HZW dc 9 Decubitus en smetten - Profi-leren

DC
9Decubitus en smetten
1 Inleiding
Als helpende zorg en welzijn krijg je te maken met cliënten die veel op bed liggen, of cliënten
in een rolstoel. Deze mensen zitten of liggen vaak lang in dezelfde houding. Bij deze
mensen kan decubitus ontstaan.
In dit thema gaan we kijken wat decubitus is, en wat de oorzaken zijn. Ook bespreken we
hoe je kunt proberen het te voorkomen. De behandeling van decubitus komt ook aan bod.
Tenslotte besteden we ook aandacht aan smetten, omdat dit onderwerp een raakvlak heeft
met decubitus.
De inhoud van dit thema:
2 Wat is decubitus
3 Wat zijn de ooraken van decubitus
4 Hoe kun je decubitus voorkomen
5 De behandeling van decubitus
6 Smetten
1
HZW DC 9 Decubitus en smetten
1

2 Wat is decubitus
Decubitus, doorliggen, doorligwonden: benamingen die je wel eens hebt gehoord. We zullen
eerst een omschrijving geven van decubitus.
Decubitus:
een beschadiging van de huid (en eventueel
onderliggend weefsel) als gevolg van permanente druk
op een bepaald huidgebied
2
De term doorligwond is niet helemaal kloppend, want decubitus kan zowel ontstaan door
lang in een bepaalde houding liggen als zitten (denk aan mensen die altijd in een rolstoel
zitten).
Decubitus ontstaat op plaatsen waar langdurig druk op het weefsel tussen bot en huid
wordt uitgeoefend. Plaatsen waar weinig weefsel tussen bot en huid zit, zijn het meest
kwetsbaar. De stuit en de hiel zijn de beruchtste plekken en verder bijvoorbeeld: zitbeenknobbels,
heupen, knieën, enkels, schouderbladen, oren, achterhoofd.
Bij decubitus worden verschillende stadia onderscheiden:
1 In het allereerste begin zie je een rode vlek op de huid. Als je hierop drukt met een vinger
en de vlek verdwijnt niet, is het eerste begin van decubitus er al. Er is dan al schade
aan het huidweefsel toegebracht ook al zie je dat nog niet.
2 De schade wordt zichtbaar. Er is een met bloederig vocht gevulde blaar of een droge,
zwart gekleurde opperhuid (bovenste huidlaag) Ook kunnen er zweren ontstaan.
3 De hele huid en het onderhuidse vetweefsel zijn aangetast. Er is een diepe zweer. Het
afgestorven huidweefsel is geel of zwart.
4 In dit laatste stadium is zelfs het spierweefsel aangetast en zijn er soms centimeters
diepe wonden. Dat zie je soms niet omdat de onderhuidse wond soms veel groter is
dan je aan de buitenkant ziet. Een ernstige wond is net een vulkaan: een kleine krater
waar een heleboel onder zit.
2
HZW Digitale Content

Hier zie je de vier stadia naast elkaar:
Stadium 1
Stadium 2
Stadium 3
Stadium 4
3 Wat zijn de oorzaken van decubitus
In paragraaf 2 hebben we al genoemd dat druk een oorzaak is van decubitus. Bloedvaten
worden langdurig dichtgedrukt of ze scheuren of rekken uit door schuiven. Maar er zijn
ook andere factoren die meespelen.
Factoren die meespelen bij het
veroorzaken en verergeren van decubitus:
• druk
• lichaamsvocht
• conditie/weerstand
• verminderd gevoel in de huid
3
Bloedvaten voorzien de huid en het onderliggende weefsel van zuurstof en voedingsstoffen.
Wanneer deze voedingsstoffen en zuurstof te lang onthouden worden aan de huid, sterven
er cellen af. Dit gebeurt bij druk. Ook kan het gebeuren dat bloedvaten uitrekken of
scheuren; dit gebeurt bij schuiven.
Je kunt je misschien wel voorstellen bij welke mensen dit aan de orde is. Cliënten die langdurig
in bed liggen, in één houding. Cliënten die af en toe onderuitschuiven in bed.
Cliënten die hele dagen in een rolstoel zitten, in één houding of die steeds onderuit zakken.
HZW DC 9 Decubitus en smetten
3

Andere factoren die nog meespelen, zijn transpiratie en lichaamsvocht. Je kunt je voorstellen
dat cliënten die lang en veel in bed liggen en daarbij veel zweten of incontinent zijn,
meer kans hebben op irritatieplekjes. Dat geldt ook voor iemand met koorts.
De cliënten om wie het gaat zijn vaak oudere mensen of zieke mensen die veelal in een
slechte conditie zijn en waarbij de voedingstoestand ook niet optimaal is. Ook dit zijn
belangrijke risicofactoren.
Als laatste aandachtspunt willen we noemen dat de cliënten met een verhoogd risico op
decubitus vaak mensen zijn die een verminderd gevoel in de huid hebben. Zij kunnen niet
goed aangeven dat zij pijn hebben aan een beginnende decubitusplek.
4 Hoe kun je decubitus voorkomen
Voorkomen is beter dan genezen. We gaan je vertellen hoe je kunt proberen decubitus te
voorkomen.
Voorkomen van decubitus kan door:
• afwisselen van houding
• de huid controleren en verzorgen
• goede voeding
• gebruik van hulpmiddelen
4
Afwisseling van houding
Een cliënt die veel in bed ligt, moet je af en toe van houding veranderen. Dus je laat
iemand niet steeds op zijn rug liggen, maar ook op de linker- en rechterzij. Dit wissel je af.
In principe moet iemand elke twee uur verwisseld worden van houding.
4
HZW Digitale Content

Iemand die in een rolstoel zit, moet af en toe zijn billen optillen. Als hij dat niet zelf kan,
moet hij daarbij geholpen worden. Je moet je cliënt adviseren elk kwartier even te gaan
verzitten. Kan hij dat niet alleen, dan moet hij in elk geval ieder uur even met hulp van
positie veranderen.
De huid controleren en verzorgen
Inspecteer minimaal een keer per dag de huid van een aan bed of rolstoel gebonden cliënt.
Was de huid als hij in contact is geweest met urine of ontlasting en verschoon iemand die
incontinent is regelmatig. Voorkom een schrale huid, gebruik crème of zalf. Zinkzalf wordt
vaak gebruikt bij beginnende decubitus.
Goede voeding
Zorg dat een cliënt genoeg drinkt; dagelijks minimaal anderhalve liter vocht. Ook is het
belangrijk dat de cliënt gezond, afwisselend en voldoende eet.
Gebruik van hulpmiddelen
Er zijn hielbeschermers om de hielen vrij van het bed te houden. Ook met kussens kun
je ondersteunen. Daarnaast zijn er speciale matrassen: lucht-, schuim- of watermatrassen.
Door de hoofdsteun niet teveel omhoog te zetten, wordt de stuit ontlast.
Hielbeschermers
HZW DC 9 Decubitus en smetten
5

5 De behandeling van decubitus
Er is veel aandacht voor decubitus. In het recent gehouden onderzoek naar de kwaliteit
van de zorg in verpleeghuizen was decubitus een van de punten waarop een verpleeghuis
bekeken en beoordeeld werd.
Decubitus is zo gevaarlijk, omdat de ontstane zweren erg traag genezen. De bacteriën
die ontstaan, bereiken makkelijk de bloedbaan en kunnen dan zorgen voor een bloedvergiftiging.
Dit is een levensbedreigende situatie, zeker voor mensen met een verlaagde
weerstand. Ook kan er een infectie van het bot ontstaan. Het is dus zeer belangrijk om erg
alert te zijn op beginnende decubitus. Als je plekjes of wondjes ontdekt bij je cliënten en
je twijfelt of ze ernstig zijn, vraag dan direct een collega om er ook naar te kijken. Beter te
vroeg dan te laat.
Wanneer decubitus is geconstateerd, is het zaak te zorgen voor optimale verzorging.
Behandelen van decubitus:
• voldoende eiwitrijke voeding
• aandacht voor de lighouding
• pijnbestrijding
• wondverzorging
• chirurgische ingreep
5
Voeding
Er zijn geen keiharde bewijzen, maar wel aanwijzingen dat eiwitrijk voedsel, extra vitamines
(A, B, C en E) en spoorelementen (zink, selenium, koper en mangaan) een gunstige
invloed hebben op de behandeling van decubitus.
Lighouding
Frequent wisselen van de lighouding en het vrijleggen van de letsels helpt bij het genezen.
Dit moet dag en nacht gebeuren. Er moet worden gezocht naar een optimale lig- en
zithouding.
6
HZW Digitale Content

Pijnbestrijding
Hierbij kun je denken aan geneesmiddelen, maar ook aan het bedekken van de wonden en
het ondersteunen van het lichaam.
Wondverzorging
Zalf als zinkolie wordt gebruikt bij het behandelen van decubitus. Verder kan er verband
gebruikt worden.
Chirurgische ingreep
Wanneer decubitus in het vierde stadium is, moet er door een chirurg worden ingegrepen.
6 Smetten
Smetten is net als decubitus een aandoening aan de huid en misschien kun je in een beginstadium
een smetplek en decubitus verwarren. Het is verder echter iets heel anders.
Smetten:
een onschuldige huidaandoening die ontstaat door een
combinatie van vocht, warmte en huid-op-huidcontact
6
Smetten of smetplekken komen bijvoorbeeld voor in huidplooien, zoals de liezen, oksels,
bilnaad, op plekken die tegen elkaar aanschuren: bovenbenen bijvoorbeeld.
HZW DC 9 Decubitus en smetten
7

Op het plaatje hieronder zijn de donkerrode plekjes de plaatsen waar smetten voor kan
komen.
Smetten
Smetten komt voor op vochtige plekken. Je ziet een rode plek op de huid. Deze plek jeukt
of geeft een branderig gevoel en is vaak wat vochtig. De huid kan kapot gaan, geïnfecteerd
raken en dan pijn veroorzaken. In sommige gevallen wordt de huid geel, groenig of wit en
ruikt onaangenaam.
Smetplekken zijn te behandelen met zinkolie of een barrièrespray, die een beschermend
laagje over de geïnfecteerde plek legt. Wanneer er sprake is van een schimmelinfectie, kan
een anti-schimmelpreparaat gebruikt worden.
Op zich is een smetplek onschuldig en hij kan goed behandeld worden. Decubitus is een
veel ernstiger aandoening.
8
HZW Digitale Content