Sluitingsdatum kopij volgende Mourik: 15 februari 2012

MOURIK 2011-3
Dat er onder vogels zogenaamde helpers bestaan, wist ik alleen voor een paar tropische
soorten, maar thuis heb ik meteen opgezocht of dit ook al beschreven was voor het
Waterhoen. Ja, dat was het al in 1927 (Grey 1927 geciteerd in Skutch 1961), er bleek
ook een wereld aan onderzocht te zijn.
Bij Waterhoentjes zijn de helpers doorgaans jongen van een eerder legsel (Eden 1987,
Gibbons 1987, Leonard et al. 1989, Skutch 1961). Als juvenielen volgroeid en zelfstandig
zijn, kan hun verspreiding beperkt worden doordat het habitat verzadigd is. Dit lijkt me
niet het geval bij de Bruuk: er zijn genoeg vrije sloten en drassige plekken rondom dit
territorium waar de juveniel mee uit de voeten kan. Maar het feit dat juvenielen bij hun
ouders blijven kan er wel voor zorgen dat ze gaan helpen met het volgende broedsel
(Leonard et al. 1989) zoals dat ook gebeurt bij het Zwarte waterhoen (Putland &
Goldizen 2001). Juvenielen die vroeg in het seizoen zijn geboren, blijven vaak langer bij
hun ouders en helpen hen dan ook intensiever met het opvoeden van het volgende
broedsel dan juvenielen uit latere nesten dat doen (Gibbons 1987). Naast de
uitkomdatum speelt de conditie van de juvenielen een rol. Een goed voedselaanbod laat
de conditie van de juvenielen toenemen, en dat kan ervoor zorgen dat zij hun ouders
gaan helpen (Eden 1987).
Het gemiddelde aantal helpers bij een paartje Waterhoentjes is 1,125 (Gibbons 1987).
Deze juvenielen helpen hun ouders vooral door het voeden van de jongere kuikens, en
dat kan (zoals de Bruukse juveniel een maal liet zien) ook via een adult gaan (voor
Zwarte waterhoen, Putland & Goldizen 2001). Maar de juvenielen nemen ook het behoud
van het territorium en de verdediging tegen predatoren voor hun rekening (Leonard
1989). Dat verklaart het alarmerende gedrag van de Bruukse juveniel toen ik dichterbij
kwam.
De voeractiviteit van juvenielen is het hoogst als de kuikens twee tot drie weken oud zijn
(Gibbons 1987). Het blijkt dat ouders hun voeractiviteit verlagen als ze helpers aan boord
hebben. Hierdoor is de totale voedselaanbreng naar de kleine kuikens niet verschillend
tussen nesten met en zonder helpers (Eden 1987, Gibbons 1987). Dat geholpen ouders
zelf minder voeren, zag ik ook. Denk aan die ene ouder die eerst ver van de kuikens
was, en ze vervolgens achteloos voorbij zwom. Ik neem aan dat hij dat niet had gedaan
als hij geen helper had.
Over het werkelijke nut van de helpende juvenielen voor het ouderpaar zijn tegenstrijdige
resultaten. Gibbons (1987) vond dat paren met helpers meer kuikens per nestpoging tot
zelfstandigheid wisten op te voeden dan paren zonder helpers. Hiervoor had hij de paren
met een tweede legsel (en helpers van hun eerste legsel) vergeleken met paren die hun
eerste legsel herleggen, in eenzelfde periode in het seizoen. Zelfs na correctie voor het
effect van ouderpaarkwaliteit (hebben ze voorgaande jaren al gebroed?) en
territoriumgrootte, bleef het verschil bestaan.
Leonard et al. (1989) bestudeerden dit experimenteel. Na het uitkomen van het tweede
legsel vingen ze bij tien nesten de helpende juvenielen weg, terwijl ze dat bij een
104