nr. 2 - KGK Deinze

Blanco

3824
2211. Willy JONCKHEERE: Heyman en Deinze
In ons jongste nummer (KGKC 29-1, pp. 3821-3822, nr. 2208) maakte ik melding van het
tijdelijk verblijf van Hendrik Heyman te Deinze. Het leek er toen op dat dit een ‘nieuw’
gegeven was. Het alziend oog van KGK-bestuurslid Paul Huys maakte er ons meteen
attent op dat de aanwezigheid van Heyman te Deinze reeds vroeger in ons Contactblad
gesignaleerd werd. Waarvoor onze dank.
We verwijzen naar :
KOK-Kontaktblad I, 1, pp. 16-17, nr. 19: [H.Maes], Hendrik Heyman te Deinze.
KOK-Kontaktblad VIII, 3, pp. 965-966 : Paul Huys, Hendrik Heyman en…Deinze.
2212. Paul HUYS (nr. 519) : Nog over het anoniem verzetspamflet van 1944
Zie het KGK-Contactblad, XXVIII/4, nr. 2191, pp. 3766-3775)
Na de publicatie van het artikel over het anonieme pamflet van september 1944 in het
decembernummer 2008 van het Contactblad werden mij door enkele kritische lezers (J.
Demeyer, D. De Mulder, A Heyerick , D. Vanhove en R. Walgraeve) opnieuw enige
correcties en/of aanvullingen toegestuurd, waarvoor mijn erkentelijke dank. We geven
daarvan uiteraard graag mededeling, om aldus de historische juistheid en waarheid over
personen en feiten zo dicht mogelijk te benaderen (met excuus voor de vergissingen die
ongewild toch in de tekst waren geslopen).
“Veste Van Fleteren” (noot 32)
Een andere versie over de verklaring van de alias-naam “Veste” is te lezen in het KOK-
Kontakblad VIII/4 van juni 1988, p. 979, noot 5, waarin we bij A. Heyerick lezen dat de
weduwe van August Van Fleteren († 1894), die de vader was van Felix Van Fleteren, nadien
hertrouwde met de kleermaker-herbergier Camiel Vestens , wat misschien de familiebijnaam
“Veste” zou kunnen verklaren.
Germaine Patée (noot 35)
Zou de bijnaam geweest zijn van Germaine Zelie Fosse (°Laken 1907), de vrouw van de
bakker Ivan P.J. Vandeputte (°Deinze 1901). Zij hadden een bakkerij in de Stationsstraat,
dichtbij de Knok, rechtover “De Pulle. “Germaine Patée” werd daarnaast ook wel “Mène
Putte” genoemd. Na hun pensionering verhuisde het echtpaar Vandeputte-Fosse naar de
Guido Gezellelaan 97 (zie Deinse Kiezerslijst 1976, resp. nrs. 5181 en 9381).
Juffrouw Van [den] Dorpe (noot 41)
Er is mij betreffende de in het pamflet vernoemde “Juffrouw Van Dorpe” (sic) bevestigd dat
hiermee wel degelijk Paula Van den Dorpe (°1921) bedoeld is, dochter van François Van den
Dorpe, die toen op de Markt het “Restaurant Belge” uitbaatte.
Pieter Joye (noot 45)
Petrus Joye (°Lichtervelde, 9 sept. 1877), “vellenwever” van beroep, kwam zich in maart
1936 in Petegem vestigen. Op de Kortrijksesteenweg (een eind voorbij “Tielts Routje” en de
Kattebeek) woonde hij er op een drietal verschillende adressen, althans volgens de
Petegemse kiezerslijsten. (KZL) uit de periode kort vóór en vlak ná de oorlog:
KZL 1938: Kortrijksesteenweg 246; geen verwijzing naar een echtgenote; wel woonde toen
op datzelfde adres ook Maria Magdalena Verbeke, met wie hij begin jaren ’50 zou huwen
(cfr. infra);
KZL 1948-1950: ibid. nr. 197; “marktkramer in fourruren”; hier wordt Petrus Joye wel vermeld
als gehuwd met Leontine De Coninck;
KZL 1954-1956: ibid. 237; “marktkramer in pelsen”; nu vermeld als gehuwd met Maria
Magdalena Verbeke (°Lokeren 1905), naaister. Haar zoon, Gaspard Verbeke [een van mijn
generatiegenoten - P.H.], bouwde in die jaren een carrière op als beroepsmilitair (officier).

3825
Chanterie (noot 46)
Dat het gezin Frans Chanterie-Schaubroeck pas in oktober 1945 naar Petegem op het
Kouterke (Kortrijksesteenweg 59) kwam wonen, staat aldus in het bevolkingsregister van
Petegem vermeld, maar dat blijkt niet te stroken met de werkelijkheid. Dat is allicht te wijten
aan het feit dat Petegem met ingang van 1 juli 1942 bij Deinze werd aangehecht en vanaf die
datum geen eigen bevolkingsregister meer mocht bijhouden (de wijzigingen in het
bevolkingsverloop werden blijkbaar pas later, in de loop van 1945, weer ingevoerd!). Naar
verluidt kwam het gezin van het echtpaar Chanterie reeds in het voorjaar 1942 op Petegem-
Kouterke wonen; hun zoon Frans (later Jezuïet geworden) werd aldaar geboren op 4 juni
1942, slechts enkele weken vóór de gemeente Petegem (tijdelijk, en op uitstel) ophield te
bestaan.
Remi Boeckaert (noot 54)
Hij was gehuwd, niet met Louise Maria Lust (°1915; nu in “Veilige Have”, Aalter), zoals in het
artikel verkeerdelijk vermeld staat, maar wel met Louisa’s jongere zuster Jeanne Germaine
(°1922; nu verblijvend in een bejaardenhome in Sint-Laureins). Jeanne Lust gaf in de
oorlogsjaren (1942-1943) dansles bij de Deinse afdeling van VIVO (Vlaams Instituut
Volksopvoeding).
Gesloten huizen (noot 76)
Dat Duitse officieren en/of soldaten in hotels verbleven en restaurants, cafés of andere
gelegenheden met publieke toegang bezochten, was uiteraard niet te vermijden. Deze
allusie op hun aanwezigheid in “gesloten huizen” verwijst allicht niet zozeer naar de
gedwongen inkwartiering van militairen in privéwoningen; maar wel naar het feit dat zij daar
in sommige gevallen zelfs hartelijk welkom waren (bij feestjes en dgl., waar ook wel
gemusiceerd en gedanst werd); dit laatste bleef natuurlijk niet onopgemerkt en wekte
vanzelfsprekend de nodige wrevel en achterdocht op.
De commissaris-generaal van den Dries (noot 81)
Mogelijk een allusie naar de man die de Deinse politiecommissaris Alois Meersschaert, na
diens afzetting (en internering in de citadel van Hoei!) in de zomer van 1942 heeft opgevolgd,
m.n. de Ledebergse politieagent Armand Pelfrène (°1917), die toen op de Dries woonde,
waar hij later een schilderszaak begon (in de jaren ’70 woonde hij daar in Lentelaan 19). Zie
hierover: Geschiedenis van Deinze, dl. 2, p. 130. Niet te verwarren echter met de Deinse
socialistische vakverbondsman Roger Pelfrène (weerstander bij het O.F.), die in april 1945
overleed in het concentratiekamp van Dora/Nordhausen (zie Geschiedenis van Deinze, dl. 2,
2005, pp.137 en 141).
Kakkebroekstraat nr. 7 (noot 82)
Verwijst mogelijk naar een of andere, toen reëel bestaande “kinderkribbe” (als een soort
“Kinderwelzijn”-avant-la lettre), waar de toekomstige en/of pasbevallen moeders terecht
konden voor hulp en advies. Mogelijk was die raadpleging gevestigd op een adres met een 7
als huisnummer (maar in precies welke straat dan). “De Pulle” kan hier dus niet bedoeld
zijn, want de oostzijde van de straat heeft pare huisnummers.
André Kinet (noot 86)
Over zoon André Kinet (1925-1985) schreef ik (p. 3769-3770): “Er werd achteraf gezegd dat
hij ‘bij het Verzet’ zou geweest zijn, maar details daarvan zijn niet bekend”. Hij heeft
inderdaad deel uitgemaakt van de Deinse “Witte Brigade” (Geheim Leger - Schuiloord
Taling-B) van Joseph Versichele; zijn directe sectieoverste daarin was René Van Hove
(°Petegem 1909), spoorwegarbeider. André Kinet werd o.m. ingezet als bewaker van de
gedetineerden in “Volder’s Molen”; hij was erbij toen daar, op een van eerste dagen kort na
de Bevrijding, een van de opgepakten, m.n. de Dentergemse onderwijzer Matton (vader van
de latere RUG-professor Jef Matton), door een per ongeluk afgeschoten kogel van een
machinegeweer getroffen werd. Maar de kogel kwam eerst op diens portefeuille terecht,
hetgeen hem, ondanks verwonding, toch het leven redde. Voor deze verwonding moest later
door de Weerstand, bij uitspraak van de Rechtbank, een schadevergoeding betaald worden
(*). Wie van onze lezers belangstelt in een foto van de Deinse Witte Brigade, met cdt.

3826
Joseph Versichele en o.m. de sectieoversten Lucien De Lodder, René Van Hove en Maurice
Van Neste, kan die vinden in de recente Geschiedenis van Deinze, dl. 2 (2005), p. 150.
(*) Deze vergoeding werd deels betaald met “witgewassen” gelden (bij de Operatie-Gutt had
de Weerstand een “percent” op de gelden die door haar leiding bij Deinse fabrikanten
werden opgehaald en die, o.m. via een kloostergemeenschap, aan 100% konden worden
omgewisseld!). Dat toen door de Weerstand volop met financiële middelen werd geknoeid
(o.m. ook tot persoonlijk profijt) was toen al mondgemeen. Het was één van de redenen tot
het vinnige geruzie onder de weerstanders onderling (van wie er overigens een aantal nogal
ontevreden waren wegens de over hen uitgebrachte “evaluatie”, die van groot belang was
voor hun erkenning als weerstander en de daaraan verbonden geldelijke voordelen). Maar
dat alles is eigenlijk een verhaal apart.
NOTA VAN DE REDACTIE. De vele (en welkome) reacties vanwege een aantal lezers rond dit
thema bewijst ten volle het nut van een periodiek tijdschrift zoals ons Contactblad, waarin de
lezer inderdaad wordt uitgenodigd om in contact te komen met de redactie en/of de
auteur(s). En de publicatie, achteraf, van deze reacties is voor de artikelen zelf in vele
gevallen een tastbare toegevoegde waarde. Niet aarzelen dus om ons te contacteren!
2213. Luc GOEMINNE : De erfvrouw van Machelen, prinses van Izegem
Marie-Thérèse de Crévant d’Humières werd omstreeks 1655 geboren als dochter van de
Franse Maarschalk Louis en Louise-Antoinette de la Châtre.
Op 10 februari 1677, volop tijdens de Hollandse Oorlog (1674-1678), trouwde deze jonge
Franse adellijke dame met de 22-jarige Vlaamse franstalige edelman Jean-Alphonse Vilain
XIIII de Gand. Twee jaar vroeger, in 1675 was hij door vererving de Heer van Machelen
geworden. Op dat ogenblik was Gent samen met geheel Oost-Vlaanderen bezet door de
Franse troepen van Lodewijk XIV.
Ter gelegenheid van dat huwelijk promoveerde Lodewijk XIV het leenhof Izegem, dat toen in
handen was van Balthazar-Philips Vilain XIIII de Gand, de vader van Jean-Alphonse, tot
prinsdom !
Van 1668 tot 1678 was Izegem immers in Franse handen. Bij het overlijden van zijn vader
op 22 februari 1680 erfde Jean-Alphonse Vilain XIIII, dus amper 3 jaar na zijn huwelijk, ook
de titel van prins van Izegem.
De vader van zijn echtgenote Marie-Thérèse de Crévant d’Humières was een belangrijk
Frans edelman. Hij droeg de titel van maarschalk en pair de France.
Reeds in 1656 was hij door Lodewijk XIV tot luitenant-generaal van Frankrijk in Vlaanderen
benoemd. Doch hij was vooral ook een beruchte levensgenieter, die er zelfs tijdens
veldtochten een luxueuze levensstijl op na hield. Vanaf 1672 kreeg hij het opperbevel over
alle Franse troepen in Vlaanderen.
Hij bleef een belangrijk aanvoerder van het Franse leger in onze streken tot zijn strategische
blunder tijdens de slag bij Walcourt op 27 augustus 1689.
Op 3 april 1690 liet de woedende Lodewijk XIV hem als leider van de Franse troepen in de
Nederlanden vervangen door de even beruchte Henry-Francois de Montmorency, le
maréchal de Luxembourg.
Louis de Crévant d’Humières bleef echter als troostprijs nog officieel gouverneur van
Vlaanderen, doch zijn invloed verdween helemaal. (zie verder)
Hij overleed vereenzaamd aan het hof van Versailles op 30 augustus 1694.
Toen jaren vroeger zijn dochter Marie-Thérèse de Crévant d’Humières in de zomer van
1683, 5 jaar na haar huwelijk, haar blijde intrede in Vlaanderen deed, wisten de inwoners van
haar leenhoven en heerlijkheden, ongetwijfeld allemaal dat haar vader de beruchte Franse
legeraanvoerder was.

3827
Toen de Fransen op 1 september 1683 Vlaanderen voor de zoveelste keer binnenvielen,
werd de prinses van Izegem, dan ook de aangewezen beschermvrouw van talrijke getroffen
dorpen.
Ze reisden vaak naar Rijsel om haar te spreken en haar gunsten of te smeken.
De prins Jean-Alphonse en de prinses verbleven immers vaak, als ze niet in Versailles
vertoefden, op hun kasteel in Ongnies, in de omgeving van Rijsel.
Vooral bij het begin van de Negenjarige Oorlog (1689-1698) werd vaak op haar beroep
gedaan.
Vanaf september 1690, het ergste van die oorlog moest er nog komen, was haar
bemiddelingsrol echter uitgespeeld.
Haar vader was immers als Franse legeraanvoerder in Vlaanderen, uitgerangeerd …
Voor verminderde opeisingen en kwijtscheldingen van boeten in de door haar “beschermde”
dorpen, liet de prinses zich zwaar betalen. Haar omkoopgelden bedroegen niet minder dan
1450 Vlaamse Ponden !
In 8 jaar tijd streek ze als steekpenningen het equivalent op van bijna 10.000
arbeidsdaglonen !
Doch veel dorpelingen verkozen te betalen in plaats van overgeleverd te zijn aan de
tergende willekeur van stelende Franse troepen.
Prinses Marie-Thérèse kende ook tegenslagen in haar leven. Ze werd reeds weduwe op
haar 32 e jaar.
Haar echtgenoot Jean-Alphonse overleed immers voortijdig te Versailles op 6 juli 1687, 10
jaar na zijn huwelijk. Hij was ook amper 32 jaar geworden. Zijn echtgenote Marie-Thérèse
werd dan op haar beurt gedurende 23 jaar o.a. erfvrouw van Machelen, met de titel prinses
van Izegem en Middelburg. Ze overleed reeds in 1710.
De familie Vilain XIIII de Gand, prinsen van Izegem, waren van 1620 tot 1750 o.a. ook Heren
van Machelen.
Uit al het voorgaande is het duidelijk gebleken dat deze familie Vilain de Gand, als prinsen
van Izegem, zich weinig of niet met Machelen hebben ingelaten. Ze hebben er nooit
gewoond. Hun sociaal-economische rol ter plaatse was zeer gering. Ze vergenoegden zich
alleen met het opstrijken en verteren van hun pachtgelden…
En het Vlaamse volk, dat zwoegde en ploegde voort …
Bronnen
- Goeminne Luc : De latere heren van Machelen, in Bijdragen tot de Geschiedenis van Deinze,
jaarboek 75, 2008, p. 487-496.
- Vandenbussche Koenraad : De Princesse van Iseghem, in Ernigahem, nr. 2, p. 39-50, en nr. 3, p.
61-70, 2003.
- R. A. Gent : Inventaris van het familie-archief Prinsen van Izegem, 1986 (Dit fonds dat hoofdzakelijk
documenten uit de 18 de eeuw bevat, bezit geen eigenlijke archiefgegevens over Machelen zelf).
2214. Stefaan DE GROOTE : Kan de grafzerk van de Deinse beeldhouwer Luc Van
Parijs worden beschermd
Petegemnaar Peter Parmentier is leraar in Gent en één van de drijvende krachten achter de
instandhouding van het bekende kerkhof Campo Santo in Sint-Amandsberg. Eén van de vele
kunstenaars die er begraven liggen, is de van Deinze afkomstige Luc Van Parys (1920-
1991). Luc is de zoon van de beeldhouwer Antoon Van Parys van wie hij de stiel leerde en
met wie hij veel samenwerkte. Hij woonde eerst in Deinze en dan in Gentbrugge. Bekend
van hen zijn: het monument voor de ouders van Streuvels in Heule, het standbeeld van

3828
Tinneke van Heule in Gentbrugge en het monument voor René De Clercq in Deerlijk.
Tijdens een gidsbeurt op het Campo Santo, zag Peter dat de
concessie van diens grafzerk vervalt. Indien de familie de
concessie niet zou verlengen, kan zijn graf volgend jaar geruimd
worden. Indien de familie wel verlengt dan stelt zich
binnen 10, 20 of
25 jaar hetzelfde probleem.
De vraag die zich opdringt is, of het stadsbestuur van Deinze
aan Gent zou kunnen voorstellen om het grafmonument te
beschermen Dit gebeurde al met heel wat
kunstenaarsgraven op het Campo Santo. "Dit zou een mooie hulde zijn aan de Deinse
kunstenaar Luc Van Parijs. Op deze manier zou ook een uniek beeld van zijn vader gered
worden" benadrukt Peter Parmentier.
Een interessant voorstel en het lijkt me meteen iets voor de Deinse erfgoedcommissie die in
oprichting is. De bevoegde schepen voor cultuur en erfgoed in Gent is Lieven Decaluwé, en
laat die nu net afkomstig zijn van Deinze.
NVDR: Als deze vraag gericht wordt aan het stadsbestuur van Deinze, dan zou men van de
gelegenheid kunnen gebruik maken om te vragen dat eindelijk de sokkel van het monument
op het graf van Antoon Van Parys, op het kerkhof van Deinze zelf, zou verfraaid worden met
arduinsteen.
2215. Paul HUYS (nr. 520) : De parlementaire schoolenquête van 1880, een authentieke
documentatiebron uit de Schoolstrijd van 1879-1884. De opgeroepen getuigen in de
kantons Deinze en Nevele.
De liberale regeringen in de jonge Belgische Staat na 1830 trachtten het openbaar onderwijs
te veralgemenen en streefden uiteindelijk ook naar de neutraliteit ervan.
Deze schoolpolitiek, eerst en vooral geaxeerd op het lager onderwijs, maar daarna ook op
het secundair onderwijs, leidde – na de liberale verkiezingsoverwinning van 1878 (regering
Frère-Van Humbeeck, 1878-1884) en de invoering van de Onderwijswet-Van Humbeeck van
1879 – tot een ongemeen scherpe schooloorlog tussen de klerikalen en de antiklerikalen.
Deze strijd rond de gelaïciseerde gemeenteschool sloeg diepe wonden, die decennialang
hebben nagekankerd 1 .
In 1880 werd door de Kamer van Volksvertegenwoordigers een parlementaire commissie
aangesteld 2 , die als opdracht kreeg een “onderzoek te doen over den zedelijken en
stoffelijken toestand van het lager onderwijs in België, over de uitslagen der wet van 1 n juli
1879, en over de middelen, gebruikt om de uitvoering dier wet te belemmeren” 3 .
In zitting van 05.05.1880 besliste de Kamer dat de Commissie zou bestaan uit 25 leden;
onder de bekendste leden citeren we de namen van Beernaert, de Hemptinne, De Vigne,
Jottrand, Lippens, Vandenpeereboom en Woeste. Het Bureau van de Commissie werd op
15.05.1880 samengesteld uit de heren Couvreur, voorzitter; Neujean en Willequet,
ondervoorzitters; Paternoster en Washer, secretarissen.
De Commissie startte haar werkzaamheden verbazend vlug. De hoorzittingen gebeurden per
kanton. Tegen het einde van hetzelfde jaar 1880 waren al een aantal van die zittingen
gehouden. Die voor het kanton Deinze had plaats “ten lokale van het vredegerecht” op 6
december 1880 4 , die voor het kanton Nevele op 20 december 1880, eveneens in het
vredegerecht aldaar 5 . In de beide gevallen waren de commissieleden dezelfden, nl. de
kamerleden E. Willequet, voorzitter, A. Lippens en G. Washer, bijzitters; de toegevoegde
secretaris was ene [NN.] Siffer.
De verslagen (genoemd “Proces-verbaal van onderzoek”) werden naderhand allemaal
gepubliceerd 6 en op de ruimst mogelijke basis verspreid 7 .

3829
In de hoorzitting voor het kanton Deinze werden 20 getuigen gehoord, afkomstig uit vier
verschillende gemeenten, w.o. 18 mannen. Voor het kanton Nevele waren er 23 getuigen, op
één na allen uit Nevele zelf, maar hier wel een minderheid van 10 mannen naast 13 vrouwen
en meisjes 8 .
In deze korte bijdrage voor het K.G.K.-Contactblad beperken we ons tot een opsomming van
de getuigen in de twee resp. kantons. De inhoud zelf van die getuigenissen reserveren we
het liefst voor een uitvoeriger bijdrage voor het K.G.K.-Jaarboek van 2010, waarin ook plaats
zal zijn voor enige aanvullende commentaar.
KANTON DEINZE - LIJST VAN DE GETUIGEN
Jan-Frans Van der Cruyssen, 40 j., kantonnale opziener te Deinze.
August Van Goethem, 21 j., vrije hoofdonderwijzer te Deinze.
Eugeen Van Cauthem, 27 j., vrije onderwijzer te Petegem.
Gommaar Vandeputte, 26 j., gemeenteonderwijzer te Deinze.
Gentiel Lagrange, 28 j., handelaar te Deinze.
Karel De Clerck, 52j., , koopman en burgemeester te Deinze.
Jan De Beil, 46 j., kunstschilder en schepen te Deinze.
Hendrik Anckaert, 52 j., koopman en burgemeester te Petegem.
Elisa Tessely, 17 j., normaliste te Gent.
Camiel Balcaen, 41 j., gemeenteonderwijzer te Petegem.
Adela Gevaert, 34 j., huishoudster te Deinze.
Pieter Maesfrancx, 70 j., pastoor te Petegem.
Lodewijk Geltmeyer, 41 j., onderpastoor te Herzele.
Theophile Verschueren, 42 j., onderpastoor te Deinze.
Pieter-Lodewijk Lagrange, 62 j., koophandelaar te Deinze.
Constant Scheerlinck, 56 j., gepensioneerde gendarm en winkelier te Deinze.
Karel-Lodewijk De Decker, 43 j., koster en vrije onderwijzer te Zeveren.
Camiel De Decker, 29 j., gemeenteonderwijzer te Zeveren.
Karel-Lodewijk Cornelis, 60 j., bijzondere en burgemeester te Zeveren.
Karel Bovijn, 72 j., zonder bedrijf, te Zeveren.
KANTON NEVELE - LIJST VAN DE GETUIGEN
Jan-Frans Van der Cruyssen, 40 j., kantonnale schoolopziener te Deinze.
Honoré Meganck, 25 j., postmeester te Nevele.
Bernard Pattijn, 29 j., hoofdonderwijzer te Nevele.
Leonie De Maertelaere (echtgen. Gustaaf Carlier), 36 j., onderwijzeres te Nevele.
Clementia Claeys, 30 j., herbergierster te Nevele.
Charlotte Van Dooren (echtgen. Koenrard De Vos), 34 j., huishoudster te Nevele.
Constant Mortier, 58 j., landbouwer te Nevele.
Florent ’T Kindt, 26 j., ingenieur te Nevele.
Leo Kneuvels, 32 j., koopman in boter te Nevele.
Louise De Waele (echtgen. Fr. Tuytschaever), 28 j., huishoudster te Nevele.
Amélie Haeltermans (echtgen. B. Duchâteau), 38 j., huishoudster te Nevele.
Melania Dumont (echtgen. van wachtmeester De Wasch), 37 j., huishoudster te Nevele.
Livinus De Groote, 50 j., pastoor-deken te Nevele.
Eugène Delaroyère, 26 j., onderpastoor te Nevele.
Jozef-Lodewijk Verbiest, 34 j., katholieke schoolonderwijzer te Nevele.
Emma Cogen, 13 j., leerlinge in de gemeenteschool te Nevele.
Virginie De Vogelaere (echtgen. Petrus Cogen), huishoudster [geen leeftijd vermeld].
Clemence Snoeck, 14 j., scholierster te Nevele.
Emerence Tuytschaever, 14 j., scholierster te Nevele.

3830
Jozef Schelpe, 50 j., orgelist te Nevele.
Tryphon Bruggeman, 59 j., gareelmaker en armmeester te Nevele.
Ursula Cannoot (echtgen. Coddens), 47 j., huishoudster te Nevele.
Sophia Roets (echtgen. L. Van Gansbeke), 47 j., huishoudster te Nevele.
1. Zie o.m. Jeffrey Tyssens, Om de schone ziel van ’t kind… Het onderwijsconflict als een breuklijn in
de Belgische politiek (Gent, Provinciebestuur & Liberaal Archief, 1998 – Bijdragen Museum
Vlaamse Sociale Strijd, nr. 14), pp. 55-75.
2. Zie hierover: De schoolstrijd in ons land (1879-1884) (Gent, Boekh. J. Vuylsteke, 1907 – Uitgave
van het Julius Vuylsteke-Fonds nr. 4), inz. pp. 12-14 (De schoolstrijd) en 15-22 (Het
schoolenquest).
3. Geciteerd uit de publicatie van de resultaten van dit Schoolonderzoek (dl. 1, p. II). Zie verder over
deze publicatie in de noten 6 en 7.
4. Zie Schoolonderzoek, dl. 1, pp. 415-418.
5. Zie Schoolonderzoek, dl. 1, pp. 419-424.
6. Alles bijeen werden 5.381 getuigen gehoord, met feitenmateriaal over 779 gemeenten in 88
kantons. Al die verslagen samen werden ook gebundeld in vijf stevige boekdelen van in totaal
5.732 bladzijden, onder de titel Enquête scolaire (Brussel, bij F. Hayez, 1881-1883). De
Nederlandse versie ervan droeg als titel Schoolonderzoek. Een exemplaar van de complete
Franstalige editie bevindt zich in de Gentse Univ.Bibl. (nr. A.17469); een exemplaar van alleen
maar het Nederlandstalige eerste deel (met o.m. de kantons Deinze, Nevele, Kruishoutem en
Oudenaarde) zal binnenkort te raadplegen zijn in het Liberaal Archief te Gent.
7. De processen-verbaal der zittingen werden gezonden aan alle getuigen, aan alle
krantenredacties, aan alle abonnees van de Moniteur (het Staatsblad, dat toen nog enkel in het
Frans verscheen) en van andere parlementaire publicaties (zoals Documents parlementaires,
Beknopt Verslag e.a.m.). Sommige processen- verbaal werden aldus verspreid op zowat 85.000
(!) exemplaren (55.000 in het Frans, 30.000 in het Ndl.). Zie De schoolstrijd in ons land
(Vuylsteke-Fonds, 1907), p. 21-22.
8. Wat verder nog de streek bezuiden Deinze betreft: voor het kanton Kruishoutem (zie het procesverbaal
in Schoolonderzoek, dl. 1, pp. 243-245) werden elf getuigen gehoord (o.w. zes uit
Nokere).
2216. Willy JONCKHEERE : Geschiedenis op de buis
Met dank aan E. De Maesschalck en P. Verbist, resp. voorzitter en secretaris van de
Vereniging van Historici Lovansienses (VHL).
Een nieuwe historische reeks op Canvas (Verloren land) is een mooie aanleiding om enkele
elementen van de historische programmering op Canvas en Canvas+ voor de volgende
weken en maanden voor te stellen.
Op dinsdag (vanaf 7 april) om 21.40 u. op Canvas: Verloren land
In een nieuwe, tweede reeks afleveringen van Verloren land gaan acht interessante bekende
Vlamingen op zoek gaan naar de waarheid achter een boeiend maar mysterieus gebleven
verhaal uit hun familiegeschiedenis waarbij één van hun voorouders een centrale rol heeft
gespeeld. Ze hebben die persoon meestal wel gekend, maar over zijn of haar verhaal
hebben ze nooit het fijne geweten. In elke aflevering ontdekt het hoofdpersonage, al dan niet
samen met een ander familielid, hoe de vork juist in de steel zat. Zo verneemt hij beetje bij
beetje wat de invloed geweest is van de “grote geschiedenis” op zijn eigen
“familiegeschiedenis”. Dat maakt het ook voor de kijker een boeiende ontdekkingstocht.
De bekende Vlamingen in deze tweede reeks van Verloren land zijn: Jan en Kris De Smet,
Chantal Pattyn, Bob Mendes, Katelijne Verbeke, Tom Waes, Anne Provoost, Deborah
Ostrega en Steven Van Herreweghe.

3831
Zij keren telkens terug naar plaatsen die bepalend zijn geweest voor hun familiegeschiedenis,
in binnen- en in buitenland. Ze gaan zoeken in archieven en bij
overheidsinstanties, ontmoeten verre verwanten en ooggetuigen, bezoeken locaties die
belangrijk zijn in het verhaal. Zo vervolledigen ze hun eigen familiegeschiedenis en via die
familiegeschiedenis komen ze algauw terecht bij de grote geschiedenis. Voor de kijker is het
boeiend om te zien hoe die twee met elkaar verweven zijn.
Alle familiegeschiedenissen in deze tweede reeks van Verloren land zijn „oorlogsverhalen‟
uit de Eerste en vooral Tweede Wereldoorlog. Dat is een bewuste keuze van de redactie.
Enerzijds hebben de twee Wereldoorlogen in de 20 e eeuw zo’n grote impact gehad op de
Belgische samenleving dat bijna iedereen van ons er – net als de bekende Vlamingen in de
reeks - wel een „familieverhaal‟ over heeft. Dat vergroot de herkenbaarheid en de
betrokkenheid. Anderzijds is het nu zowat de laatste kans om die verhalen te reconstrueren
met de hulp en de getuigenissen van mensen die het zelf nog hebben beleefd en
meegemaakt. Verloren land wil die kans aangrijpen om deze laatste getuigen nog eens aan
het woord te laten.
Aansluitend vanaf 2 juni volgt de herhaling van de eerste reeks van Verloren land :
Stijn & Bart Peeters – 2 juni
De grootvader van Stijn en Bart Peeters, Gustave Van Boeckel, was tijdens de Tweede
Wereldoorlog actief in het Lierse verzet. Maar Van Boeckel wordt verklikt en door de
Gestapo gearresteerd. Het is het begin van een lange tocht langs verschillende kampen. Na
de bevrijding nam Gustave zijn gewone leven weer op en wou hij zo weinig mogelijk aan die
periode herinnerd worden. Maar nu willen zijn kleinkinderen graag meer weten …
Stijn & Steven Kolacny – 9 juni
Franz Kolacny, de grootvader van Stijn en Steven, werd na de eerste wereldoorlog als kind
van Wenen naar Tielt-Winge gestuurd. Het was de bedoeling dat hij hier maar tijdelijk zou
verblijven maar hij keerde uiteindelijk niet meer terug naar zijn familie. Stijn en Steven
hebben nooit goed begrepen hoe dat komt en reizen nu zelf naar Oostenrijk, op zoek naar
een antwoord.
Annelies Beck – 16 juni
Enkele jaren geleden kreeg Annelies van haar grootmoeder een doos met documenten in
handen. Het waren papieren van haar overgrootvader die tijdens de Eerste Wereldoorlog in
Glasgow verbleef. Hoe is August Keppens daar als jongeman verzeild geraakt Waarom
werd hij niet opgeroepen als soldaat En wat deed hij daar al die jaren
Gabriel Rios – 23 juni
Gabriel heeft zijn grootvader José Escribano Ortiz goed gekend; ze hadden een zeer warme
band. Gabriel koestert een foto die tijdens de Tweede Wereldoorlog is genomen. Die toont
zijn grootvader in een Amerikaans soldatenuniform voor een hotel in Brussel. Hoe kwam zijn
grootvader hier terecht Om dat uit te zoeken reist Gabriel in de voetsporen van zijn
grootvader naar de States en Puerto Rico.
Roos Van Acker - 30 juni
Roos kende haar grootvader Georges Van Acker vooral als dichter en schrijver. Ze weet wel
dat hij tijdens de oorlog in het verzet is geweest en nadien lid werd van de Communistische
Partij. Maar wat zijn grote verzetsdaden waren, en welke rol hij precies heeft gespeeld
tijdens de repressie, daar heeft ze geen idee van.
Paul & Marilyn Ambach – 7 juli
Paul en zijn dochter Marilyn zoeken naar sporen van hun ouders en grootouders, Jozef
Ambach en Daizy Ouziël. Jozef en Daizy overleefden allebei de holocaust. Daizy bleef tot

3832
aan het einde van de oorlog ondergedoken in een klein dorpje in de Ardennen, Jozef vluchtte
naar Lyon maar werd toch opgepakt. De bevrijding kwam net voor hij naar Auschwitz kon
getransporteerd worden. Paul en Marilyn proberen het traject te reconstrueren dat beiden
aflegden.
Tine Embrechts – 14 juli
De grootmoeder van Tine, Maria Verlackt, werd op vrij jonge leeftijd weduwe. Zij was politiek
actief en moest dat combineren met de opvoeding van haar vier kinderen. Tine vraagt zich af
hoe een vrouw alleen zoveel energie kon opbrengen om haar gezin te onderhouden en
tegelijkertijd één van de eerste vrouwelijke politici op hoger niveau te zijn.
Karoline Kamosi aka Leki – 21 juli
Lulungu Yilela Samuel, de grootvader van Karoline, werd als weeskind door Amerikaanse
missionarissen in Congo geadopteerd. Hij behoorde tot de Lunda-stam maar werd door de
missionarissen bekeerd en op een westerse manier opgevoed. Hij ging naar school en werd
later burgemeester in Kinshasa. Karoline is zeer benieuwd om sporen te vinden van haar
afstamming en het geloof van haar voorouders.
Dinsdag 21 mei op Canvas+ : Oude Belgen en nieuwe Neanderthalers
Thema-avond n.a.v de heropening van het Gallo-Romeinse Museum in Tongeren
20.35u – De Grootste Belg: Ambiorix
In 2005 hield journalist en schrijver Patrick De Witte tijdens de verkiezing van De Grootste
Belg een televisioneel pleidooi voor Ambiorix, de oude Belg die Caesar het bloed van onder
de nagels haalde. Patrick was al als klein broekje in de ban van de oude Belgen. “Zij leefden
van de jacht en de visvangst, dronken bier en speelden met de dobbelstenen” is een zinnetje
dat in Patricks‟ geheugen gegrift is. Had Ambiorix – en vooral zijn aartsrivaal Julius Caesar –
de Belgen niet zo onuitwisbaar in de geschiedenis geschreven, dan was er volgens De Witte
zelfs geen sprake van het land „België‟.
In deze documentaire kan Patrick nostalgisch wegdromen tussen de Eburonen en de
Romeinen. Meer nog, hij is zelf ooggetuige van de veldslag tussen de dapperste van de
Galliërs en duizenden Romeinen. Tussendoor polst hij in Rome wat ze vandaag vinden van
zijn idool en onderzoekt hij de innige band van zijn Grootste Belg met Julius Caesar.
De documentaire over Ambiorix is een buitenbeentje. Ambiorix heeft wel degelijk bestaan,
maar over heel wat facetten van zijn leven zijn historici en archeologen het vandaag nog niet
eens. De enige die ooit over Ambiorix heeft geschreven is Julius Caesar. We proberen te
achterhalen of de Romeinse heerser zijn held wel juist heeft voorgesteld. Hoe dan ook, de
documentaire geeft een verhelderende kijk op de manier waarop Ambiorix onze gebieden
beschermde tegen de Romeinse overheerser en hoe hij zo het grondgebied van wat later
België zou worden, op de kaart zette.
De film schetst het beeld van onze samenleving zoals die er rond het begin van onze
jaartelling zou moeten hebben uitgezien. In Gallië leefden de verschillende stammen niet
altijd op een vreedzame manier naast elkaar. De Eburonen, de Remers, de Essuviërs, de
Morinen, enz. Diplomatie moest toen nog uitgevonden worden. Wanneer de Romeinse
legioenen onder leiding van Julius Caesar onze gebieden binnenvallen zijn ze - op zijn
zachtst gezegd - helemaal niet welkom.
Patrick De Witte beschrijft het voorspel van het conflict tussen de Oude Belgen – in casu de
Eburonen – en de Romeinse bezetter. Daarvoor gaat hij terug naar dé belangrijkste
metropool uit die tijd: Rome. Hij toont aan wanneer de Romeinen de fatale, strategische
vergissing begaan om Ambiorix in vertrouwen te nemen en hoe die laatste via een sluwe list
de Romeinen vernedert. We staan te midden van de strijd en zien hoe het grootste en
machtigste leger uit die tijd het onderspit moet delven tegen een klein, maar moedig leger:
dat van Ambiorix. Caesar schrijft enige tijd later: “Van alle Galliërs, zijn de Belgen het
dapperst”.

3833
Ambiorix is dan wel al meer dan 2000 jaar overleden, het is pas vanaf het midden van de
19de eeuw dat hij een uithangbord wordt van onze Belgische identiteit. Het standbeeld in
Tongeren is daarvan het resultaat. Maar is dit wel de échte Ambiorix En heeft hij wel in
Tongeren gewoond
Patrick De Witte legt het allemaal uit.
21.10u – De nieuwe Neanderthaler
Documentaire uit de reeks Overleven (2003) over een onderzoek van Belgische
wetenschappers die willen aantonen dat de Neanderthalers geen onderontwikkelde bruten
waren, zoals de schoolboeken ons leren, maar dat zij cultuur hadden, net als de vroege
moderne mens.
Enkele jaren geleden vonden wetenschappers in een grot in de Ardennen beenderen van
holenberen die 35.000 jaar geleden door Neanderthalers waren gedood. Op zich niet zo
opmerkelijk, ware het niet dat ze in het laboratorium sporen van oker op die beenderen
ontdekten. De wetenschappers stonden voor een raadsel. Oker is een kleurstof die voor de
Neanderthalers geen enkel praktisch nut kan hebben gehad. Wat was hier aan de hand
Neanderthalers waren onderontwikkelde bruten. Althans, dat willen de schoolboeken ons
doen geloven. Wetenschappers uit Leuven en Brussel denken daar heel anders over. Zij
zoeken naar bewijzen dat de Neanderthalers cultuur hadden, net als de vroege moderne
mens. Voor hen heeft de wetenschap nooit overtuigend aangetoond dat Neanderthalers
minder ontwikkeld waren.
De laatste decennia zijn de inzichten over de Neanderthaler grondig gewijzigd.
Wetenschappers zoeken niet langer naar verschillen, maar naar gelijkenissen tussen de
Neanderthalers en de moderne mens. Nieuwe opgraving- en dateringtechnieken, nieuw
gevonden materiaal in Veldwezelt moet hen daarbij helpen. Ze willen duidelijkheid scheppen
over wie de Neanderthaler was, hoe hij leefde, hoe 'menselijk' hij was.
Archeologen puzzelen de vondsten bij elkaar en bouwen stenen werktuigen na met de
middelen die de Neanderthalers moeten hebben gehad. Zo hopen ze te achterhalen hoe zij
hun werktuigen maakten en gebruikten. En die kennis vertelt archeologen weer iets over het
intelligentiepeil van de Neanderthalers. Paleontologen geven de Neanderthaler een gelaat.
Zo krijgen we langzaam maar zeker antwoord op de intrigerende vraag: hadden de
Neanderthalers cultuur
2217. Paul HUYS (nr. 521) : Losse archiefvondsten betreffende Groot-Deinze in
registers van de “Indaginge” (Archief van de “Lieutenant-Civil” in Gent), 1693-1745
Tot voor kort was het archief van de “Lieutenant-Civil”, bewaard in het Gentse Rijksarchief,
in ongeordende toestand en niet geïnventariseerd, zodat de interessante inhoud ervan voor
het historische vorserswerk alsnog ontoegankelijk was gebleven. Maar een recente
inventarisatie, door een gelegenheidsmedewerker-stagiair, heeft daarin verandering
gebracht 1 . We deden een eerste steekproef, in een zestal registers slechts 2 , en brengen hier
verslag uit over het resultaat ervan betreffende bewoners van Deinze/Petegem en bijhorende
dorpen, over wie we gegevens hebben aangetroffen.
Maar eerst enige informatie over het archief van de “Indaginge”. Het ambt van Lieutenant-
Civil werd in 1540 door Keizer Karel (art. 63 van de “Concessio Carolina”) ingesteld en deze
ambtenaar kreeg (rechts) bevoegdheid binnen het zgn. “Gents Kwartier”, d.w.z. een zeer
ruime invloedssfeer van Gent, die grote delen van Vlaanderen bestreek. Het hele archief
beloopt zowat 100 strekkende meter en de inventaris ervan telt 679 nummers. Interessante
reeksen (voor lokale vorsers en/of genealogen) zijn ondermeer:
Enkwesten (vooronderzoeken): nrs. 290 (a°1622) tot 309 (a°1794);
Vonnissen (“sententiën”): nrs. 313 (a°1588) tot 329 (a°1796);
Vonnissen bij verstek:
nrs. 350 (a°1633) tot 510 (a°1796);
Borgstellingen (“namptissementen”):nrs. 511 (a°1675) tot 515 (a°1790);
Vrijwillige rechtspraak:
nrs. 535 (a°1571) tot 548 (a°1788);

3834
Procesdossiers:
nrs. 580 (a°1563) tot 679 (a°1795).
We ordenen onze archiefvondsten per lokaliteit, en vervolgens in chronologische volgorde.
Opvallend is wel het flinke aantal “Leernse” dossiers (zowat 40% van het totaal). Anderzijds
vonden we geen casussen uit Astene, Gottem, Grammene en Meigem.
Bachte
01. Pieter Duyvetter, burgemeester van de parochie “Bachte met tReckelijnghe”, en Marten
Volckaert, pointer derzelfde parochie, compareren “om te voldoen de fouraege”, gevraagd op
07.09.1693 door de Kasselrij van de Oudburg van Gent “in consequentie van Syne
Keurvorstelyke Hoocheyt”. (Reg. 542/05.10.1693)
02. Jan Minnens fs. Jacques, inwoner van Bachte, pacht sedert mei 1721 van mevrouw
douairière barones van Nokere een “pachtgoed, landen en meersen”, gelegen in Bachte en
onder de “jurisdictie van Deinze”; voor deze laatste werd hij (ook) belast door de Deinse
griffier De Loore. Er is derhalve betwisting met de barones over eventuele “dubbele” betaling.
De afgaande pachter tot april 1721 was ene Joannes Lootens. (Reg. 544/21.08.1722)
Deinze
03. Jacques Reynbaut gheseyt Vollaert 3 , als eiser, heeft klacht ingediend tegen ene Frans
Roman (wegens), maar zijn klacht wordt onontvankelijk verklaard en hijzelf veroordeeld tot
betaling van de proceskosten. (Reg. 324/31.07.1694)
04. Louys Bourdaux 4 , inwoner van Deinze, “aldaer hem geneirende met gebrande wyn te
vercoopen, met potten, pannen, flasschen ende bouteillen ofte by cleene maete te
schyncken”, vraagt “quijtschelt van vier stuyvers op elcken stoop ghebranden wyn,
toeghestaen ende gheaccordeert by de collecteurs vanden vier pond per vat”, dit voor een
periode van drie jaar, ingegaan 1 mei 1697. Hij garandeert dat hij zich zal houden aan alle
voorschriften, zonder “frauduleuse” praktijken. (Reg. 542/18.01.1698 – katern 20)
05. Jacques Ramont, postmeester van Deinze, in opdracht van Jooris van Graefschepe te
Sint-Winnoksbergen (bij cessie van 05.09.1704), stelt aan als procureur ad lites: Mr. Cornelis
de Grauw, procureur in Z. Majesteits Grote Raad te Mechelen, “om hem te dienen in de zaak
vanden voorn. Graefschepe jegens Jaecques Bannaert, baljuw van Deinze, appellant”. (Reg.
543/26.09.1710)
06. Jacques vander Meulen, uit Deinze, verklaart zich akkoord met een som van 21 pond gr.
voor 3½ jaar “diensthuere” (à 6 pond per jaar), ten laste van jonkvrouw Anne Marie vanden
Plassche, weduwe van Sieur Paulus Steven (†Gent, Marjoleinstraat). Zijn dienstperiode, als
“wijncuyper ende voorderen dienst als domestique” ten huize van de voorn. jonkvrouw te
Gent, was verstreken op 04.09.1739 (Reg. 544/30.12.1739 – nr. 213)
Petegem
07. Philips de Coukelaere tot Petegem bij Deinze, verweerder, in het proces tegen Sieur Jan
Bom, eiser, wordt “gecondemneerd te betalen de som van 5 pond gr. Over koop en levering
van twee tonnen lijnzaad”, verhoogd met de interest (penning 16, of 6,25%) en de
gerechtskosten. (Reg. 324/19.02.1695)
08. Vonnis in de zaak tussen Jan Baptist Tuytschavere, herbergier int Lindeke op de
Voormuide binnen Gent, eiser, en Frans de Waele, inwoner van Petegem bij Deinze,
“gecontumaceerde verweerder”, door “den heere lieutenant civil van d’Indaegynghe der Stad
van Gendt”. De betwisting ging over herbergvertier (19 sch.10 gr.) en geleend geld. De
kostenberekening bedroeg in totaal 9£ 3 sch. Parisis. (Reg. 453/21.03.1733)
Sint-Jans- of Maria-Leerne

3835
09. Gheeraert Slock, pointer van de parochie Ste-Maria-Leerne, en Adriaen de Vreese,
geautoriseerde van dezelfde parochie, compareren om te voldoen “de fouraege”, gevraagd
door de Gentse Oudburg i.o.v. de Keurvorstelijke Hoogheid. (Reg. 542/05.10.1693)
10. Sieur Lieven Alleman, wonend in Sint-Maria-Leerne, is betrokken in een proces voor de
Grote Raad te Mechelen, tegen hem aangespannen door Valentin Quesau, procureur in de
Raad van Vlaanderen, appelant van de sententie van deze Raad, uitgesproken in Allemans
nadeel. Hij geeft “procuratie ad lites” aan Mr. Passchier Haesaert, procureur. (Reg.
542/27.04.1696 – katern 14)
11. Pieter van Reybroeck fs. Joos, wonend in Sint-Jans-Leerne, stelt zich borg voor pointers
en zetters van het genoemde Leerne, “in profyt van Sieur Arnaut vander Meeren, voogd van
de wezen van Hercules Autrap, ende dat om by dezelve pointers en zetters te genieten de
provisionele slaeckinghe van de executie aen hun gheaccordeert by den Lieut. Civil van de
voors. Indaginghe op de requeste van hedent”. Medecomparant van Pieter van Reybroeck is
Pieter Goethals fs. Pieter, ook inwoner van Sint-Jans-Leerne, die de “souffisanthede” (=
solvabiliteit, betaalkracht) van Van Reybroeck certifieert. (Reg. 542/23.05.1696 – katern 15)
12. Philips de Paepe fs. Jan, wonend in Sint-Maria-Leerne (Land van Nevele), “voorsien van
souffisante erfgronden en andere goederen” binnen vermelde parochie, stelt zich borg voor
Jan en Lieven Moerman, resp. wonend in Sint-Jans-Leerne en in Nevele, “om te genieten
van ’t effect van provisie van staat, aen hun gheaccordeert door de Lieutenant Civil” dd°
01.06.1696 jegens heer en meester Petrus van Alsteyn, presbyter”. (Reg. 542/02.06.1696 –
katern 15)
13. Comparant is Judocus de Loire, inwoner van Sint-Maria-Leerne. Het betreft de koop van
een partij land (groot 298 roeden, gelegen O., Z. & W. de heer van Huise, N. de heer van
Meere en jonkheer Thomas de Morrey), door de Loire gekocht op 10.09.1726 in wettelijk
gebannen vierschaar van de Schepenen van Nevele, zijnde de vijfde koop in de verkoping
op verzoek van Sr. Emanuel Morel, wijnkoopman in Gent. (Reg. 544/13.04.1731)
14. Sieur Louis Norbert de Schuytere fs. Pieters, “costumier” te Sint-Maria-Leerne, stelt zich
borg voor dhr. Jan Frans Hopsomere 5 , wonende te Deinze, vrijschepen van de kasselrij
Kortrijk. Het betreft Hopsomeres zaak (proces in appel in de Raad van Vlaanderen), als
verweerder, jegens hr. en mr. Pieter Raelen, advocaat in de Raad van Vlaanderen 6 , door
deze laatste ingeleid op 16.06.1742. (Reg. 544/06.07.1742 – nr. 415)
Sint-Martens-Leerne
15. Daneel van Langenhove, inwoner van Sint-Martens-Leerne, is aan jonkheer Thomas
Murray 7 achterstallige landpacht schuldig voor een hofstede die hij gebruikt. (Reg.
543/19.06.1719)
16. Betwisting tussen Livijne vande Velde, weduwe van Laureins de Backere, te Sint-
Martens-Leerne, en heer Frans de Brouhem la Vende, ontvanger van de heerlijkheid van
Strobynghe (sic). Grond van de betwisting : (Reg. 544/25.09.1722)
17. Vonnis in het proces tussen jonkheer Glaude Frans Everard, eiser, contra Joos van
Hecke fs. Geeraert, inwoner van Sint-Martens-Leerne, “ghecontumaceerde verweerder”.
Voorwerp van het geschil: (Bundel 454 – drie diverse stukken, resp. dd° 12.12.1733,
16.12.1733 en 16.01.1734)
Vinkt
18. Jan Cornelis uit Vinkt wordt gedaagd door Joos de Pape, herbergier Inden Bruynvisch te
Gent, wegens niet-betaling van een bedrag van £13.13.8 gr. “over theerijnghe bij hem
s’heerschers huyse ghedaen”; hij wordt veroordeeld tot betaling van het verschuldigde

3836
bedrag, verhoogd “met den intrest vandien, den penn. xvj (=6,25%), ende inde costen”. (Reg.
324/30.04.1694)
19. Vonnis in het proces tussen Mr. Louijs van Damme, advocaat in de RvVl., eiser, contra
Hendrick van Hecke te Vinkt, “zoo over zyn zelven als over Adriaen Tant”. De betwisting gaat
over de betaling van 25 pond 10 sch. gr. Voor 3 jaar pacht (à 8 pond 10 sch. per jaar), laatst
verschenen in 1733. (Reg. 454/03.07.1734)
20. Adriaen van Wonterghem fs. Frans 8 , inwoner van Vinkt, verklaart dat hij aan jonkheer
Alexander de Gernovael, in zijn leven heer van Reibroek 9 , altijd de pacht heeft betaald voor
een partij meers in Vinkt. Maar toen de heer Van Reibroek die meers had afgestaan aan de
parochie Vinkt, heeft Van Wonterghem “voortgepacht aan de parochie”; voor die periode was
hij dus aan de heer van Reibroek geen pacht verschuldigd. (Reg. 543/19.11.1701)
21. Heyndrick Lievens, wonende te Vinkt, verklaart zich akkoord met een bedrag van 10
pond 15 sch. groten courant geld, ten laste van wijlen Mattheus van Hecke en zijn vrouw,
voor (reparatie) werken “bij den meulemaecker vervrocht aenden muelen op Bijlockevelt”
binnen Gent. (Reg. 544/20.12.1740 – nr. 288)
Wontergem
22. Betwisting over het aantal werkuren door de Wontergemse timmerman Laureyns Blancke
gepresteerd voor en in opdracht van Mr. Frans Anthone Danneels op diens hofstede binnen
Wontergem, gebruikt door Pieter Galle. Het ging o.m. over het leggen van de zolder boven
de weefkamer. (Reg. 544/22.05.1736)
Zeveren
23. Jan de Raedt fs. Gillis, inwoner van Zeveren, geeft procuratie aan procureur Anthone van
Gheluwe als procureur in zijn zaak tegen dhr. Banninck () en Remy de Laury 10 , eisers.
(Reg. 542/06.09.1697 – katern 19)
Lijst der familienamen
(De cijfers verwijzen naar de volgnummers van de resp. casussen)
Alleman 10; Autrap 11;
Bannaert 5; Banninck 23; Blancke 22; Bom 7; Bourdaux 4;
Cornelis 18;
Danneels 22; De Brouhem la Vende 16; De Coukelaere 7; De Gernovael 20; De Grauw 5;
De Loire 13; De Loore 2; De Morrey 13; De Paepe 12; De Pape 18; De Raedt 23; De
Schuytere 14; De Vreese 9; De Waele 8; Dhuyvetter 1; Du Laury 23;
Everard 17;
Galle 22; Goethals 11;
Haesaert 10; Hopsomere 14;
Lievens 21; Lootens 2;
Minnens 2; Moerman 12; Morel 13; Murray 15;
Quesau 10;
Raelen 14; Ramont 5; Reynbaut 3; Roman 3;
Slock 9; Steven 6;
Tant 19; Tuytschaevere 8;
Van Alsteyn 12; Van Damme 19; Vanden Plassche 6; Vander Meeren 11; Vander Muelen 6;
Van de Velde 16; Van Gheluwe 23; Van Graefschepe 5; Van Hecke 15,16,21; Van
Langenhove 15; Van Reybroeck 11; Van Wonterghem 20; Volckaert 1; Vollaert 3.
1. Archief van de “Indaginge” (Lt.-Civil) door Dieter Viaene (Brussel, Algemeen Rijksarchief, 2008); in
het RAG te consulteren onder het inventarisnummer 286. De inventaris bevat momenteel 679
archiefnummers, waarvan de nrs. 535-577 betrekking hebben op de reeks wettelijke passeringen

3837
(= vrijwillige of gracieuze rechtspraak, d.i. acten en contracten en andere overeenkomsten) uit de
periode 1562-1795.
2. We hebben, bij wijze van steekproef, de volgende nummers doorgenomen:
a. nr. 324: Register van sententiën (12.02.1692-24.12.1700)
b. nr. 453: Vonnissen bij verstek (jaar 1733)
nr. 454: Vonnissen bij verstek (jaar 1734)
c. nrs. 542 (1697-1700), 543 (1701-1721) en 544 (1722-1745): vrijwillige rechtspraak: acten en
contracten. Deze registers zijn niet gefolieerd, maar de akten staan, uiteraard, in chronologische
volgorde genoteerd, zodat de resp. akten via hun datum gemakkelijk terug te vinden zijn. Maar in
het register nr. 544, vanaf januari 1737, kreeg elke akte een apart volgnummer (van 1 tot 486),
zodat de lokalisering van elke akte nog eenvoudiger wordt.
3. Jacques Reynbaut/Vollaert (°1671) was chirurgijn in Deinze. Zie onze studie “Geneeskundigen in
Deinze in de 17 e en 18 e eeuw” (K.G.K.-Jaarboek LXX/2003), blz. 103-104 (we attesteerden zijn
aanwezigheid in Deinze vanaf 1702, toen hij daar huwde). Een broer () van hem, genaamd
“Adriaen Rynbaut gheseyt Vollaert, fs. Jaecques”, hebben we aangetroffen in Reg.
542/25.01.1700, katern 26, in een verklaring onder eed, waarin hij belooft dat hij en zijn kinderen
zullen “onderhouden de renunciatie (= verzaking aan een erfenis, wegens nadelig saldo)
hierboven gedaen”.
4. Louis Bourdaux, Deins poorter geworden op 30.04.1679 en ook diverse malen Deins schepen
tussen 1676 en 1700, kennen we als chirurgijn te Deinze in de periode 1672-1702 (zie K.G.K.-
Jaarboek 2003, blz. 80-81 en 136).
5. Over Jan Frans Hopsomere (Petegem Sint-Martinus 1696 – Gent Sint-Niklaas 1769), heer van
Gampelaere te Astene: zie K.G.K.-Jaarboek 2001, blz. 409 en 424 (sub III,1). Hij was
geneverstoker en zeepzieder (met rosmolen) in de Gentstraat nabij de Knok, naast de herberg De
Fonteine aldaar. Zie ook: RAG, RvVl., nr. 21090 (proces tussen Sebastiaan van Baelen, adv.
RvVl. en meier van de Gentse Sint-Pietersheerlijkheid, eiser, en Jan-Frans Opsomer, verweerder,
wegens injuriën, 1738).
6. Pieter Rael(l)en: blijkens een ander proces in de Raad van Vlaanderen (nr. 21025, 1734-1735)
was hij, benevens advokaat in de RvVl., ook griffier van Oosterzele, Gontrode en Landskouter.
7. Blijkens enkele procesbundels in de RvVl. (nrs. 20370, 20545 en 25991) was ene Thomas
Murray kapitein in het regiment van kolonel Hartop (in garnizoen te Brussel). In 1710-1711 voerde
Murray proces tegen de abt van Drongen over recht van naarhede, in 1715-1719 tegen een
Gentse dame over niet-naleving van een hypotheekcontract en in 1722-1723 tegen de heer van
Nevele over “indaginghe” van gronden. Zeer waarschijnlijk was hij ook de eiser in de zaak tegen
Daneel van Langenhove in Leerne anno 1719.
8. Zie ook, voor een ander procesdossier: RAG, RvVl., nr. 26.144 (proces tussen Frans van
Ooteghem en Adriaen van Wonterghem, allebei Vinktenaars, in een geschil over teerkosten,
1727-1728).
9. Jr. Alexander de Guernoval, heer van Reibroek (= heerlijkheid in Evergem ), was betrokken in
een dozijn processen voor de Raad van Vlaanderen (zie J. Buntinx, Inventaris van het Archief van
de Raad van Vlaanderen, dl. 8, blz. 254).
10. Remy du Laury, baljuw van de Heerlijkheid van Sint-Pieters nevens Gent (zie RAG, RvVl., nr.
34440).
2218. Willy JONCKHEERE: Nog een ‘vergeten’ non
Op het artikel van Piet Cassiman over priesters en kloosterlingen uit Groot-Deinze,
verschenen in ons jaarboek 2008, werden reeds een paar maal aanvullingen gesignaleerd:
KGKC 2008-4, nr. 2190, pp. 3764-3766 en KGKC 2009-1, nr. 2201, p. 3810.
Toevallig stootten wij in de Gazette van Deinze, 10-03-1895, p. 2 op een nog niet vermelde
naam : Pauline Colpaert, geboren te Deinze op 21-02-1820, en als zuster Martha overleden
op 5-03-1895 in het klooster van de H. Kindsheid Jesu te Sint-Laureins. Er wordt bij vermeld
dat zij op 7-04-1889 door de Koning vereerd werd met het gouden burgerlijk kruis van 1 e klas
voor meer dan 40 jaren dienst in het burgerlijk hospitaal aldaar.

3838
Paul HUYS (nr. 522 ) : Een brief van Julius De Praetere vanuit Zürich (1907)
Julius De Praetere (Ledeberg 1879 – Bazel/Zwitserland 1947), tekenaar, schilder,
decorateur, kunstdrukker (etc. ) woonde in Latem van 1900 tot 1903, waar hij veelvuldig
contact had met de kunstenaars van de zgn. “Eerste Latemse Groep” (Binus Vanden Abeele,
Minne, de gebroeders Van de Woestijne…). Op zijn handdrukpers drukte hij in die tijd
diverse bibliofiele boekuitgaven: Lenteleven van Streuvels, Het Vaderhuis van Karel Van de
Woestijne, Natuur van René De Clercq, Kerkhofblommen van Gezelle en Vondels Lucifer. In
1901 was De Praetere tijdelijk leraar aan de Kunstgewerbeschule in Krefeld -Düsseldorf en in
1905 werd hij directeur van het gelijknamige instituut in Zürich. In 1915 werd hij directeur van
de Centrale school voor decoratieve kunsten en ambachten in Bazel, waar hij de rest van
zijn leven doorbracht 1 .
Hoe hij met de Deinzenaar Armand Pauwels 2 in contact was gekomen, is ons niet bekend
(mogelijk via de levering van verfwaren, want de familie Pauwels had toen in de
Tolpoortstraat een verfwarenfabriekje). Ook na De Praeteres vertrek naar Zwitserland bleef
deze nog contact houden met Armand Pauwels. Van hun briefwisseling is misschien niet
veel bewaard gebleven, maar alvast toch deze éne brief (in familiebezit- Pauwels), dd. 15 juni
1907, die we hierna in extenso afdrukken. Blijkbaar heeft Pauwels aan De Praetere
gevraagd om voor hem een ex- libris te ontwerpen, d.i. een houtsnede als eigendomsmerk in
boeken. In de brief is tevens sprake van een ex-librissententoonstelling (die Pauwels
blijkbaar wil organiseren – in Deinze ), en waarvoor De Praetere enkele specimens wil
opsturen. De Praetere heeft het over zijn herinneringen aan natuurwandelingen in de
Leiestreek, waaraan hij met geestdrift terugdenkt. Aan de vroege dood van Octaaf
Goeminne, “de goede vriend”, wijdt hij een weemoedig afscheidsgedachte 3 .
Ziehier de volledige tekst van de brief, geschreven op papier met gedrukt briefhoofd:
“Direktion der Kunstgewerbeschule der Stadt Zürich”.
Zürich, den 15- 6- 07.
Mijn beste Armand,
Eindelijk kom ik op uwe vriendelijke brieven terug en geloof me dat de schuld niet aan mij ligt wanneer
u er zoo lang op wachten moest. ’t Is voor mij een zoo geweldige verandering geweest, eene zoo
groote administratie te besturen, dat mijn gansche tijd erin op gaat; alleen wacht ik dan op een rustig
uurtje en dat wijdt (sic) ik mijne vrienden, wat ik ook nu in eerster linie voor u doe.
Vlaanderens heilige dagen!, u spreekt er zoo gaarne van en het doet me immer genoegen te mogen
nadenken op die gouden uurtjes welke ik damaals daar doorbracht. Op die dagen zonder uren, zou ‘k
beter zeggen, want ik kende waarlijk noch uur noch tijd! En de wandelingen, ‘t was een wandelen, ’s
morgens ’s avond s ’s nachts, men kon nooit genoeg van de mooie natuur zien, het was alsof ze
opgroeien most (sic) in ons innerste, en ze groeide, ze groeit nog steeds maar onder welke
heerlijkheid nog nooit zoo schoon, nog nooit zoo prachtig in kleur en vorm; zie ik Vlaan deren uit ’t
verre land, zoo zie ik het uit gouden oogen.
Gelukkige kerels, wat ligt er nog een diepe grond in het mooie daarzijn!
Uw ex- libris zou ik ook deswegen als embleem en bloem willen teekenen en stuur u in enkele dagen
eene houtsnêê.
Mijn besten dank voor het toezenden van “het Boek”.
‘K heb hier bij mijn vele werk nog het bestuur gekregen voor het “nieuwe Kunsthuis” (nieuw
goevernementsmuseum) met zijne tentoonstellingen en het is niet onmogelijk dat ik dit jaar nochmaals
overkom … om een groote tentoonstelling van Jong Vlaanderen te organiseeren. Ik denk aan 2
groepen, 1° aan de kleurschilders en 2° aan de vormschilders. En ’t zou me eene vreugde zijn
wanneer ik dat projekt snel uitwerken kan, maar … tijd, tijd, is het niet om zich te beschamen dat ik
van tijd moet spreken, en toch is het voor ’t oogenblik dat waar het het meest aan happert (sic).
Schrijf me nu eens over uwe plannen, en geef me van Vlaanderen nieuws, het droevig nieuws brengt
me zoo na als het betere. Goeminne de goede vriend, wie hadt (sic) het gedacht, met zijn vurige

3839
geestdrift voor kunst en leven. Arme vrouw en kindertjes. ’t Was een heerlijk huisgezin; hoe hangt
dood en noodlot dicht bij ons.
Voor de tentoonstelling der ex-librissen kan ik natuurlijke eenige sturen, maar spaar me voor ’t
oogenblik, wanneer ik zoo iets maken moet doe ik het gaarne maar dan ook goed, en zoo zou ik
eenige dagen moeten hebben om alles te zamelen.
Met mijne vriendenhand
Uw genegen
Julius De Praetere
Damaals (Duits damals = toenmaals) : destijds, toen
Daarzijn (Duits Dasein = het bestaan) : bestaan, leven
Kunsthuis : het staatsmuseum Neues Kunsthaus, Zürich
1. Over Julius De Praetere, zie : P. Haesaerts, “Sint-Martens-Latem, Gezegend oord van de Vlaamse
Kunst” (Brussel, Arcade, 1965), blz. 394.
2. Over de heemkundige Armand Pauwels (1878-1952), zie K.O.K.-Jaarboeken 1967 en 1968 (twee
bijdragen van de hand van Armands jongste broer Fernand Pauwels, alias dichter Marnix van Gavere.
3. Remi Octave Goeminne (Deinze 17.10.1867-06.05.1907), zoon van de Deinse kruidenier-koopman
Theodoor Goeminne (Deinze 1841-1915) en Maria Sidonia Marov (Waregem 1840-Deinze 1907) ;
gehuwd (Aalter 1893) met Helena Bruneel (°1870), van wie drie dochtertjes : Elsa (1894), Martha
(1896) en Alicia (1898).
Octave Goeminne was fabrikant. In 1887 richtte hij, samen met Marcel Liebaert, een elastieke
bretellenfabriek op (in Petegem, Statiestraat). Na Octaves vroege dood, net géén veertig jaar oud,
ging de fabriek volledig in de handen van Liebaert over. Goeminne was liberaal-vrijzinnig en bezat een
merkwaardige bibliotheek, die twee jaar na zijn dood werd geveild (zie het K.G.K.-jaarboek 2001, blz.
259-272, inzond. blz. 269). De weduwe Goeminne-Bruneel verhuisde enkele jaren later naar Gent.
Haar kleinzoon, Pierre Vanderhaeghen (die nu in Latem woont) volgde met mij (P.H.) in 1956 de
opleiding tot reserveofficier in de Sint-Janskazerne in Doornik.
2220. Luc GOEMINNE : De demografische evolutie van Deinze 2007-2008

3840
We geven hieronder de bevolkingsaantallen van Deinze op 31 december 2008
Gemeente Bevolking Bevolking Aangroei %
Dec. 2007 Dec. 2008
Deinze 6.454 6.597 + 143 + 2,2 %
Petegem 9.254 9.303 + 49 + 0,5 %
Astene 4.915 4.920 + 5 + 0,1 %
Gottem 559 545 - 14 - 2,5 %
Wontergem 968 953 - 15 - 1,5 %
Grammene 808 818 + 10 + 1,2 %
Zeveren 926 921 - 5 -
Vinkt 1.352 1.373 + 21 + 1,6 %
B.-M.-Leerne 1.693 1.682 - 11 - 0,6 %
S.-M.-Leerne 1.184 1.182 - 2 -
Meigem 698 694 - 4 -
28.812 28.988 + 177 + 0,6 %
Deinze-kern werd in 2008 de deelgemeente met de grootste aangroei ( + 143), gevolgd door
Petegem met een aangroei van (+ 49).
Astene blijft ditmaal zonder noemenswaardige aangroei (+ 5) in 2008.
Grammene (+ 10) en Vinkt (+ 21) kennen nog steeds een kleine aangroei.
De aangroei in enkele deelgemeenten heeft zeker te maken met het openen van een nieuwe
verkaveling of de bouw van één of meerdere appartementsgebouwen.
In 4 deelgemeenten daalt de bevolking lichtjes.
De deelgemeente met het hoogste bevolkingsaantal blijft Petegem (32 %), gevolgd door de
kern Deinze (23 %) en Astene (17 %).
Gottem heeft steeds het kleinste aantal inwoners 545 (2 %).
Tussen december 2007 en december 2008 steeg het aantal vreemdelingen van 559 tot 642
(2,2 % van de totale bevolking).
Op een totaal van 642 vreemdelingen zijn er ongeveer 374 van Europese afkomst en 268
van niet-Europese afkomst.
De niet-Belgen wonen vooral in de 3 grootste deelgemeenten Deinze (266), Petegem (201)
en Astene (96). Ze zijn vrijwel afwezig in de andere gemeenten.
Astene zal pas in 2012 5000 inwoners bereiken.
Groot-Deinze groeide in 2008 slechts aan met 177 inwoners (0,6 %) per jaar.
Wanneer deze dalende trend in de aangroei zich doorzet zal Deinze slechts 30.000 inwoners
bereiken in 2013 i.p.v. in 2012.
2221. Willy JONCKHEERE : Tentoonstelling “De wereld van Roger Raveel”
Op 11 maart 2009 werd in de Lokettenzaal van het Vlaams Parlement te Brussel “De wereld
van Roger Raveel” officieel geopend door voorzitter Marleen Vanderpoorten en Ernest Van
Buynder, pro-voorzitter MuHKA en lid van de Commissie voor Integratie van Kunstwerken
van het Vlaams Parlement.
De tentoonstelling is opgebouwd rond drie kernen met vaak onbekende creaties afkomstig
uit binnen- en buitenlandse musea en uit privéverzamelingen.
Een eerste kern omvat een reeks schilderijen met geactualiseerde versies van Raveels
vroegste periode.
Het hoofdaccent ligt op de tweede kern, met tientallen grote schilderijen, allemaal ontstaan
tussen 1960 en vandaag, die De wereld van Roger Raveel op een
indringende manier gestalte geven. Een beschilderd
kastobject en een

3841
monumentale tekening ondersteunen dit tweede deel.
Het derde deel toont een facet van de kunstenaar dat vooral bij de bibliofielen bekend is,
namelijk de albums die hij in de loop van de jaren creëerde in samenwerking met schrijvers
als Hugo Claus, Roland Jooris, Rutger Kopland en anderen.
Bij de tentoonstelling hoort een geïllustreerde catalogus met een literair beschouwende tekst
over de kunstenaar. Voor de jongeren is er een didactisch bruikbaar werkboekje en een
kaartspel met meerkeuzevragen.
Dit album (25x34cm), uitgegeven door drukkerij Schaubroeck N.V., bevat niet minder dan 48
reproducties. Heel wat van de foto’s werden genomen door Peter Claeys uit Zeveren, zoon
van de kunstenaar Juul Claeys (Gottem 1930-Gent 2002).
Er werd ook een CD uitgebracht met 12 werken van Raveel, gefotografeerd door Peter
Claeys.
De tentoonstelling ‘De wereld van Roger Raveel’ in de
zaal De Loketten van het Vlaams Parlement
(IJzerenkruisstraat 99, Brussel) is tot 13 juni 2009
gratis te bezichtigen van maandag tot en met zaterdag,
telkens van 10 tot 17 uur. Gesloten op zon- en feestdagen.
‘De schilder’, (1975)
Museum van Deinze en de Leiestreek
Foto: Peter Claeys
2222. John BUYSE : Zoektocht naar het schetsboek van Emile Claus
Door de tentoonstellingen van Emile Claus is me iets ingevallen van ruim vijftig jaar geleden.
Op een warme zomerdag kwamen we uit het collegestraatje in de Tolpoortstraat richting
Knok. Bij een van de eerste huizen aan de linkerkant stond de deur open. Zo konden we
binnen enkele mooie schilderijen zien.
De eigenaar was blij met onze interesse en toonde nog een schetsboek van Emile Claus. Hij
wees er op dat Claus vierkanten gebruikte om zijn schetsen op doek over te brengen. Deze
techniek was te zien in het voorgelegde schetsboek.
Wie was deze kunstliefhebber Wat is er met dit schetsboek gebeurd
2223. Paul HUYS (nr. 523) : Foto’s uit de oude doos…of: Deinse studenten op de
Academie van Gent (1942-1944)
KGK-voorzitter Willy Jonckheere vraagt mij om enige commentaar bij een achttal foto’s, die
hem ter beschikking gesteld werden door architect Pauwel Raoul Albert Robbens (°1952),
Centrumlaan 98, Deinze.
Die foto’s, waarvan er hier een drietal afgebeeld zijn, hebben betrekking op de Gentse
Academie tijdens de oorlogsjaren, toen (wijlen) fotograaf Raoul Verstraeten 1 daar student
was. Met die eerder schaarse gegevens kon ik dan maar op zoek gaan…Ik startte mijn
onderzoek in het Archief van de Kon. Academie voor Schone Kunsten (KASK), dat bewaard
wordt in het Gentse Stadsarchief 2 .
Op Foto A zijn de Deinzenaars Albert Robbens 3 en Raoul Verstraeten herkenbaar, resp.
links en rechts.

3842
Hen beiden vond ik in het uitslagenboekje 1942-1943 (KASK, IV/14). Zij volgden tijdens dat
academiejaar de Afdeling Schilderkunst, 1 e Studiejaar, met Hubert Malfait als leraar. Bij de
eindejaarsexamens vielen beiden in de Prijzen: Raoul Verstraeten met een derde plaats,
Albert Robbens met een zesde plaats.
Foto A ca. 1943
Links: Albert Robbens,
Rechts: Raoul Verstraeten
Foto B ca. 1943
links: Alfons De Vogelaere; midden: Raoul Verstraeten; vooraan, 2 e van lins: Dionyse
Op Foto B, waarop ze met z’n zevenen poseren, herken ik op de bovenste rij: links Alfons De
Vogelaere 4 en in het midden Raoul Verstraeten – de gebrilde met hoed is mij niet bekend -,
en vooraan, als tweede van links onder de vier meisjes-studenten, Dionyse Janssens 5 , alias
Carmen Dionyse, bekende sculpturale keramiste, die later met Alfons De Vogelaere trouwde.
Blijkens de KASK-brochure 1942-1943 (IV/14) waren Alfons De Vogelaere en Dionyse
ingeschreven (o.m. in de klas Schetsen naar gekleed levend model, met Jos Verdegem als
klasleraar. En tijdens het jaar 1943-1944 (KASK-brochure IV/15) volgden ze beiden de klas
Tekenkunst naar levend model. Zie Doc.C.

3843
Document C: KASK-brochure 1943-1944 (IV/15), p. 19
Maar terug naar de foto’s zelf: ze zijn gemaakt alle acht in openlucht. Dat was de volgende
bruikbare hint voor mijn verder onderzoek.
Aan de Gentse Academie was er toen immers, in de Afdeling Schilderkunst, ook een richting
“Schilderen in openlucht”, met als klasleraar Victor De Budt 6 . En, ja hoor, In de KASKbrochure
1943-1944 (IV/15) vond ik de “gezochten” allemaal terug.
Document D: KASK-brocure 1943-1944 (IV/15), p. 24-25
In het Eerste Studiejaar (zie Doc. D, linkerpagina) prijkt Janssens Dionyse er aan de kop
met 95/100, Verstraeten Raoul volgt op de zesde plaats van de Prijzen met 90/100 en
Robbens Albert onder de Vermeldingen met 75/100. In het Tweede Studiejaar (zie Doc. D,
rechterpagina) vinden we, als derde ex-aequo onder de Prijzen met 93/100, De Vogelaere
Alfons, en in het Derde Studiejaar (zie Doc. D, rechts onderaan) op de vierde en zesde
plaats, resp. de Machelenaar Raveel Roger met 94/100 en de Deinzenaar De Clercq
Antoon met 92/100.
Op sommige van de acht foto’s staan tot een dertigtal (!) personen afgebeeld. Zonder
precies te kunnen zeggen wie wie is, mogen we er nagenoeg zeker van zijn dat de namen
van de meesten van hen op ons Document D te vinden zijn.
Ter afsluiting nog dit. Toen Raoul Verstraeten en Albert Robbens en Antoon De Clercq (en
Roger Raveel) in de jaren 1942-1944 aan de Gentse Academie studeerden, was dat ook het
geval voor de twee zonen van Albert Saverijs: Willy (°1921) volgde toen de leergangen in de
bouwkunst, Jan (°1924) was leerling in de tekenklas. Veel Deinze- en Petegemnaars tegelijk
dus.
En dàt allemaal naar aanleiding van enkele foto’s uit de oude doos…
Foto E: De Vogelaere (links, met korte broek), R. Verstraeten (centraal tegen boomstam) en A. Robbens
(rechts met stofjas, staande naast man met hoed)
1. Raoul Daniel P. Verstraeten (°Deinze, 25.04.1924) volgde zijn vader op in diens fotografie-atelier
op de Markt, nr. 23 (het huis, vlak voorbij het stadhuis, werd recent gesloopt. Raoul Verstraeten
huwde, omstreeks 1950, met Rita Corbisier (°Petegem 1929). Vader Alidoor-Karel Verstraeten
(° Deinze 1895), begin jaren ’30 als fotograaf nog gevestigd aan het Congoplein 5, was gehuwd

3844
met Laura-Maria Robbens. Er was dus familieverwantschap tussen Raoul Verstraeten en Albert
Robbens (zie noot 3).
2. Stadsarchief Gent, Dulle Grietlaan 12, Gentbrugge (op de voormalige ARBED-site nabij de
Schelde): KASK-Archief, dozen 218-220, brochures IV.14 tot IV.16 (= schooljaren 1942-1943,
1943-1944 en 1944-1945).
3. Albert Basiel Cyriel Robbens (Petegem 20.07.1917- Deinze 14.03.1992), in 1951 gehuwd met
Denise Dolphen (° Diksmuide 1921); handelaar Kortrijkstraat 50, en vanaf 1960 in het
geboortehuis, Kortrijksesteenweg (= Kouterke) 10; begin jaren ’70 verhuisd naar Centrumlaan 98.
4. Alfons De Vogelaere (1922-1998), tekenaar-schilder, leraar aan het KASK (al in 1946 tot leraartekenen
aangesteld!) en kunstcriticus (o.m. bij dagblad Vooruit, jaren ’60-’80).
5. Dionyse Janssens (°1921), kunstenaarsnaam Carmen Dionyse, vooraanstaande keramiekspecialiste
van internationale faam, en nog altijd actief als kunstenares.
6. Victor De Budt (1886-1965), schilder en etser, opgeleid aan de Gentse Academie onder Jan
Delvin, en zelf ook Academieleraar. Als schilder had hij een voorkeur voor stadsgezichten en
landschappen, hoeven en andere landelijke taferelen, maar hij schilderde ook portretten en
stillevens.
2224. Bart RYCKBOSCH: Artikel over onder meer pater Charles Van Quickenborne
In zijn nieuwsbrief, deel 4, nr.2 van december 2008, publiceerde de ‘Belgian American
Historical Society of Chicago’ een artikel over de Belgische missionarissen in de
Amerikaanse Midwest.
In zijn inleiding schreef de voorzitter van het genootschap, Jim Vertenten: “Klein land, grote
geschiedenis: ik denk dat dit een juiste omschrijving is van België. In het volgende artikel
behandelen we de grote invloed die uitgeoefend werd door Belgische priesters op de
geschiedenis van de Verenigde Staten, vooral hier in de Midwest, in zijn groei als onderdeel
van de V.S. Hun inspanningen, of het nu ging om verkenning, opvoeding,
geloofsverkondiging of handhaving van de vrede, waren doorslaggevend voor de opslorping
van dit uitgestrekt gebied in de beschavingsopbouw van de natie. We hopen dat dit artikel
uw kennis zal verruimen over de Belgen in Amerika en hun rechtmatige plaats in de
Amerikaanse geschiedenis.” Meteen bedankt hij ‘Bart and David’ voor hun ‘great work’.
Wie die David is weten we niet 1 , de Bart kennen we wel : Bart Ryckbosch
Email: bryckbos@artic.edu
Als geboren Deinzenaar en wonend te Petegem voltooide Bart zijn humaniora aan het Sint-
Hendrikscollege. In 1981 behaalde hij de licentie Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde aan
de RUG en nadien was Bart enkele jaren verbonden opeenvolgend aan het Museum van
Deinze en de Leiestreek en het Priester-Daensmuseum te Aalst. Na zijn huwelijk met een
Amerikaanse emigreerde Bart naar Chicago, waar hij enkele jaren verbonden was aan het
Field Museum of National History. In 1990 trad hij dienst van de Stedelijke Monumenten- en
Landschapszorg van Chicago om in 1994 hoofdarchivaris te worden van het prestigieuze
The Art Institute of Chicago 2 .

3845
Belgische missionarissen in de Amerikaanse Midwest.
Er zijn nogal wat aanwijzingen dat Jezuïeten en Franciscanen een vrij belangrijke rol
speelden in de vroege Amerikaanse ontwikkeling van de regio tussen het Alleghanygebergte
en de Rocky Mountains. Het is minder bekend dat het meest Belgen waren. Van in
de vroege jaren 1800 openden ze scholen om de autochtone bevolking op te voeden. Ze
richtten parochies op voor de pas aangekomen immigranten die zich vestigden langs de
Missouri, Mississippi en Ohio rivieren. Ze openden universiteiten langs de oevers en in
landinwaarts gelegen Midwestern grenssteden. Ze hebben het Amerikaanse denken voor
bijna 150 jaar sterk beïnvloed.
Opeenvolgend bespreekt men dan de rol van Father Louis Hennepin (1626-c.1705) uit Ath,
die opgroeide in Gent; de jezuïet Charles Nerinckx (1761-1824) geboren in Herfelingen
(Brabant), opgegroeid in Ninove en bijgenaamd ‘de apostel van Kentucky’; de 8 jonge
Belgische jezuïeten die het Sint-Stanislaus Seminarie ontwikkelden in Florissant, Missouri :
Peter J. Timmermans, S.J. (°20.07.1783 - † 31-05-1824)
Charles F. Van Quickenborne, S.J. (° 21.06.1788 - † 17-08-1837)
Aegidius De Bruyn, S.J. (° 18.01.1803 - † 10-09-1838)
Bartholomew Krynen, S.J. (° 11.06.1808 - † 31-12-1838)
Mark Boex, S.J. (° 13.12.1803 - † 26-11-1840)
Jude Van Sweevelt, S.J. (° 29.02.1804 - † 10-05-1841)
Bisschop Jacques Olivier VandeVelde, S.J. (° 3.04.1795 - † 13-11-1855)
Peter-Jan De Smet, S.J. (° 30.01.1801 - † 23-05-1873)
Charles F. Van Quickenborne, S.J. (° 21.01.1788 - † 17-08-1837) was geboren in
Petegem-Deinze, België, en is vooral gekend als stichter van de Sint-Louis Universiteit.
Hij werd als jezuïet opgenomen te Gent in 1815. Twee jaar later werd hij in 1817 op eigen
verzoek naar de Amerikaanse missies gestuurd. Hij werd superior van het jezuïetennoviciaat
in White Marsh in 1819. Op verzoek van de bisschop van ‘Louisiana Territory’, Louis
DuBourg trok hij in 1823 samen met de vernoemde zeven confraters verder naar het
Westen, de Mississippi over naar Missouri, dat pas twee jaar tot de Unie was toegetreden. In
de huidige stad Florissant, tien mijl stroomopwaarts van St.-Louis, bouwden ze een blokhut
en een school voor Indianen. Vrij snel werd een stenen gebouw opgetrokken, wat later de
kern zou vormen van het St.-Stanislas Seminarie. Op een terrein van 1000 acres zorgden ze
voor een opvoedings- en roepingsgemeenschap met een eigen boomgaard, kippenboerderij,
veeboerderij, wijngaarden, bakkerij, slagerij enzomeer.
In 1824 vroeg pater van Quickenborne aan de Generaal van de orde of de Jezuïeten een
universiteit mochten openen in St.-Louis. Vanaf 1828 konden de werken van start gaan. Bij
de opening was Van Quickenborne de eerste president.
Daarnaast legde hij ook een grote missioneringsactiviteit aan de dag. Hij stierf op 49-jarige
leeftijd in 1837.
Vanuit dit Jezuïetenhuis vertrokken de paters om de eerste kolonisten en de inlandse
bevolking van de Midwest te christianiseren. Zij groeiden uit tot specialisten in het oplossen
van de problemen en de onderhandelingen tussen de VS-regering en de inlandse bevolking.
Hierbij trachtten ze telkens de rechten en tradities van de Indianen te laten respecteren.
Ze richtten scholen en parochies op en zorgden zo voor opvoeding en gemeenschapszin.
Het seminarie werd gesloten in 1971. Al het historisch bronnenmateriaal werd ondergebracht
in de nabije St.-Louis-universiteit. Het lokale kerkhof werd de laatste rustplaats voor een
aantal van deze Vlaamse paters.
Het is al bij al merkwaardig dat over deze Deinse figuur nooit eerder een biografie van enige
omvang verschenen is, zodat zijn naam internationaal allicht beter gekend is dan in Deinze.
Maar misschien komt daar ooit verandering in 3 Bart Ryckbosch beloofde me alvast in St.-
Louis een en ander te gaan napluizen.

3846
1. Achteraf liet Bart Ryckbosch ons weten dat het gaat om David Baeckelandt, een derde generatie
vlaams-amerikaan, met voorouders van Torhout en Gent.
2. In K.O.K-Kontaktblad jaargang XIII, 1993 verscheen een brief van Bart Ryckbosch in 5
afleveringen, waarin hij een beeld schetst van zijn activiteiten in Chicago (pp. 1687-1688; 1717-
1718; 1752; 1763 en 1801-1802.
3. De meest recente biografische nota is van de hand van een confrater Jezuïet, Daniël Butaye, en
verscheen in het Nationaal Biografisch Woordenboek, deel 18, Brussel 2007, kol. 739-742.
In dit NBW, dl. 18, kregen heel wat streekgenoten een lemma, in hoofdzaak van de hand van Paul
Huys: cfr. KGKC 2007,4, pp. 3623-3624 en KGKC 2008, 1, pp. 3688-3689.
In het K.O.K.-jaarboek van 1943 verscheen een levensschets van pater Van Quickenborne, door
L. Mestdagh, S. J., eerder gepubliceerd in de “Bode van het H. Hart”: cfr. L. MESTDAGH, “Pater
Van Quickenborne (Karel) S.J. (1788-1837)”, KOK-jaarboek 1943, pp. 43-55. Dit artikel werd
voorafgegaan door een nota van A(chiel) C(assiman) over “De familie Van Quickenborne”, ibidem,
pp. 39-42.
Door Gaston Van Quickenborne werd over de familie een artikel geschreven in het KOK-jaarboek
van 1980: G. VAN QUICKENBORNE, “Over de Deinse familie Van Quickenborne”, KOK-jaarboek
1980, pp. 121-140. Hierin is een “Bijlage over Pater Karel Van Quickenborne” opgenomen, ibidem
pp. 135-138. Wie de naam ‘googelt’ zal gauw merken dat deze Leiezoon internationaal over een
stevige reputatie beschikt.
2225. Willy JONCKHEERE : Onze collega’s van de “Leiegouw” maken een halve eeuw
rond
Om zijn 50- jarig bestaan te vieren besteedde het tijdschrift “De Leiegouw, Vereniging voor
geschied-, taal- en volkskundig onderzoek in het Kortrijkse” zijn tweede halfjaarlijkse
publicatie van 2008 aan themata die met de Leie verband houden. Graag feliciteren we onze
collega’s hiermee.
Vermits de inhoud van dit nummer zich niet beperkt tot de West-Vlaamse regio maar de hele
Leie bestrijkt, liggen hier dus ook voor Deinzenaars pareltjes te rapen.
Wie interesse heeft voor de betekenis van de naam “Leie” kan terecht in het artikel van Luc
Van Durme.
Jaak Maertens behandelt “De Leie in de muziek”. Hij vermeldt ondermeer E.H. Felicien Van
Den Bossche (1903-1988) die als leraar aan het Sint-Hendrikscollege, op tekst van zijn
collega E.H.Emiel Ivens de muziek schreef voor de “Leiecantate” die op 22-07-1930 voor het
eerst werd uitgevoerd 1 .
Ook Louis Mestdagh (Deinze 1916-Brussel 2007) kreeg een vermelding
met “Op de Leie-brug”. Deze zoon van zijdefabrikant Leonce Mestdagh
werd als jezuïet ‘globetrotter-cineast’ en reisde als missiepropagandist de
parochiezalen af met zijn films over de Verenigde Staten, India en Kongo.
Hij was enkele jaren hoofdredacteur van het jezuïetenblad ‘Pro Apostolis’,
maar werd vooral bekend als Zingende Pater of ‘Troubadour van het Heilig
Hart’. Na zijn uittreden in 1966 werkte hij o.m. als vertaler, corrector en
reisleider. In 2005 maakte zijn zoon Rudolf een documentaire over zijn
vader met de titel “In het spoor van de Troebadoer” 2
In het artikel van Luc Decorte “De Leie in de Nederlandse literatuur” wordt ook melding
gemaakt van het werk van Gaston Pieter Baert en van Marnix van Gavere.
Verder zijn er nog artikels van o.a.
Niklaas Maddens (“Het Gentse monopolie van het lastbreken m.b.t. de Schelde en de Leie”),
Jan Balduck (“Historisch overzicht van de aanpassingen aan de Leie en de erop

3847
aansluitende kanalen” met vermelding van het Schipdonkkanaal, Astene-sas en de
herkalibrering van de Leie sinds 1966) en
Pierre Mattelaer (“De watermolens van het Leiegebied”, met verwijzing naar artikels van Luc
Goeminne en Paul Huys)
1. Zie het artikel van W. De Smet, Bij een “Plechtige Prijsuitdeeling” anno 1930 te Deinze, KGKC, jg.
XXIX, 2009, 2, p. 3802 e.v., nr. 2199.
2. Niels Ruëll: “Vader was de Zingende Pater”, in De Standaard 13-12-2005.
2226. Piet CASSIMAN: Vluchtelingen te Deinze in 1944
Vermoedelijk weten er nog weinig Deinzenaars dat tijdens WO I en ook op het einde van WO
II vluchtelingen in de stad werden ondergebracht.
Tijdens een vakantie in Zuid-Frankrijk ontmoette ik een echtpaar uit Nieuwpoort en toen ik
hen vertelde dat ik in Deinze geboren was, zei de man me dat hij in Deinze vluchteling
geweest was op het einde van WOII.
Na de geallieerde landing in juni 1944 vaardigde de bezetter een verordening uit waarbij
verscheidene beoefenaars van een vrij beroep hun woning dienden te verlaten om minstens
70 km verder te gaan wonen. Ook drukker Dumon uit Nieuwpoort viel in deze categorie. Had
de bezetter schrik voor opruiende pamfletten
Bij nazicht in het Stadsarchief van Deinze konden we een doos inkijken : ‘Vluchtelingen
1914-1944’. Daarin staan de families vermeld die in 1914 / 1944 te Deinze als vluchteling
geregistreerd werden.
Voor 1944 werden er 213 personen vermeld, waaronder mijn vakantie-ontmoeting, met zijn
familie:
Nr. 53 DUMON Ephraim ° Nieuwpoort 3-11-1890
Nr. 54 BILLIAU Wilhelmina ° Nieuwpoort 19-04-1909
Nr. 55 DUMON Mirjam ° Nieuwpoort 5-05-1934
Nr. 56 DUMON Joseph ° Nieuwpoort 23-07-1936
Nr. 57 DUMON Ignace ° Veurne 23-05-1941
Nr. 58 NEYTS Maria, wed. BILLIAU Renaat ° Geluwe 1-01-1878
Vader Dumon huurde een huis te Deinze, Congoplein 17, eigendom van Marcel Roelens,
Congoplein 28, en betaalde hiervoor 350 frank voor het huis zonder de poort.
Bij de terugtocht van de laatste Duitse soldaten verlieten de bewoners van het Congoplein
hun woning en zochten hun toevlucht in de kelders van het Sint-Vincentiusklooster.
De schrik zat er goed in, door de herinnering aan de vele doden van mei 1940.
De familie Dumon, drukkers en papierhandelaars, had een voorraad papier meegebracht uit
Nieuwpoort, maar bij hun terugkeer vanuit de kelders van Vincentius naar hun woning op het
Congoplein stelden ze vast dat de papiervoorraad verdwenen was.
Begin september 1944 gingen de oudste twee naar school. Joseph trok naar het Sint-
Hendrikscollege, over die ‘hoge kemelbrug’ zei hij. Hij was toen 8 jaar.
We laten Joseph verder aan het woord:
“ Enkele losse gedachten over mijn verblijf te Deinze. Wat ik me nog herinner zijn enkel de
aangename dingen. Voor mijn ouders zal dit wel anders geweest zijn. De beproevingen
stapelden zich op.
Tot op vandaag weet ik nog niet waarom wij verplicht geëvacueerd werden. Wij leefden hier
tijdens de oorlog in een spergebied. Om in Nieuwpoort te komen of er uit te gaan in een
straal van 5 km diende men over een speciale “Schein” te beschikken. Ik ben nog altijd op
zoek naar het waarom van de evacuatie.

3848
In augustus 1944 vertrokken we met de trein uit Nieuwpoort richting Deinze. Al onze
meubelen, die we o.a. in leen hadden gekregen, waren al vooraf opgestuurd met de
goederentrein vanuit Nieuwpoort naar Deinze, wij volgden met de reizigerstrein.
Hoe mijn vader in Deinze terecht gekomen is en er een huis gevonden heeft om daar tijdelijk
te kunnen verblijven is mij een raadsel. Wij betrokken er een nieuw huis, herbouwd na 1940.
Op een bepaald ogenblik gingen wij voor een paar dagen overnachten in het klooster vlakbij.
Wij sliepen daar in de gang op stro. Wanneer er gevaar dreigde vluchtten we naar de kelders
van het klooster, waar o.a. ook zusters sliepen op bedden boven elkaar, in hout. Op een
gegeven moment zochten mijn ouders mij: ik was blijven slapen in de gang. Dan werd ik
bovenin zo’n duplexbed gestopt, waar reeds een non lag.
Op één van die nachten werd er gezegd dat alle mannen zich dienden te verbergen. Mijn
vader kroop in de chauffagekelder. Die voorzorgsmaatregel nam men omdat, zo werd
verteld, er in het jaar 1940 een 40 –tal mannen werden opgepakt en daar door de Duitsers
op het Congoplein waren gefusilleerd. Achteraf bleek dit niet waar.
De reden van dit alarmerend bericht was dat een Duits officier aan het klooster was komen
aankloppen. Pas achteraf vernamen we dat hij kwam vragen om te bidden voor een
oplossing. De Duitsers konden maar niet beslissen wat ze moesten doen, blijven of
terugtrekken. Iedereen heeft die nacht samen gebeden om tot een bevredigend resultaat te
komen.
’s Anderendaags zagen we de colonnes Duitsers voorbijtrekken. Gehavend, verward, met
materiaal dat deels stuk was maar toch nog kon rijden. Auto’s op drie wielen, die scheef
hingen enz. Wij keken naar die groep voorbijtrekkende militairen als naar een stoet. Dat was
voor ons een attractie. Zelf kreeg ik een grote appel van een voorbijtrekkende Duitse soldaat,
zo’n “grote appel” had ik in de gegeven omstandigheden met mijn kinderogen nog nooit
gezien.
Op een bepaald moment dienden we alle ramen open te zetten, omdat de brug dichtbij werd
opgeblazen, met glasbraak voor gevolg bij ons.
Een andere keer kwam er een jeep aangereden met Engelse of Amerikaanse soldaten. Een
voorpost. De mensen kwamen naar buiten en begonnen te juichen en met vlaggen te
zwaaien. Die jeep zal ergens op de markt aangekomen zijn, toen we plots schoten hoorden.
De mensen vluchtten opnieuw naar binnen. Even later zagen we enkele Duitse voertuigen
voorbijrijden met geallieerde militairen, waarvan er een paar gewond waren. De Duitsers
waren blijkbaar nog niet allemaal weg.
Later, toen de Amerikanen, Engelsen, Canadezen, of wie het ook waren binnenkwamen
waren de mensen eerder terughoudend en kwamen ze slechts langzaam naar buiten om te
juichen, te roepen en met de Belgische driekleur te zwaaien.
Er werd een nieuwe noodbrug aangelegd door de militairen. Ze spraken Engels en er waren
negers tussen. Dat was een openbaring voor ons. Wie had er toen op 8-jarige leeftijd al een
echte neger gezien Ik kwam goed overeen met die zwarten en kreeg er chocolade van, en
kauwgom. Wij spaarden ook hun lege doosjes van de sigaretten ‘Players’. Die matroos in
een boei sneden we uit en maakten er een krans mee door de figuren aan elkaar te rijgen.
Als mijn ouders mij zochten konden, ze naar de brug gaan, daar zat ik steevast te kijken hoe
de werkzaamheden vorderden. Het interesseerde me enorm hoe ze dat allemaal deden.
Niet ver van onze woonbuurt was er een boerderij, of een klein groenteboertje, waar we af
en toe bepaalde etenswaar gingen kopen. Op een dag ben ik er nog aardappelen gaan
rapen, en ik kreeg als beloning een zakje mee naar huis.
Veel herinner ik me niet meer van de school waar ik naartoe ging. Het was een lange straat
(de Markt) en de school lag aan de overkant van een water. Een paar maal ben ik
overgestoken met een roeibootje, en dat is in mijn geheugen blijven hangen.
Naast ons huis, of vlakbij, was een café waar een meisje van ca. 10 jaar woonde, waar mijn
zus regelmatig mee speelde.
We werden ook eens bestolen. In Nieuwpoort hadden we een papierhandel en we hadden
een lading mee verhuisd naar Deinze. Die papierartikelen bevonden zich in een afgesloten

3849
kamer. Toen we op een dag thuis kwamen was er een groot gat gemaakt in de deur van de
bewuste kamer, en was een deel van de voorraad verdwenen.
Toen we terugkeerden naar Nieuwpoort werd er een vrachtwagen ingehuurd, en mocht ik na
veel ‘gezaag’ plaatsnemen in de laadruimte voor de terugweg naar de kust. In Nieuwpoort
gingen we terug wonen in de Duinkerkestraat 1. De winkel in de Marktstraat 9 konden we
niet meer huren en zo werd een nieuwe locatie gehuurd in de Langestraat.
Ons oorspronkelijk huis van vóór 1940 was gelegen in de Markstraat 5-7.
Bij het begin van de oorlog vluchtten mijn ouders met hun ‘Minerva’ naar Frankrijk, waar ze
een drietal weken verbleven. Dat was echter geen meevaller, ze werden als vreemden
behandeld en dienden veel te betalen om ergens in een achterhuis te mogen logeren. Toen
ze terug in Nieuwpoort kwamen was alles uitgebrand en dienden ze op zoek te gaan naar
een nieuw onderkomen. Dat vonden ze in de Duinkerkestraat 19, later Duinkerkestraat 1. De
winkel-drukkerij werd opnieuw geopend in de Marktstraat 9.
Ons oorspronkelijk huis werd herbouwd einde 1949 en we konden het opnieuw betrekken in
1950. Dit huis waar ik geboren ben op 23-07-1936 bewoon ik nog steeds met mijn vrouw
Cécile Van Neste (° 20-05-1938).
Joseph Dumon, Nieuwpoort, 19-11-2008”.
In augustus 1944 van Nieuwpoort, Duinkerkestraat 19 gekomen, keerden ze op 17-11-1944
terug naar Nieuwpoort Duinkerkestraat 1.
De gedane kosten van die dubbele verhuis bedroegen 7.888 fr., bedrag dat vader Dumon
van de stad Nieuwpoort terugvorderde. De burgemeester antwoordde hem dat er geen
sprake kon zijn van vergoeding volgens het Regentsbesluit van 5-12-1944.
De huizen aan het Congoplein werden gesloopt voor de aanleg van de Peter Benoitlaan.
Joseph Dumon leidt nu te Nieuwpoort een drukkerij en papierhandel, Marktstraat 7.
2227. Paul HUYS (nr. 524) : Een Deinse oorkonde (1447) in het Iepers archief
Een van de talrijke perkamenten oorkonden in het Stadsarchief van Ieper 1 , opgesteld in het
Frans, begint als volgt (wij vertalen) : “Aan al degenen die deze oorkonde zullen zien, Heil ;
(wij) Schepenen van Deinze laten weten dat …” , en de slotzin luidt : “Gedaan en gegeven in
de voormelde stad Deinze de 19 e dag van de maand april in het genadejaar 1447 na pasen”.
Als archiefvondst lijkt dit beloftevol voor wie aan de geschiedenis van onze stad
geïnteresseerd is, maar – na lectuur van de volledige tekst van de oorkonde – eigenlijk een
ontgoocheling. Want deze oorkonde heeft in feite met Deinze zelf … niets te maken.
Waarover gaat het De Deinse schepenen (van wie de namen jammer genoeg niet worden
meegedeeld) oorkonden dat voor hen zijn verschenen in eigen persoon :
Jaques du Puich als procureur van de baljuw en de schepenen van de “Heydene vierscare” 2
van de heerlijkheid van de Guissene 3 binnen de parochie (= dorpsgemeenschap) van
Langemark, eisers, enerzijds; en Jehan Doverbeke als procureur van de baljuw en de
schepenen van de Zaal (= Kasselrijhof) van Ieper, verweerders, anderzijds.
De betrokkenen verklaren dat tussen beide partijen een proces hangende is voor de Raad
van Vlaanderen te Gent. Dat proces heeft blijkbaar te maken met een
bevoegdheidsbetwisting over het ressort van de rechtspraak. Baljuw en schepenen van de
“Heydene vierschaar” van Guissene, eisers in deze zaak, beweren dat zij inzake rechtspraak

3850
onafhankelijk zijn van de Zaal van Ieper 4 . In een openbare rechtszitting, genoemd “france
vérité” (= “doorgaande waarhede”), had de “Heydene vierschaar” van Guissene ene Ansel le
Baselare veroordeeld tot een boete van 60 pond parisis, een vonnis waartoe zij, althans
volgens de Zaal van Ieper, niet bevoegd was. Die van de vierschaar waren dan ook door
Ieper op het matje geroepen. Deze zgz. bevoegdheidsovertreding (“abuz de loy”, of
wetsmisbruik) had geleid tot een langdurig proces voor de Raad van Vlaanderen, waarna de
beide partijen zelf onderling waren overeengekomen aan hun conflict maar beter een einde
te stellen en opnieuw vriendschap tussen de partijen te laten heersen; het proces zou
beschouwd worden als onbestaande, als iets wat niet had plaatsgehad 5 .
Het is dat onderling akkoord dat voor de schepenen van Deinze wordt geacteerd. Ze
bevestigen dat dit in een oorkonde (in tweevoud afgeleverd, voor elk der beide partijen) en
bezegelen die oorkonde met het stadszegel-voor-zaken (“le scel aux causes”) 6 .
Jammer genoeg echter is dat zegel niet meer aan de bewaard gebleven oorkonde bevestigd.
Allicht gebroken, verdween het voorgoed; alleen de aan de oorkonde bevestigde
“zegelstaart” getuigt nog van de oorspronkelijke aanwezigheid van het zegel. Aangebracht
op een akte uit 1447, goed halfweg de regeerperiode van Filips de Goede 7 , was het zegel
ruim een halve eeuw ouder dan het nu oudst bewaarde Deinse stadszegel (uit 1505).
Blijft nog de vraag waarom het, in ’s hemels naam, de schepenen van Deinze waren die in
deze zaak hebben geoorkond. Wat hadden zij met resp. een Langemarkse heerlijkheid en
met het Ieperse kasselrijleenhof te maken En/of waarom hebben die beide rechtspartijen
zich nu precies tot de stad Deinze gericht om hun onderling akkoord te laten vastleggen in
een oorkonde
Die rechtspraktijk op zich (het aanduiden van een neutrale, onafhankelijke derde partij) was
niet onbekend, en volkomen legaal. Maar waarom de keuze voor Deinze Die vraag zullen
we allicht nooit afdoende kunnen beantwoorden.
Maar we willen toch een poging wagen tot het suggereren van een mogelijk antwoord.
Ziehier onze hypothese.
Het geschil was oorspronkelijk behandeld voor de Raad van Vlaanderen in Gent. Dit
impliceert dat de beide partijen zich daarheen hadden moeten begeven, misschien zelfs
meer dan ééns. Zowel voor de Ieperlingen als voor die van Langemark liep de normale
reisweg (die voor geen van beiden op één enkele dag af te leggen viel) over Deinze,
toentertijd een klein, versterkt stadje 8 , met een behoorlijk aanbod aan afspanningen of
herbergen voor een overnachting (aan de Petegemse Knok en op de Deinse Markt).
Gelegen op een kleine dagreis van Gent, was Deinze een ideale pleisterplaats op weg
van/naar de hoofdstad van het graafschap Vlaanderen. De afgevaardigden van de beide
partijen kunnen elkaar hier in Deinze hebben ontmoet. En/of ze hebben zich er rekenschap
kunnen van geven dat het bestuur van dit kleine, maar niet onbelangrijke stadje ongetwijfeld
wel de gewenste rechtszekerheid kon bieden voor het afsluiten van een onderling akkoord
tussen twee, eigenlijk zéér ongelijke partijen. Voor de Ieperlingen lag een keuze voor de
schepenbank van bv. Gent zelf of van Brugge meer voor de hand, maar moest het landelijke
dorp Langemark dan niet vrezen dat Ieper door zijn gelijken misschien wel zou bevoordeeld
worden Liever niet dus! Anderzijds mocht de als bemiddelaar acterende schepenbank (in
casu Deinze) ook niet te onbeduidend zijn om op een deskundige en rechtszekere manier
voor het opstellen van de verzoeningacte in aanmerking te kunnen komen. We mogen
veronderstellen dat precies een stad(je) zoals Deinze zowel aan de grote, machtige broer
(Ieper) als aan het relatief zwakke, kleine broertje (de Langemarkse heerlijkheid) de ideale
tussenoplossing te bieden had. Bovendien lag Deinze (de meest oostelijk gelegen stad
binnen de kasselrij Kortrijk, en in het kasselrijbestuur aldaar vertegenwoordigd!) ver genoeg
van de beide betrokken partijen af om met zekerheid de rol van de volkomen neutrale,
objectieve en onpartijdige buitenstaander te kunnen vervullen. Perfect aanvaardbaar voor de
beide partijen dus.
Zo althans zou het kunnen geweest zijn … en deze hypothese maakt alleszins de keuze
voor Deinze iets aannemelijker dan op het eerste gezicht wel zou lijken. Maar zekerheid
daarover is er niet.

3851
1. Stadsarchief Ieper, Kasselrijarchief, Bruine Pakken nr. 7574 (doos Oorkonden op datum –
19.04.1447). Over dit archieffonds zie : Kr. Papin, “Efemeriden uit het Ieperse kasselrijarchief (afl.
2)” in : Westhoek. Tijdschrift voor geschiedenis en familiekunde, jrg. 23, nr. 3-4 (juni 2007), blz.
185 e.v. (inz. nr. 20 op blz. 188).
2. Zie K. De Flou, “Toponymisch Woordenboek …”, dl. 5, s.v. “Heydene vierschaar”, met als
verklaring : “De plaats waar de vierschaar van Ter Heyden stond, in Langemark”. De Flou geeft
twee archiefattestaties, resp. de onderhavige oorkonde uit 1447 (toenm. ref. Cout. Salle Ypres, 2,
132) en een vermelding in 1643 (“de edene vierscare”). Zie ook ibid. kol. 141, s.v. Ter Heyden.
3. Guissene : vermoedelijk de heerlijkheid Gisene/Guise/Guyse in Bikschote, Langemark en
Zevekote, afhangende van de baronie Coucy in Langemark. Niet vermeld bij De Flou. Het lemma
Ghisene/Gisene/Guissen (ibibd. dl. 4, kol. 673) heeft betrekking op Guînes, een stad nabij
Boulogne.
4. “Ilz prendent leur ressort en tous jugemens (…) ; et comme corps de loy (ilz) estoient et sont
exemps en toute judicature et adreschement desdits Bailli et eschevins de la Salle d’Ypres”.
5. “… pour auquel procès eschevier (Fr. achever = voltooien, afmaken, beëindigen) et amour nourir
entre lesdites parties (…), ledit procès est mis du tout au néant, et réputé comme chose non
advenue”, d.w.z. beschouwd als iets wat niet had plaatsgehad.
6. Het zegel-voor-zaken (“sigillum ad causas””) was een collectief zegel ; het oudst-bewaarde dateert
van 1505 (RAG, Fonds Bethlehem Deinze), d.i. ruim een halve eeuw later dan deze oorkonde uit
1447 (waarvan het zegel echter niet bewaard bleef …). Precies omdat het een collectief zegel
was, worden de namen van de schepenen niet apart vermeld! Zie voorts: W. Prevenier, “Het
ontstaan van stad en bestuurlijke entiteit”, in: Geschiedenis van Deinze, dl. 1 (2003), blz. 18-19.
7. Hertog Filips de Goede (°Dijon 1396), hertog van Bourgondië (1419-1467).
8. Voor zover nodig willen we er graag op wijzen dat Deinze toen nog het volledig autonome stadje
Petegem (bezuiden de Leie) als buur had. Pas onder Karel de Stoute (die in 1467 zijn vader Filips
de Goede opvolgde) werd het zgn. “Petegem-Binnen” (met de Knok als centrum) aan Deinze
toegevoegd; dit gebeurde in 1469. Het resterende “Petegem-Buiten” bleef de aparte parochie (=
gemeente) Petegem vormen, maar haar kerk (Sint-Martinus) stond voortaan binnen het
stadsterritorium van Deinze.
MUSEUMKRONIEK
Nog tot 21 juni 2009 :
Tentoonstelling “Emile Claus. Tekeningen”
4 juli tot 4 oktober 2009
Tentoonstelling “Tijdgenoten verwelkomen Xavier De Cock”

3852
Xavier De Cock werd in 1818 te Gent geboren. Door het vroegtijdig
overlijden van zijn vader aan cholera, beschikte De Cock niet over de
financiële mogelijkheden om een artistieke opleiding te bekostigen. Met de
hulp van mecenas Gaillard, een Gentse lakenhandelaar, kon Xavier tussen
1835 en 1837 les gaan volgen in het atelier van Ferdinand De Braekeleer in
Antwerpen. In de daaropvolgende jaren zou De Cock talrijke studiereizen
ondernemen. Een beurs van de stad Gent stelde hem in staat een reis naar
de Ardennen (1839-40) te ondernemen. In 1841 reisde hij naar Nederland
om er de werken van oude meesters te kopiëren. Tussen 1852 en 1859 verbleef Xavier in
Frankrijk waar hij de wintermaanden in Parijs en de zomermaanden in Barbizon doorbracht.
In Parijs nam hij deel aan de kunst-salons en in Barbizon schilderde hij tussen Millet,
Daubigny en Corot. In die periode reisde hij ook af en toe naar Normandië en naar
Vlaanderen. Xavier De Cock huwde in 1860 en vestigde zich definitief in Deurle. Hij nam
volop deel aan Belgische en Franse salons en keerde enkele maanden per jaar naar de
Franse hoofdstad terug.
De Cock debuteerde in een neo-classicistische stijl, die onder invloed van de Barbizonschilders
realistischer wordt, maar toch een romantisch tintje behoudt. Zijn werken baden in
een zacht licht en vertonen een zekere wazigheid die vanaf 1875 nog toeneemt. In de jaren
1890 sluit hij zich aan bij het impressionisme. Xaviers onderwerpen zijn ontleend aan het
plattelands-leven : koeien in de weide of het bos, herderinnetjes met koeien en schapen,
enz…
Naar aanleiding van de recente aankoop van het schilderij “De overzet van het veer
te Latem” van Xavier de Cock organiseert het Museum van Deinze en de Leiestreek
een tentoonstelling die dieper ingaat op de tijdgenoten van deze schilder.
Het kunstwerk zal in het museum een definitief onderkomen vinden en in het licht
van de andere grote meesters van zijn tijd zoals Gustave Den Duyts, Albijn Van den
Abeele en César De Cock, krijgt dit topwerk zijn plaats in de collectie die het
verdient.
13 september 2009
Open Monumentendag Vlaanderen wil het publiek van dichtbij laten kennismaken met het
bouwkundig erfgoed, door monumenten één dag per jaar gratis open te stellen voor het
publiek. Met als thema “Zorg” focust de 21 ste editie van Open Monumentendag op het
erfgoed dat te maken heeft met het geestelijk, lichamelijk en maatschappelijk welzijn van de

3853
mens: de aspecten van zorg die bepalend waren voor architectuur en inrichting, de
gebouwen die speciaal voor allerlei vormen van zorg werden opgetrokken, de parken en
andere landschapsvormen die bij zulke instellingen behoren, de sporen van zorg die
archeologen terugvinden.
Het museum is gratis te bezoeken.
26 september tot 6 december 2009
Tentoonstellingen
“Marcel Maeyer”
“Johan Clarysse”
Marcel Maeyer (° 1920 Sint-Niklaas)
studeerde Geschiedenis en Kunstgeschiedenis aan de Gentse Rijksuniversiteit. Hij was
achtereenvolgens adjunct-conservator van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten in
Brussel en conservator aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen.
Marcel Maeyer was ook een tijdlang docent en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Gent en
directeur van het Seminarie Plastische Kunsten in Europa. Als autodidactisch kunstenaar
vervaardigt hij schilderijen, assemblages, montages, objecten en reliëfs.
Kenmerkend zijn de seriële uitbouw van opeenvolgende, gedifferentieerde thema’s en de
afstand tussen de kunstenaar en de uitgebeelde realiteit. Zowel het materiaal als een kleur,
het formaat van een doek, het beeldmateriaal of een kunsthistorische overweging kan
aanleiding geven tot het creëren van een kunstwerk. In deze tentoonstelling wordt een
selectie getoond uit zijn recente werk.
Johan Clarysse (° 1957 Kortrijk)
woont en werkt in Brugge, studeerde filosofie aan de K.U. Leuven en
genoot zijn plastische opleiding aan de Academies voor
Schone
Kunsten te Leuven en te Brugge. Vanuit die vorming weet
de kunstenaar
duidelijk een raakpunt te vinden tussen kunst en filosofie.
Clarysse geeft
in zijn werk de aanzet tot het openen van discussies rond
de dingen en
begrippen des levens en schildert zelfs veelal letterlijk de
vragen op het
doek. Uitvergrote movie-stills doen de toeschouwer verstommen en
dwingen tot nadenken. Ze schuwen de tegenstellingen en
de
tweeslachtigheid in het menselijke doen en denken niet. Meer nog, Clarysse confronteert ons
net met de subtiele gelaagdheid ervan.

3854
Op 28 oktober wordt een creatief kinderatelier voorzien, geïnspireerd op het werk van deze
kunstenaars.
© MUDEL