download hier dit nummer van de Grauwe Gors in PDF formaat

Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Gors
Gors
Gors
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
Grauwe
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De
De
De
De
De
De
De
De
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De Grauwe
Grauwe
Grauwe
De
De
De
Een uitgave van Avifauna Groningen
Jaargang 39 – 2011 – 2

De Grauwe Gors
ISSN 1384-0509
De Grauwe Gors is een uitgave van Avifauna Groningen
Vereniging Avifauna Groningen
De vereniging is opgericht op 15 mei 1968 en heeft als
doel het bestuderen en beschermen van de in de vrije
natuur in de provincie Groningen voorkomende vogels.
Avifauna
Groningen
Het lidmaatschap bedraagt voor een gewoon lid minimaal €18,- per jaar; voor een gezin
minimaal €22,- per jaar en jeugdleden (tot 18 jaar) betalen minimaal €13,- per jaar. Men
kan lid worden door het lidmaatschapsgeld over te maken op gironummer 2015418 t.n.v.
Penningmeester Avifauna Groningen, Zilverlaan 237, 9743 RJ Groningen.
Opzegging dient te geschieden voor 31 december!
Bestuur
Voorzitter: Theo Jager
Boslaan 55, 9801 HE Zuidhorn, 06-50507052, voorzitter@avifaunagroningen.nl
Secretaris / ledenadministratie: Arjo Bunskoeke
Jaspisstraat 15, 9743 JV Groningen, 050-5716144, secretariaat@avifaunagroningen.nl
Penningmeester: Ronald Nuiver
Zilverlaan 237, 9743 RJ Groningen, 050-5735558, penningmeester@avifaunagroningen.nl
Willem-Jan Fontijn
Slochterstraat 40, 9611 CP Sappemeer, 0598-422901, wjfontijn@avifaunagroningen.nl
Berend Veenstra
Parkleane 11, 8401 NB Gorredijk, 0513-435844. bveenstra@avifaunagroningen.nl
Website www.avifaunagroningen.nl
Webmaster: Henk de Lange
Isebrandtheerd 47, 9737 LH Groningen, 050-5269396, hdelange@avifaunagroningen.nl
De Grauwe Gors
De Grauwe Gors verschijnt drie keer per jaar. De deadlines voor artikelen zijn voor de drie
nummers: 15 januari, 1 mei en 15 september
Redactie-adres
Slochterstraat 40, 9611 CP Sappemeer
redactie@avifaunagroningen.nl
Redactie
Hoofdredacteur: Willem-Jan Fontijn
0598-422901, wjfontijn@avifaunagroningen.nl
Vera Jongman, 050-5276545, vjongman@avifaunagroningen.nl
Marnix Jonker, 0598-450267, mjonker@avifaunagroningen.nl
Harm de Mooij, 050-3143230, hdemooij@avifaunagroningen.nl
Waarnemingen
Martijn Bot, 0594-795040, Leverkruid 12, 9810 LR Zuidhorn,
waarneming@avifaunagroningen.nl
Foto omslag: Bernard Spaans
Vormgeving: Harm de Mooij
Drukkerij: Gerlach, Groningen

de grauwe gors 2011–2 53
Van de redactie
Wat de kopij voor dit nummer betreft ging
het deze keer niet echt van een leien dakje.
Lange tijd kwam er nauwelijks iets binnen
en door verschillende omstandigheden
gingen bovendien enkele ‘vaste’ artikelen
niet door of waren ze niet op tijd af.
Met de nodige (extra) inspanning wisten
diverse auteurs echter meerdere artikelen te
schrijven (bijvoorbeeld drie Spotvogels!) of
op de valreep nog een artikel af te krijgen.
Dank gaat ook uit naar de aanhoudende
oostenwind van afgelopen voorjaar, die
een prachtige, vogelrijke lente opleverde
(met goede vogeltrek en zeker twee nieuwe
soorten voor Groningen), en daarmee ook
nog eens voor enkele (actuele) artikelen
zorgde. Al met al zijn we er dus nog enigszins
in geslaagd om dit nummer te vullen,
maar dit resulteert helaas wel in een wat
dunne en qua inhoud wat eenzijdige Gors.
Op zich niet zo erg, maar omdat dit zich al
enkele keren heeft voorgedaan, is dit voor
de toekomst wel wat zorgelijk. Over dit wat
sombere toekomstbeeld zal binnenkort
gesproken worden.
Overigens hebben we voor het volgende
nummer inmiddels een mooi aanbod
ontvangen en belooft het een leuke en
interessante Gors te worden.
Van het bestuur
De zomervakantie is weer ten einde, de
najaarstrek (onze vogels die vertrekken,
maar ook veel vogels die komen of weer
doorvliegen) is bezig, en de winter komt er
weer aan. Dus: de hoogste tijd om te gaan
tellen. Voor alle vogelaars, zowel beginnende
als gevorderde, zijn er voldoende
mogelijkheden om iets te leren of om anderen
iets te leren. Een goede mogelijkheid is
mee te gaan doen aan de wadvogeltellingen.
Daarvoor kun je contact opnemen met
Marinus Brijker. Of je kunt zelf gaan tellen,
bijvoorbeeld voor SOVON. Kijk daarvoor op
de SOVON-site (www.sovon.nl).
Natuurlijk kun je ook een bijdrage gaan
leveren aan Avifauna Groningen, bijvoorbeeld
door een bestuursfunctie. We zijn met
enkele leden hard aan het nadenken over
de toekomst, en over de inzet van moderne
mediatechnieken die nu beschikbaar zijn.
Denk met ons mee!
Najaarsledenvergadering
De najaarsledenvergadering zal zijn op
dinsdag 29 november. Naast de begroting
voor 2012 zullen dan ook de plannen voor
de toekomst van de vereniging op de agenda
staan. De uitnodiging voor deze ledenvergadering
zal ongeveer twee weken van tevoren
worden toegestuurd.
Beschermingsactiviteiten
Avifauna Groningen is druk met het beschermen
van vogels. Zo zijn enkele projecten
aan kerken stilgelegd dankzij opmerkzame
Avifaunaleden. Hier waren Gierzwaluwen
in het geding. We willen iedereen oproepen
mee te denken: hoor je van geplande
werkzaamheden, of zie je werkzaamheden
die (broedende) vogels kunnen schaden, laat
dat dan weten aan het bestuur. Wij kijken
dan wat we ermee kunnen doen. In de regel
zijn werkzaamheden goed uit te voeren
zonder schade toe te brengen aan vogels;

54 de grauwe gors 2011–2
als er maar wordt nagedacht over hoe een
en ander kan worden uitgevoerd. Dan kunnen
werkzaamheden dus wel plaatsvinden,
worden deze niet ‘gefrustreerd door vogels’
zoals in de pers soms wordt gesuggereerd,
en is er voor geen enkele partij schade.
Theo Jager en Marinus Brijker hebben
deelgenomen aan het symposium ‘Op ’n
diek’, waarbij economische en recreatieve
functies van de Waddendijk centraal stonden.
Wij hebben hierbij het belang van de
vogels ingebracht: vrijwel alle deelnemers
en organisatoren van het symposium (georganiseerd
door de Waddenacademie en de
Hanzehogeschool) gingen hier anders, zonder
na te denken, aan voorbij. Nog steeds
zijn er onzinnige plannen over het benutten
van die Waddendijk, vanuit de achteraf bedachte
reden dat bijvoorbeeld een fietsroute
langs de gehele Groninger Waddendijk een
versterking van de economisch-recreatieve
structuur van Noord-Groningen met zich
meebrengt. We willen voorkomen dat de
vogels in een belangrijk natuurgebied als de
Waddenzee de dupe worden van dit soort
plannen.
Ook zijn we nog druk bezig met de Visdieven,
Noordse Sterns en Bontbekplevieren
op de Schermdijk bij Delfzijl. We proberen
hier, door middel van inspraak op vergunningen,
maar ook door zelf plannen te
presenteren, een situatie te creëren waarbij
deze soorten er beter van afkomen (ook al
zal niet te voorkomen zijn dat er een extra
sterfte gaat optreden door de plaatsing van
windmolens op deze dijk).
Ook voor onze beschermingsactiviteiten
krijgen we graag input van de leden. Als
leden zijn jullie onze ogen en oren.
Benoeming erelid en bestuurswijzigingen
Tijdens de algemene ledenvergadering van
14 april j.l. werden enkele belangrijke besluiten
genomen. Tot zijn eigen verrassing
werd Henk de Lange benoemd tot erelid
van Avifauna. Henk heeft diverse functies
bekleed binnen de vereniging, maar vooral
zijn tomeloze inzet voor de website van de
vereniging (al ruim tien jaar lang!) spreekt
tot de verbeelding en is een erelidmaatschap
meer dan waard.
Verder had Carrie Wesselius in een eerder
Voorzitter Theo Jager feliciteert Henk de Lange met het erelidmaatschap
Foto: Arjo Bunskoeke

de grauwe gors 2011–2 55
stadium al aangegeven het bestuur tussentijds
te willen verlaten. Tijdens de vergadering
nam Carrie na anderhalf jaar afscheid
en werd voor haar inzet bedankt met een
bloemetje van de voorzitter en applaus van
de vergadering. Berend Veenstra had zich
ondertussen gemeld bij het bestuur als
kandidaat-bestuurslid en liep inmiddels al
enkele vergaderingen mee. Hij werd tijdens
de ALV benoemd als nieuw bestuurslid.
Lezingen en excursies
Lezingen
Op dit moment staan er nog geen lezingen
gepland voor het komende najaar. Meer
informatie hierover zal via e-mail en de
website bekend worden gemaakt.
Excursies
Zaterdag 24 september 2011
De wadvogelwerkgroep organiseert op deze
dag een wadvogelexcursie.We gaan starten
bij ’t Zielhoes in Noordpolderzijl om 8.30
uur en zullen een wandeling langs de dijk en
op de kwelder nabij de haven gaan maken.
Je krijgt dan natuurlijk informatie over
de werkgroep, welke tellingen ze doen en
waarom en hoe dat in zijn werk gaat. We
gaan kijken naar de flora en fauna en de bijzondere
samenstelling daarvan in dit zoute
landschap. Voorop staan de vogelsoorten en
de vogelaantallen. Naderhand gaan we onder
het genot van een kop koffie de excursie
nabespreken in ’t Zielhoes. We zijn bij deze
excursie afhankelijk van het getij, het moet
hoogwater zijn, vandaar het vroege tijdstip!
Plaats: Noordpolderzijl (ten noorden van
Warffum en Usquert).
Tijd: uiterlijk 8.30 uur tot ongeveer 10.00
uur.
Meenemen: waterdicht en zoutwaterbestendig
schoeisel, een warme trui en/
of winddichte kleding, een verrekijker
en zo mogelijk een telescoop. Als je wilt
deelnemen, dan graag aanmelden uiterlijk
woensdagavond 21 september via e-mail:
gerbenv1@xs4all.nl.
Zaterdagavond 25 februari of 3 maart
2012, of een andere avond in die week
Uilenexcursie onder leiding van Bauke
Koole. In het donker gaan we een wandeling
maken ergens in een bos in Noord-Drenthe
onder leiding van Bauke. We gaan op zoek
naar Steenuil en Bosuil en andere nachtdieren.
Afhankelijk van het weer kiezen we
welke avond het wordt.
Houd dus de website in de gaten voor meer
gegevens over vertrek en tijdstip.
Opgave via e-mail: excursie@avifaunagroningen.nl,
dan krijg je direct bericht als
besloten is welke avond we gaan.
Eind april 2012
We gaan fietsen door de Onlanden onder
leiding van Wim van Boekel, WetlandWacht.
De Onlanden is een grote, nieuwe waterberging
en een natuurgebied ineen, en dat
direct grenzend aan de stad Groningen. Als
het goed is, is het allemaal net ‘klaar’ in het
voorjaar.
Als je alvast eens wat meer wilt weten, kijk
dan eens op de website van Wim: www.natuurindeonlanden.nl.
Ook kun je daar zien
welke delen al volledig ingericht zijn en wat
voor vogels daar zoal op afkwamen. In de
volgende Grauwe Gors zal van de hand van
Wim van Boekel een artikel staan over het
broedseizoen 2011. Dat smaakt naar meer!
8 juli 2012
Fietsexcursie naar het Oost-Friese Knock in
Duitsland.
Voor alle excursies geldt: houd de website in
de gaten voor extra informatie.

56 de grauwe gors 2011–2
Trekvogels in het voorjaar
van 2011 langs de kust van
Groningen
Aart van der Spoel & Willem-Jan Fontijn
Trekvogels spreken tot de verbeelding van veel mensen en zeker tot de verbeelding
van vogelaars. Overvliegende ganzen, de eerste zwaluwen en de eerste
zingende Tjiftjaffen worden gemeld in de media en op waarnemingenrubrieken.
Trekvogelonderzoek wordt dan ook al jaren en op vele manieren verricht. Ganzen
en steltlopers worden geteld op hun pleisterplaatsen, nachttrekkers worden gevangen
en geringd. Voorbijvliegende vogels worden geteld vanaf vaste punten.
Ook in Groningen is het tellen vanaf vaste
punten een populaire bezigheid. Op zeker
zo’n tien posten in de provincie staan regelmatig
mensen te kijken en te tellen. De
Eemshaven is al jaren een populaire post
waar, zeker toen het nog niet volgebouwd
was, er wel eens meer dan veertig mensen
op de dijk stonden. De Eemshaven is dan
ook een bijzondere plek. Gelegen in het
uiterste noordoostelijke puntje van het
vasteland treedt er zogenaamde stuwing
van trekvogels op. Vogels (bijvoorbeeld
roofvogels, zwaluwen, kwikstaarten) volgen
de kust omdat ze liever geen brede stukken
water willen oversteken. Andere soorten
(zoals zee- en watervogels) worden door de
wind tegen de kust aangeblazen. De Eemshaven,
maar ook alle andere telposten langs
de kust, zijn daarom altijd erg leuke plaatsen
om trekvogels te zien en te tellen.
Trektellen.nl
Van wat er gezien wordt, wordt doorgaans
niet veel gepubliceerd. Opvallende aantallen
en soorten verschijnen op een gegeven
ogenblik wel in waarnemingenrubrieken,
maar recente overzichten ontbraken of
waren slecht toegankelijk. Sinds enige tijd
is daar verandering in gekomen. Op de
website trektellen.nl worden telresultaten
weergegeven van posten uit heel Europa.
Vaak nog dezelfde dag valt te lezen wat de
aanhoudende oostenwind of juist de stormachtige
noordwester ons gebracht heeft.
Grafieken en kaartjes geven een mooi beeld
van het doortrekverloop van een soort in
Nederland, in een ander Europees land of
juist van een specifieke telpost.
Steeds meer trektelposten maken gebruik
van trektellen.nl en in 2011 zijn de resultaten
van maar liefst drie posten langs de
Groninger kust op de site te raadplegen.
Een leuke aanleiding om eens te kijken wat
voor opvallende soorten en aantallen er dit
voorjaar (februari tot en met mei) allemaal
langs de kust gevlogen zijn.
De telposten Kustweg, Noordkaap en
Eemshaven
Telpost de Kustweg ligt op de Lauwersmeerdijk.
Met de Lauwersmeer als achterland
is het altijd een leuke plek om op de dijk
te staan. Een nadeel van deze post is dat
de Kustweg door de week voor het verkeer
is afgesloten in verband met militaire
activiteiten. Dit voorjaar is er hier 112 uur
waargenomen.
De Noordkaap ligt even ten westen van de

de grauwe gors 2011–2 57
Foto: Marnix Jonker
Bruine Kiekendief – Noordkaap – 8 mei 2011
Eemshaven. Ongeveer waar de eerste windmolens
beginnen. Het is de noordelijkste
punt van het vasteland van Nederland en
ligt tussen het open akkerland en het open
Wad in. De plaats is ‘ontdekt’ door vogelaars
die een alternatief zochten voor de Eemshaven,
die steeds meer bebouwd raakt. Op
de Noordkaap is dit voorjaar zo’n 398 uur
geteld. Voor een uitgebreid artikel over deze
telpost zie elders in deze Gors.
De Eemshaven is een plek waar al jaren
geteld wordt. Na in de loop der jaren op
verschillende plekken op de dijk geteld te
hebben, is de vaste plek nu iets ten westen
van de Eemscentrale op de dijk, ongeveer
ter hoogte van de singel. Ondanks dat het
achterland behoorlijk volgebouwd is en
er veel hoge windmolens staan, is het nog
steeds een goede telpost. Doordat er nog
wat bosschages zijn en een grote waterplas,
is het gebied nog steeds aantrekkelijk voor
vogels. Bovendien is de (veilige) overkant
van de Eems vaak zichtbaar. Met 610
teluren is de telpost een goede bron van
waarnemingsresultaten.
Enkele opvallende cijfers
Op de Eemshavenpost is het meest geteld,
bijna twee keer zo veel als op de Noordkaap
en meer dan vijf keer zo veel als bij de
Kustweg. Natuurlijk heeft dat invloed op de
resultaten. Hoewel aan het maken van een
vergelijking van de posten veel haken en
ogen zitten, is het leuk om het aantal vogels
per uur te berekenen.
Volgens trektellen.nl zijn er dit voorjaar op
de Eemshaven 589.350 vogels geteld. Op de
Noordkaap waren dat er 517.791 en op de
Kustweg 93.581 vogels. En dit is over een
totaal van bijna tweehonderd soorten!
Het aantal vogels dat gemiddeld per uur
langsvliegt is voor de Eemshaven 966, op
de Noordkaap 1301 en op de Kustweg 836
vogels per uur. Is de Noordkaap nu de beste
plek om veel vogels te zien Misschien wel,
misschien ook niet. Langer doortellen op de
dag, zoals vaak in de Eemshaven gebeurt,
levert wel meer vogels op, maar het uurgemiddelde
gaat omlaag. Doorgaans zijn de
productieve teluren vooral in de ochtend.
Grofweg kun je stellen dat op alle posten
gemiddeld zo’n duizend vogels per uur geteld
worden! De gebruikte aantallen in dit
artikel betreffen alle vogels die in oostelijke
richtingen vliegen. Naar west vliegende
vogels zijn op het totaal in mindering
gebracht.

58 de grauwe gors 2011–2
Dubbeltellingen
Zoals eerder gezegd volgen veel soorten de
kust. Dit kan betekenen dat vogels die op
de Kustweg worden geteld, een paar uur
later op de Noordkaap worden geteld en iets
later nog een keer bij de Eemshaven. Bij de
Noordkaap en de Eemshaven gebeurt dit
af en toe. Op 7 mei bijvoorbeeld vlogen, na
afloop van de telling, nog twee Kraanvogels
langs; even later werden ze bij de Eemshaven
opgemerkt. Heel vaak gebeurt dit ook niet.
Soms worden bijvoorbeeld vogels van de
Noordkaap ‘doorgebeld’ naar de Eemshavenpost,
maar meestal worden deze daar nooit
gezien. Opvallende soorten worden dan
maar op één post gezien. Ze volgen dan niet
de kust, maar gaan terug het binnenland
in. Meestal steken ze over. Om iets als een
‘minimaal aantal doortrekkende vogels’ vast
te stellen, is ook gekeken naar het hoogste
aantal per soort per dag per telpost. Bijvoorbeeld
op een dag met op de Kustweg 300
Boerenzwaluwen, op de Noordkaap 200 en
op de Eemshaven 400 zijn dat dus 900 getelde
Boerenzwaluwen. Minimaal zijn er dus
400 doorgetrokken. Het werkelijke aantal
doorgetrokken Boerenzwaluwen zal tussen
de 400 en de 900 vogels liggen. Bij een zeldzame
soort als de Lachstern liggen de verhoudingen
heel anders. Op de posten zijn 21
Lachstern geteld. Veel ‘dubbeltellingen’ zijn
hier niet, op de Eemshavenpost werd zelfs
geen enkele Lachstern gezien, en minstens
19 exemplaren zijn doorgetrokken.
Meer dan een miljoen vogels!
Net is al aangegeven hoeveel vogels per post
geteld zijn. In totaal hebben de tellers van
de drie posten 1.200.722 vogels geteld! Als
alle mogelijke dubbeltellingen eruit gehaald
worden, dan blijven er nog zo’n 850.000
vogels over.
De top 15
Als alle tellingen op een rijtje gezet worden
en gesorteerd worden op aantal dan komt
daar het volgende rijtje uit (tabel 1). Daarbij
betreft de eerste kolom de werkelijk getelde
vogels en staan tussen haakjes de aantallen
na aftrek van mogelijke dubbeltellingen.
Aantal geteld
Gecorrigeerd
1 Brandgans 273.081 (183.532)
2 Graspieper 253.661 (150.688)
3 Spreeuw 138.464 (114.704)
4 Boerenzwaluw 82.867 (50.640)
5 Kolgans 81.613 (58.775)
6 Kokmeeuw 77.169 (57.404)
7 Kievit 64.915 (57.410)
8 Houtduif 28.221 (21.926)
9 Goudplevier 23.371 (19.673)
10 Gele Kwikstaart 16.780 (9.632)
11 Grauwe Gans 14.342 (12.144)
12 Aalscholver 10.532 (7.896)
13 Kneu 9.855 (7.093)
14 Kauw 8.858 (7.499)
15 Stormmeeuw 8.631 (8.180)
Tabel 1. De top 15 van 2011.
Opmerkingen bij enkele soorten
Op nummer 1 staat de Brandgans. De
Brandgans is blijkbaar een echte kusttrekker.
Van de ruim 400.000 overwinterende
Brandganzen in Nederland (de Brandgans
overwintert voornamelijk in ons land)
wordt dus meer dan de helft op hun tocht
naar de broedgebieden gezien en geteld! Op
de Noordkaap zijn de meeste brandganzen
geteld (zie figuur 1).
Nu vliegen Brandganzen in groepen, Graspiepers
komen met enkele exemplaren of
in kleine groepjes door. Het mag gerust een
prestatie genoemd worden dat de tellers
meer dan een kwart miljoen Graspiepers
genoteerd hebben. Dit geldt ook voor
Boerenzwaluw, Gele Kwikstaart en Kneu,
tienduizenden vogels die stuk voor stuk
geteld zijn.
De Boerenzwaluw (4) is een van de meest
markante vogels van de dijk. Van half april
tot half mei gaat er een bijna constante
stroom van zwaluwen. Tussen de 50.000
en 100.000 vogels trekken langs de kust.
Trektellers, maar ook anderen die op de dijk
staan, kunnen genieten van de snelle vogels
die vaak gewoon tussen de tellers door vliegen!
En natuurlijk opletten of er niet een

de grauwe gors 2011–2 59
35.000
30.000
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
1
2 3
jan
4
5
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
feb maa apr mei jun
Figuur 1. Aantallen Brandgans langs telpost Noordkaap in de eerste helft van 2011.
Maximum = 33.909; totaal = 133.680 (bron: trektellen.nl).
25
26
20.000
15.000
10.000
5.000
0
1
2 3
jan
4
5
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
feb maa apr mei jun
25
26
Figuur 2. Aantallen Boerenzwaluw langs telpost Noordkaap in de eerste helft van 2011.
Maximum = 16.053; totaal = 31.134 (bron: trektellen.nl).
zeldzame Roodstuitzwaluw meevliegt. In
het grafiekje van figuur 2 staat de doortrek
van de Boerenzwaluw langs de Noordkaap
in 2011.
Ook de Gele Kwikstaart is een markante
soort van de dijk. Vaak snel doorvliegend,
vaak ook in groepjes op de dijk, foeragerend
tussen de schapen. Naast de ruim
16.000 (9632) Gele Kwikken zijn ook nog
41 (31) Engelse, 513 (436) Noordse, 63 (57)
Grote Gele Kwikstaarten en een vrouwtje
Citroenkwikstaart gezien. Daarnaast zijn er

60 de grauwe gors 2011–2
ook nog 7514 (5082) Witte Kwikstaarten en
32 (28) Rouwkwikstaarten geteld.
Trektellen.nl biedt de mogelijkheid van veel
soorten een verspreidingskaartje of een
grafiek per telpost of van heel Nederland
te maken. Niet van alle soorten is een goed
beeld te krijgen. Zoals eerder gezegd, is er
een grote groep nachttrekkers. Verder zijn
er soorten die niet erg stuwingsgevoelig zijn
en er zijn natuurlijk de steltlopers. Langs de
kust zijn enorme verplaatsingen van groepen
steltlopers door het getij. Hierdoor is
het vaak moeilijk getijdentrek van seizoenstrek
te onderscheiden.
Roofvogels
Er komt geen roofvogel in de top 15 voor.
Toch is dit een opvallende groep waarnaar
de aandacht van vogelaars vaak uitgaat.
Bovendien laten roofvogels zich wel stuwen
en was 2011 met veel oostelijke winden
een heel goed roofvogeljaar. Zeventien
verschillende soorten plus Velduil zijn waargenomen.
Minimaal gaat het zeker om ruim
3700 exemplaren (zie tabel 2) en in totaal
zijn er 5700 roofvogels geteld (zie tabel 3).
Hieronder wordt nader ingegaan op de roofvogeltrek
met een korte omschrijving van
elke post en worden enkele perioden met
veel roofvogels uitgelicht. Voor een volledig
overzicht van de tellingen zie trektellen.nl.
De Eemshaven staat tijdens perioden met
(zuid)oostelijke winden bekend om zijn
goede aantallen roofvogels, maar sinds de
grote veranderingen in het terrein (en dan
1-10 feb
11- 20 feb
21 feb-2 mrt
3-12 mrt
13-22 mrt
23 mrt-1 apr
2-11 apr
12-21 apr
22 apr-1 mei
2-11 mei
12-21 mei
22-31 mei
totaal
Wespendief 47 9 6 62
Zwarte Wouw 11 20 30 61
Rode Wouw 1 6 2 5 9 14 6 35 78
Zeearend 1 2 1 1 5
Bruine Kiekendief 3 4 51 72 222 203 327 30 7 919
Blauwe Kiekendief 1 9 3 8 8 14 14 18 75
Grauwe Kiekendief 15 27 3 45
Grauwe-/Steppekiekendief 2 2
Steppekiekendief 2 2
Havik 2 2 5 5 1 15
Sperwer 1 3 1 13 9 38 64 188 214 215 7 753
Buizerd 2 4 68 32 82 100 301 155 185 14 4 947
Ruigpootbuizerd 1 5 3 3 2 4 4 2 24
Visarend 8 9 14 1 32
Torenvalk 2 1 10 3 13 22 105 125 141 10 5 437
Roodpootvalk 2 6 8
Smelleken 1 1 1 2 10 37 64 72 3 191
Boomvalk 8 8 4 2 22
Slechtvalk 1 5 4 7 8 13 8 21 2 69
valk spec 1 1 2
Velduil 1 1 3 1 6
TOTAAL 5 11 5 122 62 209 298 923 854 1.158 84 24 3.755
Tabel 2. Hoogste doortrekaantallen per dag per decade van de drie telposten Kustweg, Noordkaap
en Eemshaven in het voorjaar van 2011.

de grauwe gors 2011–2 61
1-10 feb
11- 20 feb
21 feb-2 mrt
3-12 mrt
13-22 mrt
23 mrt-1 apr
2-11 apr
12-21 apr
22 apr-1 mei
2-11 mei
12-21 mei
22-31 mei
totaal
Wespendief KW 4 4
NK 43 1 6 50
EH 23 8 31
Zwarte Wouw KW 18 18
NK 4 4 15 23
EH 10 20 18 48
Rode Wouw KW 3 1 5 9
NK 3 2 7 11 1 30 54
EH 1 5 2 3 6 9 6 31 63
Zeearend KW 1 1
NK 1 1
EH 1 1 1 3
Bruine Kiekendief KW 8 19 60 98 185
NK 3 29 42 162 135 308 29 3 711
EH 3 2 39 60 194 145 219 8 4 674
Blauwe Kiekendief KW 1 8 6 15
NK 1 7 1 6 8 13 4 7 1 48
EH 4 2 2 4 8 11 31
Grauwe Kiekendief KW 11 17 28
NK 3 13 1 17
EH 6 19 2 27
Grauwe-/Steppekiekendief KW 2 2
Steppekiekendief NK 1 1
EH 1 1
Havik KW 1 2 1 4
NK 2 1 3
EH 1 1 3 5 10
Sperwer KW 3 1 3 8 28 79 122
NK 2 6 2 6 13 76 35 77 1 218
EH 1 1 1 10 8 37 62 198 214 196 7 735
Buizerd KW 7 4 1 1 8 25 41 87
NK 1 53 11 66 76 95 24 109 8 2 445
EH 1 4 38 32 54 76 297 152 174 14 3 845
Ruigpootbuizerd KW 1 1 3 1 6
NK 1 3 2 2 1 1 10
EH 3 1 1 1 3 1 2 12
Visarend KW 2 8 10
NK 2 6 1 9
EH 8 8 11 1 28
Torenvalk KW 2 1 3 40 44 90
NK 1 3 1 12 17 67 37 113 9 4 264
EH 2 6 2 4 13 82 112 92 1 1 315
vervolg op volgende pagina
Tabel 3. Alle roofvogels in decades van de drie telposten Kustweg (KW), Noordkaap (NK) en Eemshaven
(EH) in het voorjaar van 2011.

62 de grauwe gors 2011–2
1-10 feb
11- 20 feb
21 feb-2 mrt
3-12 mrt
13-22 mrt
23 mrt-1 apr
2-11 apr
12-21 apr
22 apr-1 mei
2-11 mei
12-21 mei
22-31 mei
totaal
vervolg van vorige pagina
Roodpootvalk KW 1 2 3
NK 1 1
EH 1 4 5
Smelleken KW 5 12 28 45
NK 1 1 5 24 36 58 3 128
EH 1 1 1 6 23 58 47 2 139
Boomvalk KW 4 4 8
NK 1 2 1 4
EH 7 3 3 1 14
Slechtvalk KW 1 1 6 3 11
NK 1 3 5 2 3 3 17 2 36
EH 3 4 2 8 11 2 7 37
valk spec NK 1 1
EH 1 1
Velduil KW 2 2
NK 1 3 1 5
EH 1 2 3
TOTAAL 5 11 5 167 82 273 424 1.345 1.231 2.028 104 26 5.701
Tabel 3 (vervolg). Alle roofvogels in decades van de drie telposten Kustweg (KW), Noordkaap (NK)
en Eemshaven (EH) in het voorjaar van 2011.
vooral de windmolens) lijkt dit toch wat
minder te zijn geworden. Zeker is dat het
merendeel van de roofvogels lang zo mooi
niet meer over de post komt vliegen als ze
eerst deden, om nog maar te zwijgen van de
halsbrekende toeren die sommige uithalen
om tussen de windmolens door te vliegen ...
Een deel van de roofvogels vliegt nu zo hoog
over dat ze buiten het zichtveld van de tellers
blijven. Ook vliegt een deel achter windmolens
van de Eemshaven langs via Spijk.
Om deze vogels goed te kunnen tellen, is dit
voorjaar een paar keer voor proef geteld bij
het grote schakelstation en daaruit bleek
dat er vanaf de Eemshaven inderdaad vogels
gemist worden. Wellicht is deze plek een
goed alternatief in de toekomst.
Na vorig voorjaar uitgebreid getest te zijn,
is de Noordkaap dit voorjaar voor het eerst
vanaf februari bemand, en dit leverde gelijk
mooie resultaten op. Niet alleen werden
enorme aantallen Brandganzen, zwaluwen
en Graspiepers gezien, ook roofvogels deden
het prima op deze nieuwe post. Vooral het
ruime uitzicht voor de telpost, zowel over
zee (voor kiekendieven, valken) als naar het
binnenland (voor de grotere ‘zwevers’), is
erg gunstig voor roofvogeltrek. Een deel van
de roofvogels uit het binnenland slaat voor
de molens rechtsaf en vliegt dan onder de
Eemshaven door naar het oosten, maar veel
vogels vliegen vaak ook recht over de telpost
zo de zee op richting Borkum. Met de Eemshavenpost
nabij liggen dubbeltellingen voor
de hand, maar dit is voor een (aanzienlijk)
deel vermoedelijk niet het geval. De roofvogels
die via de Borkumroute vliegen, vliegen
waarschijnlijk te ver op zee voor de Eemshaven
en de vogels die door het binnenland
vliegen zijn al te ver afgebogen naar het
zuidoosten.
Van de drie telposten lijkt de Kustweg het

de grauwe gors 2011–2 63
minst geschikt te zijn voor roofvogeltrek,
vanwege bijvoorbeeld het grote, open achterland
waardoor de vogels zich gemakkelijk
kunnen laten afdrijven richting het oosten
en de telpost niet bereiken. Vooral een (stevige)
zuid(oost)elijke wind lijkt nodig te zijn
om vanaf de Kustweg veel roofvogels te verwachten,
iets wat in ieder geval geïllustreerd
wordt door 8 mei 2011, toen met een harde
zuidoostelijke wind (kracht 5-6) zowel goede
aantallen als veel verschillende soorten werden
gezien. Deze dag bleek overigens een
voorbode te zijn van veel meer …
In de tabellen 2 en 3 worden de aantallen
roofvogels van het afgelopen voorjaar per
decade weergegeven (een tabel per dag voor
de drie posten is te groot voor de Gors). In
tabel 2 wordt gecorrigeerd voor (mogelijke)
dubbeltellingen (het hoogste dagtotaal van
één telpost telt) op de totaalaantallen van
de drie telposten in tabel 3.
Hoewel de aantallen roofvogels in de februari
en maart meestal nooit echt hoog
zijn, werden er langs de Noordkaap en de
Eemshaven toch al aardige aantallen Buizerds,
Sperwers en Rode Wouwen gezien.
Vooral de periode 7-12 maart sprong eruit
met winden uit zuidelijke richting. Langs
de Noordkaap waren vooral 7 en 8 maart
goed, met onder andere 18 en 26 Buizerds
(en 24.000 Kieviten!) en de Eemshaven was
op 12 maart de beste plek met onder meer
19 Buizerds, 2 Ruigpootbuizerds en 3 Rode
Wouwen.
In de periode hierna bleef het tot half april
wat de roofvogels betreft vrij rustig, op een
piekje rond eind maart-begin april na toen
er veel Buizerds, redelijke aantallen Bruine
Kiekendieven en een mooi aantal Rode
Wouwen (met alleen al in totaal 9 vogels op
2 april) langs de drie posten vlogen.
Vanaf 18 april stond er een week lang
een wind uit het oostelijke richtingen die
meestal niet harder was dan 3 Bft. Ondanks
de zachte wind werden echter toch grote
aantallen roofvogels meegevoerd, en dan
met name langs de Eemshaven. Langs de
Noordkaap waren de aantallen minder en
vooral Kustweg bleef qua aantallen ver
achter. Het begon voor de Eemshaven en
de Noordkaap op 18 en 19 april waarbij de
aantallen voor Buizerd, Sperwer en Bruine
Kiekendief geleidelijk opliepen tot boven de
40. De Noordkaap had daarna nog enkele
dagen met rond de 60 Bruine Kiekendieven
en wat Rode (5) en Zwarte Wouwen
(4) maar voor de rest viel het wat tegen.
Daarentegen kende de Eemshaven een paar
heel goede dagen met op 20 april onder
andere 122 Buizerds (!), 60 Sperwers en 4
Visarenden. De aantallen namen op 21 en 22
april wat af, maar 23 april werd een dag om
nooit te vergeten. In de loop van de ochtend
en het begin van de middag kwamen vanuit
het achterland steeds meer roofvogels aan
vliegen, soms met groepen tegelijk en verschillende
soorten door elkaar. De vogels
bleven meestal helaas wat hangen achter
in de Eemshaven waardoor het soms wat
lastig tellen was, maar het was prachtig om
te zien. Liefst veertien soorten roofvogels
werden geteld deze dag en sommige in grote
aantallen, zoals onder andere: 10 Zwarte en
2 Rode Wouwen, 91 Buizerds, 95 Sperwers,
51 Torenvalken en 42 Bruine Kieken, 2
Visarenden en een Roodpootvalk. Op 24 en
25 april werden ook nog redelijke aantallen
gezien langs de Eemshaven, maar ‘het
vat was duidelijk even leeg’. Opmerkelijk
genoeg vlogen er dus weinig vogels langs de
Noordkaap deze dagen (bijvoorbeeld op 23
april maar 51 roofvogels in totaal). Een verklaring
hiervoor is lastig aan te wijzen, maar
mogelijk was de wind niet hard genoeg voor
verdere verdrifting naar het westen (op veel
andere telposten in het land werden ook
maar weinig roofvogels geteld) en mogelijk
bevonden veel vogels zich al iets ten (zuid)
oosten van Eemshaven, dreven vervolgens
even met het oostelijke briesje mee om bij
de Eemshaven weer naar het (noord)oosten
om te keren. In ieder geval intrigerend, deze
verschillen.
De laatste periode waarin sterke trek
plaatsvond was van 5 tot en met 9 mei.
Deze dagen werden gekenmerkt door een
rustige zuidoostelijke wind die op 8 mei
toenam tot kracht 6 Bft. De volgende dag
was de wind afgenomen maar dat bleek juist

64 de grauwe gors 2011–2
gunstig; dit leverde uiteindelijk een van de
beste dagen voor roofvogeltrek ooit op. Dit
keer deed de Kustweg ook van zich spreken,
met wat hogere aantallen dan eerder, maar
vooral met een mooie variatie aan soorten.
Met name 8 mei werd voor de Kustweg een
mooie dag met onder andere 10 Zwarte en
een Rode Wouw, 12 Smellekens en enkele
leuke ‘krenten in de pap’. Voor de twee
andere posten waren met name 5 en 6 mei
aardige dagen, met behalve voor Sperwer en
Bruine Kiekendief niet echt veel hoge aantallen
meer, maar wel de eerste Wespendieven,
veel Wouwen en een late en zeer hoog
vliegende Zeearend. Samen met de harde
zuidoosten wind van 8 mei vormden deze
dagen de opmaat voor een finale die zijn
weerga niet kent. Zoals aan de Kustweg al
was te zien, waren veel roofvogels naar het
westen afgedreven op 8 mei. De volgende
dag was de wind afgenomen en kwam de
trek op gang. Ongekende aantallen werden
gezien, verdeeld over bijna alle ‘gewone’
soorten, en nationale records werden gevestigd
of benaderd. Voor een beschrijving
van deze dag voor de Noordkaap wordt
verwezen naar het artikel over deze telpost
in deze Gors. Voor de Eemshaven werden
min of meer dezelfde aantallen gezien, al
waren er wel enkele verschillen. Zo werden
er meer Buizerds gezien (102), meer Blauwe
(5) en Grauwe Kiekendieven (7) en vestigde
de Eemshaven met 21 Rode en 16 Zwarte
Wouwen nationale records (beide net één
meer dan de Noordkaap).
Na deze periode kwam de wind maar weinig
meer uit de goede hoek waaien en was het,
op wat oprispingen na, grotendeels gebeurd
met de vogeltrek.
Zeldzame passanten
Ook voor zeldzame soorten zijn telposten
langs de kust de goede plek. Hoewel je wel
vaak genoegen moet nemen met een silhouet
en soms alleen de roep (als je die kent
tenminste), want de meeste vogels vliegen
stug door. Op de drie trektelposten zijn
flink wat zeldzaamheden gezien: 1 Kalanderleeuwerik,
1 Citroenkwikstaart, 2 Steppekiekendieven,
2 Kortteen leeuweriken,
Visarend – Eemshaven-Oost – 23 april 2011
3 (2) Bijeneters, 7 (6) Grote Piepers, 7
Roodstuitzwaluwen, 7 Duinpiepers, 9 (8)
Roodpootvalken, 9 (8) Roodkeelpiepers, 8
Europese Kanaries en 21 (19) Lachsterns.
Over de achtergronden van deze vogels valt
natuurlijk te speculeren over het waarom
van hun verschijning. Zuidelijke soorten,
vliegen die gewoon te ver Oostelijke soorten,
zijn ze door de wind verdreven Lachstern,
zou die toch nog stiekem broeden in
Noord- of Oost-Europa
Wie zal het zeggen. Wel kun je zeggen dat
het altijd een plezier is een paar uur op
de dijk te staan. Bedenk echter wel dat de
zeldzaamheden niet voor het oprapen liggen.
Het kan jaren duren voor je de eerste
Roodstuitzwaluw ziet passeren, maar … die
honderden andere zwaluwen maken een
hoop goed!
Foto: Willem-Jan Fontijn

de grauwe gors 2011–2 65

66 de grauwe gors 2011–2
Telpost Noordkaap
klaas nanninga & jacob Bosma
Vanaf de jaren tachtig kom ik (Klaas Nanninga)
regelmatig in de Eemshaven. Dat was
toen een natuurgebied van Oostvaardersplassen-achtige
allure: een enorme, ruige
vlakte met een verdwaald gebouwtje en
wat lege kades. Je was er bijna altijd alleen.
Vanaf een uitkijkbult op het oostterrein had
je een prachtig uitzicht over het gebied. Er
veranderde wel eens iets, maar het bleef toch
altijd meer een natuurgebied dan een industriegebied.
Ergens rond 2000 begonnen Jacob Bosma
en ik als teller op de beroemde telpost in
de Eemshaven. Zoals Breskens in het voorjaar
de voordeur van Nederland is, zo is de
Eemshaven de achterdeur voor de honderdduizenden
trekvogels die op weg zijn naar
Scandinavië. Een geweldige telpost waar we
prachtige trek hebben beleefd, zowel in aantallen
als in bijzondere soorten.
De nieuwe tijd
In de jaren dat wij op de telpost Eemshaven
stonden, hebben we eerst heel langzaam en
nu de laatste twee jaren steeds sneller de
Eemshaven zien veranderen. Tot grote vreugde
van projectontwikkelaars, de provincie en
de gemeente Eemsmond waarschijnlijk, maar
tot verdriet van de vele vogelaars en vooral
de trektellers die dit als hun thuisbasis
ervoeren. Allerlei bekende plekken, zoals de
Klutenplas en de diverse singels en bosschages,
verdwenen onder een enorm zandpakket
of werden platgeschoven om vervolgens
bebouwd te worden. Nu verrijzen er twee
kolossale centrales.
Meer moeite hadden de tellers met het plaatsen
van een nieuw windmolenpark. Reusachtige
windmolens van meer dan 100 meter
hoog werden overal in het terrein gezet, zelfs
vlak onder de telpost. Wat vroeger een plek
van rust en uitzicht was, werd nu gedomineerd
door onrust, drukte en beweging. Het
constante geruis was ook niet bevorderlijk
voor het goed horen van de vluchtroepjes.
Natuurlijk waren we ook benieuwd welke
invloed alle bouwactiviteiten op de trekroute
van vogels zouden hebben. Zouden ze de
Eemshaven meer mijden en er onderdoor of
bovenlangs trekken
Op zoek naar een nieuwe telpost
Op 15 april van het vorige jaar besloten Jacob
en ik het eens elders te proberen. De eerste
optie was Ruidhorn, een natuurgebied dat
volop in ontwikkeling was en er veelbelovend
uitzag: vlak aan de dijk gelegen, met rust- en
foerageergelegenheid voor doortrekkers, de
bosjes van de gaslocatie vlakbij. Kortom, de
elementen die ook de telpost in de Eemshaven
zo aantrekkelijk maken.
Het viel niet tegen: veel uitzicht en heel
veel rust. Wel merkten we veel heen-enweervluchten
van vogels die met het getij
mee binnendijks of buitendijks foerageerden.
Vooral de Brandgans gaf hierdoor een onduidelijk
trekbeeld. Graspiepers trokken goed.

de grauwe gors 2011–2 67
We belden met Leo Schilperoord die op de
telpost Eemshaven zat om een vergelijking te
kunnen maken. In twee uur tellen: Ruidhorn
515 en 577 Graspiepers en in de Eemshaven
112 en 54. Dit substantiële verschil gaf ons
hoop dat een andere plek dan de Eemshaven
ook hoge aantallen zou kunnen opleveren.
We vervolgden onze zoektocht en reden naar
de Noordkaap. Deze hoogdravende naam
heeft de plek te danken aan het feit dat dit
het noordelijkste punt van het Nederlandse
vasteland is. De plaatselijke Rotaryclub heeft
het ooit willen eren door er een monument
te plaatsen.
Ook hier een prachtig uitzicht en de vogels
bleken hier ook prachtig langs te komen.
Deze plek had vergeleken met Ruidhorn als
voordeel dat het makkelijker te bereiken was
en dat vrijwel alle vogels die langsvlogen ook
echte ‘trekvogels’ leken te zijn. We waren
overtuigd: hier moesten we voorlopig maar
gaan tellen.
Zo werd er in de volgende weken regelmatig
simultaan geteld in de Eemshaven en op de
Noordkaap. Vaak waren de aantallen voor
bulksoorten als Graspieper en Boerenzwaluw
beduidend hoger op de Noordkaap.
Smelleken en Bruine Kiekendief bleken
het erg goed te doen. En we maakten een
indrukwekkende topdag van Brandgans en
steltlopers mee.
Als gevolg hiervan besloten Jacob, Leo, Johan
Prins, Guido Meeuwissen en ik om in het
nieuwe telseizoen 2011 de Noordkaap als
nieuwe locatie te gebruiken.
Ligging en telomstandigheden
De Noordkaap ligt ongeveer vier kilometer
westelijk van Eemshaven-West en zo’n acht
kilometer van de telpost op Eemshaven-Oost.
De ligging van de dijk is precies oost-west.
Het lijkt erop dat een groot deel van de
vogels deze uiterst noordelijke punt bewust
aanhoudt en dan na het monument de keuze
maakt om al dan niet de zee op te gaan. Hierdoor
komen de vogels behoorlijk geconcentreerd
langs en hoef je dus veel minder over
zee te turen.
Wat opvalt, is de enorme ruimte om je heen:
het Wad voor je, de open vlakte van de Emmapolder
achter je en een eindeloze open lucht
om je heen. Prachtig om de Brandganzen
al vanaf Ruidhorn te horen en aan te zien
komen vliegen, soms recht over je hoofd.
Voordeel is ook dat je de roofvogels al van ver
kunt zien aankomen om ze vervolgens lang
te volgen. Ongehinderd door allerlei bebouwing
komen ze vaak prachtig dichtbij langs
vliegen. Een deel van de roofvogels kiest de
binnenlandroute, om zo onder de Eemshaven
met zijn vele windmolens door te vliegen. Op
de telpost Eemshaven worden deze vogels
waarschijnlijk achter het grote schakelstation
opgepikt of zelfs helemaal gemist.
Nadeel van de nieuwe plek is dat je totaal geen
beschutting hebt. Op de oude telpost gingen
we nog wel eens tegen de pijp van de inlaat
aan staan als de wind hard uit de (zuid)oosthoek
kwam.
In het najaar zocht Jacob contact met het
waterschap om toestemming te krijgen om
een soort windkering op de dijk te plaatsen.
We legden uit wat we daar deden en kregen
welwillend toestemming om wat te experimenteren
met windschermen. Van plaatsing
van een permanent schot was geen sprake
omdat de dijk op geen enkele manier ondermijnd
mag worden.
De firma Waterborg maakte een sterk scherm
Foto: jacoB BosMa

68 de grauwe gors 2011–2
van zeildoek op maat en met wat stevige
stokken uit de Rommelhoek en een paar
kunststofblokken uit de bouw was het
windscherm operabel. Het voldeed prima.
Het volgende probleem was waar we het
moesten laten want elke keer alles mee naar
huis nemen was onpraktisch. We vonden
de eigenaar van de snackbar Molenzicht op
Eemshaven-West bereid om het scherm met
toebehoren achter zijn keet te stallen. Na een
paar weken kwam Jacob met de oplossing
om alles in een grote pvc-buis, voorzien van
deksel met slot op te bergen. De steunblokken
werden met een kabel met slot aan het
hek vastgemaakt en de vaste tellers kregen
de sleutels.
Het eerste telseizoen
Het afgelopen voorjaar van februari tot
begin juni hebben we 67 dagen op de Noordkaap
gestaan. Naast de vaste tellers kwamen
er nog verschillende andere vogelaars een
kijkje nemen of meetellen. We genoten van
het ruime zicht, de rust en natuurlijk van de
langstrekkende vogels.
Voor ons een nieuw verschijnsel was het
monument als verzamelplaats voor Zwarte
Kraaien en Kauwtjes. De hele dag door
komen kleine groepen uit het binnenland
aanvliegen, hangen een tijdje als dagjesmensen
rond het monument, om vervolgens met
veel kabaal te vertrekken, vaak begeleid door
alarmerende Kieviten en Scholeksters.
Wat je wel mist zijn de bosjes en wat dat aan
vogels aantrekt: we zien vrijwel geen Vinken
en lijsters en we zien ook beduidend minder
Sperwers dan op de Eemshaven. Waarschijnlijk
gebruikt die laatste soort de bomenrijen
van de dorpen onder de Emmapolder meer
als oriëntatiepunt. Het open terrein van de
Noordkaap is voor hem minder aantrekkelijk.
Ook een ‘exoot’ als de Wielewaal, die
ook dit seizoen weer verschillende keren
langs de Eemshaven vloog, ontbreekt bij
de Noordkaap (tot nu toe, maar wie weet).
Pleisterende Beflijsters, een bekend verschijnsel
van de Eemshavenpost zien we ook
niet, en evenmin een Draaihals. Wel al een
paar keer kort pleisterende Morinelplevieren
op de akkers voor de telpost. Bijzonder zijn

de grauwe gors 2011–2 69
Foto: Jacob Bosma
de Goudhaantjes die bij gebrek aan bosjes de
tellers gebruiken als dekking en tussen de
poten van je statief doorvliegen. Ook mooi
om naar te kijken op rustige momenten zijn
de duizenden foeragerende steltlopers die bij
opkomend water onderaan de telpost rondstappen.
Lastig om op te merken wanneer
deze steltlopers op een zeker moment wel
doortrekken.
Waar we ook van genoten hebben waren de
Lachsterns. Op vijf dagen vloog er één langs
en op 18 april waren er zelfs vier pleisterende
exemplaren. Waarom weet ik niet, maar
Lachstern hebben de aardige gewoonte om
vaak heel mooi en dichtbij langs te komen.
In de tijd van de trek van Gele Kwikstaarten
is het altijd leuk en vaak ook lonend om de
kwikstaarten die tussen de schapen foerageren
te bekijken: regelmatig levert dat
een leuke (onder)soort op zoals Noordse en
Engelse Kwikstaart of een gitzwarte Rouwkwikstaart.
Tellers gaan toch meer voor de aantallen dan
de (zeldzame) soorten, dus een paar toppers:
Kievit bleek langs de Noordkaap erg mooi en
dit jaar ook massaal langs te komen, met op
26 februari 13.610 vogels, op 7 maart 14.765
en een dag later nog eens 19.202! Ook Goudplevier
komt prachtig over op de Noordkaap.
We telden op drie dagen meer dan 3000
exemplaren, en vaak in mooie V-groepen
recht over de telpost. En 250 Sneeuwgorzen
op 4 april is natuurlijk ook een prachtige
trekervaring.
Ook voor ganzen sta je op de Noordkaap
goed, vooral voor de Brandgans. Je moet het
net treffen, maar zo gauw er na enige tijd een
beetje ‘west’ in de wind zit, is het raak. Zo
ook dit jaar: 8910 vogels op 8 maart, 16.330
op 7 april en 29.338(!) op 4 mei. Geweldig als
je dat als teller allemaal langs ziet komen en
voor een deel vlak boven je hoofd: een natuurverschijnsel
van de eerste orde.
Verrassend veel wouwen dit voorjaar: maar
liefst 54 Rode en 20 Zwarte Wouwen kwamen
vaak heel mooi langs. Als je eerst een
Rode Wouw ziet aankomen en nog geen tien
minuten later een Zwarte Wouw, dan sta je
als teller ook te genieten en wel helemaal als
ze allebei op de grond gaan zitten en later
zelfs in gevecht raken over een prooi: een
natuurfilm aan de Noordkaap.
Maar 9 mei sloeg natuurlijk alles; een roofvogeldag
die ik nooit zal vergeten. Het was
de (misschien wel logische) afsluiting van
een ongekend lange periode van zuidelijke
en oostelijke stroming. De wind begon die
dag zuid-zuidoost, trok door naar zuid en
eindigde in west-noordwest. Johan Prins,
die de telling begon, noteerde tussen 6.00
en 9.00 uur al 43 Bruine Kiekendieven. Dat
zou oplopen tot 158! Om 9.00 uur konden
Jacob en ik gelukkig meetellen, want vanaf
ongeveer 10.00 uur begon het steeds harder
te gaan met roofvogels. We konden het
amper bijhouden met ons drieën. Een constante
stroom van roofvogels, die je moest
determineren, een tijdje volgen, terwijl er
ondertussen al weer nieuwe in je telescoopbeeld
opdoken. We werden er zenuwachtig
en lacherig van. Het is ook niet niks als er
een lijntje van drie Zwarte Wouwen aankomt
en er een Visarend onderdoor gaat, terwijl er
boven je hoofd twee ‘bellen’ van zo’n vijf tot
acht roofvogels hangen met Buizerd, Sperwer,
Wespendief en Bruine Kiekendief door
elkaar heen. In het topuur tussen 12.00-13.00
uur kwamen de volgende aantallen langs: 57
Bruine kiekendieven, 26 Sperwers, 8 Rode
Wouwen, 2 Zwarte Wouwen, 29 Torenvalken,
3 Slechtvalken, 1 Velduil, 20 Wespendieven,
2 Visarenden en een 2 e kj. Steppekiekendief:
154 roofvogels! En daarnaast vliegen nog
allerlei zangertjes over je heen. Als schrijver
had ik het helemaal druk omdat je ook geregeld
wilt zien wat de anderen je allemaal
toeroepen. Voor de hele dag telden we in totaal
16 soorten roofvogels met 449 exemplaren.
We vestigden bovendien een nationaal
dagrecord voor Slechtvalk (9), en een tweede
plek voor Bruine Kiekendief (158).
Het eerste telseizoen voor de Noordkaap zit
erop. Een goede telpost, met rust, een prachtig
ruim uitzicht: een kleine 520.000 vogels
zijn geteld. We hopen hier net zulke goede
jaren te beleven als we lang op de Eemshaven
hadden.

70 de grauwe gors 2011–2
Een geval van adoptie van
kuikens van Wilde Eend
door Nijlgans
Klaas van Dijk
Ongeveer dertig jaar geleden vestigde zich
bij Haren een vrij levend broedpaar van
de Nijlgans Alopochen aegyptiaca. De soort
heeft zich daarna snel weten uit te breiden
(Nienhuis 2005) en anno 2011 wordt overal
in de provincie gebroed. Nijlganzen kennen
een permanente paarband en beide ouders
begeleiden hun jongen vanaf de geboorte
tot enige tijd nadat ze kunnen vliegen.
Crèchevorming treedt niet op en de jongen
zijn op een leeftijd van 70-75 dagen vliegvlug
(Eltringham 1974, Cramp & Simmons
1980, Beauchamp 1997).
Nijlganzen broeden al geruime tijd in en
rond de stad Groningen. In het Noorderplantsoen
zat in de jaren negentig van de
vorige eeuw jarenlang een broedpaar. Ze
brachten regelmatig jongen groot, onder
andere in 1998 en 1999. Een van de partners
van dit broedpaar was geleewiekt en
steevast zag ik beide ouders tijdens de midwintertelling
in januari. Beide vogels zag ik
in januari 2001, maar in januari 2002 was
alleen de geleewiekte vogel nog aanwezig.
Ook deze vogel verdween in de loop van het
jaar en bij de telling in januari 2003 zaten
er geen Nijlganzen meer. Pas in 2009 werd
weer met succes gebroed in het Noorder-
Nijlgansjes – Groningen, Noorderplantsoen – 26 mei 2009
Foto: Ana Buren

de grauwe gors 2011–2 71
plantsoen. Het ging om drie broedparen en
de lotgevallen van deze vogels worden in
deze bijdrage gedocumenteerd. De verzamelde
gegevens zijn gebaseerd op bij elkaar
geharkte, losse waarnemingen.
Resultaten
Bij de meest oostelijke vijver zag ik op 20
maart een wakend mannetje, evenals op
29 maart en op 6 en 7 april. Op 10 april
begeleidde het mannetje een foeragerend
vrouwtje. Na verloop van tijd zag ik het
vrouwtje naar de top van een hoge wilg
vliegen. De wilg is van boven afgezaagd en
hierdoor aan de bovenzijde afgeplat. Het
vrouwtje bleek er te nestelen en ook later in
april heb ik haar hier op het nest zien zitten.
Op 30 april waren er nog geen jongen, maar
op 1 mei zag Ana Buren acht pasgeboren
kuikens. Alle acht kuikens zijn voorspoedig
opgegroeid en ze zijn allemaal vliegvlug geworden.
Op 16 mei zag ik voor het eerst dat
de kuikens naast gras ook brood aten. Op
10, 11 en 14 juli heb ik de complete familie
hier nog gezien. Op 19 juli zag Ana de gehele
familie er voor het laatst (79 dagen na de
geboorte van de kuikens). De familie is kort
daarna op de wieken gegaan, want op 23 juli
zag Ana nog maar één jong. Op 24 juli zag
Ana de complete familie in de meest zuidelijke
vijver bij de Plantsoenbrug. Op 25 juli
zag Ana hier alleen twee jongen. Eén vloog
later op en verdween richting zuid. Waarnemingen
van na deze datum ontbreken.
Beide ouders hebben tijdens het opgroeien
van de kuikens hun slagpennen niet geruid.
Bij de vijver ten zuiden van de Kerklaan zat
een tweede broedpaar. Op 5, 9, 10 en 11 april
zag ik hier een paartje en op 6, 7, 13 en 21
april zag ik er een wakend mannetje. Ana
ontdekte op 28 april de nestlocatie. Op die
datum zag ze een Nijlgans verdwijnen in
een natuurlijke holte in een scheef boven
het water staande wilg. De ingang van de
nestholte bevond zich een meter of vijf
boven het water. Daarna zag ik op 2, 5, 10
en 16 mei het wakende mannetje en op 4,
27 en 29 mei het mannetje vergezeld van
een druk foeragerend vrouwtje. In mei heb
ik het vrouwtje ook naar de nestholte zien
terugkeren. Op 4, 10, 19 en 20 juni zag ik
het wakende mannetje. Op 4 juni kwam het
vrouwtje er iets later bij en ze ging meteen
druk foerageren. Op 22 juni en in de drie
weken erna heb ik hier geen Nijlganzen
meer gezien (maar zie hierboven). De broedduur
bedraagt 28-30 dagen, maar kuikens
zijn nooit gezien. Vermoedelijk zal het
vrouwtje het broeden na verloop van tijd
hebben opgegeven en is het paar kort hierna
vertrokken uit het Noorderplantsoen.
Bij de middenvijver zat het derde broedpaar.
Op 4 mei ontdekte Maricée Ten Bosch vijf
pas geboren jongen. Drie zwommen met
beide ‘ouders’ in het water en even later zag
Maricée twee vanuit een natuurlijke nestholte
in een boom een meter of vier naar
beneden springen. Op 5 mei is Ana eerst
gaan kijken. De ‘ouders’ hadden vijf kuikens,
maar het viel Ana meteen op dat deze
kuikens er totaal anders uitzagen dan de
nijlganskuikens in de nabijgelegen vijver: ze
waren erg klein en min of meer egaal bruin
van kleur. Later die dag ben ik zelf gaan
kijken. Er waren toen nog vier kuikens en
het leken mij kuikens van een Wilde Eend
Anas platyrhynchos. Ana had foto’s op de
website van Avifauna Groningen geplaatst
en daardoor werd de determinatie vrij
snel bevestigd. Gezien het verenkleed ging
het om kuikens van een gedomesticeerde
Wilde Eend (Stadseend, cq. Parkeend, cq.
Soepeend). Op 6 en 7 mei waren er nog drie
kuikens. Op 10 mei waren er om 13.00 uur
nog twee kuikens, maar een uur later kon
ik er nog maar één vinden. Beide pleegouders
hielden het ene kuiken nauwlettend
in de gaten en het kuiken is voorspoedig
opgegroeid, wellicht mede doordat het snel
brood leerde eten. Ana is regelmatig gaan
kijken en gaf de ouders en het kuiken dan
meestal brood. De pleegvader was op 20
juni niet langer aanwezig (47 dagen na de
geboorte van de kuikens) en de pleegmoeder
was op 23 juni vertrokken (50 dagen na
de geboorte). Ook deze ouders hebben hun
slagpennen in deze periode niet geruid. Ik
heb het kuiken op 26 juni voor het laatst

72 de grauwe gors 2011–2
Foto: Ana Buren
Nijlganzen met adoptiekuiken – Groningen, Noorderplantsoen – 8 juni 2009
gezien (maar ik ben daarna niet meer gaan
kijken). Ana heeft het kuiken tot en met de
eerste week van juli kunnen volgen, maar op
een gegeven moment was het jonge eendje
niet meer goed herkenbaar. De uiteindelijke
afloop is dus onduidelijk. Het kuiken is wel
vliegvlug geworden, want Wilde Eenden zijn
50-60 dagen na de geboorte vliegvlug (maar
worden soms al iets eerder door de moeder
verlaten).
In de eerste dagen na de geboorte waren
de pleegouders voortdurend bezig de adoptiekuikens
de kant op te lokken. Jonge Nijlgansjes
eten jong gras en grazen op stukjes
grond met kort gras dichtbij de oever. Dit
op de kant lokken van de adoptiekuikens
lukte niet of nauwelijks, want zeer jonge
kuikens van een Wilde Eend vertonen een
ander foerageergedrag en eten totaal wat
anders. Ze eten vooral op het water drijvend
dierlijk voedsel en insecten die vlak boven
het wateroppervlak zweven en foerageren
vooral zwemmend. Uiteindelijk gingen de
jonge eendjes tijdens het foerageren geheel
hun eigen gang. Later at het kuiken ook
brood en toen werd de band met de pleegou-
ders weer hechter, want de pleegouders aten
eveneens wel brood. Het adoptie-eendje
probeerde na vertrek van de pleegouders
aansluiting te zoeken bij andere gedomesticeerde
Wilde Eenden in het Noorderplantsoen,
maar de vogel werd door hen niet of
slecht geaccepteerd.
Discussie
Nijlganzen maken regelmatig gebruik van
nesten die door een andere vogelsoort zijn
gemaakt en ze nemen ook nesten over waar
al eieren van een andere soort in liggen
(Gronert 1998, Van Dijk 2000, De Vries &
Bijlsma 2011). In het Noorderplantsoen
broeden Wilde Eenden vooral op de grond,
maar ook in bomen tot zeker vier meter
boven de grond. Hoogstwaarschijnlijk heeft
het paartje Nijlganzen een boomholte als
broedplaats uitgekozen die op dat moment
in gebruik was bij een Wilde Eend. Vervolgens
is aannemelijk dat de Nijlgans haar
eieren bij de al aanwezige eieren van de
Wilde Eend heeft gelegd en dat ze dit gemengde
legsel is gaan bebroeden. De eieren
van de Wilde Eend kwamen als eerste uit en
de Nijlganzen hebben hun ouderlijke zorg

de grauwe gors 2011–2 73
gegeven aan de eerst uitkomende kuikens
(en hebben zich dus niet langer bekommerd
om hun eigen eieren).
Er is weinig bekend over adoptie van kuikens
van andere soorten watervogels door
Nijlganzen. In Roermond (Limburg) is een
kuiken van een Grauwe Gans Anser anser
door een vrij vliegend paar Nijlganzen opgevoed
(Jeroen Nagtegaal en Rob Voesten pers.
med.). In 2011 zaten hier vijf paar Grauwe
Ganzen en één paar Nijlganzen te broeden
op een eilandje in een parkje. De Nijlganzen
nestelden op de grond, maar het nest is tijdens
de eifase niet bezocht. Op 9 april hadden
de Nijlganzen drie kuikens van ongeveer
drie weken oud: twee nijlganskuikens en een
kuiken van een Grauwe Gans. Op 16 april
was een van de nijlganskuikens verdwenen.
Het nijlganskuiken en het kuiken van de
Grauwe Gans waren op 14 mei nog aanwezig
en beide zijn vliegvlug geworden.
Dankwoord
Dank gaat uit naar iedereen die behulpzaam
was bij het samenstellen van deze bijdrage,
met name Maricée Ten Bosch en Ana Buren.
Ana Buren stelde haar foto’s beschikbaar en
Jeroen Nagtegaal en Rob Voesten kwamen
op de proppen met een vergelijkbaar geval
uit Roermond.
Literatuur
Beauchamp, G. 1997. Determinants of intraspecific
brood amalgamation in waterfowl.
The Auk 114: 11-21.
Cramp, S. & K. Simmons 1980. The birds of
the Western Palearctic, deel 1 (herdruk).
Oxford.
van Dijk, J. 2000. Hoe groot is de invloed van
Nijlganzen op het broedsucces van roofvogels
De Takkeling 8: 218-220.
Eltringham, S. 1974. The survival of broods of
the Egyptian Goose in Uganda. Wildfowl
25: 41-48.
Gronert, A. 1998. Nijlganzen kraken zilvermeeuwennest.
De Graspieper 18: 157-158.
Nienhuis, J. 2005. Verspreiding en aantalsontwikkeling
van Nijlganzen in Noord-
Drenthe en Midden-Groningen. Drentse
Vogels 19: 12-18.
de Vries, C. & R. Bijlsma 2011. Nijlganspul uitgebroed
en opgegeten door een Buizerd.
De Takkeling 19: 76-80.
Klaas van Dijk
Vermeerstraat 48
9718 SN Groningen
Tel. 050-3182924
E-mail: klaas.vdijk@hetnet.nl
Lezingverslag
Vogels en windenergie
Vogels en windenergie, op land en in zee:
van onderzoek naar voorspellingen en
terug.
Donderdag 19 mei 2011 door Sjoerd Dirksen
(Bureau Waardenburg, Culemborg).
Dertien bijzonder geïnteresseerde bezoekers
waren in ’t Vinkhuys aanwezig bij deze
uitgestelde lezing van een aantal weken
geleden.
Sjoerd Dirksen, adjunct-directeur van het
onderzoeksbureau Waardenburg én Avifaunalid,
doet al jaren onderzoek naar de effecten
van windmolens op vogels. Het gaat
dan niet alleen om aanvaringen met meestal

74 de grauwe gors 2011–2
een dodelijke afloop, maar ook om
verstoring, het verdwijnen van
habitat en de barrière die molens
vormen.
Op allerlei manieren heeft Sjoerd,
voor en met het bureau Waardenburg,
onderzoek verricht.
Hoewel er al vanaf de jaren tachtig
onderzoek gedaan wordt, is er nog
steeds veel te bestuderen.
Dat betekent zoeken naar slachtoffers
en kijken waar en wanneer
die gevonden worden. Tegenwoordig
wordt met de meest
geavanceerde middelen
onderzoek gedaan.
Met radar wordt
gekeken hoe
hoog
vogels
’s nachts
vliegen en welke
banen zij volgen.
Soms gaat dit volledig
geautomatiseerd en de resultaten
zijn via het internet op afstand af
te lezen.
Maar hoe zit het met verstoring
Wat doen bijvoorbeeld Kleine
Zwanen in gebieden met molens
en met suikerbietenresten, hun
voedsel Het blijkt dat zij gebieden
met molens mijden, althans tot
december, dan zijn de bietenresten
op. Daarna gaan ze gewoon het gebied
met molens in. Ze vliegen dan
rustig om de molens heen en in
het veld wordt zelden een slachtoffer
gevonden. Het is belangrijk,
zegt Sjoerd, dat je in alle gevallen
de hele ecologische context te
pakken krijgt.
Broedende vogels ondervinden
wel hinder van molens. Binnen
een straal van 300 meter neemt
bijvoorbeeld het aantal weidevogels
met zo’n 60% af. Zangvogels
ondervinden nauwelijks hinder,
maar grotere vogels blijven wel
600 meter bij de molens vandaan.
Elders op de wereld zijn plekken waar het
goed mis kan gaan. In de Altamont Pass in
Californië is het aantal slachtoffers onder
Steenarenden zo groot dat de populatie
sterk afneemt. In Spanje zijn er problemen
met Vale Gieren en in Duitsland met Rode
Wouwen.
Nederland kent zulke problemen gelukkig
niet. Wel blijft het heel belangrijk te kijken
waar je de windmolenparken plaatst. Het
bureau Waardenburg heeft ‘gelukkig’ al
enkele plannen door goed onderzoek tegen
kunnen houden.
Onder de aanwezigen waren veel vragen.
Wat kun je bijvoorbeeld doen om aanvaringen
te voorkomen en hoe betrouwbaar zijn
onderzoeksbureaus
Avifaunalid Johan van Klinken sprak zijn
grote ongerustheid uit over de energiehonger
van de wereld en vreest dat de opmars
van de molens niet tegengehouden kan
worden, en dat terwijl windmolens maar
een heel klein deel van ons probleem op
kunnen lossen. Hij pleitte voor zonneenergie
en natuurlijk voor ‘consuminderen’,
besparen dus. Uiteindelijk zal dat in een
heel andere samenleving resulteren. Echte
alternatieve energie voor fossiele brandstoffen
is er namelijk niet. Met de grootst
mogelijke moeite kunnen wij met wind, zon
en de andere alternatieven slechts een paar
procent van ons energiegebruik dekken!
Tot slot waren er nog veel vragen over de
plannen voor parken in de Noordzee. Een
onderzoek daarnaar loopt nog en Sjoerd zei
dat we daar te zijner tijd nog maar eens met
een collega over moeten praten.
Hoewel lang niet alle vragen waren beantwoord,
kwam hiermee een eind aan een
boeiende avond.
Aart van der Spoel

de grauwe gors 2011–2 75
In memoriam
Lucie Jellinek-Moormann
28 mei 1927 – 18 maart 2011
Lucie stierf in het vroege voorjaar net na
binnenkomst van de eerste Tjiftjaf. Ze miste
dit jaar op een haar na de Boomleeuwerik.
Ze ging traditiegetrouw bijna jaarlijks naar
‘De Kuil’ in het Gieterbos om de heldere
klanken van dit dwarrelende vogeltje, dat
daar over de boomkruinen dwarrelde, te
ondergaan.
In haar overlijdensbericht stond een
bekende tekst:
“Lucies hart klopte niet, het fladderde
Haar hart wilde vliegen”
Vrij naar het motto van Avifauna Groningen
toen we in 1993 ons 25-jarig bestaan vierden.
Juist in die tijd was Lucie bestuurslid, van
1988 tot 1994. Zij had als een van haar bestuurstaken
het organiseren van excursies
in haar portefeuille. Velen herinneren zich
ook nu nog de lange weekenden naar het
Duitse eiland Helgoland. Zij legde met haar
voortreffelijke Duits de contacten met het
Haus der Begegnung en de Vogelwarte
Helgoland.
Ze was zelf door de decennia heen een zeer
trouwe excursieganger. Hoogtepunten
voor haar waren denk ik tochten naar het
Lauwersmeergebied, naar de Friese ganzengebieden,
het Borkener Paradies, het Hasbruch
en de Elbe. In die laatste streek, met
name het gebied rond het Elbholz, kwam ze
tot twee jaar terug jaarlijks.
Ze was rond 1980 begonnen aan haar
vogelaarscarrière, als deelneemster aan een
vogelgeluidencursus van het IVN. Ze raakte
in de loop der jaren zodanig in de ban van
het bezoeken van vogelgebieden dat ze jaarlijks
een of meer reizen maakte tot in alle
uithoeken der aarde. Voorwaarde was dat er
altijd goede vogelgidsen bij haar gezelschappen
waren, anders was een reis maar half
geslaagd.
Ze was gedreven, trouw en vrij kritisch. Ook
in het bestuur, maar dat hoort bij iemand
die zeer betrokken is en haar verantwoordelijkheid
ook zelf neemt.
Behalve vogelaar, zoals de meeste Avifaunisten
haar kenden, was ze ook moeder van
vier zonen en grootmoeder, zeer betrokken
bij het wel en wee in de familie, actief in de
sport – onderscheiden door de gemeente
Haren voor haar jarenlange inzet in het
MBVO (meer bewegen voor ouderen) – en
ook roeister tot op hoge leeftijd. Sportief en
actief, zo herinneren wij haar. Het besef van
ziekte en aftakeling was voor haar ondraaglijk
en het was goed dat die periode van
betrekkelijk korte duur is geweest.
Ik heb Lucie nooit betrapt op een speculatie
over wat er na de dood zou zijn. Ze heeft
in elk geval het zekere voor het onzekere
genomen en in het hier en nu (tot voor kort
dan) genoten.
Wim Woudman

76 de grauwe gors 2011–2
Nieuw voor Groningen:
Spaanse Mus
Willem-Jan Fontijn
Foto: Dirk Vogt
Op donderdagavond 9 april 2009 ging Gert
Jan Versteeg nog even vogelen in de Eemshaven
om daar te gaan zoeken naar Beflijsters
Turdus torquatus. Nadat hij twee Beflijsters
had gevonden, besloot hij nog even
naar de voormalige veerhaventerminal van
de Borkumlijn te gaan. Het was inmiddels
al laat in de avond toen hij daar een grote
groep mussen zag. Hij besteedde in eerste
instantie niet veel aandacht aan de mussen
totdat hij zag dat enkele vogels opvallende
witte wangen hadden. Kort daarop verdween
het groepje, en na het ‘wegstrepen’
van diverse soorten mussen en een snelle
blik in de ANWB-gids, bleken het al gauw
Spaanse Mussen Passer hispaniolensis te zijn.
Gelukkig keerden de vogels al snel terug
en konden er ook een paar bewijsfoto’s gemaakt
worden. Deze toonden in ieder geval
onmiskenbaar enkele mannetjes Spaanse
Mus. Een telling leverde in eerste instantie
veertien vogels op (groepjes van negen en
vijf). Na bevestiging door een vogelvriend
werd later op de avond de waarneming bekendgemaakt
via waarneming.nl.
De volgende morgen waren al vroeg veel
vogelaars aanwezig en het duurde dan ook
niet lang voordat de groep Spaanse Mussen
teruggevonden werd. Gedurende de ochtend
werd ook duidelijk dat het eerder gemelde
aantal van veertien niet klopte; er werden
zeker vier verschillende mannetjes en (vermoedelijk)
vijf vrouwtjes gezien. Drie van
de mannetjes leken bovendien gepaard. In
dagen daarna werd het groepje steeds kleiner
met nog zes vogels op 11 april en nog
vier op 12 april, al was er op deze dag nog
wel een melding van acht vogels op waarneming.nl.
Op 13 april waren alle vogels
verdwenen (Versteeg 2009).
Het vaststellen van het exacte aantal vogels
bleek (en blijkt nog steeds) lastig omdat
vooral het onderscheid tussen vrouwtjes
Huismus P. domesticus en Spaanse Mus erg
moeilijk is. Dat is ook de reden dat op het
moment van schrijven dit geval nog steeds
niet formeel aanvaard is door de Commissie
Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA).
Maar na uitvoerige bestudering van de vele
foto’s gaat men ook bij de commissie (voorlopig)
uit van vijf vrouwtjes en vier mannetjes
(Arjan Ovaa pers. med.).
Beschrijving
Van dit geval is helaas nooit een gedetailleerde
beschrijving ingediend of gepubliceerd.
De onderstaande beschrijving is
daarom vooral gebaseerd op eigen foto’s
en indrukken uit het veld en de vele foto’s
die gepubliceerd zijn op het internet en in
enkele tijdschriften.
Grootte en bouw
In vergelijking met Huismus redelijk grote
en stevig gebouwde mussen met een relatief
dikke snavel.
Verenkleed mannetjes
Kop: Van voorhoofd tot nek en achterste
deel van de wang donker roodbruin. Teugel
zwart. Zeer smalle, witte wenkbrauwstreep
die boven het oog onderbroken wordt door
roodbruin van de kop. Wangen wit, zeer
opvallend in het veld.
Bovendelen: Mantel en rug zwaar zwart-wit
gestreept. Schouders vrijwel geheel zwart
lijkend. Stuit bruingrijs.
Onderdelen: Kin, keel en groot deel van de
borst bij drie mannetjes zwart. Flanken
zwaar zwart gestreept met pijlvormige

de grauwe gors 2011–2 77
Mus onderscheidt van een vrouwtje
Huismus. Hoewel de uiterlijke verschillen
erg klein zijn, zijn op de vele goede foto’s
diverse van deze kenmerken te zien die goed
passen op Spaanse Mus. Zo vertoonden
de vrouwtjes in vergelijking met Huismus
onder andere een langere, bredere en lichter
getinte wenkbrauwstreep, duidelijker
zwart-wit gestreepte bovendelen en wittere
onderdelen met donkere schachtstreepjes.
De vleugelstreep langs de middelste en
grote dekveren was duidelijk witter en de
veerranden langs tertials, armpennen en
handpennen waren meer zandkleurig van
kleur in plaats van meer warmbruin bij een
Huismus.
Naakte delen
Oog donker. Snavel geheel zwart bij de mannetjes,
bij de vrouwtjes lichter getint, meer
donkerbruinachtig met een gelige basis van
de ondersnavel. Poten licht roze.
Spaanse Mus, man – Eemshaven – 10 april 2009
vlekken. Het vierde mannetje had wel een
redelijk zwarte kin en keel, maar de bovenborst
had beduidend minder zwart (meer
als vlekkerige tekening) en vertoonde nauwelijks
enige flanktekening. De rest van de
onderdelen, van onderste deel van de borst
tot onderstaartdekveren, was wit tot vuilwit.
Vleugel: Bij de meeste mannetjes waren
handpennen, armpennen, tertials en grote
dekveren zwart met warmbruine veerranden,
bij het vierde mannetje leken deze
veren op sommige foto’s meer donkerbruin
dan zwart (en dus minder contrastrijk). De
kleine en middelste dekveren waren donker
roodbruin (bijna als van kop), middelste
dekveren met brede witte toppen die een
opvallende vleugelstreep vormden. Duimvleugel
zwart.
Staart: Bovenstaart bruin met lichte randen
aan de staartpennen.
Verenkleed vrouwtjes
In de literatuur worden verschillende kenmerken
genoemd die een vrouwtje Spaanse
Gedrag
Als (hechte) groep foeragerend in de omgeving
van de voormalige Borkumlijn, vaak
op een met hekken omheind grasveld, maar
ook bij het spoor daarnaast (en daar soms
erg dichtbij te zien). Opvallend en grappig
detail was dat alle Spaanse mussen ’s ochtends
vroeg tijdens het foerageren in het
natte gras hun staart omhoog hielden zodat
deze niet nat werd, terwijl de Huismussen
die ertussen liepen dit niet deden.
Determinatie
De combinatie van de tekening op kop,
bovendelen en onderdelen van de mannetjes
maakte de vogels direct herkenbaar als
Spaanse Mus en sluiten Huismus, Ringmus
P. montanus, Italiaanse Mus P. italiae en
verschillende hybriden zoals Ringmus x
Huismus en Spaanse Mus x Italiaanse Mus
eenvoudig uit (cf Clement et al. 1999).
De determinatie van de vrouwtjes levert dus
de nodige hoofdbrekens op. De onderlinge
verschillen zijn minimaal, Huismussen
kunnen bepaalde kenmerken ook vertonen
en sommige vogels zijn zelfs niet met

78 de grauwe gors 2011–2
zekerheid van elkaar te onderscheiden. De
kenmerken die in de bovenstaande beschrijving
worden genoemd, zijn in combinatie
met elkaar op zich genoeg om deze vogels
als Spaanse Mus te determineren. Eventuele
invloeden van hybridisatie zijn niet of
nauwelijks vast te stellen (cf Clement et al.
1999, Van Duivendijk 2002).
Over de leeftijd van de negen Spaanse
Mussen valt moeilijk iets met zekerheid
te zeggen. Van de vrouwtjes is dit in ieder
geval vrijwel onmogelijk. Van de vier mannetjes
leken er in ieder geval drie in adult
zomerkleed (veel zwart in het verenkleed
met zware flankstreping). Het vierde mannetje
vertoonde juist veel minder zwart in
het verenkleed en nauwelijks flankstreping
en betrof daarmee waarschijnlijk een
tweede-kalenderjaarvogel. Hoewel in sommige
literatuur vermeld wordt dat het na de
post-juveniele rui niet meer goed mogelijk is
om adulte en onvolwassen vogels op leeftijd
te brengen (cf Gaxiola & Wassink 1998),
werd op de website van Dutch Birding aannemelijk
gemaakt dit nog wel mogelijk is.
Bij een discussie over de bewuste vogel werd
door Peter de Knijff uitgelegd dat bij Huismus
en Spaanse Mus tweede-kalenderjaar
mannetjes goed te onderscheiden zijn van
oudere mannetjes omdat deze onder andere
fletser zijn, minder zwart rond de snavel,
keel en onderdelen hebben en minder flankstreping
vertonen, en dit past goed op het
vierde mannetje van de Eemshaven. Voor
foto’s van deze vogel zie ook Grauwe Gors 37:
119-120.
Verspreiding en voorkomen
Het broedgebied van de Spaanse Mus strekt
zich uit van verschillende eilanden in de
Atlantische Oceaan (o.a. de Kaapverdische
Eilanden, de Canarische Eilanden, Madeira)
en Portugal en Spanje in het westen via Marokko
in Noord-Afrika door het oostelijke
Middellandse Zeegebied (o.a. Griekenland,
Turkije, Israël) en verder door via het Midden-Oosten
tot aan West-China (Clement et
al. 1999). De Europese broedpopulatie wordt
geschat op 2,8 tot 6,2 miljoen paar en vormt
Spaanse Mussen – Eemshaven – 12 april 2009
daarmee 25-49% van de wereldpopulatie
(BirdLife International 2011). Ondanks zijn
naam is de soort in Spanje niet echt algemeen
(20.000-50.000 paar; Purroy 1997) en
nogal lokaal verspreid (vooral in het zuiden
en zuidoosten). De belangrijkste broedgebieden
liggen dan ook in Noordwest-Afrika,
het oostelijke Middellandse Zeegebied en
het Midden-Oosten (Clement et al. 1999).
Hoewel sommige populaties vooral standvogel
zijn, zijn er ook populaties die volledig
uit trekvogels bestaan. Dit geldt vooral voor
vogels uit het zuidoosten, bijvoorbeeld op
Cyprus is sterke trek zichtbaar, maar ook
Spaanse vogels vertonen trekbewegingen,
met name langs de Atlantische kust van
Marokko (Gaxiola & Wassink 1998).
In Noordwest-Europa is de Spaanse Mus
een zeer zeldzame dwaalgast, met slechts
enkele gevallen in bijvoorbeeld Finland,
Noorwegen en Groot-Brittannië. Vanwege
het drukke scheepvaartverkeer in het Middellandse
Zeegebied bestaat natuurlijk de

de grauwe gors 2011–2 79
Foto: Roef Mulder
mogelijkheid dat sommige vogels per schip
in onze omgeving arriveren (‘ship-assisted’).
Een bekend voorbeeld hiervan is de waarneming
van een groepje van vier mannetjes
en twee vrouwtjes in de haven van Le Havre
(Frankrijk) op 1 mei 1995. Op 30 mei werd
opnieuw een mannetje gezien dat aan boord
vloog van een Griekse tanker. Op basis van
deze waarneming en de locatie werd aangenomen
dat deze vogels per schip waren
aangekomen. Daarom wordt door sommigen
aangenomen dat alle waarnemingen
van Spaanse Mussen in Noordwest-Europa
betrekking hebben op ship-assisted vogels,
maar omdat veel populaties (inclusief de
Spaanse) trekgedrag vertonen is dat niet
aannemelijk (Gaxiola & Wassink 1998). Ook
bij het geval van de Eemshaven zou in de
dagen daarvoor sprake zijn geweest van de
aanwezigheid van een Grieks schip, maar
de vogels zijn niet op of bij dat schip gezien
(Versteeg 2009).
In Nederland is er maar een handvol waarnemingen
van Spaanse Mus. Het eerste
geval betrof het langdurig verblijvende mannetje
van De Cocksdorp op Texel (Noord-
Holland). Deze vogel verbleef hier op 4-15
mei 1997 in de tuin van het toenmalige Texel
Birdwatching Center en werd door enkele
honderden vogelaars bezocht (Gaxiola &
Wassink 1998). Het tweede geval betrof
eveneens een mannetje bij Camperduin
(Noord-Holland) op 13 mei 2000,
dat zich prachtig liet zien en fotograferen
(pers. obs., zie foto in Van den Berg & Bosman
2001). Het groepje van de Eemshaven
is dus het derde geval voor Nederland en
de eerste voor Groningen. In navolging
van de vogels van de Eemshaven werden
korte tijd later nog twee mannetjes Spaanse
Mussen in Nederland ontdekt: een vogel
verbleef op 18-20 april op een voedertafel
in een achtertuin in Den Hoorn op Texel
(maar deze waarneming werd pas achteraf
bekendgemaakt) en een andere vogel werd
tussen 20 en 27 april onregelmatig gezien op
de Maasvlakte (Zuid-Holland). Deze beide
waarnemingen zijn aanvaard door de CDNA
en betreffen het vierde en vijfde geval (Ovaa
et al. 2010). Hoewel erg toevallig zal het
waarschijnlijk nooit duidelijk worden of dit
om vogels van de Eemshaven ging. De zesde
en (voorlopig) laatste waarneming van
een Spaanse Mus betrof een vrouwtje dat
ontdekt werd bij de Zuidpier van IJmuiden
op 6 mei 2010. Deze waarneming werd pas
enige dagen later bekendgemaakt toen de
vogel definitief gedetermineerd werd aan de
hand van de foto’s en geluidsopnamen (Slaterus
& Van der Spek 2010) en inmiddels is
dit geval ook aanvaard door de CDNA (bron:
www.dutchbirding.nl/cdna).
Dankwoord
Arjan Ovaa en Max Berlijn (CDNA) waren
behulpzaam bij het verstrekken van informatie
uit het dossier dat rouleert bij de
commissie. Dirk Vogt en Roef Mulder worden
bedankt voor het beschikbaar stellen
van hun foto’s.
Literatuur
van den Berg, A.B. & C.A.W. Bosman 2001.
Zeldzame vogels van Nederland. Avifauna
van Nederland 1. Tweede, herziene
druk. GMB Uitgeverij/KNNV Uitgeverij,
Haarlem/Utrecht.
BirdLife International 2011. Species factsheet:
Passer hispaniolensis. Downloaded from
http://www.birdlife.org on 14/07/2011.
Clement, P., A. Harris & J. Davis 1999. Finches
and Sparrows. Paperback edition.
Christopher Helm. London.
van Duivendijk, N. 2002. Dutch Birding Kenmerkengids.
Amsterdam.
Gaxiola, B. & A. Wassink 1998. Spaanse Mus
op Texel in mei 1997. Dutch Birding 20:
64-66.
Ovaa, A., D. Groenendijk, M. Berlijn & CDNA
2010. Rare birds in the Netherlands in
2009. Dutch Birding 32: 363-383.
Purroy, F.J. 1997. Atlas de las aves de España
(1975-1995). Barcelona.
Slaterus, R. & V. van der Spek 2010. Recente
meldingen. Dutch Birding 32: 277-286.
Versteeg, G.J. 2009. Spaanse Mussen in overvloed.
DB Actueel. Dutch Birding 31:206-
208.

80 de grauwe gors 2011–2
FOUT
Ach mensen, wat er in ons landje allemaal wel niet fout gaat…
In de pers lezen we dat de koninklijke Nederlandse jagers
geen zin hebben om overtollige Grauwe Ganzen af te
schieten. Dat is namelijk midden in de zomer voor al die
toeristen een akelig gezicht en zou
leiden tot ernstige imagoschade.
Nee, dan wat de heren in het
groen wel willen: in het holst
van de winter, bij het krieken
van de dag, als de leden van
de Partij voor de Dieren
en gezinnen met jonge
kinderen nog liggen te slapen,
zeldzame Siberische
ganzensoorten afknallen.
Dan ziet niemand wat een
wreed en bloedig gedoe
dat is en komen er geen
verontwaardigde ingezonden brieven. Een voorbeeld van
ontzettend fout.
En dan loopt meneer Bleker, staatssecretaris van Boerenbedrog,
door een stuk Zeeuws bouwland dat natuur zou
worden en belooft hij de plaatselijke agrariërs dat ze het
mogen blijven bebouwen. Niks internationale
afspraken, niks compensatie voor schade aan
natuurwaarden, niks honderden miljoenen
extra belastinggeld over de balk. Heel erg fout.
Maar we hoeven echt niet helemaal naar de
andere kant van het land. Zo reed ik gisteren
door het Noorderplantsoen, gewoon in Stad, en
trof bij de toegangswegen tot dit prachtige maar
licht verwaarloosde historische park allerlei
groene borden aan. Gloednieuwe borden van een
overbodigheid waar geen woorden voor zijn. Op
sommige stond ‘Welkom in stadsgroen Noorderplantsoen’
en op andere ‘Tot ziens in stadsgroen
Noorderplantsoen’. Het legt je dus ook nog de druk

op om een bepaalde route te fietsen want anders klopt het
niet. Wat kost dat wel En wat levert het in vredesnaam
op Kan dat geld niet worden besteed aan extra boomchirurgie
of een schoonmaakronde op maandagmorgen als
de Kauwen en de Kraaien de rotzooi uit de afvalbakken
over het hele terrein hebben uitgegooid
En voor het opruimen van de
honden stront Wat een verschrikkelijk
foute borden en wat ook
weer een vreselijk fout gebruik
van financiën.
En dan bouwt Het Groninger
Landschap een enorm
bezoekers centrum bij de
Konings laagte waar bijna
nooit iets te doen is, dat bijna
nooit open is en dat geen
wezen lijke functie heeft.
Fout. En alle Nijlganzen in Stad hebben inmiddels om
beide poten een enorme kleurring. Lelijk, en fout. En op
‘lege’ plekken in de Lauwersmeer bouwt men het zoveelste
villapark terwijl op de bestaande de huizen volop te koop
staan. Fout.
Is alles dan fout Gaat echt alles fout
Gelukkig niet. Soms loop je tegen iets aan
waar je helemaal blij van wordt, zoals
laatst in de Wassenberghstraat, ook weer in
Stad. Ineens stond daar Het Monument. We
hadden al Majoor Thomson en Rabenhaupt,
en het Joods Monument, en Aletta Jacobs en
Blote Bet (die is trouwens ook voor de landbouw,
meen ik, net als Bleker), maar het ontbrekende
gedenkmaal, dat voor de Onbekende
Vogel, hadden we nog niet. En daar stond het
ineens, zomaar op straat, aan de voet van een
boom. Echt ontroerend
GOED.
de grauwe gors 2011–2 81

82 de grauwe gors 2011–2
Bijzondere vogels (6)
Maricée Ten Bosch & Virry Schaafsma
Als we in de voortuin van het Harense huis staan, hebben wij nog geen weet
van zwakke blokken, traditionele vogeltellingen op Schiermonnikoog of
toverachtige landschappen in Zweden. Het is een mooie avond aan het eind
van mei. We spieden door het raam; in de kamer erachter beweegt van alles.
“Je zou beslist eens met Johan van Klinken
moeten gaan praten”, had iemand ons
aangeraden. Zo ontstond al gauw het idee
om vader en zoon samen aan het woord
te laten. Toen wij Alco benaderden met
dit verzoek, was zijn antwoord: “We zijn
een ijdele familie, dus dat willen we vast.
Maar onderschat mijn moeder ook niet.”
Alco begroet ons hartelijk en als we de
woonkamer instappen, schudden we eerst
de hand van zoon Reint (13) en dochter Elsa
(11). Even later verdwijnen zij met een lief
‘weltruste’ naar boven. Intussen hebben we
kennis gemaakt met Alco’s ouders: Marry en
Johan. We nemen plaats op de banken bij
het raam. Als Alco ons koffie en thee met
koekjes voorzet, zegt Johan: “We treden
meestal op als ‘Fam van Klinken’.” Wat dat
betekent, wordt in de loop van het gesprek
duidelijk. ‘Fam van Klinken’ doet heel veel
samen, al jaren lang.
Kees Sikkema
Johan begint met te vertellen over Kees
Sikkema, een van de oprichters van Avifauna
Groningen. In 2008, bij het 40-jarig
bestaan van de vereniging, heeft Johan op
verzoek van het bestuur herinneringen uit
‘de oude doos’ opgehaald. Ter voorbereiding
heeft hij oude Gorzen opgeslagen. Hij
heeft ze bijna compleet, al ontbreken de
exemplaren uit de jaren dat het gezin in het
buitenland verbleef. Door zijn werk bij het
Kernfysisch Versneller Instituut (KVI) werd
hij voor langere of kortere tijd uitgezonden
naar Amerika, Duitsland en Frankrijk. Kees
Sikkema werkte met Johan op het labora-
torium in Groningen. Johan: “We spraken
wel over vogels, maar we wisten er echt nog
niet veel van af, we zijn beiden autodidact
op dit gebied.” Al deelden ze dezelfde passie,
toch trokken ze buiten het werk niet
veel met elkaar op. Kees Sikkema was een
uitermate accuraat en bedachtzaam mens.
En ook wat je noemt een ‘Einzelgänger’. “Op
vrijdagmiddag hadden we altijd een sherryuurtje
op de kamer van Hendrik de Waard.
Kees zat dan boven op een lange gang met
een kijker heel consciëntieus zijn waarnemingen
te noteren.” Hij had enkele Grauwe
Ganzen ontdekt op de dijk bij Oudeschip.
In die tijd waren er nog niet zo veel als nu.
Hij was een van de eersten die ontdekte dat
de ganzen heel trouw naar hetzelfde perceel
terugkwamen. Met trage en ietwat slepende
stem imiteert Johan de manier van praten
van Sikkema: “Als ik mijn hoofd over de dijk
steek, vliegen ze weg.” Hij had daarom een
periscopische telescoop gemaakt, met een
hoek, om ongezien de ganzen te bestuderen.
Het was Kees Sikkema die Johan en Marry
begin jaren zeventig naar de vereniging
haalde. Alco herinnert zich enkele vuistregels
die van Sikkema kwamen. Een daarvan
was: Beflijsters komen vaak voor in het
gezelschap van Zanglijsters.
De fysicus en de vogelaar
Het was de tijd van J.A. Loterijman, de
kinderarts die, zoals Johan het verwoordt,
thuishoorde in de categorie ‘door de bossen
en de hei’. “In vogels herkennen was die oude
garde erg goed, beter dan ik het ooit geleerd
heb, maar van statistiek wist ze niets!”

de grauwe gors 2011–2 83
Foto: Maricée Ten Bosch
Alco en Johan van Klinken
Zo goed mogelijk tot een juiste schatting
komen, met een foutengrens, is iets waar
Johan heel precies naar kijkt. Verkeerde
aantallen kunnen behoorlijke consequenties
hebben. “In de tijd van Loterijman werd er
zo anders geteld dan nu gebeurt. Die mensen
stapten in Assen uit de trein, gingen een
middag tellen en vermenigvuldigden dat
met tien om aantallen voor heel Nederland
te krijgen. Dat klopte statistisch natuurlijk
niet. Maar in determineren waren ze heel
capabel.”
Alco: “Je merkt wel dat de fysicus en de vogelaar
hier hand in hand gaan.”
1 april
Johan vertelt over een telefoontje naar het
KVI. Het kwam van het Nedersaksisch Instituut
aan de Westersingel. Er zou daar een
Zwartkeellijster zitten. Johan realiseerde
zich echter dat het die dag 1 april was. Hij
zou zich niet te pakken laten nemen en
ging rustig door met zijn werk. Na het werk
ging hij toch maar even langs het instituut.
Tot zijn grote verbazing was de tuinkamer
gevuld met mensen die naar buiten keken.
“Hij is net weg!”, kreeg hij te horen. Ja ja,
natuurlijk, nogal logisch … Hij liet zijn fototoestel
met telelens achter met het advies
maar flink wat foto’s te maken en ging weg.
Hij belde nog wel even met Harmjan Wight,
die er ook van overtuigd was dat het om
een 1 april-grap ging. Het fototoestel kreeg
hij terug met een hele serie foto’s van de
Zwartkeellijster. “In die tijd werd net de
lijst van de Nederlandse Avifauna overhoop
gehaald; je moest met goed onderbouwde en
bevestigde waarnemingen komen. De oude
garde, zoals de heer Kist, was daar nogal
ontdaan over; alsof hun waarnemingen niet
goed genoeg waren geweest. En toen had ik
dus vijftien van die foto’s, waardoor de vogel
direct werd geaccepteerd. Terwijl ik hem
zelf niet eens gezien had.” Johan kan er nog
om lachen. Met Marry is hij de volgende
dag overal gaan zoeken, maar de vogel was
gevlogen.
Hoe is het vogels kijken begonnen in de familie
Bij Johan begon de interesse voor vogels
rond zijn twintigste. Marry (tegen Johan):
“Ik heb jou, toen we net verloofd waren,
voor je verjaardag een vogelgids cadeau
gedaan.” Marry zit het vogelen in het bloed.

84 de grauwe gors 2011–2
De familie van moeders kant kwam uit
Friesland en ieder gezinslid was er vogelaar.
Marry leest graag en als er vogels in het
boek voorkomen, vergelijkt zij dat automatisch
met wat zij erover weet. In Boven is het
stil van Gerbrand Bakker speelt een Bonte
Kraai een rol. De schrijver gaf een lezing
in Haren. Marry heeft hem toen gevraagd
of hij de vogel misschien als symbool voor
de dood gebruikt had. “Hij was helemaal
geschokt. Die Bonte Kraai had hem alleen
maar doen denken aan vakanties in Denemarken,
van volksgeloof wist hij niets af.”
Op zijn beurt kreeg ook Alco het van kinds
af aan mee. Maar we begrijpen uit de verhalen
dat Johan en Marry in feite door Alco
aangespoord werden er nog intenser mee
bezig te zijn. Misschien zijn de verhuizingen
daar voor een deel debet aan, oppert Marry.
Het naar vogels kijken kon Alco, waar de
familie zich maar bevond, alleen doen. Alco
kijkt intussen met een dromerige blik naar
buiten. Van waar hij zit, kan hij terwijl hij
met ons praat het raam in de gaten houden.
Nog geen tijd voor een vleermuis Er zitten
vier soorten rond het huis en hij zou ze ons
graag laten zien. Johan: “Zo goed als hij het
kan, de geluiden en het in een flits herkennen
van een beest … Zo leer ik het nooit.
Hij is natuurlijk al op z’n zesde begonnen.”
Alco: “Mijn kinderen hebben een fanatieke
vader en dús doe je daar natuurlijk niet aan
mee. Dat is een verschil met hoe het zich
bij mij ontwikkelde.” Maar het bloed kruipt
waar het niet gaan kan; dochter Elsa wordt
al de bioloog van de klas genoemd. Haar
spreekbeurt gaat over de Papegaaiduiker.
Vakanties in Zweden
Dankzij Alco werden de zomervakanties
jaren achtereen in Zweden doorgebracht.
De inmiddels 16-jarige Alco had in het
Vogeljaar een oproep van geëmigreerde Nederlanders
zien staan, die hulp vroegen bij
een Zweeds broedvogelproject. Vanuit een
zekere romantiek uit de verhalen van Niels
Holgersson trok het noorden hem. “Als je
dan ook nog ouders hebt die ja zeggen in
een onnadenkende bui … Het leuke was
dat als het seizoen hier zo’n beetje voorbij
Kaartje van het telgebied in Zweden
was, je daar het voorjaar kon verlengen.”
Die eerste keer gingen ze met z’n vieren
(1979). Later gingen ook mede-vogelaars en
Avifaunaleden mee. Zeker tien jaar bracht
de Fam de zomers in Zweden door. Op zeker
moment verhuisde dat Nederlandse gezin
naar Noord-Zweden. Alco telde vanaf die
tijd daar. Zijn ouders bleven trouw aan het
gebied Värmland op de lijn Oslo-Stockholm,
de grens tussen loofbomen en taiga, boven
een groot meer. Johan: “Een spannende
overgang tussen zuidelijke en noordelijke
soorten. Bovendien wilden wij niet vliegen,
voor ons was dit ver genoeg.”
Vanaf 1971 werd alles genoteerd in de klassieke
opschrijfboekjes. Vogeldagboeken.
In de kast van het echtpaar Van Klinken
nemen ze minstens een meter in beslag.
Alco: “Die van Zweden zitten vol met platgeslagen
muggen … romantiek heeft ook een
prijs.” Voor de Fam is Zweden het land van

de grauwe gors 2011–2 85
Foto: Maricée Ten Bosch
jonge spechten, van Korhoenders en van
Hazelhoenders met jongen. Het was immers
altijd zomer. Terwijl we naar de verhalen
luisteren, zien we drie paar ogen de blik
naar binnen keren. Zij zien landschappen
die wij niet zien. “Zijn jullie wel eens in het
paradijs geweest”, vraagt Johan. (…) “’s
Morgens met zonsopgang bij die Zweedse
meren … bladstil is het en dan … Parelduikers
die over het water roepen … het schalt
erover!”
Marry: “In de schemering zingende Koperwieken
…”
Alco: “Het geluid van Goudplevieren … alarmerende
Bosruiters in een dennenboom in
het moeras.”
Johan: “De Morkulla …”
Alco: “Houtsnip.” (vertaling uit het Zweeds,
red.)
De enorme uitgestrektheid van het gebied;
atlasblokken met maar één of twee huizen.
Ook wij beginnen nu toverachtige landschappen
te zien, met daarin de betoverende
vogels.
Johan: “Wat we erg leuk vonden is dat we
opmerkten dat er in de zone waar wij zaten
geen Tjiftjaf zat. Niet één! Kwam je iets
noordelijker, dan waren ze er weer wel.” Er
blijkt een hele zone over Zuid-Zweden te
lopen waar de Tjiftjaf niet voorkomt. Kennelijk
heeft dit met trekroutes te maken.
Het was in Zweden dat de vader één keer
won van de zoon met het herkennen van
een vogel. Johan (met glimmende ogen):
“Alco is altijd de koploper geweest die
eerste-bord speelt. Toen we aankwamen
bij het huisje, zagen we een vogel op de
helling achter het meer. Buizerd, zegt Alco.
Ruigpootbuizerd, zegt pa. Biertje” Johan
vertelt het gniffelend. Het was in elk geval
het meest zuidelijke geval van de Ruigpootbuizerd.
En een fikse greep uit de beurs van
de jonge Alco.
Het tellen
De Fam telt. Telt lang en veel. Toen de
SOVON-tellingen begonnen, zei het echtpaar
Van Klinken: “Doe ons maar Kiel-Windeweer.”
Daar woonde een neef, konden ze
makkelijk even koffie drinken.
Voor de Fam is het tellen een levensstijl
geworden. Je bent buiten, je beweegt. Een
prima manier om fit te blijven. Alco herinnert
zich nog goed dat hij en zijn vriendjes
als 13-jarigen een eigen telgebied kregen
toegewezen: blok 12-15, het Zuidlaardermeer.
“Dat waren enorme expedities. Op de
fiets in één dag om het meer. We waren heel
opgewonden dat wij dat gebied mochten
tellen en we namen dat serieus. Die verantwoordelijkheid
krijgen was spannend.” Veel
later zat Alco in de ledenraad van SOVON,
nog later in het bestuur. In 1987 kwam de
Atlas van de Nederlandse Vogels (SOVON
1987) uit. Een vierjarig project waar hij
aan meegewerkt heeft. De atlas, waarin de
winter- en trekvogels tussen 1979 en 1983 in
kaart zijn gebracht, was een vervolg op de
broedvogelatlas (Teixeira 1979).
Alco : “Dat was een hele mooie tijd. Jur Furda,
student psychologie, was de coördinator.
Door zijn enthousiasme wist hij veel mensen,
ook in de provincie, aan het tellen te krijgen.
Net als nu had je gebieden met veel vogels en
weinig vogelaars; witte vlekken die moesten
worden opgevuld. Het waren de zogenaamde
zwakke blokken, een begrip. Elk weekeind
ging er wel een auto met tellers heen:
de zwakke-blokken-pendeldienst, haha.
Houtje-touwtje met studenten, een enkeling
had maar een auto, je had weinig geld, alle
beetjes werden bij elkaar gelegd. Soms was er
maar nauwelijks benzine om thuis te komen,
erg grappig allemaal.” De provincie telde
120 blokken. Ieder blok zou elke maand een
keer bezocht moeten worden, je telde twaalf
maanden lang. Alco: “Een ideale manier om
de provincie te leren kennen!”
Marry en Johan combineren sinds 1980
drie zwakke blokken als PTT-telling (Punt
Traject Telling van SOVON): twintig punten
die zo veel mogelijk blokken bedekken waar
je ’s winters vijf minuten telt en daarna alles
optelt.
Marry: “Als ik van tevoren had geweten dat
ik zo lang zou tellen, had ik misschien een
interessanter gebied willen hebben. Hoewel
het juist doordat we het al zo lang doen ook
weer interessant is geworden.”

86 de grauwe gors 2011–2
Zoveel is duidelijk: het gaat om het plezier.
Voor de Fam is het een bron van inspiratie.
Het met elkaar delen, het samen doen en de
binding met een bepaald gebied, daar gaat
het om. Ieder jaar is het weer anders, iedere
keer is er de nieuwsgierigheid naar hoe het
er zou zijn.
Westerbroek
Sinds 1984 inventariseert Alco Westerbroek.
“Het is bijna een soort privébos geworden.
Na al die jaren weet ik natuurlijk precies wat
er zou moeten zitten. Je kent elke boom en
krijgt een bepaald verwachtingspatroon.
Onherroepelijk ga je compenseren als je een
beest een keer niet ziet. Eigenlijk moet dat
niet, je zou iedere keer blanco moeten beginnen.
Een plek lang tellen wil niet zeggen
dat je dan ook beter gaat tellen.” Hij vertelt
over de reigerkolonie bij Westerbroek.
Sinds jaar en dag telde hij er zo’n zeventien
paar. Na de eerste strenge winter van vorig
jaar: nul Blauwe Reigers. Het ging hem aan
het hart. ‘Zijn’ reigers, waar waren ze Dit
voorjaar fietste Alco langs de nog vrij jonge
sparaanplant. De sparren zijn een meter of
acht hoog. Hij hoort gekrijs. Het zal toch
niet waar zijn Ja hoor, een Blauwe Reiger
vliegt over hem heen met een tak in zijn
snavel. De kolonie was verhuisd. “Krijg ik
natuurlijk van SOVON de vraag: ga maar
tellen. Dat is nogal lastig in zo’n dicht sparrenbosje.
Ik had laatst een uurtje over, ben
het bos maar eens doorgeploegd. Ik vond
alleen enkele eierschalen. Eigenlijk moet je
zo’n bos van bovenaf kunnen tellen.” Uit
een luchtballon!
Johan: “Ik herinner me dat hij me eens
vroeg of ik de nachttelling kon overnemen.
Ik was net terug uit Amerika. Dat viel nog
niet mee. Het regende en dan over die
gladde bruggetjes in het pikkedonker …”
The Big Day
Een Engelse vogelaar liet hen kennismaken
met een spel: in 24 uur zoveel mogelijk
vogels scoren. Het was The Big Day. In
Engeland zijn ze echt gek, vindt Johan. Ze
pakken er rustig het vliegtuig naar Schotland
om op zo’n dag soorten te scoren. Dat
De Big Day trofee met de Latijnse tekst
'Kijk naar de vogels in de lucht'
gaat de Fam als rasechte ‘milieumensen’ te
ver. Maar het fenomeen Big Day was een
feit. Het was Alco’s idee er een ‘groene’ Big
Day van te maken: de auto werd verbannen,
men moest het openbaar vervoer en
de fiets gebruiken om zich te verplaatsen.
Alco: “Ach, gewoon leuk, een beetje raar en
creatief. Daar houd ik wel van.” Met gepaste
trots toont hij ons de trofee: het fraaie klassieke
ei, gedraaid uit perenhout. Het hout
voelt zacht en glad aan, stil en zwaar ligt het
te glanzen in de palm van onze hand. Hans
Vasse, een kunstenaar uit Ter Apel, heeft
het ei op verzoek van Alco gemaakt. De
wedstrijd bestaat sinds een jaar of vijf niet
meer. Alco was de laatste winnaar. Het was
een wisseltrofee. Als je hem het jaar daarvoor
gewonnen had, moest je hem het jaar
daarop verplicht meesjouwen gedurende de
hele Big Day.
Vind je het niet jammer dat er geen Big Day
meer is
Alco: “Elke formule heeft zijn eigen tijd. Het
was goed om er een punt achter te zetten.
Foto: Maricée ten BoscH

de grauwe gors 2011–2 87
Foto: Maricée ten BoscH
Het was geen echte wedstrijd meer. Eigenlijk
is de eerste keer het leukst, want dan
begint iedereen blanco.”
Johan: “Als je met opkomend tij niet aan de
Waddenzee zat, kwam je sowieso niet aan
genoeg soorten.”
Alco: “Het was folklore. Wat ik niet snap, is
die kick van de jacht op bijzondere soorten.
Ik word zeker oud Voor mij is een beest
bijzonder als ik het associeer met vakanties
in een bepaalde streek.” Fam van Klinken
wil er geen misverstand over laten bestaan:
het draait voor hen om natuur- en vogelbescherming
en minder om ‘birding’.
De vereniging
Begin jaren tachtig volgde Johan Leny
Groen op als voorzitter. Het eerste wat hij
toen deed was ervoor zorgen dat het boek
Vogels van Groningen (Boekema et al. 1983)
werd uitgegeven. Al staat hij niet als een
van de schrijvers vermeld, het stuk over
eendenkooien is wel degelijk van zijn hand.
De eerste pagina van het eerste vogeldagboek,
met kinderhandschrift van Alco
Alco: “Dat is nog steeds hét overzicht van
eendenkooien in de provincie.”
Na Johan werd Fred Bosman voorzitter.
Alco volgde hem weer op en is zelf twee jaar
interim-voorzitter geweest. Hij werkte toen
bij de Milieufederatie. “Aan de ene kant
was het een leuke combinatie, maar aan de
andere kant was ik voortdurend met natuur
bezig. Je moet werk en hobby toch wat uit
elkaar houden.”
Hoe waren de vergaderingen in die tijd
Johan: “Dat waren gemoedelijke avonden
met Loterijman. ‘Heeft iemand van jullie
ook de Scharrelaars gezien op Ameland’,
vroeg hij bijvoorbeeld. Er werden wat
plaatjes getoond. Scharrelaar Nooit van
gehoord. Verdikke! Die zat bij ons in de
tuin, maar omdat er bij onze achterburen
een volière stond, hadden wij er geen acht
op geslagen.” Vergaderingen van Avifauna
werden op diverse locaties gehouden:
Spilsluizen, Helperkerk. De Van Klinkens
hebben meegemaakt dat er, net als nu het
geval is, een behoorlijke generatiekloof was
tussen de jeugd en de ouderen. Ooit was
er een jeugdclub. “Je had een tijd dat de
‘jeugdbonders’ enorm gemotiveerd waren,
bijvoorbeeld omdat ze biologie studeerden”,
vertelt Alco. Zij gingen geregeld mee met
excursies en leerden daar veel van de ouderen.
Veel van hen zijn later professioneel bij
SOVON gaan werken of bij een adviesbureau.
Hun wortels liggen allemaal bij Avifauna
Groningen.
Alco (bioloog) werkt bij de provincie als
beleidsmedewerker. “Ik zeg altijd dat ik
voor mijn werk de papieren kant van de
natuurbescherming doe en als hobby ben ik
in de natuur zelf. Elke fase heeft een andere
verhouding tussen werk en hobby, het vult
elkaar mooi aan.”
Vogeldagboeken
De vogeldagboeken komen tevoorschijn. Ze
worden regelmatig bekeken om iets terug te
zoeken. Johan vroeg zich onlangs bijvoorbeeld
af of de herfstpiek van de Tjiftjaf zou
opschuiven door ‘global warming’. “Ik heb

88 de grauwe gors 2011–2
mijn notities vergeleken met die van Egbert
Boekema, de topvogelaar. En wat zien we
dan De voorjaarspieken schuiven iets naar
voren op, maar de herfstpiek blijft precies
zoals het was.” Interessant om te weten,
hoewel het niet zoveel zegt en weer nieuwe
vragen oproept: zijn het jongen die dan
zingen Zijn het noordelijke soorten Het is
net puzzelen en de stukjes in elkaar passen.
Wat is de waarde van een vogeldagboek
Alco: “Het heeft vooral een gevoelsmatige
waarde, geen wetenschappelijke. Je zou gek
worden als je alles zou moeten noteren. Het
moet leuk en spontaan blijven. Aan fenologielijstjes
(welke soort komt wanneer terug
uit het wintergebied) kun je wel het een en
ander aflezen.” Zijn BMP-tellingen stuurt
hij naar SOVON, waar ze verder uitwerkt
worden.
Paal 16
Een traditie van Fam van Klinken is om
iedere herfstvakantie naar Schiermonnikoog
te gaan. Het begon in 1972. Eerst werd
er één huisje gehuurd, maar nu de familie
is uitgebreid, zijn het er drie. Altijd wordt
er geteld, hoewel nooit op een dwangmatige
manier. Als het een week slecht weer
is, worden er binnen spelletjes gespeeld.
Johan geeft ons een uitgewerkt verslagje
dat hij maakte voor het familiearchief. Met
daarbij een vogellijst van liefst 214 soorten
tussen 1975-2010. We bladeren door de lijst:
er staan kruisjes als een vogel is waargenomen,
aantallen per atlasblok, een min- of
plusteken ter verfijning, uitroeptekens bij
bijzonderheden (1986: Parelduiker, 150 Janvan-genten!),
toe- en afname (> > vaak op weg van en naar
paal 16’ (Slechtvalk), ‘na 1992 beter waargenomen’
(Zwarte Mees), ‘< klopt met algemene
trend’ (Bonte Kraai), ‘Alco zijn geoefend
oor’ (Ortolaan 1985, Roodkeelpieper 1987).
Vergelijkingen met de waarnemingen in het
boek Vogels van Schiermonnikoog worden
ook gemaakt. Fam van Klinken heeft er de
eerste Lepelaars zien komen, invasies van
Notenkrakers en Kleine Alken meegemaakt,
de Patrijs zien verdwijnen. Alco noemt de
lijst bescheiden een ‘gewoon vakantielijstje’.
Als SOVON-coördinator heeft hij Schiermonnikoog
een tijdje bij het district Groningen
weten te krijgen. Dat vond hij wel erg leuk.
Johan op het Wad bij Schiermonnikoog – 2009
Foto: Marry van Klinken

de grauwe gors 2011–2 89
De laatste Grauwe Gorzen
We zijn nog niet uitgeteld. De PTT-wintertellingen
die eerder al even ter sprake zijn
gekomen: een ononderbroken reeks tussen
1980 en 2009. De punten lagen verspreid
in Noordwest-Groningen aan een circa 30
km lange route door binnendijks agrarisch
gebied. Alleen in Baflo en Eenrum lag het
telpunt in een bebouwde kom.
Johan: “Marry en ik hebben eigenlijk de
laatste Grauwe Gorzen geteld. Bij Noordpolderzijl
en Oudeschip, waar Kees Sikkema
woonde.” Marry: “Ze zijn ons zo door de
vingers geglipt.” Eind jaren zestig heeft Sikkema
er geïnventariseerd en elke zingende
Grauwe Gors ingetekend op een kaartje.
Deze vogel was in die tijd nog zo algemeen,
wij kunnen ons dat nauwelijks voorstellen.
De volksnaam luidde ‘Dikschieteliere’, zoals
de zang ongeveer klinkt. Onder andere door
de intensivering van de landbouw is de
soort verdwenen. Alco: “Elke tijd heeft zijn
eigen spectrum. Nu hebben we de Canadese
Ganzen en de Ooievaars.”
Wat zijn jullie favoriete gebieden
Marry: “Het was Drenthe, maar toen de
tellingen begonnen, hield het voor mij absoluut
op bij de provinciegrens.” De tuin in
Haren is ook belangrijk voor haar. Zij heeft
er een speciale band met de Braamsluiper.
En elk jaar rond 10 mei komt er even een
Bonte Vliegenvanger langs; één keer heeft
er een paartje gebroed.
Alco: “Door het tellen heb ik een bepaalde
binding gekregen met de Hasseberg” (ten
oosten van Sellingen en met veertien meter
de hoogste plek van Groningen).
Alco houdt nog steeds de invallende schemering
in de gaten en ziet plotseling een
junikever. Wij kennen alleen de meikever,
wat is het verschil De junikever is meer
bepoederd, legt hij ons uit, heeft kleinere
antennes en een puntig achterlijf.
Welke vogel zouden jullie willen zijn
Zonder aarzeling noemt Marry de Geelgors.
“Ik denk aan zomervakanties, de Geelgors
is een van de weinige vogels die dan nog
zingt.” Johan moet iets langer nadenken
en kiest de Grutto. “Een weidevogel zonder
weerga.” Alco blijft uiteindelijk bij de
Goudplevier. “Ik houd toch erg van het
melancholieke geluid dat hij maakt in zijn
broedgebied.”
Intussen is de avond gevallen. Voor we afscheid
nemen van Fam van Klinken praten
we nog wat na. Alco haalt zijn stokpaardje
van stal: zo jammer dat vogelaars dikwijls
nogal solistisch en verbrokkeld bezig zijn.
Er zou meer gezamenlijk kunnen worden
opgetreden. Vaak is de landbouw de tegenstander
en die weet naar buiten toe goed
een front te vormen. Daar kunnen we iets
van leren. Dan snijdt hij nog een actueel
probleem aan: de kerk van Haren staat in
de steigers, net nu er Gierzwaluwen gaan
broeden. Iets voor de stadsvogeladviseur
om mee aan de slag te gaan
De dagen na het bezoek aan Fam van Klinken
vindt er een druk mailverkeer plaats
tussen enkele Avifaunaleden en de voorzitter
van Avifauna over de situatie rond de
kerken in Haren en Thesinge (waar zich
hetzelfde probleem voordoet). Het resultaat
is dat de restauratiewerkzaamheden worden
opgeschort. Gelukkig maar voor de Gierzwaluwen,
hoewel het beter was geweest als van
tevoren rekening was gehouden met de flora
en fauna. Om dat ook bij niet-vogelaars tussen
de oren te krijgen, vraagt nog heel wat
inzet en geduld.
Met dank aan Marry, Johan en Alco van
Klinken.
Literatuur
Boekema, E.J., P. Glas & J.B. Hulscher 1983.
De vogels van de provincie Groningen.
Groningen.
Teixeira, R.M. (red.) 1979. Atlas van de Nederlandse
broedvogels. Natuurmonumenten.
’s Graveland.
SOVON 1987. Atlas van de Nederlandse Vogels.
Arnhem (alleen nog antiquarisch verkrijgbaar).

90 de grauwe gors 2011–2
Toekans
Hoeveel toekans zijn er in uw leven In
het mijne best veel.
De eerste was een cadeautje van een
leerling die stage had gelopen op
een Caraïbisch eiland. Als dank voor de
begeleiding. Ik was helemaal ontroerd want
als hbo-docent krijg ik gemiddeld een keer in de vijf jaar een
bedankje of compliment (en dat meestal van een buitenlandse
student, die Groningers zijn niet zo scheutig). De teller staat
nu dus op vier. Deze toekan heeft een lampje in zijn snavel en
kan worden gebruikt als sleutelhanger, maar ik houd hem netjes
en laat hem gewoon op de boekenplank staan.
De tweede is heel groot en heel bijzonder en heeft dus ook
een naam. Hij heet Toekan en mag naast mij zitten als ik aan
mijn bureau werk. Normaal zit hij graag op de telescoop in
een hoekje van mijn studeerkamer. Ik heb er veel gezelligheid
van en dat voor één euro, want dat kostte Toekan toen ik
hem kocht op een rommelmarkt in de
Martinihal. Hij is van pluche,
prachtig afgewerkt met
blauwe ogen, witte bef en
een stuk rood onder de
staart en dus op naam te
brengen als Reuzentoekan
Rhamphastos toco. Ik heb moeten beloven dat ik
Toekan ooit meeneem naar Brazilië, want hij wil
zijn wilde soortgenoten ontmoeten.
Toekans drie tot en met zes komen uit Midden-
Amerika en bestaan nog slechts uit een paar
foto’s en enkele aantekeningen in de veldgids
BIRDS OF COSTA RICA van Richard
Garrigues en Robert Dean. Het was
in december 2008 dat ik voor het
eerst toekans in het wild zag en
ze zijn werkelijk prachtig.
Vooral groepjes om ba-

nanen vechtende arassari’s (kleine toekans) zijn heel mooi.
Van nummer zes, de Vuursnavelarassari, heb ik een klein
gipsen hangertje kunnen kopen. Helaas is de staart tijdens
het intercontinentale transport gesneuveld maar hij zit
meestal op de rand van een blik Famous
Grouse en dan valt de amputatie helemaal
niet op.
Zeven is een merkwaardig houten exemplaar
met vreemde blauwe poten, alsof een van
zijn ouders vreemd is gegaan met een Blauwvoetgent op de
Galapagos. Deze zit op een raar kristallen rotsblok en is zo’n
buitenbeentje dat hij er eigenlijk niet echt bij hoort. En dan
die rare snavel … geen toekan en geen arassari. Misschien
moet hij eens in de open haard, maar Toekan wil dat eigenlijk
niet en ik wil de sfeer hier niet bederven.
Nummer acht is ook echt. Wij stonden in maart 2010 met
Dušan ergens op een berg in Ecuador toen hij riep: ”Chocotoekan!”
Nou heeft Dušan als hij een vogel determineert ten
eerste altijd gelijk en maakt hij er ten tweede geen grapjes
over, dus ik maar zoeken naar een of ander bruin beest, maar
uiteraard ging het hier om een endemische geelzwarte piet
uit de zogenaamde Chocó-biotoop. Fraai hoor, en dat waren
de nummers negen tot en met twaalf ook, met
misschien wel als mooiste soort de
Zwartkruinbergtoekan.
Ik kan het aanraden.
Leven met toekans.
Het wordt er
kleurrijk van.
de grauwe gors 2011–2 91

92 de grauwe gors 2011–2
Nieuw voor Groningen:
Bruinkeelortolaan
Willem-Jan Fontijn
Foto: Bernard Spaans
Tijdens het broedseizoen worden de
Groningse Waddeneilanden Rottumeroog
en Rottumerplaat permanent bewaakt door
vogelwachters. Naast bewaking bestaat
het werk voor een belangrijk deel uit het
volgen van de vele (kolonie)broedvogels
op de eilanden. Een leuke bijkomstigheid
van het werk is de (oostelijke) ligging van
de eilanden die ervoor zorgt dat tijdens
de voorjaarstrek regelmatig interessante
waarnemingen worden gedaan. Zo treedt
er soms spectaculaire trek op (bijvoorbeeld
van Wespendieven in mei 1992; Van Dijk
1994) en worden er veel schaarse, maar af
en toe ook (zeer) zeldzame soorten gezien.
Van alle dwaalgasten die op beide eilanden
zijn gezien, vallen vooral de diverse soorten
gorzen Emberiza op en dan met name
op Rottumerplaat. Zo werden op ‘Plaat’
al eerder voor Nederland zeer zeldzame
gorzen ontdekt, waaronder een mannetje
Wilgengors E. aureola (vangst op 15 juli 1977,
derde geval), een zingend (!) mannetje Witkeelgors
Zonotrichia albicollis (30 april 2001,
vijfde geval), een mannetje Zwartkopgors E.
melanocephala (13 juni 2003, tiende geval) en
tot slot het eerste geval van Grijze Gors E.
cia voor Nederland (30 mei 2004; Cazemier
2006).
Op 13 mei 2011 kon een nieuwe gorzensoort
aan de Rottumlijst worden toegevoegd: een
mannetje Bruinkeelortolaan E. caesia op
(waar anders) Rottumerplaat. De vogel werd
ontdekt en gezien door de vaste vogelwachters
Hans Roersma en Nelly van Brederode
en Bernard Spaans en Jenny Cremer. De
Bruinkeelortolaan verbleef op de oostpunt
van het eiland, in de duinen en tuin rondom
de bebouwing, en bleef uiteindelijk tot en
met 17 mei aanwezig. Ondanks smeekbeden
van veel vogelaars was een excursie naar
dit afgesloten natuurgebied (uiteraard) niet
mogelijk.
Beschrijving
Onderstaande beschrijving is gebaseerd op
de foto bij dit artikel en enkele foto’s die
gepubliceerd zijn op waarneming.nl en in
Dutch Birding (Van den Berg & Haas 2011).
Kop: Grotendeels blauwgrijs en ongestreept.
Teugel en snorstreep licht oranjebruin.
Baardstreep blauwgrijs.
Bovendelen: Mantel en schouders warmbruin
met zware zwarte lengtestreping.
Stuit voor zover zichtbaar ongestreept
warmbruin.
Onderdelen: Kin en keel bruin. Borst blauwgrijs.
Buik, flank en anaalstreek ongestreept
warm oranjebruin. Op onderstaartdekveren
iets lichter, wat meer bruingeel.
Vleugel: Handpennen en armpennen donkerbruin.
Tertials zwart met brede, warmbruine
veerranden. Kleine dekveren roodbruin
met klein zwart centrum en lichte
veerranden. Middelste dekveren zwartbruin
met smalle lichte veerranden en lichtbruine
toppen die samen een vleugelstreepje vormen.
Grote dekveren eveneens zwartbruin
maar met vrij brede bruine veerranden en
toppen. Duimvleugel zwartbruin met lichte
rand.
Naakte delen: Oog donker en oogring wittig.
Snavel lichtgrijzig met rozige basis van de
ondersnavel. Poten vleeskleurig roze.
Determinatie
De vogel is relatief eenvoudig te herkennen
als Bruinkeelortolaan. De blauwgrijze kop en
borst met lichtbruine snorstreep, kin en keel
en de opvallende oogring, de warm bruine

de grauwe gors 2011–2 93
foto’s wat lastig vast te stellen maar waarschijnlijk
betrof het een adult mannetje.
Een ruicontrast in de middelste dekveren
(verschil tussen gesleten oude en verse
nieuwe veren) dat de vogel van Ameland
wel vertoonde, en dat een sterke indicatie is
voor een eerste-zomerkleed, is op foto’s van
de vogel van Rottumerplaat niet te zien (cf
Klinge et al. 1997).
Bruinkeelortolaan – Rottumerplaat – 14 mei 2011
bovendelen met zwarte streping en de warm
oranjebruine onderdelen wijzen onmiskenbaar
op deze soort. De Steenortolaan E.
buchanani, een vogel uit Centraal-Azië en
een extreem zeldzame dwaalgast in Europa,
lijkt enigszins op een Bruinkeelortolaan,
maar deze soort heeft onder andere een
lichtgrijzige kop, de kin, keel en snorstreep
zijn gelig en de bovendelen zijn lichtbruin
met zwakker getekende lengtestrepen. De
Ortolaan E. hortulana, inmiddels in Nederland
als broedvogel uitgestorven maar nog
steeds een zeer schaarse doortrekker, heeft
een meer groengrijzige kop en borst en heeft
net als een Steenortolaan een gelige kin, keel
en snorstreep (cf Byers et al. 1995).
De vogel van Rottumerplaat betrof een
mannetje vanwege de diep blauwgrijze kleur
van de kop, de ongestreepte kop en onderdelen
en de zwaargestreepte, contrastrijke
bovendelen. Vrouwtjes zijn wat bruiner op
de kop en borst en vertonen altijd streping
op de kop (cf Byers et al. 1995, Klinge et
al. 1997). De exacte leeftijd is op basis van
Verspreiding en voorkomen
Het broedgebied van de Bruinkeelortolaan
beslaat maar een heel beperkt gebied. De
soort broedt onder andere in het zuiden van
Griekenland, op veel eilanden in de Egeïsche
Zee en op Cyprus, langs de west- en zuidkust
van Turkije en via Syrië en Libanon tot
in Noord-Israël en Jordanië. Opmerkelijk
daarbij is dat de vogels voorkomen binnen
een strook van 100 kilometer van de Middellandse
Zeekust.
Bruinkeelortolanen overwinteren relatief
dicht bij de broedgebieden, voornamelijk in
Soedan en Eritrea, maar in klein aantal ook
wel noordelijker, in Egypte en in het noordwesten
van Saoedi-Arabië (Byers et al. 1995).
In de rest van Europa is het een uiterst zeldzame
soort die vooral in het voorjaar wordt
gezien. In het najaar wordt de soort niet of
nauwelijks opgemerkt, wat vermoedelijk
vooral komt door de moeilijke herkenning
van onvolwassen en vrouwtjeskleden. Er
zijn tot 1997 slechts twee najaarsgevallen
bekend: een uit Finland (een adulte vogel
op 30 september 1990) en een uit Nederland
(zie hieronder) (Klinge et al. 1997). Een
derde geval betrof een eerstejaars mannetje
op North Ronaldsay (Schotland) op 19-21
september 2008 (Van den Berg et al. 2008).
Ook stammen veel (geschoten) gevallen uit
de negentiende eeuw, bijvoorbeeld zes vogels
uit Zuid-Frankrijk en negen vogels uit
Duitsland (alle van Helgoland tussen 1848
en 1879). Uit de twintigste eeuw komen echter
maar weinig waarnemingen, waaronder
Finland (2), Groot-Brittannië (3) en Zweden
(1) (Byers et al. 1995, Klinge et al. 1997, Van
den Berg 1998).
De Bruinkeelortolaan van Rottumerplaat

94 de grauwe gors 2011–2
betreft, indien aanvaard, het derde geval
voor Nederland en de eerste voor Groningen.
In Nederland zijn er dus twee eerdere
gevallen aanvaard door de CDNA. Het eerste
geval betreft een eerste-winter vrouwtje dat
op 11 oktober 1859 werd verzameld bij Overveen
(Noord-Holland) en gedetermineerd
(en gelabeld) als Ortolaan. Vermoedelijk
zo’n 65 jaar later kwam men erachter dat dit
niet klopte en bleek het een Bruinkeelortolaan
te zijn (Van den Berg & Bosman 2001).
Het tweede geval gaat om een eerste-zomer
mannetje dat op 7-11 mei 1994 op verschillende
plekken op Ameland (Friesland) werd
gezien. Deze nogal tamme vogel liet zich erg
mooi bekijken en werd op 10 mei op video
vastgelegd. Hoewel de vogel dus meerdere
dagen aanwezig was, leidde dit door enkele
misverstanden niet tot een massale twitch
van het vasteland (Klinge et al. 1997).
Dankwoord
Bernard Spaans wordt bedankt voor het beschikbaar
stellen van de foto bij dit artikel.
Literatuur
Byers, C., U. Olsson & J. Curson 1995. Buntings
and sparrows: a guide to the buntings and
North American sparrows. Mountfield.
van den Berg, A.B. 1998. WP reports. Dutch
Birding 20: 126-135.
van den Berg, A.B. & C.A.W. Bosman 2001.
Zeldzame vogels van Nederland. Avifauna
van Nederland 1. Tweede, herziene
druk. GMB Uitgeverij/KNNV Uitgeverij,
Haarlem/Utrecht.
van den Berg, A.B., E. Ebels & M. Haas 2008.
WP reports. Dutch Birding 30: 417-437.
van den Berg, A.B. & M. Haas 2011. WP reports.
Dutch Birding 33: 201-211.
Cazemier, R. Grijze Gors op Rottumerplaat in
mei 2004. Dutch Birding 28: 11-14.
van Dijk, A. 1994. Massale doortrek van Wespendieven
in Groningen in bet voorjaar
van 1992. De Grauwe Gors 22: 5-13.
Klinge, F., F. Buissink & E. Ebels 1997. Bruinkeelortolaan
op Ameland in mei 1994.
Dutch Birding 19: 8-11.

de grauwe gors 2011–2 95
Een Fitis van acht jaar oud
Albert-Erik de Winter & Lex Tervelde
Foto: Albert-Erik de Winter
Bijzonder hoeft niet per se zeldzaam te zijn,
iets heel gewoons kan namelijk ook bijzonder
zijn. Neem nou bijvoorbeeld de Fitis,
met ruim 450.000 tot 550.000 broedparen
(Morel 2002) is de Fitis een van Nederlands
algemeenste zomervogels en tevens een
soort die door veel vogelaars wordt ondergewaardeerd.
Alleen de waarneming van
de eerste zang ieder voorjaar rond eind
maart/begin april is voor veel vogelaars
even onderwerp van gesprek, waarna het
stil blijft rond deze soort. Mogelijk neemt
de waardering en sympathie voor dit kleine
zangertje dan ook iets toe na het lezen van
onderstaande bijdrage.
Zo werd de Fitis (een mannetje) op bijgevoegde
foto op 15 april van dit jaar gevangen
op het oostelijk Eemshaventerrein. De
vogel was voorzien van een oude, verweerde
ring met inscriptie Arnhem VT T.94244,
een serienummer dat hier al vele jaren niet
meer wordt gebruikt. Enig nazoeken in de
ringadministratie leerde dat dit een bijna
acht jaar oude vogel was die hier zeven jaar,
negen maanden en drie dagen eerder, op 12
juli 2003, was geringd als eerste-kalender-
Fitis – Eemshaven-Oost – 15 april 2011
jaarvogel. Zeer waarschijnlijk gaat het hier
om een vogel die geboren is in dit gebied.
Omdat de Fitis ook in 2004, 2008 en 2010
een of meerdere malen is gevangen, bestaat
het vermoeden dat de vogel hier in deze
jaren een territorium heeft gehad. Waar de
Fitis in de andere jaren heeft gezeten, is niet
bekend.
Fitissen overwinteren in tropisch Afrika,
ten zuiden van de Sahel in landen als Zuid-
Afrika, Namibië, Botswana, Zimbabwe
en Mozambique (Sinclair et al. 1997). De
afstand tussen dit gebied en Eemshaven-
Oost bedraagt een slordige 9000 km. Onze
Fitisman heeft dit retourtje van ongeveer
18.000 km (vanaf 2003 tot 2011) inmiddels
voor de achtste keer volbracht. Dit betekent
een afgelegde afstand van een slordige
144.000 km, kortom 3,5 keer de Aarde rond!
Echt bewonderenswaardig hoe een vogeltje
met een vleugellengte van nog geen zeven
cm en een gewicht van hooguit tien gram
dit allemaal voor elkaar krijgt!
Met zijn zeven jaar en negen maanden is
het overigens nog niet de oudste Fitis. Dit
is volgens een lijst met oudste vogels van de
Zweed Roland Staav namelijk een vogel van
elf jaar en negen maanden (bron: internet).
Literatuur
Morel, G.A. 2002. Fitis Phylloscopus trochilus.
pp 400-401 in: SOVON Vogelonderzoek
Nederland 2002. Atlas van de Nederlandse
Broedvogels 1998-2000. Nederlandse
Fauna 5. Leiden.
Sinclair, I., P. Hockey & W. Tarboton 1997. Sasol
birds of Southern Africa, 2e druk. Struik,
New Holland publishing. Cape Town.
Internetbron (longevity list by Roland Staav):
http://www.vogeltrekstation.nl/longevity-list-roland-staav

96 de grauwe gors 2011–2
Aankondiging SOVON-dag
Landelijke Dag 2011
Zaterdag 26 november
Radboud Universiteit Nijmegen
De Landelijke Dag van
SOVON Vogelonderzoek
Nederland vindt dit jaar
opnieuw plaats op het
terrein van de Radboud
Universiteit te Nijmegen
en wel op zaterdag
26 november. De locatie
is prima bereikbaar, zowel met het openbaar
vervoer als met de auto.
De dag is gratis toegankelijk en is bedoeld
voor iedereen met een hart voor vogels en
natuur.
De parallelprogramma’s worden dit jaar verzorgd
door het Nederlands Centrum voor
Natuuronderzoek (NCN) en de Nederlands
g
Ornithologische Unie (NOU).
Programma
• Tal van kortingen en voordeeltjes op de
uitgebreide informatiemarkt
• Lezingen in vijf zalen
• Aandacht voor het Jaar van de Boerenzwaluw
(2011) en het Jaar van de
Klauwieren (2012)
• De Mystery Bird Quiz met mooie prijzen
• Uitreiking van de prijs Vrijwilliger van
het Jaar
• Actief Vrije Vogelprogramma voor
8- tot 14-jarigen
De organisatie is in handen van SOVON Vogelonderzoek
Nederland in samenwerking
met Vogelbescherming Nederland en de
Nederlandse Ornithologische Unie (NOU).
Houdt u de SOVON-website (www.sovon.nl)
in de gaten voor het definitieve programma!
Waarnemers en andere relaties van SOVON
krijgen begin oktober een uitnodiging thuisgestuurd.
Restaurette
Schierzicht
Haven 8a - Lauwersoog
Tel. 0591-349200 - Fax 0591-349443
KOFFIEDRINKEN
(2e kopje gratis!)
en tegelijk het
laatste vogelnieuws lezen in het
V
VOGEL-
LOGBOEK
In het vogellogboek kunt u uw leuke
waarnemingen bijschrijven.
Tevens kunt u lezen of er nog iets leuks gezien
is door een collega-vogelaar.
Op deze manier blijft elke vogelaar op
de hoogte van
Het laatste vogelnieuws

de grauwe gors 2011–2 97
SIPKES
bee l d bepa l e nd
Poelestraat 19, 9711 PG Groningen (050) 312 86 84
www.combigroningen.nl
Fotoservice – Alle grote merken compact/reflex/digitaal
80 types verrekijkers en telescopen op voorraad
Swift – Bynolyt – Zeiss
Swarovski topdealer
Vriend Stichting Het Groninger Landschap
Verrekijkerwinkel.nl
•Sipkes nieuw.indd 1 19-12-2010 16:40:14

98 de grauwe gors 2011–2
Gewoon
Een gewoon dagje vogelen in de Lauwersmeer, half juni.
Wij begonnen op de uitkijkbult achter natuurcamping Kollumerpomp.
Het plan was het nest van de Zeearenden te
bekijken, met wellicht daarop een klapwiekend jong, maar
dat mislukte. Wij konden het nest tussen al het groen niet
eens vinden … Wel vloog een vrouwtje Wielewaal helemaal
van de zoom van het riet via het grasland terug naar
de bosrand en hoe vaak zie je dat in Noord-Nederland
Teruglopend naar de auto via de buitenrand van het bos
troffen wij opvallend veel zangvogels aan die allemaal
druk in de weer waren met rupsen en andere prooien.
Graspiepers, Grasmussen, Rietgorzen, Rietzangers, Bosrietzangers,
Kleine Karekieten, Zwartkoppen, Tjiftjaffen,
Fitissen, Witte Kwikstaarten, Blauwborsten, Zanglijsters,
Merels, Koolmezen en Pimpelmezen hopsten op het pad en
in de struiken, veelal luid zingend. Het was de dag daarvoor
werkelijk noodweer geweest. Zou het kunnen dat er
qua zang en verzorging van jongen nogal wat in te halen
was Ook vliegend was het druk met de zwaluwen, Torenvalken
en Buizerds hoog en de Bruine Kiekendieven laag.
Wij keken naar een man Bruine Kiekendief die ineens
inhield en met een nette pirouette in de vegetatie plofte.
Het was raak en even later kwam hij weer omhoog met
iets doods in de klauwen. Lang kon hij niet genieten van
zijn succesvolle jacht want nog geen twintig seconden later
kwam vanachter de bomen als een speer een vrouw Bruine
Kiek aangevlogen. Ik dacht dat we een mooie prooioverdracht
zouden gaan zien, maar nee. De vrouw viel gewoon

aan en probeerde met haar lange poten de man van zijn
prooi te beroven. Ik had zoiets tussen man en vrouw van
deze soort nog nooit gezien. Zou zij met die man gepaard
zijn geweest, of was het een kleptomane buurvrouw
In de rietvelden achter de camping hoorden wij een Snor,
die we even later ook daadwerkelijk zagen wegvliegen.
Niet ongewoon wellicht, maar er gaan maanden voorbij
waarbij ik deze soort niet zie. Hier vlogen ook diverse
families Baardman die zich bijzonder goed lieten bekijken
in de toppen van de stengels. De luid bedelende jongen
werden in vol zicht gevoerd. Was dit ook het inhalen van
een mislukte dag Ik vond het een uniek schouwspel en
dacht niet dat ik ooit eerder had gezien hoe zo veel jonge
Baardmannen voor mijn neus werden gepamperd.
Wij reden door naar de Ezumakeeg waar voor de Vuthut
twee Steltkluten bleken te staan. Wij hadden deze zuidelijke
soort daar wel vaker gezien, maar deze twee waren
nog nergens gemeld en kennelijk in de laatste decade van
juni toch maar eens in Friesland geland.
Drie, vier opmerkelijke gebeurtenissen tijdens een morgentje
routinevogelen in eigen achtertuin.
Best bijzonder eigenlijk.
de grauwe gors 2011–2 99

100 de grauwe gors 2011–2
Nieuw voor Groningen:
Struikrietzanger
Lex Tervelde & Albert-Erik de Winter
De Struikrietzanger Acrocephalus dumetorum
is een soort die veel lijkt op de Kleine Karekiet
Acrocephalus scirpaceus en de Bosrietzanger
Acrocephalus palustris. De soort komt
vooral voor in Oost-Europa en Centraal-
Azië, maar de laatste jaren lijkt de soort zijn
areaal langzaam uit te breiden in westelijke
richting. Zo wordt de Struikrietzanger
vanaf begin jaren zeventig waargenomen
in Zweden en zijn daar sinds eind jaren
tachtig al meer dan 50 territoria aanwezig
(Jonsson 1994). In Nederland is de Struikrietzanger
voor het eerst waargenomen
in 1990. Vanaf deze periode tot 2011 zijn
slechts een beperkt aantal waarnemingen
aanvaard door de Commissie Dwaalgasten
Nederlandse Avifauna (CDNA). Waarnemingen
uit de provincie Groningen ontbraken
tot voor kort. Op 6 mei 2011 werd voor het
eerst een Struikrietzanger waargenomen
in Groningen. Deze waarneming betrof een
vangst door Albert-Erik de Winter en Lex
Tervelde op het oostelijk Eemshaventerrein.
Hieronder volgt een beschrijving van deze
waarneming.
Beschrijving
De waarneming werd gedaan tijdens een
ochtend vogels ringen en betrof een vangst
in een mistnet dat stond opgesteld in een
struweel van duindoorn en wilg. Tijdens een
controleronde werd in dit net een Acroce-
Struikrietzanger – Eemshaven-Oost – 6 mei 2011
Foto: Albert-Erik de Winter

de grauwe gors 2011–2 101
Foto: Albert-Erik de Winter
Versmalling handpennen Struikrietzanger – Eemshaven-Oost – 6 mei 2011
phalus-achtige vogel aangetroffen. Deze vogel
hield qua uiterlijk het midden tussen een
Kleine Karekiet en een Bosrietzanger, maar
een aantal opvallende kenmerken van beide
soorten ontbrak echter. Zo had de vogel
niet de duidelijk groene zweem en het ronde
kopje van een Bosrietzanger. Verder was de
vogel opvallend stil toen deze uit het net
werd bevrijd, terwijl de lichtbruin gekleurde
Kleine Karekiet vaak erg luidruchtig is als
deze uit het net wordt bevrijd. Opvallend
aan de vogel was verder de geringe handpenprojectie,
de lichte wenkbrauwstreep, de
donkere, grijsachtige poten, de platte kop
en de lange, dunne snavel. Daarnaast had de
vogel een versmalling in de buitenvlag van
de derde handpen en in tegenstelling tot
Bosrietzanger en Kleine Karekiet ook een
lichte versmalling in de buitenvlag van de
vierde handpen. Op basis van deze kenmerken
was het duidelijk dat het hier wel om een
Struikrietzanger moest gaan. Iets waar ook
vogelaars op de dijk (o.a. Marnix Jonker en
Willem-Jan Fontijn) al snel op uitkwamen
nadat de vogel hier door ons werd getoond
zonder de soortnaam prijs te geven.
Determinatie
De Struikrietzanger lijkt veel op Kleine
Karekiet en Bosrietzanger maar wijkt wat
betreft uiterlijke kenmerken af door onder
andere de kleur. Zo valt op dat de vogel
opvallend kleurloos is met een grijsbruine
rug en een zwakke groenachtige zweem.
De vogel heeft een lichte wenkbrauwstreep
die duidelijker zichtbaar is dan de oogring.
Opvallend aan de vogel is verder de korte
handpenprojectie, de donkere (bruingrijze)
poten en het voorhoofd dat duidelijk platter
is dan die van de Bosrietzanger. Verder
heeft de vogel in verhouding een lange,
dunne snavel die spitser en fijner lijkt dan
de snavel van Bosrietzanger en Kleine Karekiet.
Een belangrijk kenmerk in de hand
is de versmalling van de buitenvlag van de
vierde handpen.
Hoewel de zang niet is waargenomen, is
ook deze erg karakteristiek en het beste
veldkenmerk. Het is een variabele roep van
imitaties die in laag tempo van drie, vijf tot
wel tien keer worden herhaald. Tussen deze
herhalingen wordt vaak een klikkende roep
ingevoegd (Svensson et al. 2000).

102 de grauwe gors 2011–2
Verspreiding en voorkomen
Het leefgebied van de Struikrietzanger
strekt zich uit over grote delen van Oost-
Europa, Centaal-Azië en India waar de soort
kan worden aangetroffen in uiteenlopende
biotopen. In vergelijking tot de meeste
andere Acrocephalus-achtigen heeft de
Struikrietzanger een sterke voorkeur voor
boomrijke gebieden met struikgewas en
kruidenrijke vegetaties, die niet per se nat
of waterrijk hoeven te zijn. Het broedgebied
van de soort bevindt zich in Oost-
Europa (Baltische staten en Wit-Rusland)
en Centraal-Azië. Vanaf eind juli/begin
augustus vertrekken de vogels naar hun
overwinteringsgebieden in Nepal, Bangladesh,
Zuidoost-India, Sri Lanka en Myanmar.
Vanaf half mei zijn de eerste vogels
weer teruggekeerd in hun broedgebied. De
Europese struikrietzangerpopulatie wordt
geschat op twee tot vijf miljoen paar (Del
Hoyo et al. 2006).
Eerdere waarnemingen
Tussen 1990 en 2010 is in Nederland
tien keer eerder een waarneming van de
Struikrietzanger aanvaard door de CDNA.
Een overzicht van deze waarnemingen
is opgenomen in tabel 1. Het merendeel
van deze waarnemingen (vijf) is gedaan
in Noord-Holland. In totaal gaat het om
twee zingende exemplaren (waaronder een
gemengd broedgeval met Bosrietzanger
waarbij twee jongen uitvlogen), twee veldwaarnemingen
en zes vangsten. De meeste
waarnemingen (zeven) zijn gedaan in het
najaar, in drie gevallen is de waarneming
gedaan in het voorjaar (juni).
Op het moment van schrijven rouleren
er bij de CDNA nog minstens vier waarnemingen
die een goede kans op aanvaarding
maken (bron: www.dutchbirding.nl/cdna).
Zo werden in 2010 drie Struikrietzangers
gevangen en gefotografeerd: een adult op 9
juli bij Castricum (Noord-Holland) (Slaterus
& Van der Spek 2010a), op 8 en 12 (terugvangst)
september in de Kennemerduinen
(Noord-Holland) en op 1 oktober weer
bij Castricum (Slaterus & Van der Spek
2010b). Over een andere waarneming – een
zingende vogel ontdekt en opgenomen in
de Scherpenissepolder (Zeeland) op 17 juni
2009 – bestaat echter de nodige discussie
(Slaterus & Van der Spek 2009).
Indien onze waarneming wordt geaccepteerd,
betreft dit (waarschijnlijk) het veertiende
of vijftiende geval voor Nederland
en de eerste voor de provincie Groningen.
Daarnaast zou het de vroegste voorjaarswaarneming
van Nederland zijn en de enige
waarneming in mei.
Datum Plaats Status waarneming
26 juni 1990 Lelystad (FL) vangst
20 juni-1 juli 1996 Valkenburg aan de Geul (LI) man zingend
14 juni-23 juli 1998 Nieuwegein (UT) man zingend, vangst, gemengd
broedgeval met Bosrietzanger
17 oktober 2001 Nationaal Park Kennemerduinen (NH) vangst
28-30 september 2003 Vlieland (FR) ter plaatse
30 september 2003 Castricum (NH) vangst
25-31 oktober 2003 Makkum (FR) ter plaatse
12 september 2007 Noordhollands Duinreservaat (NH) vangst
20 oktober 2007 Noordhollands Duinreservaat (NH) vangst
23 en 27 oktober 2009 Zandvoort (NH) vangst en terugvangst
Tabel 1. Aanvaarde waarnemingen van Struikrietzanger in Nederland tot 2010 (bronnen: Van den
Berg & Bosman 2001 en www.waarneming.nl).

de grauwe gors 2011–2 103
Foto: alBert-erik de winter
Tot slot
Voordat de Struikrietzanger is vrijgelaten is
deze voorzien van een metalen ring van de
vogelringcentrale Heteren. Voor een leuke
terugmelding uit Nepal, Sri Lanka of Bangladesh
zijn wij als vogelringers namelijk
altijd in. Mocht deze wens uitkomen, dan
zullen wij u dit uiteraard laten weten.
Ring Struikrietzanger – Eemshaven-Oost
6 mei 2011
Literatuur
van den Berg, A.B. & C.A.W. Bosman 2001.
Zeldzame vogels van Nederland. Avifauna
van Nederland 1. Tweede, herziene
druk. GMB Uitgeverij/KNNV Uitgeverij,
Haarlem/Utrecht.
Del Hoyo, J., A. Elliot and D. Christie, eds.
2006. Handbook of the Birds of the
World. Volume 11: Old World Flycatchers
to Old World Warblers. Barcelona: Lynx
Edicions.
Jonsson, L. 1994. Vogels van Europa, Noord
Afrika en het Midden-Oosten. Tweede
druk. Baarn.
Slaterus, R. & V. van der Spek 2009. Recente
meldingen. Dutch Birding 31: 259-267.
Slaterus, R. & V. van der Spek 2010a. Recente
meldingen. Dutch Birding 32: 348-357.
Slaterus, R. & V. van der Spek 2010b. Recente
meldingen. Dutch Birding 32: 423-436.
Svensson L., P.J. Grant, K.Mullarney &
D.Zetterström 2000. ANWB Vogelgids van
Europa. Den Haag.

104 de grauwe gors 2011–2
Waarnemingen
1 januari tot en met 30 april 2011
De waarnemingenrubriek wordt samengesteld
door Martijn Bot. De waarnemingen zijn
voornamelijk afkomstig van www.avifaunagroningen.nl,
www.lauwersmeer.com en van
waarnemers die hun waarnemingen rechtstreeks
doorgeven aan de samensteller. Wat
betreft de volgorde van de lijst en de status van
soorten in de provincie Groningen wordt
www.vogelsvangroningen.nl gevolgd.
Waarnemingen over de periode 1 mei t/m
31 augustus 2011 graag zo spoedig mogelijk
insturen naar: Leverkruid 12, 9801 LR Zuidhorn
of per e-mail: waarneming@avifaunagroningen.nl.
De waarnemingen kunnen
uiteraard ook online worden doorgegeven op de
website van Avifauna.
Sneeuwgans
Tussen 3 april en 5 mei verbleef een exemplaar
in de Lauwersmeer en werd daar op
verschillende plekken zien.
Dwerggans
Er waren meldingen op 19 januari nabij
Wildervank en op 27 januari bij Garrelsweer.
Verder vlogen op 7 maart vier vogels over
Rottumerplaat en was telpost Noordkaap
eveneens goed voor vier langstrekkende
exemplaren op 19 maart.
Taigarietgans
Zoals in de vorige Gors al vermeld, was het
een relatief goede winter voor deze soort.
Als je daaraan toevoegt dat er tegenwoordig
ook meer en beter naar rietganzen wordt
gekeken, verklaart dat de minimaal 70
exemplaren die her en der in de provincie
werden opgemerkt. De grootste groep verbleef
op 5 januari bij Finsterwolde en telde
22 vogels; de laatste van de winter werd
gezien op 9 maart.
Zwarte Rotgans
Op 6 februari werd een vogel gemeld op
Taigarietgans – Woudbloem – 21 februari 2011
Foto: Martijn Bot

de grauwe gors 2011–2 105
Foto: Andre Boven
Steppekiekendief – Termunten – 28 april 2011
het Wad van de Westpolder, en precies een
maand later zat er een vogel bij Noordpolderzijl.
Witbuikrotgans
Ook Groningen pikte wat graantjes mee van
de influx van deze soort; kleine aantallen
(de grootste groep telde acht vogels) werden
genoteerd langs de Waddenkust en in de
Dollardpolders. Opmerkelijke binnenlandwaarnemingen
kwamen van Onstwedde
op 15 januari en dezelfde vogel de volgende
dag nabij Hebrecht en uit Warffum op 13
februari.
Roodhalsgans
Toen de sneeuw in januari verdwenen was,
werden op de traditionele plekken weer de
nodige vogels gezien, meestal individuen.
Opmerkelijk waren de twee exemplaren
die tussen in ieder geval 8 en 20 maart
rondom het Schildmeer en het Hoeksmeer
vertoefden, en de niet minder dan zeven
vogels die op 30 april werden geteld op de
Dollardkwelders.
Amerikaanse Wintertaling
Tussen 9 april en 11 mei verbleven zeker
twee Amerikaanse Wintertalingen in de
Lauwersmeer. De vogels zaten voornamelijk
in het Friese gedeelte van het gebied, maar
ook in het Jaap Deensgat werd een vogel
opgemerkt.
IJseend
De enige vogel van deze periode werd gezien
vanaf Rottumeroog op 19 februari.
IJsduiker
Op 4 maart werd een exemplaar gezien voor
de kust van Rottumeroog.
Zwarte Ooievaar
De eerste vogel van dit jaar vloog op 26 april
over Winschoten.
Steppekiekendief
De uitbundige en lang aanhoudende oostelijke
stroming leverde weer een aardig
rijtje meldingen op van ‘Steppekieken’. Op
de avond van 19 april streek een onvolwassen
vogel neer in de Ezumakeeg, om er in
de vroege ochtend van de 20e weer weg
te vliegen. Op 22 april werd een tweedekalenderjaar
man gefotografeerd bij Termunten
en op 28 april was er een melding
vanuit Noordpolderzijl.

106 de grauwe gors 2011–2
Ruigpootbuizerd
Het was een extreem goede winter voor
deze soort, met in de provincie Groningen
alleen al enkele tientallen vogels.
Roodpootvalk
De eerste melding kwam op 23 april uit
de Eemshaven, waarna de oostelijke stroming
zorgde voor diverse waarnemingen
van voornamelijk over- of langsvliegende
vogels.
Kraanvogel
Tussen eind februari en half maart, traditioneel
de toptijd voor deze soort, viel ook
de provincie Groningen in de prijzen met
verschillende groepen van meer dan tien
vogels. Zo vlogen er onder andere op 20
februari 12 vogels over Nieuwe Pekela, telde
men in Sellingen 20 vogels op 27 februari,
zaten er op 1 maart 17 exemplaren op een
akker nabij Harpel en was Schildwolde een
dag later goed voor 14 stuks; waarschijnlijk
zaten diezelfde 14 zaten een dag later op het
Ellersinghuizerveld. Op 8 maart, ten slotte,
vloog een groep van 17 exemplaren over Ter
Wupping en een groep van 16 exemplaren
over Woldendorp.
Foto: Willem-Jan Fontijn
Steltkluut
Na de eerste melding van drie vogels op 20
april in de Westerbroekstermadepolder, die
later ook in de Kropswolderbuitenpolder
werden gezien, volgden al gauw waarnemingen
in de Ezumakeeg (bijvoorbeeld
maar liefst negen vogels op 23 april) en in
Ruidhorn (minimaal twee vogels vanaf 28
april).
Strandplevier
Op 29 april zat er een vrouwtje in de Ezumakeeg
en trokken twee vogels langs de telpost
in de Eemshaven.
Morinelplevier
De telposten konden hun hart ophalen met
deze soort dit voorjaar. Het begon allemaal
met zes vogels die kort ter plaatse waren bij
telpost Noordkaap op 22 april, gevolgd door
vier langsvliegers op dezelfde plek op 24
april, drie vogels langs de Eemshaven op 25
april en ten slotte vier exemplaren langs telpost
Kustweg op 30 april. Er zouden echter
in de maand mei nog behoorlijk wat meer
vogels volgen en daarover in de volgende
Gors uiteraard meer.
Steppekievit
Tussen 24 en 29 maart zat een exemplaar
van deze prachtsoort afwisselend in de Ezumakeeg
en in de aangrenzende weilanden.
Poelruiter
Reeds op 14 april diende zich het eerste
exemplaar van het jaar aan in de Ezumakeeg;
de vogel zou blijven tot en met de
19e. Op 30 april werd tevens een exemplaar
gemeld in het Jaap Deensgat.
Rosse Franjepoot
Op 9 januari liet een tweede-kalenderjaarvogel
zich net buiten de haven van Lauwersoog
zien zoals we dat kennen van de soort
(lees: van zeer nabij!).
Foto: Martijn Bot
Kraanvogel – Onnerpolder – 19 maart 2011

de grauwe gors 2011–2 107
Rosse Franjepoot – Lauwersoog – 9 januari 2011
Gestreepte Strandloper
Lekker op tijd was de vogel die op 15 april
opdook in de Ezumakeeg.
Grote Burgemeester
Op 13 februari zat een eerste-winter tussen
de meeuwen bij de uitlaat van de Eemshavencentrale.
Lachstern
Er waren dit voorjaar volop kansen om
langstrekkende vogels waar te nemen, wederom
dankzij de eerder aangehaalde oostelijke
stroming. Langs telpost Noordkaap
werden vogels gemeld op 15 april, 18 april
(vier) en 23 april, Lauwersoog was goed voor
een melding op 21 april, en langs telpost
Kustweg verdwenen op 23 april (twee) 24
april (drie) en 29 april vogels in de notitieboekjes.
Witvleugelstern
Op 29 en 30 april vloog een adulte vogel in
zomerkleed boven het Lauwersmeer.
Hop
Relatief veel meldingen van deze fraaie
‘vakantiesoort’, maar geen van de vier bleek
haalbaar voor de meute. Op 19 april zat
er een vogel bij Woldendorp, op 21 april
vertoefde een exemplaar kortstondig bij
Lauwersoog, op 22 april zat er een in de
Breebaartpolder en op 25 april werd een
vogel gemeld van het niet vrij toegankelijke
Rottumeroog.
Middelste Bonte Specht
Na de eerste meldingen sinds mensenheugenis
voor de provincie afgelopen december
lijkt de soort nu definitief voet aan de grond
te krijgen in Groningen. In de bossen van
Ter Apel werden op een goede dag vier
vogels gezien, en er doken verder vogels op
in Smeerling en Ter Wupping. Op de eerste
twee locaties is zeer waarschijnlijk sprake
van broedgevallen.
Draaihals
Na de eerste melding op 7 april vanuit de

108 de grauwe gors 2011–2
Eemshaven volgden alleen al in de maand
april in de provincie zo’n 30 waarnemingen
van deze enigmatische spechtensoort.
Kortteenleeuwerik
Op 22 april vloog een exemplaar roepend
over de telpost in de Eemshaven.
Roodstuitzwaluw
Wilde je deze soort zien, dan moest je op 18
of 24 april op telpost Kustweg óf op 19 april
op telpost Noordkaap staan.
Roodkeelpieper
De eerste Roodkeelpieper van het voorjaar
werd waargenomen bij de Rozenburglaan
in de stad Groningen. Op 24, 25 en 29 april
trok telkens één vogel over de Eemshaven
en op 29 april ook over de Noordkaap. Op 30
april vloog nog een vogel over Lauwersoog.
Duinpieper
Langstrekkende vogels werden genoteerd in
de Eemshaven op 23 (drie) en 25 april.
Grote Pieper
Op 22 maart en 25 april trokken individuen
langs de Eemshaven, en op 29 april werd
zowel langs telpost Kustweg als Noordkaap
een (dezelfde) vogel opgemerkt. Ten slotte
vloog op 30 april nogmaals een vogel langs
de Noordkaap.
Balkankwikstaart
Vogels met kenmerken van deze soort werden
gezien op 22 april in de Eemshaven en
op 23 april in het Jaap Deensgat.
Pestvogel
Nog tot ver in april werden her en der in de
provincie vogels gezien; het betrof echter
steeds eenlingen of maar heel kleine groepjes.
Buidelmees
Er waren meldingen bij het Hondshalstermeer
op 2 april, uit de Lauwersmeer op 4
en 16 april, nabij Termunterzijl vanaf 22
april, langs telpost Noordkaap op 22 april,
uit de Eemshaven op 25 april (twee) en bij
de Hoornse Plas op 25 april (eveneens twee
vogels; oude tijden herleefden weer even …).
Taigaboomkruiper
Op 7 januari werd een vogel opgemerkt in
het Zomerhuisbos in de Lauwersmeer.
Kortsnavelboomkruiper
Er werden zingende vogels gevonden in
zowel de bossen van Ter Apel (hele periode)
als bij Ter Wupping (6 april).
Europese Kanarie
Er werden slechts langstrekkende vogels
gemeld, en wel op 18 april in de Eemshaven
(twee), op 23 april langs de Kustweg en op
25 april langs Noordkaap.
IJsgors
Een prachtwinter voor deze soort werd op
22 april afgesloten met een laatste langsvliegende
vogel. Ongekend grote groepen
deden de maanden ervoor verschillende
akkers langs de Waddenkust en de Dollard
aan, met onder andere op 1 februari nog
zo’n 75 exemplaren in de Johannes Kerkhovenpolder.
Ortolaan
Op 15 april werden twee vogels gemeld in
de Eemshaven, en op 29 april vloog er een
exemplaar langs de Kustweg.
Grauwe Gors
Vanuit de Eemshaven kwam een melding
van een overtrekkende vogel op 27 maart.
Iberische Tjiftjaf
Vanaf in ieder geval 26 april zong er een
mannetje in de binnenstad van Groningen.
De vogel werd vooral gehoord in de omgeving
van de Ubbo Emmiussingel en bleef tot
ver in mei aanwezig.

g
Geef vogels een kans met
Jan
D
oevendans
Door kijkers, nestkasten of telescopen bij buitenbedrijf BBZ te kopen
Of laat u zelf eens een dagje verwennen, door vogels in de hand te leren kennen.
Met de schoolklas naar het wad Of heeft u het zelf even gehad
Het is allemaal niet te duur, maar wel.....puur natuur!
Jan Doevendans,Verl. Grachtstraat 12-14, Groningen.
Telefoon: 050-3145027. e-mail: bbz@inn.nl
Zeiss, Swarosvki
Tento, Bausch & Lomb
Gekr. Roodstaart
Kerkuil, Oeverpieper
Slagnetten
Lifetraps
Koffie
Geluidsinstallaties
Mussenpotten
Rechtszaken
Lezingen
Persoonlijke aandacht
Columns
Binoculairs
Vakantiewoningen
Opticron Optolyth
Kowa Bresser
Gier- & Huiszwaluw
IJsgors
Mag-Litelampen
Vangdagen
Loupes
Spreeuwenpotten
Voederschalen
Excursies
Statieven
Verhalen in 3 talen
Geboortes
Boeken
MER-rapportages
vliegensvlug
FULL-COLOUR DRUKWERK
Natuurlijk ook voor alle 1,2 en 3 kleuren drukwerk.
Ulgersmaweg 13 T. 050 - 5770722
9731 BJ Groningen F. 050 - 5777626
info@drukkerijgerlach.nl
www.drukkerijgerlach.nl

EERDER VERSCHENEN DIT JAAR
In jaargang 39 nr 1 o.a. : Blauwborst Vogel van het Jaar 2011 –
Excursieverslag: 2 - 1 voor de Kraanvogels – UILEN, een nieuw tijdschrift
voor uilenliefhebbers – Invasie van Witkopstaartmezen in
het najaar van 2010 – Vliegen op de automatische piloot: Houtduif
en Spreeuw – Bijzondere vogel (5) – De Beflijster in Groningen –
Een broedgeval van de Roodhalsfuut in Groningen – In memoriam
Loek Scholtens – Insecten vangende Pestvogels – 2011 het Jaar
van de Boeren zwaluw – SOVON stadsvogelmeetnet MUS gaat het
vijfde jaar in – Geringde vogels in Groningen (aflevering 22)
INHOUD VAN DIT NUMMER
53 Van de redactie
53 Van het bestuur
55 Lezingen en excursies
56 Trekvogels in het voorjaar van 2011 langs de kust van Groningen
66 Telpost Noordkaap
70 Een geval van adoptie van kuikens van Wilde Eend door Nijlgans
73 Lezingverslag Vogels en windenergie
75 In memoriam Lucie Jellinek-Moormann
76 Nieuw voor Groningen: Spaanse Mus
80 Spotvogel
82 Bijzondere vogels (6)
90 Spotvogel
92 Nieuw voor Groningen: Bruinkeelortolaan
95 Een Fitis van acht jaar oud
96 Aankondiging SOVON-dag
98 Spotvogel
100 Nieuw voor Groningen: Struikrietzanger
104 Waarnemingen