Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Mobiliteit
Openbare Ruimte
Gebouwen
Energie
Afval
Water & Groen
Maatschappij
Green Business Club Zuidas
Hello Zuidas
Zuidas, Gemeente Amsterdam

Click hier voor de cover

Voorwoord
Voor u ligt de derde editie van het jaarlijkse
Duurzaamheidsverslag Zuidas. Hierin blikken Green Business
Club Zuidas, Hello Zuidas en Zuidas, Gemeente Amsterdam
gezamenlijk terug op de duurzame ontwikkeling van Zuidas in
2014.
Dat deze drie partijen elkaar versterken in de focus op de
duurzame ontwikkeling van Zuidas wordt elk jaar duidelijker.
Zuidas van de Gemeente Amsterdam maakt mogelijk dat
gebouwen en openbare ruimte gerealiseerd kunnen worden.
Hello Zuidas is zeer vooruitstrevend bezig met structurele
samenwerking tussen publieke en private partijen op
onderwerpen de openbare ruimte, veiligheid, bereikbaarheid
en de levendigheid van het gebied. Green Business Club Zuidas
zorgt er tot slot voor dat bedrijven, kennisinstellingen en
overheid elkaar vinden en elkaar versterken door middel van slim
samenwerken binnen concrete projecten.
Niet alleen in Zuidas staat duurzaamheid inmiddels behoorlijk
op de kaart, ook de gemeente Amsterdam timmert aardig aan de
weg. In 2014 is de kersverse wethouder Abdeluheb Choho aan
de slag gegaan met duurzaamheid in zijn portefeuille en nog in
datzelfde jaar heeft hij de Amsterdamse Agenda Duurzaamheid
gepresenteerd. Reden voor de redactie van dit verslag om
wethouder Choho eens te spreken over de overeenkomsten
in de ambities van Amsterdam en Zuidas en die blijken er in
overvloed te zijn. In een interview gaat de wethouder uitgebreid
in op de thema’s duurzame energie, luchtkwaliteit (mobiliteit)
en circulaire economie: hoe gaan bedrijven in Zuidas met elkaar
de schaalsprong maken zodat over niet al te lange tijd Zuidas als
duurzaam grid op de kaart komt te staan.
In het verslag wordt vervolgens aan de hand van zeven thema’s
dieper ingegaan op de duurzame resultaten van 2014: mobiliteit,
openbare ruimte, gebouwen, energie, afval, water & groen en
maatschappij. Met de oprichting van de projectgroep afval
in 2014 is afval een nieuw thema in het rijtje. Resultaten uit
2014 om zeker even bij stil te staan zijn een groots opgezette
mobiliteitsweek, een grootschalig onderzoek naar ruim 820.000
m2 bestaand vastgoed in Zuidas en een uitbreiding van het
netwerk van zonnepanelen zodat nu maar liefst 9% van alle
Amsterdamse zonnepanelen in Zuidas ligt.
Nieuwsgierig naar meer? Dan wensen wij u vooral veel
leesplezier!
Timo Huisman
Green Business Club
Zuidas
Olivier Otten
Hello Zuidas
Klaas de Boer
Zuidas, gemeente
Amsterdam
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Inhoud
Introductie 3
Inleiding 4
1 Mobiliteit 8
2 Openbare ruimte 14
3 Gebouwen 18
4 Energie 24
5 Afval 28
6 Water & Groen 30
7 Maatschappij 32
Colofon 40
2

Introductie
Zuidas staat op de kaart. Vooral als
internationaal zakencentrum. Zuidas
is keer op keer verkozen tot de
beste kantoorlocatie van Nederland.
Er zijn ongeveer 700 nationale en
internationale toonaangevende
bedrijven gevestigd. De
kantoorbezetting is onverminderd
hoog (5,1% beschikbaarheid medio
2014).
Wonen en werken
Maar Zuidas is meer dan een
zakencentrum. Want naast de
30.000 mensen die in Zuidas
werken, wonen er al ruim 1000
mensen. En dit aantal zal flink
groeien. De aankomende jaren
ligt de focus, meer dan in het
verleden, op de ontwikkeling van
nieuwe woningen. Zuidas is op
dit moment een van de grootste
nieuwbouwlocaties voor woningen
in Amsterdam. Er zijn 650 woningen
opgeleverd, verdeeld over zeven
woongebouwen. Naar verwachting
worden tot 2020 nog 2.500 tot
3.000 woningen gerealiseerd.
Bovendien is in 2014 gestart met
de bouw van een complex met 800
studentenwoningen.
Groot en klein
Ook wat betreft de voorzieningen
in het gebied is er de afgelopen
jaren flinke vooruitgang geboekt.
Meest in het oog springend zijn
de grootschalige uitbreidingen
van de RAI, VU en VUmc. Maar
net zo belangrijk voor de identiteit
van het gebied is de komst van
veel kleine maatschappelijke
voorzieningen, zoals diverse
scholen, een hotel en talloze – soms
tijdelijke – horecavoorzieningen
en creatieve hot spots. Met de
uitbreiding van het aantal winkels
is station Amsterdam Zuid een stuk
aantrekkelijker geworden.
Bereikbaar en leefbaar
Voor de verdere ontwikkeling van
Zuidas als woon- en werkgebied is
goede bereikbaarheid cruciaal. Met
het OV, de auto en de fiets. Project
Zuidasdok gaat naar verwachting
in 2017 de realisatiefase in.
Daarmee wordt de capaciteit van
station Amsterdam Zuid en de
A10 vergroot. De A10 wordt over
een lengte van ruim vijf kilometer
verbreed en ter hoogte van het
centrum van Zuidas ondergronds
gebracht. Bij het station worden
voorzieningen gerealiseerd voor
bussen en taxi’s en voor het
parkeren van de fiets. Verder
hebben we in het ontwerp van het
station uitbreiding van het aantal
sporen meegenomen. En vanaf
2017 rijdt de Noord/Zuidlijn naar dit
station.
Met andere woorden, er wordt volop
gebouwd in Zuidas. Ook de eerste
voorbereidende werkzaamheden
voor Zuidasdok zijn begonnen. Maar
meer dan in het verleden beseffen
we dat we met alleen het stapelen
van stenen geen internationale
toplocatie voor wonen en werken
maken. Daarom is het afgelopen
jaar veel aandacht besteed aan de
zachte kant van de ontwikkeling van
het gebied. Aan de voorzieningen,
het straatbeeld en projecten
waaraan alle bewoners kunnen
meedoen, zoals bijvoorbeeld de
moestuinen, het kippenrondeel en
de bomentuin.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Wethouder
Abdeluheb
Choho
In december 2014 heeft het
college van burgemeester en
wethouders de Amsterdamse
Agenda Duurzaamheid
gepresenteerd. Op 11
maart 2015 is deze Agenda
Duurzaamheid door de
gemeenteraad unaniem
vastgesteld. Hoofddoel van
het Amsterdams college
is het versnellen van de
verduurzaming van de
hoofdstad. In deze agenda
staan de ambities, doelen
en uitwerkingsrichtingen
geformuleerd. Belangrijke
onderwerpen zijn duurzame
energie, verbetering van de
luchtkwaliteit, Amsterdam
als circulaire economie en
klimaatadaptatie. In een
interview gaat wethouder
Abdeluheb Choho nader in op
de relatie tussen Amsterdam
en Zuidas en de ambities
van Zuidas op het gebied
van duurzame energie,
luchtkwaliteit en circulaire
economie.
Wethouder Choho beheert de
portefeuilles Duurzaamheid, Openbare
Ruimte, Dienstverlening en Bestuurlijk
stelsel. Voor de start van zijn politieke
loopbaan was wethouder Choho in het
bedrijfsleven actief in verschillende
managementfuncties.
4 Inleiding
Terug naar inhoudsopgave
Wat doet de gemeente
Amsterdam op het gebied van
duurzame energie?
Wethouder Choho: “Het gaat goed
met Amsterdam: de stad groeit
met 10.000 inwoners per jaar en
ook het aantal bedrijven groeit. Een
van de vraagstukken waar ik mij
mee bezighoud is welke gevolgen
deze groei de komende jaren
heeft voor de energievoorziening
en hoe we met die verandering
moeten omgaan. Want hoewel
de eindgebruikers kiezen hoe zij
hun energie willen afnemen, is
het nog steeds de overheid die
hier een faciliterende rol in speelt.
Bijvoorbeeld in het aanbod van
duurzame energie: Amsterdam
wil dat in 2020 per inwoner 20
procent meer duurzame energie
wordt opgewekt dan in 2013. Of op
het gebied van energiebesparing:
Amsterdam heeft als doelstelling
dat in 2020 per inwoner 20 procent
minder energie wordt verbruikt dan
in 2013. Iedereen die actief aan de
slag wil met duurzame energie, dus
ook de bedrijven in Zuidas, kunnen
we als overheid faciliteren op het
gebied van financiering, regelgeving
rondom duurzame energie,
verbinding en kennisuitwisseling

en goed opdrachtgeverschap – iets
waar bedrijven zelf bij uitstek een
duurzame rol in kunnen vervullen.
Tot slot houden we in de gaten hoe
Amsterdam presteert in vergelijking
met de rest van Nederland,
onder andere op het gebied van
regelgeving en beleid.”
Op bedrijfsniveau komen
de duurzame initiatieven
inmiddels goed van de grond,
maar hoe zou Zuidas de echte
sprong naar initiatieven
op gebiedsniveau kunnen
bewerkstelligen?
“Door dialoog en samenwerking
kun je met elkaar de gewenste
schaalsprong realiseren. Zo hebben
bedrijven en organisaties in het
Arenagebied met elkaar afgesproken
om bewust te gaan samenwerken
op het gebied van duurzaamheid.
Ze kijken wat op gebiedsniveau
de mogelijkheden zijn van
samenwerking met het AMC,
die twee eigen energiecentrales
heeft. En NUON stelt bijvoorbeeld
meerdere daken beschikbaar voor
duurzame oplossingen.
In Zuidoost heeft de ontwikkeling
in relatief korte tijd plaatsgevonden
en hebben bedrijven snel de
verbinding met elkaar gezocht. In
Zuidas verloopt de ontwikkeling
over een wat langere periode:
sommige bedrijven zijn daardoor
al wat langer in Zuidas gevestigd
en hebben inmiddels eigen
duurzame oplossingen bedacht.
De Green Business Club Zuidas
is in Zuidas echter actief bezig
met het faciliteren van de
samenwerking in het gebied, zo
zijn er werkgroepen per thema
waarin bedrijven gezamenlijk aan
projecten werken. Enkele resultaten
van de samenwerking: RAI zal
warmte gaan leveren aan een nog
te bouwen hotel en Deloitte plaatst
zonnepanelen op het dak van de
VU. Dat zijn goede stappen. Een
uiteindelijke verschuiving naar
duurzaamheid op gebiedsniveau
moet toch wel de ambitie zijn.
Met elkaar bereik je immers meer.
Niet alleen voor je eigen bedrijf
of gebouw, maar ook voor de
uitstraling van Zuidas als geheel:
hoe mooi zou het zijn om met
The Edge niet alleen het meest
duurzame kantoorgebouw van de
wereld te hebben maar ook het
meest duurzame gebied ter wereld
te zijn.”
Luchtkwaliteit heeft veel te
maken met uitlaatgassen in de
stad. 40% van de werknemers
komt met de auto naar Zuidas,
ook als ze dichtbij wonen. Hoe
kunnen we het autogebruik
terugdringen en ervoor zorgen
dat meer mensen de fiets
pakken naar Zuidas?
“Het gaat mij niet zozeer om het
terugdringen van het autogebruik,
maar vooral om het schoner krijgen
van het autogebruik en kiezen
voor andere vormen van vervoer,
zoals de inzet van deelauto’s of
overstappen op de fiets. Net als op
het gebied van duurzame energie
gaat het om verandering. De een
gaat daar alleen gemakkelijker
mee om dan de ander. Bedrijven
kunnen faciliteren door rolmodellen
in te zetten en aantrekkelijke
alternatieven aan te bieden.
Station Amsterdam Zuid ligt
bijvoorbeeld bijzonder gunstig,
maak het gemakkelijker om
hiernaartoe te reizen en bied een
NS Businesscard aan. Er zijn altijd
mensen die nog steeds liever
met de auto naar Zuidas komen.
Zorg er dan bijvoorbeeld voor dat
werknemers kunnen overstappen
op schone (elektrische) auto’s en
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

laat de (fiscale) voordelen zien.
De gemeente Amsterdam speelt
ook hier weer een faciliterende
rol door een vraaggestuurde uitrol
van het netwerk van elektrische
laadpunten. Dit kan het gebruik van
de bestaande laadpalen uitgebreid
te monitoren.
Ook wat het gebruik van fiets en
scooter betreft, kan nog wel een en
ander verbeteren. De fiets wordt
nu vooral voor kleine afstanden
gebruikt, vaak niet meer dan 10
minuten. Maar de elektrische fiets
is nog geen aantrekkelijk alternatief.
Zorg bijvoorbeeld voor hippe
modellen en laat de Zuidasser erop
fietsen. Het publiek van Zuidas kan
er volgens mij best voor zorgen dat
de nog-niet-zo-hippe elektrische
fiets uiteindelijk heel populair kan
worden. Als ze dan ook nog de
elektrische scooter gaan omarmen,
behaal je een enorme winst. De
elektrische scooter is goedkoper dan
de bijvoorbeeld zo populaire Vespa
en bijzonder milieuvriendelijk.
Daarnaast willen we de komende
jaren als gemeente Amsterdam
investeren in het verbeteren van de
fietsroutes van en naar Zuidas.”
Hoe kan Zuidas beter
functioneren als circulaire
economie, een belangrijk
punt in de Amsterdamse
Duurzaamheidsagenda?
“Een gebied als Zuidas kan
functioneren als circulaire economie
door meer te gaan denken in
termen van gebruik in plaats van
termen van bezit. In een gebied
als Zuidas, waar veel bedrijven
zijn gevestigd, is dat heel goed
mogelijk. Je ziet nu dat bedrijven
al goed bezig zijn om duurzame
ontwikkelingen te verwerken in hun
bedrijfsfilosofie, maar daarbij dient
het verleden vaak als uitgangspunt.
Om echt circulair te denken, zul
je het moeten omdraaien en de
toekomst als uitgangspunt moeten
nemen: waar willen we staan en
wat moeten we doen om daar te
komen? Een logische vervolgstap
is dan dat bedrijven deze
denkoefening in gezamenlijkheid
voor het hele Zuidasgebied
doen: op die manier gaan ze
vanzelf de losse componenten
als energievoorziening, afval en
autogebruik met elkaar verbinden
en komt die gewenste schaalsprong
ineens veel dichterbij.
Momenteel volg ik met grote
belangstelling de (duurzame)
ontwikkeling van gebieden als
Zuidoost, Sloterdijk en Zuidas.
Volgend jaar, als Nederland
voorzitter is van de Europese
Unie, staat namelijk Nederland als
circulaire hotspot op de agenda.
De Sociaal Economische Raad
(SER) heeft een kerngroep, waar
ik zelf ook in zit, opgericht om na
te denken hoe we hier inhoud aan
kunnen geven. Mogelijk past het om
de presentatie van Nederland als
circulaire hotspot en de ambitie van
Zuidas om hierin voorop te willen
lopen aan elkaar te verbinden.”
Is het maken van de
schaalsprong naar Zuidas als
duurzaam gebied hetgeen waar
Zuidas op zou moeten focussen
de komende jaren of ziet u een
betere doelstelling?
“Ik zou willen adviseren dat
bedrijven in Zuidas met elkaar
een gemeenschappelijke
ambitie formuleren. Geen
bedrijfsdoelstelling, maar een
gebiedsdoelstelling voor de gehele
Zuidas. Bijvoorbeeld: met elkaar
gaan we ervoor zorgen dat 80%
van onze energie duurzaam wordt
opgewekt in jaartal x. Dit klinkt vrij
eenvoudig, maar kan nog behoorlijk
complex zijn. Denk maar aan het
gezamenlijk benoemen van het
wensbeeld en zorgen voor de
benodigde commitment daarvoor.
Zelf zou ik op dit moment nog niet
goed kunnen benoemen wat het
gewenste eindbeeld is voor een
duurzame Zuidas, maar ik hoop
vooral dat men inziet dat door
samen te werken de grotere doelen
op het gebied van duurzaamheid
sneller kunnen worden bereikt.”
6
Op 12 maart 2015 is tijdens een
bijeenkomst in Zuidas op topniveau
het commitment uitgesproken tot
verduurzaming van Zuidas.
Wethouder Choho was hierbij
aanwezig en zegt hierover: “Ik denk
dat dit een goed uitgangspunt is
voor de volgende stap: nog meer de
gezamenlijkheid opzoeken, nog meer
concrete doelstellingen formuleren. Een
samenwerking tussen bedrijven zoals die
bestaat binnen de Green Business Club
Zuidas, is een voorbeeld voor andere
samenwerkingsverbanden in de stad.”

Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

1 Mobiliteit
Terug naar inhoudsopgave
8
Zuidas is dé internationale,
toplocatie voor wonen en
werken in Nederland. Zuidas
ontleent zijn kwaliteit voor
een belangrijk deel aan zijn
uitstekende bereikbaarheid
door de ligging vlakbij Schiphol
(op slechts 6 minuten met
de trein) en naast station
Amsterdam Zuid en de A10.
Om de bereikbaarheid nog
verder te verbeteren vinden
forse investeringen plaats, nu
en in de toekomst. Vanaf 2017
rijdt de Noord/Zuidlijn tussen
Amsterdam Noord en station
Amsterdam Zuid. Daarnaast is
project OV-SAAL in uitvoering
en wordt de komende jaren
het Programma Hoogfrequent
Spoor uitgerold, waardoor
meer intercity’s station
Amsterdam Zuid aandoen. Tot
slot worden zowel de A9 als de
A10-zuid uitgebreid, waarbij de
A10 in het centrumgebied van
Zuidas ondergronds komt te
liggen.
Deze grote infraprojecten
zorgen uiteindelijk voor een
forse verbetering, maar
voorlopig is het nog niet zo
ver: de komende tien jaar
zorgt het werk eerder voor
overlast dan voor verbetering.
En dat terwijl Zuidas in de
tussentijd doorgroeit. Groot
aandachtspunt is om de
overlast zoveel mogelijk te
beperken.

Analyse verschillende
vervoersmiddelen
Vanwege de ligging in Amsterdam,
de goede fietsverbindingen en
het goede openbaar vervoer kent
Zuidas ten opzichte van andere
kantoorlocaties in Nederland een
hoog aandeel fiets en openbaar
vervoer. Het aandeel autogebruikers
ligt nu rond de 41% en daalt naar
verwachting de komende tien jaar
naar 37%. Het aandeel reizigers
in het openbaar vervoer groeit de
komende tien jaar van 33% naar
36%. Het aandeel fiets ligt met
26% behoorlijk hoog voor een
kantoorlocatie, maar groeit de
komende jaren zoals het er nu naar
uitziet slechts mondjesmaat naar
27%.
Mobiliteitsbeleid
Green Business Club Zuidas,
Hello Zuidas en de Taskforce
Bereikbaarheid Zuidas hebben
de afgelopen anderhalf jaar
samengewerkt op het vlak van een
beter bereikbare Zuidas. Met behulp
van een subsidie van het Rijk en
het bedrijfsleven zijn verschillende
maatregelen uitgevoerd, allemaal
om het mobiliteitsbeleid van
bedrijven te verbeteren.
Maatregelen
bedrijfsleven
Mobiliteitsweek
Van 24 tot en met 28 november vond
de Mobiliteitsweek plaats om aandacht
te vragen voor het belang van slimme,
duurzame mobiliteit in Zuidas. Tijdens
deze week vonden activiteiten plaats om
werkgevers en werknemers te stimuleren
tot slim reizen; reizen buiten de spits
en het zo veel mogelijk gebruik maken
van openbaar vervoer en fiets. Managing
director van het WTC Christiaan Huijg
heeft de proef op de som genomen
door een week lang met het OV te
reizen in plaats van de auto. Een van
de hoogtepunten was het Symposium
Slim reizen 2014-2040 op dinsdag 25
november
Car sharing
In 2013 nam de Green Business Club
Zuidas samen met WTC Amsterdam
en Greenwheels het initiatief tot het
deelautoproject Audi Shared Fleet
van Greenwheels. Meer dan vijftig
bedrijven maken inmiddels gebruik
van deze shared fleet, met gemiddeld
100 reserveringen en 7500 gereden
kilometers per maand. In 2014 heeft
het car sharing project een extra boost
gekregen met een kortingsactie en een
flyeractie tijdens de Mobiliteitsweek.
Zuidasboog
Projectgroep Mobiliteit van de Green
Business Club Zuidas werkt aan
een duurzaam bereikbare Zuidas.
Bedrijven denken samen na over
slimme oplossingen en kansen. In
2014 is veel aandacht besteed aan de
gewenste ‘Zuidasboog’, een directe
spoorverbinding tussen de stations
Sloterdijk en Amsterdam Zuid zodat dit
traject niet meer met de metro hoeft
te worden afgelegd. Daarnaast zijn
mogelijkheden verkend om het OV op dit
traject te verbeteren op korte termijn,
bijvoorbeeld door een kortere overstap
van trein op metro.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

kader
flexibel mobiliteitsbudget a
€ 700,- p/m + OV-Jaarkaart
leaseauto +
parkeerplek
vergoeding € 200,- p/j
+ stalling: € 55,- p/j
directe kosten p/m
€ 525,-
€ 1150,-
€ 25,-
tijd en afstand
100km in 100 min
80km in 120 min
15km in 60 min
niet declarabele
reistijd
20 x 50 min. x 150 =
€ 2500,- p/m
20 x 2u x 150 =
€ 6000,- p/m
20 x 1u x 150 =
€ 3000,- p/m
alternatief
flexibel mobiliteitsbudget:
+ bruto € 175,- p/m salaris
buiten de spits,
50 minuten minder reistijd
flexibel mobiliteitsbudget:
+ bruto € 675,- p/m salaris
10

De fiets als kans
Om meerdere redenen is de fiets de
komende jaren hét vervoermiddel
om de focus op te leggen.
- Uit een analyse naar het aantal
vertraagde autoritten van en naar
Zuidas blijkt dat maar liefst 60%
van alle (sterk) vertraagde ritten
een herkomst of bestemming
heeft in een straal van 7,5 km
rondom Zuidas. Dat is een afstand
die prima op de fiets kan worden
afgelegd. Met de opkomst van de
elektrische fiets zal de comfortabel
af te leggen afstand de komende
jaren bovendien alleen maar
toenemen.
- Doordat de bereikbaarheid met
auto en OV vanwege project
Zuidasdok de komende jaren
niet optimaal zal zijn, is de fiets
- voor werknemers die niet te
ver van Zuidas wonen - het beste
alternatief.
Er zijn inmiddels veel bedrijven
in Zuidas die de voordelen van
de fiets onderkennen en hier in
hun mobiliteits- en HR-beleid op
inspelen. Zo kunnen werknemers
van onder andere Accenture en
ABN AMRO kiezen voor een flexibel
mobiliteitsbudget in plaats van een
leaseauto. Werknemers kunnen dit
budget inzetten voor een (eerste
klas) OV-abonnement, voor een
taxi of OV-fiets, gebruik maken van
een pool-auto voor een zakelijke
afspraak, etc. Wat overblijft aan het
eind van de maand wordt bij het
brutosalaris opgeteld. Dat maakt
een slimmere en bewustere keuze
over de eigen mobiliteit financieel
aantrekkelijk voor de werknemer.
Maar ook de werkgever heeft er
baat bij: meer fietsen leidt tot een
daling van het ziekteverzuim en
op parkeerkosten kan fors worden
bespaard.
Voorbeelden van de inzet van flexibele
mobiliteitsbudgetten.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

12
Speerpunten voor 2014-2015
De fiets biedt dus kansen voor
Zuidas. Als het gaat om het
faciliteren van de fiets zijn
drie zaken van belang: goede
fietsverbindingen naar en door
Zuidas, goede fietsenstallingen in
Zuidas en een slim mobiliteitsbeleid
van bedrijven.
In 2014 zijn enkele belangrijke
stappen gezet:
- Dienst Zuidas is in 2014 gestart
met een onderzoek om in beeld
te brengen hoeveel fietsers
precies gebruik maken van welke
routes, waar ze vandaan komen
en waar ze naartoe gaan. Zo
wordt duidelijk waar sprake is van
onhandige routes of ontbrekende
schakels.
- Een ander onderzoek is opgestart
met steun van het ministerie
van Infrastructuur en Milieu:
namelijk een onderzoek naar
de mogelijkheid om in alle
fietsenstallingen in Zuidas rondom
Station Amsterdam Zuid een
dynamisch fietsverwijssysteem te
installeren. Mocht hiervoor groen
licht komen, dan zien fietsers
straks op straat hoeveel vrije
plekken er in welke stalling zijn. In
de stallingen zelf zien fietsers in
een oogopslag het dichtstbijzijnde
vrije fietsenrek.
- In 2014 heeft Dienst Zuidas verder
de kansen en knelpunten voor de
deelgebieden Mahler en Gershwin
verkend op het gebied van
fietsparkeren.
- Eind 2014 is door het Rijk besloten
om overheid en bedrijfsleven ook
de komende jaren te steunen in
de ambitie om Zuidas slimmer en
duurzamer bereikbaar te maken.
Hoe gaan we het komende jaar
werken aan die drie pijlers?
Ook bedrijven kunnen een
belangrijke bijdrage leveren om het
gebruik van de fiets te stimuleren:
door hun eigen stallingen te
verbeteren en beter toegankelijk te
maken en eventueel aan te sluiten
op eerder genoemd systeem.
In 2014 hebben vele bedrijven in
Zuidas actie ondernomen om hun
mobiliteitsbeleid te verbeteren.
Bijvoorbeeld door in te zetten
op duurzaam rijden, Het Nieuwe
Werken, OV-gebruik te stimuleren
of flexibele mobiliteitsbudgetten in
te voeren. Enkele bedrijven worden
hier uitgelicht.
Deloitte
Met de verhuizing naar Zuidas eind
2014 heeft Deloitte een forse stap
gezet in het verder doorvoeren van
Het Nieuwe Werken. Er zijn in totaal
1000 flexibele werkplekken voor de
2000 werknemers die deze locatie
als thuisbasis hebben. Deloitte
moedigt verder ‘schoon’ autorijden
aan. Bij de keuze van een leaseauto
geldt een bonus-malus regeling voor
afwijkingen van de gestelde norm
voor CO2-uitstoot. Hoe schoner de
werknemer rijdt, hoe meer hij of
zij er aan overhoudt. Wanneer een
werknemer kiest voor een elektrische
auto, is een oplaadpaal thuis verplicht.
Het gebruik daarvan wordt gemeten.
De tankpas wordt nog wel verstrekt,
maar als de auto niet wordt opgeladen
kan de bonus worden ingetrokken.
Medewerkers kunnen ook afzien
van een leaseauto en kiezen voor
kilometerdeclaratie, een OV-jaarkaart
of een cashoptie. Tot slot mag de NS
Business Card, die al werd ingezet
voor zakelijke ritten, sinds kort ook
voor woon- en werkverkeer gebruikt
worden. Het gebruik van het openbaar
vervoer is daardoor aanzienlijk
toegenomen.
VU en VUmc
Autogebruik wordt door VU en
VUmc sterk ontmoedigd. Voor de
ongeveer 13.000 medewerkers zijn er
slechts 2.500 parkeerabonnementen
beschikbaar. VU heeft deze
abonnementhouders in 2014 kennis
laten maken met ADAM, een app die
spitsrijders in en rond Amsterdam
informeert over de meest gunstige
route. VU en VUmc hebben in 2014
ook een eigen app ontwikkeld. Deze
wordt begin 2015 gelanceerd en wijst
gebruikers in de parkeergarage de
weg naar een vrije parkeerplaats. De
parkeergarage van VUmc wordt in het
weekend ingezet als P+R terrein om
zo de verkeersdruk in het centrum van
Amsterdam te ontlasten.
Voor de fietsende studenten en
medewerkers van VU en VUmc is het
fietsersplatform de ‘VUrieuze Fietser’ in
het leven geroepen. Dit platform biedt
voorzieningen en informeert de fietsers
over acties, plannen en activiteiten
op het gebied van VU en fiets. De
VUrieuze Fietser adviseert vanuit de
werkgroep Campusontwikkeling over
fietsroutes van en naar VU en VUmc,
over fietsparkeerplaatsen en andere
voorzieningen voor de fietsende
student en collega.
Accenture
Het Nieuwe Werken wordt bij
Accenture sterk aangemoedigd: er
zijn alleen flexplekken, ook voor
de directie. Het inrichten van een
thuiswerkplek wordt vergoed,
werknemers hebben mobiel internet en
op het hoofdkantoor staat een GET-IT
automaat; een ‘snoepautomaat’ gevuld
met ICT middelen.
Van 2011 tot 2014 hebben vijftien
medewerkers van Accenture als
proef in een Nissan LEAF gereden.
Dankzij deze ervaring heeft Accenture
sinds juni 2014 een FEV (Full
Electric Vehicle) beleid en kunnen
medewerkers kiezen uit een aantal
FEV modellen. Medewerkers met recht
op mobiliteit kunnen kiezen uit een
mobiliteitsbudget of een leaseauto.
Een medewerker kan haar keuze elke
drie maanden herzien en switchen van
mobiliteitsoptie. Accenture heeft tot
slot met KLM verregaande afspraken
gemaakt over het terugdringen van
hun footprint. KLM gaat voor 10 % van
de door Accenture geboekte vluchten
biobrandstof gebruiken.
Amsterdam RAI
Amsterdam RAI is een samenwerking
aangegaan met de NS voor tien eigen
beurzen. Bezoekers reizen tegen een
aantrekkelijk combitarief, inclusief
beurstoegang, vanaf elk NS station in
Nederland naar Amsterdam RAI. Het
autoverkeer van en naar Amsterdam
RAI tijdens beurzen en congressen is
hierdoor met 5 % gedaald. Om kennis
te maken met de mogelijkheden van
e-bikes en e-scooters heeft Amsterdam
RAI een ‘opstapdag’ georganiseerd.
Naar aanleiding hiervan heeft
Amsterdam RAI inmiddels een e-bike
regeling geïntroduceerd. Daarnaast zijn
twaalf oplaadpunten voor elektrische
auto’s gerealiseerd en voor eigen
medewerkers is een elektrische auto
beschikbaar.
Amsterdam RAI maakt als een van de
eerste bedrijven in Amsterdam gebruik
van Mokum Maritiem; duurzaam
afval- en goederenvervoer over de
Amsterdamse grachten in plaats van
de weg. Met dit initiatief gaat de klok
honderd jaar terug en worden de
grachten weer ingezet als snelwegen.
Stille en schone elektromotoren drijven
het schip van Mokum Maritiem, dat zes
stadsvrachtwagens vervangt, aan.
Cofely
Bij Cofely krijgen alle leaserijders
en bestuurders van privéauto’s die
zakelijke kilometers declareren
via een E-driver aanpak een
trainingsprogramma aangeboden om
veiligheid en het nieuwe rijden aan te
leren: een online dashboard waarop
men kan zien wat het verbruik is,
zowel zakelijk als privé. Tijdens een
pilot Mobiliteitsdienst kregen 160
medewerkers met een leaseauto een
persoonlijk mobiliteitsbudget. Via
een speciale website en app konden
deze medewekers de gemaakte
kosten én CO2-uitstoot monitoren.
Resultaat is een daling van het aantal
autokilometers en reductie van de
CO2-uitstoot met 15%.
Stibbe
Stibbe heeft twee kantoorauto’s voor
zakelijke ritten, waarvan één auto
geschikt is voor vervoer van dossiers.
Werknemers kunnen daardoor met OV
of fiets naar het werk komen en een
bedrijfsauto gebruiken voor zakelijke
afspraken. Verder zijn er voor zakelijke
ritten deelfietsen beschikbaar.

Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

2
Terug
naar inhoudsopgave
Openbare
ruimte
verharding
6,8 6,9
groen
6,7 6,7
zwerfvuil
6,2 6,1
onkruid
6,9 6,6
objecten
7,3 7,0
14

‘Pleinen zijn de brandpunten
van stedelijk leven’. Dit staat
geschreven in de Visie Zuidas
2009. Maar in 2009 moest
er nog wel veel gebeuren om
de levendigheid te vergroten.
De afgelopen vijf jaar hebben
partijen niet stil gezeten:
door verbeteringen in het
gebied en diverse initiatieven,
zowel permanent als tijdelijk,
is het op straat een stuk
levendiger geworden in Zuidas.
Hieronder een overzicht van de
gebeurtenissen in 2014.
Nieuwe bewegwijzering Zuidas
Een van de meest zichtbare
verbeteringen in de openbare
ruimte is de nieuwe bewegwijzering
voor voetgangers en fietsers. In
2014 zijn de oude wegwijzers
vervangen door nieuwe bordjes in
dezelfde stijl als de wegwijzers die
sinds 2010 te vinden zijn in het
centrum van Amsterdam: zwarte
wegwijzers met gouden letters.
Daarnaast zijn op vier plekken in
Zuidas grote informatievitrines
geplaatst (zogenaamde mupi’s)
met twee plattegronden. Aan
de ene kant de traditionele
stadsplattegrond, aan de andere
zijde een kleurrijke 3D-weergave van
landschapsarchitecte Gloria Font in
opdracht van Hello Zuidas. Met ruim
160 points of interest wijst de kaart
de weg naar winkels, restaurants,
hotels, onderwijslocaties en
sportfaciliteiten, etc.
Ook in 2014 heeft drie maal een
schouw plaatsgevonden in opdracht
van ORAM (Ondernemersvereniging
Amsterdam). Experts buigen zich
tijdens zo’n schouw op vaste punten
in Zuidas over de staat van het
groen, verharding (bestrating),
objecten (zoals kunstwerken en
viaducten), onkruid en zwerfvuil.
De resultaten worden weergegeven
op een schaal van 1 tot 10. Zuidas
scoort al jaren beter dan het
gemiddelde van zestien andere
gebieden in Amsterdam. Maar
doordat de resultaten van de
schouwen de afgelopen jaren licht
dalen zou hier wel eens verandering
in kunnen komen. Partijen in
Zuidas willen dit voorkomen en
ondernemen actie om ervoor te
zorgen dat Zuidas aangewezen
wordt als een gebied dat structureel
beter moet scoren dan het
gemiddelde van Amsterdam.
De jaarlijke schouw (resultaten 2013 vs
2014) met de verschillende elementen
waarop wordt beoordeeld.
De infographic is ter illustratie en geeft
niet de realiteit weer.
Kwaliteit
Goede kwaliteit van de openbare
ruimte is een belangrijke
voorwaarde voor levendigheid op
straat: daarom wordt de staat van
de openbare ruimte regelmatig
geëvalueerd. Zo vroeg de redactie
van Hello Zuidas Magazine in 2014
voorbijgangers naar hun beleving
van de openbare ruimte in Zuidas.
Als pluspunten kwamen naar
voren dat men het gebied steeds
groener vindt worden, het goed
onderhouden en schoon is en er
veel aanbod is van horeca (behalve
in de weekenden). Sommige
voorbijgangers zouden graag
meer water in de openbare ruimte
geïntegreerd willen zien en een
gemengder publiek.
Levendige pleinen
Bij openbare ruimte in Zuidas denkt
men snel aan het Mahlerplein en
het Zuidplein, de pleinen aan beiden
zijden van Station Amsterdam
Zuid. ‘Rooilijn’, het tijdschrift
voor wetenschap en beleid in de
ruimtelijke ordening , vergeleek in
een speciaal themanummer over
Zuidas (verschenen in oktober
2014) deze twee pleinen met
zes pleinen in Manhattan. De
verrassende conclusie: slechts één
plein in Manhattan (One Worldwide
Plaza) scoort beter op het gebied
van levendigheid dan Mahlerplein
en Zuidplein. Dit komt met name
omdat in Zuidas de pleinen vaker
in gezelschap worden gebruikt,
bijvoorbeeld om samen te eten of
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

ij te praten. In Manhattan gebruikt
men de pleinen juist meer solitair
om naar muziek te luisteren, te
werken of te lezen.
FREE WIFI
Tablets en smartphones zijn niet
meer uit het straatbeeld weg
te denken en er is steeds meer
behoefte aan een snelle en stabiele
internetverbinding in de openbare
ruimte. Om het verblijf in Zuidas
te veraangenamen hebben Hello
Zuidas en Dienst Zuidas samen
met Visser Communicatie FREE
WIFI Hello Zuidas geïntroduceerd.
Deze gratis wifiverbinding is
sinds januari 2014 beschikbaar
op het Mahlerplein, Zuidplein en
de onderdoorgang van Station
Amsterdam Zuid. In 2014 werd
zo’n 47.500 maal ingelogd op het
netwerk.
Kiosken op straat
Dit mag dan een goed resultaat
zijn, er blijven nieuwe initiatieven
ontplooid worden om de
levendigheid van de pleinen
verder te vergroten. Dienst Zuidas
schreef een wedstrijd uit voor vijf
tijdelijke standplaatsen voor een
kiosk in de zomer van 2014. Uit
de 83 inzendingen werden de vijf
origineelste en meest vernieuwende
kiosken uitgekozen door een jury.
Bij de tramlus voor de VU, op het
Gershwinplein, het Mahlerplein
(twee maal) en de vijfhoek bij
de Strawinskylaan konden de
winnaars gedurende zes maanden
hun producten aanbieden. Het
aanbod van de kiosken viel in de
smaak bij de voorbijgangers, al
was volgens sommige permanente
horecagelegenheden het aanbod
van enkele kiosken te concurrerend.
Deze geluiden zijn meegenomen in
de evaluatie, die als basis dient voor
de editie in de zomer van 2015.
De tijdelijke kiosken boden
ondernemers tevens de kans om
te kijken of hun product aanslaat
in Zuidas en te kijken of zij zich
definitief zouden willen vestigen
in Zuidas. Dit sluit goed aan bij de
doelstelling om de commerciële
ruimten in gebouwen van Zuidas
nog meer te vullen met openbare
voorzieningen. Meer voorzieningen
trekken namelijk meer publiek en
dit vergroot de levendigheid en
sociale veiligheid in Zuidas, ook
buiten kantoortijden.
Beelden Europaplein
‘driedimensionale
uitnodigingen om van elke dag
een feest te maken’
De misschien wel meest in het
oog springende toevoeging aan de
openbare ruime in Zuidas zijn de
zes grote beelden die sinds juni
het Europaplein sieren. De beelden
variëren in hoogte van 4,5 tot 7,5
meter: een reus en een reuzin, twee
illusionisten en twee steltlopers.
De beelden zijn geïnspireerd door
variété, straattheater en andere
kenmerken van volkscultuur, zoals
het Hollandse Melkmeisje.
Met de kunstwerken vormt het
Europaplein de schakel tussen de
gebouwen van Amsterdam RAI en
de architectuur van Amsterdam
Zuid. Dienst Zuidas is voor deze
beelden daarom op zoek gegaan
naar een hedendaagse kunstenaar
wiens werk past binnen de tradities
van de Amsterdamse School
en kwam uit bij de Belgische
kunstenaar Guillaume Bijl. Hij
wil met de beelden een frivole
atmosfeer creëren: ‘Door deze
fel gekleurde sculpturen op een
sokkel te plaatsen, ontstaat een
monumentaal introductiebeeld. Dit
is noodzakelijk in contrast met het
monotone achtergrondbeeld van de
sterk afgelijnde RAI en omgeving.’
Die opzet lijkt geslaagd. Tijdens de
feestelijke onthulling noemde Ann
Demeester (directeur Frans Hals
Museum / De Hallen in Haarlem)
de beelden ‘driedimensionale
uitnodigingen om van elke dag een
feest te maken’.
Business Walk of Fame
Op 3 december -
Wereldgehandicaptendag - zijn
de eerste vier winnaars van
de Business Walk of Fame
bekendgemaakt door burgemeester
Eberhart van der Laan en Lucille
Werner. De Business Walk of Fame
16

in de Claude Debussylaan is een
promenade van tegels met daarin
sterren voor bedrijven die zich
inzetten voor een toegankelijke
arbeidsmarkt. Winnaars zijn
Leaseplan Nederland, Imotions BV,
UMC Utrecht en Ziggo. De tegels
zijn ontworpen door kunstenaar
Henk Schiffmacher.
Calamiteitenplan Zuidas
De Veiligheidsregio Amsterdam-
Amstelland heeft samen met het
Veiligheidsplatform Hello Zuidas
in 2014 een calamiteitenaanpak
voor Zuidas opgesteld. Aanleiding
is een oproep van bedrijven en
instellingen om beter voorbereid
te zijn op mogelijke calamiteiten.
In een calamiteitenaanpak staat
een analyse van zogenaamde
hotspots: gebieden waar sprake
is van een stapeling van risico’s.
Zuidas geldt in Amsterdam als
een van deze hotspots: het is een
druk en dichtbebouwd gebied,
een infrastructureel knooppunt
en er staan veel internationale
hoofdkantoren. Samen met publieke
en private belanghebbenden
is gekeken naar de benodigde
afspraken om beter voorbereid
te zijn op calamiteiten. Verder
is een document opgesteld
waarmee partijen in Zuidas beter
zijn voorbereid op mogelijke
incidenten. Hierin staat bijvoorbeeld
een overzichtskaart met
verzamellocaties. Tot slot komt er
een trainingsprogramma.
Tijdelijke initiatieven
De afgelopen jaren zijn op
verschillende braakliggende kavels
tijdelijke initiatieven gerealiseerd,
zoals de tijdelijke tennisbaan en
de moestuinen aan de Mahlerlaan
en de bomentuin in het oosten
van Zuidas. Deze tijdelijke invulling
was misschien wel een van de
meest zichtbare actiepunten van
het programma 15by15, 15 acties
die Dienst Zuidas voor 2015 wil
realiseren. Inmiddels (eind 2014)
gaat de ontwikkeling van Zuidas zo
snel dat er geen kavels meer voor
langere tijd beschikbaar zijn.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Zuidas ontwikkelt zich steeds
meer tot een gebied voor
werken, ontspanning én
wonen. En dus staan er niet
meer alleen kantoorgebouwen,
maar er komen ook steeds
meer woningen, scholen en
andere bestemmingen bij.
Zuidas is een van de grootste
woningbouwlocaties van
Amsterdam: uiteindelijk
moet Zuidas ruimte bieden
aan circa 8.000 woningen.
Zuidas biedt nu al een breed
scala aan woningen: van klein
en compact tot ruim en van
alle gemakken voorzien. Er
zijn inmiddels 638 woningen
in zeven woongebouwen
opgeleverd. Hierin wonen
in totaal ongeveer 1.000
bewoners. In 2014 is de
bouw gestart van vier
woongebouwen met in totaal
1.108 woningen. Hier zitten ook
800 studentenwoningen bij.
De kantorenmarkt in Zuidas
functioneert goed. Er is veel
marktdynamiek, er zijn diverse
transacties en verschillende
kantoren zijn in aanbouw. Er is
een groei van 15% van de totale
kantorenvoorraad in Zuidas.
Eind 2014 staat slechts 6,1%
van de kantoren in Zuidas leeg.
Dit percentage ligt ruim onder
het landelijk en Amsterdams
gemiddelde (14,8% en 15,4 %).
bron: JLL, halfjaarlijkse
kantorenmarktmonitor dd. 1-1-2015
Gebouwen
Nieuwbouw en duurzaamheid
Er zijn verschillende manieren
om de duurzaamheidprestaties
van gebouwen te meten. Zuidas
heeft er in 2009 voor gekozen
BREEAM in te zetten om haar
duurzaamheidsambities handen en
voeten te geven. Een nieuw gebouw
in Zuidas moet minimaal voldoen
aan BREEAM-NL Excellent.
BREEAM (Building Research
Establishments Environmental
Assessment Method) is
wereldwijd de meest gebruikte
methode voor het bepalen van
de duurzaamheidsprestaties
van gebouwen. De methode is
ontwikkeld door de Britse Building
Research Establishment (BRE) en
in Nederland geïmplementeerd
door de Dutch Green Building
Council (DGBC). BREEAM-NL
certificering stijgt uit boven het
bouwbesluit of andere wet- en
regelgeving. BREEAM is een breed
duurzaamheidslabel. BREEAM
beoordeelt op diverse onderwerpen,
gegroepeerd in negen categorieën:
Management, Gezondheid, Energie,
Transport, Water, Materialen,
Afval, Landgebruik & Ecologie en
Vervuiling. Er zijn vijf BREEAM
classificaties: Pass, Good, Very
Good, Excellent en Outstanding.
Naast de eisen op gebied van
BREEAM, vraagt Zuidas een
minimale verdiepingshoogte van
3.3 meter en voorzieningen op de
begane grond in stadsstraten. Door
de minimale verdiepingshoogte kan
een kantoorgebouw vrij eenvoudig
worden aangepast naar bijvoorbeeld
een woonfunctie. Voorzieningen
op de begane grond van gebouwen
Terug naar inhoudsopgave
Duurzaamheidsonderzoek
Zuidas 2014
management
welzijn en gezondheid
SCORES (percentages)
ASSET
19 25 820.000 m²
METING
BENCHMARK NL
TOTAAL SCORE:
energie
transport
water
NVT
materialen
3
18
afval
landgebruik en ecologie
vervuiling
De Groene Werkplek is een
initiatief van bbn adviseurs.
SCORE BREEAM-NL (aantal gebouwen)
0% 16% 28% 52% 0% 4%
0

in stadsstraten zorgen voor
levendigheid op straat.
Ontwikkelingen in 2014
In 2014 is Zuidas gestart met
de implementatie van het
energieneutrale nieuwbouwbeleid
van Amsterdam. Dat betekent
dat aanvullend op BREEAM bij de
gronduitgifte geselecteerd gaat
worden op de energieambitie
van projecten. Voorwaarden zijn
een duurzaam casco, duurzame
warmte en koude en voldoende
lokale opwekking van duurzame
energie. Zowel kantoren als
woningbouwprojecten moeten
op energiegebied ambitieus zijn.
Dit zal in 2015 verder worden
geïmplementeerd.
Duurzaamheid bestaand
vastgoed in kaart gebracht
Hoewel er veel in aanbouw is in
Zuidas, is een flink deel van Zuidas
al bestaand gebied. Zuidas heeft
momenteel een vloeroppervlak
van kantoren, woningen en
voorzieningen van zo’n 1,7 miljoen
m2.
In 2014 hebben Hello Zuidas,
Green Business Club Zuidas en
Dienst Zuidas gezamenlijk opdracht
gegeven aan bbn adviseurs voor een
onderzoek naar de duurzaamheid
van het bestaande vastgoed. Voor
dit Duurzaamheidsonderzoek Zuidas
2014 heeft bbn de methodiek
BREEAM-NL in-USE gehanteerd.
Eigenaren, beheerders en
gebruikers van gebouwen in
Zuidas participeerden in dit grote
Duurzaamheidsonderzoek. Deze
partijen konden onafhankelijk van
elkaar deelnemen.
Overzicht metrages Zuidas
In m2 bvo, afgerondIn m2 Bestaand bvo, afgerond In aanbouw BestaandEindbeeld
In aanbouw Eindbeeld
Kantoren Kantoren725.000 84.000 725.000 1.260.000 84.000 1.260.000
Wonen Wonen 100.000 48.000 100.000 890.000 48.000 890.000
Voorzieningen Voorzieningen 882.000 68.000 882.000 1.400.000 68.000 1.400.000
Totaal Totaal 1.707.000 200.000 1.707.000 3.550.000 200.000 3.550.000
Peildatum medio 2014
Duurzaamheidsonderzoek
Zuidas
2014
BREEAM-NL In-Use
De BREEAM-NL In-Use methode kijkt
naar drie onderdelen:
- Asset: dit onderdeel gaat over de
duurzame prestaties van het gebouw.
- Beheer: dit gaat over hoe duurzaam
het gebouw wordt beheerd.
- Gebruik: bij dit onderdeel wordt
gekeken naar het duurzame gebruik
van het gebouw.
De resultaten van het
Duurzaamheidsonderzoek naar de
bestaande gebouwen in Zuidas zijn
ingevoerd in de database van bbn (de
groene werkplek.) Deze database heeft
een landelijke dekking en geeft de
resultaten weer van meer dan 4 miljoen
m2 BREEAM-NL in-Use metingen. Met
deze benchmark krijgen individuele
deelnemers en ook gebieden zoals
Zuidas een idee hoe zij scoren ten
opzichte van elkaar.
Deelnemende partijen:
ABN AMRO
WTC Amsterdam
RAI
VU
Accenture
Van Doorne
VU MC
Gerrit Rietveld Academie
RBS
Deloitte
Nationale Nederlanden
Arcadis
De Brauw Blackstone Westbroek
Gemeente Amsterdam
Vesteda
Loyens & Loeff
Houthoff Buruma
Postcode Loterij
Old School
AXA REIM
JLL
Blackstone
Union
Deka
Dienst Zuidas
Hello Zuidas
Green Business Club Zuidas
BEHEER
14 19 650.000 m² 16 16 400.000 m²
GEBRUIK
METING
BENCHMARK NL
METING
BENCHMARK NL
TOTAAL SCORE:
TOTAAL SCORE:
NVT
NVT
11% 32% 47% 5% 0% 5% 6% 44% 19% 31% 0% 0%
0 0
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Zuidas duurzaamste toplocatie
in Nederland
De resultaten van het onderzoek
geven zicht op de kwaliteit van
820.000 m² bestaand vastgoed in
Zuidas. Binnen de huidige database
van bbn (>4 miljoen m² kantoren)
scoort geen enkele locatie zo hoog
als Zuidas. Het vastgoed in Zuidas
blijkt erg duurzaam, gemiddeld
BREEAM VERY GOOD. Op vrijwel
alle BREEAM categorieën scoort
Zuidas bovengemiddeld; met
name op energie, transport en
afval onderscheidt Zuidas zich. De
hoge scores komen mede doordat
in Zuidas veel nieuwe gebouwen
staan die goed scoren op het
gebied van energie. Daarnaast
heeft Zuidas een centrale ligging
ten opzichte van het openbaar
vervoer en veel voorzieningen.
De scores voor het beheer en
het gebruik van de kantoren zijn
echter ongeveer gelijk aan het
gemiddelde in Nederland. Op dit
vlak liggen er dus nog kansen. Het
Duurzaamheidsonderzoek wordt
door de drie opdrachtgevers gezien
als startpunt om samen met de
partners in Zuidas in gesprek te
gaan over verdere verduurzaming.
Het onderzoek geeft elke deelnemer
daarbij handvatten en zicht op de
aanwezige kansen.
TOPLOCATIES SCOREN GOED
De toplocaties van Amsterdam en Rotterdam (Zuidas en Rotterdam Central District)
blijken ook op duurzaamheidsvlak erg goed te scoren. Beide locaties presteren flink
beter dan gemiddeld in Nederland. Binnen de huidige database scoort geen enkele
andere locatie zo hoog als Zuidas.
TOTAAL SCORE:
De Groene Werkplek is een
initiatief van bbn adviseurs.
In 2014 zijn tien projecten
in aanbouw gegaan, zowel,
voorzieningen, kantoren als
woningbouw. Een overzicht.
20
Motel One
In januari is de bouw gestart van
hotel Motel One tegenover de RAI,
op 14 november werd het hoogste
punt bereikt. Motel One wordt negen
verdiepingen hoog en krijgt 315
kamers. Onder het hotel komt een
parkeergarage voor de hotelgasten.
Op de begane grond is 1.000 m2
winkel- en/of horecaruimte. Het
gebouw is ontworpen door ZZDP
architecten en als eerste ‘stand-alone’
hotel onderscheiden met een BREEAM
Excellent ontwerpcertificaat. Een aantal
duurzame maatregelen zijn: het gebruik
van zonnepanelen en zonneboilers op
het dak, gecombineerd met groene
daken, WKO als duurzame energiebron,
verblijfplaatsen voor vleermuizen in de
dichte geveldelen van het gebouw om
de natuur te betrekken. De ramen van
de hotelkamers bevatten een fritting,
waardoor warmte van de binnenvallende
zon deels geweerd wordt en de kamers
krijgen waterbesparend sanitair.

Oppervlak gebouwen
Zuidas 820.000 m²
Rotterdam CD 430.000 m²
Nederland 4.000.000 m²
800 Studentenwoningen in Ravel
Residence
In maart 2014 startte de bouw van
800 studentenwoningen aan de De
Boelelaan. Ravel Residence ligt dichtbij
de VU en de stations Amsterdam RAI
en Amsterdam Zuid. De binnenstad ligt
op fietsafstand. De studentenwoningen
staan hier voor een periode van twaalf
jaar. Het complex Ravel Residence is
demontabel en kan op een andere plek
weer worden opgebouwd. Het pand
bestaat uit vijf verdiepingen met in het
midden een gezamenlijke privétuin
van circa 2.400 m2. Het gebouw wordt
verwarmd via stadsverwarming. De
binnen gevel is uitgevoerd in cape cod
hout (FSC gecertificeerd). Er is een plan
voor urban farming op het dak.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

400 en 500 Beethovenstraat
Aan de Beethovenstraat tussen de
Gustav Mahlerlaan en de De Boelelaan
komen de kantoorgebouwen 400
en 500 Beethovenstraat. Naast 500
Beethovenstraat komen zes stadsvilla’s,
de Gershwin Townhouses. Eind
maart 2014 is de eerste officiële paal
geslagen van deze gebouwen en de
eronder gelegen parkeergarage. 400
Beethovenstraat is een duurzaam
ontwerp van UN Studio: de geveldelen
zijn afgestemd op de intensiteit van het
zonlicht. De warmtelast op de gevel
wordt hiermee op duurzame wijze
gereguleerd. Een groot deel van de
12.500 m2 kantooroppervlak is verhuurd
aan NautaDutilh. 500 Beethovenstraat en
de zes stadsvilla’s zijn ontworpen door
Claus en Kaan. 500 Beethovenstraat
heeft een eigen wko-installatie en is
voorzien van diverse energiezuinige
en duurzame oplossingen. Zowel 400
als 500 Beethovenstraat krijgen bij
oplevering het BREEAM-NL Excellent
oplevercertificaat.
Kindercampus Zuidas
In 2014 heeft stadsdeel Zuid aan de
De Boelelaan het eerste deel van een
Integraal Kindcentrum (IKC) gerealiseerd.
Bijzonder is dat het gebouw uiteindelijk
naast een, nog te bouwen, tweede
gedeelte geschoven wordt. De
twee gebouwen vormen dan één
Kindercampus Zuidas. Op de definitieve
plek staat nu nog sportcentrum BL46.
Begin 2015 begint de sloop van dit
gebouw. De behoefte aan opvang en
onderwijs is zo groot dat hierop niet
kon worden gewacht. Dit IKC is dus
geen definitief gebouw, en toch is
zoveel mogelijk aan de eisen van frisse
scholen voldaan. De kwaliteit van het
binnenmilieu is gezond en comfortabel
en zorgt voor bevordering van de (leer)
prestaties van de kinderen. In het
duurzame, prefab bouwsysteem is FCS
hout toegepast.
22
Nieuw Universiteitsgebouw (VU)
Op 18 september is de bouw gestart
van het Nieuw Universiteitsgebouw
van de VU (31.000 m2). Dit gebouw
krijgt multifunctionele ruimtes voor
onderwijs, onderzoek en het programma
van Cultuurcentrum De Griffioen.
Collegezalen doen ’s avonds dienst als
theater of filmzaal. Informaticastudenten
en –onderzoekers van de VU én de
UvA worden belangrijke bewoners van
het gebouw. Daarnaast komen er een
grand café en voorzieningen. Het Nieuw
Universiteitsgebouw vervangt samen met
het O|2 gebouw het grootste deel van
het huidige Wis- & Natuurkundegebouw
(W&N). Team V Architectuur ontwierp
een duurzaam gebouw met een
BREEAM-NL Excellent certificaat als
streven. In de parkeergarage is ruimte
voor zo’n 600 auto’s en 1.600 fietsen en
oplaadpunten voor elektrische auto’s.
Het ondergronds parkeren geeft meer
ruimte aan groen op de campus.

Appartementengebouw Rivers
Op 7 november is de bouw van
appartementencomplex Rivers gestart
op de hoek van de Gaasterlandstraat en
de Zuidelijke Wandelweg. Rivers bestaat
uit twee zelfstandige gebouwen met in
totaal 75 vrije sector huurappartementen
en is gelegen tussen de Rivierenbuurt
en de Amstel. De woningen hebben
allemaal een ruimte verdiepingshoogte,
grote raampartijen en een royaal balkon.
In de ondergrondse parkeergarage komt
een gezamenlijke fietsenstalling. En er
komt een semi-afgesloten collectieve
binnentuin. Het gebouw is ontworpen
door Studio Nine Dots.
Intermezzo en Ella
In december is de bouw gestart van
twee woongebouwen tussen de Gustav
Mahlerlaan en de De Boelegracht:
Intermezzo en Ella. Aan de Gustav
Mahlerlaan komt gebouw Intermezzo
met 177 huur- en koopwoningen,
in grootte variërend van 40 tot 240
m², met op de begane grond een
supermarkt. Intermezzo is ontworpen
door Inbo en is een woontoren van
bijna 90 meter hoog. Aan de Gustav
Mahlerlaan is de stadszijde kenmerkend
voor het ontwerp met een transparante
hoofdentree en royale stadsvensters.
Aan de George Gershwinlaan bepalen
ruime balkons het beeld. Een wko
installatie zorgt voor duurzame warmte
en koude bij Intermezzo. Verder krijgt
het gebouw groene binnentuinen en
een groen dak. Intermezzo is flexibel
in te delen. Achter Intermezzo komt
tussen de George Gershwinlaan en de De
Boelegracht appartementengebouw Ella
met 58 sociale huurwoningen.
Opblaasbare Sporthal
Voor de gebruikers van BL46, dat
begin 2015 wordt gesloopt is op het
terrein naast het nieuwe kantoor
van Deloitte en AKD langs de Gustav
Mahlerlaan een tijdelijke sporthal
geplaatst voor scholen, verenigingen
en sportclubs. Hoofdgebruiker is de
Amsterdam International Community
School (AICS). Vanuit onder andere
duurzaamheidsoogpunt is gekozen voor
een volledig herbruikbare voorziening
in de vorm van een blaashal met
verplaatsbare units voor de kleedruimtes
en een ruimte voor vechtsporten. Aan
de voorzijde komt een fietsenstalling
met plek voor circa 90 fietsen. De
sporthal staat hier maximaal vijf jaar.
In deze periode wordt gezocht naar
een permanente oplossing voor deze
sportvoorziening.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Duurzame energie in Zuidas
ligging stadswarmte netwerk
ligging stadskoude netwerk
Warmte Koude Opslag bronnen (WKO)
zonnepanelen
25
Bronnen: Gemeente Amsterdam, Waternet en Hompe Taselaar
8
Geert Groote
College Amsterdam
Begraafplaats
Buitenveldert
1220
The Edge,
Deloitte
4 Energie
Terug naar inhoudsopgave
24
Zuidas wil een duurzame,
betrouwbare en betaalbare
energievoorziening. Op termijn
wil Zuidas geen gebruik
meer maken van fossiele
brandstoffen. Dat betekent de
inzet van duurzame warmte en
koude én groene elektriciteit.
Conventionele koel- of
verwarmingsinstallaties
zoals bijvoorbeeld HRketels,
elektrische boilers en
conventionele koelmachines
behoren dan tot het verleden.
Een groot deel van de energie
in Zuidas wordt gebruikt voor
het koelen en verwarmen van
de gebouwen. Hier valt dus ook
veel winst te behalen.

333
1830
WTC
Amsterdam
Amsterdam
RAI
12
91
Accenture
ABN
AMRO
Duurzame warmte
en koude
Veel gebouwen en voorzieningen in
Zuidas worden duurzaam gekoeld en
verwarmd via de stadswarmte en -koude
infrastructuur of de lokale bronnen
bodem, water of lucht. In Zuidas ligt
een stadswarmte- en koudenet. Het
stadswarmtenet wordt gevoed met
restwarmte vanuit de Diemercentrale.
Ook de energiecentrale van VU/VUmc
levert restwarmte aan dit net. De
warmte is het restproduct dat ontstaat
bij het opwekken van elektriciteit
en zorgt voor een efficiëntere
energievoorziening en minder CO2
uitstoot. Het stadswarmtenetwerk ligt
zowel aan de noord- als de zuidzijde van
de A10. Ongeveer dertig gebouwen in
Zuidas nemen stadswarmte af, soms in
combinatie met Warmte Koude Opslag
(WKO).
aan de zuidzijde van de A10. In 2014 is
wederom geïnventariseerd of uitbreiding
van de infrastructuur van het koude
netwerk naar de noordzijde op korte
termijn een reële optie is. Gezien de
planning met Zuidasdok, de timing met
vervanging van koelinstallaties en de
investeringsruimte bleek uitbreiding
van de koude infrastructuur naar de
noordzijde op korte termijn nog niet
mogelijk.
Warmte Koude Opslag (WKO)
Al jaren worden in Zuidas
bodembronnen gerealiseerd om energie
uit het grondwater te gebruiken. In
2014 zijn twee bronparen gemaakt
voor AkzoNobel en Stibbe, is er voor
The Edge een doublet gerealiseerd
en is ook in de Mahlerlaan gewerkt
aan WKO. In het noorden van Zuidas
heeft Dienst Zuidas de behoefte aan
WKO geanalyseerd. De gemeente is
actief betrokken bij de verschillende
vastgoedontwikkelingen geeft zo de
ruimte om alle huidige ontwikkelingen
maar ook mogelijke toekomstige
ontwikkelingen te voorzien van WKO.
Gestimuleerd wordt om de warme en/
of koude bronnen van verschillende
partijen zodanig ten opzichte van elkaar
te plaatsen dat de ondergrond optimaal
wordt gebruikt. In 2013 bleek uit het
rapport WKO Waar voor je geld van de
gemeente Amsterdam dat meer dan de
helft van de WKO’s niet goed presteren.
In 2014 hebben de bedrijven in Zuidas
met WKO’s daarom kennis en ervaringen
uitgewisseld over de prestaties van hun
WKO’s.
Koudenet
Koude uit de Nieuwe Meer dient als
voeding voor het koudenet in Zuidas.
Uit dit natuurlijke meer wordt van
grote diepte koud water naar de fabriek
gepompt en van daar in het koudenet
van Zuidas gedistribueerd. Deze koeling
veroorzaakt 75% minder CO2 uitstoot
dan traditionele koelsystemen. Het
koudenet ligt op dit moment alleen
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Werken aan
energie
In 2014 is gestart met
de implementatie van
het Amsterdamse,
energieneutrale,
nieuwbouwbeleid. Hier lees
je meer over in het hoofdstuk
‘Gebouwen’. Daarnaast zijn
enkele concrete projecten in
uitvoering gegaan.
Zon als energiebron
Amsterdam is in 2014 uitgeroepen
tot Solar City van het jaar wegens
de veelheid aan zon-initiatieven.
Hoewel Zuidas een compacte
gebiedsontwikkeling is en dus
relatief weinig dakoppervlakte heeft,
zijn ook in Zuidas de afgelopen
jaren verschillende zonneenergieprojecten
gerealiseerd,
variërend van kleine systemen tot
omvangrijke projecten. In 2014 is
geïnventariseerd hoeveel panelen
in Zuidas liggen: met de oplevering
van The Edge meegerekend, ligt er
nu bijna o,8MW aan zonnepaneel
vermogen op daken en gevels.
Dat komt overeen met ruim
3500 zonnepanelen. In heel
Amsterdam lag eind 2013 9MW
aan zonnepanelen op de daken.
Zuidas heeft dus bijna 9% van de
Amsterdamse zonnepanelen in
het gebied liggen. Amsterdam RAI
is op dit moment zelfs het één
na grootste zonne-energieproject
van Amsterdam. Streven is om
de komende jaren het aandeel
duurzame energieopwekking
met zon in Zuidas verder uit
te breiden. Amsterdam RAI is
daar al flink mee bezig: in 2014
hebben ze de uitbreiding van hun
zonnepanelensysteem voorbereid
en begin 2015 worden de nieuwe
panelen geplaatst. Daarmee
wordt RAI in 2015 mogelijk
wederom eigenaar van het
grootste zonnepanelensysteem van
Amsterdam.
Zuidasdok en de ondergrondse
infrastructuur: Menzdok
In de Beethovenstraat en de
Parnassusweg liggen kabels en
leidingen die de A10 en de sporen
ondergronds kruisen. Deze moeten
worden verlegd voor het project
Zuidasdok, dit heet het project
Menzdok. In het structuurplan
MENZ (Masterplan Energie en
Nutsvoorzieningen Zuidas) is
vastgelegd dat kabels en leidingen
in Zuidas in een toekomstvast tracé
in de vorm van een halve cirkel om
het Zuidas gebied komen te liggen.
Het nieuwe tracé komt in het
verlengde van de Antonio
Vivaldistraat te liggen, de kabels
en leidingen worden hier onder
de A10 en sporen door geboord.
Het gaat om telecom, elektra en
stadswarmte. Het project Menzdok
is in 2014 in uitvoering gegaan.
Tot nu toe zijn enkele deeltracés
gerealiseerd, zoals de aanleg van
een stadswarmte tracé in het
Beatrixpark en de boringen (elektraen
telecomverbindingen) onder
de A10 en de sporen. Ook zijn er
mantelbuizen aangelegd.
Uitbreiding
hoogspanningsonderstation
Zorgvlied
De energiebehoefte van Zuidas
is te vergelijken met die van een
middelgrote stad. Maar dan wel één
waar alle gebouwen dicht op elkaar
staan en waar alle voorzieningen
intensief worden gebruikt. In Zuidas
komen er steeds meer woningen
en kantoren bij en de vraag naar
elektriciteit neemt toe. Voor een
betrouwbare energievoorziening is
het nodig om het hoogspanningsnet
aan te passen en uit te breiden.
Netbeheerder Liander breidt
hoogspanningsonderstation
Zorgvlied aan de Thomasso
Albinonilaan uit. De uitbreiding
is in mei 2014 gestart en naar
verwachting eind 2016 gereed.
Nieuw schakelstation bij
Deloitte
In september is een nieuw
stroomschakelstation in het
westelijk deel van Zuidas
opgeleverd. Dit verdeelstation is
geïntegreerd in kantoorgebouw The
Edge van Deloitte en is het resultaat
van een creatieve samenwerking
tussen Liander, ontwikkelaar OVG
en de gemeente Amsterdam. OVG
gaf PLP Architecture opdracht de
ombouw van het schakelstation
te integreren in het ontwerp van
The Edge. Bijkomend voordeel is
het dakterras voor het restaurant
op de 1e verdieping. De muren
van het verdeelstation kregen een
groene invulling met onder andere
bijenhotels.
26

Energieke
evenementen
in 2014
Earth Hour
Het Wereld Natuur Fonds organiseerde
op 29 maart Earth Hour om aandacht
te vragen voor de noodzaak om zuiniger
om te gaan met energie en de aarde.
Omdat een groot aantal bedrijven in
Zuidas meedeed, riep het Wereld Natuur
Fonds Zuidas uit tot Landmark en
werden de bedrijven en het gebied apart
benoemd op de website van Earth Hour.
Energieke
bedrijfsinitiatieven
in 2014
World Trade Center Amsterdam (WTC)
WTC heeft in 2014 een pilot afgerond
waarbij twee windmolens op het dak van
WTC en een aantal zonnepanelen van
dezelfde investeringswaarde drie jaar
lang zijn gemonitord. De zonnepanelen
bleken een betere investering, omdat
de windmolens gevoeliger waren voor
schade en meer onderhoud vergden.
Er is tevens gestart met een nieuwe
pilot met 61 verticale zonnepanelen
op de zuidgevel van de A toren en 52
verticale zonnepanelen op de C toren.
Ook deze worden gemonitord om de
opbrengst te kunnen vergelijken met
de horizontale panelen. In totaal liggen
er nu 260 zonnepanelen op WTC,
horizontaal en verticaal, met een totaal
vermogen van 75000 wattpiek per jaar.
Dit levert per jaar 64 kilowattuur stroom
op en bespaart 45000 kilogram Co2
uitstoot per jaar. Verder heeft het WTC
geïnvesteerd in het slim meten van het
energieverbruik zodat per toren, per
gebruiker en zelfs per voorziening inzicht
is in het energieverbruik. Zo kan het
WTC zien waar bespaard kan worden en
welke maatregelen besparend werken.
ABN AMRO
ABN AMRO heeft in 2014 een nieuw
koelsysteem laten aanleggen bij het
datacentrum. Dit koelsysteem pompt in
de zomer warm water de grond in en
koel water omhoog. In de winter wordt
dit proces omgedraaid: het opgeslagen
warme water wordt naar boven gepompt
en het koude water gaat weer de grond
in. Omdat de koeltorens alleen in de
winter worden gebruikt is er in de zomer
geen water nodig om de koeltorens te
koelen. Daardoor is er in dit proces geen
extra water nodig voor koeling, vandaar
de term “droge” koeltorens. Dit systeem
levert een besparing van 7% op en
vermindert het verbruik van water met
2.1 miljoen liter per jaar.
Zuidas Solar Week
Van 30 juni tot en met 4 juli 2014
vond de tweede editie van de Zuidas
Solar Week plaats, een evenement
waarmee Green Business Club Zuidas
medewerkers in Zuidas bewust
wil maken van de voordelen van
zonne-energie. Werknemers van
Zuidas konden tegen aantrekkelijke
voorwaarden zonnepanelen aanschaffen
via Zon&Co. De Zuidas Solar Week
heeft met deze actie en verschillende
communicatieactiviteiten veel aandacht
gegenereerd voor de voordelen van
zonne-energie.
EnergieOntbijt
In september 2013 begon Wij krijgen
kippen met een tweewekelijks
EnergieOntbijt. Tijdens een
EnergieOntbijt ontmoeten mensen
uit verschillende disciplines en
bedrijfstakken elkaar om kennis uit te
wisselen over het lokaal opwekken van
duurzame energie en energiebesparing.
Het EnergieOntbijt werd in 2014
uitgebreid met Expertsessies, waarbij
dieper wordt ingegaan op een bepaald
thema. In 2014 werden samen met
onder meer het Nederlandse kennis- en
adviescentrum voor burgerschap en
internationale samenwerking NCDO,
de Organisatie voor Duurzame Energie
(ODE), Noord-Hollandse milieufederatie
en Greenspread Expertsessies
georganiseerd.
Nacht van de Nacht
Ook tijdens de Nacht van de Nacht
doofden veel bedrijven in Zuidas de
lichten. Deze actie werd georganiseerd
op zaterdag 25 oktober door de
Provinciale Milieufederaties en Natuur &
Milieu, om aandacht te vragen voor de
schoonheid van de donkere nacht.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

op gebiedsniveau
gescheiden
inzamelen
continu proces
vraag en aanbod
erkenning
duurzaamheid
collectief ophalen
kosten reductie
samenwerken
investeren
inspireren
verwarming
elektriciteit
285 Afval
Terug naar inhoudsopgave

Het delven van grondstoffen
vraagt veel energie en
veroorzaakt milieuschade:
lucht-, bodem-, water- en
landschapsvervuiling. Een
circulaire economie, met
hergebruik van grondstoffen en
materialen als uitgangspunt,
is een duurzaam alternatief.
Bovendien vermindert hiermee
de afhankelijkheid van import
en biedt het kansen om
kennis en oplossingen voor
grondstoftekorten te delen.
Efficiënt materiaalgebruik,
hergebruik en vermindering
van materiaalgebruik is een
belangrijke doelstelling in
de ontwikkeling van Zuidas.
Bijkomende voordelen
zijn kostenvermindering
en een daling in de
transportbewegingen voor
aanvoer van materialen
en afvoer van bouwafval.
Efficiënt materiaalgebruik
is tevens onderdeel van de
BREEAM- beoordeling die
wordt toegepast in Zuidas bij
nieuwbouw van gebouwen.
Werkgroep afval van start
In 2014 is de Green Business Club
Zuidas gestart met de projectgroep
Afval. In de eerste, verkennende
sessie wisselden verschillende
bedrijven hun Best Practices
uit. Experts gaven tips om op
bedrijfsniveau en op gebiedsniveau
slimmer met afval om te gaan.
De projectgroep zoekt met name
naar manieren om afvalstromen te
bundelen, zoals:
- Verbeteren van de samenwerking
tussen afvalophalers voor meer
efficiëntie.
- Samenvoegen van contracten van
bedrijven met afvalophalers, met
name van bedrijven in gebouwen
met meerdere huurders.
- Bundelen van de last mile: de
vraag is hoe we logistieke stromen
van de laatste kilometers van en
naar Zuidas kunnen bundelen
en verduurzamen en vervolgens
vanaf een centraal punt verder
verspreiden.
Verder is gestart met een
projectplan voor het plaatsen van
een vergistingsinstallatie in Zuidas,
waarmee afval kan worden omgezet
in energie.
Plastic Challenge
De Plastic Challenge is een van de
resultaten van de Green Business
Challenge van Green Business Club
Zuidas (zie hoofdstuk Maatschappij).
In het kader van dit project hebben
bedrijven een week lang plastic afval
apart ingezameld. Dit plastic is door
studenten van de Rietveld Academie
verwerkt tot kunstwerken op het
Gustav Mahlerplein. Deze kunstwerken
zijn gepresenteerd op de dag van
het slotevent van de Green Business
Challenge, waar ook wethouder
Duurzaamheid Abdeluheb Choho bij
aanwezig was.
Een mooi resultaat is dat een aantal
organisaties sinds de Plastic Challenge
structureel het plastic afval apart is
gaan inzamelen, waaronder stadsdeel
Zuid. Maar meer bedrijven zijn actiever
aan de slag gegaan met het scheiden
van afval:
- Waternet heeft het initiatief genomen
voor een pilot om afval gescheiden
in te zamelen. Uitrol van de pilot is
gepland in 2015.
- Amsterdam RAI scheidde al afval
op de beursvloer en zette de Plastic
Challenge in als aftrap van een
bewustwordingscampagne onder
haar personeel om ook plastic
gescheiden in te zamelen. Verder
zet de afvalpartner van Amsterdam
RAI alle etensresten met behulp
van een fragmentatieproces om in
biogas. Het overige organische afval
wordt omgezet in compost voor de
landbouwsector.
- Vesteda zamelt het afval op kantoor
al gescheiden in, maar heeft nu ook
een compostbak geplaatst, waarin
honderden wormen zich tegoed doen
aan fruitschillen, koffiedik en ander
organisch afval. De wormen reduceren
het afval eens per week tot een
geurloze vloeistof en na ongeveer zes
maanden ontstaat bruikbare compost,
die gebruikt kan worden als “voedsel”
voor planten. De bak is een ontwerp
van Studio Claire Horn, die een pilot
is gestart door deze wormenbakken
bij bedrijven neer te zetten. Vesteda
vindt het belangrijk om een dergelijke
creatieve, duurzame start-up te
ondersteunen.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

6
Terug naar inhoudsopgave
Water
& Groen
Overal in Zuidas wordt
gebouwd; kantoorgebouwen,
woningen en parkeergarages
en over enkele jaren start de
aanleg van de tunnels voor
het project Zuidasdok. Het
toevoegen van gebouwen en
aanleggen van verharding
zoals wegen in Zuidas
wordt ook wel verdichting
genoemd en levert een flinke
waterbergingsopgave op.
Een aantal watergangen
moet plaats maken voor
bebouwing en de aanleg
van meer verharding vraagt
om extra wateropvang: een
waterdruppel die op een
onverhard oppervlak valt,
infiltreert in de bodem en is
dagen onderweg naar een
watergang terecht komt.
Een waterdruppel die op
verhard oppervlak terecht
komt, arriveert binnen enkele
minuten in de watergang. Het
Waterschap Amstel Gooi en
Vecht heeft als regel gesteld
dat voor elke m2 water die
wordt gedempt, een m2 water
moet terugkomen en voor elke
100 m2 verharding 15 m2 extra
water moet worden aangelegd.
Zo blijft er voldoende
capaciteit beschikbaar in het
watersysteem.
30

Water in balans
De ontwikkeling van de
‘watermetrages’ in Zuidas wordt
bijgehouden in een zogenaamde
waterbalans. Een harde eis om
te mogen bouwen is dat de
waterbalans altijd positief moet
blijven: eerst water erbij, dan
water weghalen. In 2014 is op
verschillende plekken water
aangelegd:
- langs de Amstelveenseweg bij VUmc
- bij de Boelegracht
- in het Beatrixpark
Polderdak 2.0
Het in 2013 gerealiseerde Polderdak
is een groene daktuin die fungeert
als waterberging: een innovatieve
oplossing voor een concreet
probleem zoals wateroverlast als
gevolg van extreme neerslag. Door
innovaties in 2014 is het Polderdak
circulair geworden. Het regenwater
wordt nu opgevangen, gezuiverd en
zonder mechanische ondersteuning
hergebruikt voor irrigatie van de
vegetatie op het dak. Verder is
het nu mogelijk om met gewassen
te experimenteren zoals diverse
groenten en kruiden.
Amsterdam Rooftop Solutions
Green Business Club Zuidas was in
2014 een van de Founding Partners
van Amsterdam Rooftop Solutions,
een samenwerkingsorganisatie
die zich richt op innovatieve
dakprojecten voor meer groen,
minder CO2 uitstoot en een
effectieve aanpak van piekbuien
en klimaatverandering onder
het motto: via het dak naar de
duurzame metropool van morgen.
Intentieverklaring Amsterdam
Rainproof
Amsterdam Rainproof is een
programma om samen Amsterdam
regenbestendiger te maken. Op 9
oktober 2014 tekenden 26 partijen,
waaronder de gemeente Amsterdam
en de Green Business Club Zuidas,
de Intentieverklaring Amsterdam
Rainproof. Hiermee is de intentie
uitgesproken om samen duurzame
oplossingen te ontwikkelen voor
wateroverlast in Amsterdam.
Groen in Zuidas
Voor de echte Zuidassers is het
geen verrassing, maar bezoekers
verbazen zich nog wel eens: ook in
het hoogstedelijk milieu van Zuidas
is veel groen te vinden. Zuidas
bevindt zich tussen de Amstelscheg
en het Amsterdamse bos. Er is ook
een park in Zuidas te vinden: het
Beatrixpark. Hier is volop plek voor
recreatie.
Belangrijke ontwikkelingen op het
gebied van groen in 2014 waren:
Uitstel sluiting Hortus Botanicus VU
VU, VUmc, stadsdeel Zuid en vrijwilligers
van de Hortus hebben zich ingezet voor
het voortbestaan de Hortus tot ten
minste 2024. Dan komt er nieuwbouw
van het VUmc op de plek van de hortus.
De bedoeling is de tuin in het ontwerp te
integreren. De Hortus Zuidas zou volgens
de oorspronkelijke plannen van de VU
al in de zomer van 2014 sluiten omdat
de rol van de Hortus in het onderwijs
en wetenschappelijk onderzoek is
uitgespeeld. De bijzondere collectie
van de ‘groene oase’ in Zuidas blijft
nu behouden en wordt toegankelijker
gemaakt voor publiek.
Herinrichting Beatrixpark
In 2014 is gestart met de herinrichting
van het Beatrixpark. Er komt een
prachtig nieuw stuk park met een
ligweide, waterpartij en een nieuwe
speelplek. Een fietsroute langs het
nieuwe hart van het park en de Kapel
en het Convict brengt dit deel van het
Beatrixpark tot leven. In september
is begonnen met de aanleg van een
nieuwe brug in de Prinses Irenestraat
als toegang tot het park. Op verzoek van
de buurt komt er een speelplek voor
kinderen in de basisschoolleeftijd.
Samen denken over groene plannen
In de herfst van 2014 is Dienst Zuidas
samen met buurtbewoners op zoek
gegaan naar kleine en grote ideeën
voor groene projecten in Zuidas. De
ideeën lopen uiteen van een groener
Gershwinplein tot meer vogelkasten en
het verbinden van de parken. Een aantal
ideeën wordt opgenomen in het Jaarplan
Groeifonds Groen 2015.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Zuidas is meer dan harde
materie van stenen en
gebouwen. De mensen die
in en rond Zuidas wonen en
werken, zijn de werkelijke
fundering van het gebied.
Duurzaamheid betekent in
dit verband: oog voor elkaar,
voor de sociale structuren,
verbindingen maken tussen
mensen binnen Zuidas en
uitreiken naar hen die aan de
zijlijn staan. In 2014 heeft een
aantal mooie evenementen in
Zuidas plaatsgevonden om de
betrokkenheid en levendigheid
in Zuidas op diverse vlakken te
vergroten.
Samenwerking met
Voedselbank Amsterdam Zuid
Green Business Club Zuidas heeft in
samenwerking met de Voedselbank
Amsterdam Zuid in 2014 meerdere
activiteiten georganiseerd:
Workshopmiddag
Een coach van APG ging tijdens een
workshopmiddag met zo’n vijftien
klanten van de Voedselbank Amsterdam
Zuid aan de slag met vragen als ‘waar
ben ik goed in’ en ‘wat doe ik graag’.
Koninklijk Concertgebouw
Samen met werknemers van
verschillende bedrijven van Zuidas
genoten klanten van de Voedselbank
Amsterdam Zuid en ouderen uit
Stadsdeel Zuid voor het derde jaar op
rij van een gratis lunchconcert in het
Koninklijk Concertgebouw en een lunch
ter afsluiting.
Inzamelingsactie
Elf bedrijven hebben in 2014 330 kratten
houdbaar voedsel en andere producten
ingezameld voor de Voedselbank
Amsterdam Zuid. De Voedselbank
kan daar meer dan een jaar lang de
voedselpakketten mee aanvullen.
Van Doorne was met 137 kratten
de inzamelkampioen van 2014. De
inzamelingsactie werd afgetrapt met een
gezamenlijke lunch op het Mahlerplein.
7
Terug naar inhoudsopgave
Maatschappij
32

Green Business Challenge
Twaalf young professionals die binnen
vier maanden tijd een concreet
duurzaam project met impact neerzetten
in Zuidas: dat is de Green Business
Challenge, die Green Business Club
Zuidas in 2014 voor het eerst heeft
georganiseerd in samenwerking
met EyeOpenerWorks. Tijdens de
trainingsdagen werden de deelnemers
uitgedaagd om intensief samen
te werken met mensen uit andere
disciplines en van andere bedrijven.
Creativiteit, leiderschap, zingeving
en concreet resultaat stonden hierbij
centraal. Uit de Challenge zijn de
projecten Meatless Monday en Plastic
Challenge gerold. Beide groepen hebben
zo in korte tijd een concreet duurzaam
project neergezet in Zuidas.
Meatless Monday
De veehouderij is wereldwijd
verantwoordelijk voor 18% van de totale
uitstoot van broeikasgassen als CO2,
methaan en lachgas. Meatless Monday is
een bewustwordingscampagne die pleit
voor wekelijks één dag vegetarisch eten
in Zuidas. Dit is een kleine verandering
met grote invloed op het milieu.
Bovendien is minder vlees eten gezond.
Het Meatless Monday Zuidas team kreeg
het door persoonlijke aandacht en inzet
van social media voor elkaar dat een
groot aantal bedrijven en restaurants
extra vegetarische opties aanboden
tijdens de aftrap van de campagne en
dat bij een aantal bedrijven de Meatless
Monday nog steeds onder personeel
wordt aangemoedigd.
Duurzaam Personeel
Green Business Club Zuidas organiseerde
in 2014 samen met het Werkgevers
Servicepunt Groot Amsterdam en De
Nieuwe Poort een eerste Kennissessie
Duurzaam Personeel. Zij anticipeerden
hiermee op de participatiewet die op
1 januari 2015 in werking is getreden
en informeerden werkgevers over de
mogelijkheden en de voordelen van
het aannemen van mensen met een
afstand tot de arbeidsmarkt. Zij zochten
hiermee ook aansluiting bij Ambitie
van Zuid, een convenant dat in 2014
is getekend door meer dan twintig
grote bedrijven in Zuidas. Doelstelling
van dit convenant is het realiseren van
duurzame arbeidsplaatsen op lange
termijn en het toegankelijker maken
van de arbeidsmarkt. Het aannemen
van personeel met een afstand tot de
arbeidsmarkt, zo blijkt, is beter voor de
werksfeer, vermindert ziekteverzuim en
kan op termijn winstverhogend werken.
Jong talent
Op 6 november 2014 vond de
Ongekende Talentenmarkt plaats in
het WTC Amsterdam. Negentig talenten
werden in verbinding gebracht met
meer dan veertig bedrijven die op
zoek zijn naar ambitieus talent. Dit
gebeurde dynamisch en snel middels zes
speeddatesessies van tien minuten.
Daarnaast is in 2014 YIP opgericht:
Young Interested Professionals, een
netwerkorganisaties voor Zuidassers
tot 30 jaar. Zij organiseerden afgelopen
jaar onder meer een barbecue, een
thuisblijverslunch tijdens de zomer en
een Christmas party.
CEO ontbijt
Green Business Club Zuidas en
de Country Managing Director
Accenture Nederland Manon van Beek
organiseerden op donderdag 13 maart
2014 samen het eerste CEO-ontbijt in
Zuidas. Tien CEO’s spraken hier over de
duurzame ambities voor hun bedrijf en
de visie die zij hebben voor de toekomst
van Zuidas. Timo Huisman van Loyens &
Loeff en voorzitter van GBC Zuidas: ‘Een
advocaat, een consultant en een bankier
weten samen meer en kunnen meer
voor het gebied betekenen dan wanneer
ieder in zijn eigen kantoor blijft zitten.
Door onderling samen te werken met
jong en oud kunnen we grote stappen
zetten in Zuidas. De betrokkenheid van
de CEO’s in Zuidas is daarbij cruciaal.’
On the Roof Film Festival
Tijdens vijf mooie nazomeravonden
streek het On the Roof Film Festival, een
samenwerking tussen cultuurcentrum
VU Griffioen, Rialto en het World Cinema
Festival Amsterdam, neer op het dak
van het hoofgebouw van de Vrije
Universiteit. Het thema van het festival
was dit jaar ‘vertrouwen geven’.
Waar rook is….
In september verscheen eenmalig de
gratis krant ‘Zuidas Gazet’, als bijlage
bij Hello Zuidas Magazine. Hier worden
levensverhalen van diverse Zuidassers
verteld, waaronder de conciërge van het
Geert Groote College, een arts van de
traumahelikopter en een Risk Manager.
De expositie ‘Waar rook is’ in Old School
maakte dit kunstproject van Lies Aris
compleet.
Kippenrondeel
In maart 2014 is in Zuidas, tussen
Amsterdam RAI en Old School, een
miniRondeel gebouwd. Het miniRondeel
is een schaalmodel van Rondeel®, een
kip- en milieuvriendelijke manier van
kippenhouden, ontworpen rondom de
behoefte van de kip. Deze kippenstal
is een initiatief van Rondeel®, Natuur
& Milieu en Wij Krijgen Kippen. 200
kippen scharrelen hier tevreden rond
en leggen eieren die te koop zijn via de
eierautomaat in de muur. Op het dak
liggen zonnepanelen, die voorzien in de
energiebehoefte van het gebouw. Het
miniRondeel is zeven dagen per week
open voor bezoek en je kunt er ruimtes
huren voor verschillende doeleinden. Je
kunt ook een kip van het miniRondeel
adopteren. Haar naam is makkelijk te
onthouden: ze heten allemaal Toos.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Grachtenfestival
Tijdens het jaarlijkse Grachtenfestival
vonden drie gratis toegankelijke
lunchconcerten plaats in Zuidas. Door
het slechte weer moesten alle concerten
uitwijken naar een binnenlocatie, maar
dit weerhield de velen muziekliefhebbers
uit Amsterdam en toevallige passanten
er niet van om onder andere een
bewerking van Simeon ten Holts ‘Canto
Ostinato’ door het Saxofoon Octet te
beluisteren.
Zuidas Culinair & Concert
Op initiatief van Hello Zuidas vindt sinds
2011 Zuidas Culinair & Concert plaats.
Naast de muziek van het VU-Orkest
kunnen bezoekers genieten van hapjes
van restaurants in Zuidas. Dit evenement
sloeg in 2014 de handen ineen met een
andere muzikale Zuidastraditie: Zuidas
Culinair & Concert ging naadloos over in
het spetterende Zomerfeest van WTCafé
De Blauwe Engel, met als hoofdartiest
Wolter Kroes.
34
Amsterdam EXPO
In het derde jaar van Amsterdam EXPO
trokken twee exposities opnieuw veel
bezoekers naar Zuidas. Titanic: the
Artifact Exhibition, met onder andere
voorwerpen uit het wrak van het schip,
was goed voor 130.000 bezoekers.
LEGO-tentoonstelling The Art of the
Brick, met daarin uit LEGO opgetrokken
kunstwerken van Nathan Sawaya,
trok 140.000 belangstellenden.Eind
november opende de tentoonstelling
Giants of the Ice Age, met als topstuk
het ruim drie meter hoge skelet van een
mammoet.

Michael Jackson Memorial
Op 25 juni, de vijfde sterfdag
van Michael Jackson, werd
op het Mahlerplein een groot
herdenkingsbillboard geplaatst. Op het
billboard is een beroemde foto uit 1977
te zien van fotograaf Claude Vanheye.
De toen nog jonge Michael maakte
een wandeling met de fotograaf door
de Amsterdamse Jordaan. Op 30 juli
brachten de broers van Michael Jackson
– Jackie, Tito, Jermaine en Marlon – een
bezoek aan het Memorial Billboard. Ze
legden bloemen neer en spraken de
toegestroomde fans toe voorafgaand aan
een concert in Paradiso.
Boek ‘De Eeuwige Schooltuin’
Meer dan vijftig jaar heeft de dr. L.
Alma Schoolwerktuin een centrale plek
ingenomen in Zuidas. Vele generaties
kinderen hebben hier hun eerste
ervaring met tuinieren opgedaan. De
schooltuinen, ondertussen verplaatst
naar de Kalfjeslaan in Buitenveldert,
werden voor een laatste maal in het
zonnetje gezet in het boek ‘De Eeuwige
Schooltuin’ waarin de pensioneerde
schooltuinmeester Anton Meester terug
kijkt op dertig jaar lesgeven op de
Almatuinen.
Open Toren Dag
Op zaterdag 29 maart stelden bedrijven
in Zuidas voor het eerst hun torens open
voor het publiek tijdens de Open Toren
Dag. In de kapel van het Hoofdgebouw
van de Vrije Universiteit konden
bezoekers op 68 meter hoogte naast
het mooie uitzicht ook genieten van
een concert op het carillon van de VU.
Wie het nog hogerop wilde zoeken kon
terecht bij het ruim honderd meter hoge
hoofdkantoor van ABN AMRO en zo
genieten van een prachtig uitzicht.
The Colors of Music
‘Mooie muziek, zoals de muziek van
Mahler, komt in golven, en die golven zet
ik op het doek. Ik vertaal de muziek als
het ware naar vormen en kleuren.’ Aldus
kunstenaar Dirk Hakze. Hij schilderde
in de zomer 57 doeken op de tonen van
de 6e symfonie van Gustav Mahler, die
in een cirkel stonden opgesteld in het
Beatrixpark. Het panorama in Zuidas
was de derde editie van het project
‘Colors of Music’ van Dirk Hakze.
Expositie Van Eesteren in KunstKapel
Cornelis van Eesteren woonde tot op
hoge leeftijd in Buitenveldert, de wijk
uit het door hem opgestelde Algemeen
Uitbreidingsplan. Met de expositie
‘Ontmoet Van Eesteren in Buitenveldert’
staat het Van Eesterenmuseum stil bij
het leven van Van Eesteren, het ontstaan
van Buitenveldert en de relatie van deze
wijk met de recente bouwwerken van
Zuidas.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Zuidas Run
Ruim drieduizend hardlopers liepen
tijdens de zesde editie van Zuidas
Run de inmiddels bekende 4 of 10
Engelse Mijl en haalden daarbij 22.000
euro op voor twee goede doelen:
VUmc Kinderstad en het Virtual
Reality Looplaboratorium van VUmc
Revalidatiegeneeskunde.
36
Zwemmen tegen ALS
Pieter van den Hoogenband opende
op vrijdag 29 augustus een twaalf uur
durende estafette in een klein zwembad
op het Zuidplein. De volledige opbrengst
van sponsoring en donaties kwam
ten goede aan de Stichting ALS, die
onderzoek doet naar een medicijn tegen
de dodelijke spierziekte.

Grand Slam Beachvolleybal
In juli werd het Mahlerplein korte tijd
omgetoverd tot een zandstrand voor
de voorrondes van het Transavia Grand
Slam Beachvolleybal. Rond lunchtijd kon
men twee dagen achtereen de wereldtop
van het beachvolleybal in actie zien.
Straatvoetbaltoernooi Zingeving
Zuidas
Jaarlijks organiseert De Nieuwe poort dit
toernooi. In het oneven jaar wordt er in
Zuidas gevoetbald, in het even jaar ‘uit’
in Amsterdam Nieuw-West. Werknemers
uit Zuidas gingen naar het Calvijn met
Junior College om niet tegen, maar mét
de jongeren te voetballen.
Zuidas Cup
Voor de 13e keer werd er om de
Zuidas Cup gevoetbald, Dit keer bij SC
Buitenveldert. SC Buitenveldert deed zelf
mee met een ploeg, maar kon de cup
niet in eigen huis houden. Het team van
CB Groep ging met de overwinning aan
de haal.
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Erik Bouw, de kraanmachinist
Het zijn schitterende foto’s, die
kraanmachinist Erik Bouw via Twitter
de wereld instuurt. Zuidas bij alle
jaargetijden en op alle momenten van de
dag, maar dan vanaf 65 meter hoogte.
Vanuit een gigantische torenkraan
waarmee hard aan het nieuwe gebouw
van AkzoNobel wordt gewerkt.
Hij is al jaren kraanmachinist bij
bouwbedrijf DuraVermeer, en vindt het
nog altijd een geweldig beroep. ‘Elke
dag is uitdagend,’ vertelt Erik als hij
tijdens de koffiepauze met de lift naar
beneden is gekomen. ‘Anders dan je zou
verwachten is het allemaal precisiewerk,
een kwestie van centimeters. Al die
enorme betonplaten die ik op hun plek
moet zetten, verplaats je niet zomaar
even een half metertje naar links of
naar rechts, ook al ben je met een hele
ploeg. Nee, dat moet ik zelf doen, vanuit
mijn cabine. Op aanwijzingen van mijn
collega’s door de portofoon.’
Zijn vrouw, die al langer actief is met
social media, bracht hem op het idee te
gaan twitteren. ‘Ik vind het fantastisch,
hoog in de lucht, en dat wil ik graag
delen. Vandaar dat ik mijn foto’s neem
op alle momenten van de dag en in alle
jaargetijden. Het is altijd indrukwekkend,
maar zonsopgang is het allermooist. Als
de horizon in een rode gloed staat en
de dag nog moet beginnen – dat is met
niets te vergelijken.’
Scherp zijn
Het is stil in Eriks cabine van twee bij
twee meter, waar hij een keukentje
heeft waar hij koffie kan zetten en
waar af en toe een bezoeker komt, die
onder de indruk en meestal ook wel wat
gespannen naar buiten staart. Naar de
Dom van Utrecht bijvoorbeeld, die je op
heldere dagen moeiteloos kunt zien.
Stil, maar niet rustig, want veel tijd om
na te denken heb je boven niet. ‘Zodra
de bouwwerkzaamheden starten ben
ik constant bezig en moet ik steeds
scherp en alert zijn. We zijn de hele
dag in touw. Het werk zit er bijna op in
Zuidas. Straks zit ik weer op een andere
bouwlocatie. Waar dat is, dat weet je
nooit. Maar het uitzicht zal er zeker
prachtig zijn. En mijn foto’s op Twitter
hopelijk ook.’
Volg Erik Bouw op www.hoogpunt.nl en
@bouwkraan
Duurzaamheidsverslag Zuidas 2014

Colofon
Green Business Club Zuidas
(GBCZ) is een impactorganisatie
die zich richt op concrete resultaten
door het initiëren en realiseren
van duurzame projecten in Zuidas.
Samen met de participanten worden
doelstellingen en activiteiten op
het gebied van duurzaamheid
geformuleerd en uitgevoerd. Green
Business Club Zuidas heeft de
ambitie om van het internationale
zakelijke hart van Nederland ook
het meest duurzame en leefbare
centrum te maken.
www.greenbusinessclub.nl/zuidas
Hello Zuidas (HZ) is de organisatie
voor gebiedsmanagement in Zuidas.
De doelstelling van Hello Zuidas is
om met publieke en private partijen
de hoge kwaliteitsnormen voor
het gebied te waarborgen en bij
te dragen aan een hoogwaardige
en goed bereikbare woon- en
werklocatie met een internationale
uitstraling. Hello Zuidas bevordert
de duurzame ontwikkeling van
deze locatie van Amsterdam,
verzorgt de promotie en vergroot de
aantrekkingskracht van Zuidas en
Amsterdam.
www.hellozuidas.com
Hoofd- en eindredactie
Marjolein van Lingen (Z)
Grafisch ontwerp +
infographics
Wilrik Kok en Karina Peña
(Field Factors)
Ontwerp cover
Wilrik Kok en Karina Peña
(Field Factors)
Drukwerk
Multicopy WTC Amsterdam
Papiersoort
Revive Natural. Dit papier is
gerecycled, milieuvriendelijk
geproduceerd en bestaat uit 100%
gerecyclede vezels.
Met dank aan
Alle bedrijven en organisaties die
een bijdrage aan dit jaarverslag
hebben geleverd.
Bbn voor het uitvoeren van
het duurzaamheidsonderzoek
bestaande gebouwen.
Wethouder Abdeluheb Choho van
de Gemeente Amsterdam voor zijn
medewerking aan het interview.
40
Zuidas (Z) is onderdeel van de
gemeente Amsterdam en werkt
aan de ontwikkeling van Zuidas:
een internationale toplocatie voor
wonen, werken en recreëren, in
Amsterdam op enkele minuten van
Schiphol.
www.zuidas.nl
Tekst
Eline Kik, Maartje Oome (GBCZ),
Olivier Otten, Bram Kortekaas (HZ),
Renate Heppener, Finn van
Leeuwen, Marjolein van Lingen (Z)
Beeld
Mirande Phernambucq, Arjan
Molenaar, Marc Dorleijn, Eric Dix,
Studio Nine Dots, Inbo, Dienst
Zuidas, Maartje Oome, Doriann
Kransberg, Eline Kik, Green Business
Club Zuidas, Marjolijn Pokorny,
Ronald Knapp, Amsterdam EXPO,
Romy Lange, Joria Damhuis,
Wouter van Ierssel, Sportservice
Amsterdam, Franklin Heijnen,
Alexander Schermer, Erik Bouw.

Click hier voor de calendar