Wanneer iemands lichaam ter beschikking aan de wetenschap is ...

Wanneer iemands lichaam ter beschikking aan de wetenschap is gesteld
Lotus
uitvaartverzorging en –begeleiding
Nellian Dijkema en medewerksters
Thesinge / Groningen
www.lotusuitvaart.nl
Wanneer iemand gestorven is en zijn of haar lichaam ter beschikking aan de wetenschap heeft gesteld,
kan het rouwproces voor de achtergebleven naasten anders dan gebruikelijk verlopen. Daarnaast kan,
volgens bepaalde inzichten en tradities, ook het proces voor de gestorvene zelf anders lopen.
We willen hier een aantal zaken aanstippen die behulpzaam kunnen zijn voor de gestorvene en diens
naasten. Dit met respect voor alle tradities en overtuigingen die er kunnen zijn over leven en dood. We
hopen dat een ieder hier iets in kan vinden wat past of wat inspireert tot eigen invulling.
Wat gebeurt er met het lichaam
Iemand die zijn lichaam ter beschikking stelt van de wetenschap heeft bij leven hiervoor al contact
opgenomen met een medische faculteit van een universiteit. Als het lichaam geaccepteerd wordt, moet
het binnen 24 uur worden overgebracht naar de betreffende universiteit. Daar wordt het lichaam
geconserveerd zodat het voor langere tijd gebruikt kan worden voor onderwijs en onderzoek.
Het lichaam wordt dus niet meer teruggegeven aan de nabestaanden voor begrafenis of crematie.
Wel wordt het ontlede lichaam na het gebruik voor onderwijs en onderzoek (soms jaren later) in
opdracht van de faculteit gecremeerd.
Welke consequenties heeft dit voor nabestaanden
Na het overlijden moet het gestorven lichaam binnen 24 uur worden overgebracht naar de universiteit.
Als het overlijden gemeld wordt aan de betreffende universiteit, zetten zij vaak onmiddellijk het
transport in gang. Dit betekent dat er weinig tijd is voor naasten om zich te realiseren dat iemand
werkelijk gestorven is en om afscheid te nemen.
Je kunt de volgende punten overwegen:
Overleg met de universiteit dat zij niet onmiddellijk komen, maar spreek een tijdstip af. Creëer
voor jezelf en andere naasten de mogelijkheid om zo lang mogelijk bij de gestorvene te kunnen
zijn. Je kunt ook de uitvaartverzorger vragen deze taak op zich te nemen en jullie belangen
hierin te behartigen.
Waarschuw andere naasten die je de gelegenheid wilt geven afscheid te nemen.
Probeer met al je zintuigen te realiseren dat het lichaam gestorven is.
Je kunt, samen met andere naasten of met de uitvaartverzorger, het lichaam wassen en
verzorgen. Het kan goed zijn wanneer hierbij vertrouwde mensen aanwezig zijn zodat je later
samen op deze momenten terug kunt kijken.
Maak foto’s van de gestorvene en de stappen die je neemt. Deze foto’s kan je telkens weer
bekijken of aan anderen laten zien; dit helpt om het besef dat iemands lijf werkelijk gestorven
is, dieper door te laten dringen. Dit besef is essentieel voor het verdere rouwproces.
Je kan één van deze foto’s de dagen na het sterven ergens neerzetten waardoor jij en je naasten
telkens weer geconfronteerd worden met het feit van het sterven. Dit als vervanging van een
gestorven lichaam dat thuis of elders opgebaard ligt en bezocht kan worden in de dagen tussen
overlijden en uitvaart.
Bedenk hoe je wilt dat iemand het huis uitgaat en wie je hier graag bij wilt hebben. De
vervoerders zijn vaak ingericht op functionaliteit: brancard, body-bag, de meest praktische
route, etc. Misschien wil je zelf meehelpen met het op een brancard leggen, toedekken, naar de
auto dragen, uitgeleide doen. Je kunt ook een eigen dekentje of plaid meegeven. Maak je
wensen hierin duidelijk.

De dagen na het overlijden
Ook al is het gestorven lichaam niet meer bij je, toch kan je van alles doen wat je anders ook zou doen:
Je kunt een herdenkingsplekje in of om het huis inrichten.
Je kunt rouwkaarten versturen of een advertentie plaatsen in de krant. Als je het prettig vindt
dat mensen je komen bezoeken in de dagen na het overlijden, kan je dat in de tekst opnemen.
Ook wanneer er geen lichaam is om te begraven of cremeren, kan er een herdenking worden
gehouden. Net als bij een ‘gewone’ uitvaart kan hierover ruim worden gedacht. Overweeg om
niet te lang te wachten voordat de herdenking plaatsvindt (bijv. maximaal 10 dagen).
Als er een herdenking plaatsvindt kan je overwegen iets neer te zetten dat symbool staat voor
de gestorvene. Dit kan een foto zijn, of een tafeltje met spullen die kenmerkend voor de
gestorvene zijn, of iets anders.
Er is geen ritueel om het lichaam een laatste plaats te geven. Toch kan er op symbolische wijze
wel vormgegeven worden aan een handeling die staat voor het opgaan in de elementen. Deze
handeling kan deel uitmaken van de herdenking.
Je kunt bijvoorbeeld een vuur maken en daarin iets wat de gestorvene symboliseert,
verbranden. Ook kunnen er briefjes met een laatste groet in het vuur worden geworpen.
Je kunt bootjes vouwen met een tekening of boodschap en die over het water weg laten drijven.
Je kunt mensen vragen elk 1 bloem mee te nemen en die op een mooie plek in de natuur waar
de gestorvene graag kwam, neer te leggen.
Je kunt op een speciale papieren luchtballon wensen schrijven en die gezamenlijk laten
opstijgen.
Er kan zelfs, wanneer er toch behoefte is aan een openbare plek om iemand te gedenken, een
graf of urnengraf op een begraafplaats aangeschaft worden, waar een gedenkteken kan worden
geplaatst zonder dat er daadwerkelijk iemand begraven ligt.
Hoe kan je de gestorvene helpen
Er zijn mensen die geloven dat iemand na zijn sterven niet echt ‘dood’ is maar dat er een onsterfelijk
deel is dat verder gaat. In sommige tradities wordt gezegd dat de gestorvene even de tijd nodig heeft
om te beseffen dat zijn of haar lichaam gestorven is. Of dat, als mensen onverwacht overlijden of in
hun slaap, ze niet altijd beseffen dat ze doodgegaan zijn.
Op de volgende manieren kan je de gestorvene helpen in zijn of haar proces:
Vertel, hardop of in gedachten, wat er gebeurd is met de gestorvene. Bijv.: “Je was aan het
tuinieren en je viel zomaar om. De ambulance kwam, ze probeerden je te reanimeren maar dit
is niet gelukt. Jouw lichaam is doodgegaan.”
Vertel, hardop of in gedachten, alles wat er daarna gaat gebeuren met het gestorven lichaam.
Bijv.: “Je zus en ik gaan zo dadelijk je lichaam wassen en aankleden. Dan komen er wat
mensen die afscheid van je lijf gaan nemen. Je hebt je lichaam ter beschikking aan de
wetenschap gesteld. Om 15 uur komen er mensen van de universiteit om jouw lichaam op te
halen.”
Maak telkens het onderscheid duidelijk tussen het onsterfelijke wezen van iemand en het
gestorven lichaam. De persoon is niet dood maar is er nog, in een andere vorm. Alleen zijn of
haar lichaam is gestorven. Het lichaam is een levenloos omhulsel geworden.
Je kunt, nadat je bovenstaande hebt verteld, de gestorvene uitnodigen zijn of haar lichaam te
verlaten. Je kunt hem of haar vertellen dat jullie nog wel contact met elkaar kunnen blijven
houden op een andere manier, ook al wordt het lichaam verlaten.
Je kunt de gestorvene uitnodigen om zich heen te kijken naar een plek die licht is en fijn
aanvoelt. Vaak is er in het licht iemand die ze kennen (bijv. een familielid dat voor hen
overleden is) en die hen kan helpen de overgang te maken.
Voor sommige gestorvenen is het belangrijk dat ze toestemming krijgen van degenen die dicht
bij hen stonden om weg te gaan. Je kunt zeggen dat het goed is, en dat, ook al zal het
misschien moeilijk worden, jullie je weg wel weer zullen vinden.