2011 | 1 - VVBAD
2011 | 1 - VVBAD
2011 | 1 - VVBAD
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
tijdschrift voor<br />
bibliotheek<br />
& archief<br />
<strong>2011</strong> | 1<br />
een nooit eindigend verhaal<br />
nieuwe software voor Antwerpse<br />
stedelijke erfgoedinstellingen<br />
CEST: Roadmap naar kwaliteitsverbetering van digitaliseringsprojecten<br />
Interview met de bezielers van de Bib Web Awards<br />
Jan Braeckman over de lokale bibliotheek en Google<br />
De Werkgroep Informatie aan Zee
editoriaal<br />
Het is de inhoud die telt<br />
Johan Vannieuwenhuyse,<br />
Voorzitter <strong>VVBAD</strong><br />
VERANTWOORDELUKE UITGEVER<br />
Julie Hendrickx, Statiestraat 179,<br />
2600 Berchem<br />
HOOFDREDACTEUR<br />
Julie Hendrickx<br />
julie.hendrickx@vvbad.be<br />
REDACTIE<br />
Klaartje Brits, Jo Cooymans,<br />
Beatrice De Clippeleir, Gerd De Coster,<br />
Ingrid De Pourcq, Noël Geirnaert, Raf Guns,<br />
Myriam Lemmens, Kris Michielsen,<br />
Paul Nieuwenhuysen, Veronique Rega,<br />
Peter Rogiest, Saskia Scheltjens, Eva Simon,<br />
Inge Van Nieuwerburgh, Patrick Vanhoucke,<br />
Bruno Vermeeren.<br />
REDACTIESECRETARIS<br />
Tom Van Hoye<br />
tom.vanhoye@vvbad.be<br />
REDACTIEADRES<br />
<strong>VVBAD</strong> • META<br />
Statiestraat 179, 2600 Berchem<br />
Tel. 03 281 44 57<br />
meta@vvbad.be<br />
www.vvbad.be/meta<br />
ADVERTENTIES<br />
Contacteer marc.engels@vvbad.be<br />
LAY-OUT<br />
Marc Engels<br />
DRUK<br />
Enschedé-Van Muysewinkel<br />
META is een uitgave van de <strong>VVBAD</strong> en is<br />
begrepen in het lidmaatschap. META is ook<br />
verkrijgbaar als abonnement. Meer informatie<br />
op www.vvbad.be/lidmaatschap.<br />
ISSN 2033-639X<br />
Communicatie, de voorbije jaren leek het soms een doel op zich. Enkele jaren<br />
geleden rezen er vragen over het voortbestaan van Info op papier. Bovendien<br />
bleek vrijwel iedereen binnen het <strong>VVBAD</strong>-secretariaat bij de communicatie<br />
betrokken te zijn: de verantwoordelijkheid voor Bibliotheek- & archiefgids, Info,<br />
Bibscoop en de website was netjes verdeeld onder de personeelsleden, maar<br />
was er wel voldoende afstemming<br />
Interne discussie leidde tot de bekende antwoorden: een communicatieplan,<br />
een herziening van het publicatiebeleid en een herschikking van de staffuncties.<br />
Bijna de helft van de werknemers is bezig met communicatie: hoofdredactie,<br />
eindredactie, webmaster en lay-out. Is communicatie nu meer dan ooit een<br />
doelstelling van de vereniging Integendeel. Het traject stelde immers meteen<br />
ook de opdrachten van de <strong>VVBAD</strong> scherp: belangenbehartiging, intersectorale<br />
samenwerking en deskundigheidsbevordering worden als kerntaken geaccentueerd.<br />
Communicatie krijgt hierdoor ook zijn correcte invulling: die van middel<br />
om onze doelstellingen te verwezenlijken.<br />
Om de aanwezige middelen en de verworven ervaring doelmatig in te zetten,<br />
besliste de vereniging om Bibliotheek- & archiefgids, Info en Bibscoop te vervangen<br />
door één nieuw tijdschrift dat negen maal per jaar verschijnt: META,<br />
tijdschrift voor bibliotheek & archief. Dit is geen verborgen besparing. Bij het<br />
uitwerken van het concept is uitgegaan van eenzelfde budget als dat voor alle<br />
oude tijdschriften samen. Bovendien werd extra personeel aangeworven: Julie<br />
Hendrickx kwam in augustus 2010 in dienst als halftijds hoofdredacteur.<br />
META, tijdschrift voor bibliotheek & archief is gebouwd op drie pijlers. Vooreerst<br />
is het een vakblad voor de informatieprofessional in Vlaanderen. Het informeert<br />
over de ontwikkelingen in de sector, met oog voor grote projecten, maar ook<br />
voor kleine ontwikkelingen en prille initiatieven. META is daarnaast ook uitdrukkelijk<br />
het verenigingsblad. Het zal u als lid op de hoogte houden van belangrijke<br />
acties en standpunten van de vereniging, maar het bericht u ook over de mensen<br />
achter die talrijke initiatieven. Tot slot wil META bijdragen aan de opbouw<br />
van een positief beeld over de bibliotheek-, archief- en documentatiesector in<br />
Vlaanderen. Het signaleren in voorliggend nummer van de Bib Web Awards is<br />
een mooi voorbeeld van hoe dat kan: door innovatie in beeld te brengen.<br />
De ambitie is groot, de verwachtingen zijn hoog gespannen, de ploeg die het<br />
moet waarmaken is klein. META kan alleen maar slagen als het ook daadwerkelijk<br />
het vakblad wordt van de Vlaamse informatieprofessional. Dit is dus een<br />
warme oproep om ons te informeren over de projecten en initiatieven waar u<br />
mee bezig bent. Zoals u zal merken, biedt het tijdschrift daartoe heel wat mogelijkheden.<br />
Hoofdredacteur Julie Hendrickx en redactiesecretaris Tom Van Hoye<br />
zullen u daar graag bij helpen.<br />
Als voorzitter van de <strong>VVBAD</strong> wil ik de redactieraad feliciteren met de geslaagde<br />
omschakeling. Julie en Tom hebben gedreven gewerkt aan de concrete invulling<br />
en Marc Engels heeft het grafische concept voortreffelijk uitgewerkt, dit<br />
alles onder de kundige leiding van <strong>VVBAD</strong>-coördinator Bruno Vermeeren. Van<br />
harte proficiat!<br />
1 | META <strong>2011</strong> | 1
inhoud<br />
META <strong>2011</strong>/1<br />
Foto cover: MAS Antwerpen,<br />
© Sarah Blee.<br />
1 Editoriaal<br />
Het is de inhoud die telt<br />
4 Nieuws<br />
8 Artikel<br />
Een nooit eindigend verhaal:<br />
Naar nieuwe bibliotheeken<br />
archiefsoftware voor<br />
Antwerpse stedelijke<br />
erfgoedinstellingen<br />
Peter Rogiest<br />
30 Trend<br />
E-readers in de bibliotheek<br />
Paul Bastijns en Ilse Depre<br />
31 Het cijfer<br />
Het Plan<br />
32 Essay<br />
De lokale bibliotheek en<br />
Google<br />
Jan Braeckman<br />
14 Interview<br />
Eva Simon en Patrick Pede<br />
over de Bib Web Awards<br />
Julie Hendrickx, Tom Van Hoye en<br />
Bruno Vermeeren<br />
20 Artikel<br />
CEST: Roadmap naar<br />
kwaliteitsverbetering van<br />
digitaliseringsprojecten<br />
Henk Vanstappen<br />
24 Signalement<br />
Campusbibliotheek van de<br />
KHK in Turnhout<br />
26 Etalage<br />
Werkgroep Informatie aan<br />
Zee<br />
27 Inzet<br />
Gustaaf Janssens: Liefde<br />
voor archief<br />
28 Over de schutting<br />
Stichting Lezen<br />
35 Column<br />
Kafka<br />
Noël Geirnaert<br />
Het citaat<br />
36 De Vraag<br />
Wat is een selectielijst<br />
Roeland Verhaert<br />
38 Kroniek<br />
• 80. Deutscher Archivtag<br />
• Brabantse Archivarissendag<br />
2010<br />
41 Recensies<br />
44 Personalia<br />
45 Lezersreacties<br />
Het Nachtkastje<br />
Pieter Jan Verstraete<br />
46 Activiteiten<br />
48 Uitzicht<br />
2 | META <strong>2011</strong> | 1
Archief wordt<br />
verstand van zaken<br />
Adlib Archief is de professionele software<br />
voor het beheer van historische, bedrijfs- en<br />
overheidsarchieven. Duurzaam, want dankzij<br />
de open architectuur blijven uw archiefstukken<br />
tot in de lengte der dagen te raadplegen.<br />
In Adlib Archief beschrijft u uw archief<br />
tot op ieder gewenst niveau. De stukken<br />
worden overzichtelijk in context getoond,<br />
zodat u gerelateerde informatie direct in<br />
beeld heeft. Bovendien bieden verschillende<br />
zoekingangen u snel en gemakkelijk toegang<br />
tot alle bronnen. Met Adlib Archief legt u het<br />
verleden vast voor de toekomst<br />
De juiste informatie<br />
bij de juiste persoon<br />
Adlib Bibliotheek catalogiseert meer dan<br />
boeken alleen. Adlib Bibliotheek vormt de<br />
kern van een compleet informatie- en kenniscentrum.<br />
Desgewenst kunt u deze kern<br />
uitbouwen met de uitleen-, bestel- en tijdschriftenmodules,<br />
of met vragenregistratie,<br />
SDI, full-text search en verschillende online<br />
services. Iedere vorm van informatie wordt<br />
zo op maat gemaakt voor uw gebruikers.<br />
Niet voor niets is Adlib Bibliotheek in gebruik<br />
bij vele mediatheken, bedrijven, (hoge)scholen,<br />
en juridische en overheidsinstellingen.<br />
Adlib Archief<br />
Uitgebreid Overzichtelijk Flexibel Van globaal tot gedetailleerd<br />
Conservering- en Restauratiemodule Studiezaalmodule<br />
Bewaarbeheer Inschrijvingen Meerdere zoekmogelijkheden<br />
Meertalig Internationale standaarden ISAD (G) EAD ISAAR(CPF)<br />
Unicode Integreerbaar met Adlib Bibliotheek en Adlib Museum<br />
tot één ‘crossdomain’ systeem Databasekeuze MS SQL Server,<br />
Oracle en Adlib Open System API-koppelingen Aanpasbaar aan<br />
elk soort archief.<br />
Adlib Bilbliotheek<br />
Veelzijdig Overzichtelijk Aanpasbaar aan alle soorten publicaties<br />
Internetmodules: SDI attenderen, Online reserveren en Full text<br />
zoeken Eenvoudig titelbeschrijvingen ontlenen Makkelijk<br />
rapporteren Geïntegreerde aanvullende modules: Bestelmodule,<br />
Uitleenmodule en Tijdschriftenmodule Meertalig Internationale<br />
standaarden SRU, ISBD/AACR2, Z39.50 MARCXML, OAI-PMH en<br />
meer Integreerbaar met Adlib Museum en Adlib Archief tot één<br />
‘crossdomain’ systeem API-koppelingen Keuze databases MS SQL<br />
Server, Oracle, Adlib Internet ready.<br />
Adlib Information Systems<br />
(0346) 58 68 00<br />
sales@adlibsoft.com<br />
www.adlibsoft.com<br />
Adlib Information Systems<br />
(0346) 58 68 00<br />
sales@adlibsoft.com<br />
www.adlibsoft.com
nieuws<br />
Nieuw leven<br />
voor UniCat<br />
In navolging van de Collectieve Catalogus<br />
van België hebben een aantal universiteitsbibliotheken<br />
het initiatief genomen<br />
om de gemeenschappelijke catalogus<br />
UniCat nieuw leven in te blazen. Van<br />
UniCat werd er enkele jaren geleden een<br />
werkend prototype ontworpen. Omdat<br />
er geen sluitend businessmodel gevonden<br />
kon worden om het project op zelfstandige<br />
basis te financieren, is het helaas<br />
nooit verder dan een prototype gekomen.<br />
Nochtans is er duidelijk nood aan een dergelijk<br />
werkinstrument en wordt het gemis<br />
ervan vooral ervaren in de context van het<br />
interbibliothecaire leenverkeer.<br />
Om hieraan te remediëren werd een<br />
werkgroep met vertegenwoordigers van<br />
de universiteitsbibliotheken (UGent, K.U.<br />
Leuven/LibisNet, VUB, UA/Anet, UCL,<br />
ULB, Ulg en KBR) in het leven geroepen.<br />
Voor de realisatie van deze catalogus<br />
wordt een beroep gedaan op het Deense<br />
SemperTool, een bedrijf dat geleid wordt<br />
door Salam Baker Shanawa, voormalig<br />
medewerker van de Universiteit van Lund.<br />
SemperTool is gespecialiseerd in oplossingen<br />
voor digitale bibliotheken en staat<br />
nu in voor de ontwikkeling en het onderhoud<br />
van DOAJ, The Directory of Open<br />
Access Journals.<br />
Het prototype van UniCat kan inmiddels al<br />
geraadpleegd worden. In de loop van het<br />
eerste trimester van <strong>2011</strong> zal de nieuwe<br />
catalogus in productie gaan. Gebruikers<br />
zullen dan via UniCat de catalogi van<br />
alle Belgische universiteitsbibliotheken<br />
kunnen raadplegen. Een integratie met<br />
Impala is eveneens voorzien. K.U.Leuven,<br />
UA en UCL leveren de data aan van hun<br />
respectieve netwerken LIBIS-Net, Anet<br />
en BORéAL of van de met hen geassocieerde<br />
hogescholen. Dit betekent dat meteen<br />
ook de data van hogeschoolbibliotheken,<br />
de Erfgoedbibliotheek Hendrik<br />
Conscience, enkele grote federale wetenschappelijke<br />
instellingen, waaronder het<br />
Museum voor Natuurwetenschappen<br />
en de Koninklijke Musea voor Kunst en<br />
Geschiedenis via UniCat ontsloten worden.<br />
Na de lancering zal UniCat ook open<br />
staan voor niet-universitaire instellingen.<br />
Kleinere wetenschappelijke bibliotheken<br />
zullen dan kunnen aansluiten zodat de<br />
kaap van 15 miljoen records binnen bereik<br />
ligt. Het UniCat initiatief wordt gefinancierd<br />
door de partners zelf: elke partner<br />
draagt financieel bij in functie van de hoeveelheid<br />
records die wordt geleverd.<br />
Laurent Meese, KBIN<br />
> http://www.doaj.org<br />
http://mimas.sempertool.dk/uniCat<br />
http://www.sempertool.dk<br />
Eurocommissaris<br />
Kroes geeft<br />
startschot OpenAIRE<br />
in Gent<br />
De Universiteitsbibliotheek Gent is partner in het Europese FP7 project OpenAIRE.<br />
OpenAIRE ondersteunt de FP7 Open Access pilot van de Europese Commissie en de<br />
ERC Scientific Council Guidelines on Open Access. Donderdag 2 december werd de<br />
infrastructuur officieel gelanceerd in de Universiteitsbibliotheek en dat in aanwezigheid<br />
van Neelie Kroes, vicepresident van de Europese Commissie en eurocommissaris<br />
van de Digitale Agenda. Ze benadrukte in haar toespraak dat Open Access in <strong>2011</strong><br />
één van de belangrijkste onderwerpen zal zijn voor de Commissie, die klaar is om<br />
een leidersrol op te nemen in het coördineren van de noodzakelijke inspanningen op<br />
Europees niveau. “Het opstarten van OpenAIRE is een zeer concrete, tot wederzijds<br />
voordeel strekkende, stap naar het delen van de resultaten van het door de EU gefinancierde<br />
onderzoek", zei Neelie Kroes bij de lancering. Wetenschappelijke informatie<br />
kan ons leven ten goede veranderen — zij is te kostbaar om te worden weggesloten.<br />
Bovendien heeft elke EU-burger het recht kennis die met overheidssubsidie is voortgebracht<br />
te raadplegen en te benutten.”<br />
> Meer informatie is te vinden op http://www.openaire.eu.<br />
4 | META <strong>2011</strong> | 1
nieuws<br />
Openbare bibliotheken en<br />
informatiegeletterdheid<br />
Wat hebben een kabouter, de ideale<br />
schoonzoon en Abbey Road van The<br />
Beatles te maken met bibliotheken en<br />
informatiegeletterdheid Je vindt het antwoord<br />
in het verslag van de studiedag<br />
‘Door de bomen terug het bos’, nu online.<br />
Het tussentijds resultaat van het begeleidingstraject<br />
bibliotheken & informatiegeletterdheid<br />
— een opdracht die LOCUS<br />
samen met Bibnet in goede banen leidt —<br />
is ondertussen ook gebundeld in een brochure.<br />
Hier oversteken. Bibliotheken en<br />
informatiegeletterdheid bevat een mix<br />
van praktijkvoorbeelden, tips, methodieken<br />
en interviews. Toegankelijk geschreven<br />
voor de doelgroep waarvoor ze<br />
bedoeld is: de bibliotheekmedewerkers<br />
die dag in dag uit bibliotheekbezoekers<br />
informatie bemiddelen, helpen met zoeken<br />
en vinden van relevante, kwaliteitsvolle<br />
en betrouwbare informatie.<br />
In de brochure breken het Buurtinformatiecentrum<br />
Mariekerke, HaBoBIB,<br />
Rupelbib en enkele andere bibliotheekinitiatieven<br />
die informatiegeletterdheid<br />
willen bevorderen, een lans voor structurele<br />
samenwerking met partners uit het<br />
volwassenenonderwijs en het sociaalcultureel<br />
volwassenenwerk. Elke openbare<br />
bibliotheek krijgt een exemplaar van<br />
de brochure toegestuurd. Want Abbey<br />
Road ligt overal. Ook in uw gemeente.<br />
> De brochure kan gratis gedownload worden van de<br />
wiki Informatiegeletterd of aangevraagd worden<br />
bij LOCUS, Priemstraat 51, 1000 Brussel (kostprijs:<br />
5 euro + verzendkosten).<br />
> http://wiki.informatiegeletterd.be<br />
Archiefstukken Brusselse<br />
vrijwilligersverenigingen<br />
online<br />
In januari 2010 startte het Archief en<br />
Museum voor het Vlaams leven in Brussel<br />
een digitaliserings- en archiveringsproject<br />
in samenwerking met de Vlaamse<br />
Gemeenschapscommissie. Hierbij zouden<br />
honderd verslagboeken van Brusselse<br />
vrijwilligersverenigingen worden gedigitaliseerd<br />
en online ter beschikking worden<br />
gesteld. Het project verliep echter zo<br />
vlot dat de oorspronkelijke selectie uitgebreid<br />
kon worden met statuten, reglementen,<br />
briefwisseling en ledenbladen<br />
van de verenigingen.<br />
Op 9 december werden de resultaten<br />
getoond aan het publiek. Op dat<br />
moment stond de teller op 470 stukken<br />
van 52 verenigingen, goed voor 24.780<br />
scans. Vanaf januari wordt de digitalisering<br />
voortgezet door de vaste medewerkers<br />
van het AMVB. Het digitaal project<br />
wordt verlengd met zes maanden, waarbij<br />
de nadruk komt te liggen op duurzame<br />
bewaring.<br />
> U kan de resultaten van het project bekijken op<br />
http://www.amvb.be > digitale bronnen.<br />
Uitzonderingen op het<br />
auteursrecht op de agenda<br />
bij WIPO<br />
Op een vergadering van de World<br />
Intellectual Property Organisation (WIPO)<br />
in Genève in november 2010 keurde het<br />
Standing Committee on Copyright and<br />
Related Rights (SCCR) een werkplanning<br />
goed voor <strong>2011</strong>-2012. Daarbij werd<br />
rekening gehouden met een voorstel van<br />
Brazilië, Ecuador, Paraguay en Mexico<br />
voor een verdrag voor verbeterde toegang<br />
voor blinden, slechtzienden en<br />
andere mensen met een leesbeperking.<br />
Bovendien voorziet het plan tijd voor<br />
discussie over gepaste uitzonderingen op<br />
het auteursrecht ten behoeve van bibliotheken,<br />
archieven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen<br />
en mensen met andere<br />
beperkingen.<br />
Volgens de International Federation of<br />
Library Associations and Institutions<br />
(IFLA) en de Internationale Archiefraad<br />
(ICA) kan het werkplan leiden tot een<br />
nieuw internationaal verdrag dat verplichte<br />
uitzonderingen oplegt ten voordele<br />
van gebruikers van auteursrechtelijk<br />
beschermd werk.<br />
Winston Tabb, voorzitter van het copyright<br />
committee van IFLA zei dat er nog<br />
wel werk aan de winkel is. “Belangrijke<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 5
nieuws<br />
steun van organisaties uit de bibliotheeken<br />
archiefsector zal nodig zijn om tot succesvolle<br />
resultaten te komen.”<br />
Naast IFLA en ICA maakten ook Elec–<br />
tronic Information for Libraries (EIFL),<br />
Innovarte Corporación, de Library<br />
Copyright Alliance (LCA) en de Canadian<br />
Library Association (CLA) deel uit van<br />
de delegatie uit het archief- en bibliotheekwezen.<br />
Immaterieel erfgoed in<br />
Vlaanderen<br />
Op 17 december 2010 maakte minister<br />
Schauvliege bij FARO haar beleidsvisie<br />
op het immaterieel erfgoed in Vlaanderen<br />
bekend. Schauvliege wil Vlaanderen internationaal<br />
aan de top houden. In haar<br />
toespraak vertrok ze vanuit de Unescoconventie<br />
en de registers van immaterieel<br />
erfgoed die door Vlaanderen en door de<br />
Unesco worden opgesteld.<br />
De Conventie bakent vijf grote clusters<br />
immaterieel cultureel erfgoed af:<br />
• één rond verhalen (en dialecten);<br />
• één voor immaterieel cultureel erfgoed<br />
van kunsten;<br />
• één voor stoeten, feesten, rituelen en<br />
sociale interactie;<br />
• één rond kennis over de natuur en het<br />
universum;<br />
• één rond technieken, ambachten en<br />
productie.<br />
Deze clusters zullen nu ook het Vlaamse<br />
beleid bepalen<br />
Carnaval Aalst 2009. Foto: Frederik De Buck.<br />
Immaterieel erfgoed moet gewaarborgd<br />
en ontwikkeld worden, aldus de minister.<br />
Het is niet de bedoeling om de klok terug<br />
te draaien. De minister brak een lans voor<br />
samenwerking en uitwisseling van kennis,<br />
zowel lokaal als internationaal, zowel rond<br />
het doorgeven van tradities en gebruiken<br />
als tussen erfgoedgemeenschappen<br />
onderling.<br />
De Vlaamse overheid zelf zal het immaterieel<br />
cultureel erfgoed niet in leven houden,<br />
dat is de opdracht van de erfgoedgemeenschap.<br />
In de visie van Schauvliege<br />
heeft de Vlaamse Gemeenschap de taak<br />
om erfgoedgemeenschappen kansen te<br />
geven om drie dingen te doen: het immaterieel<br />
cultureel erfgoed herkennen, het<br />
als dusdanig benoemen en maatregelen<br />
voor het doorgeven uitwerken. Om<br />
dat te realiseren is geen nieuw decreet<br />
nodig. Het bestaande Erfgoeddecreet<br />
biedt voldoende mogelijkheden. Ze zag<br />
hier een rol weggelegd voor alle landelijke<br />
erfgoed organisaties.<br />
De ontwikkeling van een databank van<br />
het immateriële erfgoed in Vlaanderen is<br />
de eerste concrete actie die de minister in<br />
het vooruitzicht stelde. En om de samenwerking<br />
rond dit thema te stimuleren zal<br />
de minister onderzoeken hoe Web 2.0<br />
ingezet kan worden.<br />
De <strong>VVBAD</strong> en de interne<br />
staatshervorming<br />
De Vlaamse regering publiceerde een<br />
groenboek over een interne staatshervorming<br />
(zie Info 2010/9). De <strong>VVBAD</strong><br />
besprak de ontwikkelingen rond die<br />
interne staatshervorming twee maal met<br />
het kabinet van minister Schauvliege. Op<br />
8 oktober 2010 lag de focus op de openbare<br />
bibliotheken. De rol van de provincies<br />
kwam uiteraard uitgebreid aan bod,<br />
maar ook de nieuwe legislatuurplannen<br />
en het belang van sectorale financiering.<br />
Naast de <strong>VVBAD</strong> waren ook o.m. vertegenwoordigers<br />
van LOCUS en Bibnet aanwezig.<br />
Op 12 november ging het gesprek<br />
over de erfgoedsector. De <strong>VVBAD</strong> nam<br />
samen met andere organisaties deel aan<br />
het gesprek als vertegenwoordiger van<br />
het Cultureel-Erfgoedoverleg. Ook het<br />
Agentschap Kunsten en Erfgoed was<br />
aanwezig. De legislatuurplannen en de<br />
sectorale financiering waren weer aandachtspunten.<br />
Opnieuw kwam de rol<br />
van de provincies ter sprake, maar ook<br />
de plannen met de erfgoedconvenants<br />
werden uitgebreid bediscussieerd. Later,<br />
op een discussiemiddag over de interne<br />
staatshervorming georganiseerd door<br />
de Vlaamse Museumvereniging (VMV),<br />
bevestigde Lien Verwaeren, adviseur<br />
van minister Schauvliege, dat de Vlaamse<br />
overheid onmogelijk een erfgoedconvenant<br />
met elke gemeente kan financieren.<br />
Vlaanderen ziet de convenants als een<br />
impulsfinanciering en verwacht dat de<br />
gemeenten zelf hun verantwoordelijkheid<br />
opnemen. Tegelijkertijd zei ze dat<br />
het kabinet nog zoekt naar manieren om<br />
het systeem in de toekomst op een leefbare<br />
wijze voort te zetten. Volgens het<br />
groenboek zouden deze in de toekomst<br />
nog voor maximaal twee beleidsperiodes<br />
gefinancierd worden door Vlaanderen.<br />
De <strong>VVBAD</strong> maakte haar bezorgdheden<br />
ook over aan het kabinet Bestuurszaken.<br />
Minister Bourgeois wil tegen april <strong>2011</strong><br />
een akkoord over de analyse en visie van<br />
de interne staatshervorming. Nadien volgt<br />
het witboek, met concrete acties om de<br />
interne staatshervorming te realiseren. De<br />
minister beloofde wel om intussen de verschillende<br />
standpunten en adviezen van<br />
de diverse organisaties te beantwoorden.<br />
Bibnet als opdrachtencentrale<br />
voor veelgevraagde collectie<br />
Vandaag maken bijna 50 openbare<br />
bibliotheken in Vlaanderen gebruik<br />
van een dienst voor zogenaamde<br />
Sprintercollecties, al dan niet met ondersteuning<br />
van enkele provincies. Zo worden<br />
ongeveer 200 populaire titels op<br />
jaarbasis binnen een week na publicatie<br />
kastklaar geleverd met RFID-tag en etiket.<br />
De bibliotheek van Turnhout was initiatiefnemer<br />
van deze succesvolle en snelle<br />
collectiedienst.<br />
Bibnet wil nu deze dienst aan de beste<br />
prijs en service beschikbaar maken voor<br />
alle Vlaamse bibliotheken en maximaal<br />
afstemmen op de werking van Open<br />
Vlacc. Bibliotheken kunnen van <strong>2011</strong> tot<br />
en met 2013 vrij van overheidsopdracht<br />
intekenen op een eerste sectorale collectiedienst<br />
volgens gewenste periode en<br />
budget. Tevens wordt dit een pilootproject<br />
rond uniforme etikettering bij kastklaar<br />
maken van collecties. Bibnet kan<br />
daarmee, volgens een recent in voege<br />
getreden bepaling uit de wet op overheidsopdrachten,<br />
optreden als opdrachtencentrale<br />
voor openbare bibliotheken.<br />
Om te waken over onder meer de kwaliteit<br />
van de dienst, wordt gekozen voor<br />
een procedure van offertevraag.<br />
Bibnet gunde de opdracht selecteren en<br />
kastklaar leveren van de veelgevraagde<br />
collectie aan MedioEurope. Dat betekent<br />
dat vanaf de bestelronde omstreeks<br />
maart <strong>2011</strong> MedioEurope het product<br />
Sprinters met een meer uitgebouwde<br />
service zal aanbieden. Omdat Bibnet de<br />
6 | META <strong>2011</strong> | 1
nieuws<br />
Bibliotheken met collectie consolegames gezocht!<br />
Het Bibliografisch Centrum (Bibnet) breidde onlangs Open Vlacc uit met een collectie<br />
games. Een vijftigtal consolegames uit de lijst van toegelaten games is op<br />
deze manier nu ook terug te vinden in zoeken.bibliotheek.be.<br />
Omdat geen enkele van de invoerende bibliotheken consolegames in hun bezit hebben,<br />
en het invoeren van deze games niet kan via gegevens op websites, is Bibnet<br />
op zoek naar andere bibliotheken die reeds een collectie consolegames hebben of<br />
er in de nabije toekomst mee gaan starten. Deze invoer zou voor de bibliotheken<br />
in kwestie geen overlast mogen betekenen: de medewerkers van Bibnet komen<br />
graag tot bij u om de nodige gegevens te verzamelen.<br />
> Wie mee wil helpen om de collectie consolegames in Open Vlacc en zoeken.bibliotheek.be te vergroten,<br />
kan contact opnemen met Rosa Matthys (rosa.matthys@bibnet.be).<br />
> http://www.bibnet.be/portaal/Bibnet/Collectiebeheer/Games/<br />
Foto: Francis Vlieghe.<br />
opdracht gunde als opdrachtencentrale<br />
voor alle openbare bibliotheken zullen<br />
bibliotheken vrijgesteld zijn van overheidsopdracht<br />
voor ca. 250 populaire<br />
titels volwassenen op jaarbasis.<br />
> Meer info vind je op http://www.bibnet.be/portaal/<br />
Bibnet/Collectiebeheer/Veelgevraagde_collectie.<br />
Fonds InBev-Baillet Latour<br />
restaureert Belgisch erfgoed<br />
Het Fonds InBev-Baillet Latour, in 1974<br />
opgericht, bestrijkt verscheidene gebieden,<br />
waaronder medisch onderzoek,<br />
opleiding, milieu en olympisme. Sinds<br />
2002 is het Fonds ook werkzaam op<br />
het gebied van het roerend erfgoed. Het<br />
beoogt de restauratie van belangrijke en<br />
emblematische werken van Belgische<br />
kunstenaars in onze musea en is een van<br />
de grote actoren op dit gebied in België.<br />
Jaarlijks stelt het Fonds een budget van<br />
100.000 euro ter beschikking voor dit<br />
onderdeel van de werking. Dit bedrag<br />
wordt over verscheidene projecten verdeeld.<br />
De oproep richt zich tot elke conservator<br />
of directeur van een openbare<br />
instelling in België die kunstwerken bezit<br />
die belangrijk voor ons land zijn. Voor<br />
de praktische organisatie van de oproep<br />
werkt het Fonds InBev-Baillet Latour<br />
samen met de Koning Boudewijnstichting.<br />
Het Fonds verzoekt de Koning Boude–<br />
wijnstichting jaarlijks een tiental werken<br />
voor te dragen. Alle openbare eigenaars<br />
van topstukken van het Belgische erfgoed<br />
(Musea, gemeenten,...) komen in<br />
aanmerking. Om deel te nemen moeten<br />
de kandidaten een speciaal inschrijvingsformulier<br />
invullen. Dit formulier kan worden<br />
gedownload van de website van de<br />
Koning Boudewijnstichting (http://www.<br />
kbs-frb.be: tik ‘InBev’ in de zoekfunctie<br />
bovenaan rechts in). Dossiers kunnen nog<br />
tot 17 mei <strong>2011</strong> ingediend worden.<br />
Het Vlaamse Archiefdecreet<br />
en de federale Archiefwet<br />
Op 5 augustus 2010 publiceerde het<br />
Belgisch Staatsblad het Vlaams Decreet<br />
betreffende de administratief-juridische<br />
archiefwerking, kortweg het<br />
Archiefdecreet. Omdat er veel onduidelijkheid<br />
is over de relatie van dit<br />
Vlaamse Archiefdecreet met de federale<br />
Archiefwet en de daarbij horende<br />
koninklijke besluiten, stelde de werkgroep<br />
Wetgeving en Beleid, onderdeel<br />
van de sectie Archief en Hedendaags<br />
Documentbeheer van de <strong>VVBAD</strong>, hierover<br />
een tekst op. In de tekst noemt de werkgroep<br />
het Archiefdecreet modern, flexibel<br />
en efficiënt. De werkgroep wijst erop<br />
dat de regelgeving tot stand kwam na<br />
inspraak van alle betrokken doelgroepen.<br />
Het decreet responsabiliseert de besturen<br />
voor de zorg voor hun archief, zowel in de<br />
dynamische als de statische fase van de<br />
documenten. Documenten in die statische<br />
fase vallen daarbij - als cultureel patrimonium<br />
of erfgoed - onder de bevoegdheid<br />
van de Vlaamse Gemeenschap.<br />
“Het Rijksarchief”, aldus de werkgroep “is<br />
en blijft een deskundige actor en partner<br />
in het vrijwaren van het Vlaamse archivalische<br />
erfgoed.” Als zij dat wensen, kunnen<br />
Vlaamse bestuursinstantie samenwerkingsovereenkomsten<br />
afsluiten met<br />
de federale instelling. “Het enige verschil<br />
met vroeger is dat het bestuur dat het<br />
archief gevormd heeft, zelf politiek en<br />
bestuurlijk aansprakelijk blijft.”<br />
“Het feit dat in 2009 de Archiefwet van<br />
1955 werd geactualiseerd en recent enkele<br />
bijbehorende KB's werden gepubliceerd,<br />
hoeft (…) niet te leiden tot onduidelijkheden<br />
rond de toepasselijkheid van wet of<br />
decreet. Voor documenten die door het<br />
bestuur gevormd zijn bij het medebewind<br />
met de federale overheid is de Archiefwet<br />
van kracht (bijv. op het vlak van selectie<br />
en vernietiging), en voor alle andere<br />
documenten geldt voortaan het decreet.<br />
Uiteraard is op een aantal punten afstemming<br />
noodzakelijk, wat een overleg tussen<br />
het Vlaamse en het federale niveau<br />
wenselijk maakt.”<br />
De tekst van de werkgroep werd verstuurd<br />
naar alle gemeente- en OCMWbesturen<br />
in Vlaanderen.<br />
> De volledige tekst leest u op http://www.vvbad.be/<br />
node/5946<br />
Hebt u ook nieuws voor deze<br />
rubriek<br />
Stuur het naar meta@vvbad.be<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 7
artikel<br />
Een nooit eindigend verhaal<br />
Naar nieuwe bibliotheek- en archiefsoftware voor Antwerpse stedelijke erfgoedinstellingen<br />
Den Bell. Foto: Stad Antwerpen.<br />
Peter Rogiest,<br />
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience<br />
In de periode 2008-2010 heeft een aanzienlijk deel van de museale<br />
archieven en bibliotheken van de Stad Antwerpen — in samenwerking<br />
met ICT-partner Digipolis Antwerpen en de Openbare Bibliotheek<br />
Antwerpen (OBA) — het traject doorlopen om nieuwe bibliotheek- en<br />
archiefsoftware te kunnen aanschaffen via bestek en gunning. De bottomline<br />
van de uitgeschreven opdracht was de selectie en implementatie<br />
van een totaaloplossing voor een geïntegreerd archiefbeheersysteem<br />
en bibliotheeksysteem voor de Stad Antwerpen.<br />
Het contract met de toenmalige<br />
softwareleverancier,<br />
de Universiteitsbibliotheek<br />
Antwerpen, was in 2008 de<br />
facto afgelopen. Het ging om<br />
een dwingende vervanging.<br />
Zoals bepaald in de wet op<br />
de overheidsopdrachten dient<br />
men dan verplicht het contract<br />
open te stellen voor alle<br />
potentiële leveranciers via een<br />
openbare aanbesteding.<br />
Ook het bestuursakkoord van<br />
de Stad Antwerpen stelde als<br />
doelstelling het “registreren<br />
en ter beschikking stellen van<br />
objecten, boeken, archieven<br />
en documentatie in de stedelijke<br />
erfgoedinstellingen”.<br />
Het uiteindelijke doel is om<br />
dergelijke data van verschillende<br />
instellingen niet los van<br />
elkaar, maar geïntegreerd via<br />
één toegang aan de eindgebruiker<br />
te kunnen aanbieden.<br />
Dit bestek kon hiervoor mogelijkheden<br />
scheppen. Immers,<br />
hoe meer instellingen gebruik<br />
maken van éénzelfde systeem,<br />
hoe eenvoudiger zo'n opzet<br />
valt te verwezenlijken.<br />
De vervanging betrof een<br />
grote groep Antwerpse stedelijke<br />
instellingen. We sommen<br />
ze even op:<br />
• de collectie van het Letterenhuis,<br />
voornamelijk de<br />
archieven;<br />
• de Erfgoedbibliotheek<br />
Hendrik Conscience (EHC);<br />
• de Vakbibliotheek Den Bell<br />
(bedrijfsbibliotheek voor de<br />
stadsadministratie);<br />
• de bibliotheken (vakbibliotheek,<br />
oude bibliotheek en<br />
bibliotheek van het prentenkabinet)<br />
en het bedrijfsarchief<br />
van het Museum<br />
Plantin-Moretus / Stedelijk<br />
Prentenkabinet;<br />
• de bibliotheek van het<br />
FelixArchief alias Stadsarchief<br />
Antwerpen (met<br />
andere woorden niet het<br />
eigenlijke archief, waar het<br />
Stadsarchief al een eigen,<br />
goed draaiende software<br />
voor heeft);<br />
• de bibliotheek en het documentatiecentrum<br />
van het<br />
Rubenianum;<br />
• de bibliotheek en het documentatiecentrum<br />
van het<br />
Middelheimmuseum (het<br />
Documentatiecentrum Bur–<br />
gemeester Lode Craey–<br />
beckx);<br />
• de voormalige bibliotheek<br />
van het Etnografisch<br />
Museum, momenteel ondergebracht<br />
in het Hessenhuis;<br />
• de handbibliotheken van de<br />
Musea Mayer van den Bergh<br />
en Smidt-Van Gelder;<br />
• de handbibliotheek van het<br />
Museum Vleeshuis / Klank<br />
van de Stad;<br />
• de handbibliotheken van de<br />
nieuwe musea Red Star Line<br />
en Museum aan de Stroom<br />
(MAS);<br />
• de handbibliotheek van de<br />
dienst Musea en Erfgoed in<br />
het Hessenhuis;<br />
• de vakbibliotheek van de<br />
Dienst Monumentenzorg;<br />
• de voormalige bibliotheek<br />
van het Volkskundemuseum,<br />
die wordt geïntegreerd<br />
met de Erfgoedbibliotheek<br />
Hendrik Conscience;<br />
8 | META <strong>2011</strong> | 1
artikel<br />
• de voormalige bibliotheek<br />
van het Nationaal Scheepvaartmuseum,<br />
die wellicht<br />
een nieuwe bestemming<br />
krijgt in Kompas, een maritiem<br />
documentatiecentrum.<br />
Aangezien de doelgroep zo<br />
omvangrijk was, werd geopteerd<br />
om een raamcontract<br />
te gunnen. Zo moeten niet<br />
alle modules tegelijk worden<br />
aangekocht. De verschillende<br />
instellingen kunnen gefaseerd<br />
instappen in de software. Dit<br />
raamcontract zou dan een<br />
looptijd hebben van vier jaar,<br />
met de mogelijkheid om stilzwijgend<br />
te verlengen tot<br />
maximaal zes jaar.<br />
Hoewel de Openbare Bibliotheek<br />
Antwerpen op dat<br />
ogenblik al de eerste stappen<br />
zette om in 2010 over<br />
te gaan naar het Provinciaal<br />
BibliotheekSysteem (PBS),<br />
werd er toch een luik voorzien<br />
voor de functionele behoeften<br />
van een openbare bibliotheek,<br />
met de optie om die te kunnen<br />
lichten als nodig.<br />
Er moest ook rekening worden<br />
gehouden met andere softwareprogramma's<br />
en applicaties<br />
die reeds binnen de Stad<br />
Antwerpen worden gebruikt.<br />
Zo beheren de Antwerpse stedelijke<br />
musea hun collecties<br />
met het registratiesysteem<br />
Adlib. Daardoor stond het bijvoorbeeld<br />
al op voorhand vast<br />
dat een potentiële leverancier<br />
in zijn software voor bibliotheek<br />
en archief communicatieprotocollen<br />
moest kunnen<br />
voorzien met dit collectieregistratiesysteem.<br />
Een ander element betreft de<br />
A-kaart, de Antwerpse vrijetijdskaart<br />
voor cultuur, sport<br />
en jeugd. Het voortraject<br />
voor de implementatie hiervan<br />
was lopende tijdens de<br />
opmaak van het bestek; idealiter<br />
zou deze A-kaart ook als<br />
alternatief voor de lezerskaart<br />
van bibliotheken en archieven<br />
moeten kunnen dienen.<br />
Aan de slag...<br />
Een bestek voor zo'n ruime<br />
groep is niet iets dat snel of<br />
door een enkeling kan worden<br />
opgesteld. Daarbovenop<br />
kwam de vereiste dat de<br />
potentiële leverancier naast<br />
bibliotheeksoftware ook nog<br />
eens moest kunnen instaan<br />
voor een volwaardige archiefsoftware.<br />
Eigenlijk zochten<br />
we hier naar de spreekwoordelijke<br />
witte raaf. De leverancier<br />
kon wel een constructie<br />
opzetten met eigen onderaannemers.<br />
Deze optie was<br />
expliciet gespecifieerd in het<br />
opgemaakte bestek.<br />
Om een dergelijk monsterproject<br />
beheersbaar te houden,<br />
kwam er bij de start van<br />
het project, medio 2008, een<br />
opdeling in een overkoepelende<br />
stuurgroep met één<br />
projectleider en twee werkgroepen,<br />
een werkgroep<br />
bibliotheeksoftware en een<br />
werkgroep archiefsoftware.<br />
De stuurgroep, grotendeels<br />
samengesteld uit de directeuren<br />
van de deelnemende<br />
instellingen — het Letterenhuis<br />
en de Erfgoedbibliotheek<br />
Hendrik Conscience hadden<br />
een belangrijke coördinerende<br />
rol — hield vooral de<br />
De Erfgoedbibliotheek aan het<br />
Conscienceplein.<br />
Foto: Stad Antwerpen.<br />
deadlines van het project in<br />
de gaten en hakte de knoop<br />
door bij het nemen van de<br />
grote beslissingen. De projectleider<br />
— aangesteld door<br />
Digipolis Antwerpen — droeg<br />
hierbij de eindverantwoordelijkheid.<br />
De werkgroepen<br />
schreven — steeds in samenwerking<br />
met een business analist<br />
van Digipolis Antwerpen,<br />
die als moderator en verslaggever<br />
optrad — de functionele<br />
behoeftenanalyse concreet uit.<br />
Deze functionele analyse had<br />
als doel om na publicatie de<br />
geschikte leveranciers aan te<br />
trekken en aldus de keuze van<br />
de geschiktste software op te<br />
leveren. Digipolis Antwerpen<br />
zelf nam de concrete uitwerking<br />
van het administratieve<br />
luik, de analyse i.v.m. de technische<br />
infrastructuur en specificaties,<br />
en de Service Level<br />
Agreement (SLA) ter harte.<br />
De functionele<br />
analyse<br />
De werkgroep bibliotheeksoftware<br />
vertrok bij de functionele<br />
analyse vanuit drie hoofdprocessen:<br />
(1) het verwervings- of acquisitieproces,<br />
(2) het proces van collectiebeheer,<br />
(3) het proces van terbeschikkingstelling.<br />
Deze aanpak vertrok vanuit<br />
de bibliotheekpraktijk. Op<br />
termijn kwamen we nog tot<br />
een vierde hoofdproces: het<br />
beheer van gebruikersgegevens<br />
(klantenbeheer).<br />
De werkgroep archiefsoftware<br />
vertrok bij de analyse<br />
vanuit de werkprocessen verwerven,<br />
bewaren, ontsluiten<br />
en ter beschikking stellen van<br />
archiefbestanden en van verzamelingen.<br />
De eerste drie<br />
zijn collectiebeherende taken,<br />
het ter beschikking stellen<br />
van de collectieonderdelen<br />
is een publieksgerichte taak.<br />
Daarnaast zag zij een aantal<br />
procesoverschrijdende functionaliteiten<br />
zoals het zoeken,<br />
met extra aandacht voor de<br />
context waarbinnen resultaten<br />
worden gepresenteerd,<br />
specificaties voor record- en<br />
veldinvoer, vereisten voor de<br />
gebruikersinterface en vereisten<br />
voor gegevensuitwisseling.<br />
Dit laatste met het oog<br />
op Archiefbank Vlaanderen.<br />
"Hoe<br />
uiteenlopend<br />
deze grote groep<br />
instellingen<br />
ook is, ze willen<br />
allemaal hun<br />
respectieve<br />
collecties op<br />
een efficiënte<br />
manier beheren,<br />
bewaren,<br />
ontsluiten en<br />
toegankelijk<br />
maken voor hun<br />
doelpubliek."<br />
Het volgen van internationale<br />
standaarden als ISAAR(CPF)<br />
en ISAD(G) — met hun multilevelprincipes<br />
— is een conditio<br />
sine qua non, maar dan<br />
wel op maat van (hoofdrolspeler)<br />
het Letterenhuis geïmplementeerd.<br />
Het beoogde<br />
archiefbeheersysteem heeft<br />
een dubbele doelstelling:<br />
enerzijds moet het de interne<br />
werking ondersteunen, anderzijds<br />
moet het systeem vooral<br />
ook een gebruiksvriendelijke<br />
toegang aan kerngebruikers<br />
(verbonden aan de instelling)<br />
en eindgebruikers (externe<br />
gebruikers) bieden.<br />
Bij het uittekenen van de functionele<br />
behoeften werd duidelijk<br />
dat er bij bepaalde processen<br />
een (grotere) overlap was<br />
tussen de werkgroepen bibliotheeksoftware<br />
en archiefsoftware.<br />
Denk aan zaken als<br />
klantenbeheer, de algemene<br />
vereisten voor de interface<br />
van applicaties, bepaalde<br />
werkprocessen in een leeszaal,<br />
zoals magazijnaanvragen.<br />
Daarom is er in het uiteindelijke<br />
bestek ook een luik<br />
algemene behoeften opgenomen,<br />
zodat deze overlap beter<br />
gestructureerd kon worden<br />
aangeboden aan potentiële<br />
leveranciers. Tegelijk werd<br />
hiermee het belang benadrukt<br />
dat er gehecht werd aan geïntegreerde<br />
oplossingen.<br />
Hoe uiteenlopend deze grote<br />
groep instellingen ook is,<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 9
artikel<br />
ze willen allemaal hun res -<br />
pectieve collecties op een efficiënte<br />
manier beheren, bewaren,<br />
ontsluiten en toegankelijk<br />
maken voor hun doelpubliek.<br />
Een adequaat uitgedachte en<br />
vormgegeven online catalogus<br />
en beheersysteem voor<br />
bibliotheken en archieven is<br />
het aangewezen middel om<br />
dat doel te bereiken. De collectie<br />
— zowel analoog als<br />
digitaal — en het publiek zijn<br />
daarbij de twee centrale parameters.<br />
Een geïntegreerd uitgewerkt<br />
systeem maakt de rijkdom<br />
aan stedelijke collecties meer<br />
beheersbaar, enerzijds door<br />
de werkprocessen adequaat te<br />
ondersteunen, anderzijds door<br />
de collectiebeschrijvende data<br />
(metadata) contextueel zichtbaar<br />
te maken en ze eenvoudig<br />
en snel ter beschikking te<br />
stellen van alle gebruikers.<br />
Een dergelijk systeem maakt<br />
dienstverlening op maat<br />
mogelijk. Idealiter moet de<br />
eindgebruiker met één zoekopdracht<br />
de verschillende collecties<br />
van de Stad Antwerpen<br />
tegelijkertijd kunnen bevragen<br />
in een overkoepelende zoekomgeving,<br />
onafhankelijk van<br />
tijd of plaats. Alle informatie<br />
binnen dit netwerk is dan via<br />
een uniforme en/of gepersonaliseerde<br />
gebruikersinterface<br />
beschikbaar.<br />
De uit te bouwen totaaloplossing<br />
moest beantwoorden aan<br />
een aantal algemene vereisten.<br />
We verduidelijken er hier<br />
enkele. Een soepele, modulaire<br />
opbouw van de software<br />
was van groot belang: zo<br />
werd een gefaseerde implementatie<br />
mogelijk waar nodig.<br />
Daarnaast was een flexibele,<br />
uitgebreide parametrisatie van<br />
de software, vaak verschillend<br />
van instelling tot instelling,<br />
geen luxe. Het zorgde voor<br />
een gezonde buffer tegen te<br />
veel vraag naar maatwerk en<br />
extra ontwikkeling.<br />
Bij een geïntegreerde totaaloplossing<br />
is het ook niet meer<br />
dan normaal dat gegevens<br />
maar één enkele keer moeten<br />
worden ingevoerd (bijvoorbeeld<br />
de gegevens van een<br />
leverancier of het delen van<br />
authority records). Het systeem<br />
moest ook werken met<br />
een intuïtieve interface, gekoppeld<br />
aan gebruikersprofielen.<br />
Rollen en verantwoordelijkheden<br />
konden duidelijk worden<br />
onderscheiden en konden<br />
worden gekoppeld aan specifieke<br />
bevoegdheden. Ook de<br />
aanlevering van statistieken en<br />
ander cijfermateriaal was erg<br />
belangrijk. Met dergelijk materiaal<br />
kan men dan beleidsmatig<br />
verder aan de slag.<br />
Oplossingen<br />
gezocht!<br />
De functionele analyse werd<br />
ook omgezet naar een gedetailleerde<br />
vragenlijst waarop<br />
de potentiële leveranciers<br />
niet alleen met een ‘ja’ of een<br />
‘neen’ konden antwoorden,<br />
maar waarin zij ook gedeeltelijke<br />
oplossingen voor het<br />
gevraagde konden aangeven.<br />
Per vraag kon de leverancier<br />
optioneel een verduidelijking<br />
toevoegen. Een deel van de<br />
vragen werd als verplichte eis<br />
gesteld, een deel als optioneel<br />
(leuk om te hebben). Als een<br />
leverancier op een verplichte<br />
eis met ‘neen’ antwoordde,<br />
viel hij uit de boot. De opmaak<br />
van deze vragenlijst bleek<br />
enorm veel werk, maar was<br />
van onschatbare waarde tijdens<br />
de onderhandelingsprocedure<br />
aangezien deze lijst<br />
toeliet om de offertes op een<br />
eenduidige manier objectief te<br />
vergelijken.<br />
Het afwegen van verplichte<br />
eisen t.o.v. optionele, aardig<br />
meegenomen extra’s<br />
bleek een moeilijke oefening.<br />
Enerzijds wilden we geen<br />
mogelijkheden kwijt waarover<br />
we met de toenmalige software<br />
beschikten, anderzijds<br />
wilden we wel vooruit en hadden<br />
we een aantal behoeften<br />
en wensen, ideeën opgedaan<br />
door de praktijk, uit vakliteratuur<br />
en via gesprekken, waar<br />
de op dat moment gebruikte<br />
software nog niet aan voldeed.<br />
Men is uiteindelijk wel<br />
verplicht om een pragmatisch<br />
evenwicht tussen deze twee<br />
polen te vinden: anders heeft<br />
men de kans dat geen enkele<br />
leverancier zich inschrijft<br />
wegens een te onrealistisch<br />
eisenpakket.<br />
Bij het schrijven van het<br />
bestek kwamen ook zwaartepunten<br />
naar boven, die uitgebreider<br />
aan bod moesten<br />
komen omdat ze voor de deelnemende<br />
instellingen prioritair<br />
waren. We lichten er hier<br />
enkele toe.<br />
Vanuit een toenemende aandacht<br />
voor de materiële<br />
toestand van de bibliotheekcollectie<br />
(monitoring,<br />
preservering, conservering en<br />
restauratie) was er vraag naar<br />
een module voor het beschrijven<br />
van de fysieke toestand<br />
(conditie) van een exemplaar.<br />
Aanvankelijk werd gedacht<br />
aan een zeer uitgebreid formulier<br />
waarin de toestand of<br />
schade van een boek gedetailleerd<br />
kon worden weergegeven,<br />
maar uiteindelijk werd<br />
geopteerd voor een eenvoudiger<br />
formulier dat intuïtief<br />
begrijpelijk is voor iedereen<br />
die met een boek in contact<br />
komt (catalograaf, magazijnier,<br />
baliebediende...).<br />
Het opmaken van uitgebreide<br />
conditiestaten blijft voorbehouden<br />
aan vakspecialisten,<br />
die hiervoor software<br />
gebruiken die al eerder door<br />
Digipolis Antwerpen in huis op<br />
maat gemaakt werd. Wél werd<br />
gevraagd om een koppeling<br />
tussen beide systemen mogelijk<br />
te maken. De module conditiestaten<br />
moet ook in staat<br />
zijn om beleidsondersteunend<br />
cijfermateriaal aan te leveren,<br />
om gerichte acties rond conservering<br />
mogelijk te maken.<br />
"Dit is een nooit<br />
eindigend<br />
verhaal, met<br />
twee drijvende<br />
krachten, de<br />
parameters<br />
collectie en<br />
publiek."<br />
Bij de Erfgoedbibliotheek<br />
Hendrik Conscience bestond<br />
al langer de behoefte om<br />
beschrijvingen van collecties<br />
duidelijk en makkelijk opzoekbaar<br />
te kunnen registreren<br />
in het bibliotheekysteem. In<br />
haar lange bestaan heeft<br />
deze instelling niet alleen vele<br />
bibliotheken van bekende en<br />
minder bekende personen<br />
overgenomen maar bezit ze<br />
ook omvangrijke collecties<br />
afkomstig van andere organisaties<br />
of instellingen.<br />
Een collectiebeschrijving<br />
moet een selectie van materiaal<br />
uit de bibliotheek beschrijven<br />
en volgt hier min of meer<br />
de methodiek die ook bij<br />
archieven gebruikt wordt.<br />
Deze selectie kan variëren in<br />
omvang van minimaal één stuk<br />
(een boek of een ander bibliotheekbezit)<br />
tot maximaal de<br />
collectie in haar geheel.<br />
Enerzijds is een collectiebeschrijving<br />
altijd gerelateerd<br />
aan de exemplaren die deel<br />
uitmaken van de collectie.<br />
Anderzijds staan de collecties<br />
onderling ook in relatie<br />
tot elkaar:<br />
• moeder-dochterrelaties: een<br />
collectie kan zelf een deelcollectie<br />
zijn van een grotere<br />
collectie; een collectie<br />
kan deelcollecties hebben;<br />
• geassocieerde collecties:<br />
zowel binnen als buiten de<br />
eigen instelling kunnen er<br />
associaties zijn met andere<br />
collecties op basis van een<br />
gezamenlijke herkomst<br />
(schenker).<br />
Inspiratie voor een dergelijk<br />
model vonden we bij het initiatief<br />
Collection Description<br />
Focus (UKoln). Hierbij groeien<br />
archieven en bibliotheken feitelijk<br />
naar elkaar. De verwervingscontext<br />
van materiaal<br />
wordt ook voor erfgoedbibliotheken<br />
belangrijker.<br />
Daarop aansluitend was er<br />
bij meerdere bibliotheken de<br />
behoefte om herkomstkenmerken<br />
(provenance, pedigree)<br />
te kunnen registreren<br />
en opzoekbaar te maken.<br />
Herkomstkenmerken zijn<br />
exem plaargebonden informatie.<br />
Dit is informatie die<br />
specifiek verbonden is met<br />
10 | META <strong>2011</strong> | 1
artikel<br />
het bibliotheekexemplaar en<br />
niet thuishoort in de formele<br />
en inhoudelijke beschrijving<br />
omdat deze informatie niet<br />
geldt voor de hele oplage.<br />
Een beschrijving op exemplaarniveau<br />
bevat dus informatie<br />
die uniek is voor het<br />
fysieke stuk dat de bibliotheek<br />
in kwestie bewaart. Typische<br />
voorbeelden van exemplaarspecifieke<br />
kenmerken zijn de<br />
plaatsaanduiding, het rugnummer,<br />
maar ook de aanwezigheid<br />
van een ex libris, een<br />
opdracht, de handtekening of<br />
een handgeschreven opdracht<br />
van de auteur, een nummering,<br />
enz. Voor deze informatie<br />
wordt tegenwoordig in de<br />
meeste systemen al plaats<br />
voorzien in het objectrecord.<br />
Vanuit de optiek van erfgoedbibliotheken<br />
moet echter ook<br />
plaats ingeruimd worden<br />
voor o.m. de onmiddellijke<br />
herkomst (dit bepaalt vaak<br />
of een exemplaar behoort tot<br />
een deelcollectie) en voor de<br />
herkomstkenmerken of pedigree,<br />
d.w.z. de beschrijving<br />
van zichtbare bezitskenmerken<br />
van vroegere eigenaars.<br />
Deze data moeten gestructureerd<br />
en opzoekbaar zijn, ook<br />
door de eindgebruiker. 1<br />
Een andere behoefte was een<br />
zogenaamde ERM-module.<br />
Een geautomatiseerd electronic<br />
resource management<br />
(ERM) is een als dwingend<br />
gevoelde noodzaak voor deze<br />
grote groep instellingen. Het<br />
zijn vooral de betalende abonnementstoegangen<br />
op door<br />
uitgevers aangeboden pakketten<br />
e-tijdschriften en databanken<br />
die speciaal beheer<br />
inhouden. Binnen het bibliotheeksysteem<br />
is daarom idealiter<br />
plaats voor licentie- en<br />
toegangsbeheer, naast de<br />
bibliografische beschrijving<br />
van het materiaal. De informatie<br />
die in deze databanken<br />
beschikbaar is moet daarbij<br />
op een eenvoudige manier<br />
door de bibliotheekgebruiker<br />
kunnen worden opgezocht en<br />
geraadpleegd, liefst met een<br />
binnen de gebruikersinterface<br />
geïntegreerd vertrekpunt.<br />
De grote uitdaging bij de<br />
ontwikkeling van het nieuwe<br />
archiefbeheersysteem ligt<br />
vooral in de implementatie<br />
van de ISAD(G)-structuur,<br />
zodat de contextgegevens en<br />
de structuur van de beschreven<br />
archiefbestanden zichtbaar<br />
zijn voor de eindgebruiker.<br />
Indien deze gegevens<br />
reeds in andere databanken<br />
beschreven zijn, kan het systeem<br />
ernaar verwijzen. Het<br />
gaat hier om beschrijvingen<br />
van (literaire) archiefbestanden,<br />
archiefbestanddelen of<br />
stukken beheerd door andere<br />
archiefinstellingen, waarmee<br />
het Letterenhuis een onderlinge<br />
overeenkomst heeft<br />
afgesloten naar aanleiding<br />
van zijn overheidsopdracht, nl.<br />
het in kaart brengen van het<br />
literair erfgoed in Vlaanderen.<br />
Ook was er behoefte aan<br />
een verder doorgedreven<br />
automatisering van<br />
Gipsen beelden in het depot van het Letterenhuis. Foto: Bart Huysmans en Michel Wuyts.<br />
magazijnaanvragen voor<br />
zowel het bibliotheek- als het<br />
archiefbeheersysteem, waarbij<br />
na afwerking van de aanvraag<br />
kan worden gewerkt<br />
met interne leenregistratie<br />
voor zowel leeszaalconsultatie<br />
als het gereserveerd laten<br />
houden van materiaal gedurende<br />
een bepaalde periode<br />
aan de leeszaalbalie.<br />
Het gunningsproces<br />
Bovenstaande elementen<br />
vormden slechts enkele punten<br />
van het uiteindelijk zeer<br />
uitgebreide bestek. Er werd<br />
besloten deze opdracht te<br />
gunnen via een onderhandelingsprocedure<br />
met voorafgaande<br />
bekendmaking. 2<br />
Omdat het een opdracht<br />
betrof voor diensten waarvan<br />
de specificaties niet met voldoende<br />
nauwkeurigheid konden<br />
worden bepaald, kon de<br />
opdracht niet worden toegewezen<br />
volgens de procedure<br />
van aanbesteding of offerteaanvraag.<br />
De opdracht zou worden toegewezen<br />
aan de inschrijver<br />
met de voordeligste offerte,<br />
rekening houdend met diens<br />
score op de volgende gunningscriteria:<br />
de kostprijs (40<br />
procent van de totaalscore),<br />
de kwaliteit van het product<br />
(35 procent), het voorgestelde<br />
plan van aanpak (10 procent)<br />
en het onderhoudscontract of<br />
SLA (15 procent).<br />
De kwaliteitscomponent werd<br />
beoordeeld door de al eerder<br />
vermelde gedetailleerde vragenlijsten<br />
voor de functionele<br />
vereisten, zoals naar voor<br />
geschoven door de deelnemende<br />
instellingen. Omdat er<br />
evenwichtigheid werd nagestreefd,<br />
kreeg het archiefbeheersysteem<br />
hier een iets<br />
groter deel van het scorepercentage<br />
toegewezen dan de<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 11
artikel<br />
twee afzonderlijk onderscheiden<br />
bibliotheeksystemen (één<br />
voor erfgoed-, museum- en<br />
vakbibliotheken en één voor<br />
openbare bibliotheken).<br />
De aankondiging van de<br />
opdracht — met referentienummer<br />
CDA001212 — en<br />
het eigenlijke bestek werden<br />
gepubliceerd in het Bulletin<br />
der aanbestedingen op 15 september<br />
2009 (ingediend op 9<br />
september). Men kreeg tot 15<br />
oktober 2009, 13.00 u. de tijd<br />
om zich in te schrijven.<br />
Vier partijen schreven zich in.<br />
Na een initiële vragenronde<br />
waar betrokkenen verduidelijking<br />
konden vragen over het<br />
bestek, dienden op 22 januari<br />
2010 twee van deze vier partijen<br />
effectief een offerte in.<br />
Met deze twee partijen voerden<br />
we vervolgens de eigenlijke<br />
onderhandelingen. Na een<br />
eerste onderhandelingsronde<br />
kregen zij de kans een bijgewerkte<br />
offerte in te dienen.<br />
Omdat deze bijwerkingen bij<br />
geen van de twee naar onze<br />
tevredenheid was, besloten we<br />
een tweede onderhandelingsronde<br />
te houden. Vervolgens<br />
dienden de partijen op basis<br />
van deze tweede ronde een<br />
nog grondiger bijgewerkte<br />
offerte in.<br />
Na het onderling vergelijken<br />
van deze tweede, grondiger<br />
bijgewerkte versies van<br />
de offertes (hun BAFO, d.w.z.<br />
'Best and Final Offers') kwamen<br />
we tot de conclusie dat<br />
een derde onderhandelingsronde<br />
niet meer nodig was.<br />
Het verschil in score tussen<br />
beide partijen bleek zodanig<br />
groot, dat we het contract<br />
konden gunnen aan de partij<br />
van wie het product het<br />
sterkst bleek te beantwoorden<br />
aan onze noden en wensen.<br />
Op 9 juni 2010 werd het<br />
contract per aangetekende<br />
brief officieel gegund aan de<br />
Universiteit Antwerpen (UA).<br />
Brocade is de naam voor de<br />
integraal webgebaseerde<br />
bibliotheek- en archiefsoftware<br />
die door de UA wordt<br />
ontwikkeld.<br />
Van concept naar<br />
realiteit<br />
Op het moment van schrijven<br />
zitten we volop in de implementatiefase.<br />
In een eerste<br />
fase zal de UA zorgen voor:<br />
• ontwikkeling en implementatie<br />
van het archiefbeheersysteem<br />
in het Letterenhuis<br />
en het Museum Plantin-<br />
Moretus / Stedelijk Prenten–<br />
kabinet;<br />
• implementatie van de<br />
bibliotheekmodule in het<br />
Letterenhuis, het Museum<br />
Plantin-Moretus / Stedelijk<br />
Prentenkabinet, de Erfgoed–<br />
bibliotheek Hendrik Cons–<br />
cience, het Stadsarchief<br />
Antwerpen en de Vak–<br />
bibliotheek Den Bell;<br />
• opleiding van (nieuwe) eindgebruikers;<br />
• conversie van de data uit<br />
Agrippa, het huidige systeem<br />
van het Letterenhuis;<br />
• conversie van bibliotheekdata<br />
uit Adlib, het huidige<br />
systeem van het Museum<br />
Plantin-Moretus / Stedelijk<br />
Prentenkabinet;<br />
• afspraken voor beheer en<br />
ondersteuning van de applicatie<br />
geborgd bij de instellingen,<br />
de leverancier en<br />
Digipolis Antwerpen.<br />
De Openbare Bibliotheek<br />
Antwerpen zal in een eerste<br />
fase niet instappen. Maar<br />
vermits het om een raamcontract<br />
gaat, kan deze openbare<br />
bibliotheek, zoals andere stedelijke<br />
instellingen, eventueel<br />
op een later tijdstip aansluiten.<br />
Zo wordt nu voor <strong>2011</strong><br />
gepland om de bibliotheken<br />
van o.m. het Rubenianum en<br />
het Etnografisch Museum te<br />
ontsluiten in het nieuwe bibliotheeksysteem.<br />
Uiteraard is dit geen eindpunt.<br />
De implementatie zal een<br />
groot deel van de komende<br />
paar jaar in beslag nemen.<br />
Ondertussen staan de ontwikkelingen<br />
binnen de sector<br />
ook niet stil. Het moment dat<br />
we opnieuw de markt zullen<br />
moeten opgaan, na het verstrijken<br />
van het huidige contract,<br />
zullen er weer tal van<br />
vragen, verzuchtingen, noden<br />
zijn die een invulling vereisen.<br />
Daarom is dit een nooit<br />
eindigend verhaal, met twee<br />
drijvende krachten, de eerder<br />
vermelde parameters collectie<br />
en publiek. De kunst is en blijft<br />
een permanente, flexibele verbinding<br />
tussen deze twee tot<br />
stand te brengen.<br />
Met dank aan Mieke Lietaer, An Renard,<br />
Leen van Dijck, Steven Van Impe en<br />
Gert Van de Wouwer voor hun inbreng.<br />
> http://www.ukoln.ac.uk/cd-focus/.<br />
1 Meer informatie over deze problematiek<br />
in: Steven Van Impe, “Pronto:<br />
een ontologie voor het onderzoek<br />
van herkomstkenmerken,” in:<br />
Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis,<br />
15:2008, p. 179-193.<br />
2 Op basis van artikel 17, §3, 4° van de<br />
Wet van 24 december 1993 betreffende<br />
de overheidsopdrachten en<br />
sommige opdrachten voor aanneming<br />
van werken, leveringen en<br />
diensten.<br />
Het magazijn van de<br />
Consciencebibliotheek.<br />
Foto: Stad Antwerpen.<br />
12 | META <strong>2011</strong> | 1
Eva Simon<br />
over de Vlaamse Bib Web Awards<br />
“Zo'n succes had ik niet<br />
verwacht”
interview<br />
Julie Hendrickx, Tom Van Hoye en Bruno Vermeeren<br />
Op maandagavond 13 december 2010 werden voor het eerste de Vlaamse Bib Web Awards<br />
uitgereikt. Dit zijn prijzen voor verdienstelijke websites en toepassingen die uitgaan van de<br />
Vlaamse bibliotheek-, documentatie- en informatiesector. In aanwezigheid van Vlaams minister<br />
van Cultuur Joke Schauvliege werden de winnaars in de bloemetjes gezet. META sprak<br />
met Eva Simon, initiatiefneemster en docent aan de Bibliotheekschool Gent en Patrick Pede,<br />
cursist van het graduaat BDI-kunde.<br />
Wie zit er achter het initiatief de Bib Web Awards<br />
Eva: Dat ben ik. In april — misschien lag het aan de lente — dacht<br />
ik: ik wil eens iets groots doen. "Geïnspireerd door de wedstrijd<br />
‘Site van het jaar’ van Clickx", dacht ik “Waarom doen we niet<br />
iets gelijkaardigs voor de bibliotheeksector” Ik maakte een<br />
draaiboek en al gauw kwam ik ook op het idee om de cursisten<br />
van het graduaat BDI erbij te betrekken. Voor hen was dit<br />
niet vrijblijvend want dit was tegelijkertijd de taak voor mijn<br />
vak ‘Netwerk- en systeembeheer’. De vijftien cursisten moesten<br />
binnen tien categorieën genomineerden selecteren. Er werd<br />
gevraagd om per genomineerde in minimum honderd woorden<br />
te argumenteren waarom die erbij kwam en liefst aan de hand<br />
van relevante bronnen. De Facebookinspiratiegids 1 van Bibnet<br />
kon hen hier bijvoorbeeld bij helpen.<br />
Patrick: We konden de categorie kiezen waarvoor we de genomineerden<br />
moesten selecteren. Ik had me eigenlijk eerst niet<br />
ingeschreven voor dit vak maar toen ik hoorde wat er op stapel<br />
stond, heb ik me toch nog snel ingeschreven. Het is ook een<br />
heel leuke groep, een vrij grote binnen de bibliotheekschool.<br />
Eva: Dat heeft bij mij ook een rol gespeeld om het op deze<br />
manier te organiseren. Het is een groep van semester zeven<br />
waar ik daarvoor al drie andere vakken aan had gedoceerd. Ik<br />
wist dus goed wat de mogelijkheden van deze groep waren. De<br />
categorieën heb ik uiteindelijk zelf bepaald om geen tijd te verliezen.<br />
Ik beschikte dan ook maar over drie lesblokken waarin ik<br />
de cursisten kon zien, met de uitreiking zelf als vierde lesblok.<br />
Patrick: Maar voor de rest kregen we carte blanche: “Hoe pakken<br />
we dat aan”, “Hoe gaan we te werk” en “Waar begin je te<br />
zoeken”. Met de bibliotheken in je eigen omgeving of waar je<br />
school gelopen hebt, daar heb je voeling mee. Maar het brede<br />
bibliotheekveld in Vlaanderen, dat was een hele onderneming<br />
om dat allemaal te bekijken.<br />
Eva: Wat de bronnen betreft, op 23dingen.be 2 worden er al heel<br />
wat goede voorbeelden opgesomd, maar dat is natuurlijk niet<br />
volledig. Er zijn dan ook bibliotheken die ons na de bekendmaking<br />
van de nominaties hebben gemaild. De bibliotheek van de<br />
Karel de Grote-Hogeschool bijvoorbeeld heeft een schitterende<br />
Netvibes pagina. Zij vroegen ons waarom ze er niet bij waren.<br />
Er is heel grondig te werk gegaan bij het selecteren maar het<br />
blijft een hele klus. Iedereen heeft een beargumenteerd rapport<br />
moeten schrijven voor zijn categorie en tevens een tegenrapport<br />
over de genomineerden van één van de andere categorieën.<br />
Ga ja akkoord met die selectie Zijn er zaken die ontbreken Of<br />
staan er net dingen waarvan je denkt "Dat hoeft echt niet". Dat<br />
was een eerste aanvulling. Tot slot hebben we gezamenlijk de<br />
laatste knopen doorgehakt.<br />
Patrick: Toen zijn er toch nog een aantal afgevallen en bijgekomen.<br />
Eva: De vijftien cursisten en ikzelf waren het uiteindelijk wel<br />
eens over de selectie. We hebben er ook weinig commentaar<br />
op gekregen. We kunnen ons bijvoorbeeld afvragen of men bij<br />
de Clickx-awards geen blogs meer selecteert, omdat men ze<br />
niet meer relevant vindt, of omdat er te veel commotie rond<br />
ontstaat. Daar hebben wij in de bibliotheeksector in ieder geval<br />
niets van gemerkt.<br />
Is het dan wel mogelijk om zulke uiteenlopende zaken te beoordelen<br />
Wat doe je bijvoorbeeld met websites van wetenschappelijke<br />
en openbare bibliotheken<br />
Patrick: Dat is niet altijd eenvoudig, gezond verstand speelt<br />
een belangrijke rol. Je kijkt en vergelijkt. Ik heb de biblioblogs<br />
genomineerd en voor mij was bijvoorbeeld de frequentie van<br />
posten belangrijk. Het mocht zeker niet te lang geleden zijn. En<br />
steek je er als lezer iets van op Heeft de blog een persoonlijk<br />
karakter Dat zijn zaken die voor een blog belangrijk zijn want<br />
zoiets mag niet te steriel zijn. Ook bij Twitter primeerde de frequentie<br />
van posten.<br />
Eva: Objectieve Twitteraccounts die niets anders doen dan linken<br />
naar de blog of nooit eens een @reply of een retweet doen,<br />
zijn geen goede voorbeelden.<br />
Patrick: Als er op Facebook enkel verschijnt wat er ook getwitterd<br />
wordt dan kwam die pagina logischerwijs niet in aanmerking.<br />
Hoe hebben jullie de vakjury samengesteld<br />
Patrick: Dat was ook één van de opdrachten van de cursisten.<br />
Ieder moest een vakjurylid nomineren, beargumenteerd<br />
natuurlijk. Die vijftien namen hebben we dan in groep besproken.<br />
Juryleden die een link hadden met een nominatie kwamen<br />
niet in aanmerking. Uiteindelijk hebben we zes juryleden overgehouden.<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 15
interview<br />
Eva: De mensen van Bibnet vielen door hun nominaties bijvoorbeeld<br />
meteen af. Daarom hebben we ook vier Nederlanders<br />
gekozen voor de vakjury, die zijn neutraler. De andere twee<br />
komen uit de consultancy, het bedrijfsleven dus.<br />
Zat er veel verschil tussen de beoordelingen van de verschillende<br />
jury’s<br />
Eva: De verdeling was 50 procent publieksstemmen, 25 procent<br />
vakjury en dan 25 procent voor de vijftien cursisten en ik.<br />
Onze beoordelingen en die van de vakjury waren gelijkend, de<br />
publieksstemming wijkt hier en daar af. Een grote instelling kan<br />
natuurlijk meer mensen aanspreken maar dit heeft de top drie<br />
toch niet beïnvloed. Een bibliotheek die nog niet zo vertrouwd<br />
is met alle verschillende Web 2.0-mogelijkheden, zal daardoor<br />
dikwijls niet zo veel promotie hebben gevoerd. Met als gevolg<br />
een mindere waardering van de vakjury. Een bibliotheek die<br />
daarentegen helemaal mee is met Facebook en het bloggen is<br />
op de hoogte van al die platformen en weet ze te bespelen om<br />
stemmen te vergaren.<br />
"Het mooiste verhaal kwam van een<br />
gemeente waar de burgemeester<br />
de bibliotheek binnenstapte om het<br />
personeel te feliciteren met de<br />
nominatie."<br />
Het heeft wel wat impact gehad op de sector. Hebben jullie<br />
daar iets van gemerkt<br />
Eva: Het mooiste verhaal kwam van een gemeente waar de<br />
burgemeester de bibliotheek binnenstapte om het personeel<br />
te feliciteren met de nominatie. Ook een heleboel bibliotheken<br />
die niet genomineerd waren, hebben gereageerd: “Als er<br />
nog een editie komt dan willen we er ook bij zijn!” of “We gaan<br />
werk maken van onze Facebookpagina zodat we ook genomineerd<br />
worden.” Dat is misschien wel het allermooiste dat uit dit<br />
initiatief is voortgekomen: bibliotheken die zich voorgenomen<br />
hebben om zich in de toekomst ook bezig te houden met zulke<br />
toepassingen. Bovendien bleken de genomineerden achteraf<br />
dubbel en dik gemotiveerd.<br />
Patrick: Zo’n nominatie kan als aanmoediging wel tellen natuurlijk.<br />
Eva: Dat was ook een beetje de bedoeling. Bij de discussie<br />
voor de nominaties waren er een paar genomineerden waar<br />
wat twijfel over bestond. Een aanmoedigingsnominatie was in<br />
deze gevallen een belangrijk argument om sommige initiatieven<br />
toch te nomineren.<br />
Jullie hebben dus wel wat reacties gekregen uit de sector. Wat<br />
was de leukste<br />
Eva: De bibliotheek van Halle heeft op haar Facebookpagina een<br />
fotoreportage gezet waarin de bibliotheekmedewerkers allemaal<br />
aan het juichen zijn tussen de boekenrekken om te tonen<br />
hoe blij ze waren met de nominaties.<br />
Patrick: Ja, en het leuke is dat ze dit niet eerst naar ons sturen<br />
maar meteen op hun Facebookpagina zetten zodat iedereen<br />
het kan zien. Dat is echt Web 2.0.<br />
Heeft het kabinet van de minister van Cultuur Schauvliege ook<br />
gereageerd<br />
Eva: Heel het gebeuren is via internet verspreid geweest en<br />
het kabinet van minister Schauvliege moet dit op de één of<br />
andere manier hebben opgevangen. Ik ontving een e-mail van<br />
het kabinet met de mededeling dat de minister enthousiast was<br />
over ons initiatief. Ik heb haar dan ook onmiddellijk uitgenodigd<br />
voor de uitreiking. Al was het nog spannend tot op het laatste<br />
moment, de minister moest namelijk van de milieutop in Mexico<br />
komen en het was bang afwachten of ze op tijd zou zijn. Maar<br />
ze was aanwezig.<br />
Wat was de voornaamste doelstelling achter de Bib Web<br />
Awards<br />
Eva: De belangrijkste doelstelling voor de cursisten was op een<br />
plezierige manier iets bijleren. Voor mij was het belangrijk ook<br />
al die leuke initiatieven eens in de bloemetjes te zetten en een<br />
hart onder de riem te steken.<br />
Het feit dat bibliotheken, organisaties en individuen genomineerd<br />
zijn van verschillende types was zeer leerzaam voor de<br />
cursisten. Ik wou hen ook laten uitzoeken welke individuen waar<br />
mee bezig zijn. Ik vond ook dat bijvoorbeeld de Slidecasts van<br />
de <strong>VVBAD</strong> en Kenniskantoor van Bibnet erbij mochten zijn. Ik<br />
wou het zo open mogelijk houden.<br />
Patrick: Ik weet niet wat er anders wordt gegeven in Eva’s vak<br />
maar qua netwerking kon dit wel tellen, letterlijk en figuurlijk.<br />
Een geweldig concept!<br />
Is het hele proces precies gelopen zoals jullie verwacht hadden<br />
Eva: Ik had stiekem wel een vermoeden dat dit goed ging lopen<br />
maar zo’n groot succes had ik niet verwacht. Ik moest bijvoorbeeld<br />
software kiezen voor de publiekstemming op de website<br />
maar bij het installeren had ik echt geen idee hoeveel stemmers<br />
we mochten verwachten. 1000 3000 Uiteindelijk hebben we<br />
meer dan 12.000 bezoekers gehad op onze stempagina en hebben<br />
er 5221 mensen gestemd.<br />
Waren veel van die stemmen niet afkomstig van bibliotheken<br />
die zelf promotie gevoerd hebben<br />
Eva: Op veel gemeentewebsites en in plaatselijke infoblaadjes<br />
is er inderdaad veel promotie gevoerd. Dat hebben we gemerkt<br />
aan de uitslag. De bibliotheken met de meeste publieksstemmen<br />
waren dan ook bibliotheken die zichzelf het meest gepromoot<br />
hebben.<br />
Patrick: Puurs, de bibliotheek waar ik werk, was ook genomineerd<br />
voor Beste Twitter maar jammer genoeg zaten wij net met<br />
de heropening van onze bibliotheek waardoor we geen promotie<br />
hebben kunnen voeren en kijk, we zaten niet bij de eerste vijf.<br />
Bestaan er eigenlijk gelijkaardige intiatieven, bijvoorbeeld in<br />
het buitenland<br />
Eva: Dat weet ik eigenlijk niet. In 2007 heeft WINOB (West-<br />
Vlaams InformatieNetwerk van Openbare Bibliotheken) wel een<br />
prijs uitgereikt voor de beste West-Vlaamse bibliotheekwebsite.<br />
Dat heeft mij zeker geïnspireerd want ik was toen voorzitter<br />
van de vakjury.<br />
"Ik onthoud vooral dat er ruimte<br />
is voor zo’n initiatief gezien het<br />
ongelofelijke enthousiasme vanuit<br />
de sector. Mensen hebben dit<br />
graag…"<br />
Is er bij de organisatie een rol weggelegd voor een beroepsvereniging<br />
of een vakorganisatie als Bibnet of Locus<br />
Eva: Ik heb me die vraag ook gesteld: “Waarom heeft een<br />
beroepsorganisatie dat nog niet gedaan” Daar ben ik mij zeker<br />
van bewust.<br />
16 | META <strong>2011</strong> | 1
interview<br />
Aangezien dit initiatief toch gegroeid is in een onderwijscontext,<br />
ligt de slotvraag voor de hand: wat hebben jullie hieruit<br />
geleerd<br />
Patrick: Dat netwerken belangrijk is. Mensen kennen mensen<br />
door wat ze op het web zetten. En dan ook het organiseren:<br />
"hoe pak je zoiets aan".<br />
Eva: Het organiseren zit niet meteen in het leerplan, maar is<br />
zeker een competentie die van pas komt in de bibliotheeksector.<br />
Ik onthoud vooral dat er ruimte is voor zo’n initiatief gezien het<br />
ongelofelijke enthousiasme vanuit de sector. Mensen hebben dit<br />
graag, alle genomineerden waren ook aanwezig op de uitreiking.<br />
Ik ben naar de uitreiking van de Clickx-awards geweest en dat is<br />
eigenlijk niet meer dan “En op de zesde plaats staat YouTube.”.<br />
Niemand voelt daar iets bij, het hele gebeuren heeft ook geen<br />
herkenbaar gezicht en dat is bij ons wel het geval. Misschien<br />
omdat het zo’n niche is dat het zo goed werkt<br />
Patrick: Er zitten bij onze awards inderdaad mensen met een<br />
hart voor de bibliotheeksector achter en dat maakt het verschil.<br />
Zo hebben we heel wat aanvragen gekregen om de uitreiking<br />
bij te wonen.<br />
Eva: We hebben enkel de top vijf per categorie uitgenodigd en<br />
dat is al een grote verdienste. Iedereen die aanwezig was op de<br />
uitreiking is dus een winnaar.<br />
Komt er nog een volgende editie<br />
Eva: De meest gestelde vraag van de avond! Dat is iets dat ik<br />
moet bespreken met de schooldirectie want ik had niet ingeschat<br />
hoeveel werk dit met zich mee ging brengen. Ik heb dit<br />
drie maanden op adrenaline gedaan want het was niet evident<br />
om dit te combineren met een voltijdse job. Bovendien wist<br />
ik ook dat dit een groep was waarmee het vlot zou verlopen.<br />
Daar hangt het ook van af. Maar een volgende editie zal zeker<br />
bespreekbaar zijn, hoewel ik wel al kan zeggen dat het zeker niet<br />
voor volgend jaar zal zijn. Je moet een beetje tijd laten, anders<br />
is de evolutie ook niet sterk genoeg.<br />
Boven: Eva Simon. Foto: Julie Hendrickx.<br />
Onder: Patrick Pede. Foto: Bruno Vermeeren.<br />
> Meer informatie over de winnaars en foto- en videomateriaal van de uitreiking<br />
vind je op http://bibwa2010.blogspot.com/.<br />
1 http://www.bibnet.be/portaal/Bibnet/Lokale_Ondersteuning/Inspiratiegidsen<br />
2 http://www.23dingen.be<br />
3 ‘Met een hoop stenen kun je niet praten’: strategieën voor succesvol twitteren<br />
/ Wilma van den Brink // in: Informatie Professional, vol. 14 (2010) nr. 11/12<br />
(november-december), p. 25-28.<br />
> Reacties van de winnaars leest u op p. 18.<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 17
interview<br />
Winnaar van de publieksprijs<br />
Met http://www.luisterpuntbibliotheek.be wonnen we op 13 december de publieksprijs van de eerste<br />
Vlaamse Bib Web Awards. Dit zegt helemaal niets over de kwaliteit van onze website, alleen<br />
dat we vreselijk veel stemmen voor onze website hebben vergaard.<br />
En dat op zich is al heel opmerkelijk. Omdat de stemwebsite niet echt toegankelijk was voor personen<br />
met een leesbeperking. Omdat ons ledental niet opweegt tegen dat van een centrumstad<br />
als Brugge (2e plaats). Omdat onze website nog volop in ontwikkeling is: we willen het informatieve<br />
luik verder verfijnen en uitbreiden, we werken momenteel ‘Mijn Luisterpunt’ af (een interactief<br />
luik waarbij onze lezers zelf hun digitale boekenplank en hun boekenlijstjes kunnen beheren),<br />
we gaan de gesprekken en interviews uit ons gesproken maandelijks tijdschrift als podcasts op<br />
de website toevoegen, enz ...<br />
En dat we blij zijn met deze prijs! Omdat het heel fijn is om voor je werk gewaardeerd te worden.<br />
Omdat we heel veel warme felicitaties ontvangen. Maar vooral omdat we hiermee de gelegenheid<br />
krijgen om op te roepen voor meer toegankelijke, drempelvrije websites. Slechts ongeveer<br />
vijf procent van alle informatie die verschijnt, is toegankelijk voor personen met een leesbeperking.<br />
Nog geen tien procent van de Belgische websites voldoet aan de minimumvereisten van<br />
toegankelijkheid. Samen kunnen we deze percentages opdrijven. Laat ons allemaal ijveren voor<br />
drempelvrije websites, websites met een AnySurferlabel (http://www.anysurfer.be). Moeten websites<br />
van overheidsdiensten niet bij uitstek of zelfs per definitie toegankelijk zijn voor iedereen!<br />
Tot slot: aan alle Luisterpuntstemmers: ongelofelijk super bedankt!<br />
Saskia Boets, coördinator communicatie en promotie Luisterpuntbibliotheek<br />
Winnaar Prijs van de Bibliotheekschool<br />
Ik waardeer het enorm dat ik de Prijs van de Bibliotheekschool kreeg voor mijn Twitteraccount<br />
@librarianbe. In nevenberoep geef ik zelf les in de BDI-initiatie van CVO Brussel en op die manier<br />
beschouw ik de prijs van de Gentse bibliotheekschool niet alleen als een opsteker voor wat ik<br />
op Twitter doe, maar ook als een vorm van erkenning voor mijn werk als collega-docent uit een<br />
andere onderwijsinstelling.<br />
Men vraagt me weleens waarom ik twitter. Voor mij is twitteren geen doel, maar een middel. Een<br />
van de vele kanalen om contacten te onderhouden met collega’s en om zelf informatie over onze<br />
sector te verspreiden. Een manier ook om je blik te verruimen en kritisch te blijven tegenover de<br />
dingen waarmee je dagelijks bezig bent. Omdat ik op Twitter ook heel wat contacten buiten de<br />
bibliotheeksector heb, probeer ik me er ook als inlichtingenwerker nuttig te maken en mijn motto<br />
“Every Day I am a Librarian” te realiseren. Informatieprofessionals zouden meer uit hun kot moeten<br />
komen, ‘to boldly go’ waar de klant zich bevindt.<br />
Twitter is snel en efficiënt, maar ook vluchtig en oppervlakkig. Je zou kunnen zeggen dat die<br />
oppervlakkigheid de schuld van Twitter zelf is. De vragen “What are You Doing” en “What’s<br />
Happening” nodigen gewoon uit tot het schrijven van tweets over wat je aan het doen bent of<br />
over wat er in je omgeving gebeurt. Zelf twitter ik ook geregeld over alledaagse dingen. Het is<br />
juist fijn dat je helemaal zelf bepaalt op welke manier je Twitter gebruikt. En ik ben ervan overtuigd<br />
dat je door een goeie mix van ernst en lichtvoetigheid een breder publiek kunt bereiken.<br />
Zo is Twitter een bron van informatie én een sociaal medium.<br />
Bibliothecarissen die Twitter als tool voor informatiewerk en promotie willen gebruiken, moeten<br />
vooral in eigen naam gaan twitteren. De twittersphere luistert graag naar mensen die door hun<br />
kennis of ervaring een zekere autoriteit hebben verworven. Berichten die uitgaan van bedrijven<br />
of organisaties worden vaak als louter reclame voor de eigen werking beschouwd. Want met een<br />
hoop stenen ga je niet praten 3 .<br />
Wat ik met de prijs ga doen, die ik gewonnen heb Ik won een cheque van 250 euro voor een<br />
opleiding naar keuze in CVO VSPW Gent. Wellicht kies ik voor een korte thematische module uit<br />
de opleiding 'Leiderschap Management Coaching in de social profit en de publieke sector' die<br />
door Balans wordt georganiseerd.<br />
Join today and follow @librarianbe (Patrick Vanhoucke): http://twitter.com/librarianbe<br />
18 | META <strong>2011</strong> | 1
interview<br />
WINNAAR PRIJS VAN DE VAKJURY<br />
De Kortrijkse bib startte zo’n vier jaar geleden met een bibliotheekblog, als één van de eerste binnen<br />
het Vlaamse bibliotheeklandschap. De toenmalige bibliothecaris, Bart Noels, en ikzelf waren<br />
al een tijdje aan het experimenteren. Het blogfenomeen was toen in volle expansie en werd meer<br />
en meer gebruikt als informeel informatie-, communicatie- en promotiemiddel door bedrijven,<br />
culturele organisaties, uitgeverijen en allerlei bekende en minder bekende figuren. Dit vrije, informele<br />
en directe aspect van blogging inspireerde ons en gaf ons vooral veel goesting om er ook<br />
aan te beginnen.<br />
Inmiddels groeide de blog uit tot een volwaardig nieuwsportaal met gemiddeld 1500 bezoekers<br />
per week en bereikten we een hoge page ranking op Google. Onze bibliotheek zet hier ook op in.<br />
Een blogteam zag het daglicht. Hierbij hanteerden we steeds ons engagement om minstens één<br />
blogbericht per dag te publiceren. De grote ‘facelift’ van de blog begin 2009 betekende voor ons<br />
‘the next level’. Hierbij werden de zoekmogelijkheden van onze webcatalogus gekoppeld aan de<br />
blog en ook de functionaliteit van de blog verbeterde door de integratie van allerlei widgets die<br />
de verbinding maakten met onze activiteiten op Flickr en YouTube.<br />
De blog van de Kortrijkse bib blijft voor ons tot op vandaag een ideaal middel om te experimenteren<br />
met Web 2.0-tools, om onze blik op wat er gebeurt binnen en buiten de sector te verruimen en<br />
om ons lezerspubliek op een leuke en informele manier te informeren over de bib, de stad, design,<br />
technologie, boeken, film, muziek, games en nog veel meer.<br />
Het behalen van de Prijs van de vakjury was een grote opsteker voor de blogredactie. We zien dit<br />
echt als een bekroning voor onze dagelijkse inzet en inbreng van de afgelopen jaren. De cheque van<br />
250 euro voor een teambuildingactiviteit wordt zeker goed gebruikt! De Vlaamse Bib Web Awards<br />
vinden we een supergoed initiatief en is een sterke, dynamiserende impuls voor heel de sector.<br />
Jürgen Van Lerberghe, digitale dienstverlening Openbare Bibliotheek Kortrijk<br />
http://bibliotheekkortrijk.blogspot.com/<br />
Prijs van de Bibliotheekschool<br />
1 @librarianbe<br />
2 Blog OB Kortrijk<br />
3 Muntpunt Kids<br />
Publieksprijs<br />
1 Luisterpuntbibliotheek<br />
2 CABRIO<br />
3 Blog OB Londerzeel<br />
Prijs van de Vakjury<br />
1 Blog OB Kortrijk<br />
2 UB Gent Mobile<br />
3 Bibliothecaris in blog<br />
Biblioblogs<br />
1 occamsrazorlibrary<br />
2 Bibliothecaris in blog<br />
3 BiB IDee<br />
Bibliotheekblogs<br />
1 OB Ieper<br />
2 OB Kortrijk<br />
3 OB Brugge<br />
Sociale netwerken<br />
1 OB Halle<br />
2 Bibliotheek Permeke<br />
3 Jeugdbib Ham<br />
Twitter<br />
1 JanCollet<br />
2 bibmaaseik<br />
3 librarianbe<br />
De winnaars<br />
Catalogi<br />
1 CABRIO<br />
2 zoeken.bibliotheek.be<br />
3 OB Gent<br />
Voor kinderen en/of jongeren<br />
1 Jeugdbib Wetteren<br />
2 KJV De Vijf<br />
3 Jeugdbib.be<br />
Multimedia<br />
1 Podcasts OB Brugge<br />
2 YouTube OB Kortrijk<br />
3 Flickr OB Londerzeel<br />
Sites van vakorganisaties/<br />
belangenverenigingen<br />
1 Bibliotheek.be<br />
2 Bibnet<br />
3 Vlaamse Erfgoedbibliotheek<br />
Voor doelgroepen<br />
1 Start To Read<br />
2 Luisterpunt<br />
3 UB Gent Mobile<br />
Overige webtoepassingen<br />
1 Netvibes OB Londerzeel<br />
2 Widgets OB Halle<br />
3 BookCrossing OB Beveren<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 19
artikel<br />
CEST: Roadmap naar<br />
kwaliteitsverbetering van<br />
digitaliseringsprojecten<br />
Henk Vanstappen, PACKED<br />
Eind 2010 werd het eindrapport van het project<br />
CEST gepubliceerd. CEST staat voor cultureel<br />
erfgoedstandaarden — toolbox, een project<br />
dat tot doel heeft de erfgoedinstellingen<br />
in Vlaanderen wegwijs te maken in het gebruik<br />
van standaarden bij het creëren, beheren en<br />
toegankelijk maken van digitale collecties.<br />
CEST wil hiermee de kennis over en het gebruik<br />
van standaarden promoten, vanuit de overtuiging<br />
dat dit noodzakelijk is om de kwaliteit van<br />
digitaliseringsprojecten te garanderen. 1 Maar<br />
loont dit nu echt de moeite Iedereen kan toch<br />
gewoon scannen zonder veel technische kennis<br />
“Het werkt toch ook zonder al die theorie”,<br />
hoor je vaak zeggen. Waarom dan al die<br />
standaarden<br />
Waarom standaarden<br />
Standaarden kunnen gedefinieerd<br />
worden als ‘een document<br />
met erkende afspraken,<br />
specificaties of criteria over<br />
een product, een dienst of een<br />
methode.’ Dat is een erg brede<br />
definitie, maar standaarden<br />
komen dan ook in allerlei vormen<br />
voor. Ze worden op allerlei<br />
momenten in het proces<br />
van creatie en beheer van digitale<br />
beschrijvingen en objecten<br />
toegepast. In strikte zin<br />
betekent ‘digitalisering’ iets<br />
als het omzetten van data van<br />
een analoge naar een binaire<br />
representatie. Maar in de praktijk<br />
dekt de term het complete<br />
traject van creatie tot digitale<br />
opslag en het online toegankelijk<br />
maken. ‘Digitalisering’ is<br />
dus meer dan alleen het scannen<br />
of digitaal fotograferen<br />
van een object. Onder het<br />
begrip vallen onder andere<br />
ook het digitaal beschrijven<br />
van objecten of collecties en<br />
het beheren van gedigitaliseerde<br />
of born digital objecten.<br />
Bibliotheken, archieven en<br />
musea hebben elk hun eigen<br />
Foto: Nederlands instituut voor mediakunst.<br />
20 | META <strong>2011</strong> | 1
artikel<br />
"‘Digitalisering’ is<br />
meer dan alleen<br />
het scannen<br />
of digitaal<br />
fotograferen<br />
van een object."<br />
traditionele standaarden voor<br />
het beschrijven van publicaties,<br />
objecten, archieven<br />
of audiovisuele bestanden.<br />
Daarnaast bestaan er generieke<br />
standaarden, waarmee<br />
zowat elk object kan worden<br />
beschreven. Deze laatste winnen<br />
aan betekenis, omdat de<br />
toegang tot digitaal erfgoed<br />
steeds meer crossmediaal<br />
wordt. Waar vroeger organisaties<br />
al blij waren als hun<br />
OPAC ook écht online stond,<br />
wil men nu collectiegegevens<br />
op wisselende manieren met<br />
elkaar integreren, zodat voor<br />
eindgebruikers quasi à la carte<br />
zoekingangen kunnen worden<br />
gecreëerd. Zonder goede<br />
beschrijvings- en uitwisselingsstandaarden<br />
is dit onbegonnen<br />
werk.<br />
Standaarden bewijzen ook<br />
steeds meer hun nut in het<br />
duurzaam opslaan van informatie.<br />
Zo biedt de OAIS-norm<br />
(Reference Model for an Open<br />
Archival Information System)<br />
een kader voor het inrichten<br />
van een informatiesysteem<br />
voor langetermijnopslag van<br />
digitale data. 2 Het hanteren<br />
van de juiste standaarden<br />
bij een digitaliseringsproject<br />
staat met andere woorden<br />
mee garant voor de kwaliteit<br />
van dat project.<br />
CEST<br />
Het ontbreekt vele erfgoedorganisaties<br />
nog aan een toegankelijk<br />
instrument om de<br />
weg te vinden tussen richtlijnen<br />
en standaarden. Op het<br />
web zijn een heleboel richtlijnen<br />
en wegwijzers te vinden,<br />
die meer verklaring geven bij<br />
de te maken keuzes. Maar hier<br />
wringt soms vaak het schoentje:<br />
door het overaanbod aan<br />
standaarden en bijbehorende<br />
richtlijnen ziet men vaak door<br />
de bomen het bos niet meer.<br />
Vooral bij kleinere organisaties<br />
is vaak onvoldoende expertise<br />
beschikbaar. En ook al is het<br />
bewustzijn aanwezig dat standaarden<br />
van belang zijn, dan<br />
nog is het soms moeilijk om<br />
een keuze te maken tussen de<br />
soms tegenstrijdige aanbevelingen.<br />
Ook de Vlaamse overheid<br />
ondervond een behoefte aan<br />
een instrument om projecten<br />
te toetsen en te evalueren. Zo<br />
bepaalt het Erfgoeddecreet<br />
dat “alle initiatieven met<br />
betrekking tot digitalisering<br />
gebeuren volgens de algemeen<br />
aanvaarde internationale<br />
en desgevallend door de<br />
Vlaamse regering opgelegde<br />
standaarden”. Tot dan toe was<br />
echter niet uitdrukkelijk vastgelegd<br />
aan welke standaarden<br />
deze initiatieven moeten<br />
beantwoorden. Daarom werd<br />
begin 2010 het project CEST<br />
opgestart. Het agentschap<br />
Kunsten en Erfgoed gaf deze<br />
opdracht aan PACKED en<br />
eDAVID — twee organisaties<br />
met veel ervaring in het digitaliseren<br />
van cultureel erfgoed. 3<br />
De doelstelling van het project<br />
CEST is drieledig. Vooreerst<br />
wil CEST onderzoeken hoe<br />
het toepassen van standaarden<br />
gestimuleerd kan worden,<br />
nagaan wat de eventuele<br />
belemmeringen zijn en eventuele<br />
lacunes in de beschikbaarheid,<br />
bruikbaarheid en/of<br />
bekendheid van standaarden<br />
duiden. Bovendien wil CEST<br />
een aanzet geven tot het<br />
bepalen welke standaarden<br />
prioritair zijn bij de archivering,<br />
de ontsluiting en de uitwisseling<br />
van digitale archivalische,<br />
documentaire, audiovisuele en<br />
museale objecten en objectrepresentaties.<br />
“Ook wanneer<br />
men digitaliseert<br />
met een beperkt<br />
doel voor<br />
ogen, loont<br />
het de moeite<br />
standaarden te<br />
hanteren.”<br />
Het uiteindelijke doel van het<br />
project is de kwaliteit van digitaliseringsprojecten<br />
in de erfgoedsector<br />
in Vlaanderen te<br />
verbeteren en de toegepaste<br />
standaarden meer eenvormig<br />
te maken. Deze eenvormigheid<br />
is ook belangrijk<br />
om aanwezig te zijn in internationale<br />
initiatieven zoals<br />
Europeana. 4 Zoals minister<br />
van Cultuur Joke Schauvliege<br />
op Cultuurforum 2020 aangaf,<br />
is het Vlaamse cultureel<br />
erfgoed ondervertegenwoordigd<br />
op Europeana. Vandaar<br />
ook haar expliciete steun aan<br />
het project CEST. 5<br />
CEST richt zich daarbij in de<br />
eerste plaats op collectiebeherende<br />
organisaties: bibliotheken<br />
en documentatiecentra<br />
(met de nadruk op erfgoedbibliotheken),<br />
archieven, musea<br />
en audiovisuele collecties. Ook<br />
buiten deze traditionele sectoren<br />
kan CEST zijn dienst bewijzen:<br />
heemkundige kringen,<br />
onderwijsinstellingen, documentatiecentra,<br />
privéarchieven<br />
of particulieren — kortom,<br />
iedereen die te maken heeft<br />
met erfgoed en digitalisering,<br />
behoort tot de doelgroep.<br />
www.projectcest.be<br />
Het project CEST besteedt<br />
ruim aandacht aan het bereiken<br />
van een breed draagvlak<br />
over de richtlijnen. Door middel<br />
van diepte-interviews en<br />
expertmeetings wordt de erfgoedsector<br />
geconsulteerd<br />
over het huidige gebruik van<br />
standaarden en de behoeften<br />
in dit verband. Als publicatiekanaal<br />
werd gekozen voor een<br />
wiki: een applicatie of (web)<br />
toepassing, waarmee webdocumenten<br />
gezamenlijk kunnen<br />
worden bewerkt. CEST<br />
gebruikt hiervoor Mediawiki,<br />
dezelfde software waarop ook<br />
Wikipedia draait. 6<br />
De wiki ondersteunt een dubbele<br />
doelstelling: enerzijds<br />
werd het opgezet als een website<br />
waarmee over het project<br />
CEST kan worden gecommuniceerd.<br />
Het bevat de resultaten<br />
van het onderzoek en de<br />
verslagen die in de loop van<br />
het project werden opgesteld.<br />
Maar de wiki is ook één<br />
van de eindproducten van dit<br />
project, in de vorm van een<br />
geheel van eisen en aanbevelingen<br />
met betrekking tot het<br />
Samenwerking<br />
DEN en CEST<br />
Het project CEST vertoont<br />
nogal wat overeenkomsten<br />
met een aantal initiatieven van<br />
Digitaal Erfgoed Nederland<br />
(DEN). Deze stichting onderhoudt<br />
een ICT-register, waarin<br />
een groot aantal erfgoedstandaarden<br />
wordt gedocumenteerd.<br />
Een selectie hiervan<br />
wordt geoormerkt als verplicht<br />
toe te passen bij de kwaliteitsvolle<br />
uitvoering van een digitaliseringsproject.<br />
Deze set standaarden<br />
staat bekend als DE<br />
BASIS. Van bij de start van het<br />
project CEST werd met DEN<br />
overlegd over de uitwisseling<br />
van expertise en eventuele<br />
samenwerking. Deze samenwerking<br />
werd later omgezet<br />
in een formele overeenkomst.<br />
Het huidige akkoord tussen<br />
DEN en de opdrachthouders<br />
van CEST werd ondertekend<br />
op 26 april 2010. Wegens het<br />
projectmatige karakter van<br />
CEST, is nog onduidelijk hoe<br />
deze samenwerking kan voortgezet<br />
worden na afloop van het<br />
project. In ieder geval hebben<br />
beide partijen de intentie om<br />
de samenwerking voort te zetten<br />
na september 2010. In geval<br />
van voortzetting zal een nieuw<br />
samenwerkingsakkoord worden<br />
gesloten<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 21
artikel<br />
Voortzetting van CEST<br />
Naar aanleiding van de bespreking<br />
van mogelijke toekomstscenario’s<br />
tijdens de stuurgroepvergadering<br />
van 24 juni<br />
2010, besloot PACKED vzw<br />
met eigen middelen een vervolgtraject<br />
te financieren, dat in<br />
het najaar van 2010 werd uitgevoerd.<br />
Op basis van de reactie<br />
van de overheid, de stuurgroep<br />
en de rest van het veld op het<br />
huidige rapport en aanbevelingen<br />
werd een korte haalbaarheidsstudie<br />
uitgevoerd, waarin<br />
werd onderzocht hoe bepaalde<br />
aanbevelingen door CEST zelf<br />
vanaf <strong>2011</strong> kunnen worden<br />
gerealiseerd. 10<br />
Per toekomstscenario werd<br />
een kostenberekening en een<br />
beknopt werkplan gemaakt, op<br />
basis waarvan een beleidsbeslissing<br />
kan worden genomen.<br />
Verder voerde PACKED vzw<br />
in deze periode twee pilootprojecten<br />
uit, die aansluiten<br />
bij de in het eindrapport vastgestelde<br />
behoeften en lacunes.<br />
Zo werd in het kader van<br />
CEST een beschrijvingsmodel<br />
ontwikkeld voor audiovisuele<br />
objecten, dat geschikt is voor<br />
toepassing in gespecialiseerde<br />
en niet-gespecialiseerde collecties.<br />
Een tweede pilootproject<br />
betrof een onderzoek naar de<br />
haalbaarheid van een gedeelde<br />
authority voor het ontsluiten<br />
van muziekgerelateerde collecties.<br />
digitaliseren van cultureel erfgoed.<br />
Die aanbevelingen zijn<br />
echter niet te nemen of te<br />
laten: de CEST-wiki is zo opgezet<br />
dat iedereen kan deelnemen<br />
aan de discussie over de<br />
relevantie, de bruikbaarheid<br />
en de noodzaak van de voorgestelde<br />
standaarden.<br />
Casestudies en<br />
expertmeetings<br />
Een belangrijk onderdeel<br />
van het onderzoek was een<br />
terreinverkenning waarbij<br />
op basis van diepte-interviews<br />
de digitaliseringspraktijk<br />
in Vlaanderen in kaart<br />
gebracht werd. Hiervoor werden<br />
gesprekken gevoerd met<br />
een vijftiental representatieve<br />
erfgoedorganisaties. Deze<br />
gesprekken leverden een globaal<br />
beeld op van de manier<br />
waarop erfgoed in Vlaanderen<br />
vandaag wordt gedigitaliseerd.<br />
Tegenover deze analyse van<br />
de praktijk, werd de visie van<br />
een aantal experts gesteld.<br />
In een drietal expertmeetings<br />
werden de toegepaste<br />
standaarden doorgelicht en<br />
werd bepaald welke daarvan<br />
minimaal vereist zijn. Daarbij<br />
moest vaak een evenwicht<br />
worden gezocht tussen enerzijds<br />
de ideale situatie, waarbij<br />
state-of-the-artstandaarden<br />
worden toegepast en anderzijds<br />
de realiteit van wat praktisch<br />
haalbaar is. 7<br />
Het CEST-register en<br />
de use cases<br />
Het CEST-register kan best<br />
beschouwd worden als een<br />
verzameling van erfgoedgerelateerde<br />
standaarden. Voor<br />
elke standaard werd een wikipagina<br />
gecreëerd. Afgezien<br />
van een korte omschrijving<br />
wordt doorverwezen naar<br />
websites met meer gedetailleerde<br />
informatie en naar de<br />
organisatie die de standaard<br />
beheert. Bij een aantal standaarden<br />
is ook al de commentaar<br />
van gebruikers te lezen.<br />
CEST wil tegemoetkomen<br />
aan de onmiddellijke noden<br />
van de erfgoedorganisaties<br />
die digitaliseringsprojecten<br />
uitvoeren. Een systematische<br />
inventarisering in een register<br />
is hiervoor niet voldoende:<br />
CEST moet voorzien in een<br />
instrument dat aansluit bij de<br />
digitaliseringspraktijk zelf. Het<br />
moet aangeven welke standaarden<br />
in welke gevallen relevant,<br />
aangewezen of noodzakelijk<br />
zijn. Daarom werd ervoor<br />
gekozen de aanbevelingen in<br />
de vorm van scenario’s aan te<br />
brengen: de zogenaamde use<br />
cases.<br />
Elke use case beschrijft voor<br />
een bepaald type collectie de<br />
belangrijkste stappen, met de<br />
daaraan verbonden aanbevelingen<br />
en eisen. Vaak heeft<br />
zo’n aanbeveling of eis betrekking<br />
op één of meerdere standaarden.<br />
In dat geval verwijst<br />
een link naar de detailpagina<br />
van de bedoelde standaard.<br />
Binnen elke use case worden<br />
richtlijnen aangegeven op<br />
twee niveaus:<br />
• ‘minimale eisen’: standaarden<br />
of andere eisen die<br />
gebruikt moeten worden<br />
om een minimaal kwaliteitsniveau<br />
te halen;<br />
• ‘aanbevelingen’: standaarden<br />
of andere eisen die de<br />
kwaliteit van een digitaliseringsproject<br />
aanzienlijk verbeteren.<br />
Onderstaande use cases werden<br />
uitgeschreven:<br />
• een catalogus maken van<br />
een bibliotheekcollectie;<br />
• objecten registreren;<br />
• een archief inventariseren;<br />
• een deelcollectie registreren<br />
(ontwerp); 8<br />
• een (authority)lijst met<br />
namen van personen en<br />
organisaties samenstellen;<br />
• een collectie geografisch<br />
ontsluiten;<br />
• een fotocollectie digitaliseren;<br />
• tekstdocumenten digitaliseren<br />
en doorzoekbaar maken;<br />
• geluidsmateriaal digitaliseren;<br />
• video's digitaliseren;<br />
• digitale collecties duurzaam<br />
archiveren;<br />
• een collectie op een website<br />
publiceren;<br />
• collectiegegevens als open<br />
data beschikbaar stellen.<br />
De inhoud van de use cases<br />
is zo veel mogelijk afgestemd<br />
op de concrete situatie in de<br />
Vlaamse erfgoedorganisaties,<br />
zoals die werd afgeleid uit de<br />
casestudies. De richtlijnen in<br />
de use cases zijn gebaseerd<br />
op een analyse van binnenen<br />
buitenlandse publicaties<br />
en richtlijnen en aanbevelingen<br />
over het gebruik van<br />
digitaliseringsstandaarden.<br />
Ze werden vervolgens grondig<br />
geëvalueerd en bijgestuurd<br />
tijdens de expertmeetings.<br />
Via de wiki werden de richtlijnen<br />
daarna door nog meer<br />
erfgoedprofessionals becommentarieerd<br />
— een proces dat<br />
nu nog verder loopt.<br />
De aanbevelingen en eisen zijn<br />
dus geen statisch gegeven:<br />
naargelang nieuwe inzichten<br />
en technologieën zich ontwikkelen,<br />
zullen de use cases worden<br />
herzien. Wanneer nieuwe<br />
behoeften worden gesignaleerd,<br />
kunnen ook use cases<br />
worden toegevoegd. Toch<br />
mag men ervan uitgaan dat<br />
met name de minimale eisen<br />
ook op langere termijn geldig<br />
zijn.<br />
Comply or explain<br />
Voor wie gelden deze richtlijnen<br />
nu eigenlijk Op dit<br />
moment is CEST als voorstel<br />
geformuleerd. Het is aan de<br />
overheid om te bepalen hoe en<br />
in welke mate deze richtlijnen<br />
werkelijk afdwingbaar zullen<br />
zijn. In zekere zin is CEST echter<br />
de invulling van de hoger<br />
vermelde bepaling in het<br />
Erfgoeddecreet. Het agentschap<br />
Kunsten en Erfgoed<br />
gaf al te kennen de CESTrichtlijnen<br />
te zullen hanteren<br />
bij het toekennen van middelen<br />
voor digitaliseringsprojecten<br />
door Vlaamse erfgoedorganisaties.<br />
Tegelijkertijd<br />
vertegenwoordigen deze<br />
richtlijnen de verzamelde<br />
expertise van binnen- en buitenlandse<br />
specialisten. Zoals<br />
we hoger al stelden, zorgt het<br />
opvolgen van de aanbevelingen<br />
mee voor de kwaliteit<br />
van een digitaliseringsproject<br />
en kunnen ze door iedereen<br />
worden toegepast.<br />
22 | META <strong>2011</strong> | 1
artikel<br />
Foto: Jan Kempenaers © ARGOS.<br />
Hoe kan CEST in de dagelijkse<br />
praktijk van erfgoedorganisaties<br />
ingezet worden In<br />
het eenvoudigste geval wordt<br />
een digitaliseringsproject uitgevoerd<br />
dat exact overeenstemt<br />
met één van de use<br />
cases die op de wiki beschreven<br />
staan. In elk onderdeel van<br />
het project kan dan nagegaan<br />
worden of de minimale eisen<br />
gerespecteerd worden. Het is<br />
uiteraard aanbevolen om ook<br />
de (niet-dwingende) aanbevelingen<br />
zo veel mogelijk op te<br />
volgen.<br />
In vele gevallen zal de praktijk<br />
te veel afwijken om een<br />
use case blindelings te volgen<br />
en van a tot z toe te<br />
passen. Dan nog bieden de<br />
CEST-richtlijnen waarschijnlijk<br />
voldoende bruikbare aanknopingspunten<br />
om een aantal<br />
standaarden te hanteren.<br />
Kan men een bepaalde richtlijn<br />
echt niet toepassen Het<br />
is altijd mogelijk dat er goede<br />
redenen zijn om toch af te wijken<br />
van eisen of aanbevelingen.<br />
In dat geval is het belangrijk<br />
om duidelijk aan te geven<br />
waarom er wordt afgeweken<br />
en om de alternatieve keuze<br />
te motiveren. Dit principe<br />
wordt het comply-or-explainprincipe<br />
genoemd: ofwel worden<br />
de gestelde eisen gevolgd,<br />
ofwel wordt vooraf duidelijk<br />
gemaakt waar en om welke<br />
reden men ervan afwijkt.<br />
Het bovenstaande geldt niet<br />
alleen voor de acceptatie van<br />
een standaard zelf, maar eveneens<br />
voor de wijze waarop die<br />
wordt toegepast: de implementatie.<br />
Wanneer bijvoorbeeld<br />
een standaard metadataschema<br />
9 gevolgd wordt,<br />
betekent dit nog niet dat ook<br />
elk onderdeel van het schema<br />
moet worden ingevuld. Zo zijn<br />
bij het schema ISAD(G) een<br />
zestal elementen (‘velden’)<br />
verplicht en blijven de overige<br />
elementen optioneel. Het<br />
is aanbevolen om vooraf vast<br />
te leggen welke velden in het<br />
kader van een specifiek project<br />
gebruikt zullen worden.<br />
Of om het in meer algemene<br />
bewoordingen te formuleren:<br />
leg vooraf vast welke standaarden<br />
gebruikt zullen worden<br />
en ook hoe ze toegepast<br />
worden.<br />
“Leg vooraf<br />
vast welke<br />
standaarden<br />
gebruikt zullen<br />
worden en ook<br />
hoe ze toegepast<br />
worden.”<br />
Participeer<br />
Elk digitaliseringsproject is<br />
verschillend en de uitvoering<br />
ervan is steeds een leerproces.<br />
Het proces van keuze<br />
en implementatie van standaarden<br />
is een belangrijke en<br />
noodzakelijke investering in<br />
tijd. Het is dan ook prettig om<br />
de opgedane ervaring te kunnen<br />
delen met anderen. In welk<br />
project werd een standaard<br />
toegepast Hoe werd die<br />
geïmplementeerd en wat was<br />
de motivatie hierbij De antwoorden<br />
op deze vragen kunnen<br />
niet alleen voor de projectuitvoerders,<br />
maar ook voor<br />
andere erfgoedorganisaties<br />
interessant zijn. In het CESTeindrapport<br />
werd daarom al<br />
voorgesteld om een projectendatabank<br />
op te stellen,<br />
waar digitaliseringsprojecten<br />
kunnen worden aangemeld,<br />
met vermelding van de gehanteerde<br />
standaarden.<br />
Maar ook de CEST-wiki zelf<br />
is natuurlijk een platform bij<br />
uitstek om ervaringen mee<br />
te delen en uit te wisselen.<br />
Nu al vindt men er vragen<br />
en opmerkingen bij de geformuleerde<br />
richtlijnen en de<br />
besproken standaarden: wie<br />
heeft deze toegepast, in welke<br />
context en voor welk project<br />
Wat zijn de voor- en nadelen<br />
Zijn er betere alternatieven<br />
bekend<br />
De wiki is vrij toegankelijk:<br />
ook zonder registratie kan er<br />
worden deelgenomen aan het<br />
standaardendebat. Wie zelf<br />
een standaard wil aanbrengen,<br />
kan een nieuwe pagina<br />
creëren. Net als bij andere<br />
wiki’s is het bewerken van<br />
tekst vrij eenvoudig. Met een<br />
aantal eenvoudige codes kunnen<br />
links en formattering toegevoegd<br />
worden. Wie hier<br />
tegenop ziet, kan zijn of haar<br />
reactie ook via e-mail bezorgen<br />
aan de beheerder van de<br />
wiki, die deze vervolgens op<br />
de website plaatst.<br />
Besluit<br />
Uit het bovenstaande zal al<br />
duidelijk zijn dat CEST een<br />
‘werk in uitvoering’ is: de eerste<br />
richtlijnen zullen nog worden<br />
aangevuld met nieuwe,<br />
meer sectorspecifieke use<br />
cases. Nieuwe technische ontwikkelingen<br />
moeten worden<br />
opgevolgd. Nieuwe behoeften<br />
moeten verder in kaart<br />
worden gebracht. Het project<br />
werd dan ook opgezet als een<br />
roadmap naar het beter toepassen<br />
van standaarden in de<br />
erfgoedsector. Daarbij is de<br />
inbreng van de organisaties<br />
meer dan gewenst. Die participatie<br />
speelt ook in het voordeel<br />
van het erfgoedveld zelf:<br />
hoe beter CEST-richtlijnen<br />
aansluiten op de praktijk, hoe<br />
eenvoudiger ze op te volgen<br />
zijn.<br />
> Het eindrapport is beschikbaar op de<br />
website van het project: www.projectcest.be<br />
1 CEST (Cultureel<br />
ErfgoedStandaarden Toolbox)<br />
wordt uitgevoerd door PACKED vzw<br />
en eDAVID vzw in opdracht van het<br />
agentschap Kunsten en Erfgoed.<br />
Het project liep van februari tot<br />
september 2010.<br />
2 Voor details over de hier vermelde<br />
standaarden verwijzen we naar het<br />
CEST-register op http://www.projectcest.be<br />
3 PACKED vzw wil als expertisecentrum<br />
een centrale rol opnemen<br />
om in Vlaanderen de vorming van<br />
kennis, ervaring en deskundigheid<br />
omtrent digitalisering en<br />
digitale archivering te centraliseren,<br />
én de opgebouwde kennis,<br />
ervaring en deskundigheid te verspreiden<br />
(http://www.packed.be).<br />
Expertisecentrum DAVID vzw is<br />
een onderzoeks- en kenniscentrum<br />
inzake digitaal archiveren. Het<br />
onderzoeksdomein van eDAVID<br />
betreft digital born documenten<br />
met name die in de bedrijfsprocessen<br />
van de overheid of van ondernemingen<br />
een duurzame bewaring<br />
vragen en gedigitaliseerde documenten,<br />
foto’s, geluids- en beelddocumenten<br />
aanwezig in archieven,<br />
musea of bibliotheken e.a. (http://<br />
www.edavid.be).<br />
4 http://www.europeana.eu<br />
5 Toespraak van Joke Schauvliege,<br />
Maandag 7 juni 2010, Cultuurforum<br />
2020 – Vooruit Gent (http://snipurl.<br />
com/cultuurforum2020)<br />
6 http://www.mediawiki.org/<br />
7 De verslagen van de interviews en<br />
de expertmeetings zijn gepubliceerd<br />
op de CEST-wiki. De gedetailleerde<br />
conclusies zijn ook te vinden<br />
in het CEST-eindrapport.<br />
8 Deze use case zal verder uitgewerkt<br />
worden op basis van de resultaten<br />
van de Prisma werkgroep Collecties.<br />
Zie http://www.faronet.be/groepen/<br />
prisma-werkgroep-collecties.<br />
9 Metadataschema: een standaard die<br />
bepaalt welke de beschrijvingselementen<br />
van een digitaal object zijn,<br />
zoals ISAD(G) voor archieven, of<br />
MARC21 voor bibliotheken of CDWA<br />
voor museale objecten.<br />
10 Kort voor de publicatie van deze<br />
tekst werd met het agentschap<br />
Kunsten en Erfgoed overeengekomen<br />
dat het uitbouwen, beheren<br />
en modereren van CEST expliciet<br />
als taak wordt opgenomen in de<br />
beheersovereenkomst met PACKED.<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 23
signalement<br />
De<br />
Campusbibliotheek<br />
van de KHK in<br />
Turnhout<br />
In november 2010<br />
o pen de de Katholieke<br />
Hogeschool Kempen<br />
een nieuwe campus in<br />
Turnhout. Het gebouw<br />
is een ontwerp van de<br />
architectenbureaus<br />
Verwilt-Cautreels en<br />
Jaspers-Eyers & Partners.<br />
In het gebouw zijn<br />
nu de drie Turnhoutse<br />
departementen van<br />
de K.H.Kempen gevestigd:<br />
Lerarenopleiding,<br />
Gezondheidszorg en<br />
Handelswetenschappen<br />
en Bedrijfskunde. In<br />
totaal gaat het daarbij<br />
over 1400 studenten en<br />
120 medewerkers. De<br />
inrichting van de campus<br />
werd vorm en kleur gegeven<br />
door Maximal Design.<br />
De keuze voor de vier primaire<br />
drukkleuren (cyaan,<br />
magenta, geel en zwart)<br />
linkt de campus met de<br />
stad Turnhout als centrum<br />
van grafische nijverheid.<br />
Elke kleur staat<br />
ook voor een zone in<br />
het gebouw. De bibliotheek<br />
bevindt zich midden<br />
in het gebouw op de<br />
niveaus twee en drie, en<br />
kijkt uit over de stad. Ze<br />
is in de voor- en de achtergevel<br />
duidelijk gemarkeerd<br />
door een omkadering<br />
van beton, en vormt<br />
als het ware een platte<br />
buis die door het gebouw<br />
zit. De totale oppervlakte<br />
van de bibliotheek<br />
bedraagt ongeveer 1090<br />
vierkante meter.<br />
Wie meer wil lezen over<br />
de bouw van de campus<br />
kan daarvoor terecht op<br />
de blog http://khkturnhout.blogspot.com.<br />
Meer<br />
foto’s zijn te vinden op<br />
http://www.flickr.com/<br />
photos/khkturnhout.<br />
Foto’s: Frank Driesen en<br />
Walter Machielsen.<br />
24 | META <strong>2011</strong> | 1
signalement<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 25
etalage<br />
Werkgroep<br />
Informatie aan Zee<br />
Julie Hendrickx<br />
Dat de organisatie van Informatie aan Zee telkens weer een<br />
klein huzarenstuk is, mag u gerust weten. Achter de schermen<br />
wordt veel werk verzet. Wij lichten dan ook graag een tipje van<br />
de sluier voor u op en stellen u hier de werkgroep voor die het<br />
programma samenstelt.<br />
De opdracht<br />
De taken zijn naar goede gewoonte evenwichtig<br />
verdeeld, terwijl de praktische<br />
organisatie van Informatie aan Zee in handen<br />
is van het <strong>VVBAD</strong>-secretariaat, concentreert<br />
de werkgroep zich ten volle op<br />
de inhoudelijke uitwerking van het programma<br />
van Informatie. Concreet betekent<br />
dit dat de leden van de werkgroep<br />
samen een kort maar intens traject afleggen,<br />
tijdens vier bijeenkomsten bepalen<br />
zij wat de volgende editie van Informatie<br />
aan Zee zal inhouden.<br />
De werkgroep is verantwoordelijk voor het<br />
formuleren van een call for papers, die als<br />
oproep het werkveld wordt ingestuurd.<br />
Alle inzendingen worden minutieus beoordeeld:<br />
zijn de abstracts goed genoeg, is<br />
er sprake van enige overlapping, hoe kunnen<br />
we ze zinvol clusteren … Daarnaast<br />
brengen de leden van de werkgroep ook<br />
zelf onderwerpen en sprekers aan die zij<br />
van belang vinden voor het programma.<br />
De werkgroep<br />
In de werkgroep zetelen zowel nieuwelingen<br />
als mensen die het al eens meemaakten.<br />
David Coppoolse, van de<br />
Vlaamse Erfgoedbibliotheek, neemt voor<br />
het eerst deel. Hij formuleert al meteen<br />
een duidelijke doelstelling: “Informatie<br />
aan Zee moet bibliotheekmedewerkers<br />
inspireren tot het op een effectieve<br />
en efficiënte manier aanbieden van<br />
hun erfgoedcollecties aan een publiek<br />
van digital natives.” Hedwig Van Den<br />
Bossche van de Openbare Bibliotheek<br />
Gent, en An Labis van het Zilvermuseum<br />
willen in eerste instantie streven naar<br />
goede bijdragen vanuit hun sector. Dat<br />
wil ook Inge Van Nieuwerburgh van de<br />
Universiteitsbibliotheek Gent. Zij hoopt<br />
ook bij te leren “om uiteindelijk tot betere<br />
oplossingen te komen.” Ook ikzelf maak<br />
dit als hoofdredacteur en stafmedewerker<br />
voor de eerste keer mee. Ik ben dan<br />
ook enorm benieuwd hoe dit in zijn werk<br />
zal gaan.<br />
Stijn Meersseman van de Arteveldehogeschool<br />
heeft het al eens eerder<br />
meegemaakt. Het is hem goed bevallen:<br />
“Mijn medewerking aan de editie van 2007<br />
was een leerrijke en aangename ervaring.<br />
Toen er kandidaten gezocht werden voor<br />
Informatie <strong>2011</strong> stelde ik mij met alle<br />
plezier terug kandidaat.” Voor Roeland<br />
Verhaert van het FelixArchief is het al de<br />
derde keer. Net zoals Stijn benadrukt hij<br />
het intersectorale karakter van Informatie.<br />
“Vooral de samenwerking en het slopen<br />
van de muren tussen de verschillende<br />
sectoren vind ik bijzonder boeiend.”<br />
<strong>VVBAD</strong>-coördinator Bruno Vermeeren<br />
is de ‘ancien’ in de werkgroep. “Het is<br />
voor mij de vijfde editie van Informatie<br />
die ik mee organiseer. Op het secretariaat<br />
is het hele team erbij betrokken en<br />
bij elke editie zijn er weer nieuwe kansen<br />
en nieuwe mogelijkheden waarop we kunnen<br />
inspelen. Als je zo enkele edities na<br />
elkaar mee organiseert, voel je echt hoe<br />
de sector evolueert.”<br />
De ambitie voor de editie <strong>2011</strong><br />
Zet een groep enthousiastelingen bij<br />
elkaar en er ontstaat haast vanzelf een<br />
ambitieuze sfeer. Dat geldt bij uitstek<br />
voor deze werkgroep Informatie aan Zee.<br />
Tijdens de eerste brainstormsessie over<br />
mogelijke thema’s lag de focus vaak op<br />
de gebruiker. In de call for papers wordt<br />
nu voor het eerst uitdrukkelijk gevraagd<br />
om op Informatie ook te spreken over de<br />
wensen van de gebruikers. Of de werkgroep<br />
deze ambitie uiteindelijk kan waarmaken,<br />
kunt u zelf beoordelen. Namelijk<br />
op 15 en 16 september <strong>2011</strong> in het Kursaal<br />
Oostende op Informatie aan Zee.<br />
> Meer weten www.vvbad.be/InformatieaanZee<br />
V.l.n.r. Bruno Vermeeren, Julie Hendrickx, David Coppoolse, An Labis, Roeland Verhaert en Stijn Meersseman.<br />
Foto: Francis Vlieghe.<br />
26 | META <strong>2011</strong> | 1
inzet<br />
Gustaaf Janssens:<br />
Liefde voor archief<br />
Julie Hendrickx<br />
Wat was je motivatie om lid te worden<br />
van de <strong>VVBAD</strong><br />
Ik ben lid geworden toen ik in het<br />
Rijksarchief in Ronse werkte, in 1983. De<br />
archivarissen zijn, als ik me niet vergis, in<br />
dat jaar in de vereniging opgenomen. Er<br />
is toen onder de Vlaamse archivarissen<br />
een actie op poten gezet om leden te<br />
werven. Voor mij als beginnend archivaris<br />
was dit belangrijk omdat ik de sector<br />
nauwelijks kende en nood had aan vorming<br />
buiten het dagelijkse werk.<br />
Wat heb je al die jaren binnen de vereniging<br />
gedaan<br />
Ik heb een tijd als gewoon bestuurslid<br />
binnen de sectie gewerkt. In ’94 ben ik<br />
voorzitter geworden en dat ben ik gebleven<br />
tot ’97. Daarna ben ik uit het bestuur<br />
gestapt, ik had geen zin om schoonmoeder<br />
te spelen (lacht). Ik ben ook gedurende<br />
een aantal jaar lid geweest van de<br />
In deze rubriek brengen we eerbetoon<br />
aan een bijzonder lid van de <strong>VVBAD</strong>.<br />
Gustaaf Janssens is Afdelingshoofd bij<br />
het Algemeen Rijksarchief (Afdeling<br />
‘Archief van het Koninklijk Paleis’) en<br />
hoogleraar Archivistiek aan de K.U.<br />
Leuven en ManaMa Archivistiek aan de<br />
VUB, K.U. Leuven , UGent en UAntwerpen.<br />
redactie, iets wat ik altijd graag gedaan<br />
heb. Dat was interessant werk vond ik,<br />
omdat je als archivaris en als redactielid<br />
met collega’s uit de bibliotheeksector in<br />
contact kwam. Ik heb daar goede herinneringen<br />
aan.<br />
En merk je dan ook echt inhoudelijke uitwisseling<br />
binnen de redactie<br />
Ik weet te weinig af van de bibliotheekwereld<br />
omdat het buiten mijn vakgebied<br />
ligt, maar dankzij onze vereniging ben ik<br />
ondertussen op de hoogte. Ik lees nog<br />
steeds de artikels over het bibliotheekwezen,<br />
iets wat ik anders misschien niet had<br />
gedaan<br />
Je hebt ook een hele tijd de redactie verzorgd<br />
van de archiefrubriek in Info.<br />
Griet Maréchal heeft, toen zij voorzitter<br />
was, een aantal belangrijke initiatieven<br />
genomen zoals in elke Info een bijdrage<br />
vanuit de sectie te verzekeren. Toen ik<br />
haar opvolgde als voorzitter heb ik dit<br />
overgenomen.<br />
Als voorzitter van de sectie heb ik ook<br />
drie archiefreizen naar Spanje georganiseerd.<br />
Een van de reizen was gekoppeld<br />
aan het internationaal archiefcongres<br />
in Sevilla. Met een kleine groep zijn<br />
we gedurende een week verschillende<br />
archiefdiensten in Madrid en omstreken<br />
gaan bezoeken.<br />
Op welk vlak ben je nu actief binnen de<br />
vereniging<br />
Ik voer nog de eindredactie van de<br />
rubriek ‘In archieftijdschriften gelezen’<br />
en de belangstelling voor internationale<br />
contacten is ook gebleven. Zo hebben<br />
we samen met anderen meegewerkt aan<br />
de organisatie van het archiefcongres<br />
Archives Without Borders in Den Haag.<br />
Hoe heb je de <strong>VVBAD</strong> zien veranderen<br />
Het openbare bibliotheekleven was in<br />
Vlaanderen destijds ook al een belangrijke<br />
factor. Hogeschoolbibliotheken hebben<br />
sindsdien een enorme vlucht genomen.<br />
Eind jaren tachtig, begin jaren negentig<br />
was er dan de doorbraak van informaticatoepassingen.<br />
De eerste teksten schreven<br />
wij nog op de schrijfmachine. Daarna<br />
stuurden we floppy’s op met de post, in<br />
de hoop dat ze zouden toekomen en dat<br />
er nog iets zou op staan.<br />
Activiteiten worden nu meer vanuit<br />
de werkgroepen georganiseerd, minder<br />
vanuit de sectie. De verenging is<br />
echt gegroeid. Ik denk dat je zeker mag<br />
zeggen dat de <strong>VVBAD</strong> momenteel in<br />
Vlaanderen hét aanspreekpunt is voor de<br />
sector. En daar hebben wij als archivarissen<br />
ook mee van kunnen profiteren.<br />
Wat heb je er in al die jaren tijd voor<br />
jezelf uitgehaald<br />
De contacten en de mensen die je leert<br />
kennen. Als je een aantal jaar in een<br />
sectiebestuur zit, ontstaat er vaak een<br />
wederzijdse appreciatie. Het menselijke<br />
aspect van een vereniging mag trouwens<br />
wel eens benadrukt worden.<br />
"de <strong>VVBAD</strong>, en dan<br />
voornamelijk de sectie<br />
Archief, betekent nog<br />
steeds veel voor mij."<br />
Zijn er ook dingen die je professioneel<br />
hebben geholpen<br />
Jazeker. Het is al lang geleden maar ik<br />
herinner mij de discussies rond de nieuwe<br />
federale Archiefwet. Of de actie voor het<br />
Vlaamse Archiefdecreet dat er nu eindelijk<br />
is. Als bestuurslid wordt je verplicht<br />
om daar ook daadwerkelijk mee bezig te<br />
zijn. De <strong>VVBAD</strong>, en dan voornamelijk de<br />
sectie Archief, betekent nog steeds veel<br />
voor mij. Het is dankzij de vereniging dat<br />
ik als jonge doctor in de geschiedenis<br />
zonder enige beroepsmatige archiefervaring<br />
het beroep heb kunnen ontdekken en<br />
een stuk vorming heb gekregen<br />
Wat zou je in de toekomst nog willen<br />
doen binnen de vereniging<br />
Zolang de rubriek ‘In archieftijdschriften<br />
gelezen’ geapprecieerd wordt, wil ik dat<br />
nog trekken. Maar niet tot ik beef van<br />
ouderdom. Wanneer ik met pensioen ga,<br />
sta ik de eindverantwoordelijkheid over<br />
de rubriek af. Maar ik zal lid blijven, ook<br />
al ben ik niet meer actief als archivaris. Ja,<br />
de <strong>VVBAD</strong> is een stuk van mijn leven.<br />
> De rubriek 'In archieftijdschriften gelezen' komt in<br />
de toekomst online.<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 27
Over de schutting<br />
Stichting Lezen<br />
Een gesprek met directeur Majo de Saedeleer<br />
Julie Hendrickx<br />
Wat is de opdracht van Stichting Lezen<br />
In de statuten en de beheersovereenkomst<br />
van Stichting Lezen staat dat de<br />
vereniging 'een beter leesklimaat' moet<br />
bewerkstelligen. Diezelfde terminologie<br />
komt ook voor in de oprichtingsakte<br />
van de Nederlandse Stichting Lezen, die<br />
model stond voor de Vlaamse Stichting<br />
Lezen. Voor de Vlaamse vereniging<br />
werd er voor alle duidelijkheid ook nog<br />
aan toegevoegd dat we ervoor moeten<br />
zorgen dat mensen meer en beter gaan<br />
lezen. Dat houdt in dat we ons net zo<br />
goed tot kinderen en jeugd richten als<br />
tot volwassenen. Dit is ook het verschil<br />
met de Nederlandse Stichting die een<br />
bovengrens van 18 jaar aanhoudt. Maar<br />
lezen is niet alleen iets voor kinderen; als<br />
zij geen enthousiast lezende volwassenen<br />
zien, dan mist alle leesbevordering<br />
haar overtuigingskracht. Kinderen hebben<br />
positieve rolmodellen nodig. Je leert<br />
immers van wie je bewondert en ouders<br />
en leerkrachten zijn de eerste idolen van<br />
kinderen.<br />
Hoe vullen jullie die opdracht in<br />
Ook de invulling is grotendeels aangegeven<br />
in diezelfde statuten en beheersovereenkomst.<br />
Het betreft hier het opzetten<br />
van projecten in samenwerking met<br />
diverse partners, onderzoek stimuleren,<br />
een vakbibliotheek uitbouwen, een internationaal<br />
netwerk ontwikkelen, auteurslezingen<br />
coördineren, etc. Op deze manier<br />
kan Stichting Lezen gestalte geven aan<br />
haar opdracht om het aanspreekpunt<br />
voor leesbevordering te zijn voor de overheid<br />
en het publiek.<br />
Bibliotheekmiddens kennen ons ongetwijfeld<br />
het beste van onze leesbevordingsprojecten.<br />
Sommige ervan hadden al<br />
naam en weerklank vóór Stichting Lezen<br />
in 2002 werd opgericht. Een van de oudste<br />
projecten is de Kinder- en Jeugdjury<br />
en een ander project met een lange staat<br />
van dienst is de Jeugdboekenweek. De<br />
namen van sommige projecten mogen<br />
dan wel al jaren meegaan, toch zijn ze<br />
sinds hun start altijd weer bijgestuurd en<br />
verder uitgebouwd. Nieuwere campagnes<br />
zoals de Voorleesweek en Fahrenheit451<br />
werden eind jaren negentig door het<br />
Nationaal Centrum voor Jeugdliteratuur<br />
(NCJ) opgestart. Dat instituut was sinds<br />
het midden van de jaren tachtig de gangmaker<br />
voor belangrijke leesbevorderingsinitiatieven.<br />
Toen voormalig minister van<br />
Cultuur Bert Anciaux in 2002 Stichting<br />
Lezen oprichtte, veranderde die rol en<br />
‘verloor’ het NCJ de leesbevorderende<br />
opdracht — en daarmee ook veel van zijn<br />
zichtbaarheid — aan Stichting Lezen. Na<br />
een aantal moeilijke jaren werd het NCJ<br />
— nu Focuspunt Jeugdliteratuur — uiteindelijk<br />
toegevoegd aan Stichting Lezen.<br />
Op deze manier zitten de kennis van<br />
jeugdliteratuur en de praktijk van de leesbevordering<br />
onder één dak. Beide verenigingen<br />
zijn blij met die ontwikkeling: de<br />
basis voor de leesbevorderingsprojecten<br />
is versterkt en de toegang tot de unieke<br />
vakbibliotheek en het documentatiecentrum<br />
blijft gegarandeerd.<br />
Van al onze activiteiten zijn de leesbevordingeringsprojecten<br />
het meest zichbaar,<br />
maar we doen meer. Veel werk is<br />
immers verborgen: advies en informatie<br />
verlenen aan andere verenigingen en<br />
studenten, werken aan de deskundigheid<br />
inzake jeugdliteratuur en leesbevordering<br />
van (aanstaande) leraren en andere<br />
professionals, het verspreiden van sites<br />
en inspiratielijsten voor specifieke groepen<br />
lezers, nadenken over strategieën en<br />
synergie, enzovoort.<br />
Welke evoluties bemerken jullie inzake<br />
lezen en leesbevordering<br />
Er wordt geklaagd dat mensen minder<br />
zouden lezen dan vroeger, maar is dat<br />
waar In ieder geval ziet ons leven er<br />
anders uit dan een paar decennia geleden.<br />
Zoals altijd wordt er het meest van<br />
al gemopperd over de jeugd die niet meer<br />
zou willen lezen. Toegegeven, elk van<br />
ons gaat door periodes waarin we minder<br />
lezen. Zelfs kinderen die veel gelezen<br />
hebben, laten boeken vaak liggen in hun<br />
puberteit. In die levensfase verkeren ze<br />
liever in het gezelschap van hun vrienden<br />
dan dat ze zich afzonderen met een boek.<br />
En jonge volwassenen die tegelijk een<br />
relatie en een carrière uitbouwen, soms<br />
nog bijstuderen of al een jong gezin hebben,<br />
vinden over het algemeen niet de<br />
rust om veel te lezen ‘voor hun plezier’.<br />
Wij horen mensen heel vaak zeggen dat<br />
Foto: Ivo Hendrikx.<br />
De KJV in de bib:<br />
voor wie graag leest.<br />
De bibliotheek is dé plek waar overtuigde<br />
lezers elkaar ontmoeten, waar je die<br />
lezers kan aanspreken en hun leesleven<br />
verrijken. Voor kinderen en jongeren tussen<br />
4 en 16 jaar die graag lezen is er de<br />
Kinder- en Jeugdjury Vlaanderen (KJV).<br />
Juryleden lezen tien heel verschillende<br />
boeken, bespreken en beoordelen ze. Op<br />
die manier ontdekken de juryleden nieuwe<br />
schrijvers, verhalen en genres en vinden ze<br />
de boeken die echt bij hen passen.<br />
Voor een bibliotheek betekent meedoen<br />
met de KJV persoonlijk contact met<br />
enthousiaste lezers, praten over boeken<br />
en over lezen. Hoe je dat concreet aanpakt,<br />
bepaal je zelf — afhankelijk van de<br />
tijd en de (financiële) ruimte die je hebt:<br />
je kan de boeken aan de juryleden bezorgen,<br />
hun stemmen verzamelen en af en toe<br />
polsen naar wat ze van de boeken vinden.<br />
Wil je meer, dan kan je leesgroepen organiseren.<br />
Dan komen de juryleden samen<br />
met (vrijwillige) begeleiders om te praten<br />
over de boeken. Stichting Lezen staat je<br />
bij met raad en daad en biedt als eerste<br />
hulp een uitgebreide handleiding aan op<br />
http://www.kjv.be.<br />
7016 juryleden doen al mee en er is plaats<br />
voor (veel) meer.<br />
Meer weten<br />
http://www.kjv.be, klik op ‘Voor begeleiders’,<br />
klik op ‘Handboek’<br />
28 | META <strong>2011</strong> | 1
over de schutting<br />
ze lezen tijdens hun vakantie. Dat betekent<br />
in ieder geval dat ze lezen in verband<br />
brengen met iets fijns, met tijd voor jezelf<br />
hebben, kiezen wat je doet, ontspannen<br />
en vrij zijn. Zo’n positieve associatie is<br />
pure winst.<br />
Een andere hoopgevende vaststelling is<br />
dat er een groeiende belangstelling is<br />
voor auteurs, literaire manifestaties, leesbevorderingsinitiatieven<br />
en boeken in de<br />
media.<br />
Ik wil niet beweren dat de boekensector<br />
op dit moment zijn grootste bloei<br />
beleeft, daarvoor is de markt te onzeker.<br />
Men gokt op een zeer breed titelaanbod<br />
en ondertussen houdt men angstig<br />
de allesbepalende bestsellerlijsten in het<br />
vizier. Er ontstaat onrust bij nieuws over<br />
digitale ontwikkelingen en er wordt aarzelend<br />
geïnvesteerd in de nieuwe dragers.<br />
Of niet Of voorlopig niet En te<br />
vaak wordt vergeten dat je nog heel goed<br />
vertrouwd moet zijn met het ‘oude’ lezen<br />
om maximaal gebruik te kunnen maken<br />
van de ‘nieuwe’ media. Hierbij zou de<br />
grootste zorg moeten gaan naar de veel<br />
te grote aantallen mensen die niet of<br />
onvoldoende kunnen lezen, die omwille<br />
van (kans-)armoede uit de pas raken bij<br />
de normaal geachte voortgang van de<br />
maatschappij en de zogenaamde revoluties<br />
al helemaal niet kunnen bijbenen. Er<br />
klinken alarmkreten vanuit het onderwijs<br />
en de welzijnszorg, ook vanuit de economie.<br />
De problemen zijn bekend maar er<br />
is onvoldoende daadkracht en besef dat<br />
er problemen zijn die prioriteit moeten<br />
krijgen vanuit een toekomstperspectief.<br />
Ondanks de beperkte middelen.<br />
Hoe speelt Stichting Lezen hier op in met<br />
haar projecten<br />
In de eerste plaats door in te zetten op<br />
de vroege omgang met boeken in het<br />
gezin. Op een moment dat ouders nog al<br />
het mogelijke willen doen om hun kindje<br />
de allerbeste kansen te geven, brengt<br />
Stichting Lezen boeken onder de aandacht<br />
in jonge gezinnen. Niet om bolleboosjes<br />
te kweken, maar wel omdat taalontwikkeling<br />
een belangrijke sleutel is<br />
voor ontwikkeling en schools succes. Met<br />
behulp van boeken, van versjes en verhalen,<br />
van liedjes wordt die ontwikkeling<br />
gestimuleerd op een natuurlijke manier,<br />
moeiteloos en speels. Omdat dit vroege<br />
‘lezen’ niet voor alle ouders en kinderen<br />
even moeiteloos gaat, hopen we door een<br />
intense samenwerking met Kind en Gezin<br />
ook die ouders te bereiken die een extra<br />
steuntje nodig hebben. Met ons project<br />
De Weddenschap hebben we dan weer<br />
een deur kunnen openen naar taalarme<br />
leeringen in het beroeps- en technisch<br />
onderwijs.<br />
Jullie willen meer mensen aan het lezen<br />
brengen maar primeert leesplezier of<br />
de kwaliteit van het boek dat gelezen<br />
wordt<br />
Wij willen mensen op jonge leeftijd positieve<br />
leeservaringen bezorgen want<br />
vroege ervaringen zijn diegene die een<br />
leven lang van tel blijven.<br />
Natuurlijk bestaat er niet zoiets als ‘de<br />
gemiddelde lezer’. Verschillende mensen<br />
zullen dus altijd verschillende keuzes<br />
maken, gestoeld op hun vorming, hun<br />
stemming van het moment, hun ervaringen...<br />
Daaruit volgt een voorkeur voor<br />
bepaalde genres en bepaalde verwachtingen<br />
van je lectuur: verbreding van je<br />
wereldbeeld of bevestiging ervan, herkenning<br />
of verrassing, troost of bevraging,<br />
noem maar op. Dat zijn keuzes die een<br />
lezer zelf maakt. Daar staat tegenover dat<br />
je niet kunt houden van wat je niet kent.<br />
Als leesbemiddelaar is dit je actieterrein.<br />
Het is heerlijk om te zien hoe lezers via<br />
onze keuzelijsten of onze tips soms een<br />
boek op het spoor komen dat meer is dan<br />
een aangenaam tijdverdrijf: een tekst die<br />
aan de ribben blijft plakken, in het hoofd<br />
blijft spoken, dat inspireert.<br />
Wat is de rol van openbare bibliotheken<br />
hierin<br />
Zij zijn de grootste verleiders natuurlijk.<br />
Zij hebben er letterlijk alles voor in huis:<br />
die grote schatkamer met haar haast eindeloze<br />
variëteit. Wat wij als leesbevorderaars<br />
met bibliotheekmedewerkers delen<br />
is dat we allemaal aan dit vak zijn begonnen<br />
vanuit een overstelpende boekenliefde.<br />
Het zou mooi zijn als bibliotheekmedewerkers<br />
datgene mogen en kunnen<br />
doen wat hen voor dit beroep heeft doen<br />
kiezen: mensen en boeken samenbrengen.<br />
Bijvoorbeeld door op elke pc in de<br />
jeugdafdeling het adres van de boekenzoeker-site<br />
te hangen. Of met boekenhoeken<br />
voor zeer jonge kinderen en hun<br />
ouders waar gezellig gezongen, verteld<br />
en gelezen kan worden.<br />
Als bibliotheken niet alleen zouden afgerekend<br />
worden op het aantal boeken dat<br />
ze uitlenen, dan ontstaat er meer tijd<br />
om met lezers te praten. Bijvoorbeeld in<br />
leesgroepen van de Kinder- en Jeugdjury.<br />
Laten we ook eens samen nadenken hoe<br />
we van de bibliotheek een aantrekkelijke<br />
plek voor die zoekende adolescenten<br />
kunnen maken. Er valt zoveel te wensen<br />
als je van boeken houdt en die liefde wil<br />
delen.<br />
De Weddenschap in de bib: eerste<br />
hulp bij aarzelende lezers<br />
Ook aarzelende lezers hebben recht op<br />
een positieve leeservaring! Daarom organiseert<br />
Stichting Lezen De Weddenschap.<br />
In die leesbevorderingscampagne dagen<br />
drie Bekende Vlamingen vijftienplussers<br />
in de tweede en derde graad van het<br />
beroeps- en technisch onderwijs uit om<br />
drie boeken te lezen in zes maanden tijd.<br />
Dit jaar loopt de campagne van 6 oktober<br />
2010 tot en met 6 april <strong>2011</strong>. Leerlingen<br />
kunnen individueel deelnemen, maar wie<br />
met de hele klas deelneemt, maakt kans<br />
om een Bekende Lezer op bezoek te krijgen.<br />
De Weddenschap speelt zich vooral af in<br />
een scholencontext. Toch kunnen bibliotheken<br />
een belangrijke rol spelen in De<br />
Weddenschap: wanneer school en bibliotheek<br />
hand in hand gaan, werpt de campagne<br />
meer vruchten af! Maak een thematafel<br />
rond De Weddenschap, maak<br />
van http://www.boekenzoeker.org — een<br />
boekenadviessite op maat van jongeren —<br />
de startpagina van de computer op de<br />
jongerenafdeling, spreek leerkrachten<br />
Nederlands van scholen in je buurt aan,<br />
trek met een boekenkoffer naar de klas,<br />
of organiseer je eigen prijsuitreiking. Alle<br />
inspiratie voor een geslaagde weddenschap<br />
in de bib vind je verzameld in de<br />
gratis downloadbare handleiding bij De<br />
Weddenschap.<br />
Meer weten<br />
• http://www.deweddenschap.be<br />
- voor jongeren die aan De Weddenschap<br />
willen deelnemen.<br />
• http://www.fahrenheit451.be/deweddenschap<br />
- alle info over De Weddenschap voor<br />
bibliotheekmedewerkers en leerkrachten.<br />
- hier vind je de handleiding bij De<br />
Weddenschap met extra inspiratie<br />
voor bibliotheekmedewerkers.<br />
• http://www.boekenzoeker.org<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 29
Trend<br />
E-readers in de<br />
bibliotheek<br />
Paul Bastijns, UGent en Ilse Depré, Bibnet<br />
Hoewel digitaal lezen nog lang niet alledaags<br />
is, hebben de iPad en diverse<br />
kranten- en boekentoepassingen de<br />
laatste maanden het elektronisch lezen<br />
sterk in de kijker gezet. De verkoopcijfers<br />
van e-readers schieten dan ook de hoogte in<br />
als we de traditionele eindejaarspersberichten van<br />
Amazon mogen geloven. 1 Hoog tijd voor een stand van<br />
zaken: welke kopzorgen bezorgen e-readers bibliotheken zoal<br />
Openbare bibliotheken<br />
Een openbare bibliotheek zou ook in een digitale<br />
omgeving een democratische toegang<br />
tot cultuur en informatie moeten garanderen.<br />
Spijtig genoeg geldt het leenrecht niet voor<br />
digitale collecties, en dient de bibliotheeksector<br />
wereldwijd te onderhandelen over de rol die ze<br />
op het vlak van digitaal lezen nog mag opnemen.<br />
In afwachting van een juridisch kader, experimenteren<br />
heel wat bibliotheken met deze<br />
nieuwe media. Ze nemen een gidsrol op en<br />
organiseren infosessies rond digitaal lezen,<br />
geven hun publiek de kans om e-readers te<br />
testen in de bib, of bieden informatie rond<br />
e-reading en het vinden van digitale content<br />
aan op hun website.<br />
Andere gaan een stap verder en lenen ook de<br />
toestellen zelf uit, gevuld met e-boeken. Wie<br />
ondanks de vele nadelen (hardware investering,<br />
onderhoud, helpdesk …) dit voorbeeld zou willen<br />
volgen, start best met gratis e-books, tot<br />
er duidelijkheid is over de juridische kant van<br />
het uitlenen van e-readers met commerciële<br />
content.<br />
Ook het aanbieden van uitleenbare elektronische<br />
boeken, bijvoorbeeld via Netlibrary<br />
of Overdrive, is wereldwijd onderworpen aan<br />
beperkingen. Het aanbod is eerder klein, downloaden<br />
mag enkel binnen de muren van de bib<br />
en net zoals bij fysieke boeken kan maar één<br />
gebruiker tegelijk een e-book ontlenen.<br />
In Vlaanderen werken Bibnet, Boek.be en de<br />
overheid ondertussen samen aan het Vlaams<br />
e-boekplatform. Met dit project willen zij<br />
Vlaamse boeken een plaats verzekeren op het<br />
web, een sterke zoekomgeving bieden, maar<br />
vooral ook een gemeenschappelijk platform uitbouwen<br />
voor zowel bibliotheken, boekhandels,<br />
uitgevers en andere distributeurs van digitale<br />
content.<br />
Wetenschappelijke<br />
bibliotheken<br />
De Universiteitsbibliotheek Gent kocht begin<br />
2009 een aantal e-readers gebaseerd op E inktechnologie.<br />
Hoewel deze apparaten geschikt<br />
zijn voor ‘vrijetijdslezen’, bleek al snel uit tests<br />
dat ze een aantal tekortkomingen vertonen<br />
waardoor ze voorlopig ongeschikt zijn als vervanger<br />
voor papier in de context van studie en<br />
onderzoek. Vorig jaar kwamen er echter verschillende<br />
nieuwe modellen op de markt. Een<br />
aantal van deze nieuwe apparaten zoals de Kno<br />
en de eDge richten zich specifiek op de sector<br />
van het hoger onderwijs.<br />
Hoe kunnen academische bibliotheken anticiperen<br />
op deze evolutie Eerder dan te starten<br />
met een uitleenprogramma van e-readers met<br />
de bijhorende onduidelijke licentieproblematiek,<br />
complexe workflows voor acquisitie van<br />
e-books en circulatie van de apparaten en de<br />
vereiste investeringen op vlak van gebruikersondersteuning<br />
en opleiding van personeel, werd<br />
beslist de bibliotheek en haar collecties toegankelijker<br />
te maken voor een breed gamma aan<br />
mobiele apparaten. De mobiele applicatie die<br />
de universiteitsbibliotheek sinds begin 2010 aanbiedt,<br />
is hierin een eerste stap 2 . Daarnaast is het<br />
belangrijk de snelle evolutie van alle aspecten<br />
van elektronisch lezen (apparaten, bestandsformaten,<br />
licentieproblematiek, etc.) van zeer<br />
nabij op te volgen en ervoor te zorgen dat de<br />
elektronische bibliotheekcollectie toegankelijker<br />
gemaakt wordt voor diverse types van e-readers.<br />
In deze context moeten bibliotheken in hun<br />
onderhandelingen met wetenschappelijke uitgevers<br />
aandringen op een e-readervriendelijke<br />
inrichting van hun e-bookplatformen. Hierbij<br />
moet gedacht worden aan twee zaken. Enerzijds<br />
zorgt de Digital Rights Management (DRM) die<br />
vooral door e-book aggregators wordt toegepast<br />
er in veel gevallen voor dat eindgebruikers<br />
e-books niet kunnen opslaan en bijgevolg ook<br />
niet lezen op een e-reader. Anderzijds worden<br />
e-books net zoals dit het geval is bij e-journals<br />
doorgaans aangeboden in PDF. Hoewel PDF<br />
zeer geschikt is om te lezen op een computer of<br />
laptop, is het niet ideaal voor e-readers met een<br />
kleinere schermgrootte. Om de digitale collectie<br />
van de bibliotheek toegankelijker te maken<br />
voor mobiele apparaten moeten bibliotheken<br />
uitgevers aansporen tot een soepelere DRM<br />
en tot het aanbieden van hun content in zogenaamd<br />
‘reflowable’ bestandsformaten, zoals<br />
ePub. Wat dit laatste betreft is er ook binnen de<br />
eigen instelling een taak weggelegd voor bibliotheken.<br />
Ook binnen de instelling is PDF vaak<br />
het dominante bestandsformaat. Bibliotheken,<br />
met hun expertise op vlak van elektronische<br />
lezen zijn de ideale partners om in samenwerking<br />
met de departementen onderwijs en ICT<br />
cursusmateriaal en dergelijke aan te bieden in<br />
bestandsformaten die geschikt zijn voor diverse<br />
e-readers.<br />
> http://www.bibnet.be/VEP<br />
http://lib.ugent.be/info/nl/mobile.shtml<br />
http://tinyurl.com/AmazonPersbericht<br />
30 | META <strong>2011</strong> | 1
het cijfer / het plan<br />
40%<br />
In het najaar van 2010 voerde de <strong>VVBAD</strong><br />
een enquête uit over besparingen in de<br />
bibliotheeksector. Van de 172 respondenten,<br />
vooral openbare bibliotheken, gaf 40<br />
procent aan in <strong>2011</strong> te moeten inleveren.<br />
Voor de helft van de 68 getroffen instellingen<br />
daalt het budget met meer dan 2,5<br />
procent, voor een derde zelfs met meer<br />
dan 7,5 procent. Een derde weet nog niet<br />
hoe groot de besparing zal zijn. 60 instellingen<br />
(35 procent) hadden ook al moeten<br />
inleveren op de begroting van 2010.<br />
Voor twee derde van hen ging het toen<br />
om een besparing van meer dan 2.5 procent<br />
en 36 procent leverde meer dan 7,5<br />
procent in.<br />
In bijna een kwart van de bibliotheken<br />
(23 procent) is het personeelsbestand het<br />
voorbije jaar gekrompen. Vervanging bij<br />
uitdiensttreding, maar ook bij ziekte en<br />
zwangerschap is vaak onzeker. Op verschillende<br />
plaatsen wordt er gesnoeid in<br />
de werking van de uitleenposten. In één<br />
gemeente wordt een kwart van de vestigingen<br />
gesloten.<br />
Op het moment dat de enquête liep,<br />
waren de budgetbesprekingen voor heel<br />
wat instellingen nog niet definitief afgerond.<br />
Bovendien is door het wegvallen<br />
van de indexering een status quo ook een<br />
besparing. Tot slot blijkt uit de antwoorden<br />
duidelijk dat investeringen uitgesteld<br />
of geschrapt worden.<br />
De toekomst van de bibliotheeksector<br />
wordt bepaald door technologische ontwikkelingen.<br />
Investeringen zijn levensnoodzakelijk.<br />
Het dichten van de digitale<br />
kloof en het toegang bieden tot informatie<br />
zijn belangrijke opdrachten ten aanzien<br />
van de zwakkeren in onze samenleving.<br />
De <strong>VVBAD</strong> zal de budgettaire<br />
ontwikkelingen dan ook van nabij blijven<br />
opvolgen.<br />
Bruno Vermeeren<br />
Nu hier ons plan,<br />
volgende keer<br />
het uwe<br />
CONCEPT<br />
Over projecten communiceren we vaak<br />
maar als ze afgelopen zijn. We weten<br />
vooraf immers niet of het wel zal lukken.<br />
Kunnen we onze doelstellingen wel realiseren Wat als het fout<br />
loopt We wachten dus tot alles netjes afgerond is. De resultaten<br />
leest u dan vaak in tijdschriften zoals META, tijdschrift voor<br />
bibliotheek & archief. Gelukkig maar!<br />
Kennis verwerven en verspreiden is vaak één van de doelstellingen<br />
van een project — denk maar aan het verhaal van CEST<br />
elders in dit nummer. Maar ook als het geen expliciete doelstelling<br />
is, kunnen we leren uit projecten van anderen. Dat is het<br />
geval met de aankoop van bibliotheek- en archiefsoftware door<br />
de Stad Antwerpen, het andere artikel in dit nummer. Mooi toch<br />
dat opgedane ervaring gedeeld wordt<br />
Maar het kan ook zinvol zijn om de sector al in een vroeg stadium<br />
te informeren over een nieuw project. Soms spreekt dat<br />
voor zich. Wie een bevraging organiseert of feedback nodig<br />
heeft, kan maar best tijdig een aankondiging de wereld insturen.<br />
Dat deed de <strong>VVBAD</strong> zelf met projecten zoals die voor het<br />
opstellen van proeflijsten documentair en archivalisch erfgoed.<br />
En dat doen we nu opnieuw, met de aankondiging van deze<br />
rubriek in ons nieuwe tijdschrift. Ook hier hebben we uw input<br />
nodig.<br />
Maar ook als u die input van de sector niet echt nodig hebt voor<br />
de realisatie van uw plan, blijft het vaak zinvol om al van bij de<br />
start erover te berichten. Uw bestuur zal blij zijn met de pr, dat<br />
is altijd meegenomen. Maar misschien hebben andere informatieprofessionals<br />
wel gelijkaardige plannen Of hebben zij al<br />
iets gelijkaardigs gerealiseerd Van uitwisseling van ervaring en<br />
ideeën kan iedereen toch maar beter worden, niet En als het<br />
dan uiteindelijk mislukt Leren we ook niet uit ons falen U kan<br />
dan alvast uw collega's waarschuwen die een gelijkaardig plan<br />
kenbaar maken, hopelijk vroeg genoeg.<br />
Netwerken, deskundigheid bevorderen, professionaliseren, daar<br />
dient een beroepsvereniging voor. Vandaar dat we u hier ons<br />
plan presenteren: u ruimte geven om uw plannen kenbaar te<br />
maken aan de sector. 2700 tekens inclusief spaties in een rubriek<br />
die we — een beetje voorspelbaar — ‘Het plan’ noemen, dat is<br />
wat we u bieden. Wat de return zal zijn Kennis, ideeën, waardering<br />
van uw bestuur, roem in de sector We kunnen u helaas<br />
niets garanderen. Dat is nu eenmaal eigen aan plannen die nog<br />
gerealiseerd moeten worden: ze kunnen mislukken. Dus als u<br />
hier in META, tijdschrift voor bibliotheek & archief nummer 2<br />
een lege bladzijde vindt, dan weet u hoe laat het is.<br />
Laat het zover niet komen: stuur uw plan vandaag nog naar<br />
meta@vvbad.be<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 31
essay<br />
De lokale bibliotheek en Google<br />
Jan Braeckman, Bibnet<br />
Als je vandaag de dag over bibliotheken begint kun je er donder<br />
op zeggen dat je een gesprek over de digitale bibliotheek<br />
en Google aan je broek hebt. Wat is dat nu een digitale bib En<br />
moet dat allemaal nog wel zo “Ik vind mijn ding via Google”.<br />
Je kunt dan een gesprek starten over plannen en projecten of<br />
je opteert voor een meer filosofische benadering. Hieronder<br />
kiezen we even voor de tweede optie.<br />
Het verhaal van de digitale openbare bibliotheek gaat in de eerste<br />
plaats over nadenken wat een bibliotheek is in een samenleving<br />
waar digitale toepassingen steeds meer alomtegenwoordig<br />
zijn. En in het bijzonder over de plaats van de lokale bibliotheek<br />
in dit grotere digitale verhaal. En over de relevantie van investeringen<br />
in die lokale fysieke bibliotheek.<br />
Een filosofische benadering vergt omwegen en uitweidingen. Ik<br />
ga niet recht op mijn doel af omdat dit er niet is. Misschien is dit<br />
mijn belangrijkste boodschap. De impact van nieuwe technologie<br />
op bibliotheken is een proces van omwegen en verdwalen,<br />
van zoeken en tasten in het halfduister.<br />
Mijn eerste omleiding loopt via technologie. Veel bibliotheken<br />
investeren vandaag in zelfbedieningsbalies. Mensen mogen zelf<br />
doen wat ze zelf kunnen en in het bibliotheekteam komt tijd vrij<br />
om andere zaken aan te pakken. Dus ontstaat er een debat over<br />
het personeel en over de echte baten van die automatisering.<br />
Daar zijn verschillende scholen in. Sommigen zetten radicaal in<br />
op ruimere openingsuren, anderen investeren in een verruiming<br />
en verdieping van het onthaal in de bibliotheek, anderen nemen<br />
taken op waar nog nooit aandacht werd aan besteed. In welke<br />
richting het gesprek ook gaat, het zal telkens te maken hebben<br />
met nadenken over verandering. Verandering van taken, van<br />
functieprofielen, van competenties. En dergelijke gesprekken<br />
leiden onmiddellijk ook naar een debat over de meerwaarde<br />
van de bibliotheek voor de lokale samenleving en voor de individuele<br />
inwoners.<br />
“Onlangs hoorde ik een<br />
bibliothecaris met 36 jaar<br />
dienst deze omslag van focus<br />
op de collectie naar focus op<br />
de gebruiker de belangrijkste<br />
verandering in zijn carrière<br />
noemen.”<br />
Nieuwe technologie die de bibliotheeksector voortdurend vooruit<br />
stuwt, het is een blijver. Het vergt dat bibliotheekprofessionals<br />
mee zijn, alert zijn, en keer op keer nadenken over de<br />
betekenis van hun lokale bibliotheek. En gelukkig zijn er een<br />
pak bibliotheekprofessionals die dit debat mee willen voeren<br />
op regionaal en Vlaams niveau. Waarvoor dank.<br />
Maar RFID is ‘slechts’ automatisering. Nog belangrijker zijn<br />
nieuwe technologieën die de kern van de bib veranderen: steeds<br />
meer muziek, film, informatie en langzamerhand ook boeken<br />
worden digitaal verspreid. Hoe gaan we dit integreren in de<br />
werking van de lokale bib En welke meerwaarde levert het op<br />
Steeds meer bibliotheken baseren hun vernieuwing niet<br />
alleen op inzichten en doelstellingen maar ook op onderzoek.<br />
Onderzoek bij de gebruikers, of soms beter nog, onderzoek bij<br />
de bevolking. En op basis daarvan trekt men conclusies, verbetert<br />
men het aanbod en denkt men na over inrichting en nieuwe<br />
diensten. Daarmee plaatsen die bibliotheken het publiek centraal<br />
in hun vizier. Het is in het openbare bibliotheekwezen ooit<br />
anders geweest. Traditioneel, in de vorige eeuw, waren bibliotheken<br />
prioritair gefocust op de interne keuken: de collectie, de verwerking<br />
ervan, het goed verloop van administratieve processen.<br />
Al die processen raakten natuurlijk de gebruiker en waren finaal<br />
gericht op de dienstverlening, maar de focus, de beroepsexpertise<br />
zat in die operationele processen. Sinds de jaren negentig<br />
heeft de bibliotheeksector zijn vizier 180° gedraaid en is nadrukkelijker<br />
gaan kijken naar de gebruiker. Is informatie over haar,<br />
haar kinderen, en ook wel hem, beginnen inwinnen. En neemt<br />
die kennis mee om dan naar de interne processen te kijken.<br />
Onlangs hoorde ik een bibliothecaris met 36 jaar dienst deze<br />
omslag van focus op de collectie naar focus op de gebruiker de<br />
belangrijkste verandering in zijn carrière noemen.<br />
Maar hoeft dat nog allemaal als ondertussen de gebruikers allemaal<br />
samen op Google zitten Heeft Google de rol van de bib<br />
overgenomen Volgens mij voor een belangrijk stuk wel. Als u<br />
iets zoekt, of met een vraag zit, denkt u spontaan: “Ha, laat mij<br />
eens naar de bib gaan, die hebben publieksvriendelijke openingsuren<br />
en zijn opnieuw ingericht.” Neen, u denkt: “Ik zou<br />
dat beter snel eens ‘googelen’, hier in mijn zetel, hier op mijn<br />
kantoorstoel.”<br />
Voor de meeste mensen is het web hun publieke bibliotheek<br />
geworden: bereikbaar, gratis, heel veel info en heel veel diversiteit.<br />
Meer nog, heel wat organisaties werken zich de naad uit<br />
het lijf om met zo veel mogelijk materiaal op het web aanwezig<br />
te zijn. Commerciële organisaties natuurlijk, maar ook musea,<br />
archieven, nationale bibliotheken, wetenschappelijke en ook<br />
openbare. Europa bouwt aan de Europese Digitale Bibliotheek,<br />
oorspronkelijk als een antwoord op Google, maar langzamerhand<br />
als een partner van Google en andere commerciële organisaties<br />
die het web mee vormgeven.<br />
Maar het gaat niet alleen om het web of Google. Het gaat ook<br />
over onze samenleving. Over hoe mensen zich in die samenleving<br />
gedragen. En vandaag de dag leven we in een samenleving<br />
met veel, heel veel aanbod. Op het web, op tv, in boeken en tijdschriften,<br />
film, opvoeringen, discussiegroepen, vriendengroepen,<br />
radio, etc. En dit was nog maar het hoofdstukje cultuur. Je hebt<br />
dan nog toerisme, uitgaan, muziekspelen, concerten, festivals<br />
in de zomer, de Zomer van Antwerpen. Op de laatste cultuurmarkt<br />
in Antwerpen kwamen 160.000 mensen af om wegwijs<br />
te raken in het aanbod. Er is dus veel vraag en veel aanbod.<br />
En dan hebben we het nog niet over sport gehad: zelf doen of<br />
gaan kijken. Er is zo veel dat we het eigenlijk alleen maar kunnen<br />
omschrijven als “veel!”.<br />
Alessandro Baricco, een Italiaanse schrijver die ook cineast is<br />
en essayist, en voetbalfanaat heeft daar een boek over geschreven.<br />
Het gaat over de cultuurmens de dag van vandaag. En<br />
om het maar meteen helder uit te leggen, heeft hij het de titel<br />
De barbaren gegeven. Om de veranderingen waar we mee te<br />
maken krijgen in ons cultuurgedrag te bestuderen, vergelijkt<br />
32 | META <strong>2011</strong> | 1
essay<br />
Foto: Koen Broos.<br />
hij de jongeren van vandaag met zichzelf in zijn jeugd. Toen hij<br />
tiener was, de vroege jaren zeventig van de vorige eeuw, had<br />
je alleen maar de openbare omroep. En die zond op zondag dé<br />
voetbalmatch van de week uit.<br />
Baricco: “En dit was het enige voetbal dat we in een hele week<br />
zagen. Soms had iemand het geluk om een of andere wedstrijd<br />
mee te pikken op de Zwitserse televisie. En we gingen natuurlijk<br />
weleens naar het stadion, maar hoe vaak Het was een sobere<br />
wereld, voor zover het emoties en ervaringen betrof. We groeiden<br />
langzaam op in die tijd.” (p. 58)<br />
“Het is misschien een cliché, maar van kinderen kun je heel veel<br />
leren. Ik denk dat ik ben opgegroeid in voortdurende intimiteit<br />
met een heel exact scenario: de verveling. Ik had niet meer pech<br />
dan anderen, het was voor iedereen zo. De verveling was een<br />
natuurlijk onderdeel van de tijd die verstreek.”<br />
“Neem nu eens een kind van tegenwoordig en zoek de verveling<br />
in zijn leven. Meet hoe snel het gevoel van verveling in hem<br />
losbarst, zodra je de wereld om hem heen vertraagt. Klein als<br />
hij is, is hij nu al net een fiets: als hij vertraagt, valt hij om. Hij<br />
heeft constante beweging nodig om de indruk te hebben dat hij<br />
ervaring opdoet. Het allerduidelijkst zal hij je dat laten merken<br />
zodra hij in staat is om zich te tonen in de meest spectaculaire<br />
manier van surfen die de nieuwe generaties hebben uitgevonden:<br />
multitasking … Het fenomeen waardoor je zoontje, terwijl<br />
hij op zijn gameboy zit te spelen, een omelet eet, met zijn oma<br />
belt, een tekenfilm op tv volgt, met één voet de hond aait en het<br />
deuntje van Vodafone fluit. Over een paar jaar ziet het er zo uit:<br />
hij maakt zijn huiswerk terwijl hij op zijn pc zit te chatten, naar<br />
zijn iPod luistert, sms’sjes verstuurt, met Google het adres van<br />
een pizzeria opzoekt en een rubberballetje hooghoudt.” (p. 112)<br />
Dat zijn de nieuwe generaties. Het is met die mensen dat we<br />
moeten nadenken wat de meerwaarde is van de lokale bibliotheek.<br />
Het is een zoektocht. Er is geen vaste grond. Maar in de<br />
opwaaiende stofwolken van ons rondstappen, tussen de vele<br />
veranderingen en technologische innovaties die maar niet van<br />
ophouden weten, doemen toch wel enkele contouren op.<br />
Het belang van de bib als fysieke plek is er een van. En het is<br />
een belangrijke, want het publiek zegt ons zelf dat het belangrijk<br />
is. Door steeds maar opnieuw naar de bib te komen. En niet<br />
alleen ouderen, of volwassenen. Ook jonge mensen. Zoals studenten<br />
tijdens de blok, scholieren om elkaar te zien of gewoon<br />
rond te hangen, senioren om de krant te lezen, jonge ouders om<br />
de maandelijkse mand boekjes met de kleintjes bijeen te rapen.<br />
Wat zoekt men op zulke momenten Wellicht een omgeving die<br />
anders is en een bepaalde sfeer uitstraalt. Soms zoekt men de<br />
sociale controle, zoals de studenten die alleen op hun kamer niet<br />
de discipline kunnen opbrengen om niet op Facebook te gaan,<br />
om niet te sms’en. Wellicht ook de behoefte om geïnspireerd<br />
te worden in een fysieke omgeving die daarvoor gemaakt is.<br />
Dat is een ervaring die we tot nog toe niet digitaal kunnen realiseren.<br />
En het gaat dan niet om de geur van het boek en dergelijke<br />
‘sentimentaliteiten’. Het gaat niet om het boek, of de<br />
cd, of de dvd; het gaat over de collectie. Over een verzameling<br />
van interessante zaken die bijeengebracht zijn door mensen<br />
die zich daar professioneel over ontfermen en die dat blijkbaar<br />
toch degelijk en betrouwbaar doen. Je vindt er niet alles maar<br />
wel ‘vanalles’. En in diezelfde omgeving kun je rondlopen, kijken<br />
naar mensen, botsen op mensen, mensen vragen of ze nog lang<br />
die krant gaan lezen of die pc nodig hebben. Een antropologe,<br />
Ruth Soenen, heeft daar haar doctoraat over geschreven, over<br />
het “kleine ontmoeten”.<br />
En natuurlijk is de collectie van de bib maar een klein stukje<br />
van dat steeds maar groeiende digitale universum van teksten,<br />
muziek, beelden. Maar het is een kwaliteitsvolle proeverij waarvan<br />
de enige verdienste misschien zal zijn om te smaken naar<br />
meer. En die proeverij is een publieke ruimte die de gemeente<br />
betaalt en onderhoudt en vernieuwt, waarmee het gemeentebestuur<br />
elke dag opnieuw zegt: hier staan dingen van waarde.<br />
Dit zijn zaken waarvan we denken dat je een rijker leven leidt<br />
als je er kennis mee maakt. Het is goed voor uw kinderen. En<br />
daarvoor zijn geen inspanningen te groot, toch<br />
Ook daarover een korte uitweiding. Maryanne Wolf is een<br />
Amerikaanse onderzoeker gespecialiseerd in de ontwikkeling<br />
van kinderen: hun hersenen, hun gedrag, hun persoonlijkheid.<br />
Zij heeft een boek geschreven over het belang van lezen om<br />
van kinderen mensen te maken, letterlijk. Omwille van de taal,<br />
het zich kunnen uiten, maar ook voor meer fundamentele ontwikkelingen.<br />
Zo beschrijft ze de periode van de ontwikkeling<br />
van kinderen van 3 tot 5 jaar oud. Een fase waarin ze niet zelf<br />
kunnen lezen maar voorgelezen worden. En ze zegt daar over:<br />
“Deze periode van het kind legt de grondvesten voor een van de<br />
belangrijkste sociale, emotionele en intellectuele vaardigheden<br />
die een mens ook maar kan leren: de kunde om het standpunt<br />
van een andere persoon in te nemen.” (p. 86)<br />
Er is nog een meerwaarde van de lokale bib die ik wil aanreiken.<br />
De contouren er van zijn nog wat onduidelijk maar op het<br />
eerste zicht is het een groot ding met veel hoeken en kanten,<br />
inkepingen en uitstulpingen.<br />
De bibliothecaris waar ik hoger naar verwees als ik het had over<br />
het 180° draaien door de bibliotheken van hun focus is Paul<br />
Whitney, directeur van de bib in Vancouver, Canada. Tijdens<br />
zijn speech op IFLA 2010 sprak hij niet alleen over die omkering<br />
in de sector, maar hij legde ook uit wat daar de gevolgen van<br />
waren. Door zijn bibliotheek meer en meer te positioneren als<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 33
essay<br />
een instelling die in de samenleving het verschil moet maken,<br />
is hij steeds meer in gesprek gekomen met zijn stadsbestuur.<br />
En samen hebben ze de bibliotheek steeds meer op de agenda<br />
gezet van het beleid van zijn stad. En wel die agenda die te<br />
maken heeft met de belangrijkste maatschappelijke uitdagingen<br />
van Vancouver: uitsluiting en armoede. Ik som een aantal<br />
gevolgen op waar hij over vertelde:<br />
• In Vancouver hebben ze de hoofdbibliotheek zo heringericht<br />
dat er een veel diverser gebruik van de bib mogelijk is met<br />
tal van activiteiten. De collectie van de bib staat niet meer<br />
centraal.<br />
• Ze hebben een filiaal ingericht in de meest achtergestelde<br />
buurt van de stad met daklozen, armoede, misdaad. En ze<br />
hebben het filiaal een bijzondere behandeling gegeven. Het is<br />
een echt klein filiaal, volledig ingericht zoals een woonkamer.<br />
En het is 365 dagen per jaar open. Omdat het een veilige plek<br />
moet zijn voor mensen die thuis niet kunnen lezen, nadenken<br />
of rustig kunnen zitten.<br />
• Ze laten om de zoveel tijd een kunstenaar aan het werk in de<br />
bibliotheek om zijn of haar ding te doen. Bij voorkeur met<br />
verwijzingen naar de collectie van de bib, maar het hoeft niet.<br />
• De bib helpt bij het digitaliseren van lokaal erfgoed en bij het<br />
toegankelijk houden ervan.<br />
• De bibliotheek is een vaste speler bij het vormingsbeleid van<br />
de stad. De stad stimuleert de hele socio-culturele sector van<br />
Vancouver om samen te werken rond vorming. De bibliotheek<br />
is door iedereen aanvaard als de meest neutrale plek om die<br />
brede samenwerking te realiseren.<br />
• De bibliotheek voert een zeer actief beleid naar daklozen. Het<br />
idee hierachter is, eenmaal het plaatselijke OCMW zijn ding<br />
met succes gedaan heeft en de financiën en de huisvesting<br />
van de mensen in orde raken, wat dan Wat nu aanvangen<br />
met het leven Omdat de stad die rijkere invulling van het<br />
leven, voorbij het eten en slapen, van belang vindt, heeft ze<br />
de bibliotheek vijf extra jeugdbibliothecarissen gegeven die<br />
gaan werken in de kansarme wijken. En bij dit laatste voorbeeld<br />
voegde hij er nadrukkelijk aan toe: deze focus op armen<br />
en daklozen brengt veel spanningen met zich mee in de bibliotheek.<br />
Ook in de Vlaamse kranten lees je dagelijks over migratie, de<br />
sociale mix in onze samenleving, de mengeling van culturen,<br />
maar ook over het naast elkaar leven van mensen, isolatie, fragmentatie.<br />
En daarbovenop is er het probleem van de nieuwe<br />
toename van armoede in onze samenleving. Tot voor een paar<br />
jaren dachten we dat we armoede systematisch aan het terugdringen<br />
waren. Zaten we in Vlaanderen rond het jaar 2000 niet<br />
aan 7 procent armen Tien jaar later zitten we alvast aan 14 procent<br />
en meer. (http://www.armoedebestrijding.be)<br />
“Openbare bibliotheken staan voor<br />
een complexe uitdaging, denk ik dan.<br />
Ze moeten ‘ideologisch’ een publieke<br />
instelling blijven voor iedereen, en<br />
toch extra inspanningen leveren om<br />
net die mensen te bereiken die ze nu<br />
niet bereiken of veel te weinig.”<br />
te leggen met de burger. Diezelfde publieke voorzieningen verwijzen<br />
de burgers ook naar de goed geschreven informatie op<br />
hun website: “ga naar www.vlaanderen.be”, 30 procent van de<br />
Belgen heeft thuis geen internet.<br />
Terwijl het gebruikersonderzoek van het VCOB van 2005 leert<br />
dat openbare bibliotheken meer dan gemiddeld hoger opgeleiden<br />
bedienen. Lager opgeleiden zijn ondervertegenwoordigd<br />
in het bibliotheekpubliek.<br />
Openbare bibliotheken staan voor een complexe uitdaging, denk<br />
ik dan. Ze moeten ‘ideologisch’ een publieke instelling blijven<br />
voor iedereen, en toch extra inspanningen leveren om net die<br />
mensen te bereiken die ze nu niet bereiken of veel te weinig.<br />
Ze moeten nieuwe competenties ontwikkelen of aantrekken die<br />
te maken hebben met sociaal werk. Omdat net die mensen die<br />
het meeste voordeel zouden kunnen halen uit de bib, er de weg<br />
niet naar kennen.<br />
En wie een beetje op de hoogte is van sociaal werk weet dat<br />
verandering brengen in die situatie een zaak is van werken met<br />
mensen, van persoonlijk contact. Ook de taak om mee te zorgen<br />
voor een inclusieve samenleving zal een zaak zijn van sociale<br />
netwerken op microniveau. In de bib, en buiten de bib. En het<br />
bijzondere aan de uitdaging is dat de bib, ook als ze focust op<br />
bijzondere groepen, toch een instelling voor het brede publiek<br />
moet blijven. Want het is pas als alle lagen van de bevolking<br />
gebruikmaken van de bib, dat zij een van de plaatsen is waar<br />
die bijzondere groepen in de samenleving aansluiting kunnen<br />
vinden bij de ‘mainstream’ in onze samenleving. Niet simpel.<br />
Wel belangrijk.<br />
Waarom belangrijk Omdat het gaat over een beter leven en<br />
wat we beschouwen als een menswaardig bestaan. Om die<br />
laatste uitspraak te ondersteunen roep ik de hulp in van Lynn<br />
Hunt die publiceerde over de uitvinding van de mensenrechten<br />
in de 18e eeuw. In haar boek schetst ze de maatschappelijke<br />
context waarbinnen het idee van de mensenrechten ontstaat.<br />
Een van de elementen van die context de brievenromans, een<br />
nieuw type literair werk dat zich presenteerde als een bundeling<br />
van brieven die een aantal mensen aan elkaar schreven.<br />
Zonder alleswetende verteller alsof ze in het archief van een<br />
bestaande persoon gevonden waren. Je zit middenin de acties<br />
en emoties. Hunt beschrijft hoe mensen die boeken verslonden,<br />
en hoe lezers in hun eigen brieven schrijven over hun leeservaring.<br />
Hoe ze tranen met tuiten huilden bij de voorvallen en emoties<br />
van die fictieve personages. Die brievenromans, zegt Hunt,<br />
“leerden aan de lezers een nieuw type van psychologie, en door<br />
dit proces legden ze de basis voor een nieuwe sociale en politieke<br />
orde.” Hunt legt uit dat de succesvolste populaire brievenromans<br />
moeilijke levens beschreven zoals van dienstmeisjes die<br />
bij slechte bazen terecht kwamen. Door de lezer, rijkere mensen<br />
in de samenleving, zich te laten vereenzelvigen met die arme<br />
meisjes, door gevoelens van empathie te laten ontwikkelen voor<br />
mensen van een andere klasse, hebben die boeken bijgedragen<br />
aan de gedachte dat iedereen fundamenteel gelijk is, en dat<br />
iedereen het verlangen koestert om vrij te zijn.<br />
> Reageren kan via meta@vvbad.be<br />
Of nog: in Vlaanderen en Nederland moeten we er vanuit gaan<br />
dat 20 procent van de bevolking te laag geletterd is om fatsoenlijk<br />
te participeren aan de samenleving. En dat gaat over het<br />
lezen van een boek, het lezen van een huurovereenkomst, tot<br />
het lezen van de zoveelste onbegrijpelijke factuur van een telefoonmaatschappij<br />
die niet wil dat je het allemaal begrijpt. En het<br />
wordt nog vervelender. Er zijn steeds meer overheidsdiensten<br />
die hun best doen zich te moderniseren en een beter contact<br />
• Baricco Alessandro, De barbaren. – De Bezige Bij, 2010. -237 p.<br />
• Hunt Lynn, Inventing Human Rights: a History, - W. W. Norton, 2007. -272 p.<br />
• Wolf Maryanne, Proust and the Squid: The Story and Science of the Reading<br />
Brain, - Harper, 2007.- 320 p.<br />
34 | META <strong>2011</strong> | 1
column<br />
Kafka<br />
Noël Geirnaert<br />
Welke theatervoorstelling zag je laatst<br />
De vraag wordt wel eens gesteld. Ze is<br />
een bananenschil waarover politici uitglijden.<br />
De blauwe plekken die ze daarbij<br />
oplopen blijven lang zichtbaar. Ik kan<br />
nog goed wegkomen: op 6 november<br />
2010 zag ik De Kafka’s, een productie van<br />
het Kortrijkse Theater Antigone, tekst en<br />
regie zijn van Bart Danckaert. Het stuk<br />
kreeg heel wat aandacht en positieve<br />
recensies. De voorstelling was te zien<br />
tot 17 december. Deze column verschijnt<br />
in februari <strong>2011</strong>. U kunt het stuk dus niet<br />
meer bekijken. Jammer, zeker als u archivaris<br />
bent. Franz Kafka (1883-1824) hield<br />
niet van archief en al helemaal niet van de<br />
archivering van zijn eigen werk. Dat heeft<br />
de tekstschrijver van De Kafka’s niet belet<br />
zijn hoofdpersonage met het beroep van<br />
archivaris op te zadelen. Het hoofdpersonage,<br />
archivaris bij het ‘Instituut voor<br />
Verzekering van Arbeidsongevallen, afdeling<br />
Administratieve Fouten’ (Kafka’s<br />
echte werkgever), heeft zich in zijn kantoor<br />
laten insluiten in de nacht van 2 op<br />
3 juni, Kafka’s sterfdag, en hij hoopt dat<br />
veel collega’s zijn voorbeeld zullen volgen.<br />
In het stuk zijn fragmenten en personages<br />
uit Kafka’s hele oeuvre opgenomen. De<br />
tekstschrijver wil, aldus een recensent, de<br />
vele menselijke kleuren van Kafka laten<br />
zien. Samen met de archivaris komen nog<br />
een typiste, een man zonder papieren, een<br />
nachtwaker en een koffiedame in beeld.<br />
Dat Bart Danckaert het beroep van archivaris<br />
als het meest kafkaiaanse beroep<br />
beschouwt is veelzeggend. Ik vrees dat<br />
hij geen alleenstaand geval is. Blijkbaar is<br />
de archivaris voor veel intellectuelen en<br />
kunstenaars niets anders dan de ultieme<br />
bureaucraat. Ondanks alle bevlogen artikels<br />
in de vakliteratuur over ‘archieven en<br />
democratie’, ‘archieven en mensenrechten’<br />
is nog steeds de perceptie verspreid<br />
van de archivaris als incarnatie van de<br />
administratieve moloch die zichzelf via<br />
regels en voorschriften in stand houdt.<br />
Dat dit niet klopt met de werkelijkheid<br />
zal iedereen die de archiefwereld kent,<br />
bevestigen. Toch vindt het beeld van<br />
de archivaris als het kafkaiaanse beroep<br />
bij uitstek instemming in literatuur en<br />
podiumkunsten. Heeft ‘de kafkaiaanse<br />
archivaris’ ook ingang gevonden bij het<br />
brede publiek Dat moet zeker nog van<br />
dichtbij worden bekeken. En moet daar<br />
Noël Geirnaert is hoofdarchivaris van het<br />
Brugse Stadsarchief. Noël is al jarenlang<br />
actief in de <strong>VVBAD</strong>, als bestuurslid van<br />
de sectie AHD, als lid van de Raad van<br />
Bestuur, en last but not least als lid van de<br />
redactie van META, tijdschrift voor bibliotheek<br />
& archief. Eerder bewees hij zijn kunnen<br />
al bij Bibliotheek- & archiefgids.<br />
dan iets aan gedaan worden Natuurlijk.<br />
Archivarissen moeten actief worden op<br />
het publieke forum, in debatten en discussies<br />
buiten de eigen kring, zelfs buiten<br />
de erfgoedsector. Daarvoor is lef<br />
nodig, ook wat ellebogenwerk, en de kans<br />
bestaat dat we bij een eerste poging uitglijden<br />
over een bananenschil. Maar de<br />
blauwe plekken heb ik er wel voor over.<br />
citaat<br />
“Libraries should be at once traditional<br />
(centered on knowledge, its<br />
production, storage and retrieval)<br />
and radical (deconstructing knowledge,<br />
highlighting areas of uncertainty,<br />
exposing contradictions and<br />
providing alternatives).”<br />
Simon Ford, (Artists’ Books in UK & Eire Libraries, ALJ, 1993, nr. 1, p. 22)<br />
"Bibliotheken moeten<br />
zowel traditioneel zijn<br />
(focussen op kennis,<br />
op de productie, opslag<br />
en opzoekbaarheid<br />
ervan) als radicaal grensverleggend<br />
(kennis<br />
deconstrueren, wijzen<br />
op onzekerheden, tegenstrijdigheden<br />
belichten<br />
en alternatieven<br />
aanbieden)."<br />
Met dank aan<br />
Saskia Scheltjens, UGent.<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 35
De vraag<br />
Wat is een selectielijst<br />
Roeland Verhaert, FelixArchief<br />
Een selectielijst heette vroeger ‘bewaaren<br />
vernietigingslijst’. Het is een werkinstrument<br />
voor een administratie. Zo’n<br />
lijst geeft per organisatie een zo volledig<br />
mogelijke opsomming van soorten<br />
(reeksen) documenten. Deze documenten<br />
produceert of ontvangt de organisatie<br />
in kwestie bij het uitvoeren van haar<br />
taken. De lijst geeft aan wat er met die<br />
documenten moet gebeuren: eeuwig<br />
bewaren wegens hun culturele of historisch-wetenschappelijke<br />
waarde, of vernietigen<br />
na afloop van hun administratieve<br />
bewaartermijn. Deze termijn geeft<br />
aan hoelang de documenten juridisch<br />
belang of administratief nut hebben. De<br />
selectielijst is bij voorkeur opgebouwd<br />
volgens de taken die de organisatie uitvoert.<br />
Een zogenaamde generieke selectielijst<br />
is opgesteld voor een bepaald<br />
type van organisatie, zoals bijvoorbeeld<br />
gemeenten, OCMW’s, kerkfabrieken, etc.<br />
Een generieke selectielijst zet de lokale<br />
administratie het best om in een informatiebeheersplan,<br />
bijv. per specifieke stad<br />
of gemeente.<br />
Het gebruik van een selectielijst zorgt er<br />
ten eerste voor dat de administratie kan<br />
anticiperen. Al bij het aanmaken van de<br />
documenten weet ze wat er later mee<br />
moet gebeuren. Zo kan ze bijvoorbeeld te<br />
vernietigen documenten al in een vroeg<br />
stadium apart klasseren in minder solide<br />
dozen in een tijdelijke archiefruimte, met<br />
een aanduiding “vernietigen in 2025”.<br />
Permanent te bewaren documenten kan<br />
men al bij het afsluiten van het dossier<br />
schonen (verwijderen van schadelijk verpakkingsmateriaal,<br />
dubbels, etc.), goed<br />
verpakken, en onmiddellijk in een aangepaste<br />
bewaarplaats onderbrengen.<br />
Dit vermijdt dure tijdrovende operaties<br />
achteraf. Het tweede grote voordeel<br />
van een generieke selectielijst per type<br />
organisatie is dat de bestemmingen van<br />
gelijkaardige documenten in elke instelling<br />
gelijk zijn, zodat onderzoekers later<br />
overal dezelfde soorten dossiers kunnen<br />
raadplegen. Het derde voordeel is<br />
dat het selecteren van oude archieven<br />
sneller gaat. De verantwoordelijken voor<br />
deze selectie hoeven geen apart onderzoek<br />
meer te voeren naar de documentvorming<br />
als er voor dat type organisatie<br />
al een generieke selectielijst bestaat. Ze<br />
kunnen voortbouwen op het onderzoek<br />
verricht bij de opstelling van de generieke<br />
selectielijst. Door de ordening<br />
van de lijsten volgens taken kan de<br />
gebruiker ervan beter inschatten<br />
hoe en waarom een organisatie<br />
documenten vormde en met<br />
welke andere documenten<br />
deze samenhangen.<br />
Selectielijsten zijn als werkinstrument<br />
vooral in gebruik bij<br />
overheden, onder meer omdat<br />
zij verplicht zijn om toelating<br />
te vragen voor het uitvoeren<br />
van vernietigingen. Duidelijke<br />
overzichten van te bewaren en<br />
te vernietigen documenten zijn<br />
een must voor een goede en uniforme<br />
werking.<br />
Voor bedrijfsarchieven, archieven<br />
van verenigingen en privépersonen<br />
ligt de situatie wat anders.<br />
Aangezien er weinig verplichtingen<br />
gelden (op een aantal financiële<br />
en juridische bewaartermijnen<br />
na), worden selectielijsten in de<br />
strikte zin van het woord, zelden opgesteld.<br />
Wel bestaan er lijsten van juridische<br />
bewaartermijnen. Zie bijvoorbeeld de<br />
websites van het bedrijf Merak en de<br />
verbruikersorganisatie OIVO voor een<br />
overzicht van termijnen voor documenten<br />
van respectievelijk bedrijven en privépersonen.<br />
Generieke selectielijsten, dus met<br />
bewaar- en vernietigingsvoorstellen,<br />
voor bedrijfs- en verenigingsarchief zijn<br />
minder makkelijk op te stellen dan lijsten<br />
voor overheidsarchieven. Elke gemeente,<br />
OCMW, school of provincie voert min of<br />
meer dezelfde taken uit en vormt min of<br />
meer dezelfde documenten. Bij bedrijven<br />
en verenigingen daarentegen bestaat er<br />
veel minder uniformiteit wat betreft taakuitvoering.<br />
Enkel voor de ondersteunende<br />
taken lijken generieke, voor elk type organisatie<br />
geldende, selectielijsten echt zinvol.<br />
Met andere woorden een algemene<br />
selectielijst voor de taken management,<br />
secretariaat, personeel, financiën, communicatie<br />
en beheer van roerende en<br />
onroerende goederen van vzw’s, feitelijke<br />
verenigingen, bvba’s, nv’s, etc. is mogelijk<br />
en zeer handig. Voor de eigenlijke<br />
taken waarvoor de organisatie is opgericht<br />
(de zogenaamde primaire taken), is<br />
dit veel moeilijker. Een bouwbedrijf voert<br />
niet dezelfde taken uit als een bedrijf uit<br />
de chemische industrie, een bakker niet<br />
dezelfde taken als een theater.<br />
Daarbij komt ook dat het opstellen van<br />
een selectielijst een intensief werk is. Voor<br />
bovengenoemde ondersteunende taken<br />
kan men wel vaak gebruik maken van<br />
bestaande voorbeelden, maar voor de<br />
primaire taken gaat het meestal om pionierswerk.<br />
Er zijn twee methodes om selectielijsten<br />
op te stellen die elkaar aanvullen.<br />
Gewoonlijk start men in de eerste plaats<br />
top-down met het opzoeken van de taken<br />
die de organisatie uitvoert. Dit gebeurt<br />
op basis van administratieve handboeken,<br />
wet- en regelgeving, organogrammen<br />
en dergelijke. Daarbij wordt alvast<br />
genoteerd welke soorten documenten<br />
36 | META <strong>2011</strong> | 1
de vraag<br />
er ‘officieel’ moeten ontstaan. Daarnaast<br />
wordt er bottom-up gewerkt, waarbij men<br />
noteert welke documenten er daadwerkelijk<br />
zijn op de werkvloer. Die worden<br />
dan gekoppeld aan de taken. Vervolgens<br />
kijkt men op basis van dit totaaloverzicht<br />
welke soorten documenten cultureelwetenschappelijk<br />
belang hebben en dus<br />
te bewaren zijn, en welke kunnen worden<br />
vernietigd. Daarbij is de context en<br />
samenhang tussen de verschillende documenten<br />
van groot belang. Bepaalde documenten<br />
kunnen immers vernietigd worden<br />
wanneer andere bewaard zijn, omdat<br />
de informatie dubbel is. Dubbele informatie<br />
wordt nooit bewaard. Zo kunnen<br />
facturen vernietigd worden, omdat de<br />
informatie opgenomen is in grootboeken.<br />
Soms zullen reeksen niet volledig<br />
bewaard of vernietigd worden, maar zal<br />
men eerder kiezen voor het bewaren van<br />
een steekproef die een zekere mate van<br />
later onderzoek toestaat.<br />
Een belangrijk punt bij het opstellen van<br />
selectielijsten is het detecteren van schaduwarchieven.<br />
Vooral bij overheden wordt<br />
er heel wat dubbel bewaard. Zo komen er<br />
zowel bij de gemeenten als bij de federale<br />
overheid vreemdelingendossiers voor. Dit<br />
dubbel bewaren kan voor verwarring en<br />
problemen zorgen. Daarom is samenwerking<br />
tussen verschillende beleidsniveaus<br />
bij het opstellen van selectielijsten bijzonder<br />
belangrijk, en daar knelt het schoentje<br />
vaak.<br />
Het Algemeen Rijksarchief stelt selectielijsten<br />
op en bekrachtigde tot 2010<br />
lijsten van derden opgesteld voor overheidsarchieven.<br />
Bij de <strong>VVBAD</strong> werken er<br />
drie subwerkgroepen van de werkgroep<br />
Lokaal Overheidsarchief (WLOA) aan<br />
selectielijsten voor gemeenten, OCMW’s<br />
en polders en wateringen. Het Rijksarchief<br />
bekrachtigde ook de lijsten die door<br />
deze subwerkgroepen voorgelegd werden.<br />
Vanaf 2012 zullen ten gevolge van<br />
het Archiefdecreet van 5 augustus 2010<br />
(BS) nieuw op te richten selectiecommissies,<br />
een per type instelling, selectielijsten<br />
opstellen en goedkeuren voor de zorgdragers<br />
die vermeld zijn in het Archiefdecreet<br />
(art. 4) (met inbegrip van gemeenten,<br />
provincies, OCMW’s, intergemeentelijke<br />
samenwerkingsverbanden, e.d.).<br />
> http://tinyurl.com/Merak-bewaar termijnen<br />
http://tinyurl.com/OIVO-bewaar termijnen<br />
http://tinyurl.com/rijksarchief<br />
http://vvbad.be/views/WLOA<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 37
kroniek<br />
80. Deutscher Archivtag<br />
‘Archive unter Dach<br />
und Fach. Bau, Logistik,<br />
Wirtschaftlichkeit’<br />
Dresden,<br />
29 september - 2 oktober 2010<br />
De instorting van het Keulse stadsarchief<br />
begin maart 2009 vormde voor<br />
het Verband deutscher Archivarinnen<br />
und Archivare (VdA) de aanleiding<br />
om zijn jaarlijkse archiefcongres in<br />
2010 te wijden aan archiefgebouwen.<br />
Dat onderwerp vormde wel al eens<br />
eerder het centrale thema, nieuw in<br />
deze editie was de link met efficiëntie<br />
en rentabiliteit — ook bij onze<br />
oosterburen moet er bespaard worden.<br />
Openingszitting, welkomstwoord door Markus Ulbig,<br />
minister van Binnenlandse Zaken van de deelstaat<br />
Saksen. Foto: Gerd De Coster.<br />
Het congres ging officieel van start<br />
met het openingsreferaat van Günther<br />
Heydemann (Hannah-Arendt-Institut<br />
für Totalitarismusforschung), dat geen<br />
rechtstreeks verband hield met het centrale<br />
congresthema. Heydemann ging<br />
daarentegen uitgebreid in op de woelige<br />
20e-eeuwse geschiedenis van Duitsland.<br />
Die had negatieve gevolgen voor het nationale<br />
erfgoed en zorgde tevens voor duidelijke<br />
verschillen in het geschiedbewustzijn<br />
van oostelijk en westelijk Duitsland.<br />
Hoe ziet de spreker de verhouding tussen<br />
historicus en archivaris Een essentiële<br />
opdracht van de archivaris blijft het<br />
verschaffen van advies aan de onderzoeker.<br />
De klantvriendelijkheid kan wel nog<br />
beter, terwijl de historicus afhankelijk is<br />
van de door de archivarissen doorgevoerde<br />
selectie. Over het algemeen ziet<br />
hij beide groepen wel als medestanders.<br />
Als slotboodschap gaf Heydemann mee<br />
dat archieven een belangrijke rol spelen in<br />
de democratische controle, iets wat men<br />
vooral in Duitsland, de recente geschiedenis<br />
indachtig, niet zou mogen vergeten.<br />
De eerste gemeenschappelijke sessie<br />
kreeg als thema ‘Wirtschaftlichkeit und<br />
Funktionen im Archivbau’ mee. Burkhard<br />
Nolte beet de spits af met een uiteenzetting<br />
over de kansen die een bouwproject<br />
biedt om werkprocessen en -organisatie<br />
te optimaliseren. Deze meer theoretische<br />
benadering werd gevolgd door een<br />
lezing van Detlev Heiden over de ervaringen<br />
bij de planning en realisatie van<br />
een nieuw archiefgebouw in Magdeburg,<br />
nadat daar reeds sinds de jaren dertig<br />
nood aan extra depotruimte bestond.<br />
Thomas Kübler zorgde vervolgens voor<br />
enige verpozing door in zijn lezing op<br />
amusante wijze de geschiedenis van<br />
de stad Dresden met die van het stadsarchief<br />
te verbinden. De geschiedenis<br />
van het stadsarchief laat zich niet enkel<br />
aflezen uit de plaats waar de stedelijke<br />
stukken bewaard werden — dicht bij de<br />
drankvoorraad bijvoorbeeld —, maar ook<br />
uit de documenten die in de loop van zijn<br />
bestaan verloren gingen.<br />
Sectie 1 handelde over factoren en<br />
omstandigheden die een rol spelen bij<br />
de planning van nieuwe archiefgebouwen.<br />
Udo Herkert nam de planning en<br />
realisatie van archiefgebouwen in de<br />
Duitse deelstaat Baden-Württemberg<br />
onder de loep en stelde vast dat of een<br />
archiefgebouw er al dan niet komt, sterk<br />
samenhangt met de mate waarin het een<br />
politieke prioriteit vormt. In de nieuwe<br />
deelstaat Saksen was de toestand van<br />
het archiefwezen in 1989 ronduit dramatisch.<br />
Volker Jäger vertelde het verhaal<br />
van de inhaaloperatie die er de voorbije<br />
twintig jaar verwezenlijkt werd, en die in<br />
2012 zal worden afgerond met de ingebruikname<br />
van een zesde splinternieuw<br />
archiefgebouw. Ulrich Helbach tot slot<br />
concentreerde zich in zijn referaat op de<br />
moeilijkheden en de mogelijkheden die<br />
de driehoeksverhouding tussen bouwheer,<br />
architect en gebruiker bieden.<br />
In sectie 3 lag de focus op de vraag of en<br />
op welke wijze archiefgebouwen de tijdsgeest<br />
weerspiegelen. Katja Leiskau overliep<br />
een aantal markante archiefgebouwen<br />
uit het voorbije decennium en ging<br />
daarbij vooral in op de betekenis van een<br />
aantal architecturale tendensen. De vraag<br />
hoe het archiefgebouw er anno 2040 zal<br />
uitzien stond centraal in de lezing van<br />
Mario Glauert. Een echt duidelijke toekomstvisie<br />
bracht de spreker niet naar<br />
voren, wel veeleer een aantal trends voor<br />
de komende jaren. Karsten Jedlitschka<br />
tot slot ging uitgebreid in op de<br />
bouwgeschiedenis van het Zentralarchiv<br />
van de Stasi. Het naar DDR-normen bijzonder<br />
moderne, maar om veiligheidsredenen<br />
onopvallende en sterk beveiligde<br />
gebouw, beschouwt hij als een plaats van<br />
herinnering die nu symbool staat voor<br />
staatsterreur (DDR-dictatuur), burgertriomf<br />
(de bezetting van het archief door<br />
de burgerbeweging) en ambivalentie (een<br />
duur en modern gebouw in een voor het<br />
overige totaal verwaarloosd archieflandschap).<br />
Wat valt er nu te onthouden uit de vele<br />
voorbeelden van bouw- en verbouwprojecten<br />
die tijdens dit congres de revue<br />
passeerden Welke trends vielen er te<br />
ontdekken En wat met efficiëntie en rentabiliteit<br />
Vooraleer met een project van<br />
start te gaan, is het zinvol de bestaande<br />
werking grondig te analyseren en de manco’s<br />
in de organisatie bloot te leggen om<br />
tot een meer optimale werking te komen.<br />
Daarnaast is het noodzakelijk duidelijk<br />
en gedetailleerd alle noden van de instelling<br />
op te lijsten. Bouwprojecten moeten<br />
door de archiefinstelling constant van<br />
nabij worden opgevolgd en dat van bij<br />
de start tot aan de oplevering. De betrokken<br />
archivarissen moeten bouwplannen<br />
kunnen lezen en enige kennis van zaken<br />
hebben. Het kan evenmin kwaad als men<br />
een aantal vaktermen uit de bouwsector<br />
kent. Hoewel de eigen archiefnoden<br />
het uitgangspunt vormen, is het toch de<br />
zaak soepel en compromisbereid te zijn,<br />
open te staan voor op het eerste gezicht<br />
vreemde oplossingen. Communicatie is<br />
dus van grote waarde. Dat alles is niet zo<br />
vanzelfsprekend voor kleinere archieven.<br />
Overigens is het moeilijk ervaring op te<br />
doen, gezien de meeste archivarissen in<br />
hun loopbaan hooguit één keer met een<br />
dergelijk project worden geconfronteerd.<br />
Wat in de verschillende bouwverhalen<br />
frequent terugkeerde, is de vaak langdurige<br />
zoektocht naar een geschikte locatie.<br />
Gerelateerd daaraan is de keuze voor<br />
nieuwbouw, dan wel renovatie van een<br />
bestaand gebouw of monument. In de<br />
praktijk valt de keuze uiteindelijk meestal<br />
op verbouwingen en aanpassingen, al dan<br />
niet in combinatie met de constructie van<br />
een nieuw depot. Nieuwe gebouwen specifiek<br />
met als doel er archieven te bewaren,<br />
waren in Duitsland altijd al de uitzondering.<br />
Iets wat volgens Glauert in de toekomst<br />
nog meer het geval zal zijn. Bij de<br />
bouw van archiefdepots moet men rekening<br />
houden met de te verwachten groei<br />
van de collectie in de volgende decennia.<br />
Onder meer om financiële redenen kiest<br />
men almaar vaker voor gefaseerd bouwen.<br />
Dat houdt in dat men een relatief klein<br />
38 | META <strong>2011</strong> | 1
kroniek<br />
De Kunstakademie op de Brühlsche Terrasse. Foto: Gerd De Coster.<br />
depot laat zetten, waaraan later nieuwe<br />
modules kunnen worden aangebouwd.<br />
Dat biedt tevens het voordeel dat men<br />
beter kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen.<br />
Daartoe is het wel nodig over een<br />
kavel te beschikken waarop nog ruimte<br />
voor uitbreiding is. Om de beschikbare<br />
plaats zo optimaal mogelijk te benutten,<br />
hebben de moderne depots enkel<br />
rechte hoeken, zijn ze identiek ingedeeld<br />
en wordt veelal gewerkt met een beperkt<br />
aantal standaardformaten.<br />
Verschillende sprekers beklemtoonden<br />
dat zowel de grote overstromingen uit het<br />
voorbije decennium als de instorting van<br />
het Keulse stadsarchief ertoe geleid hebben<br />
dat de overheden zich meer bewust<br />
geworden zijn van het risico op calamiteiten.<br />
Een ander positief gevolg is dat<br />
architecten nu weten wat een archief is.<br />
Soms wordt een klimaatsimulatie uitgevoerd;<br />
op basis van de regionale klimaatgegevens<br />
en rekening houdend met de<br />
aanwezigheid van archiefdocumenten in<br />
het depot wordt berekend hoe het binnenklimaat<br />
zou fluctueren. Een traditionele<br />
klimaatregeling blijkt niet altijd meer<br />
nodig. Dat heeft te maken met de sterke<br />
tendens om te bouwen volgens de passiefhuisnorm.<br />
Het gloednieuwe, nagenoeg<br />
raamloze depot van het Sächsische<br />
Staatsarchiv in Dresden bijvoorbeeld<br />
maakt voor koelen en verwarmen gebruik<br />
van de omgevingswarmte. Goed voor het<br />
milieu en kostenbesparend.<br />
Terwijl er in het verleden, en soms ook<br />
vandaag nog, vooral aandacht besteed<br />
werd aan de inrichting van de depots,<br />
groeit de laatste jaren het belang van<br />
de publieke ruimtes. Het gaat daarbij<br />
niet enkel om tentoonstellingsruimtes<br />
en andere lokalen waarin publieke activiteiten<br />
kunnen plaatsvinden of om meer<br />
gebruiksvriendelijke voorzieningen in de<br />
leeszaal. Archiefinstellingen positioneren<br />
zich ook steeds meer in het midden<br />
van de samenleving. Zo is het Wiener<br />
Stadt- und Landesarchiv geïntegreerd in<br />
een gerenoveerd gebouwencomplex met<br />
winkelcentrum, ondergrondse parking<br />
en appartementen. Een dergelijke keuze<br />
heeft vaak ook financiële beweegredenen.<br />
De meest typische tendens is het gebruik<br />
van grote glaspartijen als zinnebeeld van<br />
democratische transparantie en openheid.<br />
Architectuur en vormgeving winnen met<br />
andere woorden aan belang. Men durft<br />
het aan te kiezen voor controversiële ontwerpen,<br />
binnenin waagt men zich al eens<br />
aan uitgesproken kleuren. Dat alles helpt<br />
het archiefwezen om zijn voormalige oudmodische<br />
imago definitief van zich af te<br />
werpen.<br />
De 81e editie van de Archivtag vindt<br />
plaats in Bremen. Onze Duitse collega’s<br />
zullen er zich van 21 tot 24 september<br />
<strong>2011</strong> over het thema archiefrecht buigen.<br />
Gerd De Coster, SOMA<br />
> http://www.archivtag.de<br />
Hoe benutten archieven de<br />
kennis van gebruikers via<br />
internet<br />
Verslag van de Brabantse<br />
Archivarissendag 2010<br />
Op 19 november 2010 vond de jaarlijkse<br />
Brabantse Archivarissendag<br />
plaats. Dit is een bijeenkomst van<br />
Belgische en Nederlandse archivarissen<br />
uit het oude hertogdom Brabant.<br />
Plaats van afspraak was de vroegere<br />
hoofdstad van de Nederlanden,<br />
Mechelen. De organisatie was in handen<br />
van het Stadsarchief Mechelen<br />
en het Regionaal Archief West-<br />
Brabant met medewerking van<br />
het Aartsbisschoppelijk Archief<br />
Mechelen-Brussel en de Kring<br />
van Archivarissen in de Provincie<br />
Antwerpen (KAPA).<br />
Studievoormiddag in Lamot<br />
Erfgoed- en congrescentrum Lamot<br />
vormde een mooi decor voor een studievoormiddag.<br />
Het thema was hoe archieven<br />
de kennis van gebruikers via internet<br />
benutten. Archieven bieden via eigen<br />
websites, beeldbanken, Flickr, YouTube…<br />
een grote hoeveelheid documenten aan:<br />
gedigitaliseerde foto’s, kaarten, teksten…<br />
Vaak krijgen gebruikers de kans om commentaar<br />
te leveren op de beschrijvingen,<br />
soms worden ze heel bewust aangespoord<br />
om mee te helpen aan de ontsluiting<br />
van bestanden. Daarnaast zijn er<br />
archieven met een forum waarop gebruikers<br />
terecht kunnen met vragen, allerhande<br />
opmerkingen en tips voor andere<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 39
kroniek<br />
foto’s beschrijven via de Flickr-pilot van<br />
het Nederlandse Nationaal Archief, het<br />
bezoekersforum van het Antwerpse<br />
FelixArchief, het Nederlandse genealogisch<br />
project ‘Geboren in 1809’ dat met<br />
een wiki werkt… Gespreksleiders Tom<br />
Cobbaert (ADVN), Luud de Brouwer<br />
(RA Tilburg), Marie Juliette Marinus<br />
(FelixArchief) en Christian van der<br />
Ven (BHIC) leidden de geanimeerde<br />
gesprekken in goede banen. Een boeiend<br />
plenair debat onder leiding van<br />
Wim De Vos (Voorzitter van de Vlaamse<br />
Museumvereniging) sloot de voormiddag<br />
af.<br />
Een van de workshops op de Archivarissendag. Foto: Dieter Viane.<br />
gebruikers. Uit dit alles ontstaat een grote<br />
hoeveelheid aan informatie: correcties,<br />
beschrijvingen, aanvullingen, anekdotes…<br />
De vraag is dan of archieven hier iets mee<br />
kunnen of willen doen en zo ja, hoe<br />
Om deze probleemstelling beter te kaderen<br />
ging Bart De Nil (FARO) tijdens een<br />
inleidende lezing dieper in op wat archieven<br />
zoal kunnen doen met hun digitale<br />
content en hoe dit past in de evolutie naar<br />
de inrichting van virtuele leeszalen op<br />
internet. Cruciaal daarbij is dat archieven<br />
niet zomaar informatie online aanbieden<br />
maar redeneren vanuit de gebruiker.<br />
Daarbij moeten ze rekening houden<br />
met de verschillende soorten gebruikers<br />
en diensten. Die vereisen allemaal een<br />
gerichte benadering, een eigen interface<br />
of enkele online tools. Eén algemene website<br />
waarop alles uniform aangeboden<br />
wordt is dus niet meer van deze tijd.<br />
Na deze theoretische inleiding maakten<br />
de deelnemers tijdens workshops kennis<br />
met verschillende praktijkvoorbeelden:<br />
Bourgondische namiddag en<br />
avond<br />
In de namiddag was er een kennismaking<br />
met het rijke cultuurhistorische<br />
Mechelen. De deelnemers hadden de<br />
keuze uit een bezoek aan de vernieuwde<br />
Sint-Romboutstoren, een rondleiding<br />
in de Koninklijke Manufactuur De Wit,<br />
een historische en een bierproefwandeling.<br />
Een receptie in het Stadhuis en<br />
een Bourgondisch diner in Brasserie Het<br />
Anker zorgden voor een feestelijk einde<br />
van de dag.<br />
De Brabantse Archivarissendag <strong>2011</strong> gaat<br />
door in Bergen op Zoom.<br />
Dieter Viaene, Stadsarchief Mechelen<br />
Hoe benutten archieven de kennis van gebruikers via het internet<br />
Stellingen en casussen workshops Alle casussen zijn te vinden op http://www.vvbad.be/node5951<br />
Aandacht voor communitymanagement<br />
Stelling: Archieven vergeten dat in de digitale wereld achter elke<br />
e-mail, forumpost, online reactie, achter elke klik mensen van vlees<br />
en bloed zitten. Communitymanagement is een ondergeschoven kindje.<br />
Stimuleer bezoekers / communitydeelnemers en ze genereren een<br />
heleboel nieuwe informatie en willen die delen.<br />
Casus: Bij het project ‘Geboren in 1809’ hebben 60 deelnemers instructie<br />
gekregen voor genealogisch onderzoek en voor het werken met<br />
een wiki. Zij kregen elk 5 borelingen uit 1809 en gingen daar onderzoek<br />
naar doen. Ze publiceerden hun bevindingen in een wiki. Daarbij<br />
kwamen prachtige verhalen en levens naar boven die tot dan toe<br />
onbekend waren. Er ontstonden eigen initiatieven voor bezoeken aan<br />
andere archieven en zelfs correspondentie met het buitenland werd<br />
niet geschuwd. Voorwaarde voor een succesvol project is de aandacht<br />
die je aan de mensen schenkt. Organiseer deelnemersbijeenkomsten,<br />
geef ze feedback, help ze proactief, ondersteun initiatieven. Alles wat<br />
je aandacht geeft, groeit en bloeit.<br />
Inlichtingenwerk via forums<br />
Stelling: Een geplaatst onderwerp op een forum kost de helft van<br />
een opzoeking door een archiefmedewerker en heeft bovendien meer<br />
effect.<br />
Casus: Het FelixArchief heeft al sinds 2005 een forum waar bezoekers<br />
vragen kunnen posten en beantwoorden. Tegelijk met de lancering<br />
van het forum werd de mogelijkheid om betaalde opzoekingen door<br />
archiefmedewerkers te laten doen afgeschaft. Wat zien we een aantal<br />
jaar later In de leeszaal zijn een aantal ‘freelancers’ actief geworden<br />
die al dan niet tegen betaling, de opzoekingen van het forum pikken<br />
en ze beantwoorden. De vrije markt heeft deze dienstverlening dus<br />
overgenomen. Uiteraard zijn er nog investeringen van de overheid mee<br />
gemoeid: het FelixArchief moet budget voorzien om het forum in de<br />
lucht te houden en te laten onderhouden. Maar dan nog is dit ruim de<br />
helft goedkoper per vraag dan het standaard beantwoorden van individuele<br />
vragen door een archiefmedewerker.<br />
Archiefdiensten die dus tegen betaling opzoekingen verrichten, plegen<br />
oneerlijke concurrentie tegenover freelance onderzoekers en zouden<br />
daar best onmiddellijk mee stoppen. Ze werken hierbij enkel voor<br />
een beperkt aantal klanten die het kunnen betalen. Ze zouden beter<br />
beschrijvingen maken of online antwoorden geven. Op die manier hebben<br />
veel meer klanten profijt van deze inspanningen. Zijn deze archiefdiensten<br />
dus eigenlijk wel democratisch bezig Kunnen we daarentegen<br />
alle vragen online beantwoorden en de gehele webgemeenschap<br />
laten meelezen Hoe moet zo’n opzoekingsforum georganiseerd worden<br />
Per archiefdienst, per gemeente, per land Moet de archiefdienst<br />
een kwaliteitscontrole van de freelance onderzoekers op zich nemen<br />
40 | META <strong>2011</strong> | 1
ecensies<br />
Limiet(lengte) = 0,<br />
Limiet(diepte) = ∞<br />
In Digitaal is het nieuwe normaal<br />
denkt Peter Hinssen<br />
vooruit. Hij denkt niet aan morgen,<br />
ook niet aan overmorgen,<br />
hij denkt aan het eindpunt.<br />
Hinssen vraagt zich af hoe de<br />
wereld er zal uitzien wanneer<br />
de digitale revolutie ten einde<br />
is, wanneer het onderscheid<br />
niet meer bestaat tussen digitale<br />
immigranten en digitale<br />
inboorlingen — begrippen<br />
waarmee hij furore maakte<br />
tijdens zijn keynotelezing op<br />
Informatie 2007. Het is geen<br />
boek over gadgets geworden.<br />
Je leest er niet in welke<br />
rage ons te wachten staat na<br />
de iPad. Het gaat wel over de<br />
grote lijnen. Zo stelt Hinssen<br />
vast dat informatie steeds korter<br />
wordt. Van lijvige rapporten<br />
over ‘executive summaries’<br />
van een A4’tje tot twitterberichten<br />
van 140 tekens. Het<br />
eindpunt van deze evolutie,<br />
de limiet, zijn berichten zonder<br />
inhoud. In zijn wiskundige<br />
notatie: limiet(lengte) = 0. Op<br />
dezelfde manier kunnen we<br />
uiteindelijk via internet alle<br />
mogelijke informatie vinden<br />
over gelijk welk onderwerp,<br />
we kunnen oneindig diep gaan.<br />
Kortweg: limiet(diepte) = ∞.<br />
Zo gaat hij voort: informatie<br />
wil gratis zijn, gebruikers willen<br />
hun gegevens maar één<br />
keer inbrengen en van hun<br />
privacy maken ze geen punt.<br />
Deze limieten leiden naar<br />
enkele fundamentele regels in<br />
het digitale tijdperk. Veel wiskunde<br />
— of zelfs veel redeneren<br />
— komt daar niet aan te<br />
pas. Hinssen stelt vooral vast,<br />
meestal aan de hand van goed<br />
gekozen anekdotes. Hij volgt<br />
daarin de traditie van heel wat<br />
managementliteratuur. In elk<br />
geval sluiten zijn bevindingen<br />
goed aan bij onze dagelijkse<br />
ervaring. Regels zijn bijvoorbeeld<br />
een nultolerantie voor<br />
digitaal falen en een voorkeur<br />
voor ‘goed genoeg’ in<br />
plaats van perfectie. De netbook<br />
waarop ik deze recensie<br />
tik is traag en heeft gebreken,<br />
maar is goed genoeg om<br />
op verplaatsing mails te lezen,<br />
te twitteren of wat nota’s te<br />
nemen. Meer moet het niet zijn.<br />
‘Response is the message’,<br />
zo vat Hinssen de opkomst<br />
van de sociale media samen.<br />
Bedrijven en organisaties verliezen<br />
de controle over hun<br />
communicatie. Het komt er<br />
op aan om consistent informatie<br />
te verspreiden via alle<br />
kanalen. Interactie met de<br />
gebruiker en de opbouw van<br />
een gemeenschap, of beter:<br />
van gemeenschappen op<br />
verschillende niveaus van<br />
betrokkenheid, staan centraal.<br />
Hinssen wijst daarbij<br />
op het belang van voortdurende<br />
aanpassing en individualiseren.<br />
Nieuwe diensten zijn<br />
voortdurend in beta. De evolutie<br />
gaat zo snel dat ze niet<br />
afgewerkt worden, maar vervangen<br />
door nieuwe diensten,<br />
ook weer in beta. Samengevat:<br />
limiet(verandering) = constant<br />
en limiet(afgewerkt) = beta.<br />
Als dat geen uitdaging is. Of<br />
is het gewoon de realiteit waar<br />
we nu al in leven<br />
Bijzonder interessant voor<br />
onze sector is het hoofdstuk<br />
over informatiestrategieën.<br />
Hinssen maakte enkele<br />
jaren geleden grote indruk op<br />
onze sector met zijn lezing op<br />
Informatie in Gent. Maar het<br />
is duidelijk dat onze sector<br />
op hem weinig indruk heeft<br />
gemaakt. Bedrijven hebben<br />
nood aan een informatiestrategie,<br />
maar hoe ze met die<br />
uitdaging moeten omgaan,<br />
is minder duidelijk. “Het<br />
antwoord op de vraag (is)<br />
verdwenen in de kloof tussen<br />
management en IT”, schrijft<br />
hij. En is het niet net daar dat<br />
de informatiespecialist zich<br />
bevindt In de toekomst, zo<br />
gaat hij voort, is het probleem<br />
niet een tekort aan informatie<br />
dat onze blik onscherp maakt,<br />
maar juist een teveel. En nog<br />
wat verder: snel informatie<br />
vinden, is belangrijker dan<br />
niets kwijt geraken. Het hele<br />
hoofdstuk is geschreven op<br />
maat van de informatiespecialist:<br />
archivaris vooral, maar<br />
ook bibliothecaris of documentalist.<br />
Hinssen heeft, jammer<br />
genoeg, geen weet van<br />
de technieken en procedures<br />
waarover wij beschikken en<br />
die juist ontworpen zijn om<br />
de problemen die hij beschrijft,<br />
aan te pakken. We hebben als<br />
sector op Informatie 2007 in<br />
Gent goed geluisterd, maar te<br />
weinig gesproken.<br />
Naar het einde toe wordt<br />
Digitaal is het nieuwe normaal<br />
een managementboek<br />
met sterke nadruk op klanten,<br />
ondernemerschap en innovatie.<br />
Die hoofdstukken zijn voor<br />
onze sector misschien minder<br />
bruikbaar. Wie op zoek is naar<br />
concrete aanbevelingen, naar<br />
tips voor de praktijk, zal het<br />
boek allicht wat teleurgesteld<br />
naast zich neerleggen. En wie<br />
stellingen verwacht, onderbouwd<br />
door onwrikbare argumenten,<br />
zal geregeld stoten<br />
op hiaten in de redenering.<br />
Maar Hinssen dwingt ons wel<br />
om na te denken over de toekomst,<br />
over het eindpunt. Als<br />
organisaties kunnen we daar<br />
beter maar al mee bezig zijn.<br />
Innovatie vraagt immers tijd.<br />
En tussendoor leren we dat we<br />
als sector nog altijd te weinig<br />
uitpakken met onze troeven.<br />
Wat de limieten en de regels<br />
van Hinssen uiteindelijk betekenen<br />
voor uw instelling, zal u<br />
zelf moeten uitzoeken. Er is in<br />
elk geval werk aan de winkel.<br />
Bruno Vermeeren<br />
> Digitaal is het nieuwe normaal/ Peter<br />
Hinssen – Lannoo 2010.- 208 p. –<br />
ISBN 9789077445259<br />
Handleiding<br />
architectuurarchieven:<br />
verwerven, selectie,<br />
beschrijven<br />
Het Centrum Vlaamse Archi–<br />
tectuurarchieven (CVAa) blijft<br />
met een grote regelmaat bijzonder<br />
kwaliteitsvolle handboeken<br />
en gidsen publiceren.<br />
Zo rolde in 2009 een derde<br />
handleiding architectuurarchieven<br />
van de persen dit<br />
na een meer algemeen deel<br />
dat vooral op inventarisatie<br />
(2004) focuste en een deel<br />
dat de materiële zorg (2006)<br />
behandelde. Het derde deel<br />
diept op basis van de ervaringen<br />
en feedback die sindsdien<br />
werd verworven drie<br />
opeenvolgende facetten verder<br />
uit, met name verwerven,<br />
selecteren en beschrijven. Dit<br />
gebeurt vanuit de optiek dat<br />
architectuurarchieven met<br />
hun specifieke noden op het<br />
gebied van beheer (grote formaten,<br />
divers materiaal...) en<br />
beschrijving (meer stuksgewijs)<br />
het best terechtkomen<br />
in gespecialiseerde en publiek<br />
toegankelijke bewaarinstellingen.<br />
Het probleem is dat in<br />
België geen centrale depots<br />
voor architecturaal erfgoed<br />
bestaan, noch een instituut<br />
dat de lijnen in verband met<br />
behoud en beheer uitzet.<br />
Architectuurarchieven komen<br />
met andere woorden terecht<br />
in instellingen die ofwel professionele<br />
archiefinstellingen<br />
zijn, maar die niet noodzakelijk<br />
veel knowhow in huis<br />
hebben rond architectuur en<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 41
ecensies<br />
haar archieven of bij instellingen<br />
die wel deze kennis<br />
hebben maar weinig professioneel<br />
met archief bezig zijn.<br />
Het handboek is met andere<br />
woorden zowel bedoeld voor<br />
de mensen uit het veld van<br />
de architectuur als voor de<br />
archiefinstellingen.<br />
In een eerste hoofdstuk wordt<br />
het verwerven van archief<br />
behandeld waarin de verschillende<br />
levensfases van<br />
het archief beschreven worden<br />
(de archiefvormer). Hoe<br />
complex zo’n levensloop kan<br />
zijn, wordt hier op overtuigende<br />
wijzen getoond op<br />
basis van het archief van de<br />
architectenfamilie Viérin. In<br />
de tweede fase wordt verwacht<br />
dat de archiefinstellingen<br />
zelf ook een duidelijk<br />
acquisitieprofiel (thematisch<br />
of geografisch, misschien<br />
zelfs chronologisch) hebben,<br />
liefst op basis van duidelijke<br />
criteria, waardoor een overdracht<br />
of schenking van een<br />
architectuurarchief gerichter<br />
is. Daarna kan aan de overdracht<br />
zelf gedacht worden<br />
waar archiefvormer en archiefinstelling<br />
elkaar vinden. Ten<br />
slotte wordt nog uitgeweid<br />
over de problematiek van<br />
acquisitiebeleid en collectieafspraken<br />
in internationaal perspectief.<br />
Het is zeker een feit<br />
dat diverse archiefinstellingen<br />
inderdaad een zeker acquisitieprofiel<br />
hebben, weliswaar<br />
meer impliciet dan expliciet,<br />
maar dit belet niet dat<br />
dit landschap in Vlaanderen<br />
en België én overlappend én<br />
lacuneus tegelijk blijft. Het is<br />
natuurlijk niet in een handboek<br />
dat dit moet behandeld<br />
worden, maar het CVVa kan<br />
zeker een belangrijke rol spelen<br />
in het verder stroomlijnen<br />
van dit landschap van bewaarinstellingen.<br />
Selectie van architectuurarchieven<br />
staat in Vlaanderen<br />
nog in haar kinderschoenen,<br />
zowel op macroniveau<br />
(archiefvormers) als op mesoniveau<br />
(de grote reeksen en<br />
rubrieken). In het eerste geval<br />
omdat er hier nog steeds geen<br />
representatief deel van de<br />
architectuurarchieven bewaard<br />
is, in het tweede geval omdat<br />
de complexiteit van het archief<br />
(en de wensen van de eigenaar<br />
of archiefvormer) snel<br />
uitvoerbare selecties onmogelijk<br />
maken. Selectie op microniveau<br />
(binnen het archiefbestanddeel)<br />
werd maar zeer<br />
kort behandeld en dat is spijtig<br />
omdat nogal wat vragen uit de<br />
praktijk specifiek hierover gaan.<br />
Welke handelingen in bouwen<br />
verbouwingsproces zijn<br />
belangrijk genoeg om gedocumenteerd<br />
te blijven Het<br />
maken van deze oefening is<br />
overigens ook belangrijk om de<br />
archiefvormer duidelijke richtlijnen<br />
mee te geven hoe hij of<br />
zij het dynamisch of semistatisch<br />
archief kan schonen.<br />
Het deel over beschrijven is<br />
een goede toepassing van<br />
de algemeen geldende standaarden<br />
op een archief met<br />
specifieke eigenschappen.<br />
De auteurs van de handleiding<br />
zijn zich zeer bewust<br />
van het belang van een zo<br />
uniform mogelijke terminologie<br />
en verwijzen daarvoor<br />
naar de belangrijke Art &<br />
Architecture Thesaurus (AAT),<br />
uitgewerkt door het Getty<br />
Research Institute, waarvan<br />
de vertaling gecoördineerd<br />
wordt door het Rijksbureau<br />
voor Kunsthistorische Documentatie<br />
(RKD). De Belgische<br />
partner is sedert kort het<br />
Koninklijk Instituut voor<br />
Kunstpatrimonium (KIK)<br />
(http://www.aat-ned.nl). De<br />
aanvulling in deze handleiding<br />
van de meest voorkomende<br />
redactionele vormen en ontwikkelingsstadia<br />
in architectuurarchieven,<br />
verrijkt met duidelijke<br />
voorbeelden, is verder<br />
een prachtig hulpmiddel voor<br />
iedere archivaris die bijvoorbeeld<br />
met bouwtekeningen in<br />
contact komt. Het standaardiseren<br />
van de beschrijvingen<br />
op stukniveau, in het bijzonder<br />
van de inhoudsbeschrijving<br />
is zeker nuttig omdat dit<br />
de doorzoekbaarheid absoluut<br />
vergroot. Een verdere standaardisering<br />
van bepaalde<br />
typebronnen, meestal maar<br />
niet uitsluitend redactionele<br />
vormen, zoals kaarten,<br />
fotografisch en filmmateriaal,<br />
maar ook oudere stukken als<br />
charters en cartularia, is zeker<br />
aangewezen. Hierbij zullen een<br />
aantal velden toegevoegd of<br />
ontdubbeld moeten worden.<br />
De praktijkvoorbeelden uit de<br />
handleiding zijn overtuigend<br />
en goed ingevuld, alleen moet<br />
hier misschien, als er toch op<br />
stukniveau wordt beschreven,<br />
ook binnen het ruime kader<br />
van architectuurarchieven een<br />
strakker onderscheid gemaakt<br />
worden. De voorbeelden uit<br />
het archief van Renaat Braem<br />
lijken me een enorme hulp<br />
voor bouwtekeningen, veel<br />
minder voor ander archief als<br />
wenskaarten en foto’s, laat<br />
staan voor briefwisseling.<br />
Nog een kleine opmerking,<br />
ZEEËN VAN INFORMATIE<br />
ZEEËN VAN INFORMATIE<br />
Infomare<br />
Infomare<br />
Infomare<br />
het plaatsen van de schaal<br />
bij de omvang lijkt me niet<br />
de beste keuze, zeker als dit<br />
materiaal later ook gedigitaliseerd<br />
wordt, want op dat<br />
ogenblik wordt de schaal een<br />
niet onbelangrijk zoekelement.<br />
Deze paar opmerkingen doen<br />
echter niets af aan het feit dat<br />
ook dit handboek een bijzonder<br />
nuttig instrument is dat<br />
in de handbibliotheek van elk<br />
archief aanwezig moet zijn.<br />
Marc Carnier<br />
> Handleiding architectuurarchieven:<br />
verwerven, selectie, beschrijven/<br />
Sofie De Caigny, Godfried Kwanten,<br />
Annelies Nevejans, Ellen Van Impe –<br />
Antwerpen: CVAa/VAi, 2009.- ISBN<br />
9789081326308<br />
feliciteert met feliciteert het nieuwe <strong>VVBAD</strong>vaktijdschrift<br />
feliciteert META. met het nieuwe <strong>VVBAD</strong> vaktijdschrift<br />
met META. het nieuwe vaktijdschrift<br />
META.<br />
Hanneke Smulders<br />
00 31 115 608 699<br />
infomare.eu<br />
Hanneke Smulders 00 31 115 608 699<br />
infomare.eu<br />
Hanneke Smulders 00 31 115 608 699<br />
infomare.eu<br />
42 | META <strong>2011</strong> | 1
wij richten bibliotheken in ...<br />
Appelweg 94 C<br />
B-3221 Holsbeek<br />
Tel.: 016 623 340<br />
Fax: 016 620 400<br />
info@sbnl.be<br />
www.sbnl.be
Personalia<br />
Sinds 1 december<br />
2010 is Margot<br />
Collet aangesteld<br />
als bibliothecaris<br />
in de Openbare<br />
Bibliotheek Niel.<br />
Daar volgt ze<br />
Maike Somers op<br />
die als ‘bibliothecaris<br />
in residence’ bij LOCUS onder meer<br />
haar schouders zet onder het traject<br />
organisatieontwikkeling.<br />
In 2008 studeerde Margot af als gegradueerde<br />
in de Bibliotheek-, Documentatieen<br />
Informatiekunde aan het SCVO<br />
Pestalozzi Antwerpen. In dezelfde periode<br />
werkte zij gedurende drie jaar voor<br />
de <strong>VVBAD</strong> waar ze als stafmedewerker<br />
de website actualiseerde, de besturen<br />
en werkgroepen Openbare Bibliotheek<br />
ondersteunde en sectoroverschrijdende<br />
activiteiten mee organiseerde. Bij de<br />
<strong>VVBAD</strong> deed ze een ruime achtergrondkennis<br />
op over het bibliotheekwezen en<br />
bouwde een breed netwerk op binnen de<br />
sector. Nadien ging Margot aan de slag<br />
als assistent-dienstleider in de Openbare<br />
Bibliotheek Stabroek. Daar zocht en vond<br />
ze praktijkervaring in de bibliotheek en<br />
met het lokaal bestuur.<br />
Als bibliothecaris neemt Margot de<br />
dagelijkse leiding en coördinatie van de<br />
Openbare Bibliotheek Niel voor haar rekening.<br />
Na een korte inwerkperiode zal <strong>2011</strong><br />
een doorstartjaar worden op basis van<br />
krijtlijnen die reeds werden uitgezet. Op<br />
middellange termijn is het de bedoeling<br />
de bibliotheek binnen te loodsen in het<br />
nieuwe tijdperk dat zich aandient voor<br />
openbare bibliotheken. Zowel op het vlak<br />
van technologie, infrastructuur als personeel<br />
dienen uitdagingen zich aan.<br />
Op 1 december<br />
2010 werd Hilde<br />
Van Kiel het<br />
nieuwe hoofd van<br />
de Biomedische<br />
bibliotheek en<br />
Arenbergbibliotheek<br />
(Wetenschap<br />
en Tech no -<br />
logie en Be we gings- en revalidatiewetenschappen)<br />
van de K.U.Leuven. Beide<br />
bibliotheken zullen werken aan een<br />
geïntegreerd beleid en een gemeenschappelijke<br />
collectievorming. Ze<br />
kozen recentelijk voor e-only voor hun<br />
g<br />
tijdschriftencollectie en menen door de<br />
nauwe samenwerking de nodige efficiëntie<br />
te kunnen verwezenlijken. Beide<br />
bibliotheken hechten de nodige aandacht<br />
aan het studielandschap dat zich binnen<br />
hun bibliotheken ontwikkelt. Nieuw voor<br />
de Leuvense bibliotheken is ook dat de<br />
personeelsleden van deze bibliotheken<br />
voor het eerst personeelsleden worden<br />
van de Universiteitsbibliotheek, tot hiertoe<br />
waren zij immers personeel van de<br />
betrokken Groepen of Faculteiten.<br />
Hilde Van Kiel is van opleiding licentiate<br />
Geschiedenis (UAntwerpen en<br />
K.U.Leuven), na een eerste stagejaar<br />
bij het Koninklijk Instituut voor Doven<br />
en Blinden werkte zij gedurende 8 jaar<br />
voor KPMG Tiberghien & Co als bibliothecaris<br />
en netwerkbeheerder. Binnen<br />
de K.U.Leuven werkte zij voor de economische<br />
bibliotheek als coördinator van<br />
de elektronische bronnen van de faculteit<br />
om dit daarna een aantal jaar voor de<br />
volledige K.U.Leuven ter harte te nemen.<br />
Sinds een vijftal jaar was zij werkzaam als<br />
Hoofd UBD. Deze dienst van 27 mensen<br />
is belast met beleidsvoorbereidend werk<br />
voor de UB en de uitvoering hiervan.<br />
Hilde Van Kiel is de vaste vertegenwoordiger<br />
voor K.U.Leuven binnen de vzw<br />
Elektron die op Vlaams niveau de licenties<br />
voor de meeste grote contracten met uitgevers<br />
behartigt. Momenteel is zij voorzitter<br />
van de Onderhandelgroep Vlaanderen<br />
die onder andere de onderhandelingen<br />
met Elsevier voor de Vlaamse universiteiten<br />
tot een goed einde tracht te brengen.<br />
Op 13 december<br />
2010 startte<br />
Klaartje Brits als<br />
nieuwe deeltijdse<br />
stafmede werker<br />
op het <strong>VVBAD</strong>secre<br />
ta riaat.<br />
Klaartje studeer -<br />
de in het jaar 2000 af als graduaat<br />
Communicatiebeheer (optie<br />
Bedrijfs communicatie) aan de Katholieke<br />
Hogeschool Mechelen. Na een eerste<br />
werkervaring bij de vzw Jeka werkte<br />
ze zes jaar als educatief medewerkster<br />
bij Chirojeugd-Vlaanderen. Daar ondersteunde<br />
ze verschillende vrijwilligersploegen<br />
en werkte ze mee aan het organiseren<br />
van cursussen en evenementen.<br />
Bij vzw De Ploeg werkte ze als jobcoach<br />
met mensen met een arbeidshandicap.<br />
Voor de <strong>VVBAD</strong> zal Klaartje de sectie<br />
Schoolbibliotheken, de sectie<br />
Weten schappelijke en Documentaire<br />
Informatie en de Sectie Openbare<br />
Bibliotheken (inclusief de vakgroepen<br />
Jeugdbibliothecarissen en Muziekbibliothecarissen)<br />
opvolgen. Je kunt haar<br />
bereiken op het <strong>VVBAD</strong>-secretariaat op<br />
maandag, donderdag en vrijdag.<br />
Sinds 1 januari<br />
<strong>2011</strong> is Anneke<br />
Verbeeke bibliothecaris<br />
in Ukkel.<br />
Ze volgt Goedele<br />
Hollebosch op,<br />
die vanaf dan de<br />
bibliotheken van<br />
de West-Vlaamse<br />
hogescholen co ör dineert. Ukkel heeft buiten<br />
een kleine Nederlandstalige bibliotheek<br />
ook drie Franstalige bibliotheken.<br />
De bibliotheek heeft een collectie<br />
van 18.000 boeken en een werkveld van<br />
23.231 inwoners.<br />
Anneke volgde een opleiding moderne<br />
geschiedenis aan de K.U.Leuven en<br />
de tweejarige opleiding Informatieen<br />
Bibliotheekwetenschap aan de<br />
UAntwerpen. Na een aantal jaren in het<br />
onderwijs werd ze jeugdbibliothecaris<br />
in de bibliotheek van Ukkel. In haar huidige<br />
functie is ze verantwoordelijk voor<br />
de volwassenenafdeling, maar ze hoopt<br />
het contact met jeugd- en kinderboeken<br />
te behouden door zich in te zetten voor<br />
Muzemix, een organisatie die muzische en<br />
leesbevorderende activiteiten organiseert.<br />
Veranderd van werk<br />
Laat het ons weten: meta@vvbad.be<br />
44 | META <strong>2011</strong> | 1
Lezersreacties<br />
Deze reacties lazen we op Twitter naar aanleiding van de<br />
lancering van META, tijdschrift voor bibliotheek & archief.<br />
saschel:<br />
Nieuwe naam <strong>VVBAD</strong>-tijdschrift<br />
heeft veel betekenissen<br />
#mooi http://flic.kr/p/943irC.<br />
Saskia Scheltjens<br />
librarianbe:<br />
@saschel Ja, en weet je wat<br />
ook mooi is Al die betekenissen<br />
van 'META' zijn op de<br />
werking van de <strong>VVBAD</strong> van<br />
toepassing.<br />
Patrick Vanhoucke<br />
bramdonkers:<br />
Huh "Het vakblad voor de<br />
informatieprofessional" http://<br />
is.gd/ilCtI Ik waag het te<br />
be twij felen.<br />
Bram Donkers<br />
Wenst u zelf te reageren op iets wat u gelezen hebt in META via<br />
deze rubriek, laat het ons dan weten. Stuur uw reacties naar<br />
meta@vvbad.be of in een brief naar META, <strong>VVBAD</strong>, Statiestraat 179,<br />
2600 Berchem. Gelieve steeds uw naam, adres en telefoonnummer<br />
te vermelden. De redactie behoudt zich het recht voor reacties in<br />
te korten.<br />
het nachtkastje<br />
Welk boeken liggen er nu op je nachtkastje<br />
Een dodelijk liaison van Matthew Plampin,<br />
Bloedwraak van Dan Waddell, Helmut<br />
Schmidt van Theo Sommer en De<br />
Krimoorlog van Orlando Figes. Dit laatste<br />
springt er voor mij uit. Zijn vorige boeken,<br />
o.a. Fluisteraars vormen aangrijpende<br />
en vernieuwende geschiedschrijving. Je<br />
voelt als lezer als het ware de angst van<br />
de mensen onder het regime van Stalin.<br />
Het getuigt van een groot talent om een<br />
dergelijk gevoel op de lezer te kunnen<br />
overbrengen. Ook Bloedwraak zit meteen<br />
goed. In Waddell’s vorige en eerste<br />
boek Bloedlijn laat hij zijn hoofdpersoon,<br />
de genealoog Nigel Barnes, dankzij de<br />
studie van het familieverleden enkele<br />
moorden oplossen. Niet alleen ingenieus<br />
gevonden maar ook spannend geschreven.<br />
Voor mijn werk in de bibliotheek volg<br />
ik aan de hand van recensies (bij voorkeur<br />
de boekenbijlagen van de Nederlandse<br />
kranten NRC-Handelsblad, De Volkskrant<br />
en Trouw) alles wat er in het Nederlands<br />
en in vertaling verschijnt. Gewone romans<br />
lees ik echter niet. Dat is een tekortkoming,<br />
maar het leven is echter te kort om<br />
alles te lezen wat je wel zou willen lezen.<br />
Wat zijn je leesgewoontes<br />
Ik lees twee à drie boeken per week, en<br />
lees ze overal behalve op het toilet. Ik<br />
koop ook heel wat boeken, bij voorkeur<br />
biografieën en eigentijdse geschiedenis.<br />
Meestal zet ik bij treffende passages potloodstreepjes<br />
in de kantlijn of ‘memoriestreepjes’.<br />
Lezen doe ik bij voorkeur aan<br />
mijn bureau of in mijn relaxzetel.<br />
Wat mag er altijd in je nachtkastje blijven<br />
liggen<br />
De Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse<br />
Beweging, waaraan ik zelf heb meegewerkt,<br />
is voor mij in de eerste plaats een<br />
referentiewerk en daarnaast een werk<br />
dat ik steeds maar aanvul met notities<br />
en bijkomende namen. Aangezien ik zelf<br />
over de geschiedenis van de Vlaamse<br />
Beweging schrijf, neem ik het ook vaak<br />
ter hand.<br />
Welk boek ligt er al een tijdje op je te<br />
wachten<br />
Dat is niet eenvoudig. Het betreft een<br />
honderdtal titels. Vooral biografieën. Zo<br />
ligt er een vuistdikke biografie van meer<br />
dan duizend bladzijden over de Duitse<br />
veldmaarschalk en tweede president<br />
van de Weimarrepubliek al een paar jaar<br />
ongeduldig op lezing te wachten.<br />
Welk boek ben je ooit begonnen maar<br />
heb je nooit uitgelezen<br />
Het verdriet van België van Hugo Claus.<br />
Voor wie die tijd zelf niet meegemaakt<br />
heeft, is het quasi onverteerbaar en dus<br />
onleesbaar. Het spijt me hier tegen de<br />
stroom in te moeten gaan.<br />
Pieter Jan Verstraete<br />
Pieter Jan Verstraete is bibliotheekassistent in de openbare bibliotheek<br />
van Kortrijk. Hij is verantwoordelijk voor de aankoop van boeken voor<br />
de volwassenenafdeling, in de volksmond ‘chef boeken’. Pieter Jan is de<br />
geschiedenisspecialist van de bibliotheek en heeft zelf een bijzondere<br />
interesse voor de geschiedenis van de Vlaamse Beweging en de periode<br />
1919-1950.<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 45
activiteiten<br />
De <strong>VVBAD</strong> nodigt<br />
leden uit in deSingel<br />
Bestuursvergaderingen<br />
Op 1 maart <strong>2011</strong> verwacht de <strong>VVBAD</strong><br />
haar leden in deSingel in Antwerpen voor<br />
de jaarlijkse ledendag. In de voormiddag<br />
zijn er open bestuursvergaderingen<br />
van de secties Archief en Hedendaags<br />
Documentbeheer (AHD), Openbare<br />
Bibliotheken (OB), Schoolbibliotheken<br />
(SB) en Wetenschappelijke en Documentaire<br />
Informatie (WDI) en van het<br />
Overleg KunstBibliotheken Vlaanderen<br />
(OKBV). Uitzonderlijk staan de vergaderingen<br />
open voor alle belangstellende<br />
leden.<br />
Na de middag volgt de Algemene<br />
Ledenvergadering. De leden keuren o.m.<br />
het jaarverslag en de jaarrekening goed.<br />
Het belangrijkste agendapunt is echter<br />
de wijziging van de statuten. Met de<br />
opmaak van het communicatieplan stelde<br />
de <strong>VVBAD</strong> haar doelstellingen opnieuw<br />
scherp. De vereniging herformuleerde<br />
haar missie. Met de invoering van de<br />
nieuwe huisstijl in 2010 veranderde de<br />
facto ook de naam van de vereniging.<br />
Een aanpassing van de statuten is dan<br />
ook noodzakelijk.<br />
Foto: deSingel © Jan Kempenaers.<br />
Rondleiding door deSingel<br />
Na het formele gedeelte, nodigt de<br />
<strong>VVBAD</strong> haar leden uit voor een rondleiding<br />
door de nieuwe vleugel van deSingel.<br />
De campus, ontworpen en gebouwd<br />
door architect Léon Stynen (1899-1990)<br />
met medewerking van Paul De Meyer<br />
(°1922), heeft een tijdloze architecturale<br />
uitstraling. Stynen bedacht een voor<br />
Vlaanderen unieke culturele infrastructuur.<br />
Het gebouw vertegenwoordigt niet<br />
alleen een versteend tijdsbeeld van vijftig<br />
jaar geleden, maar toont ons ook dat<br />
een gebouw groeit en verandert doorheen<br />
de tijd.<br />
Aansluitend op een tentoonstelling van<br />
zijn werk in 1989 geeft deSingel aan architect<br />
Stéphane Beel de opdracht nieuwe<br />
deuren te ontwerpen als afsluiting van en<br />
inkom tot de wandelgangen (tentoonstellingsruimte)<br />
en de zalen: in de volksmond<br />
de ‘patattendeuren’. Beel herhaalt<br />
de vorm van de ovalen ramen in de buitenwanden<br />
van het gebouw in de nieuwe<br />
deuren: de openingen worden volle<br />
panelen op de glazen deuren. Beel voelt<br />
architect Léon Stynen in het algemeen<br />
en het gebouw deSingel in het bijzonder<br />
zeer goed aan. De vertrouwensrelatie<br />
tussen de gebruikers van het gebouw<br />
en Stéphane Beel groeit. Hij wordt aangezocht<br />
voor zowel het kleine als het<br />
grote werk. In juni 2002 geeft minister<br />
van Cultuur Bert Anciaux aan Stéphane<br />
Beel de opdracht de tweede fase van het<br />
project te realiseren. In oktober 2002 sluit<br />
de Hogeschool Antwerpen zich aan. Op 1<br />
mei 2003 zette Beel zich aan het definitieve<br />
ontwerp. De werken lopen van 2007<br />
tot 2010. Het seizoen/academiejaar 2010-<br />
<strong>2011</strong> start in het uitgebreide gebouw.<br />
De nieuwe laagbouw, een gesloten plint,<br />
herbergt functies voor een betere werking<br />
van deSingel en de kantoren van het<br />
Vlaams Architectuurinstituut. De hoogbouw,<br />
een horizontale schijf, verheft zich<br />
boven zowel de nieuwe als de bestaande<br />
laagbouw en is structureel onafhankelijk.<br />
Deze horizontale schijf profileert zich als<br />
een baken aan de ring en gaat de dans<br />
aan met de drie torens van Stynen: het<br />
BP-gebouw, het Crest-hotel en de verticale<br />
schijf boven de zalen van deSingel. In<br />
dit volume bevinden zich de ruimtes voor<br />
het Conservatorium van de Hogeschool<br />
Antwerpen. Alle podiumkunstenopleidingen<br />
van de hogeschool — dans, drama<br />
en muziek — worden zo op één plek verenigd,<br />
wat hun interactie sterk zal bevorderen.<br />
Tussen de plint en de horizontale<br />
schijf bevindt zich een transparante doos<br />
met publieke functies. Die sluit aan bij de<br />
bestaande wandelgangen van de Blauwe<br />
en Rode Zaal. In deze glazen tussenschijf<br />
bevinden zich onder meer een multimediale<br />
leeszaal en een café-restaurant.<br />
META-feest<br />
We sluiten de dag af met een uitgebreide<br />
babyborrel bij het eerste nummer<br />
van META, tijdschrift voor bibliotheek &<br />
archief. Het concrete programma houden<br />
we nog even voor ons. Het mag een<br />
verrassing blijven. We verklappen al wel<br />
dat Julie Hendrickx, hoofdredacteur, haar<br />
plannen voor de toekomst zal toelichten.<br />
46 | META <strong>2011</strong> | 1
Activiteiten<br />
Programma<br />
9.30 u. Onthaal met koffie<br />
10 u. Open bestuursvergaderingen:<br />
secties AHD, OB, SB en<br />
WDI en OKBV<br />
12.30 u. Lunch<br />
13.30 u. Goedkeuring verslag, samenstelling<br />
Raad van Bestuur en<br />
Dagelijks Bestuur, goedkeuring<br />
jaarverslag en jaarrekening,<br />
kwijting aan bestuurders,<br />
goedkeuring statuten<br />
en huishoudelijk reglement,<br />
rondvraag<br />
14 u. Rondleiding door deSingel<br />
16 u. Lancering META, tijdschrift<br />
voor bibliotheek en archief<br />
met aansluitend receptie<br />
Praktisch<br />
U kan afzonderlijk inschrijven voor de<br />
bestuursvergaderingen, de rondleiding en<br />
de receptie. Naar goede gewoonte vindt<br />
u alle praktische informatie op onze website:<br />
http://www.vvbad.be/alv_<strong>2011</strong>.<br />
In samenwerking met CVAa/VAi en<br />
Artesis Hogeschool Antwerpen.<br />
‘Praktijkmiddag Werken<br />
aan meerwaarde in een<br />
veranderende omgeving’<br />
Besturen en directies van organisaties<br />
stellen het aanhouden van een eigen<br />
bibliotheek of informatievoorziening<br />
steeds vaker in vraag. Iedereen die verantwoordelijk<br />
is voor een interne informatiedienstverlening<br />
(bibliotheek, documentatiedienst<br />
of anderszins) ziet zich<br />
daarom ook voor de taak gesteld om continu<br />
de meerwaarde van die informatiediensten<br />
en -producten voor het voetlicht<br />
te brengen van de beslissers. Als de informatiediensten<br />
en –producten niet mee<br />
evolueren met de kernactiviteiten van de<br />
organisatie, is het bestaansrecht van de<br />
bibliotheek in gevaar. Bovendien evolueert<br />
ook de werkomgeving van de doelgroep.<br />
Steeds meer tools en zinvolle bronnen<br />
staan de doelgroepen ter beschikking<br />
buiten de bibliotheek om.<br />
Daarom organiseert de <strong>VVBAD</strong> samen<br />
met Hanneke Smulders, adviseur<br />
van Infomare in Zuiddorpe (Zeeuws-<br />
Vlaanderen), deze praktijkmiddag. Vier<br />
collega’s zijn bereid hun ervaringen met<br />
het werken aan meerwaarde met u te<br />
delen.<br />
De Documentatiedienst van de Vlaamse<br />
Radio- en Televisieomroeporganisatie<br />
(VRT) in Brussel ondersteunt journalisten<br />
en programmamakers. Christine<br />
Fettweis, hoofd Documentatiedienst bij<br />
de VRT, vertelt over een audit naar het nut<br />
van de informatiediensten en -producten.<br />
In de Avans Hogeschool ging de bibliotheek<br />
samen met alle andere onderwijsondersteuning<br />
op in het Leer- en<br />
Innovatiecentrum (LIC). Ellen Simons,<br />
hoofd van het LIC licht toe.<br />
Dat er bij Ernst & Young Belastingadviseurs<br />
nog steeds een eigen, professionele<br />
informatiedienstverlening is, is te danken<br />
aan de continue ontwikkeling van<br />
informatieproducten en -diensten, met<br />
op maat gesneden toegang tot digitale<br />
content die voor advieswerk onontbeerlijk<br />
is. Frans Rikhof, hoofd Bureau<br />
Informatievoorziening, geeft uitleg.<br />
De reorganisatie bij de Universiteit Gent<br />
brengt vanzelf een reorganisatie van de<br />
betrokken bibliotheken met zich mee.<br />
Bovendien dwingen de ontwikkelingen<br />
in de onderzoeks- en in de bibliotheekwereld<br />
tot een herbezinning op de positie<br />
van de bibliotheek. Saskia Scheltjens,<br />
faculteitsbibliothecaris van de Universiteit<br />
Gent - Faculteit Letteren & Wijsbegeerte,<br />
gaat dieper in op deze ontwikkelingen.<br />
Praktisch<br />
Datum: 18 februari <strong>2011</strong><br />
Plaats: Hogeschool Gent, Campus<br />
Schoonmeersen, Gebouw<br />
B, Schoonmeersstraat 52,<br />
9000 Gent<br />
Prijs: 60 euro (leden) / 100 euro<br />
(niet-leden)<br />
Inschrijven: www.vvbad.be/node/5851<br />
Activiteitenkalender<br />
17.02.<strong>2011</strong> Workshop: Aan de slag met<br />
kennismanagement in de<br />
organisatie door Karolien<br />
Selhorst<br />
Maarifa<br />
18.02.<strong>2011</strong> ‘Praktijkmiddag Werken aan<br />
meerwaarde in een veranderende<br />
omgeving’<br />
<strong>VVBAD</strong><br />
25.02.<strong>2011</strong> Een goed documentatiecentrum<br />
kan het verschil maken<br />
Bibliotheekschool Gent<br />
28.02.<strong>2011</strong> Bewaren en beheren van fotocollecties<br />
Bibliotheekschool Gent<br />
01.03.<strong>2011</strong> Algemene Ledenvergadering<br />
<strong>VVBAD</strong><br />
<strong>VVBAD</strong><br />
17.03.<strong>2011</strong> Taaltraining Engels<br />
<strong>VVBAD</strong><br />
23.03.<strong>2011</strong> Impala-dag<br />
Universiteit Antwerpen<br />
24.03.<strong>2011</strong> Masterclass - De informatiekaart:<br />
informatie als strategisch<br />
element in een organisatie<br />
door Jan Van Hee<br />
Maarifa<br />
28.04.<strong>2011</strong> Digitaliseren van archief<br />
<strong>VVBAD</strong><br />
28.04.<strong>2011</strong> Workshop: Praktische tips<br />
voor informatiebeheer binnen<br />
organisaties door Alexander<br />
Stierman<br />
Maarifa<br />
29.04.<strong>2011</strong> Digitaliseren (in samenwerking<br />
met Expertisecentrum<br />
David)<br />
Bibliotheekschool Gent<br />
21.05.<strong>2011</strong> Studieries NVB Toronto<br />
NVB<br />
07.06.<strong>2011</strong> Masterclass compententiemanagement<br />
Maarifa<br />
Uw activiteit in deze kalender Meldt ze aan<br />
via onze website www.vvbad.be/activiteiten<br />
META <strong>2011</strong> | 1 | 47
Avondgloed in de ‘Kunstbib’<br />
de bibliotheek Kunstwetenschappen van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte<br />
van de UGent in de Sint-Hubertusstraat.<br />
Foto: Benn Deceuninck
Change language