Informatie en bronnen - NVON

Informatie en bronnen
Bronnen over kloneren
Genome.gov | Cloning Fact Sheet
www.kennislink.nl, zoekterm kloneren en/of klonen
www.watisgenomics.nl
Informatie vooraf voor de leerlingen
Het is belangrijk dat leerlingen vooraf weten dat er verschillende vormen van kloneren bestaan:
- therapeutisch kloneren: kloneren met de bedoeling om lichaamscellen te produceren die
kunnen bijdragen aan de genezing van bepaalde ziekten;
- reproductief kloneren met embryocellen (een embryo wordt gesplitst in een aantal
embryo's) en met lichaamscel (uit een eicel wordt de kern weggehaald en vervangen
door de kern van een cel van een al volwassen dier).
Deze informatie kan ook door de docent gegeven worden in de vorm van een PowerPointpresentatie.
In de paragraaf hierna werken we dit verder uit.
Informatie over kloneren
De discussie over het kopiëren van mensen komt niet uit de lucht vallen. Het is al jaren mogelijk
dieren en mensen te kloneren 1 , zij het alleen vanuit het (pre)embryonale stadium. Bij deze
techniek wordt een meercellig embryonaal stadium in afzonderlijke cellen gesplitst. Elke cel kan
vervolgens uitgroeien tot een nieuw individu.
Daar is een nieuwe techniek bijgekomen: het kloneren door middel van kerntransplantatie.
Daarbij wordt de kern van een cel van de genetische ouder ingebracht in een eicel geleverd door
een vrouw, die vervolgens wordt ingebracht in de baarmoeder van een draagmoeder (kan
dezelfde vrouw zijn die de eicel leverde). Op deze manier is de voortplanting via geslachtscellen
omzeild. Al het erfelijke materiaal van de kloon kan afkomstig zijn van één ouder, man of
vrouw.
In 1996 kwam het bekende kloon-schaap Dolly ter wereld, dat door middel van
kerntransplantatie was ontstaan. Na Dolly werden ratten, muizen, geiten, koeien, varkens en
apen gekloneerd. Veel van de klonen bleken niet gezond te zijn. Ze leden onder andere aan
defecten aan het afweersysteem, problemen met de vruchtbaarheid, overgewicht, ademhalingsen
bloedcirculatieproblemen, nier- en hersenafwijkingen, diabetes, vergrote tongen, vervormde
gezichten en poten, vroegtijdig sterven door longontsteking, leveraandoeningen en kanker. Een
mogelijke verklaring schuilt in het feit, dat ze bij geboorte al kortere telomeren hebben
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen therapeutisch en reproductief kloneren.
Therapeutisch kloneren is kloneren met de bedoeling lichaamscellen te produceren die kunnen
bijdragen aan de genezing van bepaalde ziekten. Therapeutisch kloneren is sinds augustus 2004
toegestaan in Engeland, de Zwitserse bevolking stemde in november 2004 toe en Spanje is thans
voornemens therapeutisch kloneren toe te staan. Bij therapeutisch kloneren wordt met behulp
van kerntransplantatie een embryo gekweekt dat genetisch identiek is aan de patiënt.
Therapeutisch kloneren is vooralsnog een experimentele techniek. Als het embryo ongeveer
honderd cellen groot is worden stamcellen 2 verwijderd en in kweek gebracht. Door de
kweekomstandigheden te manipuleren kunnen de stamcellen uitgroeien tot ieder gewenst
celtype. Deze cellen worden vervolgens bij de patiënt geïmplanteerd om deze te genezen van
zijn ziekte (stamceltherapie). Deze techniek is erop gebaseerd dat de patiënt cellen ontvangt die
genetisch identiek zijn aan zijn eigen lichaamscellen, waardoor een afweerreactie van het
lichaam wordt voorkomen.
Zie de figuur op de volgende pagina.
1 We gebruiken in het boek Ruim en evenwichtig de term kloneren als werkwoord en klonen
alleen als meervoudsvorm van kloon. Het werkwoord klonen is een toegestaan alternatief voor
kloneren.
2 Stamcellen hoeven niet per se van een embryo afkomstig te zijn.

Therapeutisch kloneren.
Reproductief kloneren is kloneren met de bedoeling om genetisch identieke nakomelingen te
produceren, bijvoorbeeld omdat een ouderpaar niet in staat is via geslachtelijke voortplanting
kinderen te krijgen. Dat kan gebeuren via embryocellen of door een lichaamscell te kloneren.
We illustreren elk van deze werkwijzen met een voorbeeld.
Reproductief kloneren met embryocellen
Men wil van een koe met gunstige eigenschappen (een superkoe) veel meer nakomelingen
krijgen dan op een natuurlijke manier mogelijk is. Dat kan als volgt: de superkoe wordt bevrucht
door een stier met gunstige eigenschappen. De bevruchte eicel deelt zich. Het klompje cellen
wordt uit de superkoe gehaald en gesplitst. Zie voor verdere informatie de figuur op de
volgende pagina.

Reproductief kloneren met embryocellen.
Reproductief kloneren door een lichaamscel te kloneren
Uit een eicel wordt de kern weggehaald en vervangen door de kern van een cel van een al
volwassen dier 3 . In de kern bevinden zich de belangrijkste gegevens, dus als de cel zich gaat
delen ontstaat er een kopie van de cellen van het volwassen dier. Zo weet je van te voren hoe
het dier eruit gaat zien, want het uiterlijk van het volwassen die was al bekend. In 1996 werd
Dolly geboren, het beroemdste schaap ter wereld. Geen wonder. Ze is de identieke tweelingzus
van haar volwassen moeder, heeft nog drie andere moeders en geen vader. Hoe kan dat? Dolly
is het resultaat van de kernoverdracht. Onderzoekers van het Schotse Rosalin Instituut
verwijderden een cel uit de uier van een volwassen schaap. Vervolgens haalden ze de kern uit
deze cel en stopten die in de leeggemaakte cel van het tweede schaap. Daarna plaatsten ze de
cel in de afgebonden eileider van een derde schaap en kort daarop in de baarmoeder van het
vierde schaap. Na 150 dagen werd Dolly geboren.
Bij het bovenstaande is geen aandacht besteed aan de rol van het mitochondriaal DNA. Dat is
niet terecht, want de inhoud van de kernloze eicel bepaalt mee de erfelijke aanleg. De kernloze
eicel bevat niet alleen regulerende enzymen maar ook nog een klein beetje DNA: het
3 Ook een man kan een kern leveren en kan dus worden gekloneerd.

mitochondriaal DNA. Het in de maternale lijn overgeërfde mitochondriaal DNA codeert voor een
tiental eiwitten. Mitochondriën zijn de energieleveranciers van de cel. Ze verwerken zuurstof en
leveren energie. Schaap Dolly heeft het mitochondriaal DNA van haar moeder die de eicel
leverde. Op dat punt wijkt Dolly genetisch dus toch af van haar donor-ooi.
De Nederlandse Embryowet staat toe dat embryo’s die overblijven na een IVF-behandeling
gebruikt worden voor
wetenschappelijk onderzoek ten
behoeve van therapeutisch kloneren.
De Nederlandse wet verbiedt echter
het kloneren van menselijke cellen,
zowel voor therapeutisch als voor
reproductief gebruik.
Het kloneren van mensen is volgens
de heersende wetenschappelijke
inzichten nog niet mogelijk, maar lijkt
slechts een kwestie van tijd.