
overheid, bedrijfsleven en universiteiten om aanvullende kennis<br />
in te zetten. DHV neemt een proactieve positie in en komt<br />
met eigen initiatieven voor projecten met een hoog innovatief
Verslag van de Raad van Bestuur<br />
19<br />
karakter. DHV en zijn klanten en partners hebben daarin een<br />
gezamenlijk doel: resultaat, meerwaarde en risicospreiding.<br />
Duurzame bedrijfsvoering<br />
In <strong>2004</strong> is opnieuw een scan uitgevoerd om te bepalen op<br />
welke punten de bedrijfsvoering nog milieuvriendelijker zou<br />
kunnen. Dat heeft inmiddels al geleid tot een aantal uitgevoerde<br />
verbeteracties, onder andere op het gebied van toepassing<br />
van groene stroom, recycling van materiaal en milieuvriendelijke<br />
schoonmaak.<br />
Maatschappelijk betrokken ondernemen<br />
Er zijn meerdere manieren om maatschappelijk betrokken<br />
ondernemen vorm te geven: in projecten of in extra (soms vrijwillige)<br />
activiteiten.<br />
De manier waarop in Zuid-Afrika wordt gewerkt met het<br />
begrip Community Development is een goed voorbeeld van<br />
maatschappelijk betrokken ondernemen binnen het kader van<br />
projecten. In deze, mede door Stewart Scott (32% DHV) ontwikkelde<br />
aanpak, worden grotere projecten teruggebracht tot kleinere<br />
onderdelen, die door de plaatselijke bevolking kunnen<br />
worden uitgevoerd. Zo kan de aanleg van een brug of een weg<br />
leiden tot de oprichting en groei van lokale ondernemingen en<br />
daarmee tot de versterking van de lokale economie.<br />
Allerlei aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen<br />
komen in het dagelijkse werk tot uiting. Het bijdragen<br />
aan maatschappelijke veranderingsprocessen zoals institutionele<br />
hervormingen, decentralisatie, privatisering en overdracht<br />
van verantwoordelijkheden aan gebruikers. Ook wordt<br />
gestreefd naar het bieden van gelijke kansen aan mannen en<br />
vrouwen, met name in landen waar dit in de heersende cultuur<br />
niet altijd vanzelfsprekend is.<br />
Als uiting van maatschappelijk betrokken ondernemen zetten<br />
medewerkers op vrijwillige basis hun expertise in voor sociaal<br />
betrokken organisaties. In het verslagjaar was in Nederland<br />
een DHV-breed team actief dat als aanjager fungeert voor dergelijke<br />
initiatieven. Een aantal projecten gaat in samenwerking<br />
met de Amersfoortse Stichting Ravelijn Matchpoint<br />
Maatschappelijk Ondernemen. Zo geeft DHV invulling aan het<br />
Sociaal Aandeelhouderschap dat het met deze stichting is aangegaan.<br />
Vanuit de DHV-vestigingen in andere landen worden initiatieven<br />
ontwikkeld zoals projecten in ontwikkelingslanden en<br />
deelname aan activiteiten van lokale non-gouvernementele<br />
organisaties.
20<br />
2005 en verder<br />
Kansen voor de DHV Groep liggen in de combinatie van adviesverlening,<br />
engineering en concrete oplossingen in relatie tot<br />
de steeds complexere invulling van onze maatschappij. De<br />
besluitvorming rondom en de inpassing van grootschalige projecten<br />
in dichtbevolkte gebieden is een aparte problematiek,<br />
zowel nationaal als internationaal. De permanente groei van<br />
de maatschappij vertaalt zich in een voortdurende aanpassing<br />
van de vraag naar voorzieningen op het gebied van water,<br />
mobiliteit, infrastructuur, ruimtelijke inrichting, milieu, bouw,<br />
industrie en luchthavens.<br />
DHV levert oplossingen, niet alleen op deelaspecten, maar<br />
vooral ook integraal, rekeninghoudend met de totale levenscyclus<br />
van projecten. Dat wil zeggen dat de groep ook voor<br />
vraagstukken van bestuur, beheer en duurzaamheid de vereiste<br />
expertise kan bieden.<br />
Internationaal liggen er grote kansen door de groeiende vraag<br />
naar advies- en engineeringservices uit de ontwikkelde en de<br />
zich ontwikkelende wereld. Door het mobiliseren van lokale<br />
kennis en waar nodig door het inschakelen van internationale<br />
topexpertise kan DHV daarop inspelen.<br />
De benadering van DHV is erop gericht de toegevoegde waarde<br />
zichtbaar te maken. De winst die wordt behaald met bepaalde<br />
oplossingen moet aantoonbaar zijn en werkzaamheden moeten<br />
steeds efficiënter worden uitgevoerd.<br />
De komende jaren zullen zich kenmerken door het benutten<br />
van de geschetste kansen in Nederland en in de vier belangrijke<br />
regio’s: Europa, Noord-Amerika, Azië en Afrika. Tegelijkertijd<br />
moeten de risico’s in de markt worden gemitigeerd.<br />
Daartoe zijn de eerste stappen gezet door het efficiënt invullen<br />
van de engineeringscapaciteit, het gericht uitbouwen van het<br />
internationale netwerk, het aanpassen van de organisatie aan<br />
eisen van de markt en het stroomlijnen van ondersteunende<br />
diensten.<br />
Volgende stappen zijn het inspelen op de geschetste marktontwikkelingen<br />
door:<br />
• het opleiden en aantrekken van management en staf op die<br />
posities die versterking behoeven. Dat geldt voor lokaal<br />
management in met name de thuislanden en voor DBOFT<br />
(Design Build Operate Finance Transfer) contracten;<br />
• overnames gericht op nicheposities;<br />
• versterking van het internationale netwerk.<br />
De groep streeft naar een gemiddelde omzetgroei van circa<br />
10% bij een operationeel resultaat van circa 7% op toegevoegde<br />
waarde.<br />
Behoudens eventuele acquisities worden voor dit jaar geen<br />
belangrijke investeringen verwacht. De benodigde financieringsruimte<br />
wordt mede hierdoor als voldoende geacht.<br />
Ruimte en Mobiliteit: de focus ligt op het verder aanscherpen<br />
van het consultancyprofiel, gericht op de belangrijke<br />
maatschappelijke thema’s. De activiteiten van Temid, gespecialiseerd<br />
in de railmarkt, zullen verder worden geïntegreerd.<br />
De strategie van regiokantoren in Nederland, ondersteund<br />
door centrale expertise-units, wordt onverminderd voortgezet.<br />
Programma-management en gedelegeerd opdrachtgeverschap<br />
blijven belangrijke speerpunten. Tenslotte wordt ingezet op<br />
verdere internationale groei.<br />
Bouw en Industrie: de ingezette strategie wordt in 2005 uitgebouwd.<br />
Focus blijft op het bedienen van de totale marktvraag:<br />
van conceptueel ontwerp en detailontwerp tot realisatie,<br />
beheer, onderhoud en projectmanagement. Waar mogelijk<br />
zal meer initiatief worden genomen in het ontwikkelen van<br />
projecten. Een risicodragende rol behoort tot de mogelijkheden.<br />
Water: vanuit een sterke Nederlandse positie en een uitgebreid<br />
internationaal netwerk, zal de strategie van verdere<br />
internationalisatie worden voortgezet. DHV blijft optreden in
Verslag van de Raad van Bestuur<br />
21<br />
Raad van Bestuur: ir. R.G. Campen (voorzitter) (links) en ir. B.M. van Ee.<br />
de rol van ontwikkelende projectmanager op het gebied van<br />
drink- en afvalwaterinstallaties. Innovatie en kennisontwikkeling<br />
zijn de grondslag voor advisering en engineering en zullen<br />
ook in de komende jaren belangrijke investeringen vragen.<br />
Aviation: de luchtvaartindustrie is zich aan het herstellen van<br />
de tegenslagen in de afgelopen drie jaar. De verwachting is dat<br />
er nieuwe initiatieven zullen worden ontplooid. DHV zal meer<br />
aandacht besteden aan de thuismarkten, zowel met het traditionele<br />
product (planning en engineering) als met consultancy.<br />
In Afrika is een joint venture gesloten met DHV’s partner<br />
Stewart Scott International om gezamenlijk de positie daar te<br />
versterken. In China wordt gestreefd naar een permanente<br />
aanwezigheid. In de Verenigde Staten wordt onderzocht wat<br />
de mogelijkheden zijn.<br />
Europa: de groei van de Europese kantoren wordt verder doorgezet.<br />
Met name vanwege de financiering vanuit de Europese<br />
Unie wordt de komende jaren in Centraal-Europa vooral groei<br />
verwacht in de infrastructuur-, water- en milieumarkt.<br />
De samenwerking tussen de Europese kantoren zal worden<br />
geïntensiveerd. Het servicepakket in de landen zal bovendien<br />
verder worden aangepast aan het DHV-brede dienstenpakket,<br />
inclusief luchthavens.<br />
Daarnaast zullen internationale private opdrachtgevers actief<br />
worden gevolgd in verband met advisering op het gebied van<br />
milieu en gebouwen.<br />
Noord-Amerika: de samenwerking tussen DHV, Delcan en<br />
NET zal in 2005 verder groeien. De aandacht is gericht op hoogwaardige<br />
advisering in de watersector in de Verenigde Staten<br />
en Canada. De krachten rond verkeersmanagement zullen verder<br />
worden gebundeld, gericht op het uitbouwen van gezamenlijke<br />
internationale posities in Europa en Azië. In Noord-<br />
Amerika zal het accent van de groei vooral liggen op de<br />
Verenigde Staten, gericht op het leveren van hoogwaardige<br />
expertise en programma-management.<br />
Azië: in 2005 wordt geïnvesteerd in versterking van de DHVbedrijven<br />
daar. De economische groei in de regio zal naar verwachting<br />
ook in 2005 die van de wereldeconomie overtreffen.<br />
De toenemende levensstandaard en vraag naar aanpassingen<br />
van de woon-, leef- en werkomgeving bieden kansen op een<br />
toename van het aantal projecten waarbij internationale topexpertise<br />
van belang is.<br />
Afrika: de samenwerking tussen DHV en Stewart Scott International<br />
zal in 2005 worden uitgebouwd. Naar verwachting zal<br />
Stewart Scott kunnen profiteren van de relatief gunstige economische<br />
condities in Zuid-Afrika en van de megaprojecten in<br />
het kader van het wereldkampioenschap Voetbal 2010.<br />
Bovendien wordt verdere groei verwacht door ontwikkelingsprojecten<br />
in de luchtvaart, de wegensector, de watersector en<br />
door rurale ontwikkeling. Naar verwachting zullen activiteiten<br />
in Afrika in toenemende mate vanuit Zuid-Afrika worden<br />
ontwikkeld en aangestuurd.<br />
Bovengeschetste verwachtingen leiden ertoe dat de groep in<br />
2005 slechts een beperkte groei dan wel stabilisatie van het<br />
personeelsaantal verwacht.<br />
De marktontwikkelingen zijn uitdagend. De veerkracht en de<br />
professionaliteit van de medewerkers en de organisatie bieden<br />
een solide uitgangspunt voor de komende jaren. DHV ziet de<br />
toekomst met vertrouwen tegemoet. Het talent van de onderneming<br />
om innoverende oplossingen te vinden voor vaak complexe<br />
problemen vormt de basis om de doelstellingen te realiseren.<br />
De Raad van Bestuur dankt alle medewerkers voor hun<br />
inzet.<br />
Amersfoort, 28 februari 2005<br />
ir. R.G. Campen (voorzitter)<br />
ir. B.M. van Ee
22<br />
De Raad van Bestuur en de Raad van<br />
Commissarissen van DHV Holding BV<br />
hebben besloten de principes en best<br />
practices van de Nederlandse corporate<br />
governance code als uitgangspunt voor<br />
hun handelen te nemen. De door hen<br />
op basis hiervan ingenomen standpunten<br />
met betrekking tot deze code,<br />
zijn hierna verwoord als standpunten<br />
van de vennootschap.<br />
De bepalingen van de code, voor zover die op DHV Holding als<br />
besloten en niet-beursgenoteerde vennootschap van toepassing<br />
is, zullen worden toegepast. Het geval van niet-toepassing<br />
is uitzondering, waarvoor de redenen dienen te worden uiteengezet.<br />
De vennootschap behoudt zich het recht voor op thans ingenomen<br />
standpunten later terug te komen en van één of meer in<br />
de code opgenomen bepalingen alsnog af te wijken. In dat<br />
geval zal ook het beginsel gelden dat van afwijking en van de<br />
redenen daarvoor, melding wordt gemaakt aan de algemene<br />
vergadering van aandeelhouders. Indien zich in de toekomst<br />
wijzigingen voordoen in de huidige situatie, waardoor bepalingen<br />
alsnog van toepassing worden, zal daaromtrent een standpunt<br />
worden ingenomen en zal dit aan de aandeelhoudersvergadering<br />
kenbaar worden gemaakt.<br />
Vóór <strong>2004</strong> werd door de vennootschap in veel opzichten reeds<br />
gehandeld overeenkomstig de bepalingen van de code. Voor<br />
zover mogelijk vonden de best practice bepalingen hun weerslag<br />
in de agenda van de aandeelhoudersvergadering in <strong>2004</strong>,<br />
in het jaarverslag 2003 en meer in het algemeen in de werkwijze<br />
van de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen.<br />
De verdere implementatie heeft gedurende het jaar <strong>2004</strong><br />
plaatsgevonden.<br />
De bestaande reglementen van de Raad van Commissarissen<br />
en de Raad van Bestuur zijn aangepast aan de eisen van de<br />
code. Voorts zijn het beloningsbeleid van de Raad van Bestuur<br />
en de regeling van de vergoeding van commissarissen nader<br />
uitgewerkt en in overeenstemming met de code gebracht.
Corporate governance<br />
23<br />
Corporate governance<br />
Tenslotte is naast de bestaande gedragscode een klokkenluidersregeling<br />
vastgesteld. Al deze stukken worden op de website<br />
van de vennootschap geplaatst (www.dhv.nl/code). Het<br />
jaarverslag van de vennootschap wordt sinds enkele jaren op<br />
de website van de vennootschap geplaatst.<br />
Principes en best practice bepalingen<br />
De vennootschap onderschrijft de in de onderdelen I, II, III en V<br />
geformuleerde principes. Met betrekking tot onderdeel III.5 is<br />
besloten over te gaan tot instelling van een auditcommissie<br />
met ingang van de jaarvergadering 2005. Gegeven de nauwe<br />
betrokkenheid van alle leden bij de onderwerpen remuneratie<br />
en selectie is vooralsnog besloten deze twee commissies niet in<br />
het leven te roepen.<br />
Met betrekking tot onderdeel IV, de algemene vergadering van<br />
aandeelhouders, wordt opgemerkt dat de vennootschap een<br />
besloten karakter heeft en slechts drie rechtspersonen heeft als<br />
aandeelhouder, waarvan de Stichting DHV veruit de grootste<br />
is. Dit betekent dat bepalingen om een zo groot mogelijke<br />
deelname van aandeelhouders aan de besluitvorming bij de<br />
vennootschap mogelijk te maken, slechts van relatief belang<br />
zijn, hetgeen ook geldt voor mogelijkheden om op afstand te<br />
stemmen en met andere aandeelhouders te communiceren.<br />
In feite zijn de mogelijkheden daartoe in voldoende mate<br />
aanwezig.<br />
Het tweede gedeelte van IV.1 omtrent de invloed van de aandeelhoudersvergadering<br />
en ingrijpende besluiten van het<br />
bestuur wordt wel nageleefd. De gewijzigde structuurregeling<br />
zal onverkort worden toegepast. De best practice bepalingen<br />
IV.1.1 t/m IV.1.3 zijn niet van toepassing, IV.1.4 t/m IV.1.6 wel.<br />
Onderdeel IV.2, certificering, is eveneens slechts beperkt van<br />
toepassing. De bij de vennootschap uitgegeven certificaten<br />
zijn niet beursgenoteerd en bevinden zich in handen van een<br />
besloten groep certificaathouders. De certificaten worden<br />
anders dan voorheen beschouwd als uitgegeven met medewerking<br />
van de vennootschap, hetgeen inhoudt dat certificaathouders<br />
de aandeelhoudersvergaderingen kunnen bijwonen<br />
en meetellen bij het bijeenroepen van aandeelhoudersvergaderingen<br />
en het plaatsen van onderwerpen op de agenda.<br />
Best practice bepalingen IV.2.1 t/m IV.2.7 worden nageleefd;<br />
IV.2.8 voor wat betreft het geven van stemvolmachten, het<br />
geven van steminstructies wordt niet nodig geacht.<br />
Principe IV.3, informatieverschaffing aan de algemene vergadering<br />
van aandeelhouders, is ook slechts beperkt van toepassing,<br />
omdat immers financiële informatie bij de vennootschap<br />
nooit kan leiden tot de wens om deel te nemen in het aandelenkapitaal<br />
(door anderen dan medewerkers van DHV).<br />
Best practice bepalingen IV.3.3, IV.3.5, IV.3.6 en IV.3.8 worden<br />
wel nageleefd. Hoofdstuk IV.4, de verantwoordelijkheid van<br />
institutionele beleggers, is in het geheel niet van toepassing.<br />
De vennootschap zal de in de code geformuleerde best practice<br />
bepalingen, voor zover hierboven niet uitgezonderd, toepassen.<br />
In het remuneratierapport (zie pagina 54) worden enkele<br />
beperkte afwijkingen aangegeven en uitgelegd.
24<br />
Thema: Veiligheid<br />
Overal waar mensen wonen, werken, reizen of recreëren is veiligheid van belang. Structurele<br />
veiligheid of veiligheid in verband met onvoorziene gebeurtenissen. De toenemende dreiging<br />
van het mondiale terrorisme draagt hier aan bij: de aanslag op het World Trade Center in<br />
New York, de bomaanslag op de discotheek in Bali, het gijzelingsdrama in de school van<br />
Noord-Ossetië. De impact is enorm.<br />
Maar ook niet opzettelijk veroorzaakte rampen vergroten de<br />
risicoperceptie. Ieder jaar opnieuw wordt de mensheid getroffen<br />
door natuurgeweld en epidemieën. De dramatische zeebeving<br />
in Azië ligt nog vers in het geheugen. Incidenten,<br />
calamiteiten en aanslagen hebben eens te meer laten zien hoe<br />
kwetsbaar de mens is in zijn omgeving. Dat geldt voor het<br />
verkeer, kantoren, de procesindustrie, het drinkwater, transport<br />
van gevaarlijke stoffen, en overstromingen – steeds spelen er<br />
veiligheidsaspecten die direct of indirect in het dagelijks leven<br />
voelbaar zijn.<br />
Maar veiligheid is geen vaststaand gegeven, geen wereldwijde<br />
onwrikbare norm. Integendeel. Steeds wordt tegen elkaar afgewogen<br />
welk risico de maatschappij aanvaardt. In de luchtvaart<br />
zijn andere risico’s dan in de woningbouw, voor drinkwatervoorziening<br />
gaat het om heel andere zaken dan bij een spoortunnel.<br />
In elke situatie speelt de afweging tussen economische,<br />
sociale, maatschappelijke, milieutechnische en politieke aspecten.<br />
Wat is de haalbaarheid en welk risico is men bereid te<br />
accepteren? Dat zijn de cruciale vragen.<br />
De overheid stelt veiligheidsnormen en streefwaarden op een<br />
groot aantal gebieden. Naarmate kennis en ervaring voortschrijden<br />
worden deze eisen aangepast. Immers, elke calamiteit<br />
is er één te veel en is op zich aanleiding om wet- en regelgeving<br />
opnieuw te evalueren en waar nodig te verbeteren.<br />
Naast het ‘kwantificeren’ van risico’s komt er de laatste jaren<br />
meer ruimte voor kwalitatieve oplossingen.<br />
Tegelijkertijd neemt vanuit de maatschappij de vraag naar veiligheid<br />
alleen maar toe. Gebruikersfuncties worden steeds<br />
meer gecombineerd. Bedrijven, infrastructuur en woon-werkgebieden<br />
komen dichter bij elkaar te liggen. Projecten worden<br />
groter en complexer en hebben een toenemende impact op de<br />
omgeving. De aanleg van een spoorlijn of de bouw van een<br />
petrochemische fabriek, het zijn allebei projecten die op vele<br />
verschillende manieren raken aan de veiligheid van mensen.<br />
Veel risico’s kunnen niet meer één voor één, afzonderlijk, worden<br />
beschouwd. Door meervoudig ruimtegebruik worden<br />
vraagstukken complexer. Projecten vereisen steeds vaker een<br />
integrale benadering, in een gezamenlijke aanpak. Dat vraagt<br />
om een breder denkbeeld van alle betrokken partijen. Het<br />
vraagt om visie en een gestructureerde aanpak om veiligheidsvraagstukken<br />
op te lossen.
Thema Veiligheid<br />
25<br />
Foto’s boven v.l.n.r.: Veilig bouwen voor Shell; Milieuverbetering<br />
in Kolkata, India; Uitbreiding Schengen-Lounge, Schiphol.<br />
Foto linksonder: Droogte-onderzoek Veenkaden.<br />
Foto rechtsonder: Integrale Safety Case voor de HSL-Zuid.<br />
Hoe complexer de veiligheidsvraag wordt, hoe groter de<br />
behoefte aan samenwerking tussen specialisten op uiteenlopende<br />
vakgebieden. Die samenwerking is alleen effectief<br />
wanneer er een helder gezamenlijk begrip bestaat, waarin<br />
de eisen, de risico’s, de risicoperceptie en -acceptatie en de<br />
gewenste veiligheidsgraad zijn bepaald aan de hand van<br />
economische, sociale en maatschappelijke voorwaarden.<br />
De Safety Case (of Veiligheidsrapport) is een goed voorbeeld<br />
van de manier waarop dat in de praktijk gestalte krijgt.<br />
Deze aanpak is al vele jaren gebruikelijk in (onder andere) de<br />
offshore- en procesindustrie.<br />
Het uitgangspunt is dat veiligheid vanaf het begin in het<br />
ontwerp wordt geïntegreerd. Risico’s worden door middel van<br />
risicoanalyses, berekeningen en scenario’s continu inzichtelijk<br />
gemaakt. De technische en organisatorische maatregelen, en<br />
de voorschriften en procedures om restrisico’s te beheersen<br />
zijn eveneens in de Safety Case beschreven. Zo wordt vanaf de<br />
tekentafel de veiligheidsregie tijdens ontwerp, bouw en beheer<br />
en onderhoud gevoerd. Deze werkwijze wordt nu ook gevolgd<br />
bij grootschalige infrastructuur- en mobiliteitsvraagstukken.<br />
Een systematische aanpak van veiligheid bij beheer en onderhoud,<br />
zoals al jaren geïntegreerd in industriële ontwerpen en<br />
installaties, wordt ook meer en meer een vast onderdeel in de<br />
bedrijfsvoering van drink- en afvalwaterbedrijven.<br />
DHV bevindt zich in een sterke positie om zowel de integrale,<br />
complexe veiligheidsvraagstukken als de zogenaamde enkelvoudige<br />
veiligheidsprojecten aan te pakken. De breedte van<br />
het bureau is ook de kracht van het bureau, met veiligheidskundigen<br />
en toonaangevende specialisten in alle vakgebieden:<br />
luchthavens, milieu, water, lucht, bodem, kusten, infrastructuur,<br />
vervoer, ruimtelijke inrichting, bouw en het beheer van<br />
gebouwen en installaties.<br />
Juist door kennis van ontwikkelingen in de markt en samenleving,<br />
en door intensieve samenwerking met klanten en partners,<br />
dwars over alle vakgebieden heen, wordt een integrale<br />
veiligheidsvisie ontwikkeld op elk van die vakgebieden.
26<br />
Mobiliteit en<br />
Infrastructuur<br />
><br />
TRAININGEN VEILIG WEG-<br />
ONTWERP IN OOST-EUROPA<br />
Samen met het Nederlandse ministerie<br />
voor Verkeer en Waterstaat en in<br />
opdracht van de Wereldbank, heeft DHV<br />
voor acht landen in Centraal- en Oost-<br />
Europa trainingen ontworpen om het<br />
ontwerp van veilige wegen te verbeteren.<br />
De trainingen zijn gegeven aan<br />
mensen bij overheidsinstellingen met<br />
verantwoordelijkheid voor verkeersveiligheid.<br />
Er is een trainingsmethode ontwikkeld;<br />
een handboek gemaakt met de<br />
titel ‘veilig wegontwerp’; en een trainde-trainer-methode<br />
uitgewerkt, zodat<br />
de opgedane kennis door de instellingen<br />
zelf verder kan worden verspreid.<br />
VERBETERDE VEILIGHEID<br />
SNELWEGEN IN INDIA<br />
De grootste steden van India (Delhi,<br />
Kolkata, Chennai en Mumbai) worden<br />
door vier snelwegen met elkaar verbonden.<br />
Een omvangrijk ontwikkelingsprogramma<br />
is erop gericht de veiligheid en<br />
de kwaliteit van die wegen te verbeteren.<br />
Voor de verbreding en verbetering<br />
van een gedeelte (155 km) van de weg<br />
tussen Kolkata en Chennai, leverde DHV’s<br />
Indiase vestiging, MDP, het detailontwerp<br />
en de supervisie over de uitvoering.<br />
Op talloze aspecten wordt de veiligheid<br />
aan hogere normen aangepast: van<br />
de bouw van viaducten en tunnels tot de<br />
aanleg van voetpaden en afrasteringen.<br />
><br />
INTEGRALE SAFETY CASE VOOR<br />
DE HSL-ZUID<br />
Om zeker te stellen dat in 2007 met<br />
de HSL-Zuid een veilig vervoerssysteem<br />
wordt opgeleverd, wordt van<br />
begin tot einde op veiligheid<br />
gestuurd. Dat gebeurt door middel<br />
van een integrale Safety Case op basis<br />
van een veiligheidsplan voor het totale<br />
project. De visie in dit plan geldt<br />
als leidraad tijdens de hele realisatie.<br />
Regelmatig wordt er een nieuwe<br />
versie van de Safety Case gemaakt,<br />
waarin de meest recente stand van<br />
zaken wordt getoetst aan de veiligheidsdoelstellingen.<br />
DHV levert onder andere de manager<br />
van de Hoofdafdeling Veiligheid van<br />
Rijkswaterstaat HSL-Zuid.<br />
VERKEERSMANAGEMENT- EN INFORMATIESYSTEMEN VOOR<br />
BRITISH COLUMBIA<br />
ICBC is een verzekeringsmaatschappij in en er is een betere coördinatie mogelijk<br />
British Columbia, Canada, met meer dan tussen de hulpdiensten na een ongeval.<br />
2,5 miljoen autopolissen. In 2010 worden Daarom heeft ICBC opdracht gegeven<br />
er in en rond Vancouver de Olympische tot een inventarisatie van mogelijke toepassingen<br />
van ITS met een aanzienlijk<br />
Winterspelen gehouden, met een aanzienlijke<br />
stijging in verkeersdrukte tot veiligheidspotentieel. DHV’s Canadese<br />
gevolg. Verkeersmanagement- en informatiesystemen<br />
(ITS) hebben een gunstisatie,<br />
inclusief een opzet voor de imple-<br />
partner Delcan maakte die inventarige<br />
invloed op de verkeersveiligheid. mentatie van het project in samenwerking<br />
met de Ongelukken worden eerder voorkomen<br />
wegbeheerders.<br />
>
Thema Veiligheid<br />
27<br />
De vraag naar veilig vervoer is complex. Beheersing van geïsoleerde aspecten<br />
alleen is niet voldoende – wie veiligheid vanuit de details benadert, mist de<br />
samenhang van een veilig totaalsysteem en de aansluiting met de omgeving.<br />
Een totaalvisie in een zo vroeg mogelijk stadium biedt het vereiste kader om<br />
veiligheid integraal te benaderen. Niet alleen de infrastructuur, maar ook het<br />
materieel, de organisatie, de informatiesystemen, het verkeersmanagement en<br />
het belang van gebruikers, passagiers, personeel, omwonenden en hulpverleners<br />
dienen meegenomen te worden in de bepaling van de risico’s en de maatregelen.<br />
><br />
ALCOHOL EN VERKEERSVEILIGHEID<br />
Bij bijna eenderde van alle verkeersongevallen<br />
is sprake van alcoholgebruik.<br />
In de afgelopen jaren is de controle op<br />
rijden onder invloed geïntensiveerd.<br />
Bestuurders met een promillage boven<br />
de 1,3 worden vervolgd en aangemeld<br />
bij het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen<br />
voor een onderzoek naar de rijgeschiktheid<br />
en/of voor een cursus over<br />
alcohol en verkeer. Het ministerie van<br />
Verkeer en Waterstaat heeft DHV<br />
gevraagd de effecten van deze maatregel<br />
te evalueren. Er is een kosten-batenanalyse<br />
uitgevoerd en er zijn aanbevelingen<br />
gedaan om de procedure te verbeteren.<br />
SPOORBEVEILIGING VOOR<br />
TRAMLIJN IN AMSTERDAM<br />
De IJ-tram biedt een nieuwe verbinding<br />
tussen het centraal station van Amsterdam<br />
en IJburg. Het nieuwe tracé van<br />
8,5 kilometer loopt door de Piet Heintunnel.<br />
Voor dit nieuwe snelle, maar<br />
complexe light-railtracé is een ontwerp<br />
gemaakt voor spoorbeveiliging, compleet<br />
met de koppelingen naar diverse<br />
andere systemen, zoals een snelheid<br />
onderschrijdingssysteem in de tunnel<br />
en diverse verkeersregelinstallaties.<br />
DHV Temid Rail leverde tevens bestek,<br />
aanbesteding en directievoering voor<br />
het project.<br />
><br />
GEZONDHEIDS- EN VEILIGHEIDSPLAN WATERLEIDING ZUID-AFRIKA<br />
><br />
De grootste leverancier van drinkwater<br />
in de provincie Gauteng is het bedrijf<br />
Rand Water. Voor de aanleg van de<br />
2,5 kilometer lange Klipgat-pijpleiding<br />
van Rand Water is door DHV’s Zuid-<br />
Afrikaanse partner Stewart Scott<br />
International (SSI) een Gezondheids- en<br />
Veiligheidsplan opgesteld. Het biedt een<br />
instrument om het werk te monitoren<br />
en naderhand te evalueren. SSI is ook<br />
verantwoordelijk voor de controle van<br />
alle gezondheids- en veiligheidsaspecten<br />
tijdens de uitvoering.
28<br />
Mensen willen zich veilig voelen in hun leefomgeving.<br />
Daartoe moet die omgeving aan allerlei kwaliteiten voldoen.<br />
Om te beginnen moeten de gevolgen van calamiteiten<br />
inzichtelijk en beheersbaar zijn. Bovendien zijn zowel de<br />
ruimtelijke inrichting (stedelijk en landelijk gebied, infrastructuur<br />
en bedrijventerreinen) als de milieukwaliteit<br />
(lucht, geluid, water en gevaarlijke stoffen) bepalende<br />
factoren bij het reduceren van risico’s en beperken van<br />
potentiële schade. Het is de uitdaging om hierbij integraal<br />
rekening te houden met wetgeving, de interactie tussen de<br />
verschillende factoren en de beleving van de gebruiker.<br />
ONTWIKKELINGSPLANOLOGIE<br />
IJSSELDELTA<br />
In opdracht van de provincie Overijssel<br />
onderzoekt DHV, samen met H+N+S<br />
Landschapsarchitecten, de haalbaarheid<br />
van een extra rivierarm in de IJsseldelta<br />
ten zuiden van Kampen.<br />
Deze bypass moet extra ruimte bieden<br />
aan het water en het overstromingsgevaar<br />
verminderen. De bypass moet<br />
echter worden ingepast met een groot<br />
aantal ontwikkelingen: mogelijke verbreding<br />
van de N50, de aanleg van de<br />
Hanzespoorlijn, woningbouw en een<br />
verbinding van de Ecologische Hoofdstructuur.<br />
DHV ontwikkelt scenario’s<br />
om tot een breed gedragen keuze voor<br />
de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling<br />
te komen.<br />
VEILIGHEID NEDERLAND IN<br />
KAART<br />
Met het project Veiligheid Nederland in<br />
Kaart inventariseert het Rijk samen met<br />
provincies en waterschappen de overstromingsrisico’s.<br />
In opdracht van Rijkswaterstaat<br />
voert DHV, in samenwerking<br />
met Tauw, het onderzoek uit voor de<br />
regio Zeeuwse en Zuid-Hollandse<br />
eilanden.<br />
Faalkansen van dijken, duinen en waterkerende<br />
kunstwerken worden geanalyseerd.<br />
Per dijkring worden de overstromingskansen<br />
berekend en de gevolgen<br />
daarvan bepaald. Op basis van deze<br />
gegevens worden overstromingsrisico’s<br />
(kans maal gevolg) in beeld gebracht.<br />
><br />
BELEIDSVISIE EXTERNE VEILIG-<br />
HEID VOOR DELFZIJL<br />
Delfzijl staat voor een aantal belangrijke<br />
ruimtelijke ontwikkelingen, zoals de<br />
realisatie van het centrumplan en de<br />
actualisering van bestemmingsplannen.<br />
Daarnaast is ruimte nodig voor bijvoorbeeld<br />
de chemische industrie en risicovol<br />
transport. Een helder zicht op de huidige<br />
en toekomstige risico’s ten aanzien van<br />
gevaarlijke stoffen is noodzakelijk voor<br />
de te nemen besluiten. DHV inventariseert<br />
de risico’s en de ontwikkelingen.<br />
De beleidsvisie geeft aan hoe knelpunten<br />
worden opgelost en in de toekomst worden<br />
voorkomen.<br />
VERBETEREN EN VERSTERKEN BELLAMYBUURT, AMSTERDAM<br />
Om de leefkwaliteit in de Bellamybuurt Het behelst een visie voor de toekomst<br />
integraal te verbeteren is een gebiedsgericht<br />
plan van aanpak opgesteld. voor de korte termijn. In deze buurt<br />
en een concreet uitvoeringsprogramma<br />
zijn<br />
><br />
de maatschappelijke tegenstellingen<br />
soms groot en dus is de sociale veiligheid<br />
van belang. Voor Stadsdeel Oud-West<br />
voert DHV het programma-management<br />
en ondersteunt de deelprojecten: van<br />
renovaties tot het opzetten van dialogen.<br />
In intensieve samenwerking met bewoners<br />
en ondernemers worden problemen<br />
en oplossingen zoveel mogelijk in concrete<br />
projecten omgezet, om zo tastbare<br />
resultaten te boeken.
Thema Veiligheid<br />
29<br />
Ruimtelijke<br />
Inrichting en Milieu<br />
><br />
STORMVLOEDKERING SINT PETERSBURG, RUSLAND<br />
De stormvloedkering bij Sint Petersburg<br />
moet extra bescherming bieden aan de<br />
inwoners van de stad. In 1996 stelde de<br />
Europese Investeringsbank de financiering<br />
van het project zeker en werd een<br />
internationale combinatie gekozen voor<br />
voltooiing van het project. DHV is partner<br />
in die combinatie. De stormvloedkering<br />
is 23 kilometer lang, heeft zes<br />
waterkerende sluiscomplexen en twee<br />
openingen voor scheepvaart die met<br />
stalen keringen zijn af te sluiten. Onder<br />
de grootste daarvan komt een tunnel<br />
van 200 meter lang. De kennis en expertise<br />
van DHV wordt onder andere ingezet<br />
voor management van kritieke projectdelen,<br />
het ontwerp, contracten en ontwerpbegeleiding<br />
van de uitvoering.<br />
RISICOANALYSE VENTSPILS, LETLAND<br />
Ventspils is een belangrijke haven aan de vrachtschepen. Ventamonjaks wil haar<br />
Oostzee. In de terminal van het bedrijf activiteiten uitbreiden. Daarvoor volgt<br />
Ventamonjaks worden gevaarlijke stoffen,<br />
zoals ammoniak, olie en chemica-<br />
stadia. DHV heeft een kwalitatieve en<br />
het bedrijf een ontwikkelingsplan in vijf<br />
liën, verladen van treinwagons naar kwantitatieve risicoanalyse uitgevoerd,<br />
beginnend bij de huidige situatie en<br />
vervolgens voor elk van de vijf stadia.<br />
Op basis van die analyse is het risico<br />
getoetst en zijn aanbevelingen gedaan<br />
om de risico’s te verminderen.<br />
><br />
INDUSTRIËLE VEILIGHEID IN<br />
SLOWAKIJE<br />
Naar aanleiding van de Europese Seveso-<br />
II Richtlijn heeft het Slowaakse ministe-<br />
><br />
DROOGTE-ONDERZOEK<br />
VEENKADEN<br />
Na de onverwachte verschuiving van<br />
de veenkaden in Wilnis en Terbregge,<br />
in 2003, is uitgebreid onderzoek<br />
gedaan naar de veenkaden in<br />
Nederland. Doel was een antwoord te<br />
kunnen geven op de volgende vragen:<br />
In welke omstandigheden moet de<br />
waakzaamheid worden verhoogd?<br />
Welke kaden zijn het meest kwetsbaar<br />
voor verdroging? Waar moeten inspecties<br />
op letten? En welke maatregelen<br />
kunnen worden genomen ter voorkoming<br />
van schade? DHV ondersteunde<br />
de Stichting Toegepast Onderzoek<br />
Waterbeheer bij het formuleren van<br />
aanbevelingen aan de waterkeringbeheerders,<br />
zodat kan worden ingestaan<br />
voor de veiligheid van deze<br />
kaden tijdens droogte.<br />
rie van Milieu een Besluit Risico’s Zware<br />
Ongevallen (Accident Act) aangenomen.<br />
DHV ondersteunt het ministerie bij de<br />
implementatie. Doelstellingen zijn het<br />
voorkomen van industriële ongevallen<br />
waarbij gevaarlijke stoffen vrijkomen, en<br />
het beperken van de mogelijke gevolgen<br />
van zo’n ongeval. Door institutionele ontwikkeling,<br />
kennisoverdracht en coaching<br />
wordt expertise verankerd bij de<br />
Slowaakse organisaties die verantwoordelijk<br />
zijn voor industriële veiligheid.
30<br />
Bouw, Industrie en<br />
Telecommunicatie<br />
Er is groeiende aandacht voor het gebouw in zijn omgeving. Veiligheid wordt gezien in de context<br />
van omringende gebouwen en activiteiten. Het gaat daarbij niet alleen om technische veiligheid<br />
van bijvoorbeeld installaties, constructies, fabrieken en productieprocessen, maar ook om<br />
veiligheidsbeleving, architectuur en gebiedsinrichting. In stedelijke gebieden verschuift de focus<br />
van monocultuur, zoals bedrijventerreinen en kantorenparken, naar een integratie van wonen,<br />
werken, winkelen en recreëren. Dat vormt de basis voor nieuwe veiligheidsnormen.<br />
><br />
IKEA IN CHINA<br />
In Beijing ontwikkelt IKEA haar derde<br />
Chinese vestiging met een winkel, kantoren<br />
en een parkeergarage. Het totale<br />
project heeft een oppervlakte van ruim<br />
100.000 m 2 . DHV is verantwoordelijk<br />
voor het hele traject: van ontwerp tot en<br />
met bouwcoördinatie en het complete<br />
projectmanagement. Veiligheid op de<br />
bouw krijgt extra aandacht. Een scherpe<br />
logistiek was nodig voor de afvoer van<br />
30.000 truckladingen grond door een<br />
bebouwde omgeving.<br />
De veiligheid in de ruim 13 meter diepe<br />
bouwput wordt gegarandeerd door constante<br />
controle op de ontwatering en op<br />
het naleven van veiligheidsprocedures.<br />
GEÏNTEGREERD VEILIGHEIDS-<br />
CONCEPT VOOR URENCO<br />
Voor Urenco, een hightech internationaal<br />
opererend nucleair bedrijf, is de zorg<br />
voor mens en milieu erg belangrijk. Bij<br />
de ontwikkeling van het nieuwe kantoorgebouw<br />
had veiligheid hoge prioriteit.<br />
In het ontwerpstadium bracht DHV door<br />
middel van risicoanalyses de potentiële<br />
gevaren in kaart en werd het ontwerp<br />
geoptimaliseerd. Daarbij was nauwe<br />
samenwerking tussen Urenco en DHV,<br />
de ontwerper van gebouw en installaties,<br />
essentieel. Bij het ontwerp stelt<br />
DHV vanaf de eerste fase de vraag of<br />
gebruikers er veilig in kunnen werken,<br />
bouwvakkers het veilig kunnen bouwen<br />
en onderhoudsmedewerkers het<br />
gebouw veilig kunnen schoonmaken<br />
en onderhouden.<br />
><br />
MAATREGELEN TEGEN EXPLOSIEGEVAAR<br />
De ATEX richtlijn van de EU (Atmosphères Deventer. Bij het drukken wordt gebruikgemaakt<br />
van tolueen, een brandbaar<br />
Explosibles) heeft tot doel de veiligheid<br />
en gezondheid van medewerkers te oplosmiddel dat onder bepaalde atmosferische<br />
condities kan leiden tot explosie.<br />
waarborgen. In het kader van die richtlijn<br />
onderzocht DHV eventueel explosiegevaar<br />
bij drukkerij Roto Smeets in de maatregelen<br />
Op basis van het onderzoek zijn passen-<br />
geformuleerd.
Thema Veiligheid<br />
31<br />
><br />
VEILIG BOUWEN VOOR SHELL<br />
Het hoofdkantoor van Shell International<br />
Exploration & Production in<br />
Rijswijk wordt ingrijpend gerenoveerd,<br />
uitgebreid en aangepast aan moderne<br />
eisen. Voor de nieuwe laboratoriumruimtes,<br />
een Learning Centre en driehonderd<br />
nieuwe kantoorruimten<br />
levert DHV het ontwerp, project- en<br />
constructiemanagement en testingen<br />
commisioning-management.<br />
Tijdens de bouw gaan de researchwerkzaamheden<br />
van de opdrachtgever<br />
gewoon door (in de naastliggende<br />
bebouwing). Dat stelt hoge eisen aan<br />
de veiligheid tijdens de uitvoering.<br />
DHV initieert de risico-inventarisaties<br />
van de werken en begeleidt zowel<br />
Shell als de aannemer volgens de<br />
Nederlandse veiligheidsprocedures<br />
en die van Shell zelf.<br />
><br />
CALAMITEITENPLAN VOOR<br />
RABOBANKEN<br />
Voor dertien vestigingen van de<br />
Rabobank in Nederland ontwikkelde<br />
DHV veiligheidsvoorschriften en inventariseerde<br />
veiligheidskundige omstandigheden.<br />
Vluchtroutes, brandblusmiddelen,<br />
brand- en meldsystemen en brandcompartimenteringen<br />
werden in kaart<br />
gebracht en in digitale tekeningen vastgelegd.<br />
DHV vervaardigde tevens ontruimingsplattegronden<br />
en alarmkaarten<br />
met voorschriften hoe te handelen bij<br />
calamiteiten.<br />
PRIJSWINNEND ONTWERP VOOR<br />
HOOGBOUW IN ROTTERDAM<br />
Boven het voormalige kantoor van De<br />
Nederlandsche Bank in Rotterdam wordt<br />
een nieuwe, 75-meter hoge woontoren<br />
gepland. Het ontwerp van 01-10 architecten<br />
won de prestigieuze MIPIM Future<br />
Project Award <strong>2004</strong> van The Architectural<br />
Review, onder andere voor de<br />
constructie die de monumentale ‘onderbuurman’<br />
in zijn waarde laat. DHV’s<br />
constructieontwerp bestaat uit een<br />
enorme staalconstructie die over het<br />
oude gebouw hangt. Het ontwerp combineert<br />
veiligheid en efficiency, mede<br />
omdat de dijk langs de rivier niet wordt<br />
aangetast door de nieuwe constructie.<br />
><br />
INTEGRAAL VEILIGHEIDSMANAGEMENTSYSTEEM<br />
VOOR CONTACTO, PORTUGAL<br />
Voor Contacto, een aannemer die deel van beleid en doelstellingen, interne<br />
uitmaakt van een van de grootste bouworganisaties<br />
van Portugal, verzorgde DHV leverde bovendien de bijbehorende<br />
audits en ondersteuning bij de evaluatie.<br />
DHV het ontwerp en de implementatie managementtraining en ontwikkelde<br />
van een integraal kwaliteits-, milieu- en alle benodigde documentatie. Contacto<br />
veiligheidsmanagementsysteem conform<br />
ISO 9001, ISO 14001 en OHSAS de onderdelen.<br />
werd eind <strong>2004</strong> gecertificeerd op alledrie<br />
18001; van eerste analyse tot vaststelling
32<br />
Water is een eerste levensbehoefte. Veilig drinkwater vraagt<br />
om betrouwbare processen en installaties. Scherpe procedures<br />
moeten beschermen tegen incidenten.<br />
Nieuwe technieken maken het mogelijk afvalwater steeds<br />
verder te zuiveren. Grootschalige toepassing van membraanbioreactoren<br />
is de volgende stap in de zorg voor het milieu.<br />
Bescherming tegen overstroming gaat verder dan alleen<br />
beveiliging met dijken. Het betekent ook leren leven met water.<br />
Goed watermanagement biedt ruimte aan het water en zoekt<br />
een flexibel antwoord op de risico’s om ons heen.<br />
Water<br />
ONDERHOUDSPLAN WATER-<br />
ZUIVERING BERENPLAAT<br />
Productielocatie Berenplaat van Evides is<br />
de grootste drinkwaterzuivering van<br />
Nederland. DHV inventariseert de onderhoudsbehoefte<br />
voor de bestaande installatie<br />
en voor de nieuwe nazuivering. Met<br />
behulp van de Failure-Mode-and-Effect-<br />
Criticality-Analysis (FMECA) wordt een<br />
transparante onderhoudsstrategie ontwikkeld<br />
voor een optimale verdeling tussen<br />
correctief en preventief onderhoud.<br />
Dit om de leveringszekerheid en kwaliteit<br />
van het drinkwater beter te kunnen<br />
garanderen.<br />
><br />
WAARSCHUWINGSSYSTEEM VOOR<br />
OVERSTROMINGEN IN POLEN<br />
Na de overstroming van de rivieren<br />
Wisla en Odra in 1997 waren uitgebreide<br />
herstelwerkzaamheden nodig.<br />
Na afronding daarvan is een consortium<br />
bestaande uit NEDECO (DHV), HKV, Intergraph,<br />
Fins Skog en OPGK begonnen met<br />
de ontwikkeling van een informatiesysteem<br />
dat moet bijdragen aan een<br />
verbeterd watermanagement.<br />
Het systeem kan gegevens van overstromingen<br />
verzamelen, verwerken en vergelijken.<br />
Op basis daarvan kunnen overstromingen<br />
beter worden geëvalueerd<br />
en zodoende wordt de veiligheid van de<br />
bewoners beter bewaakt.<br />
ONDERZOEK HERINRICHTING<br />
BEMALING FLEVOLAND<br />
De Flevopolder, 87.000 ha op 5,2 tot 6,2 m<br />
beneden zeeniveau, is van 1950 tot 1968<br />
drooggelegd met twee dieselgemalen en<br />
twee elektrische gemalen. De elektrische<br />
gemalen zijn in de jaren 90 geautomatiseerd.<br />
In opdracht van Waterschap<br />
Zuiderzeeland hebben DHV en HKV Lijn<br />
in Water varianten onderzocht voor herinrichting<br />
van de ‘oude’ handbediende<br />
dieselgemalen. Dit heeft geresulteerd in<br />
een gewijzigde bemalingsstrategie voor<br />
de polder, een systeemkeuze en technische<br />
uitwerking en een raamwerk voor<br />
automatisering. Flexibiliteit in bedrijfsvoering,<br />
capaciteitsvergroting en verregaande<br />
automatisering tegen minimale<br />
><br />
MILIEUVERBETERING IN<br />
KOLKATA, INDIA<br />
In het centrale deel van Kolkata (voorheen<br />
Calcutta) zijn voorzieningen<br />
nodig voor meer dan 4,5 miljoen inwoners.<br />
Drinkwater, riolering, watermanagement,<br />
afvalverwerking, wegen,<br />
bouwvoorschriften, volksgezondheid<br />
en milieubeheer vallen er onder de<br />
verantwoordelijkheid van één organisatie,<br />
de KMC. DHV is betrokken bij een<br />
grootschalig project om een deel van<br />
deze voorzieningen, met name stadsriolering,<br />
afvoer en zuivering van<br />
afvalwater, en de vastvuilinzameling<br />
en -verwerking, te verbeteren.<br />
Hierdoor komen de levensomstandigheden<br />
op een hoger peil en worden<br />
de gezondheidsrisico’s verminderd.<br />
De KMC zelf wordt begeleid bij de<br />
ontwikkeling tot een professionele<br />
organisatie die het project uitvoert.<br />
operationele kosten worden gerealiseerd<br />
met behoud van waterkwaliteit<br />
en veiligheid in de polder.<br />
>
Thema Veiligheid<br />
33<br />
><br />
ABR INDUSTRIEWATER EERBEEK<br />
Industriewater Eerbeek exploiteert een<br />
van Nederlands grootste afvalwaterzuiveringen<br />
voor de papier- en kartonproductie.<br />
Eén van de zuiveringsstappen<br />
is een biologische behandeling onder<br />
anaërobe omstandigheden. Hierbij<br />
ontstaat sulfide (H 2 S) als natuurlijk bijproduct.<br />
Om een emissie van dit toxische<br />
gas te voorkomen is de bestaande<br />
zuivering uitgebreid met DHV’s ABR TM<br />
technologie, waarin een compacte reactor<br />
H 2 S op biologische wijze omzet in<br />
onschuldig sulfaat.<br />
Dezelfde technologie is toegepast<br />
voor afvalwaterzuiveringsinstallaties<br />
van enkele raffinaderijen in Koeweit,<br />
om geconcentreerd sulfide-afval (spent<br />
caustic) op een kosteneffectieve en veilige<br />
methode te behandelen.<br />
BEHEERSING NOODSITUATIES BIJ DRINKWATER<br />
De kwaliteit van het drinkwater is van<br />
groot belang voor de veiligheid en de<br />
gezondheid van de bevolking.<br />
Tegelijkertijd zijn drinkwatersystemen<br />
kwetsbaar. Waterleidingbedrijf Vitens<br />
Overijssel werd met die kwetsbaarheid<br />
geconfronteerd toen het water uit een<br />
van de pompstations besmet leek met<br />
een onbekende stof. Het bleek vals<br />
alarm, maar de organisatie heeft de<br />
gebeurtenis aangegrepen om de procedures<br />
en het gedrag bij noodsituaties<br />
te optimaliseren.<br />
DHV heeft met een calamiteitenoefening<br />
onderzocht hoe de crisisorganisatie<br />
wordt geactiveerd; hoe besluitvorming<br />
binnen zo’n situatie verloopt en hoe de<br />
organisatie moet reageren.<br />
><br />
AFVALWATERZUIVERING VOOR MA'ANSHAN, CHINA<br />
Voor de gemeente Ma’anshan in de provincie<br />
Anhui in China is een Carrousel gezondheid van de bevolking. DHV lever-<br />
kwaliteit van het milieu en aan de<br />
2000® ontworpen en opgeleverd, met de het ontwerp, de ondersteuning voor<br />
een capaciteit van 100.000 m 3 per dag. het detailontwerp, de supervisie en<br />
De installatie zuivert zowel het huishoudelijk<br />
afvalwater als dat van de industrie ning van de plaatselijke operators.<br />
ondersteuning bij de bouw en de trai-<br />
en levert daarmee een bijdrage aan de<br />
>
34<br />
Luchthavens<br />
Elke luchthaven is een uniek knooppunt van personenvervoer en<br />
vrachtverkeer. Gebouwen, infrastructuur en organisatie van luchthavens<br />
worden op het gebied van veiligheid omgeven door stringente maatregelen.<br />
Het ontwerp van de vaak grote gebouwencomplexen is een op<br />
maat gesneden oplossing. Samenwerking in een steeds breder veld van<br />
specialisten en grote kennis van de regelgeving zijn noodzakelijk om de<br />
vereiste veiligheid te kunnen bieden.<br />
><br />
NIEUWE TERMINAL BEIJING CAPITAL INTERNATIONAL AIRPORT, CHINA<br />
Beijing Capital International Airport is internationale karakter van de komende<br />
de grootste luchthaven van China.<br />
spelen en de enorme aandacht die het<br />
Rondom de Olympische Spelen in 2008 evenement zal krijgen, is veiligheid een<br />
wordt een grote toestroom van bezoekers<br />
verwacht. Mede daarvoor wordt een NACO is leading partner in een interna-<br />
kernbegrip in het ontwerp. DHV-dochter<br />
nieuwe terminal gerealiseerd met een tionale joint venture met Foster and<br />
vloeroppervlak van meer dan 500.000 m 2 Partners en ARUP Engineers die de<br />
en een minimale capaciteit van 35 miljoen<br />
reizigers. In verband met het<br />
opdracht voor deze terminal heeft verworven.<br />
RENOVATIE STARTBAAN LUCHT-<br />
HAVEN KAAPSTAD, ZUID-AFRIKA<br />
Slijtage van de deklaag van de enige<br />
startbaan voor langeafstandsvluchten<br />
op de internationale luchthaven van<br />
Kaapstad leidde tot toenemende risico’s<br />
voor de vliegveiligheid. DHV-dochter<br />
NACO en DHV’s Zuid-Afrikaanse partner<br />
Stewart Scott International ontwierpen<br />
een renovatieaanpak voor de startbaan<br />
van 3,2 kilometer lang en 60 meter<br />
breed. De aanpak moest voldoen aan<br />
extra zware veiligheidseisen, omdat de<br />
baan tijdens de renovatie operationeel<br />
moest blijven. De baan is opgewaardeerd<br />
om straks ook de Airbus 380, het<br />
grootste passagiersvliegtuig ter wereld,<br />
te kunnen ontvangen.<br />
><br />
MASTERPLAN LUCHTVAART VOOR MAURITIUS<br />
Voor de evaluatie van het nationale eiland. Ook de economische en milieugevolgen<br />
van een liberaler luchtvaart-<br />
luchtvaartbeleid heeft Mauritius een uitgebreid<br />
onderzoek laten uitvoeren naar toelatingsbeleid, en de rol van de overheid<br />
in het luchtvaartveiligheidsbeleid<br />
de mogelijkheden van een gewijzigd<br />
luchtvaartbeleid. DHV-dochter NACO kwamen aan de orde.<br />
maakte, samen met AAE, Districon en de Het masterplan, met aanbevelingen op<br />
Universiteit van Leiden, een inventarisatie<br />
van de huidige luchtvaartpolitiek in tuur voor de toekomstige ontwikkeling<br />
een groot aantal gebieden, geeft struc-<br />
relatie tot de verdere ontwikkeling van van zowel de luchtvaartpolitiek als het<br />
het hoogwaardige toerisme op dit<br />
vliegveld.
Thema Veiligheid<br />
35<br />
><br />
UITBREIDING SCHENGEN-<br />
LOUNGE, SCHIPHOL<br />
Op Schiphol wordt een uitbreiding van<br />
de Schengen-Lounge gerealiseerd, het<br />
wachtgebied voor passagiers nadat ze<br />
zijn ingecheckt. Het bestaande deel<br />
van de lounge wordt gerenoveerd.<br />
DHV-dochter NACO levert, samen met<br />
Benthem Crouwel Architecten, alle<br />
ontwerpfasen, de voorbereiding van<br />
de tenderdocumenten en de werktekeningen,<br />
en de supervisie voor het<br />
project. Op basis van de in kaart<br />
gebrachte brandrisico’s is een brandveiligheidsplan<br />
opgesteld. In het kader<br />
van de Arbo-wetgeving is een veiligheids-<br />
en gezondheidsplan gemaakt.<br />
HOOGTEVERSCHILLEN OPGELOST<br />
CAÏRO AIRPORT, EGYPTE<br />
STORMVRIJE PASSAGIERSTERMINAL LUCHTHAVEN SINT MAARTEN<br />
Princess Juliana International Airport op was verantwoordelijk voor het hele traject<br />
het Antilliaanse eiland Sint Maarten<br />
voor de terminal en de bijbehorende<br />
krijgt een nieuwe passagiersterminal. platformfaciliteiten: voorlopig ontwerp,<br />
In het ontwerp werd rekening gehouden definitief ontwerp, bouwvoorbereiding,<br />
met de orkanen die de regio teisteren. aanbesteding, directievoering en dagelijks<br />
De terminal en het geïntegreerde winkelcentrum,<br />
toezicht. Het gebouw voldoet aan<br />
met een glad, aërodynamisch<br />
alle moderne eisen op het gebied van<br />
dak, kunnen een orkaan van de 4 e veiligheid en logistiek, waaronder uitge-<br />
categorie weerstaan. DHV-dochter NACO breide screening van bagage.<br />
Voor de luchthaven van Caïro werd een<br />
nieuwe derde terminal ontworpen. Na<br />
deze uitbreiding heeft de luchthaven een<br />
capaciteit van 9 miljoen internationale<br />
en 5 miljoen binnenlandse passagiers<br />
per jaar, met voorzieningen voor een verdere<br />
groei tot 50 miljoen. DHV-dochter<br />
NACO ontwierp, samen met lokale partner<br />
ECG, niet alleen de terminal, maar<br />
ook alle bijbehorende platforms, taxibanen,<br />
toegangswegen, bevoorradingssystemen,<br />
laadbruggen en overige systemen.<br />
Bijzonder ontwerpdetail was het<br />
garanderen van de veiligheid op het hellende<br />
terrein van de luchthaven: tussen<br />
de twee parallelle startbanen is een<br />
hoogteverschil van 60 meter.<br />
UITBREIDING EN VERBETERING<br />
LUCHTHAVEN SOFIA, BULGARIJE<br />
De luchthaven van Sofia ondergaat een<br />
uitgebreide renovatie en uitbreiding en<br />
heeft uiteindelijk voldoende capaciteit,<br />
tot 2.000 reizigers per uur, om door te<br />
groeien tot 2018. Het project omvat de<br />
bouw van een nieuwe passagiersterminal,<br />
een parkeergarage, nieuwe start- en<br />
landingsbaan, taxibaan, uitbreiding van<br />
het luchthavenplatform en alle bijbehorende<br />
faciliteiten. DHV-dochter NACO is<br />
verantwoordelijk voor het hele traject.<br />
Veiligheid speelde een rol bij de bepaling<br />
van de locatie en het opstellen van<br />
het programma van eisen.<br />
> >
36<br />
Jaarrekening <strong>2004</strong><br />
Geconsolideerde balans na winstbestemming<br />
Activa<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Vaste activa<br />
Immateriële vaste activa<br />
Materiële vaste activa<br />
Financiële vaste activa<br />
Vlottende activa<br />
Onderhanden werk<br />
Vorderingen<br />
Liquide middelen<br />
13.888<br />
38.920<br />
2.190<br />
6.291<br />
72.786<br />
9.939<br />
54.998<br />
89.016<br />
12.512<br />
40.450<br />
2.393<br />
- 13.115<br />
84.117<br />
11.280<br />
55.355<br />
82.282<br />
144.014<br />
137.637<br />
Passiva<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Groepsvermogen<br />
Eigen vermogen<br />
Aandeel derden in groepsmaatschappijen<br />
49.337<br />
615<br />
49.952<br />
45.884<br />
666<br />
46.550<br />
Voorzieningen<br />
11.741<br />
9.730<br />
Langlopende schulden<br />
19.428<br />
20.936<br />
Kortlopende schulden<br />
62.893<br />
60.421<br />
144.014<br />
137.637
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
37<br />
Geconsolideerde winst- en verliesrekening<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Netto-omzet<br />
294.118<br />
311.206<br />
Wijziging in voorraden onderhanden werk<br />
- 3.760<br />
- 1.233<br />
Som der bedrijfsopbrengsten<br />
290.358<br />
309.973<br />
Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten<br />
Lonen en salarissen<br />
Sociale lasten<br />
Winstdeling<br />
Afschrijvingen materiële vaste activa<br />
Overige bedrijfskosten<br />
61.299<br />
124.209<br />
27.272<br />
1.930<br />
6.599<br />
59.562<br />
75.264<br />
129.156<br />
32.602<br />
1.908<br />
6.818<br />
61.319<br />
Bedrijfslasten voor afschrijving goodwill<br />
280.871<br />
307.067<br />
Bedrijfsresultaat voor afschrijving goodwill<br />
Afschrijving goodwill<br />
9.487<br />
- 1.492<br />
2.906<br />
- 671<br />
Bedrijfsresultaat<br />
7.995<br />
2.235<br />
Rentebaten<br />
Rentelasten<br />
355<br />
- 1.980<br />
439<br />
- 1.590<br />
Totale financiële baten en lasten<br />
- 1.625<br />
- 1.151<br />
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen<br />
6.370<br />
1.084<br />
Belastingen<br />
Resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen<br />
- 2.506<br />
259<br />
- 298<br />
315<br />
Groepsresultaat na belastingen<br />
4.123<br />
1.101<br />
Aandeel derden in groepsresultaat<br />
- 54<br />
- 118<br />
Nettoresultaat<br />
4.069<br />
983
38<br />
Geconsolideerd kasstroomoverzicht<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Kasstroom uit operationele activiteiten<br />
Bedrijfsresultaat<br />
Afschrijvingen materiële vaste activa<br />
Afschrijvingen immateriële vaste activa<br />
Mutaties in voorraad onderhanden werk<br />
Mutaties in vorderingen<br />
Mutaties in kortlopende schulden<br />
7.995<br />
6.599<br />
1.492<br />
- 19.406<br />
11.331<br />
2.012<br />
2.235<br />
6.818<br />
671<br />
- 3.022<br />
882<br />
- 4.067<br />
Kasstroom uit bedrijfsoperaties<br />
10.023<br />
3.517<br />
Rentelasten<br />
Mutaties in voorzieningen<br />
Belasting over het resultaat<br />
Dividend<br />
Overige mutaties<br />
- 1.625<br />
2.011<br />
- 2.506<br />
- 355<br />
- 54<br />
- 1.151<br />
6.554<br />
- 298<br />
- 302<br />
- 118<br />
Totale kasstroom uit operationele activiteiten<br />
7.494<br />
8.202<br />
Kasstroom uit investeringsactiviteiten<br />
Investeringen in immateriële vaste activa<br />
Investeringen in materiële vaste activa<br />
Desinvesteringen materiële vaste activa<br />
Investeringen in groepsmaatschappijen<br />
Investeringen in niet-geconsolideerde deelnemingen<br />
Overige mutaties<br />
Kasstroom uit financieringsactiviteiten<br />
Leaseverplichting<br />
Aflossingen<br />
- 2.538<br />
- 9.628<br />
4.741<br />
- 580<br />
278<br />
- 60<br />
-<br />
- 1.508<br />
- 7.787<br />
- 1.508<br />
- 7.805<br />
- 12.016<br />
300<br />
- 1.668<br />
173<br />
- 28<br />
7.530<br />
- 720<br />
- 21.044<br />
6.810<br />
Totale netto kasstroom<br />
- 1.801<br />
- 6.032<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Liquide middelen minus schulden aan kredietinstellingen<br />
per 1 januari<br />
4.742<br />
10.774<br />
Liquide middelen minus schulden aan kredietinstellingen<br />
per 31 december<br />
2.941<br />
4.742<br />
Mutatie in liquiditeitspositie<br />
- 1.801<br />
- 6.032
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
39<br />
Grondslagen voor consolidatie en omrekening van vreemde valuta<br />
Algemeen<br />
De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld op basis<br />
van historische kosten.<br />
Consolidatie<br />
In de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening<br />
zijn de financiële gegevens van DHV Holding BV<br />
en van zijn groepsmaatschappijen opgenomen.<br />
Geconsolideerd zijn derhalve groepsmaatschappijen<br />
waarin DHV Holding BV rechtstreeks of middellijk een<br />
controlerend belang heeft. De financiële gegevens van<br />
deze maatschappijen worden voor 100% opgenomen,<br />
waarbij het belang van derden afzonderlijk in de<br />
geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening<br />
tot uitdrukking wordt gebracht. Wanneer sprake is van<br />
gedeelde zeggenschap vindt proportionele consolidatie<br />
plaats, tenzij deze van verwaarloosbaar belang is.<br />
Resultaten van deelnemingen worden in de consolidatie<br />
verwerkt vanaf de datum van verkrijging respectievelijk<br />
oprichting. Consolidatie van deelnemingsresultaten<br />
wordt beëindigd op de datum waarop de ‘control’<br />
is overgedragen. Met betrekking tot de jaarrekeningen<br />
van het merendeel van de in de geconsolideerde<br />
jaarrekening van DHV Holding BV opgenomen<br />
Nederlandse maatschappijen is gebruikgemaakt van<br />
de vrijstelling als bedoeld in artikel 403 lid 1 Boek 2 van<br />
het Burgerlijk Wetboek.<br />
Omrekening van vreemde valuta<br />
Activa en passiva luidende in vreemde valuta zijn<br />
omgerekend tegen de koers per balansdatum. Omzet,<br />
kosten en resultaten, zoals opgenomen in de winst- en<br />
verliesrekeningen van buitenlandse maatschappijen,<br />
zijn eveneens omgerekend tegen de op balansdatum<br />
geldende wisselkoersen. De overige transacties in<br />
vreemde valuta gedurende het verslagjaar zijn verwerkt<br />
tegen de koers van afwikkeling. Koersverschillen<br />
worden in beginsel in de winst- en verliesrekening verwerkt.<br />
Koersverschillen die ontstaan bij omrekening<br />
van de netto investering in een deelneming worden<br />
rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt, waar<br />
nodig onder aftrek van belastingen.<br />
Grondslagen voor waardering van activa en passiva<br />
Immateriële vaste activa<br />
De immateriële vaste activa bestaan geheel uit goodwill.<br />
De als gevolg van verwerving van deelnemingen<br />
betaalde goodwill, wordt berekend als het verschil tussen<br />
de ‘fair value’ van activa en passiva (bepaald volgens<br />
DHV’s waarderingsgrondslagen) en de verkrijgingprijs.<br />
Goodwill wordt (indien van toepassing)<br />
omgerekend tegen de eurokoers op moment van<br />
acquisitie en lineair afgeschreven over de verwachte<br />
economische levensduur, die is gesteld op een termijn<br />
van maximaal twintig jaar. De boekwaarde van de<br />
goodwill wordt jaarlijks beoordeeld. Indien sprake is<br />
van een naar verwachting duurzame waardedaling<br />
wordt deze afgeschreven ten laste van de winst- en<br />
verliesrekening.<br />
Materiële vaste activa<br />
Materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen de aanschaffingswaarde,<br />
verminderd met de afschrijvingen.<br />
Vaste activa die in eigen bedrijf vervaardigd zijn, worden<br />
inclusief de daaraan bestede tijd gewaardeerd<br />
tegen de integrale kostprijs. Afschrijvingen worden<br />
berekend volgens vaste percentages van de aanschaffingswaarde,<br />
rekeninghoudend met de economische<br />
levensduur van de activa en de geschatte restwaarden.<br />
De verwachte gemiddelde levensduur per categorie is:<br />
Bedrijfsgebouwen en terreinen<br />
10 - 33 jaar<br />
Andere vaste bedrijfsmiddelen<br />
3 - 10 jaar<br />
Vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering<br />
3 jaar<br />
Op bedrijfsterreinen wordt niet afgeschreven.<br />
Financiële vaste activa<br />
Deelnemingen in groepsmaatschappijen worden<br />
gewaardeerd tegen het aandeel in de netto vermogenswaarde.<br />
De netto vermogenswaarde wordt<br />
bepaald volgens de waarderingsgrondslagen als vermeld<br />
in deze jaarrekening. De onder financiële vaste<br />
activa opgenomen vorderingen worden gewaardeerd<br />
tegen nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk<br />
geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid.<br />
Niet geconsolideerde deelnemingen worden<br />
gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde dan wel<br />
kostprijs.
40<br />
Onderhanden werk<br />
Onderhanden werken worden opgeboekt tegen verkoopprijzen.<br />
Voor bekende risico’s en verwachte verliezen<br />
op specifieke opdrachten zijn voorzieningen<br />
getroffen, die in mindering worden gebracht op het<br />
onderhanden werk. De aan opdrachtgevers in rekening<br />
gebrachte termijnen worden op het onderhanden<br />
werk in mindering gebracht.<br />
Vorderingen<br />
De vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale<br />
waarde onder aftrek van voorzieningen voor eventuele<br />
oninbaarheid.<br />
Voorzieningen<br />
Voorzieningen worden tegen de nominale waarde<br />
berekend, met uitzondering van voorzieningen voor<br />
pensioenverplichtingen, die in beginsel zijn gebaseerd<br />
op actuariële berekeningen. De voorziening voor latente<br />
belasting heeft betrekking op de nominale waarde<br />
van uitgestelde betalingsverplichtingen, voortvloeiend<br />
uit tijdelijke verschillen tussen de commerciële en fiscale<br />
winstberekening. De voorzieningen hebben, tenzij<br />
anders vermeld, een langlopend karakter.<br />
Overige activa en passiva<br />
De overige posten worden gewaardeerd tegen nominale<br />
waarde.<br />
Grondslagen voor bepaling van het resultaat<br />
Netto-omzet<br />
Onder netto-omzet wordt verstaan de opbrengst uit<br />
levering van goederen en diensten aan derden, onder<br />
aftrek van kortingen en dergelijke, exclusief over de<br />
omzet geheven belastingen, voor zover toe te rekenen<br />
aan de gedurende het verslagjaar verrichte werkzaamheden.<br />
Resultaat op opdrachten<br />
Winsten op opdrachten worden verantwoord naar<br />
rato van het gereedkomen van de opdracht. Hierin zijn<br />
begrepen winsten op opdrachten die volledig voor<br />
eigen rekening en risico worden uitgevoerd en aandelen<br />
in winsten op met partners uitgevoerde opdrachten.<br />
Bij de berekening van het resultaat op opdrachten<br />
worden de te verwachten verliezen volledig ten laste<br />
van het boekjaar gebracht.<br />
Bedrijfslasten<br />
Kosten en interest worden toegerekend aan het verslagjaar<br />
waarop zij betrekking hebben.<br />
Belastingen<br />
Belasting naar de winst wordt berekend op basis van<br />
regelgevingen en tarieven die van toepassing zijn in<br />
de landen van de in de consolidatie begrepen vennootschappen.<br />
De belastingen op resultaten omvatten<br />
zowel de op korte termijn te verrekenen belastingen<br />
als de latente belastingen. Latente belastingvorderingen<br />
uit hoofde van verliescompensatie worden opgenomen<br />
indien in redelijkheid mag worden aangenomen<br />
dat realisatie van de vordering te zijner tijd kan<br />
plaatsvinden.
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
41<br />
Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening<br />
Vaste activa<br />
Immateriële vaste activa (goodwill)<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Acquisities<br />
Afschrijvingen<br />
12.512<br />
2.868<br />
- 1.492<br />
5.378<br />
7.805<br />
- 671<br />
Boekwaarde per 31 december<br />
13.888<br />
12.512<br />
Cumulatieve afschrijvingen<br />
Oorspronkelijk betaalde goodwill<br />
2.451<br />
16.339<br />
959<br />
13.471<br />
In het boekjaar heeft een extra afboeking ter grootte van<br />
€ 754.000 plaatsgevonden op in het verleden betaalde goodwill.<br />
Materiële vaste activa<br />
De aanschaffingswaarde van de in het onderstaande overzicht<br />
opgenomen grond bedraagt € 1.711.000.<br />
De boekwaarde van de bedrijfsgebouwen bedraagt volgens de<br />
meest recente taxatie circa € 46 miljoen.<br />
(in duizenden €)<br />
Bedrijfsgebouwen<br />
en<br />
terreinen<br />
(incl. grond)<br />
Andere vaste<br />
bedrijfsmiddelen<br />
Vaste bedrijfsmiddelen<br />
in<br />
uitvoering<br />
Totaal<br />
Stand per 1 januari <strong>2004</strong><br />
Aanschaffingswaarde<br />
38.500<br />
44.410<br />
1.766<br />
84.676<br />
Afschrijvingen<br />
- 13.156<br />
- 30.922<br />
- 148<br />
- 44.226<br />
Boekwaarde<br />
25.344<br />
13.488<br />
1.618<br />
40.450<br />
Mutaties in de boekwaarde<br />
Investeringen<br />
2.559<br />
5.052<br />
2.017<br />
9.628<br />
Nieuw in consolidatie<br />
-<br />
159<br />
-<br />
159<br />
Desinvesteringen<br />
- 417<br />
- 1.087<br />
- 3.237<br />
- 4.741<br />
Afschrijvingen<br />
- 1.648<br />
- 4.921<br />
- 30<br />
- 6.599<br />
Koersverschillen<br />
4<br />
19<br />
-<br />
23<br />
Totaal van de mutaties<br />
498<br />
- 778<br />
- 1.250<br />
-1.530<br />
Stand per 31 december <strong>2004</strong><br />
Aanschaffingswaarde<br />
40.353<br />
43.788<br />
546<br />
84.687<br />
Afschrijvingen<br />
- 14.511<br />
- 31.078<br />
- 178<br />
- 45.767<br />
Boekwaarde<br />
25.842<br />
12.710<br />
368<br />
38.920
42<br />
Financiële vaste activa<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Deelnemingen<br />
Vorderingen op deelnemingen<br />
1.912<br />
278<br />
2.052<br />
341<br />
2.190<br />
2.393<br />
Deelnemingen<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Mutatie in consolidatiekring<br />
Investeringen<br />
Desinvesteringen en afwaardering<br />
Aandeel in de resultaten<br />
Dividenduitkering en overige mutaties<br />
2.052<br />
- 10<br />
3<br />
- 271<br />
259<br />
- 121<br />
2.060<br />
- 21<br />
64<br />
- 159<br />
315<br />
- 207<br />
Stand per 31 december<br />
1.912<br />
2.052<br />
Vorderingen op deelnemingen<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Verstrekte leningen<br />
Ontvangen aflossingen<br />
341<br />
42<br />
- 105<br />
361<br />
-<br />
- 20<br />
Stand per 31 december<br />
278<br />
341<br />
Vlottende activa<br />
Onderhanden werk<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Stand onderhanden werk<br />
Werkvoorschotten<br />
Vooruitgefactureerd<br />
29.253<br />
- 6.057<br />
- 16.905<br />
31.777<br />
- 15.610<br />
- 29.282<br />
6.291<br />
- 13.115
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
43<br />
Vorderingen<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Debiteuren<br />
63.053<br />
74.661<br />
Deelnemingen<br />
1.790<br />
3.746<br />
Overige vorderingen<br />
5.498<br />
3.796<br />
Overlopende activa<br />
2.445<br />
1.914<br />
72.786<br />
84.117<br />
Onder overige vorderingen zijn opgenomen leningen aan personeel<br />
ten bedrage van € 1.616.000.<br />
De looptijd van deze vorderingen is langer dan één jaar.<br />
Groepsvermogen<br />
Voor de samenstelling en het verloop van het eigen vermogen<br />
wordt verwezen naar de toelichting op de vennootschappelijke<br />
balans op pagina 49-51.<br />
Voorzieningen<br />
(in duizenden €)<br />
Pensioenen<br />
Latente<br />
belastingen<br />
Overige<br />
Totaal<br />
Stand per 1 januari <strong>2004</strong><br />
-<br />
244<br />
9.486<br />
9.730<br />
Nieuw in consolidatiekring<br />
184<br />
-<br />
-<br />
184<br />
Bestedingen<br />
-<br />
- 2<br />
- 4.833<br />
- 4.835<br />
Dotatie ten laste van resultaat<br />
-<br />
1.850<br />
4.812<br />
6.662<br />
Stand per 31 december <strong>2004</strong><br />
184<br />
2.092<br />
9.465<br />
11.741<br />
De voorzieningen voor latente belastingen en pensioenen hebben<br />
een overwegend langlopend karakter.<br />
Pensioenen<br />
Met uitzondering van enkele regelingen van beperkte omvang<br />
zijn de door de Nederlandse groepsmaatschappijen toegekende<br />
pensioenrechten verzekerd bij Stichting Pensioenfonds DHV.<br />
Op basis van voorlopige berekeningen per 31 december <strong>2004</strong><br />
ligt de dekkingsgraad van dit pensioenfonds op 114% (31 december<br />
2003: 107%). Met ingang van <strong>2004</strong> is de pensioenregeling<br />
omgezet van een eindloonregeling naar een middelloonregeling.<br />
De leeftijd voor de vroegpensioenregeling is verhoogd van<br />
62 jaar naar 63,5 jaar. Bij de buitenlandse groepsmaatschappijen<br />
is voornamelijk sprake van ‘beschikbaar premieregelingen’.<br />
De belangrijkste uitzondering betreft de deelneming Delcan,<br />
Canada; hier betreft een gedeelte van de pensioentoezeggingen<br />
aan personeel een ‘defined benefit’-regeling. De opgenomen<br />
voorziening voor pensioenen betreft een backserviceverplichting<br />
voor personeel van één van de groepsmaatschappijen.<br />
Overige<br />
De overige voorzieningen betreffen met name verplichtingen<br />
uit hoofde van herstructureringen en afvloeiingsverplichtingen<br />
alsmede claims.
44<br />
Langlopende schulden<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Hypothecaire lening<br />
Leaseverplichting<br />
Overige<br />
11.416<br />
7.530<br />
482<br />
12.415<br />
7.530<br />
991<br />
19.428<br />
20.936<br />
De hypothecaire lening heeft een resterende looptijd van vijftien<br />
jaar en wordt in driemaandelijkse annuïteiten afgelost.<br />
Voor een bedrag van € 5.965.000 geldt een per kwartaal variabele<br />
rente en voor een bedrag van € 5.451.000 geldt een vaste<br />
rente van 5,8% tot 1 januari 2010. De aflossingsverplichting<br />
2005 à € 293.000 is niet in mindering gebracht op de hoofdsom.<br />
Als zekerheid is verstrekt onroerend goed van DHV in<br />
Amersfoort.<br />
De leaseverplichting heeft een looptijd tot 2018. In 2013 kan een<br />
koopoptie worden uitgeoefend. Er is geen tussentijdse aflossingsverplichting.<br />
De interestvergoeding bedraagt tot 2013 5,54% per<br />
jaar.<br />
Kortlopende schulden<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Kredietinstellingen<br />
Crediteuren<br />
Belastingen en sociale lasten<br />
Deelnemingen<br />
Overige schulden<br />
Overlopende passiva<br />
6.998<br />
22.781<br />
6.370<br />
169<br />
16.900<br />
9.675<br />
6.538<br />
21.097<br />
5.628<br />
190<br />
18.744<br />
8.224<br />
62.893<br />
60.421<br />
Niet uit de balans blijkende verplichtingen<br />
Langlopende verplichtingen<br />
De toekomstige verplichtingen die uit huur- en lease-overeenkomsten<br />
voortvloeien bedragen per 31 december <strong>2004</strong>:<br />
Voor het jaar<br />
2005<br />
2006<br />
2007<br />
2008<br />
2009<br />
Volgende<br />
Totaal<br />
(in duizenden €)<br />
9.650<br />
7.564<br />
5.418<br />
4.435<br />
2.683<br />
5.080<br />
34.830<br />
Valutatermijncontracten<br />
Per 31 december <strong>2004</strong> bedraagt de nominale waarde van de<br />
valutatermijncontracten € 1,8 miljoen. Valutatermijncontracten<br />
worden voornamelijk gebruikt voor de afdekking van valutarisico’s.<br />
Garantieverplichtingen<br />
Door bankiers zijn garanties afgegeven jegens derden (banken<br />
en opdrachtgevers) voor een bedrag van € 36.480.000. Hiervan<br />
heeft € 27.889.000 betrekking op buitenlandse opdrachtgevers.<br />
De garanties betreffen in hoofdzaak verplichtingen inzake van<br />
opdrachtgevers ontvangen voorschotten en verplichtingen<br />
inzake lopende aanbiedingen en projecten.<br />
Belastingrisico India<br />
In <strong>2004</strong> zijn nadere besprekingen gevoerd met de Indiase<br />
belastingautoriteiten en Indiase opdrachtgevers naar aanleiding<br />
van het in 2003 gestarte onderzoek naar belastingbetaling
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
45<br />
op door DHV in India uitgevoerde projecten. Contractueel zijn<br />
deze projecten vrijgesteld van belasting of dient de belasting te<br />
worden gedragen door de opdrachtgever. Het overleg met de<br />
betrokken partijen is erop gericht om een en ander in 2005 af<br />
te kunnen ronden zonder betaling van belasting door DHV.<br />
Overige verplichtingen<br />
De vennootschap heeft zich hoofdelijk aansprakelijk gesteld<br />
voor uit rechtshandelingen voortvloeiende verplichtingen van<br />
het merendeel van de Nederlandse groepsmaatschappijen.<br />
Geen van de groepsmaatschappijen is op zodanige wijze<br />
betrokken als eisende of verwerende partij in claims, dat de<br />
financiële positie van de groep hierdoor aanmerkelijk zou kunnen<br />
worden beïnvloed.<br />
De vennootschap heeft de verplichting om leningen te verstrekken<br />
aan de Stichting Administratiekantoor DHV Medewerkersaandelen,<br />
om de stichting in staat te stellen de door medewerkers<br />
aangeboden certificaten van aandelen terug te kopen. Per<br />
31 december <strong>2004</strong> is een lening van € 1,5 miljoen verstrekt aan<br />
de stichting. De terugkoopwaarde van de op balansdatum bij<br />
personeelsleden uitstaande aandelen bedraagt € 2,4 miljoen.<br />
Netto-omzet<br />
De netto-omzet is geografisch als volgt verdeeld:<br />
(in duizenden €)<br />
Nederland<br />
Europa (exclusief Nederland)<br />
Buiten Europa<br />
170.753<br />
49.291<br />
74.074<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
(%)<br />
58<br />
17<br />
25<br />
191.995<br />
40.159<br />
79.052<br />
(%)<br />
62<br />
13<br />
25<br />
294.118<br />
100<br />
311.206<br />
100<br />
Kosten van herstructurering<br />
In de bedrijfskosten is een bedrag van € 1.085.000 (2003:<br />
€ 8.100.000) opgenomen wegens herstructurering.<br />
Dit bedrag bestaat hoofdzakelijk uit lonen en salarissen.<br />
Personeel<br />
Per 31 december <strong>2004</strong> waren 3.867 (2003: 3.795) personeelsleden<br />
werkzaam bij DHV Holding BV en zijn groepsmaatschappijen.<br />
In fte’s waren dit gedurende het boekjaar gemiddeld 3.683<br />
(2003: 3.475) personeelsleden, waarvan 1.503 (2003: 1.328) in<br />
het buitenland. In de post sociale lasten is een bedrag van<br />
€ 11.746.000 (2003: € 16.588.000) inbegrepen aan pensioenlasten<br />
en lasten wegens vervroegde uittreding.<br />
De verdeling van het gemiddelde aantal personeelsleden over<br />
de geografische gebieden is als volgt:<br />
(in fulltime-equivalenten)<br />
<strong>2004</strong><br />
Nederland<br />
2.180<br />
Europa (exclusief Nederland)<br />
462<br />
Buiten Europa<br />
1.041<br />
2003<br />
2.147<br />
482<br />
846<br />
Beloning van leden van de Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen<br />
De beloning van de leden van de Raad van Bestuur wordt vastgesteld<br />
door de Raad van Commissarissen.<br />
De heer Van Ee is per 1 mei <strong>2004</strong> lid van de Raad van Bestuur.<br />
(in €)<br />
Vast salaris<br />
(incl. sociale<br />
lasten)<br />
Variabele<br />
beloning<br />
Pensioenlasten<br />
De beloning van de leden van de Raad van Bestuur over <strong>2004</strong><br />
bestaat uit de volgende elementen:<br />
ir. R.G. Campen, voorzitter<br />
ir. B.M. van Ee*<br />
246.000<br />
146.000<br />
49.000<br />
29.000<br />
39.000<br />
24.000<br />
* Deze posten hebben betrekking op de maanden mei t/m december.
46<br />
Naast voorgenoemde vergoeding ontvangen de leden van de<br />
Raad van Bestuur een vaste onkostenvergoeding van € 363 per<br />
persoon per maand. Tevens wordt aan de leden door DHV een<br />
auto ter beschikking gesteld. Verder ontvangen de leden een<br />
bijdrage in de premie van de collectieve ziektekostenverzekering<br />
alsmede de kosten van telefoongebruik.<br />
Eind <strong>2004</strong> bezat de voorzitter van de Raad van Bestuur 1.000<br />
certificaten van aandelen in de vennootschap. Dit aantal is<br />
gelijk aan het belang dat individuele medewerkers maximaal<br />
in het bedrijf mogen houden. Conform de regeling inzake medewerkersparticipatie<br />
is ook een lening verstrekt van € 3.200.<br />
De beloning van de leden van de Raad van Commissarissen<br />
over <strong>2004</strong> is als volgt:<br />
(in €)<br />
H. Zwarts, voorzitter<br />
30.000<br />
ir. J.H.M. Lindenbergh<br />
25.000<br />
prof. dr. K.A.L.M. van Miert<br />
25.000<br />
ir. A.B.M. van der Plas<br />
25.000<br />
ir. A.P.M. van der Poel<br />
25.000<br />
Verder ontvangen de leden van de Raad van Commissarissen<br />
een vaste onkostenvergoeding van € 46 per persoon per maand.<br />
Aan de leden van de Raad van Commissarissen zijn geen leningen<br />
of voorschotten verstrekt, noch werden garanties te hunnen<br />
behoeve afgegeven. De leden van de Raad van Commissarissen<br />
bezaten ultimo <strong>2004</strong> geen aandelen in de vennootschap.<br />
Belastingen<br />
De belastingdruk over <strong>2004</strong> is als volgt opgebouwd:<br />
(in %)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Toepasselijk tarief op de winst 33,4 39,5<br />
Transparante deelnemingen 0,4 2,2<br />
Fiscale faciliteiten 3,2 - 2,2<br />
Niet gewaardeerde verliezen 2,4 - 12,1<br />
De effectieve belastingdruk wordt negatief beïnvloed door de<br />
in het resultaat voor belasting begrepen (extra) afschrijving op<br />
bij acquisities van deelnemingen betaalde goodwill, die fiscaal<br />
per saldo niet aftrekbaar is als gevolg van toepassing van de<br />
deelnemingsvrijstelling.<br />
Effectief tarief 39,4 27,4<br />
Overige informatie met betrekking tot financiële instrumenten<br />
Renterisico<br />
Over het boekjaar <strong>2004</strong> is geen gebruikgemaakt van financiële<br />
instrumenten ter afdekking van het renterisico op het saldo<br />
van vlottende activa en vlottende passiva.<br />
Kredietrisico<br />
Het maximale kredietrisico is voor de in de balans opgenomen<br />
instrumenten per 31 december <strong>2004</strong> gelijk aan de boekwaarde.<br />
Van concentratie van kredietrisico is vrijwel geen sprake.<br />
Reële waarde van financiële activa en passiva<br />
Met uitzondering van de langlopende schulden is de marktwaarde<br />
gelijk aan de boekwaarde. De marktwaarde van de<br />
hypothecaire lening en de leaseverplichting bedraagt circa<br />
€ 19,7 miljoen (2003: € 20,7 miljoen).<br />
Verbonden partijen<br />
Als verbonden partijen zijn aan te merken:<br />
• Stichting DHV;<br />
• Stichting Administratiekantoor DHV Medewerkersaandelen;<br />
• Stichting Prioriteit DHV.
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
47<br />
Vennootschappelijke balans na winstbestemming<br />
Activa<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Vaste activa<br />
Immateriële vaste activa<br />
Materiële vaste activa<br />
Financiële vaste activa<br />
Vlottende activa<br />
Vorderingen op groepsmaatschappijen<br />
Overige vorderingen<br />
Liquide middelen<br />
13.570<br />
23<br />
75.939<br />
2.118<br />
926<br />
10<br />
89.532<br />
3.054<br />
12.457<br />
27<br />
72.362<br />
3.548<br />
2.433<br />
4<br />
84.846<br />
5.985<br />
92.586<br />
90.831<br />
Passiva<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Eigen vermogen<br />
Geplaatst kapitaal<br />
Agioreserve<br />
Reserve omrekeningsverschillen groepsmaatschappijen<br />
Wettelijke reserve leningen aan aandeelhouders<br />
Wettelijke reserve deelnemingen<br />
Overige reserves<br />
Dividendvoorstel<br />
546<br />
6.303<br />
- 1.378<br />
1.012<br />
1.680<br />
41.037<br />
137<br />
49.337<br />
546<br />
6.364<br />
- 1.178<br />
1.146<br />
539<br />
38.376<br />
91<br />
45.884<br />
Voorzieningen<br />
5.820<br />
2.726<br />
Kortlopende schulden<br />
Schulden aan groepsmaatschappijen<br />
Overige schulden<br />
1.415<br />
36.014<br />
37.429<br />
1.642<br />
40.579<br />
42.221<br />
92.586<br />
90.831
48<br />
Vennootschappelijke winst- en verliesrekening<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Resultaat uit deelnemingen<br />
Saldo van de overige baten en lasten na belastingen<br />
11.986<br />
- 7.917<br />
6.355<br />
- 5.372<br />
Nettoresultaat<br />
4.069<br />
983<br />
De vennootschappelijke winst- en verliesrekening is opgesteld<br />
met toepassing van artikel 2:402 van het Burgerlijk Wetboek.<br />
Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening<br />
Vaste activa<br />
Immateriële vaste activa (goodwill)<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Acquisities<br />
Afschrijvingen<br />
12.457<br />
2.538<br />
- 1.425<br />
5.378<br />
7.750<br />
- 671<br />
Boekwaarde per 31 december<br />
13.570<br />
12.457<br />
Cumulatieve afschrijving<br />
Oorspronkelijk betaalde goodwill<br />
2.379<br />
15.949<br />
954<br />
13.411<br />
Materiële vaste activa<br />
Gezien de te verwaarlozen betekenis voor het geheel wordt, onder<br />
verwijzing naar artikel 2:363 lid 3 van het Burgerlijk Wetboek, geen<br />
specificatie opgenomen.<br />
Financiële vaste activa<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Deelnemingen in groepsmaatschappijen<br />
Andere deelnemingen<br />
50.001<br />
643<br />
50.644<br />
46.550<br />
654<br />
47.204<br />
Vorderingen op groepsmaatschappijen<br />
25.295<br />
25.158<br />
75.939<br />
72.362
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
49<br />
Deelnemingen in groepsmaatschappijen en andere deelnemingen<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Kapitaalverstrekking/acquisities<br />
Goodwill<br />
Nettoresultaat<br />
Ontvangen dividend<br />
Koersverschillen en overige mutaties<br />
47.204<br />
8.029<br />
- 2.434<br />
11.986<br />
- 13.750<br />
- 391<br />
53.565<br />
10.714<br />
- 7.750<br />
6.355<br />
- 15.056<br />
- 624<br />
Stand per 31 december<br />
50.644<br />
47.204<br />
Vorderingen op groepsmaatschappijen<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Verstrekte leningen<br />
Ontvangen aflossingen/omzetting in kapitaal<br />
Koersverschillen<br />
25.158<br />
6.084<br />
- 6.099<br />
152<br />
23.364<br />
7.656<br />
- 5.819<br />
- 43<br />
Stand per 31 december<br />
25.295<br />
25.158<br />
Eigen vermogen<br />
Het maatschappelijk kapitaal bedraagt € 2.500.000 en bestaat<br />
uit 25 miljoen aandelen van € 0,10 nominaal. Hiervan is per<br />
31 december <strong>2004</strong> € 545.628 geplaatst.<br />
De Stichting Administratiekantoor DHV Medewerkersaandelen<br />
houdt 9,1% van de geplaatste gewone aandelen (Aandelen B).<br />
De Stichting DHV houdt de overige 90,9% van de geplaatste<br />
gewone aandelen (Aandelen A).<br />
De cumulatief preferente aandelen worden gehouden door de<br />
Stichting Pensioenfonds DHV. Op deze aandelen rust een statutair<br />
winstrecht van € 263.760 per jaar. De Stichting Prioriteit<br />
DHV houdt één geplaatst prioriteitsaandeel.<br />
Goedkeuring van de Stichting Prioriteit is nodig voor:<br />
• Uitgifte van aandelen;<br />
• Verlening van rechten tot het nemen van aandelen in de<br />
vennootschap;<br />
• Overdracht van aandelen A en B en cumulatief preferente<br />
aandelen indien door overdracht zeggenschap door anderen<br />
wordt verkregen;<br />
• Voorstellen tot een juridische fusie;<br />
• Aanvraag van notering van aandelen aan enige beurs;<br />
• Statutenwijziging of ontbinding van de vennootschap.<br />
Geplaatst kapitaal<br />
(in duizenden €)<br />
Aandelen A<br />
Aandelen B<br />
Cumulatief<br />
preferente<br />
aandelen<br />
Prioriteitsaandelen<br />
Totaal<br />
Stand per 1 januari en 31 december <strong>2004</strong><br />
458<br />
46<br />
42<br />
-<br />
546
50<br />
Agioreserve<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Lening ter financiering terugkoop eigen aandelen<br />
6.364<br />
- 61<br />
6.908<br />
- 544<br />
Stand per 31 december<br />
6.303<br />
6.364<br />
Reserve omrekeningsverschillen groepsmaatschappijen<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Mutatie boekjaar<br />
- 1.178<br />
- 200<br />
- 540<br />
- 638<br />
Stand per 31 december<br />
- 1.378<br />
- 1.178<br />
Wettelijke reserve leningen aan aandeelhouders<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Onttrekking ten gunste van overige reserves<br />
1.146<br />
- 134<br />
1.491<br />
- 345<br />
Stand per 31 december<br />
1.012<br />
1.146<br />
De wettelijke reserve houdt verband met aan personeel verstrekte<br />
leningen in het kader van werknemersparticipaties.<br />
Wettelijke reserve deelnemingen<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Toevoeging ten laste van overige reserves<br />
Naar overige reserves in verband met ontvangen dividend<br />
539<br />
1.288<br />
- 147<br />
265<br />
528<br />
- 254<br />
Stand per 31 december<br />
1.680<br />
539
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
51<br />
Overige reserves<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Van/naar wettelijke reserve leningen aan aandeelhouders<br />
Naar wettelijke reserve deelnemingen<br />
Cumulatief preferent dividend verslagjaar<br />
Resultaat boekjaar<br />
Dividendvoorstel<br />
38.376<br />
134<br />
- 1.141<br />
- 264<br />
4.069<br />
- 137<br />
37.715<br />
345<br />
- 274<br />
- 302<br />
983<br />
- 91<br />
Stand per 31 december<br />
41.037<br />
38.376<br />
Dividendvoorstel<br />
(in duizenden €)<br />
<strong>2004</strong> 2003<br />
Stand per 1 januari<br />
Uitgekeerd dividend<br />
Dividendvoorstel<br />
91<br />
- 91<br />
137<br />
178<br />
- 178<br />
91<br />
Stand per 31 december<br />
137<br />
91<br />
Voorzieningen<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Latente belastingen<br />
Overige<br />
1.712<br />
4.108<br />
-<br />
2.726<br />
5.820<br />
2.726<br />
Kortlopende schulden<br />
(in duizenden €)<br />
31-12-<strong>2004</strong> 31-12-2003<br />
Schulden aan kredietinstellingen<br />
Crediteuren<br />
Belastingen en sociale lasten<br />
Overige schulden<br />
Overlopende passiva<br />
32.983<br />
745<br />
-<br />
812<br />
1.474<br />
35.243<br />
1.354<br />
153<br />
2.820<br />
1.009<br />
36.014<br />
40.579<br />
Amersfoort, 28 februari 2005<br />
Raad van Bestuur<br />
ir. R.G. Campen, voorzitter<br />
ir. B.M. van Ee<br />
Raad van Commissarissen<br />
H. Zwarts, voorzitter<br />
ir. J.H.M. Lindenbergh<br />
prof. dr. K.A.L.M. van Miert<br />
ir. A.B.M. van der Plas<br />
ir. A.P.M. van der Poel
52<br />
Overige gegevens<br />
Accountantsverklaring<br />
Winstverdeling<br />
Opdracht<br />
Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening<br />
<strong>2004</strong> van DHV Holding BV te Amersfoort gecontroleerd.<br />
De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid<br />
van de leiding van de vennootschap. Het is onze<br />
verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake<br />
de jaarrekening te verstrekken.<br />
Werkzaamheden<br />
Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland<br />
algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot<br />
controleopdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze<br />
controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd, dat<br />
een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat<br />
de jaarrekening geen onjuistheden van materieel<br />
belang bevat. Een controle omvat onder meer een<br />
onderzoek door middel van deelwaarnemingen van<br />
informatie ter onderbouwing van de bedragen en de<br />
toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle<br />
een beoordeling van de grondslagen voor financiële<br />
verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening<br />
zijn toegepast en van belangrijke schattingen<br />
die de leiding van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede<br />
een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.<br />
Wij zijn van mening dat deze controle een<br />
deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel.<br />
Oordeel<br />
Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw<br />
beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het<br />
vermogen op 31 december <strong>2004</strong> en van het resultaat<br />
over <strong>2004</strong> in overeenstemming met in Nederland algemeen<br />
aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving<br />
en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake<br />
de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 van<br />
het Burgerlijk Wetboek.<br />
Statutaire regeling betreffende resultaat<br />
Artikel 14 der statuten vermeldt inzake de winstbestemming:<br />
1 Uit de winst wordt allereerst het cumulatief preferente<br />
dividend ad € 263.760 ’s jaars betaald.<br />
2 Het restant van de winst na 1 staat ter beschikking<br />
van de algemene vergadering.<br />
3 De winst bedoeld onder 2 wordt verdeeld over de<br />
geplaatste aandelen A en B in evenredigheid. De<br />
algemene vergadering kan besluiten af te wijken<br />
van de winstverdeling naar evenredigheid.<br />
4 Uitkering van de winst geschiedt slechts indien het<br />
eigen vermogen groter is dan het gestorte en opgevraagde<br />
deel van het kapitaal vermeerderd met de<br />
wettelijke reserves.<br />
5 De algemene vergadering kan besluiten tot uitkering<br />
van interimdividend.<br />
6 De algemene vergadering kan besluiten tot uitkeringen<br />
op de aandelen A en B ten laste van een<br />
reserve.<br />
Voorstel winstverdeling<br />
De houders van de preferente aandelen hebben een<br />
statutair bepaald dividendrecht van € 263.760 per jaar.<br />
Dit uit de winst <strong>2004</strong> uit te keren bedrag is als een<br />
kortlopende schuld opgenomen op de balans per<br />
31 december <strong>2004</strong>. Het resterende bedrag van de winst<br />
<strong>2004</strong> staat ter vrije beschikking van de algemene vergadering<br />
van aandeelhouders.<br />
Aan de algemene vergadering van aandeelhouders<br />
wordt voorgesteld een dividend van € 137.000, zijnde<br />
€ 0,30 per aandeel, te betalen aan de houders van aandelen<br />
B. Het bestuur stelt voor geen dividend uit te<br />
keren aan de aandeelhouders A. Het resterende bedrag<br />
van € 3.668.000 zal worden toegevoegd aan de overige<br />
reserves. Dit voorstel is reeds verwerkt in de balans.<br />
Utrecht, 28 februari 2005<br />
PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.
Jaarrekening DHV <strong>2004</strong><br />
53<br />
Onder groepsmaatschappijen zijn verantwoord<br />
de belangen in de volgende ondernemingen<br />
Andere deelnemingen<br />
(Tenzij anders vermeld betreft het 100% belangen)<br />
A+D Engels NV te Genk, België<br />
Adviso NV te Willemstad, Curaçao, Nederlandse Antillen<br />
DHV Agriculture and Natural Resources (ANR) BV te Amersfoort<br />
DHV Bouw en Industrie BV te Eindhoven en Amersfoort<br />
DHV Canada Holding Inc. te Saint John, Canada, waaronder:<br />
Delcan Group Inc. te Toronto, Canada (40%)*<br />
DHV China BV te Amersfoort, waaronder:<br />
DHV AIB Asia Pacific Ltd. te Hongkong<br />
DHV Engineering Consultancy (Kunshan) Co. Ltd. te Kunshan, China<br />
DHV CIS BV te Amersfoort<br />
DHV Consultants BV te Amersfoort, waaronder:<br />
MDP Consultants Private Ltd. te New Delhi, India (74%)<br />
Devconsultants Ltd. te Dhaka, Bangladesh (80%)<br />
Environment and Management Lanka (Pvt) Ltd. te Colombo, Sri Lanka (67%)<br />
DHV CR s.r.o. te Praag, Tsjechië<br />
DHV Global Engineering Consultancy BV te Amersfoort<br />
DHV Holding (South Africa) (Pty) Ltd. te Johannesburg, Zuid-Afrika, waaronder:<br />
Stewart Scott International te Johannesburg, Zuid-Afrika (32,43%)*<br />
DHV Holdings USA, Inc. te Wilmington, Delaware, Verenigde Staten<br />
DHV Hungary Kft. te Boedapest, Hongarije<br />
DHV International (UK) Ltd. te Dorking, Groot-Brittannië<br />
DHV Polska Sp. z o.o. te Warschau, Polen<br />
DHV Ruimte en Mobiliteit BV te Amersfoort, waaronder:<br />
IBZH Raadgevend Ingenieursbureau BV te Den Haag<br />
DHV Services BV te Amersfoort<br />
DHV SGPS, S.A. te Algés, Portugal, waaronder:<br />
DHV CEM, S.A. te Algés, Portugal<br />
FBO-Consultores, S.A. te Algés, Portugal<br />
SEED Lda. te Maputo, Mozambique (50%)<br />
TECNOPOR Lda. te Porto, Portugal (90%)<br />
Temid BV te Heerhugowaard<br />
DHV Water BV te Amersfoort, waaronder:<br />
DHV (Beijing) Environmental Engineering Co. Ltd. te Beijing, China<br />
ELTA J. Claas BV te Westerhoven<br />
IRIS Consulting C.V. te Brussel, België (97,7%)<br />
NACO, Netherlands Airport Consultants B.V. te Den Haag<br />
Prisma BV te Heerhugowaard (64%)<br />
PT Mitra Lingkungan Dinamika te Jakarta, Indonesië (85%)<br />
PT Mitra Lingkungan Dutaconsult te Jakarta, Indonesië (85%)<br />
DHV MED Ltd. te Ra’anana, Israël (37%)<br />
DHV Planetek Co. Ltd. te Kaohsiung, Taiwan R.O.C. (21,8%)<br />
DHV Hsiung Ling Engineering Co. Ltd. te Kaohsiung, Taiwan R.O.C. (36%)<br />
Infraflex BV te Utrecht (33%)<br />
TEC vof te Veenendaal (33,3%)<br />
Depotec vof te Amersfoort (33%)<br />
Holland Railconsult-DHV vof te Utrecht (50%)<br />
Op grond van artikel 363 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek blijft vermelding<br />
van enkele deelnemingen van geringe omvang achterwege.<br />
* Proportioneel geconsolideerd.
54 Remuneratierapport<br />
Remuneratierapport<br />
Het beleid inzake de bezoldiging van de leden van de Raad van Bestuur wordt vastgesteld<br />
door de Algemene Vergadering. Het beleid is erop gericht aan bestuurders een beloning<br />
voor hun werkzaamheden toe te kennen die wat betreft hoogte en structuur zodanig is dat<br />
gekwalificeerde en deskundige bestuurders voor DHV kunnen worden aangetrokken en<br />
behouden. De beloning kent een vaste en een variabele component.<br />
De Raad van Commissarissen toetst jaarlijks<br />
of de beloning voor de leden van de<br />
Raad van Bestuur marktconform is. Eens<br />
in de drie jaar wordt dit ook getoetst<br />
door extern adviesbureau Hay Management<br />
Consultants. Die toetsing zal in<br />
2005 weer plaatsvinden. De beloning<br />
van de voorzitter is ongeveer 10% hoger<br />
dan die van de leden van de Raad van<br />
Bestuur.<br />
De vaste beloning wordt jaarlijks geïndexeerd<br />
op de wijze die geldt voor alle<br />
medewerkers.<br />
De variabele beloning is gerelateerd aan<br />
jaarlijks op basis van het bezoldigingsbeleid<br />
door de Raad van Commissarissen<br />
vast te stellen targets. Uitgangspunt<br />
voor de targets is het bevorderen van de<br />
aandacht die de leden van de Raad van<br />
Bestuur geven aan de groei van de<br />
onderneming, aan een adequaat dividend<br />
voor de aandeelhouders en aan de<br />
waarde van het aandeel in het algemeen.<br />
Daartoe zullen de targets gerelateerd<br />
zijn aan de resultaten van de DHV Groep,<br />
gedefinieerd in termen van rendement<br />
en van groei. Daarnaast worden voor de<br />
leden van de Raad van Bestuur ook persoonlijke<br />
targets vastgesteld.<br />
De variabele beloning is gemaximeerd<br />
op 25% van het vaste inkomen.<br />
Op het gebied van de secundaire<br />
arbeidsvoorwaarden wordt in hoofdzaak<br />
de Rechtspositieregeling voor de hoogste<br />
functiegroepen binnen de DHV Groep<br />
gevolgd, met een iets hogere vaste<br />
onkostenvergoeding en beschikbaarstelling<br />
van een duurdere lease-auto zonder<br />
eigen bijdrage.<br />
In het kader van de participatieregeling<br />
voor de medewerkers van DHV kan een<br />
bestuurder 1.000 certificaten van aandelen<br />
in DHV Holding BV verwerven, conform<br />
welke regeling tevens een lening<br />
van ten hoogste € 4.600 wordt verstrekt.<br />
De vennootschap verstrekt geen andere<br />
leningen, voorschotten of garanties aan<br />
leden van de Raad van Bestuur.<br />
Ten aanzien van het beloningsbeleid kan<br />
onder verwijzing naar onderdeel II.2.10<br />
van de Nederlandse corporate governance<br />
code nog het volgende worden<br />
opgemerkt:<br />
a. Het variabele deel van de beloning<br />
verhoudt zich tot het niet-variabele deel<br />
als 1:4. Wij geven de voorkeur aan een<br />
relatief bescheiden variabele beloning en<br />
zijn van mening dat daardoor de binding<br />
van de bestuurders aan DHV en de doelstellingen<br />
van DHV voldoende wordt versterkt.<br />
b. Er is in <strong>2004</strong> geen absolute verandering<br />
in het niet-variabele deel van de<br />
bezoldiging toegekend. De beloning is<br />
uitsluitend gewijzigd als gevolg van de<br />
indexering die voor alle medewerkers<br />
geldt.<br />
c. De beloning is mede gebaseerd op vergelijking<br />
met een peer group die bestaat<br />
uit de zogeheten executives-markt van<br />
Hay Management Consultants.<br />
d. Aanstelling van bestuurders die na<br />
9 december 2003 zijn benoemd, vindt<br />
plaats voor een periode van vier jaar.<br />
De met hen overeengekomen afvloeiingsregeling<br />
bij onvrijwillig ontslag<br />
bedraagt éénmaal het vaste jaarsalaris<br />
en het gemiddelde variabel inkomen, dit<br />
laatste in afwijking van onderdeel II.2.7<br />
van de code. Die afwijking achten wij<br />
gerechtvaardigd, gezien de bescheiden<br />
hoogte van het vaste inkomen.*<br />
De voorzitter van de Raad van Bestuur is<br />
vóór 9 december 2003 aangesteld voor<br />
onbepaalde tijd en met hem is een op<br />
dienstjaren gebaseerde afvloeiingsregeling<br />
overeengekomen, in overeenstemming<br />
met de algemene regels van het<br />
Nederlands arbeidsrecht. Hij zal eind<br />
2006 aftreden als bestuurder.<br />
De (tussentijdse) opzegtermijn bedraagt<br />
voor de vennootschap (de werkgever)<br />
zes maanden en voor de bestuurders<br />
drie maanden.<br />
e. De prestatiecriteria voor de variabele<br />
beloning worden van jaar tot jaar vastgesteld.<br />
Voor <strong>2004</strong> golden de doelstellingen:<br />
behalen van de begroting, uitzicht<br />
op het behalen van de financiële<br />
doelstelling van de onderneming en<br />
het opstellen en implementeren van de<br />
strategie.<br />
f. De onder e. genoemde prestatiecriteria<br />
vinden wij een evenwichtige mix van<br />
korte- en langetermijndoelstellingen die<br />
betrekkelijk eenvoudig kunnen worden<br />
gemeten en voldoende prestatieprikkel<br />
bevatten, zonder aan te zetten tot<br />
gedrag van bestuurders in hun eigen<br />
belang.<br />
g. Om vast te stellen of aan de prestatiecriteria<br />
is voldaan, wordt gekeken naar<br />
de behaalde resultaten, de financiële<br />
doelstellingen, de voorgestelde strategie<br />
en de ter uitvoering daarvan genomen<br />
maatregelen. Deze methode is gekozen<br />
omdat zij simpel, praktisch en voldoende<br />
meetbaar is.<br />
h. De prestatiecriteria zijn mede gebaseerd<br />
op de resultaten en doelstellingen<br />
van vergelijkbare ONRI-bureaus, zoals<br />
Arcadis, Grontmij, Royal Haskoning en<br />
Witteveen+Bos.<br />
* Het is overigens omstreden of afspraken als hier bedoeld kunnen afdoen aan de rechten van bestuurders op grond van het algemeen geldend Nederlands arbeidsrecht.
Aandeelhoudersstructuur<br />
55<br />
Aandeelhoudersstructuur<br />
Stichting DHV<br />
Doel: beheren van aandelen A in DHV Holding BV.<br />
i. Er is geen wijziging aangebracht in<br />
de voorwaarden waaronder een bestuurder<br />
rechten kan verwerven op<br />
certificaten van aandelen.<br />
j. Niet van toepassing.<br />
k./l. Voor leden van de Raad van<br />
Bestuur geldt de pensioenregeling die<br />
voor alle medewerkers van toepassing<br />
is. De pensioengerechtigde leeftijd is<br />
65 jaar. Prepensioen is toegestaan<br />
vanaf de leeftijd van 56 jaar, verplicht<br />
vanaf 63,5 jaar. Voor de huidige voorzitter<br />
geldt nog de vroegere statutaire<br />
regeling dat hij op 60-jarige leeftijd<br />
terugtreedt als bestuurder. Conform<br />
de Rechtspositieregeling, die voor alle<br />
medewerkers geldt, betaalt de vennootschap<br />
2/3 deel van de pensioenpremie<br />
en de gehele premie voor prepensioen<br />
voor leden van de Raad van<br />
Bestuur. De financieringskosten die<br />
verband houden met de pensioenen<br />
van de leden van de Raad van Bestuur<br />
zijn tezamen met de beloning van<br />
de leden van de Raad van Bestuur in<br />
de toelichting op de jaarrekening<br />
opgenomen.<br />
In het verslagjaar is aan geen bestuurder<br />
of voormalig bestuurder een bijzondere<br />
vergoeding betaald.<br />
Raad van Commissarissen<br />
Bestuur:<br />
1. drs. J.C. Blankert (voorzitter), benoemd door 2+3+4+5<br />
2. dr. H.H.F. Wijffels, benoemd door de RvB/RvC<br />
3. drs. M.P. van Gemund, benoemd door de COR<br />
4. drs. R. den Besten, benoemd door 2+3<br />
5. M. Minderhoud, benoemd door 2+3<br />
De Stichting DHV houdt 4.580.000 aandelen A. Dat is 91% van de geplaatste gewone<br />
aandelen.<br />
Stichting Administratiekantoor DHV Medewerkersaandelen<br />
Doel: beheren van aandelen B in DHV Holding BV en uitgeven van certificaten van<br />
aandelen aan medewerkers van de DHV Groep.<br />
Bestuur:<br />
1. ing. H. Braakensiek (voorzitter)<br />
2. ir. F.L. Barel<br />
3. ir. J. Bresters<br />
Bestuursleden worden benoemd door de vergadering van certificaathouders.<br />
De Stichting houdt 456.281 aandelen B; dat is 9% van de geplaatste gewone aandelen.<br />
Stichting Prioriteit DHV<br />
Doel: beheren van prioriteitsaandelen DHV Holding BV.<br />
Bestuur:<br />
1. prof. mr. F.H.J.J. Andriessen (voorzitter), benoemd door 2+3+4+5<br />
2. ir. A.B.M. van der Plas, benoemd door de RvB/RvC<br />
3. ir. R.G. Campen, benoemd door de RvB/RvC<br />
4. drs. J.H. Nijenhuis, benoemd door de COR<br />
5. drs. J.J. Schreuder, benoemd door de COR<br />
De Stichting houdt 1 prioriteitsaandeel in DHV Holding BV, dat recht geeft op<br />
voorafgaande goedkeuring van besluiten tot uitgifte en overdracht van aandelen<br />
DHV Holding BV, fusie, beursgang, statutenwijziging en ontbinding van<br />
DHV Holding BV, alsmede statutenwijziging en ontbinding van de Stichting DHV<br />
en vervreemding van aandelen A door de Stichting DHV.<br />
Stichting Pensioenfonds DHV<br />
Doel: het verstrekken van pensioenen aan medewerkers van de DHV Groep.<br />
Bestuur:<br />
1. ir. J.M. van Geest (voorzitter), benoemd door de RvB<br />
2. drs. B.M.L. Janssen-Crijns, benoemd door de RvB<br />
3. ir. J.M.N. Tummers, benoemd door de RvB<br />
4. ir. J.M. Janus, benoemd door de deelnemers<br />
5. dhr. G.J.P.J. Laseur, benoemd door de deelnemers<br />
6. drs. E.R. van Dinther, benoemd door de deelnemers<br />
7. dhr. J.W. Zweers, benoemd door de gepensioneerden<br />
De Stichting houdt 420.000 cumulatief preferente aandelen DHV Holding BV,<br />
die recht geven op € 263.760 dividend.<br />
RvB = Raad van Bestuur; RvC = Raad van Commissarissen; COR = Centrale Ondernemingsraad
56 Structuur en management<br />
Structuur en management DHV Groep<br />
Operationeel organisatieoverzicht (april 2005)<br />
D H V<br />
H O L D I N G<br />
Raad van Bestuur: ir. R.G. Campen (voorzitter), ir. B.M. van Ee<br />
business group<br />
Ruimte en<br />
Mobiliteit<br />
business group<br />
Bouw en<br />
Industrie<br />
business group<br />
Water<br />
business group<br />
Aviation<br />
regio<br />
Europa<br />
regio<br />
Noord-Amerika<br />
regio<br />
Azië<br />
regio<br />
Afrika<br />
directie:<br />
directie:<br />
directie:<br />
directie:<br />
directie:<br />
directie: (a.i.)<br />
directie:<br />
directie: (a.i.)<br />
ir. P.W. Besselink<br />
ir. A.M.G. van Hamburg<br />
ir. R.A.M. Oppermann<br />
ir. G.L. Hondius<br />
ir. D.J. Bleyerveld<br />
ir. C.M. Engelsman<br />
ir. A.J.M. Galavazi<br />
ir. C.M. Engelsman<br />
Nederland: Amersfoort, Arnhem, Breda, Diemen, Den Haag, Eindhoven,<br />
Groningen, Heerhugowaard, Hengelo, Maastricht-Airport, Rotterdam, Rijswijk,<br />
Westerhoven, Zaandam<br />
Deelnemingen<br />
DEPOTEC<br />
DHV/Holland<br />
Railconsult<br />
Infraflex<br />
Ingenieursbureau<br />
Vathorst<br />
TEC<br />
Deelnemingen<br />
Protected Storage<br />
Engineers<br />
DHV CR<br />
(Tsjechië)<br />
DHV Hungary<br />
DHV Poland<br />
DHV FBO<br />
(Portugal)<br />
DHV Tecnopor<br />
(Portugal)<br />
DHV CEM<br />
(Portugal)<br />
Delcan<br />
(Canada)<br />
National<br />
Engineering<br />
Technology<br />
Corporation<br />
(Verenigde<br />
Staten)<br />
Perlstein Galit<br />
(Israël)<br />
DEVCONsultants<br />
(Bangladesh)<br />
DHV China<br />
DHV Beijing<br />
Environmental<br />
Engineering<br />
(China)<br />
DHV Engineering<br />
Consultancy<br />
(China)<br />
DHV Global<br />
Engineering<br />
Center (India)<br />
MDP Consultants<br />
(India)<br />
Stewart Scott<br />
International<br />
(Zuid-Afrika,<br />
Botswana,<br />
Zimbabwe)<br />
Panafcon<br />
(Kenia)<br />
SEED<br />
(Mozambique)<br />
DHV Services<br />
MLD (Indonesië)<br />
directie:<br />
ir. L.H.P. Janssen<br />
EML (Sri Lanka)<br />
A+D Engels<br />
(België)<br />
DHV CIS<br />
(Rusland)<br />
Iris Consulting<br />
(België)<br />
DHV Consultants<br />
Guatemala<br />
Delcan-DHV<br />
(Canada)<br />
DHV Hsiung Ling<br />
Engineering<br />
(Taiwan)<br />
DHV Sudamérica<br />
(Bolivia)<br />
DHV MED<br />
(Israël)<br />
DHV Consultants<br />
Representative<br />
Office (Nepal)<br />
SADECO<br />
(Saudi-Arabië)<br />
NACO-Stewart<br />
Scott Airport<br />
Consultants<br />
(Zuid-Afrika)<br />
DHV Planetek<br />
(Taiwan)<br />
DHV Tunisia<br />
DHV Consultants<br />
Representative<br />
Office (Vietnam)<br />
Nederland Europa Buiten Europa
www.dhv.com/offices<br />
Adressen<br />
57<br />
Adressen<br />
Nederland<br />
DHV Groep<br />
Raad van Bestuur:<br />
ir. R.G. Campen (voorzitter)<br />
ir. B.M. van Ee<br />
Business Development:<br />
ir. C.M. Engelsman<br />
Finance and Control:<br />
J.T. van Manen, RA<br />
Juridische Zaken:<br />
mr. J.C. Overbosch<br />
Human Resource Management:<br />
drs. B.M.L. Janssen-Crijns<br />
Informatie en Kennis:<br />
J.H. Kulicki M.I.M.<br />
Communications:<br />
drs. J. van Enst<br />
Laan 1914 nr. 35<br />
3818 EX Amersfoort<br />
Postbus 219<br />
3800 AE Amersfoort<br />
Tel (033) 468 37 00<br />
Fax (033) 468 37 48<br />
E-mail info@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl<br />
DHV Ruimte en Mobiliteit BV<br />
directie:<br />
ir. P.W. Besselink<br />
Laan 1914 nr. 35<br />
3818 EX Amersfoort<br />
Postbus 1076<br />
3800 BB Amersfoort<br />
Tel (033) 468 27 00<br />
Fax (033) 468 28 01<br />
E-mail info-rm@dhv.nl<br />
Arnhem<br />
Tel (026) 354 04 50<br />
Fax (026) 442 75 46<br />
E-mail info-oost@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/oost<br />
Den Haag<br />
Tel (070) 314 33 33<br />
Fax (070) 326 28 91<br />
E-mail info-west@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/west<br />
Eindhoven<br />
Tel (040) 259 36 00<br />
Fax (040) 259 36 01<br />
E-mail info-brabant-zeeland@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/brabant-zeeland<br />
Groningen<br />
Tel (050) 369 53 00<br />
Fax (050) 318 32 11<br />
E-mail info-noord@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/noord<br />
Hengelo<br />
Tel (074) 255 20 00<br />
Fax (074) 243 92 45<br />
E-mail info-oost@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/oost<br />
Maastricht-Airport<br />
Tel (043) 329 48 48<br />
Fax (043) 329 48 99<br />
E-mail info-limburg@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/limburg<br />
Zaandam<br />
Tel (075) 653 03 00<br />
Fax (075) 653 03 99<br />
E-mail info-west@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/west<br />
IBZH Raadgevend<br />
Ingenieursbureau BV<br />
Den Haag<br />
Tel (070) 314 33 33<br />
Fax (070) 326 28 91<br />
E-mail info@ibzh.nl<br />
Website www.ibzh.nl<br />
DHV Interim Management<br />
Amersfoort<br />
Tel (033) 468 29 53<br />
Fax (033) 468 28 01<br />
E-mail info-im@dhv.nl<br />
DHV Management<br />
Consultant s<br />
Amersfoort<br />
Tel (033) 468 35 29<br />
Fax (033) 468 30 01<br />
E-mail mc@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/mc<br />
DHV Temid Rail<br />
Heerhugowaard<br />
Tel (072) 575 05 05<br />
Fax (072) 574 40 35<br />
E-mail info@temid.nl<br />
Website www.dhvtemidrail.nl<br />
Amersfoort<br />
Tel (033) 468 27 00<br />
Fax (033) 468 28 01<br />
Temid Consultants &<br />
Engin e e rs<br />
Heerhugowaard<br />
Tel (072) 575 05 05<br />
Fax (072) 574 40 35<br />
E-mail info@temid.nl<br />
Website www.temid.nl<br />
Rijswijk<br />
Tel (070) 307 08 88<br />
Fax (070) 319 46 76<br />
E-mail inforwk@temid.nl<br />
DEPOTEC vof<br />
Amersfoort<br />
Tel (033) 468 33 53<br />
Fax (033) 468 28 01<br />
E-mail depotec@dhv.nl<br />
DHV/ Holland Railconsult vof<br />
Amersfoort<br />
Tel (033) 468 33 00<br />
Fax (033) 468 28 01<br />
E-mail hsl-zuid@dhv.nl<br />
Infraflex BV<br />
Utrecht<br />
Tel (030) 223 97 99<br />
Fax (030) 223 97 11<br />
E-mail infraflex@infraflex.nl<br />
Website www.infraflex.nl<br />
Ingenieursbureau Vathorst vof<br />
Amersfoort<br />
Tel (033) 468 26 85<br />
Fax (033) 468 28 01<br />
E-mail marco.mijnders@dhv.nl<br />
Tu n n e l Engin eering<br />
Consultant s vof<br />
Veenendaal<br />
Tel (0318) 55 46 66<br />
Fax (0318) 55 26 44<br />
E-mail info@tec-tunnel.com<br />
Website www.tec-tunnel.com<br />
DHV Bouw en Industrie BV<br />
directie:<br />
ir. A.M.G. van Hamburg<br />
Laan 1914 nr.35<br />
3818 EX Amersfoort<br />
Postbus 578<br />
3800 AN Amersfoort<br />
Tel (033) 468 36 00<br />
Fax (033) 468 36 01<br />
E-mail BouwenIndustrie@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/bouwenindustrie<br />
Amersfoort<br />
Tel (033) 468 35 00<br />
Fax (033) 468 34 00<br />
E-mail BI-Amersfoort@dhv.nl
58<br />
Breda<br />
Tel (076) 520 99 50<br />
Fax (076) 520 71 26<br />
E-mail BI-Breda@dhv.nl<br />
Den Haag<br />
Tel (070) 336 74 00 / 55<br />
Fax (070) 390 71 34 / 399 75 57<br />
E-mail BI-DenHaag@dhv.nl<br />
Eindhoven<br />
Tel (040) 250 92 50<br />
Fax (040) 250 92 51<br />
E-mail BI-Eindhoven@dhv.nl<br />
Rotterdam<br />
Tel (010) 404 40 40<br />
Fax (010) 414 39 75<br />
E-mail BI-Rotterdam@dhv.nl<br />
Westerhoven<br />
Tel (040) 207 45 45<br />
Fax (040) 207 45 00<br />
E-mail BI-Westerhoven@dhv.nl<br />
Zaandam<br />
Tel (075) 653 03 00<br />
Fax (075) 653 03 99<br />
E-mail BI-Zaandam@dhv.nl<br />
PKB bouwadviseurs<br />
Diemen<br />
Tel (020) 398 91 10<br />
Fax (020) 398 91 15<br />
E-mail amsterdam@pkb.nl<br />
Website www.pkb.nl<br />
Rotterdam<br />
Tel (010) 201 00 44<br />
Fax (010) 201 00 40<br />
E-mail rotterdam@pkb.nl<br />
Protected Storage<br />
Engineers vof<br />
Rotterdam<br />
Tel (010) 404 40 40<br />
Fax (010) 414 39 75<br />
E-mail info@psengineers.nl<br />
Website www.psengineers.nl<br />
DHV Water BV<br />
directie:<br />
ir. R.A.M. Oppermann<br />
Laan 1914 nr. 35<br />
3818 EX Amersfoort<br />
Postbus 484<br />
3800 AL Amersfoort<br />
Tel (033) 468 22 00<br />
Fax (033) 468 23 01<br />
E-mail info-water@dhv.nl<br />
Website www.dhv.nl/water<br />
DHV Aviation<br />
directie:<br />
ir. G.L. Hondius<br />
Anna van Saksenlaan 10<br />
2593 HT Den Haag<br />
Postbus 93056<br />
2509 AB Den Haag<br />
Tel (070) 344 63 00<br />
Fax (070) 324 53 02<br />
E-mail naco-haag@naco.nl<br />
NACO, Netherlands Airport<br />
Consultants B.V.<br />
directie:<br />
ir. H.A. Brockmeier<br />
Tel (070) 344 63 00<br />
Fax (070) 324 53 02<br />
E-mail naco-haag@naco.nl<br />
Website www.naco.nl<br />
DHV Services BV<br />
directie:<br />
ir. L.H.P. Janssen<br />
Laan 1914 nr.35<br />
3818 EX Amersfoort<br />
Postbus 577<br />
3800 AN Amersfoort<br />
Tel (033) 468 20 00<br />
Fax (033) 468 21 01<br />
E-mail info-services@dhv.nl<br />
Europa<br />
BELGIË<br />
A + D Engels n.v.<br />
directie:<br />
V.L. Langenaeker, G.L. Leemans<br />
Dieplaan 55<br />
3600 Genk<br />
Postbus 90<br />
3600 Genk<br />
Tel +32 89 32 26 00<br />
Fax +32 89 32 26 09<br />
E-mail info@adengels.be<br />
Website www.adengels.be<br />
Nijlen<br />
Tel +32 34 11 09 07<br />
Fax +32 34 81 74 81<br />
E-mail sb-engels@pandora.be<br />
Tienen<br />
Tel +32 16 76 52 98<br />
Fax +32 16 76 69 03<br />
E-mail adtienen@belgacom.net<br />
Iris Consulting CV<br />
directie:<br />
V.L. Langenaeker, D.L. Lauwers,<br />
A.C. Claes<br />
Kazernestraat 45<br />
1000 Brussel<br />
Tel +32 22 89 16 00<br />
Fax +32 22 89 16 99<br />
E-mail info@irisconsulting.be<br />
Website www.irisconsulting.be<br />
HONGARIJE<br />
DHV Hungary Ltd.<br />
directie:<br />
L. Deme<br />
1134 Boedapest<br />
Váci út 45/B<br />
Tel +36 1 340 9560<br />
Fax +36 1 340 9563<br />
E-mail dhv@dhv.hu<br />
Website www.dhv.hu<br />
POLEN<br />
DHV Polska Sp.z o.o.<br />
directie:<br />
C. Luczak<br />
ul. Domaniewska 41<br />
02-672 Warschau<br />
Tel +48 22 606 28 02<br />
Fax +48 22 606 28 03<br />
E-mail dhvpolska@dhv.pl<br />
Website www.dhv.pl<br />
PORTUGAL<br />
DHV FBO Consultores, S.A.<br />
directie:<br />
ir. D.J. Bleyerveld a.i.<br />
Rua Dr. António Loureiro Borges, 5-6º<br />
Arquiparque - Miraflores<br />
1495-131 Algés<br />
Tel +351 21 412 74 00<br />
Fax +351 21 412 74 90<br />
E-mail info@dhvfbo.pt<br />
Website www.dhvfbo.pt<br />
DHV CEM, S.A.<br />
directie:<br />
L. Rebouço<br />
Rua Dr. António Loureiro Borges, 5-6º<br />
Arquiparque - Miraflores<br />
1495-131 Algés<br />
Tel +351 21 412 74 00<br />
Fax +351 21 412 74 90<br />
E-mail info@dhvcem.pt<br />
Website www.dhvcem.pt<br />
DHV Tecnopor, Lda.<br />
directie:<br />
M. Braga da Cruz<br />
Rua Ricardo Severo, 3-4º<br />
4050-515 Porto<br />
Tel +351 22 606 13 40<br />
Fax +351 22 609 32 53<br />
E-mail info@tecnopor.pt<br />
Website www.tecnopor.pt<br />
RUSLAND<br />
DHV CIS<br />
directie:<br />
dr. A.E. Kossov<br />
Vorontsovskaya Street 41, 7th floor<br />
Moskou 109147<br />
Tel +7 095 676 48 77<br />
Fax +7 095 911 68 43<br />
E-mail cis@dhv.ru<br />
Website www.dhv.ru<br />
TSJECHIË<br />
DHV CR, spol. s r.o.<br />
directie:<br />
ing. V. Bízek<br />
Táboritská 1000/23<br />
130 87 Praag 3<br />
Tel +420 267 092 350<br />
Fax +420 267 092 360<br />
E-mail dhv@dhv.cz<br />
Website www.dhv.cz<br />
Brno<br />
Tel +420 545 212 671-2<br />
Fax +420 545 214 642<br />
E-mail dhv@brn.dhv.cz<br />
Ostrava<br />
Tel/Fax +420 597 310 229<br />
E-mail dhv@ova.dhv.cz
www.dhv.com/offices<br />
Adressen<br />
59<br />
Nabije Oosten<br />
ISRAËL<br />
DHV MED Ltd.<br />
directie:<br />
G. Siboni<br />
1 Gad Manela st.<br />
P.O. Box 8058<br />
New Industry Zone<br />
Netanya<br />
Tel +972 9 8852312<br />
Fax +972 9 8853901<br />
E-mail gabriel@dhvmed.com<br />
Website www.dhvmed.com<br />
Perlstein Galit Ltd.<br />
directie:<br />
D.H. Smith<br />
Shoncino 16<br />
P.O. Box 57111<br />
Tel Aviv 61570<br />
Tel +972 3 561 6333<br />
Fax +972 3 561 1441<br />
E-mail pgl@pgl.co.il<br />
Afrika<br />
BOTSWANA<br />
Stewart Scott International<br />
directie:<br />
P. Manyumwa<br />
1st Floor, Modiri House<br />
Plot 22076, Gaborone West<br />
P.O. Box 1517<br />
Gaborone<br />
Tel +9 267 395 2557<br />
Fax +9 267 395 3009<br />
E-mail gabs@ssi.info.bw<br />
Website www.stewartscott.com<br />
KENIA<br />
Panafcon Ltd.<br />
directie:<br />
R. Okello<br />
Wood Avenue (Off Arwings Kodhek Rd)<br />
Kilimani<br />
P.O. Box 53147<br />
00200 City Square<br />
Nairobi<br />
Tel +254 2 571017 / 18 / 20<br />
Fax +254 2 57 0542<br />
E-mail info@ssi.co.ke<br />
ZUID-AFRIKA<br />
Stewart Scott International<br />
directie:<br />
dr. V. Prins<br />
2 Norwich Close, Sandown<br />
Sandton, 2196<br />
P.O. Box 784506<br />
Sandton, 2146<br />
Tel +27 011 780 0611<br />
Fax +27 011 780 0839<br />
E-mail corporate@ssi.co.za<br />
Website www.stewartscott.com<br />
Azië<br />
BANGLADESH<br />
DEVCONsultants Ltd.<br />
directie:<br />
A. Rahman<br />
House 10/A, Road 103<br />
Gulshan-2<br />
Dhaka-1212<br />
Tel +880 2 8826558 / 2113 / 3228<br />
Fax +880 2 8826305<br />
E-mail devcon@devconbd.com<br />
Website www.devconbd.com<br />
CHINA<br />
DHV China BV,<br />
DHV Beijing Environmental<br />
Engineering Co., Ltd.<br />
directie:<br />
drs. H.R.J. van Maanen<br />
Rm 405-408 Estoril House<br />
2 Jiangtai Road<br />
100016 Beijing<br />
Tel +86 10 64379187<br />
Fax +86 10 64379189<br />
E-mail info@dhv.cn<br />
Website www.dhv.cn<br />
MOZAMBIQUE<br />
Socie dade de Engen haria e<br />
Desen volv imen to, Lda. (SEED)<br />
directie:<br />
H. Cardoso<br />
Av. Patrice Lumumba 178<br />
CP 1923<br />
Maputo<br />
Tel +258 1 322502 / 3<br />
Fax +258 1 426804<br />
E-mail seed@seed.co.mz<br />
Website www.seed.co.mz<br />
DHV Engin e e ring<br />
Consultancy Co., Ltd.<br />
Shanghai<br />
Tel +86 21 6427 7370<br />
Fax +86 21 6427 7376<br />
E-mail dhv.sh@dhv.sh<br />
Guangzhou<br />
Tel +86 20 8732 1551<br />
Fax +86 20 8732 4339<br />
E-mail lucy.gong@dhv.sh,<br />
maggie.ma@dhv.sh<br />
TUNESIË<br />
DHV Tunisia<br />
directie:<br />
H. Daoud<br />
Imm. Carthago Horizon<br />
Apt. A31<br />
Les Berges du Lac<br />
2045 Tunis<br />
Tel +216 71 962 326<br />
Fax +216 71 962 671<br />
E-mail dhvt@dhv.com.tn<br />
INDIA<br />
DHV Global Engineering<br />
Centre BV<br />
directie:<br />
drs. ir. M.A.M. Willemsen<br />
India Branch Office<br />
13 & 14, I block SDF<br />
Noida Special Economic Zone<br />
Noida<br />
Tel/Fax +91 120 534 0258<br />
E-mail dhvgecindia@touchtelindia.net<br />
ZIMBABWE<br />
Stewart Scott Zimbabwe<br />
directie:<br />
H. Rapson<br />
10th Floor, Pax House<br />
87-89 Kwame Nkrumah Avenue<br />
P.O. Box 1748<br />
Harare<br />
Tel +9263 4 79 7108<br />
Fax +9263 4 79 3838<br />
E-mail sshre@ssi.co.zw<br />
Website www.stewartscott.com<br />
MDP Consultants Pvt. Ltd.<br />
directie:<br />
Dr. H.A. Kazmi<br />
C-154, Greater Kailash - I<br />
New Delhi - 110 048<br />
Tel +91 11 2646 6433 / 6455 / 5744<br />
Fax +91 11 2622 6543<br />
E-mail mdpdelhi@touchtelindia.net,<br />
mdpdelhi@del6.vsnl.net.in<br />
Website www.mdpindia.com
60<br />
Adressen<br />
www.dhv.com/offices<br />
Lucknow<br />
Tel +91 522 2393152<br />
Fax +91 522 2393052<br />
E-mail mdplkogc@satyam.net.in<br />
Chennai<br />
Tel +91 44 243 44 138<br />
Fax +91 44 243 44 140<br />
E-mail mdp_chennai@vsnl.net<br />
INDONESIË<br />
MLD<br />
directie:<br />
ir. E.B. Delianto<br />
Ventura Building, Suite 405<br />
Jl. R.A. Kartini no. 26 (Outer Ring Road)<br />
Jakarta Selatan 12430<br />
Tel +62 21 7504605<br />
Fax +62 21 7504610<br />
E-mail mitrald@rad.net.id<br />
Website www.mld.co.id<br />
NEPAL<br />
DHV Consultants<br />
Representative Office<br />
directie:<br />
H.R. Subedi<br />
Lokamthali, Madhyapur (Thimi)-16<br />
P.O. Box 5685<br />
Kathmandu<br />
Tel +977 1 6631077<br />
Fax +977 1 6630378<br />
E-mail subedi@wlink.com.np<br />
DHV Planetek Co., Ltd.<br />
directie:<br />
C.F. Su, dr. W.K. Liu<br />
4F, 505, Chung Shan 2nd Road<br />
Kaohsiung, 801<br />
Tel +886 7 215 0508<br />
Fax +886 7 215 0516<br />
E-mail planetek@ms7.hinet.net<br />
Website www.dhvplanetek.com.tw<br />
Taipei<br />
Tel +886 2 25603303<br />
Fax +886 2 25426078<br />
E-mail planetek@tpts7.seed.net.tw<br />
VIETNAM<br />
DHV Consultants<br />
Representative Office<br />
directie:<br />
D.H. Bac<br />
Suite 810 - Artexport Building<br />
31-33 Ngo Quyen Street<br />
Hoan Kiem District<br />
Hanoi<br />
Tel +84 4 936 3889<br />
Fax +84 4 936 3890<br />
E-mail dhvvietnam@hn.vnn.vn<br />
Noord-Amerika<br />
CANADA<br />
Delcan<br />
directie:<br />
J. Kerr B.A.Sc, P.J. Boyd P.Eng<br />
133 Wynford Drive<br />
Toronto<br />
Ontario, M3C 1K1<br />
Tel +1 416 441 4111<br />
Fax +1 416 441 4131<br />
E-mail info@delcan.com<br />
Website www.delcan.com<br />
VERENIGDE STATEN<br />
National Engineering<br />
Technology Corporation<br />
directie:<br />
J. Prince<br />
14320 Firestone Blvd. Suite 100<br />
La Mirada, CA 90638<br />
Tel +1 714 562 5725<br />
Fax +1 714 562 5728<br />
E-mail web@la.nateng.com<br />
Website www.nateng.com<br />
Latijns-Amerika<br />
BOLIVIA<br />
DHV Sudamérica S.R.L.<br />
directie:<br />
ir. G.W. van Barneveld<br />
Avenida Arce 2799, Esq. Cordero<br />
Edif. Fortaleza, Piso 16, Of. 1601<br />
Casilla Postal 5147<br />
La Paz<br />
Tel/Fax +591 2 243 5379<br />
E-mail dhvbolivia@mail.megalink.com<br />
GUATEMALA<br />
DHV Consultants Guatemala<br />
directie:<br />
J.M. Solares<br />
Km 8.6 Antigua Carretera a El Salvador<br />
Centro Corporativo Muxbal,<br />
Torre Este 6to. Nivel<br />
Santa Catarina Pinula<br />
Tel +502 6637 2221<br />
Fax +502 6634 5715<br />
E-mail jms@dhv-ca.com<br />
Website www.dhv-ca.com<br />
S AUDI-ARABIË<br />
SADECO<br />
directie:<br />
M.Z. Chouayeb<br />
Dar Al-Hijaz Building 2, Floor 5<br />
apt. 25, Tahliya Street, Jeddah<br />
P.O. Box 2320<br />
Jeddah 21451<br />
Tel +966 2 667 9071<br />
Fax +966 2 667 9052<br />
E-mail info@naco-jeddah.com.sa<br />
Website www.sadeco.biz<br />
SRI LANKA<br />
Environment & Management<br />
Lanka Pvt. Ltd.<br />
directie:<br />
A.K. Jayatilake<br />
68, Davidson Road<br />
Colombo 4<br />
Tel +94 11 5535880<br />
Fax +94 11 5535877<br />
E-mail eml@sltnet.lk<br />
Website www.eml-consultants.com<br />
TAIWAN<br />
DHV Hsiung Ling<br />
Engineering Co., Ltd.<br />
directie:<br />
M.H. Shung, S.T. Chiang<br />
9F-1, No. 80, Szu Wei 3 Road<br />
Kaohsiung<br />
Tel +886 7 339 2083<br />
Fax +886 7 339 2085<br />
E-mail dhvhl@ms54.hinet.net
Colofon<br />
Fotografie<br />
omslag<br />
Wil Groenhuijsen<br />
pagina 3 en 19<br />
Wil Groenhuijsen<br />
pagina 4<br />
foto Zwarts en Van der Plas:<br />
Janita Sassen<br />
foto Lindenbergh: Boer & Croon<br />
foto Van Miert: Eric Fecken<br />
foto Van der Poel: ASML<br />
pagina 7 en 21<br />
Janita Sassen<br />
pagina 8<br />
Peter Paul Klapwijk<br />
pagina 15<br />
DHV<br />
pagina 24 onder<br />
ANP Foto/Koen Suyk<br />
pagina 24-25 v.l.n.r.<br />
Shell/Rob Keeris, DHV, NACO<br />
pagina 25 onder<br />
Wil Groenhuijsen<br />
pagina 26 boven<br />
Wil Groenhuijsen<br />
pagina 26-27 v.l.n.r.<br />
DHV, Delcan, DHV, Stewart Scott,<br />
Temid<br />
pagina 28-29 boven<br />
ANP Foto/Koen Suyk<br />
pagina 28-29<br />
DHV<br />
pagina 30-31 v.l.n.r.<br />
DHV, DHV/Urenco, DHV,<br />
OC graphics<br />
pagina 31 boven<br />
Shell/Rob Keeris<br />
pagina 32-33 boven<br />
DHV<br />
pagina 32-33 v.l.n.r.<br />
DHV, Waterschap Zuiderzeeland,<br />
Industriewater Eerbeek, DHV<br />
pagina 34-35<br />
nachtfoto: Stewart Scott<br />
International, overige: NACO<br />
Teksten<br />
Charles den Tex<br />
Projectcoördinatie en<br />
eindredactie<br />
Communications, DHV Services<br />
Ontwerp<br />
Studio, DHV Services<br />
Drukwerk<br />
Wilco<br />
Productiebegeleiding: Cendris<br />
Dit jaarverslag is tevens<br />
verkrijgbaar in het Engels.<br />
DHV geeft ook een sociaal<br />
jaarverslag <strong>2004</strong> uit.<br />
Wilt u een exemplaar van<br />
het (sociaal) jaarverslag<br />
<strong>2004</strong>, stuur dan een e-mail<br />
naar info@dhv.nl of bel<br />
(033) 468 20 15.