ENDSKAMER NIEUWS

OALD NI-JS EN NI-J NI-JS
ENDSKAMER NIEUWS
kump oet op tied en plaatse
MEI 2014 NR 18
1

Hanna van de Markt...
In 1940/1941 werd het gemeentehuis
aan de Markt 3 gebouwd op de plek waar
vroeger al eens een gemeentehuis
stond. Ook met trapje en bordesje er
voor. (Hieronder bevond zich de nor.)
Van 1922 tot 1941 was het gemeentehuis
in de Oostenstraat (de latere von Heijdenstraat)
gevestigd. In het nieuwe gemeentehuis
aan de Markt was de opgang
van het bordes voorzien van de vijfpuntige
pentagram (oftewel de Ster, zoals de
meesten het Haaksbergse gemeentewapen
zagen). In 1949 kreeg de beeldhouwster
Corinne Franzen-Heslenfeld uit
Den Haag opdracht de ‘Ster’ te vervangen
door een oorlogsmonument. Zij koos
voor een zittende vrouw 'De moeder van
het verzet' (de moeder die haar armen
uitspreidt om al haar ‘kinderen’ op te
vangen in bange omstandigheden). Zij
had echter buiten de waard (de pastoor)
gerekend. Oorspronkelijk was het bovenlijf
van het beeld ontbloot maar de pastoor
werd gloeiend en eiste, dat ‘moeder’
er fatsoenlijk gekleed bij moest zitten,
anders nam hij maatregelen. En aangezien
een pastoor in 1949 meer macht
had dan het hele gemeentebestuur bij
elkaar (toen nog wel...) ging men al snel
door de bocht. Er werd een tentje rondom
het beeld geplaatst en Corinne toog
weer aan het werk. Zij vertikte het echter
om Hanna van de Markt, zoals het beeld
intussen door de bevolking was genoemd,
in de kleren te steken en daarom
hakte ze een plooi die halvelings de borsten
bedekte. Daar kon uiteindelijk iedereen
mee accoord gaan en zo had
Haaksbergen bij het 5-jarig jubileum van
de bevrijding ook haar monument.
Samen met een metalen plaat in de hal,
waarop de namen waren vermeld van de
Haaksbergse oorlogs-slachtoffers.
En zo heeft Hanna al voor heel wat opschudding
gezorgd terwijl ze toch alleen
maar één ding voor ogen had: al haar
onderdanen veilig in haar schoot.
Henk Oosterholt
Haaksbergen, “De Moeder van het Verzet’
Herdachte groepen: Allen, Militairen in dienst van het Ned. Kon. 1940-1945, Burgerslachtoffers, Vervolgden Nederland,
Verzet Nederland
Ontwerper: Corinne Franzen-Heslenfeld
Onthulling: 26 november 1949
Vorm en materiaal: Het monument 'De moeder van het verzet' in Haaksbergen is een reliëf van witte natuursteen.
In het midden is een vrouwenfiguur afgebeeld.
Tekst: Op het reliëf zijn de jaartallen 1940 en 1945 aangebracht.
Locatie: Het monument is geplaatst tegen de trap van het gemeentehuis te Haaksbergen.
Bronnen:
1 Herinneringsmonumenten in Haaksbergen, uitgegeven in april 2005 door de gemeente Haaksbergen, in
samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen;
2 Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen,
Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
3 http://www.oorlogsmusea.nl/.
2

Dinie Zegers vetelt...
Het bevrijdingsverhaal van Dinie
Zegers-Leussink.
Haaksbergen werd bevrijd op 1 april
1945, door de Canadezen. Mevrouw Berendina
Henrica Zegers-Leussink verbleef
tijdens die laatste
oorlogsdagen met haar
gezin bij haar broer aan
de Spoorstraat. Veertig
jaar later, zij was toen
80 jaar, besloot zij haar
herinneringen op te
schrijven over de laatste
oorlogsmaanden en
over die dag van de
bevrijding. Zij deed dat
om haar ervaringen
vast te leggen voor
haar zes kinderen en
haar tien kleinkinderen.
Zelf vond ze dat haar
notities maar weinig
voorstelden: "Huismoederverhaaltjes",
zo typeerde ze het in een
interview met de Twentsche Courant.
Kleindochter Annemarie tikte het handgeschreven
document uit en zoon Ben
stelde dit ter beschikking aan de redactie.
Nu het 65 jaarna de bevrijding is, leek het
de redactie toepasselijk om het hoofdstuk
af te drukken dat betrekking heeft op de
bevrijding van Haaksbergen, zoals oma
Zegers die dag beleefde aan de Spoorstraat.
Daar bezaten vier broers Leussink
tegenover het toenmalige hotel Eysink
(later bouwde Te Lintelo hier zijn meubelzaak)
enkele winkelpanden (nu Expert,
Boek en Buro en Dierenspeciaalzaak)
waar zij ook woonden. De familie Leussink
stond aan de wieg van wat in volgende
generaties zou uitgroeien tot de
huidige grote supermarkt van Jumbo.
Maar mevrouw Zegers-Leussink genoot
niet alleen bekendheid als lid van die familie,
maar ook door haar huwelijk met
Martinus Zegers, die de gemeente
Haaksbergen liefst 47 jaar diende als
ambtenaar (tot april 1967).
Mevr. B.H. Zegers-Leussink (1905-1994) foto: familie Zegers
Twee maanden voor het einde van de
oorlog, toonde het echtpaar bijzondere
moed. Zegers moest als ambtenaar van
de burgerlijke stand lijsten maken van alle
mannen van 18 tot 45 jaar. Die zouden
dan in Duitsland tewerk worden gesteld.
In plaats van aan die opdracht te voldoen,
dook hij eind februari onder (in Didam),
met medeneming van de bevolkingsgegevens
van de 2000 mannen die
dit betrof.
Toen op 1 maart een NSB'er zijn opwachting
maakte, werd die door Dina onverschrokken
de deur gewezen. Dat was
aan de Werfheegde 3, waar ze na hun
trouwen een huis hadden gebouwd en
een gezin hadden gesticht. Maar Dina
kon daar na haar dappere actie beter niet
blijven en zocht daarom een veilig onderkomen
bij de familie in de Spoorstraat.
3

Daar bracht ze met haar kinderen de
laatste weken door tot de dag van de bevrijding.
Berendina Henrica Zegers-
Leussink overleed op 26 december 1994.
Ze was toen 89 jaar oud. Hieronder haar
aantekeningen over die dag van de bevrijding,
1 april eerste paasdag.
"Enkele mensen gingen nog naar de
kerk. Ze kwamen gauw terug. Het was
erg gevaarlijk in het dorp. Ik stond een
ogenblik in de winkel, er ging een gepantserde
auto voorbij (ik denk de laatste)
met Duitse officieren, geweer in de
aanslag, ze schoten wat in het wilde
weg. Tien voor elf trokken de bevrijders
binnen. Ze kwamen van Gelderland. De
pastoor kwam uit de kerk, zwaaiend met
zijn witte zakdoek! Ik was in de Spoorstraat,
met z'n allen buiten. En kijk, daar
komen ze!!! Bij slager Brummelhuis ging
de eerste vlag uit. Toen achter elkaar de
hele straat vol vlaggen en mensen en
soldaten, Canadezen. Aan elke kant van
de straat een militair met een geweer
naast zich.
Bij Hotel Eysink stonden de glazen bier
klaar voor de militairen en ook voor de
mensen. Kinderen kregen snoep en chocolade.
Velen kenden geen snoep, ook
muziekinstrumenten als trom en trompet
waren voor de 5- en 6-jarigen vreemd.
Sedert de inval in mei 1940 mocht de
harmonie niet meer spelen. Niet te geloven.
Ongeveer half tien zaten we wegens
bomalarm met 24 mensen nog in de kelder,
een uur later vrij! Tante Marie had
een paastafel verzorgd en nadat we die
verorberd hadden, gingen we kijken op
de Markt: tanks vol met meisjes en jongens,
sigaretten rokende vrije mensen.
Maar er was ook verdriet, door het bombardement.
De landverraders werden
meteen opgehaald en naar het gemeentehuis
gebracht; een dag later naar Enschede
of elders. Die eerste vrije dagen
zijn er nog wel doden gevallen. Ik wilde
graag weer in ons eigen huis aan de
Werfheegde, maar dat mocht niet van de
commandant van de ondergrondse verzetsbeweging,
de heer Barmen 't Loo,
tevens de vervangende burgemeester.
Onze eigen burgemeester was gedood.
Er stond een wacht bij ons huis, er mocht
niemand binnen. Het was bekend dat er
een NSB'er ingetrokken was, en dat heel
veel goederen uitgeladen waren. Zondagmorgen
heeft de ondergrondse
(mannen in blauwe overalls) de inwoners
gesommeerd de deur open te maken.
Toen dat niet gebeurde, schoten ze op
het kelderraam. Toevallig stond daar de
vrouw op de trap. Zij werd geraakt door
een kogel, was onmiddellijk dood en is
toen weggebracht. De man was 's morgens
al weggegaan, is nooit gepakt. Er
was ook een dienstmeisje bij. Die kwam
een paar dagen later met haar vader
haar kleren ophalen. Maandag, tweede
paasdag, mocht ik naar binnen, vader
was nog steeds niet thuis. Wat daar allemaal
stond, onvoorstelbaar: nieuwe,
nog ingepakte meubels, coupons voor
herenpakken, suiker, koffie, soep, vlees
in weckflessen, worsten in flessen, twee
radio's, gordijnstoffen, lucifers, kolen, liters
benzine, twee revolvers, een damesrevolver,
een Hollandse vlag, een hakenkruisvlag,
een tas van katoen met daarin
een dik pak (van wel 10 centimeter) Hollands
geld en Duitse Marken. We mochten
verscheidene dingen houden, waaronder
de vlaggen. De jongens gingen
met de hakenkruisvlag naar het station.
Daar waren Engelsen gelegerd, aan wie
ze de vlag inleverden, in ruil voor sigaretten
voor vader. Dinsdag 3 april waren we
aan het schoonmaken en inpakken, toen
vader weer kwam. In Didam waren ze
pas op tweede paasdag bevrijd. Het geld
is naar het gemeentehuis gebracht!"
(uit: Aold Hoksebarge)
4

Feest met foezel en n varkn...
Na de mislukte luchtlandingsoperatie in
september 1944 kwam er pas in februari
weer schot in de pogingen om Oost en
Noord-Nederland te bevrijden. Dat gebeurde
door Canadese legereenheden,
met uitzondering van de flank ten oosten
van de lijn Terborg, Zelhem, Ruurlo, Borculo
en Neede. Hier opereerden een
Pantserdivisie en de 3e Infanterie Divisie
van het 30e Britse Legercorps onder leiding
van luitenant- generaal Brian Gwynne
Horrocks. Op Goede Vrijdag, 30
maart, raasden deze Engelse troepen
door de Achterhoek en al op de avond
van 31 maart had ook de Haaksbergse
afdeling van de Binnenlandse Strijdkrachten
zich klaargemaakt om haar aandeel
in de bevrijding op zich te nemen. Toch
wachtten de Engelsen nog tot de volgende
dag. De weerstand van de spaarzame
Duitse troepen was van geringe omvang
en slechts enkele fanatici hadden de
moed zich tegen het aanstormende Britse
geweld te keren. Zo hadden zich in
café Bouwman (het tegenwoordige Hotel
Scholtenhagen) nog enkele soldaten verschanst,
die van daaruit de Eibergseweg
onder vuur namen. Het gevolg was, dat
het tankgeschut van de Engelsen een
kort vuur opende, waardoor het daar gelegen
woonhuis van de familie J. ter
Braak, een centrum van illegale activiteiten,
geheel in vlammen opging. Aan
weerszijden van de tanks liepen Engelse
infanteristen op. Zij schoten met hun mitrailleurs
op elke verdachte beweging.
Om 11.12 uur arriveerden de eerste
tanks op de Markt. Van alle kanten
stroomde een ontzaglijke mensenmenigte
het marktplein op. De nu legaal geworden
ondergrondse strijders waren het
middelpunt van grote drommen mensen
en overal verscheen het oranje en roodwit-blauw.
Bijzonder tragisch was dat vlak
daarvoor nog twee Haaksbergenaren waren
omgekomen: onderwijzer Th. Bolmer
stond voor het raam van zijn bovenwoning
naast het gemeentehuis naar de aftocht
van de Duitsers te kijken, toen hij
werd getroffen door een geweerkogel. En
commandant van de B.S. Jan Lottering
werd dodelijk in de rug geschoten bij de
arrestatie van enkele Duitse soldaten. De
uitgelaten Haaksbergse bevolking vierde
op die dag (het was eerste paasdag)
groot feest. De hulpmiddelen hiervoor
waren in ruime mate aanwezig, want op
diverse plekken waren door de Duitsers
grote hoeveelheden Duitse jenever en
levensmiddelen opgeslagen. Een dag later
zou het plunderen daarvan worden
verboden.
Een curieus voorproefje op de bevrijdingsfeestelijkheden
was de avond voor
de feitelijke bevrijdingsdag genomen in
de woning van de familie Mol aan de
Morgensterweg. Daar had tijdelijk een
drietal noabers onderdak gevonden voor
wie het te gevaarlijk was geworden om bij
de aftocht van de Duitsers te verblijven in
hun huizen aan de weg naar Enschede.
Het eigenlijk te kleine huis van de familie
Mol huisvestte hierdoor tijdelijk zeventien
personen. Een van die noabers, G. te
Riet, had vlak voor zijn vertrek een varken
geslacht. Dat was verboden en daarom
had hij het vlees verborgen op zijn
zolder. Ze besloten dat de avond voor de
bevrijding op te halen. Toen hij met Mol in
zijn huis kwam, trof hij daar Duitse militairen
aan die weckflessen met fruit hadden
aangebroken en zich dat goed lieten
smaken. Te Riet was niet bang uitgevallen
en brulde: "Wie is hier de baas in dit
huis. Ik ben hier de meester!" Waarop de
Duitsers afdropen. Het geslachte varken
hadden zij niet ontdekt. In twee keer
brachten Te Riet en Mol het vlees naar
5

Mol's woning. Het eerste transport verliep
zonder problemen, maar bij de tweede
gang werden zij ter hoogte van het Grintenbosch
aangehouden door een aangeschoten
Duitse officier. Of ze even wilden
meehelpen een auto weer op de weg te
krijgen... Dat wilden de beide heren wel,
want dat was de enige kans om nog met
de buit thuis te kunnen komen. Tot hun
verwondering kregen ze als dank enkele
flessen schnaps, sigaretten en chocola.
Het behoeft geen verdere toelichting dat
het op die avond van de 31e maart aan
de Morgensterweg heel gezellig werd!
Die feestelijkheid in huize Mol staat in
schril contrast met de belevenissen van
de toen 9-jarige Albert Leussink. Hij
schrijft: "De hele paaszaterdagmiddag
was de lucht, als gold het een ver verwijderd
maar hardnekkig onweer, vervuld
van het onheilspellende gerommel van
wat later een bombardement op Emmerich
bleek te zijn geweest. Vanaf een uur
of negen op paasmorgen waren er
angstwekkende, felle explosies van tankgeschut.
Het dorp hield de adem in. Niettemin
togen sommigen nog plichtsgetrouw
ter (RK) kerke. Achteraf gezien was
dat levensgevaarlijk: niet alleen wegens
dat tankgeschut, maar ook omdat de allerlaatste
vluchtende Duitsers die ochtend
in het dorpscentrum nog kans zagen
om twee inwoners dood te schieten. Vrijwel
niemand in de Pancratiuskerk heeft
het daar lang uitgehouden. Nog glashelder
herinner ik mij dat mijn vader ons kort
na het 1e Evangelie uit de kerk heeft gehaald,
waarna we gebukt langs de gevels
hollend door een doodstille Spoorstraat
de veilige kelder thuis bereikten. Dat het
ter hoogte van de (voormalige) Coöperatiewinkel
een zooi was van geknakte
vaatjes rode jam, kubussen kunst- honing
en Duitse jenever in de straatgoot, drong
nauwelijks tot je door. Daar was onmiskenbaar
door Duitsers de loods van de
Coöperatie geplunderd. Na ongeveer ‘n
uur werd het onwezenlijk stil. Men waagde
zich aarzelend naar buiten, voor het
huis. En ja hoor: daar verschenen vanaf
ongeveer 11 uur in de bocht bij slagerij
Brummelhuis en drogist Konings de gewapende
infanteristen. De Tommies! Niet
te geloven!
Binnen een paar dagen was er de ongekende
weelde van chocolade, biscuits en
rolletjes vruchtensnoepjes uit legervoorraden
van de bevrijders. Nog vele weken
bleven bewakingstroepen in het dorp gestationeerd.
Je vader stuurde je met eieren
op hun kampementen af. Ruilhandel!
Twee eieren voor tien sigaretten; gaandeweg
liep dat tarief op tot vier voor tien.
Elke avond dromden tegen zeven uur
honderden mensen samen op de Markt.
Winkelier Frans Kleijsen had een grote
luidspreker op het GTW-wachthuisje gezet,
waarmee de nieuwsberichten van
Radio Oranje uit Londen konden worden
gevolgd. Op 5 mei was het weer groot
feest, en ook in augustus toen de Japanners
capituleerden. Ik was een schooljongen,
er leek geen eind te komen aan
het feestgedruis. Over de ontberingen, de
angsten en het leed hoorde je toen even
niemand. Dat kwam pas later."
(uit: Aold Hoksebarge. Bronnen voor bovenstaandstaand
artikel zijn het in 1975 door de Twentsche
Courant uitgegeven boekje 'Het uur der bevrijding'
van H.G.M. Schuiten en Jacques Penris, en een reactie
van Albert Leussink uit Utrecht, die destijds in de
Spoorstraat woonde. Bewerkt door Frans de Lugt.)
Molenstraat
6

Hennie Reimerink...
Burger-oorlogsgetroffenen tellen na 60
jaar nog niet mee. (In 2005 opgetekend
uit de mond van mevr.
Hennie Reimelink)
De gedachten gaan
terug naar 24 maart
1945, zeven dagen
voordat Haaksbergen
door geallieerde troepen
zou worden verlost
van de Duitse
overheersing. Naar die
mooie, zonovergoten
zaterdagmorgen waarop
achttien bommenwerpers
van de geallieerde
troepen hun last van 318 fragmentatiebommen
boven Haaksbergen laten
vallen. Zij veroorzaken dramatische taferelen:
tientallen doden, zowel ouderen als
kinderen, in de omgeving van de Klaashuisstraat,
Buurserstraat, Bevertstraat en
Veldkampstraat. Een veelvoud aan gewonden
en enkele honderden overlevenden,
die in enkele seconden trauma's oplopen,
die ze hun hele leven niet meer
kwijt raken. Chaos en ontzetting zijn
groot. Na anderhalf uur valt het gesprek
stil, tranen krijgen de overhand.
Mevr. Hennie Reimelink
Het exacte aantal doden ten gevolge van
dat bombardement is niet te geven. Natuurlijk,
de officiële cijfers melden 56 1 doden,
maar de later aan hun opgelopen
verwondingen overleden mensen zijn niet
meegeteld. Ook niet meegeteld zijn de
slachtoffers uit andere gemeenten. Het
was immers een mooie dag, die uitnodigde
tot een bezoek aan de natuur rond de
gemeente. Ook zijn dodelijke slachtoffers
van families, die destijds de NSB aanhingen,
niet officieel 2 vermeld. Misschien
moet het dodental ten gevolge van die
ramp wel op 75 worden gezet. Het aantal
overlevenden, dat niet lichamelijk gewond
is geraakt maar door de traumatische
ervaringen wel tot de slachtofferkring
behoort, is bij benadering niet te
schatten. Het kunnen er, alleen
in Haaksbergen, wel
eens enkele duizenden zijn
geweest. Vast staat dat de
gebeurtenis een geweldige
impact heeft gehad op het
nauwelijks tienduizend inwoners
tellende dorp.
De, in 2005, tachtig lentes tellende
Hennie Reimelink, dan
al jaren woonachtig in het
Drentse Sleen, verkeerde
midden in dat drama. Als ze
vertelt, voor de zoveelste
keer wellicht, hoe ze als twintigjarige
met haar zwaargewonde,
hevig bloedende broer op haar rug
van hun ouderlijke huis aan de Buurserstraat
(ongeveer vanaf de plek waar het
appartementencomplex Het Bevert staat)
naar het ziekenhuis aan De Braak is gelopen,
krijgen de emoties korte tijd de
overhand. Beelden van dodelijke slachtoffers
op het land en de in puinhopen
veranderde boerderijen en woningen komen
weer bovendrijven.
Van enkele dodelijke slachtoffers is zelfs
helemaal niets teruggevonden. Beelden
ook van op de kale vloer liggende gewonden
in het ziekenhuis en hotel Weduwe
Eijsink aan de Spoorstraat waar
haar tante Hanna en oom Gerrit, het
echtpaar Tankink, waren opgenomen.
Feilloos weet ze de namen van talrijke
slachtoffers uit de directe omgeving te
noemen. Hennie Reimelink betwijfelt of
het bombardement een jammerlijke vergissing
van de geallieerden is geweest,
zoals soms wordt beweerd. Of dat mist
de reden is geweest de bommen maar
ergens anders dan op de oorspronkelijke
(Duitse) doelen te laten vallen. "Het was
immers een mooie lentedag. Opa zaaide
spinazie. Ook Goor en Nijverdal zijn die
dag gebombardeerd. Trouwens, overal in
7

het grensgebied van Nederland en
Duitsland hebben de geallieerden luchtaanvallen
uitgevoerd voordat de grondtroepen
kwamen. In Limburg, in Gelderland,
in Twente en steeds verder naar het
noorden.
Hier in de buurt zijn ook Dinxperlo, Aalten,
Bocholt en Vreden getroffen door
bombardementen. Het gebeurde dus
systematisch en niet per ongeluk".
Als de tranen zijn opgedroogd is de
voormalige Haaksbergse meteen weer
bij de les en geeft ze af op de overheid,
Bombardements slachtoffers op het Kerkhof aan de Enschedesestraat
die zich nooit iets van het lot van de burgeroorlogsgetroffenen
heeft aangetrokken.
Met name van nabestaanden van
de slachtoffers. Totdat de Wet Burgerslachtoffers
1940-1945 (Wubo) in 1983
werd aangenomen, werd de hulp aan
oorlogsslachtoffers door elke gemeente
zelf geregeld. Met als gevolg een heleboel
verschillende regelingen, die vrijwel
allemaal één uitgangspunt hadden: hulp
werd in principe niet gegeven zolang een
slachtoffer nog eigen bezittingen van
enige financiële waarde had. Menig
slachtoffer heeft daardoor alles wat hij
bezat moeten verkopen. Hennie Reimelink
begon meteen na de oorlog te vechten
voor hulp aan de burgerslachtoffers
en hun nabestaanden. Mensen helpen
was haar van jongs af aan met de paplepel
ingegoten. Ze werd daarin bijgestaan
door haar broer, bij wie als gevolg van
het bombardement een arm moest worden
afgezet. Maar enig resultaat boekten
broer en zus niet.
Ook nu nog bijt ze fel van zich af: "We
kwamen immers op voor arme lui, arbeiders,
boeren en kleine zelfstandigen, ergens
ver weg van Den Haag. Wetenschappelijk
onderzoek leerde ons dat
negentig tot vijfennegentig procent van
de slachtoffers tot deze groepen behoorde.
Als die burgerslachtoffers werden erkend,
zou dat de overheid
veel, heel veel geld gaan
kosten. Want het waren er
vele duizenden, van jong
tot oud, en woonachtig in
alle delen van het land.
Nee, dat kon niet. Het rijk
had toen alleen oog voor
slachtoffers die in het verzet
hadden gezeten".
De invoering van de Bijstandswet
in 1965 bood
echter nieuwe mogelijkheden.
Als hoofd van de gemeentelijke
sociale dienst
in Sleen kende Hennie
Reimelink alle ins en outs
van die wet. "Er kwamen toen
verschillende Rijksgroepsregelingen, onder
andere voor oorlogsslachtoffers. In
1972 kwam er een speciale wet voor de
vervolgden W.U.V. (Wet Uitkeringen Vervolgingsslachtoffers
1940-1945), omdat
de Rijksgroepsregeling niet werkte.
Daardoor werden bijvoorbeeld de Joodse
slachtoffers erkend en konden zij op hulp
rekenen. Maar de gewone burgers bleven
in de kou staan, zij bleven onder de
Rijksgroepsregeling vallen. Dat werkte in
de praktijk van geen kant. Het was zo onrechtvaardig,
't was je reinste discriminatie.
Dat blijf ik de overheid verwijten",
zegt ze strijdvaardig.
Brieven naar Den Haag bleven in die tijd
onbeantwoord. Ook pogingen in gesprek
8

te komen met ambtenaren en leden van
de regering strandden. Onder meer met
de bewering dat Hennie en haar broer
geen groep van enige omvang vertegenwoordigden.
Broer Derk plaatste
daarop een advertentie in een landelijke
krant op zoek naar medeslachtoffers. De
respons was overweldigend. Met Ton
Simons uit Roermond, die als onderduiker
op een landmijn trapte en daardoor
een been verloor, werd de Werkgroep
Burger-oorlogsgetroffenen opgericht. Er
24 RK-slachtoffers liggen begraven op het Kerkhof aan de Enschedesestraat
werden meer advertenties geplaatst om
nog meer mede-slachtoffers te vinden. Er
werden opnieuw brieven naar Den Haag
gestuurd en gesprekken aangevraagd.
Maar Den Haag speelde stommetje.
Ambtenaren en politici wilden niets van
de werkgroep en haar streven weten.
Hennie Reimelink: "Eén keer hebben we
wel een brief gehad. Daarin stond letterlijk
dat onze werkgroep kwalitatief en
kwantitatief niet van dien aard was dat ze
ons konden ontvangen. Wat een arrogantie
van die Haagse ambtenaren en
politici. Maar we gingen door met onze
strijd. We bezochten Kamerleden en
mensen van het kabinet. We waren regelmatig
in de Tweede Kamer en klamp-
ten mensen aan om ons verhaal te doen.
We waren ook vaak gast bij de vaste
Kamercommissie voor Welzijn, waarvan
mevrouw Cornelissen uit Boxtel, een
oud-maatschappelijk werkster, voorzitter
was".
Eerst in het begin van de jaren tachtig
veranderde er iets. Ineens werd bekend
dat een Wet uitkeringen burgeroorlogsslachtoffers
1940-1945 (Wubo) was
voorbereid. Het onderwerp kwam toen
ook voor het eerst op
de agenda van de
Tweede Kamer.
"Maar het kwam er
niet van", zegt Hennie
Reimelink. "Het
kabinet Van Agt werkte
op dat moment
met het begrip Bestek
'81. Bezuinigen
en nog eens bezuinigen.
Er kwam een
commissie, die de
regering moest adviseren
op welke uitgaven
nog bespaard
kon worden. De Wubo
hoefde van die
commissie niet te
worden ingevoerd.
De bestaande regeling
kon wel worden gehandhaafd. Het
probleem zou zich immers met de jaren
vanzelf oplossen".
Op dat moment besloot de werkgroep
een landelijke actiedag te organiseren.
Maar omdat de hele natie naar het Binnenhof
trok om tegen de bezuinigingen
te protesteren en er maatregelen werden
voorbereid om het regeringscentrum voor
actiegroepen te sluiten, zocht de werkgroep
naar wat anders. Het werd een
contactdag in De Flint in Amersfoort, die
in april 1983 werd gehouden. "Die dag
kostte ons 3500 gulden", zegt Hennie
Reimelink zacht. "Dat was toen een heel
kapitaal en zoveel geld hadden we niet.
9

Maar mede dankzij een bijdrage van
Gerrit-Jan Heijn, die ons de laatste 500
gulden schonk, konden we de dag toch
houden. Heijn wist precies wat zich bij
ons afspeelde, want zijn vrouw had in het
Jappenkamp gezeten". En dan weer fel:
"Voordat we die dag hadden, zijn we opnieuw
heel erg tegengewerkt door de
ambtenaren uit Den Haag. Toenmalig
staatssecretaris Van der Reijden presteerde
het zelfs om tot vier keer toe een
afspraak voor een gesprek vlak voor tijd
af te zeggen. Uiteindelijk heb- ben we
wel een keer met elkaar gesproken,
maar dat was toen niet prettig meer. En
van enig begrip van zijn kant voor de
burgerslachtoffers was al helemaal geen
sprake. Overigens hebben veel ministers
De door het bombardement totaal vernielde woning van de familie Noordink. Deze
woning stond op de de plek waar nu de Julianastraat en Bevertstraat elkaar kruisen.
(Foto: Uit "Het uur der bevrijding is thans ook voor u aangebroken")
absoluut geen benul van wat de slachtoffers
hebben doorgemaakt en hoe ze nu
nog daaronder gebukt gaan".
De contactdag werd een groot succes.
Met honderden kwamen slachtoffers naar
De Flint. Uit alle hoeken van het land
kwamen ze, soms met hun hele familie.
Politieke partijen waren er ook, evenals
verschillende ambtenaren. En niet te
vergeten: de media. Eindelijk kwam er
oog voor de nood van de burgerslacht-
offers. Aan het eind van de dag werd
Hennie Reimelink door verschillende
mensen gefeliciteerd. Een Kamerlid gaf
haar te verstaan dat zij het nu voor elkaar
had gekregen dat de politiek aandacht
zou schenken aan de burgerslachtoffers
van de oorlog.
Zij werd vanaf dat moment betiteld als
"Moeder van de Burgerslachtoffers".
Glimlachend: "Ik vond daar eerst niks
aan, maar ben het later gaan zien als
een eretitel". Op dat ogenblik had ze ook
nog heel andere dingen aan haar hoofd.
"Het was een dag vol emoties. En, als ik
heel eerlijk ben, een verschrikkelijke dag.
Ik vond het vreselijk. Maar het was ook
een dag vol hoop. Hoop van mensen op
eindelijk eens de erkenning
dat ook zij
slachtoffer waren.
Veertig jaar lang waren
ze niet serieus
genomen, hadden
de overheid en de
kerken hen links laten
liggen. Ja, ook
de kerken. De geestelijkheid
kon veertig
jaar niets anders
bedenken dan 'je
moet het lot aanvaarden
en bidden
om kracht'. Daar
hadden de slachtoffers
wat aan".
Een jaar na de contactdag
was de Wubo een feit. "Maar het
viel erg tegen. Omdat het land weer eens
in een economische crisis verkeerde,
was de wet niet veel meer dan een opgetuigde
bijstandsuitkering. Daar was op
dat moment niets meer aan te veranderen.
De burgerslachtoffers bleven daardoor
nog de minstbedeelden van alle
oorlogsgetroffenen". Ook nu, zestig jaar
na de bevrijding, is de situatie van de
burgerslachtoffers nog maar zo-zo. Een
10

in januari dit jaar afgesloten onderzoek in
Nijmegen heeft aangetoond dat er ook in
de derde generatie van na de oorlog nog
tientallen, zo niet honderden, mensen
met trauma's rondlopen. "Vooral de psychische
nood is heel erg hoog.
Een van de slachtoffers: Jo Abbink. Zij lag ziek
te bed. Volgens instructies bij bomalarm dook
ze onder tafel. Daar verongelukte ze. Met het
bed was niets gebeurd!
Dat is nog dagelijks te merken, ook bij
die generatie", weet de oud-Haaksbergse.
Volgens haar heeft wetenschappelijk onderzoek
aangetoond dat voor elk overleden
of (zwaar) gewond geraakt burgerslachtoffer
vier 'bijkomende' slachtoffers
zijn te noteren, die op de een of andere
wijze geestelijk zijn getroffen.
Hun nazaten komen daar ook weer mee
in aanraking. De roep om hulp wordt echter
nog steeds niet of maar nauwelijks
gehoord. Het overleg met 'Den Haag'
gaat nog altijd door. Hennie Reimelink
erkent dat de wet in de afgelopen vijftien
jaar wel op onderdelen in gunstige
zin is gewijzigd. In maart is de Wubo
weer in de Tweede Kamer onderwerp
van gesprek geweest. Wat daar is uitgekomen
is op het moment van schrijven
van dit artikel niet bekend. Maar veel
hoop dat de positie van de burger-oorlogsgetroffenen
nu eens duidelijk wordt
verbeterd heeft ze echter niet. De 'Moeder
van de Burgerslachtoffers' dacht in
2002 afstand te kunnen nemen van 'haar'
stichting - "De strijd is in Haaksbergen
begonnen en heeft uiteindelijk geleid tot
een eigen wet en basis- stichting. En
daar ben ik best een beetje trots op" -
maar heeft zich daarin schromelijk vergist.
"Ik dacht dat ik het op dat moment
wel gehad had met de oorlog. Maar dat
is niet zo. De oorlog is wel afgelopen,
maar nog niet voorbij. Ik word er nog
heel vaak mee geconfronteerd.
Want er zijn
nog vele honderden, zo
niet duizenden slachtoffers.
Nee, ik denk dat ik
tot aan m'n dood hiermee
te maken houd".
Willy Rikkers en Hendrik
Scholten
1 Zie: Het uur der bevrijding is
thans ook voor aangebroken
(Haaksbergen 1940-1945)
Burgemeester von Heyden zat buiten te genietenvan het mooie weer, toen hij
door een bomscherf werd getroffen. Op de foto de restanten van het tuinhuisje.
2 Zie: Met een bombardement
op Haaksbergen kwam de
bevrijding in zicht.
11

Kabelwacht...
In de oorlog legden de Duitsers een telefoonkabel
van de Duitse grens via de Oldenkotsedijk,
Morsinkhofweg, Molenweg,
Eibergsestraat en door de Zienesch naar
de Goorsestraat tot voorbij St. Isidorushoeve,
de grens met Ambt Delden. Op
een goede dag bleek de kabel doorgeknipt
te zijn. Dat was voor de Duitsers
een daad van SABOTAGE!!! Direct daarna
werd de Haaksbergse bevolking onaangenaam
verrast door een proclamatie
van de Ortskommandant. De Kabelwacht
werd ingevoerd! Alle mannen van 18 tot
55 jaar werden voor de bewaking aangewezen,
als straf en boetedoening. Het
traject beliep ongeveer 15 km en elke
bewaker moest 200 meter voor zijn rekening
nemen. Het betrof dus heel wat
slachtoffers. Een kabelwacht duurde 4
uur, dag en nacht, zodat er per etmaal 6
ploegen nodig waren. 4 uur stilstaan en
drentelen bij een stukje van 200 meter,
terwijl het weer er ook niet beter op werd.
Het was al herfst. De Proclamatie luidde
als volgt:
Hoofd van Politie HAAKSBERGEN.
In verband met het doorsnijden van een telefoonleiding
der Duitsche Weermacht:
Wordt U in opdracht van de Sicherheitspolizei
bevolen om een nader aan te wijzen gedeelte
te bewaken van de kabel langs de… op…...van
.... uur tot ….uur.
Weigering dezer opdracht zal voor U ingrijpende
gevolgen hebben .Gedurende de bewaking
is U er voor aansprakelijk dat ten aanzien
van deze leiding van het gedeelte dat door U
bewaakt wordt niets bijzonders gebeurd.
Het is verboden :
1. Zich in groepen van of naar de posten te
begeven , tenzij door de politie tijd en plaats
van samenkomst is bepaald en de tocht onder
politiegeleide plaats vind.
2. Zich van zijn post te verwijderen.
3. Op eenige wijze demonstratie te houden
door het voeren van opschriften of andersinds.
4. Gedurende de uren van 22 tot 6 uur wordt
een afstand van 150 Meter met 2 personen
gesurveilleerd.
5. Indien U tusschen 24 en 4 uur op straat
wordt aangetroffen dit Bewijs te tonen.
Dit bewijs geldt alleen indien U aanwezigheid
op straat met het waken verband houdt.
De Burgemeester der Gemeente Haaksbergen,
Von Heijden.
De mensen vonden het maar grote flauwekul,
pesterij om zo te laten voelen wie
er de baas was. Men was des duivels om
zo om de 4 à 5 dagen voor schut te
staan langs de weg, zonder enig doel.
Men kreeg geen instructies en er werd
ook niet verteld waarop gelet diende te
worden. Wel werd er gedreigd, dat als er
tijdens de wacht weer iets zou gebeuren,
er gijzelaars aangewezen zouden worden
met nog veel kwalijker gevolgen.
De organisatie en het toezicht op dit
fraais werd opgedragen aan de gemeente
en de rijkspolitie, aangevuld door de
z.g. landwacht, een soort hulppolitie, gerecruteerd
uit de ergste plaatselijke
N.S.B.ers. De vernedering duurde drie
maanden. De week voor Kerstmis 1941
kwam het verlossende bericht, dat de
kwelling afgelopen was. Er deden zich
geen nieuwe gevallen van sabotage voor
en eigenlijk was er helemaal geen sabotage
gepleegd! Wat was er gebeurd
In het zgn. Zwarte Land, de huidige Zieneschstraat,
woonde in een van de huizen
van Licht en Lucht Henny Leppink,
geboren 8-11-1934, op het moment van
de sabotage nog net geen 8 jaar oud.
Tegenover het huis liep een sloot, waar
de Duitsers die telefoonkabel door hadden
gelegd, maar dat wist Henny niet. Hij
was er aan het spelen en sloeg met een
12

schop in de sloot. Zonder het te weten
sneed hij de kabel middendoor. Binnen
de kortste keren waren de Duitsers ter
plekke en hadden de breuk al gauw gevonden.
De beide einden werden aan
een weidepaal geknoopt. Daarna werd
de buurt afgestroopt om de dader op te
sporen, maar er werd niemand gevonden.
Henny hield de kaken natuurlijk stijf
op elkaar! De Duitsers hielden het vanzelfsprekend
op sabotage.
B.J. Waanders, mede uit de memoires van
ArnoldJ.Leppink (1893- 1986)
De originele proclamatie van de Politie te Enschede
13

Razzia...
Wederwaardigheden uit Duitsland meegemaakt
door G. J. Hofste op Bruinink.
Als de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog
mannen nodig hadden om
werkzaamheden te verrichten, hielden ze
een razzia. Het ging meestal om mannen
tussen 17 en 55 jaar. Soms moest men
zich melden, maar het kon ook gebeuren,
dat mannen die 's morgens vroeg te
voet of op de fiets op weg waren naar
hun werk lukraak van de weg geplukt
werden en verzameld ergens in het dorp.
Ook Haaksbergen ontsprong de dans
niet. Jan Hofste op Bruinink maakte het
mee en schreef het op. Hier volgt zijn relaas.
Op 27 oktober 1944 was het 's morgens
vroeg al een hele drukte in Haaksbergen.
Het dorp was afgezet, zodat niemand er
in of uit kon.
De Duitsers hielden een razzia en waren
al met huiszoekingen begonnen. Men
ging met luidsprekers door de straten om
te bevelen, dat alle mannen van 17 tot
G.J. Hofste op Bruinink (1927 - 1999)
55 jaar zich voor 11 uur moesten melden.
Degene, die zich niet meldde en bij
huiszoeking gevonden werd, zou doodgeschoten
worden. Tegen half elf naderden
ze ons huis voor de huiszoeking en
toen zijn we zoetjesaan opgestapt. We
gingen ons vol goede moed melden met
een geldig Ausweis en een zak vol andere
papieren. Op de plaats van bestemming
aangekomen, werden we in een
weide gedreven aan de Buurserstraat
tegenover de villa van Dokhorn. (Buurserstraat
183, red.) Na een paar uur
werden we in een rij gezet. Er waren ongeveer
1000 mannen. We waren allemaal
in spanning; werd het blijven of
gaan Je vertrouwde maar op je Ausweis.
Toen de ABTB aan de beurt was, werden
allen naar de weide gestuurd, waar de
meesten al naar toe gestuurd waren. Ik
hoopte ook bij het personeel van de
ABTB te komen, omdat vader daar ook
bij was. Toen ik aan de beurt was stuurde
die Duitser mij door, maar J.D. kwam
mij achterop en vroeg naar de papieren.
Ik deed hem een handvol, maar hij zei:
"Nee" en scheurde de papieren kapot.
"Je moet die kant op." We hebben daar
gestaan tot ongeveer bijna half vier met
mitrailleurs om ons heen.
Op weg
Toen zijn we met zo'n 285 man vertrokken,
maar waar we naar toe gingen wisten
we niet. We werden allemaal nagedragen
met dekens en koffers, met brood
en kledingstuk- ken.
Hartroerend afscheid. We liepen tussen
twee grote rijen huilende mensen die keken
of er ook iemand van het huisgezin
of de familie bij was. Velen wierpen ons
pakjes met boterhammen toe, belegd
met dik spek of worst. Moeder zorgde er
voor dat ik een koffer met spullen mee
kon nemen. Die was loodzwaar. We ver-
14

trokken richting station en dachten mooi
met de trein. Maar nee, we gingen te
voet op weg naar Enschede. Toen begon
het al donker te worden en de bewaking
werd versterkt. Toch zagen sommigen
kans te ontsnappen. Ik wilde ook wel en
toen we wat struiken langs de weg passeerden,
dook ik daar achter. Maar helaas.
Ik kwam bovenop twee Duitsers terecht,
die daar lagen op te letten. Terug
in de rij met twee man bewaking naast
mij.
Om goed tien uur kwamen we aan bij
een school in Gronau. We werden in
groepen van 38 man naar een kamer
gebracht. Doodmoe, blaren onder de
voeten, twee dagen geen nat of droog,
maar mijn zware koffer had ik nog!
Op ‘kamers’
Zaterdagmorgen kregen we papieren
strozakken die we maar halfvol met stro
kregen, per drie man twee zakken. Knipper,
leraar aan de openbare ulo, werd
bevorderd tot Stubeführer. Hij was zo
druk met commanderen en de Duitse
overheid, dat hij vergat om zijn zak te
vullen. Gevolg: vier nachten met de rug
tegen de deur. We hadden twee strozakken
voor drie man. Daar moesten we alles
op doen: slapen, brood smeren, een
brief schrijven, je bagage er op pakken
enz. Binnen de kortste keer was het een
bende! Schildwacht voor de deur. Je
mocht alleen naar de ‘vitrine’ om je behoefte
te doen. Die latrine bestond uit
een paar palen langs een sloot. Achter
de sloot liep een weg en een spoorlijn.
We zeiden tegen elkaar; "Je moet maar
voor je kijken, want van achteren kennen
ze je toch niet." Knipper ging er de eerste
keer verkeerd op zitten... Op het laatst
was die sloot helemaal vol en dan spetterde
het zo lekker. We kregen die zaterdag
niets te eten.
Aan het werk
Zondag om vijf uur op, half zes aantreden
en om zes uur naar de trein. Vertrek
H.A.M. Knipper
om zeven uur via Epe naar Lasterfeld en
van daar anderhalf tot twee uur lopen
naar Graes.
Dunne stammetjes kappen. De opdracht
was uitdunnen, maar aan het eind van de
dag stond er natuurlijk niets meer overeind.
Daarna takkenbossen maken. De
twee mannen die het bos ingestuurd
werden om twijgen te knippen, zijn nooit
meer teruggekomen. Om drie uur op de
zelfde wijze weer terug. De trein had
Duits glas, geen glas dus. Koud, regen,
dik verkouden. Ik en negen andere mannen
‘vergaten’ de volgende dag onze
schop. We moesten nieuwe halen in
Wessum. We kregen de soldaat zo ver,
dat we Wessum in mochten. Eerst een
paar glaasjes donker bier gedronken en
daarna een kopje koffie. Alle winkels afgestroopt
voor brood en lucifers en onze
boterhammen opgegeten. We kwamen
langs een melkfabriek. Toen moest ik er
weer aan geloven, want ik kon mij aardig
goed redden met Duits praten. We kletsten
net zo lang zielig tegen die directeur,
dat hij ons meenam naar zijn huis;
volop boterhammen en melk! De volgende
dag vergaten 50 man hun schop. Die
moesten op het werk de klei met de handen
uit de sloot halen.
15

Naar de dokter
Na veertien dagen was ik niet lekker
meer en ben op de kamer gebleven, samen
met B. Eijsink. Naar de dokter. Een
klein mannetje; z'n hoofd was nog dikker
dan zijn achterwerk en hij liep mank. We
noemden hem altijd de ‘paardendokter’.
Nog 200 anderen probeerden afgekeurd
te worden.
Wij hadden voor die tijd een sigaret met
suiker gerookt en waren er slecht aan
toe. Maar afgekeurd, ho maar. We kregen
binnendienst. Kamers schoonmaken,
soepbakjes reinigen met koud water
(er zat toch geen vet in). Onze soep was
water met een zwemmend koolblaadje.
Als we niets van thuis hadden gekregen,
waren we van honger doodgegaan.
Woensdag 15 november. Toen moesten
34 Haaksbergse jongens op transport, 7
van onze kamer. We huilden bij het afscheid.
De volgende dag moesten we aardappelen
schillen, van die grote veenaardappelen.
Na het schillen waren de aardappels
vierkant en hadden we meer schil dan
aardappelen.
Van de 34 jongens die vertrokken waren,
kwamen er 26 weer terug. In hun plaats
hadden Rotterdamse jongens zich vrijwillig
aangemeld. De anderen werden naar
Breslau gebracht.
We hebben Knipper gedegradeerd als
Stubeführer, want die liet de oren te veel
hangen naar de Duitsers. Hij werd opgevolgd
door B. Eijsink, maar die moest
met de vliegende colonne mee naar Breslau.
Toen ben ik het geworden.
Kok
De volgende dag kwam de burgemeester
van Gronau bulken waar de kok was.
Maar hij was op de verkeerde kamer. Ik
zei toen, dat ik die kok was. Ik moest direct
mee naar de Mittelschule om soep te
koken. Daar kwam ik naast iemand te
staan uit Almelo die echt kok was! Ze
zeiden tegen me, dat ik goed werk geleverd
had, maar dat ik de volgende dag
niet terug hoefde te komen, omdat ik er
geen sikkepit verstand van had. Toch een
mooi dagje.
De volgende dagen was het zout sjouwen
met paard en wagen van het station
naar het lager. In het lager hing een mooi
petje aan de kapstok. Dat kon ik goed
gebruiken want het regende veel. Ik zou
het net pakken, toen er een hele mijnheer
binnenkwam, zijn hoed aan de kapstok
hing en het petje opzette. Dus die
hoed was voor mij! Gestolen Ach de
Duitsers hadden al zo veel gestolen in
ons land.
Naar de bierbrouwerij
Daarna werken bij een bierbrouwerij,
samen met Vossebeld. Ik reed met paard
en wagen en Vossebeld stond achter de
machine. Hij wilde liever binnen blijven,
want hij had de vorige dag een tand laten
trekken. Gammel spul. Kapotte wagens,
slecht tuig, noem maar op. Ik had altijd
een kistje met papiertouw bij me om het
tuig te repareren. Ze dachten, dat ze
daarmee de oorlog ook nog zouden kunnen
winnen! De baas van de brouwerij
had een dochter van 25, die een zoon
had van 9! Dan hoef je niet meer te vragen
met wat voor volk je te doen hebt.
Soms moesten we met 700 man in een
schuilkelder voor 200 man. Benauwd en
stinken, foei. Toen ik dan toch maar liever
op de kamer bleef, kreeg ik klappen met
de kolf van een geweer en niet zo zuinig
ook.
Op transport
We werden met 200 man op transport
gesteld, 's Morgens om 5 uur aantreden,
6 uur appèl in de stortregen, om 7 uur in
de trein zonder glas met 21 man in een
coupé voor 8 personen. We zaten in de
laatste wagon met het oog op beschieting,
maar de locomotief werd na een
uurtje aan de andere kant vastgekoppeld,
zodat we goed verkeerd zaten. Om
5 uur waren we in Rhede. Een uur lopen
naar Vardingholt. Onderweg moesten we
16

dekking zoeken, omdat onze trein in
Rhede beschoten werd. We werden ondergebracht
in een school, met 50 man
in een ruimte voor 20 en dan ook nog
kletsnat stro. Ik was bevorderd tot Sanitäter
(verpleger) en moest voor de deur
liggen met naast mij J. ten Voorde en W.
van Manen. Volgende dag aantreden en
geen brood, want we zouden de volgende
dag pakjes van thuis krijgen. Ik moest
in de buurt naar een ander lager om
Füszkranken te verbinden, maar er was
niemand. Een boer vlakbij vertelde dat ze
verplaatst waren naar de IJssellinie in
Holland. Toen wist ik wel genoeg. Ik heb
later wel gehoord, dat ze de grens niet
overgekomen waren.
Op de vlucht
Terug in het Lager ging ik naar de Führer
om een kamertje te vragen voor het verbinden
van patiënten. Ze waren aan het
vergaderen en ik ving op, dat we de volgende
dag allemaal naar Magdenburg
zouden vertrekken. In dat geval zou ik
nooit meer thuiskomen! Ik besloot om
met drie andere jongens te vluchten. Met
een overall over de kleren begonnen we
onze looptocht, maar we wisten niet precies
welke kant we op moesten. We zagen
lichtjes branden bij een boerderij en
waagden het aan te kloppen. Die Duitse
boer was een ‘goeie’. Hij bracht ons op
een platte boerenkar naar een andere
boerderij. Die boer bracht ons verder
richting Hollandse grens. Hij durfde niet
verder en toen zijn we gaan lopen, uren
lang. We kwamen in Eibergen en moesten
de Berkel nog over. Omdat we hier
WA-mensen verwachtten, besloten we
twee aan twee een poging te wagen. Het
lukte het ene paar, maar wij werden gegrepen
en naar het Gemeentehuis in Eibergen
vervoerd. Schoenen en alles wat
we hadden inleveren en opgesloten in
een klein kamertje. Toen het de volgende
morgen een beetje licht werd, zag ik een
papiertje op de grond liggen. Ik had nog
een stompje potlood in de broekzak,
schreef er mijn naam op en schoof het
papiertje onder de deur door. Je weet
maar nooit. Iemand van het personeel
heeft het gevonden. Dit bleek later de
dochter te zijn geweest van de zaakvoerder
van de ABTB in Eibergen (de
heer Beusink). Ze belde haar vader en
vroeg hem of hem de naam bekend
voorkwam. Hij wist dat ik een zoon was
van zijn collega in Haaksbergen en belde
mijn vader op. Die nam contact op het de
huisarts dokter Scaf, die papieren had
waarop stond, dat ik in Enschede was
doorgelicht voor tbc.
Besmettelijke ziekte
De Duitsers waren heel bang voor besmettelijke
ziektes en daar lag de oplossing,
Politieagent Lucas werd ingeschakeld
en samen, Lucas in uniform, reden
ze op de fiets naar Eibergen.
Na lang praten en wijzen op het grote
gevaar van besmetting mocht ik mee, als
ik me de volgende dag zou melden bij
het ziekenhuis van Vreden. Dat gebeurde
natuurlijk niet. In het huis aan de Molenstraat
werd een bed in de serre gezet
met op het nachtkastje allerlei pillen van
dokter Scaf. Als er gebeld werd lag ik
‘doodziek’ op bed, maar 's nachts lag ik
gewoon op bed in de jongenskamer.
Toen kwam de nacht dat er gebeld werd!
Ik hals over kop naar mijn schuilplaats op
de vliering. De nsb-er J.D. viel met de
deur in huis. “Huiszoeking...Waar is
Jan" Vader ging met hem het hele huis
door, heel rustig en uitleggend waarom
Jan hier niet kon zijn.
Moeder vertelde ondertussen de andere
zeven kinderen dat ze mij zochten. Als
J.D. hen zou vragen waar Jan was,
moesten ze zeggen, dat Jan in Duitsland
was en ze hem al heel lang niet gezien
hadden. Alles is uiteindelijk goed afgelopen.
Uit: Aold Hoksebarge. Samenvatting: Bram van
Leeuwen. Het volledige verslag ligt ter inzage in
het Historisch Centrum.
17

Miene gedachtn goat trugge...
Bijltjesdag in Haaksbergen
In de krant en op de TV wordt in deze tijd
veel aandacht besteed aan de tweede
wereldoorlog en aan de bevrijding. Dat
brengt ook mijn gedachten terug naar de
gebeurtenissen van bijna zeventig jaar
geleden.
Haaksbergen, april 1945, kort na de bevrijding
op eerste paasdag en een paar
weken na het bombardement van 24
maart. Ik sta op het marktplein tussen
honderden anderen. We kijken allemaal
in de richting van het gemeentehuis.
Daar staan twee groepjes mannen: een
groepje wat ouderen die er ongemakkelijk
bij staan, en een groepje jongeren,
met witte armbanden, waarop ‘BS’ te lezen
staat, dat wil zeggen Binnenlandse
Strijdkrachten. Het is niet duidelijk welke
strijd zij gestreden hebben; nou ja, volgens
de laatste berichten zaten er in de
oorlog acht miljoen Nederlanders in het
verzet.
De oude mannen zijn opgepakt, waarschijnlijk
wegens lidmaatschap van de
NSB. Ik weet niet of ze werkelijk iets
‘misdaan’ hebben. De NSB kreeg in de
jaren dertig acht procent van de stemmen.
Dat betekent dat veel mensen
NSB-ers in de familie hadden; ik zelf ook,
maar dat heeft de familieverhoudingen
niet langdurig verstoord.
Eén van de oudere mannen ken ik. Het is
een boer uit de Rietmolen, waar ik in het
laatste oorlogsjaar vaak met mijn tweelingzusje
melk heb gehaald; we liepen
daar deels over een ongebruikte spoorlijn
naartoe. Hij was gesteld op mijn zus; ik
weet niet precies waaruit dat bleek; misschien
kregen we daarom wat meer melk
en soms wat aardappels.
Deze oude man, ik geloof dat hij Te Vrugte
heette, staat er ongelukkig bij; ze hebben
een bezemsteel in zijn broekspijp
gestoken - tegen het weglopen, maar ik
denk dat hij ook zonder bezemsteel niet
ver gekomen zou zijn. Ik geloof niet dat
hij me ziet. Ik zie hem wel, maar ik kan
niets voor hem doen. Ik weet ook niet of
hij wist dat mijn zus, zijn melkmeisje,
door een Amerikaanse bom gedood was.
Ik weet ook niet wat er met die opgepakte
mensen gebeurd is; veel is mij onduidelijk.
Zijn ze afgevoerd naar een ‘NSBkamp’
of tijdelijk opgesloten in een
schoollokaal De NSB-ers zijn soms heel
slecht behandeld, en in het begin zonder
enige vorm van proces. De tijd ging snel
in die dagen en het recht was onzeker.
Fred Steutel
Direct na de bevrijding werd felle
jacht gemaakt op NSB-ers en op
vrouwen die zich met de Duitsers
hadden afgegeven. Haaksbergen
dromde samen voor het bordes van
het gemeentehuis om die gehate figuren
te beschimpen. Op 3 april
werden de NSB-ers die men te pakken
had naar Enschede gebracht.
Anderen (vrouwen) werden later aan
het werk gezet om de gevorderde
scholen schoon te maken. Een drietal
dat ondergedoken was en zich
eerst eind april meldde, mocht de
muur van de fabriek van Frankenhuis
van leuzen zuiveren en moest de gaten
dichten die de Nederlanders onder
Duitse dwang hadden gegraven.
18

Vri-j...
De bevrijding van Overijssel
Op 1 april 2014 was het precies 69 jaar
geleden dat het eerste stukje grondgebied
van Overijssel werd bevrijd. Op 1
april 1945 konden de inwoners van
Haaksbergen als eerste de vlag buiten
hangen. Ruim 2 weken later, op 19 april,
was ook Kampen vrij. Ging de bevrijding
van sommige plaatsen zeer voorspoedig,
op andere plekken is een verbeten strijd
gevoerd. De bevrijding van Overijssel
heeft in totaal 19 dagen in beslag genomen.
Hieronder de eerste 7 dagen van
april 1945.
na, die een marsroute
richting Apeldoorn ontving,
doorkruiste het gehele leger Overijssel.
Het leger bestond uit 2 Canadese
Infanterie Divisies, 1 Canadese Tank Divisie,
1 Poolse Tank Divisie, 1 Britse Tank
Divisie en 1 Britse Infanterie Divisie.
Twente werd ten oosten van de lijn Ootmarsum,
Borne, Hengelo, Enschede,
Haaksbergen en Neede (inclusief de genoemde
plaatsen) bevrijd door de Britten.
Het overige en grootste deel van Overijssel
werd bevrijd door de Canadezen. Een
Poolse tankdivisie trok via Almelo naar
Coevorden om in Noord-Nederland operationeel
te worden.
De ouverture van de bevrijding van Nederland
boven de grote rivieren vond
plaats op 8 maart, toen min of meer bij
toeval en volgens sommige geschiedschrijvers
zelfs per vergissing door een
Amerikaanse verkenningspatrouille de
brug bij Remagen werd veroverd en de
Rijn eindelijk kon worden overgestoken.
Op 29 maart werd bij Dinxperlo de Nederlandse
grens overschreden. Vanuit de
Achterhoek zouden Canadese, Britse en
Poolse legeronderdelen Oost- en Noord-
Nederland gaan bevrijden
om daarna grotendeels
Duitsland in te
trekken en deels het
overgebleven bezette
Nederland te omsingelen.
De bevrijding van Nederland
was geen doel op
zichzelf maar paste binnen
de strategie die
moest leiden tot een opmars
richting het oosten
om een einde te maken
aan Hitler-Duitsland. Op
een Canadese divisie
1 april
Op Paaszondag 1 april rond 8.00 uur kon
St. Isidorushoeve zich het eerste bevrijde
dorp van Overijssel noemen. Even later
trok de 32nd. Guards Infantry Brigade via
Beckum naar Boekelo en bereikte al
vroeg in de morgen de opgeblazen Lonnekerbrug,
waar zware strijd geleverd
zou moeten worden. The 5th. Guards
Armoured Brigade rukte via Haaksbergen
(de eerste bevrijde grotere plaats) op
naar de oostkant van Enschede. Aan het
eind van deze koude, winderige en re-
Duitse krijgsgevangenen die net ten noorden van Haaksbergen gevangen
werden genomen. Onder hen 'soldaten' van amper 15 jaar oud.
19

genachtige dag was Enschede niet zonder
de nodige schermutselingen en onvermijdelijke
verliezen bevrijd. Ook in
Diepenheim konden de vlaggen uit. Het
nabijgelegen Goor moest nog een week
lang de Nederlandse driekleur binnenhouden.
Het Twentekanaal zou een lastige
barrire blijken te zijn.
2 april
Op Tweede Paasdag trok het grootste
deel van het Britse leger richting Oldenzaal,
waar de uitgelaten bevolking een
eindeloze stoet voorbij zag trekken in de
richting van Duitsland met als voorlopige
eindbestemming Hamburg en Bremen.
Men vergat echter Denekamp niet, maar
bijna wel Ootmarsum, dat na aandringen
van de burgemeester twee dagen later
nog even door een kleine eenheid bevrijd
werd.
Een deel van de Britten volgde een route
in de richting van Hengelo maar stuitte
op hevige tegenstand. De bevrijding van
deze plaats werd uitgesteld tot de volgende
dag.
Intussen waren ook de Canadezen op
het Overijsselse strijdtoneel verschenen.
Het Lake Superior Regiment bereikte laat
in de avond het al door de Britten bevrijde
Diepenheim. Er zou hen een zware
taak wachten: het forceren van eenovergang
over het Twentekanaal bij Delden.
Veel belangstelling voor tank in het centrum van Hengelo.
3 april
Op dinsdag 3 april konden de Britten
Hengelo aan het rijtje bevrijde plaatsen
toevoegen. Het Hampshire en het Dorset
Regiment tekenden voor de eer. Het
laatste regiment bereikte in de namiddag
Borne en wist zelfs door te stoten tot
Zenderen, maar keerde toch terug naar
Borne, waardoor Zenderen in een niemandsland
kwam te verkeren. De volgende
dag kon het echter een compagnie
van het Canadese Lake Superior Regiment
begroeten.
In een ander deel van Twente werd
Weerselo (geen Duitser meer te bekennen)
even meegenomen door het Recce
Regiment op weg naar het Kanaal Almelo-Nordhorn.
Ook Losser werd bevrijd, in
dit geval door de Goldstream Guards.
Terug naar de lotgevallen
van de Canadezen.
Al op Eerste Paasdag (1
april) kwamen Britse verkenners
tot aan het Twentekanaal
bij Delden. Zij
werden zwaar onder vuur
genomen door de Duitsers
aan de overzijde van
het kanaal. De 4e Tankdivisie
van het Eerste Canadese
Leger kreeg tot
taak het karwei te klaren.
Op drie plekken probeerden
de Canadezen het
kanaal over te steken. Bij
20

Almen (waar op 2 april een
klein bruggehoofd was gevormd),
Goor en Delden.
Aan de overzijde hadden
zich Duitse Fallschirmjäger
ingegraven.
Op 3 april aan het eind
van de middag begon de
Canadese aanval bij Delden
ter hoogte van de
sluis in Wiene waar het
kanaal het smalst is. Met
boten werd geprobeerd op
verschillende plekken het
kanaal over te steken. De
tegenstand van de jeugdige
Herman Goering Divisie
was hevig en aan beide
zijden moesten flinke
verliezen worden gencasseerd.
Canadese soldaten
die de overkant hadden bereikt raakten
ingesloten en moesten eigen artillerie
vuur trotseren.
4 april
In de nacht van 3 op 4 april barstte de
hel los rond het Twentekanaal bij Wiene.
Ten koste van zware verliezen en dankzij
staaltjes van heldenmoed werd een
bruggehoofd gevormd en een Baileybrug
geslagen over het kanaal. In de
ochtenduren trokken de uitgeputte soldaten
Delden binnen. De Duitsers hadden
zich teruggetrokken achter de zijtak van
het Twentekanaal. De weg via Bornerbroek
naar Almelo lag open.
In Almelo boden de Duitsers op sommige
De zwaar bevochten sluis bij Wiene.
Uit het Parool, ‘2den Paaschdag 1945
plekken felle weerstand en werden de
Canadese troepen opgehouden door
vernielde bruggen. Aan het einde van
deze dag, waarop voor het eerst in april
de zon scheen, was een groot deel van
de bevolking in feeststemming maar was
Almelo ten noorden van het kanaal nog
in Duitse handen. Ook ten westen van
Almelo in Wierden waren de Duitsers
nog nadrukkelijk aanwezig. Het zou nog
5 dagen duren voordat Wierden bevrijd
kon worden.
Aan het Twentekanaal woedde die dag
nog een andere strijd. Op Gelders
grondgebied bij het bruggehoofd Almen
wisten de Canadezen eindelijk uit te breken
en op te trekken naar Laren. Van
daaruit werd koers gezet naar het noorden,
waar het Gelders-Overijsselse
grensriviertje de Schipbeek een nieuw
obstakel vormde. De Duitsers hadden
zich op de noordelijke oever gehergroepeerd.
5 april
Op de 5e april werd bevrijd Twente uitgebreid
met de plaatsen Almelo, Vrie-
21

zenveen, Vroomshoop en Tubbergen. De
weg naar het noorden via Hardenberg en
via de Grafschaft Bentheim richting Coevorden
lag open.
In Tubbergen werden de Canadezen nog
zoals overal elders door een uitgelaten
en juichende bevolking verwelkomd.
Eenmaal de grens gepasseerd leken de
Grafschafter dorpen uitgestorven, de luiken
gesloten. De enige beweging die te
bespeuren was werd veroorzaakt door
de witte lakens die aan de huizen bevestigd
waren.
Voor de soldaten van het Algonquin Regiment
die tot taak hadden vanuit Almelo
richting Wierden op te trekken bracht deze
5e april veel tegenslag. De Duitsers
hadden besloten zo lang mogelijk stand
te houden bij de zijtak van het Twentekanaal,
een strategisch belangrijk punt, dat
bij verovering de Canadezen toegang
zou bieden tot Centraal Overijssel.
6 april
De opmars naar het noorden werd op
donderdag 6 april voortgezet. Den Ham,
Hardenberg en Gramsbergen werden
bevrijd. Coevorden werd deze dag de
eerste bevrijde Drentse plaats.
Daarmee was de gehele Overijsselse
oostgrens in geallieerde handen. In
West-Overijssel moest het spel nog beginnen.
Ten noorden van Schipbeek en
Twentekanaal en ten westen van
een denkbeeldige lijn van Almelo/
Wierden recht omhoog moest de
bevolking nog maar afwachten
wanneer en ten koste van hoeveel
levens en materiele schade
de bevrijding een feit zou worden.
De Duitsers vluchtten met alle soorten rijdend materieel
dat zij konden bemachtigen.
7 april
Tragiek is een woord dat telkens
opduikt bij terugblikken op de bevrijding.
Leden van het verzet maar ook
willekeurige personen die zich op de verkeerde
tijd op de verkeerde plaats bevonden
kwamen in het zicht van de bevrijding
om het leven. Een uit vele voorbeelden
is de bevrijding van Dedemsvaard
en Balkbrug op 7 april. Op 6 april
al verschenen enkele Canadese gevechtswagens
in Dedemsvaart, aanleiding
voor de bevolking om in feeststemming
de straat op te gaan. De Canadezen
gingen weer weg en de Duitsers
kwamen terug. Vijftien mannen werden
opgepakt en een eind verderop in Balkbrug
in de berm van het kanaal neergeschoten.
In de nacht van 7 op 8 april
landden 700 Franse parachutisten in
Midden-Drenthe, de nog in Overijssel
aanwezige Duitsers raakten omsingeld.
bron: Rijnbrinkgroep, bevrijdingskranten
De graven van de geallieerde vliegers op
het kerkof aan de Enschedesestraat.
Op het houten kruis staat de tekst:
‘THANKS FROM HAAKSBERGEN TO THE
ALLIED FORCES WHO GAVE THEIR
LIVES FOR OUR FREEDOM’
22

Beuke um te leazn...
Vuur over Twente : flitsen van oorlog en bevrijding / door Adriaan Buter.
2e dr. - Hengelo : Twentsche Courant, 1970. 108 p.
Aan de hand van vele documenten en fotos wordt een overzicht van de
gebeurtenissen in de oorlog en tijdens de bevrijding gegeven. De
schrijver was journalist en werkte o.a. mee aan het illegale Vrije Volk.
Naast alles wat er over de tweede wereldoorlog en de bevrijding reeds
is gepubliceerd is dit boekje over de oorlogsgebeurtenissen in deze
streken een interessante aanvulling. Temeer, daar Adriaan Buter de
persoonlijke belevenissen mee laat spreken en deze zodanig beschrijft
dat 1940-1945 weer gaat leven voor hem of haar, die de oorlog bewust
heeft meegemaakt.
Het uur der bevrijding is thans ook voor U aangebroken: Haaksbergen
1940 1945 / door H.G.M. Schulten en Jacques Penris. Drukkerij
Twentsche Courant b.v., 1975. 103 p.
Aan de bevrijding van Haaksbergen gaat het droevige verhaal van het
bombardement van 24 maart vooraf. Veel grensplaatsen hadden in de
weken voor de bevrijding te maken met beschietingen van Duitse doelen.
In de ochtend van 24 maart pakte het fataal uit voor 56 Haaksbergenaren
toen de zuidoost kant van het dorp gebombardeerd werd. Begrijpelijk
dat de vreugde van de bevrijding gepaard ging met het verdriet
van de verliezen. Een apart hoofdstuk is ingeruimd voor de rol
van het Rode Kruis dat vlak naar de bevrijding eindelijk weer openlijk
activiteiten kon ondernemen. Het boek gaat over Haaksbergen in oorlogstijd.
Aan de bevrijding wordt ruim aandacht besteed.
Der Streik gegen die Willkür der Macht: Haaksberger Textilarbeiter zahlten hohen Blutzoll
De grote Mei-staking tegen de willekeur van de macht.
In het kader van de 60 jarige herdenking van de bevrijding is op 28 april te Ahaus het boekje
"Der Streik gegen die Willkur der Macht" aan de burgemeesters van Ahaus en Haaksbergen
overhandigd.
Het beschrijft de mei-staking bij Jordaan van 1943 in Haaksbergen. Van de opgepakte inwoners
zijn er acht gefusilleerd.Het tweetalige boekje is het resultaat van een samenwerking
van de Historische Kring Haaksbergen en de Heimatverein Ahaus.
Met een bombardement op Haaksbergen kwam de bevrijding in
zicht
Een publicatie van H. Oosterholt over het bombardement op Haaksbergen,
24 maart 1945, met daarin o.a. een beschrijving van het front
in maart 1945, het bombardement en de gevolgen, de hulpverlening,
de slachtoffers.
23

De slachtoffers...
Plaquette bij het gemeentehuis waarop de namen van de oorlogsslachtoffers.
24

Achtereane...
Klokkenroof
Daar staan ze dan, de drie klokken uit de
Pancratiustoren. in 1911 in de toren gekomen.
Duitsland heeft echter het metaal nodig
voor oorlogsdoeleinden en dus, op 13
maart 1943, werden ze weggehaald, terwijl
ze twee dagen eerder nog luidden bij de
begrafenis van H.W. van Lochem. Links de
klok ‘Wilhelmina’, rechts de klok ‘Pancratius’.
In het midden de brandklok. Met krijt
stond op de klokken geschreven: ‘Wie de
klokken steelt uit de toren, heeft de oorlog
al verloren’. Het roven van de klokken trok
veel bekijks, vooral van de jeugd
Pastoor H.E. Elbersen (1886-1947)
Tijdens de bevrijding op 1 april 1945 werd een
steen uit de steunbeer van de St. Pancratiuskerk
beschadigd. Pastoor Elbersen liet daar een gedenksteen
plaatsen met de tekst:
LIBERATIO A VI TEUTONICA A O MCMXLV.I.IV
(Bevrijd van de Duitsers anno 1945-01-04)
colofon
Endskamer Nieuws is een uitgave
van Sociëteit ‘De Endskamer’
en verschijnt ‘op tied
en plaatse’.
Redactie: Han Brummelman,
Chris Dijkhuis, Herman Ploeg,
Henk Oosterholt, Jan van Tongeren,
Opmaak: Chris Dijkhuis
Correspondentieadres:
Henk Oosterholt
De Akker 24
7481 GB Haaksbergen
henkoosterholt@hetnet.nl
Copy bijdragen en foto’s kunt
u mailen naar Chris Dijkhuis,
email: chj@tip.nl
Verklaringen van Twentse
woorden komen uit het boek:
‘Taal van Haaksbergen’ van
Dinant Dijkhuis
25