Dioxine en leefmilieu: feiten, fabels en vragen - PVC Info
Dioxine en leefmilieu: feiten, fabels en vragen - PVC Info
Dioxine en leefmilieu: feiten, fabels en vragen - PVC Info
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
jij <strong>en</strong> de chemie<br />
e<strong>en</strong> publicatie van de federatie van de chemische industrie van belgië<br />
Nr. 16 - november 1999<br />
<strong>Dioxine</strong> <strong>en</strong> <strong>leefmilieu</strong>:<br />
feit<strong>en</strong>, <strong>fabels</strong> <strong>en</strong><br />
vrag<strong>en</strong><br />
Al meer dan 20 jaar - sinds het ongeluk in Seveso - is dioxine de grote boeman<br />
als milieugif. In die periode kreeg het de naam het sterkste gif te zijn dat ooit<br />
door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>hand<strong>en</strong> is gemaakt. Met de regelmaat van de klok duikt het woord<br />
“dioxine” op in de media. Het wordt altijd weer afgeschilderd als e<strong>en</strong><br />
alomteg<strong>en</strong>woordig gif. Voor de s<strong>en</strong>satiepers blijkbaar e<strong>en</strong> “dankbare” molecule.<br />
Rec<strong>en</strong>t was het hek helemààl van de dam. Door e<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>t in de toelevering<br />
van vett<strong>en</strong> voor veevoeders werd e<strong>en</strong> deel van onze pluimvee- <strong>en</strong> veestapel,<br />
mét e<strong>en</strong> aantal daarvan afgeleide product<strong>en</strong>, besmet met dioxinehoud<strong>en</strong>de<br />
PCB-olie. Na de bek<strong>en</strong>dmaking sloeg de paniek toe. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wist<strong>en</strong> niet meer<br />
wat ze moest<strong>en</strong> et<strong>en</strong>, hele winkelrekk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> leeggehaald, de export van al<br />
deze product<strong>en</strong> viel stil. België <strong>en</strong> zijn dioxine-et<strong>en</strong>de burgers werd<strong>en</strong><br />
wereldnieuws.<br />
Red<strong>en</strong><strong>en</strong> g<strong>en</strong>oeg dus om het in 1994 versch<strong>en</strong><strong>en</strong> nummer van “jij <strong>en</strong> de<br />
chemie” over dioxines te actualiser<strong>en</strong>. Want er bestaan ontzett<strong>en</strong>d veel<br />
misverstand<strong>en</strong> rond dioxine. Tot waar gaan de feit<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar begint het rijk der<br />
<strong>fabels</strong>?<br />
Seveso<br />
Op 10 juli 1976 deed zich in de Icmesafabriek<br />
te Seveso (Noord-Italië) e<strong>en</strong><br />
ongeluk voor. E<strong>en</strong> chemische reactie liep<br />
uit de hand. Uit de reactor ontsnapt<strong>en</strong><br />
verscheid<strong>en</strong>e product<strong>en</strong> die met de wind<br />
meedrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de omgeving besmett<strong>en</strong>.<br />
37.000 Omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> blootgesteld<br />
aan de wolk.<br />
Enkele dag<strong>en</strong> later stierv<strong>en</strong> in het gebied<br />
vogels <strong>en</strong> andere kleine dier<strong>en</strong>. Zowat<br />
200 omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bijzondere<br />
vorm van brandwond<strong>en</strong> <strong>en</strong> huiduitslag: de<br />
zog<strong>en</strong>aamde chlooracne, e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eesbare<br />
huidaando<strong>en</strong>ing die bij de meeste<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> na <strong>en</strong>kele maand<strong>en</strong> - in het<br />
slechtste geval na <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> - g<strong>en</strong>ez<strong>en</strong><br />
was.<br />
tweede herzi<strong>en</strong>e uitgave<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> ging al snel het gerucht rond<br />
dat zwangere vrouw<strong>en</strong> die in het<br />
besmette gebied woond<strong>en</strong> misvormde<br />
kinder<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> bar<strong>en</strong>. Dit gerucht<br />
Binn<strong>en</strong>in<br />
Seveso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1<br />
De dioxineramp die er ge<strong>en</strong> was . . . . . . . 2<br />
Andere incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2<br />
Bronn<strong>en</strong> van dioxines . . . . . . . . . . . . . . . 3<br />
E<strong>en</strong> grote familie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3<br />
Hoe dioxine vind<strong>en</strong>? . . . . . . . . . . . . . . . . 4<br />
Opnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitscheid<strong>en</strong> van dioxines . . . 5<br />
Over dosiss<strong>en</strong> <strong>en</strong> norm<strong>en</strong> . . . . . . . . . . . . 5<br />
Eén korrel zout in e<strong>en</strong> zwembad . . . . . . . 6<br />
Gezondsheidskwal<strong>en</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . 7<br />
De bek<strong>en</strong>de gezondheidseffect<strong>en</strong> . . . . . . 7<br />
De Belgische “dioxinecrisis” . . . . . . . . . . . 9<br />
Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11<br />
Gratis dioxinedossier . . . . . . . . . . . . . . . 12
p. 2 jij <strong>en</strong> de chemie • • • • • • • • • • •<br />
De dioxineramp<br />
die er ge<strong>en</strong> was<br />
De Icmesa-fabriek te Seveso<br />
produceerde trichloorf<strong>en</strong>ol, e<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong>product dat in die tijd van<br />
groot belang was voor de aanmaak<br />
van de onkruidverdelger 2,4,5-T<br />
(dat staat voor 2,4,5<br />
trichloorf<strong>en</strong>oxy-azijnzuur). (*)<br />
Het reactorvat was gevuld met<br />
3.250 kg ethyle<strong>en</strong>glycol, 2000 kg<br />
tetrachloorb<strong>en</strong>ze<strong>en</strong>, 600 kg xyle<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> 1000 kg natriumhydroxide<br />
(natronloog).<br />
Na de vorming<br />
van het<br />
trichloorf<strong>en</strong>ol<br />
begon de<br />
temperatuur in<br />
de reactor<br />
bov<strong>en</strong> 200° C<br />
te stijg<strong>en</strong>. Het<br />
afsluitdeksel<br />
van het reactorvat begaf het <strong>en</strong> de<br />
gass<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> onder hoge druk in<br />
de omgeving uitgestot<strong>en</strong>.<br />
Nog altijd wordt deze ontploffing<br />
voorgesteld als e<strong>en</strong> dioxineramp.<br />
Dat is eig<strong>en</strong>lijk niet waar. De<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> dier<strong>en</strong> die in contact<br />
kwam<strong>en</strong> met de uitgestot<strong>en</strong> gass<strong>en</strong><br />
liep<strong>en</strong> chlooracne op <strong>en</strong><br />
brandwond<strong>en</strong>. Deze werd<strong>en</strong><br />
veroorzaakt door e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>gsel van<br />
natriumhydroxide (bijt<strong>en</strong>de soda),<br />
ethyle<strong>en</strong>glycol, tetrachloorb<strong>en</strong>ze<strong>en</strong>,<br />
xyle<strong>en</strong> <strong>en</strong> trichloorf<strong>en</strong>ol.<br />
Zo'n 7000 kilogram van dit giftige<br />
<strong>en</strong> huidverschroei<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>gsel<br />
werd verspreid. Dit bevatte naar<br />
schatting tuss<strong>en</strong> 0,1<br />
<strong>en</strong> 3 kg dioxines.<br />
Deze kond<strong>en</strong><br />
gemakkelijker in<br />
het lichaam<br />
doordring<strong>en</strong> via de<br />
brandwond<strong>en</strong> die<br />
het<br />
natriumhydroxide<br />
<strong>en</strong> het<br />
trichloorf<strong>en</strong>ol veroorzaakt<strong>en</strong>,<br />
hetge<strong>en</strong> het ontstaan van de<br />
chlooracne bevorderde.<br />
Meer dan 20 jaar lang werd onder<br />
de destijds blootgestelde bevolking<br />
ge<strong>en</strong> belangrijke verhoging<br />
vastgesteld van het sterftecijfer of<br />
van het totaal aantal kankers. Ook<br />
war<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> specifieke<br />
geboortedefect<strong>en</strong> bij de baby's die<br />
de to<strong>en</strong> zwangere vrouw<strong>en</strong><br />
baard<strong>en</strong>, noch bij nadi<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong><br />
kinder<strong>en</strong> (zie ook p. 7).<br />
Op e<strong>en</strong> studiedag over dioxines,<br />
eind '92 in Brussel, verklaarde<br />
hieromtr<strong>en</strong>t Dr. Bu<strong>en</strong>o de Mesquita<br />
van het Nederlands Rijksinstituut<br />
voor Volksgezondheid <strong>en</strong><br />
Milieuhygiëne : "De dioxinehetze<br />
maakt veel meer slachtoffers dan<br />
de dioxines zelf <strong>en</strong> bezorgt de<br />
maatschappij onmetelijke schade.<br />
Het zaai<strong>en</strong> van paniek is<br />
immoreel".<br />
(*) Op vrijwillig initiatief van de<br />
producer<strong>en</strong>de onderneming<strong>en</strong> wordt<br />
het herbicide 2,4,5-T al vele jar<strong>en</strong> niet<br />
meer gecommercialiseerd.<br />
veroorzaakte bij nogal wat<br />
aanstaande moeders paniek. Er<br />
werd<strong>en</strong> zes<strong>en</strong>twintig abortuss<strong>en</strong><br />
uitgevoerd. Maar onderzoek van<br />
de gedode foetuss<strong>en</strong> kon ge<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kel spoor van afwijking<strong>en</strong><br />
aanton<strong>en</strong>. Andere dodelijke<br />
slachtoffers war<strong>en</strong> er niet.<br />
Het ongeluk is destijds wereldwijd<br />
sterk in de belangstelling gekom<strong>en</strong>.<br />
Honderd<strong>en</strong> bewoners evacuer<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> chemieramp is inderdaad<br />
spectaculair.<br />
Toch is de hele mediakermis rond<br />
het gebeur<strong>en</strong> dermate overtrokk<strong>en</strong><br />
geweest dat de naam “dioxine” het<br />
beeld oproept van e<strong>en</strong> vervloekte<br />
molecule die al massa’s<br />
slachtoffers gemaakt heeft. E<strong>en</strong><br />
“supergif” dat in de natuur zijn<br />
gelijke niet k<strong>en</strong>t.<br />
Om de waarheid in ere te<br />
herstell<strong>en</strong> gaan wij in dit nummer<br />
hierop verder in.<br />
Andere incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>Dioxine</strong> staat dus sinds 1976 bijna<br />
onophoudelijk in de belangstelling.<br />
Dit was echter niet het eerste<br />
industrieel ongeluk waarbij<br />
dioxines vrijkwam<strong>en</strong>.<br />
Tuss<strong>en</strong> 1949 <strong>en</strong> 1976 hebb<strong>en</strong><br />
wereldwijd acht incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />
bedrijv<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong> waarbij<br />
werknemers in mindere of<br />
meerdere mate in contact kwam<strong>en</strong><br />
met dioxines.<br />
E<strong>en</strong> klaarblijkelijk belangrijke<br />
besmetting deed zich voor in 1971,<br />
nabij Times Beach in Missouri, VS.<br />
Daar bracht m<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de<br />
plaats<strong>en</strong> op de grond afvalolie van<br />
e<strong>en</strong> chloorf<strong>en</strong>ol<strong>en</strong>fabriek aan om<br />
stofvorming teg<strong>en</strong> te gaan. De<br />
afvalolie was met dioxines besmet.<br />
In e<strong>en</strong> paard<strong>en</strong>fokkerij stierv<strong>en</strong> op<br />
<strong>en</strong>kele dag<strong>en</strong> tijd 43 van de 125<br />
dier<strong>en</strong>. Na onderzoek van de
• • • • • • • • • • • jij <strong>en</strong> de chemie p. 3<br />
bodem bleek de dioxinebesmetting<br />
op te lop<strong>en</strong> tot bijzonder hoge<br />
waard<strong>en</strong>.<br />
Toch kreg<strong>en</strong> de werknemers van<br />
de fokkerij alle<strong>en</strong> maar effect<strong>en</strong><br />
van voorbijgaande aard. Het<br />
dochtertje van de eig<strong>en</strong>aar werd in<br />
het ziek<strong>en</strong>huis opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor<br />
e<strong>en</strong> blaasontsteking <strong>en</strong> de veearts<br />
die de bodemstal<strong>en</strong> nam kreeg<br />
chlooracne.<br />
<strong>Dioxine</strong>s werd<strong>en</strong> ook verspreid<br />
tijd<strong>en</strong>s de oorlog in Vietnam. De<br />
discussie omtr<strong>en</strong>t de effect<strong>en</strong><br />
daarvan is overig<strong>en</strong>s nog lang niet<br />
afgeslot<strong>en</strong>. Het fameuze<br />
ontbladeringsmiddel Ag<strong>en</strong>t Orange<br />
dat bij bakk<strong>en</strong> over Zuid-Vietnam<br />
uitgekieperd werd bestond voor de<br />
helft uit 2,4,5-T. (zie kader<br />
hieronder). Deze molecule lijkt<br />
sterk op e<strong>en</strong> halve dioxinemolecule;<br />
twee molecul<strong>en</strong> 2,4,5-T<br />
sam<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bijgevolg vrij<br />
e<strong>en</strong>voudig e<strong>en</strong> dioxinemolecule<br />
vorm<strong>en</strong>. Vandaar dat het Ag<strong>en</strong>t<br />
Orange met dioxines verontreinigd<br />
was.<br />
Aldus is het ook niet verwonderlijk<br />
dat m<strong>en</strong> bij Zuid-Vietnamese<br />
vrouw<strong>en</strong> in de moedermelk drie tot<br />
vier keer zoveel giftige<br />
polychloordioxines vindt dan bij<br />
Noord-Vietnamese.<br />
Bronn<strong>en</strong> van dioxines<br />
Door deze voorgeschied<strong>en</strong>is<br />
hebb<strong>en</strong> heel wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> de indruk<br />
gekreg<strong>en</strong> dat dioxines alle<strong>en</strong> maar<br />
ontstaan in door de m<strong>en</strong>s<br />
ontworp<strong>en</strong> chemische reacties.<br />
Polychloordioxines word<strong>en</strong> echter<br />
niet bewust “gemaakt”, want ze<br />
hebb<strong>en</strong> tot op hed<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
positieve toepassing<strong>en</strong>.<br />
Chemisch gezi<strong>en</strong> ontstaan dioxines<br />
op twee manier<strong>en</strong> :<br />
• als nev<strong>en</strong>product<strong>en</strong><br />
(verontreiniging<strong>en</strong>) bij de aanmaak<br />
of de reactie van bepaalde<br />
chemicaliën, zoals bepaalde<br />
E<strong>en</strong> grote familie<br />
"<strong>Dioxine</strong>" bestaat eig<strong>en</strong>lijk niet. Gechloreerde dioxines<br />
zijn e<strong>en</strong> grote groep van molecul<strong>en</strong> (“cong<strong>en</strong>er<strong>en</strong>”)<br />
opgebouwd uit koolstof-, waterstof- <strong>en</strong> zuurstof- <strong>en</strong><br />
chlooratom<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bepaald basispatroon.<br />
Enkele dioxines zijn behoorlijk giftig, andere helemaal<br />
niet. Dat kan je pas bepal<strong>en</strong> als je weet om welk<br />
dioxine het gaat.<br />
De "gevaarlijke" dioxines waarover wij het hier hebb<strong>en</strong><br />
zijn de "gechloreerde dib<strong>en</strong>zodioxines": je herk<strong>en</strong>t in<br />
de structuur hieronder inderdaad twee b<strong>en</strong>ze<strong>en</strong>ring<strong>en</strong><br />
(= "dib<strong>en</strong>zo") <strong>en</strong> twee zuurstofatom<strong>en</strong> (= "diox"),<br />
2,3,7,8-tetrachloordib<strong>en</strong>zodioxine, 2,3,7,8-TCDD of het<br />
Seveso-dioxine<br />
naast e<strong>en</strong> aantal chlooratom<strong>en</strong>.Afhankelijk van het<br />
aantal <strong>en</strong> de plaats van deze chlooratom<strong>en</strong> kan je 75<br />
verschill<strong>en</strong>de dib<strong>en</strong>zodioxinemolecul<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />
Laboratoriumproev<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan dat slechts zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><br />
hiervan giftig zoud<strong>en</strong> zijn. De hoofdvogel qua giftigheid<br />
voor Guinese biggetjes wordt afgeschot<strong>en</strong> door de<br />
afgebeelde variant, met 4 chlooratom<strong>en</strong> op de<br />
koolstofatom<strong>en</strong> 2,3,7 <strong>en</strong> 8 : het 2,3,7,8-tetrachloordib<strong>en</strong>zodioxine,<br />
2,3,7,8-TCDD of het Seveso-dioxine.<br />
E<strong>en</strong> groep aanverwante verbinding<strong>en</strong>, de dib<strong>en</strong>zodifuran<strong>en</strong>,<br />
lijkt erg op de dib<strong>en</strong>zodioxines. Naargelang<br />
de detailopbouw k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dib<strong>en</strong>zodifuran<strong>en</strong> 135 variant<strong>en</strong>.Ti<strong>en</strong><br />
ervan zijn giftig g<strong>en</strong>oeg om zoals hun bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde<br />
zustermolecule veel aandacht te krijg<strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong>slotte zijn er de PCB s, of polychloorbif<strong>en</strong>yl<strong>en</strong>,<br />
waarvan de molecuulstructuur verwant is met de<br />
dib<strong>en</strong>zodioxines: van de 209 stoff<strong>en</strong> in deze familie<br />
hebb<strong>en</strong> er 13 - de zog<strong>en</strong>aamde “coplanaire”<br />
cong<strong>en</strong>er<strong>en</strong> - met de dioxines vergelijkbare effect<strong>en</strong>.<br />
PCB’s zijn stoff<strong>en</strong> die sinds de zestiger jar<strong>en</strong><br />
veelgebruikt werd<strong>en</strong> als o.m. transformatorolie, omdat<br />
deze heldere oliën chemisch niet reactief zijn,<br />
elektrisch isoler<strong>en</strong>d makkelijk <strong>en</strong> relatief goedkoop aan<br />
te mak<strong>en</strong>. PCB’s word<strong>en</strong> omwille van hun giftigheid <strong>en</strong><br />
onafbreekbaarheid in het milieu al jar<strong>en</strong> niet meer<br />
gebruikt, op basis van internationale overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>.
p. 4 jij <strong>en</strong> de chemie • • • • • • • • • • •<br />
onkruidverdelgers “oude formule”<br />
<strong>en</strong> dito houtbeschermers <strong>en</strong><br />
bactericid<strong>en</strong>.<br />
• als één van de vele stoff<strong>en</strong> die<br />
ontstaan bij allerlei verbrandingsprocess<strong>en</strong>.<br />
Wat de verbrandingsprocess<strong>en</strong><br />
betreft is de basisregel erg<br />
e<strong>en</strong>voudig: vermits de drie<br />
basiscompon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de<br />
gechloreerde dioxines - de<br />
elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> koolstof, zuurstof <strong>en</strong><br />
chloor - vrijwel overal in de natuur<br />
aanwezig zijn, tref je dioxines ook<br />
vrijwel overal aan: in allerlei rook,<br />
in het gebakk<strong>en</strong> barbecuevlees, na<br />
e<strong>en</strong> blikseminslag, <strong>en</strong>z.<br />
<strong>Dioxine</strong>s werd<strong>en</strong> zelfs teruggevond<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> historische reeks<br />
van bodem- <strong>en</strong> plant<strong>en</strong>stal<strong>en</strong> die in<br />
Engeland bewaard word<strong>en</strong> <strong>en</strong> die<br />
teruggaat tot 1840. Ze werd<strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s opgespoord in<br />
bodemstal<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> Romeinse<br />
heirweg langs de B<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>-Rijn in<br />
Dormag<strong>en</strong>, Duitsland. Deze<br />
grondstal<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gedateerd op<br />
ongeveer 50 voor Christus.<br />
In sommige gebied<strong>en</strong> zijn<br />
bosbrand<strong>en</strong> relatief belangrijke<br />
dioxinebronn<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> schat dat in<br />
Canada alle<strong>en</strong> al jaarlijks meerdere<br />
kilo’s dioxines in de lucht kom<strong>en</strong><br />
via de rook van bosbrand<strong>en</strong>.<br />
Ook de op<strong>en</strong> haard “produceert”<br />
dioxines, naast (uiteraard) andere<br />
schadelijke verbrandingsproduct<strong>en</strong><br />
(zoals koolstofmonoxide).<br />
Tot slot krijgt de roker krijgt ook zijn<br />
deel: wie 20 sigarett<strong>en</strong> per dag<br />
rookt di<strong>en</strong>t zichzelf de royale dosis<br />
toe van ongeveer 240 picogram.<br />
Alle<strong>en</strong> al met deze waarde bereikt<br />
e<strong>en</strong> persoon van 60 kg de<br />
algeme<strong>en</strong> aanvaarde<br />
absorptiegr<strong>en</strong>s voor dioxines.<br />
Er is de laatste jar<strong>en</strong> in België <strong>en</strong><br />
Nederland ook nogal wat te do<strong>en</strong><br />
geweest to<strong>en</strong> vastgesteld werd dat<br />
het gebied rondom bepaalde<br />
Hoe dioxine vind<strong>en</strong>?<br />
E<strong>en</strong> dioxine-analyse mak<strong>en</strong> - zoek<strong>en</strong> dus<br />
óf dioxines erg<strong>en</strong>s inzitt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoeveel - is<br />
e<strong>en</strong> ingewikkelde <strong>en</strong> dure zaak. Je daalt<br />
immers af tot op het niveau van de<br />
picogramm<strong>en</strong>, miljo<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
miljo<strong>en</strong>ste deel van e<strong>en</strong> gram dus.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zoek je niet naar één stof, maar<br />
naar e<strong>en</strong> hele familie molecul<strong>en</strong>, wat de<br />
analyse bemoeilijkt.<br />
Je moet ook de dioxines uit het te<br />
onderzoek<strong>en</strong> monster hal<strong>en</strong>. Dat gebeurt<br />
met de geschikte oplosmiddel<strong>en</strong> <strong>en</strong> via<br />
verfijnde laboratoriumtechniek<strong>en</strong>.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s moet je e<strong>en</strong> reeks<br />
ope<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>de zuiveringsstapp<strong>en</strong><br />
uitvoer<strong>en</strong>.<br />
Met erg kostbare apparatuur moet je<br />
t<strong>en</strong>slotte de dioxine-familieled<strong>en</strong> van<br />
mekaar onderscheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>.<br />
Deze apparatuur is lang niet overal<br />
beschikbaar <strong>en</strong> de wachttijd kan <strong>en</strong>kele<br />
wek<strong>en</strong> bedrag<strong>en</strong>. Prijz<strong>en</strong> tot 100.000 BEF<br />
voor één analyse zijn ge<strong>en</strong> uitzondering.<br />
Daarom werd er tijd<strong>en</strong>s de “Belgische<br />
dioxinecrisis” (van mei tot september<br />
1999) voor gepleit - to<strong>en</strong> bleek dat de<br />
dioxinevervuiling eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> nev<strong>en</strong>effect<br />
was van e<strong>en</strong> PCB-olievervuiling - dat de<br />
overheid zou g<strong>en</strong>oeg<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> met PCBanalys<strong>en</strong>.<br />
Deze zijn op 2 tot 3 dag<strong>en</strong><br />
uitvoerbaar <strong>en</strong> zijn stukk<strong>en</strong> goedkoper,<br />
terwijl ze in de Belgische crisis (zie<br />
verderop) net zo goed e<strong>en</strong> aanwijzing<br />
gav<strong>en</strong> over mogelijke dioxine-vervuiling.<br />
huisvuilverbrandingsinstallaties met<br />
dioxines besmet was. Bij koei<strong>en</strong><br />
die in de buurt graasd<strong>en</strong> vond m<strong>en</strong><br />
drie- tot viermaal hogere dioxin<strong>en</strong>iveaus<br />
in de melk.<br />
In Nederland werd zelfs melk, kaas<br />
<strong>en</strong> vlees uit zo’n gebied naast e<strong>en</strong><br />
verbrandingsinstallatie, tijdelijk uit<br />
de handel g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Italië verbood<br />
zelfs ev<strong>en</strong> de invoer van Nederlandse<br />
vlees- <strong>en</strong> zuivelproduct<strong>en</strong>.<br />
To<strong>en</strong> de drukte wat weggeëbd<br />
was, werd bij verdere analyse<br />
vastgesteld dat overal in onze<br />
Westerse wereld dioxines in melk<br />
aangetroff<strong>en</strong> word<strong>en</strong>: in landelijke,<br />
niet-vervuilde gebied<strong>en</strong> treft m<strong>en</strong><br />
gemiddeld 2 tot 4 picogram<br />
dib<strong>en</strong>zodioxines (of dib<strong>en</strong>zofuran<strong>en</strong>)<br />
aan per gram melkvet. De<br />
totale dagelijkse absorptie aan<br />
dioxines wordt geschat op 120<br />
picogram per persoon. E<strong>en</strong> derde<br />
tot de helft van deze blootstelling<br />
zou te wijt<strong>en</strong> zijn aan<br />
zuivelproduct<strong>en</strong>.<br />
Vanwaar die dioxines? Al het<br />
huisvuil bevat ondermeer zout<br />
(natriumchloride, NaCl) <strong>en</strong><br />
organisch materiaal. Bij de<br />
verbranding op te lage temperatuur<br />
<strong>en</strong> zonder rookgasbehandeling<br />
(deze toestand is karakteristiek<br />
voor oude huisvuilverbrandingsov<strong>en</strong>s)<br />
werd<strong>en</strong> kleine hoeveelhed<strong>en</strong><br />
dioxines uitgestot<strong>en</strong>.<br />
Vier parameters beïnvloed<strong>en</strong><br />
deze dioxinevorming:<br />
1.De elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> koolstof, zuurstof,<br />
waterstof <strong>en</strong> chloor moet<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />
aanwezig zijn, anders kan in het te<br />
verbrand<strong>en</strong> materiaal ge<strong>en</strong> dioxine<br />
onstaan. Via keuk<strong>en</strong>zout<br />
(natriumchloride) of andere<br />
chloorbevatt<strong>en</strong>de molecul<strong>en</strong> is er<br />
altijd wel chloor aanwezig in het<br />
huisvuil, ook via papier <strong>en</strong> karton.
• • • • • • • • • • • jij <strong>en</strong> de chemie p. 5<br />
Gro<strong>en</strong>te-, fruit- <strong>en</strong> tuinafval <strong>en</strong> hout<br />
bevatt<strong>en</strong> lignine (e<strong>en</strong> natuurlijk<br />
bindmiddel tuss<strong>en</strong> de<br />
cellulosevezels) dat ook e<strong>en</strong> bron<br />
van dioxinevorming kan zijn bij<br />
verbranding.<br />
Teg<strong>en</strong> de kunststof <strong>PVC</strong><br />
(polyvinylchloride) t<strong>en</strong>slotte is e<strong>en</strong><br />
ware heks<strong>en</strong>jacht ontket<strong>en</strong>d.<br />
Volg<strong>en</strong>s sommig<strong>en</strong> zou <strong>PVC</strong><br />
verantwoordelijk zijn voor het<br />
dioxineprobleem rond<br />
verbrandingsov<strong>en</strong>s. Het is<br />
nochtans in binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>land<br />
proefondervindelijk vastgesteld dat<br />
er ge<strong>en</strong> verband is tuss<strong>en</strong> het<br />
<strong>PVC</strong>-gehalte in het afval <strong>en</strong> de<br />
vorming van<br />
gechloreerde dioxines.<br />
Het heeft dus ge<strong>en</strong> zin<br />
<strong>PVC</strong> uit het huisvuil te<br />
wer<strong>en</strong> om ev<strong>en</strong>tuele<br />
dioxinevorming te<br />
beperk<strong>en</strong>. (De<br />
geïnteresseerde lezer<br />
kan de lijst verkrijg<strong>en</strong> van<br />
al de studies die dit<br />
bevestig<strong>en</strong>; schrijf naar<br />
Fechiplast, Maria-<br />
Louizasquare 49, 1000<br />
Brussel).<br />
Zelfs bij e<strong>en</strong> brand in<br />
e<strong>en</strong> <strong>PVC</strong>-verwerk<strong>en</strong>d<br />
bedrijf in ons land,<br />
<strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong>,<br />
trof m<strong>en</strong> in de as niet<br />
meer dioxine aan dan in de as van<br />
onze op<strong>en</strong> haard.<br />
Vooral material<strong>en</strong> die PCB’s<br />
bevatt<strong>en</strong> (elektronisch materiaal<br />
bv.) of polychloorf<strong>en</strong>ol<strong>en</strong> (PCP’s in<br />
sommig behandeld hout) kunn<strong>en</strong><br />
dioxinevorming gev<strong>en</strong>. Het gebruik<br />
van p<strong>en</strong>tachloorf<strong>en</strong>ol in<br />
houtbeschermingsmiddel<strong>en</strong> is<br />
voortaan verbod<strong>en</strong>.<br />
2. De aanwezigheid van<br />
koolwaterstoff<strong>en</strong> in het afval.<br />
3. De aanwezigheid van<br />
bepaalde metal<strong>en</strong> die de<br />
dioxinevorming bevorder<strong>en</strong> (bv.<br />
koper, cadmium).<br />
4. En t<strong>en</strong>slotte, maar wel heel erg<br />
belangrijk: de verbrandingstechnologie,<br />
zoals die vandaag<br />
toegepast wordt in moderne<br />
installaties voor de verbranding<br />
met <strong>en</strong>ergierecuperatie van<br />
industrieel afval: de temperatuur<br />
moet voldo<strong>en</strong>de hoog zijn, de<br />
verblijftijd van de te verbrand<strong>en</strong><br />
stoff<strong>en</strong> in de vlam voldo<strong>en</strong>de lang,<br />
<strong>en</strong> het zuurstofgehalte voldo<strong>en</strong>de<br />
<strong>Dioxine</strong>s kunn<strong>en</strong> bij alle verbrandingsprocess<strong>en</strong><br />
ontstaan. Dus niet alle<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
aantal industriële process<strong>en</strong> maar ook bij<br />
bosbrand<strong>en</strong>, huisverwarming, de op<strong>en</strong> haard,<br />
het verkeer, rok<strong>en</strong> <strong>en</strong> ... crematoria.<br />
gecontroleerd. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is ook<br />
e<strong>en</strong> ernstige rookgasbehandeling<br />
nodig met e<strong>en</strong> zeer snelle<br />
afkoeling van de gass<strong>en</strong> tot<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> 350°C, bij e<strong>en</strong> tragere<br />
afkoeling word<strong>en</strong> immers in de<br />
verbrandingsgass<strong>en</strong> zelf dioxines<br />
gevormd.<br />
Opnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitscheid<strong>en</strong><br />
van dioxines<br />
De m<strong>en</strong>s neemt dioxines vooral op<br />
langs zijn voeding. Voedingswar<strong>en</strong><br />
van dierlijke oorsprong zoals vlees,<br />
melk, eier<strong>en</strong>. Langs deze weg<br />
krijg<strong>en</strong> wij 90% van de dioxines<br />
binn<strong>en</strong> die zich in ons lichaam<br />
bevind<strong>en</strong>. Via plantaardige voeding<br />
kom<strong>en</strong> er nauwelijks dioxines in<br />
ons lichaam terecht, vermits deze<br />
voedingswar<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> vet bevatt<strong>en</strong>.<br />
De rest van de dioxines word<strong>en</strong><br />
ingeademd via de lucht <strong>en</strong> allerlei<br />
stofdeeltjes die daarin zitt<strong>en</strong>.<br />
De m<strong>en</strong>s raakt de opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
dioxines maar zeer moeizaam<br />
kwijt. Om e<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
hoeveelheid tot de helft te verminder<strong>en</strong><br />
kan het 7 tot 11 jaar dur<strong>en</strong>!<br />
De uitscheiding gebeurt langs de<br />
galblaas, <strong>en</strong> dus langs de<br />
stoelgang. Vrouw<strong>en</strong> “verliez<strong>en</strong>”<br />
meer dioxines dan mann<strong>en</strong>, met<br />
name wanneer ze e<strong>en</strong> kind<br />
borstvoeding gev<strong>en</strong>: langs de<br />
vett<strong>en</strong> in de moedermelk verlat<strong>en</strong><br />
dioxines de moeder, die dan wel<br />
aan hun kind doorgev<strong>en</strong>:<br />
zuigeling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> tot 130<br />
picogram dioxines per dag naar<br />
binn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. gezi<strong>en</strong> hun laag<br />
gewicht is het dus aangewez<strong>en</strong> om<br />
voor h<strong>en</strong> de andere bronn<strong>en</strong> van<br />
dioxines te beperk<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de<br />
periode van de borstvoeding.<br />
Over dosiss<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
norm<strong>en</strong><br />
De hamvraag in het dioxinedebat<br />
is natuurlijk: hoe giftig zijn deze
p. 6 jij <strong>en</strong> de chemie • • • • • • • • • • •<br />
stoff<strong>en</strong>? Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op proefdier<strong>en</strong><br />
ton<strong>en</strong> aan dat het “Sevesodioxine”<br />
(het 2,3,7,8 TCDD) zonder<br />
twijfel e<strong>en</strong> giftige stof is.<br />
Bij konijn<strong>en</strong> krijg je vanaf 1<br />
microgram dioxine, aangebracht op<br />
het oor, e<strong>en</strong> typische chlooracne.<br />
Vanaf minimale dosiss<strong>en</strong> treedt<br />
sterk gewichtsverlies op, de<br />
schildklier krijgt problem<strong>en</strong>, het<br />
immuunsysteem wordt verstoord,<br />
de lever aangetast.<br />
Cavia’s zijn 2000 maal gevoeliger<br />
voor e<strong>en</strong> éénmalige dosis 2,3,7,8-<br />
TCDD dan hamsters, die op hun<br />
beurt gevoeliger zijn dan ratt<strong>en</strong>.<br />
Dat drukk<strong>en</strong> we uit in de “LD 50 ”<br />
(lethale dosis 50), dat is de<br />
hoeveelheid van e<strong>en</strong> stof waarbij<br />
de helft van de proefdier<strong>en</strong> sterft.<br />
De helft van alle cavia’s sterft al bij<br />
e<strong>en</strong> dosis van 0,6 tot 2,5<br />
microgram dioxine per kilogram<br />
lichaamsgewicht. E<strong>en</strong> konijn kan er<br />
zowat duiz<strong>en</strong>d keer beter teg<strong>en</strong>: de<br />
LD 50 voor konijn<strong>en</strong> bedraagt 115-<br />
275 microgram per kilogram<br />
lichaamsgewicht. Voor hamsters<br />
ligt dit cijfer tuss<strong>en</strong> de 1150 <strong>en</strong> de<br />
5000 microgram per kilogram<br />
lichaamsgewicht.<br />
Land<strong>en</strong> die hun norm<strong>en</strong> baser<strong>en</strong><br />
op “de caviagevoeligheid” zijn dus<br />
zeer voorzichtig <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zeer<br />
str<strong>en</strong>ge norm<strong>en</strong>. Land<strong>en</strong> die zich<br />
meer op de hamster baser<strong>en</strong> zijn<br />
minder str<strong>en</strong>g.<br />
Herinner<strong>en</strong> we eraan dat het gif<br />
botuline bijvoorbeeld (het<br />
natuurproduct verantwoordelijk<br />
voor de ziekte botulisme in warm<br />
<strong>en</strong> vervuild water) nog vele mal<strong>en</strong><br />
giftiger is dan het Seveso-dioxine.<br />
Voor de m<strong>en</strong>s ligg<strong>en</strong> de zak<strong>en</strong><br />
ingewikkelder. E<strong>en</strong> probleem is te<br />
wet<strong>en</strong> of er wel e<strong>en</strong> dosis bestaat<br />
waaronder de m<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> effect<br />
ondervindt, zelfs bij langdurige<br />
blootstelling. Misschi<strong>en</strong> is er wel<br />
e<strong>en</strong> effect, maar blijft het te klein<br />
om het te kunn<strong>en</strong> merk<strong>en</strong>.<br />
Eén korrel<br />
zout in<br />
e<strong>en</strong><br />
zwembad<br />
Het is e<strong>en</strong> oude truc. Je kan voor dezelfde<br />
hoeveelheid materie e<strong>en</strong> kleine e<strong>en</strong>heid<br />
hanter<strong>en</strong> <strong>en</strong> plots heb je e<strong>en</strong> flink getal.<br />
E<strong>en</strong> kopje koffie met 2.000.000<br />
microgram suiker erin "klinkt"<br />
verschrikkelijk zoet; dat is echter precies<br />
hetzelfde als 2 gram <strong>en</strong> dit lijkt al<br />
drinkbaar!...<br />
In milieudiscussies in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zeker in de dioxinediscussie gebruik<strong>en</strong> wij<br />
vaak kleine, ja zelfs erg kleine e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>.<br />
Meestal zijn de betrokk<strong>en</strong> hoeveelhed<strong>en</strong><br />
product immers zelf ook erg klein. Zó<br />
klein, dat m<strong>en</strong> vroeger niet e<strong>en</strong>s hun<br />
aanwezigheid kon aanton<strong>en</strong>.<br />
Nog maar veertig jaar geled<strong>en</strong> moest<strong>en</strong><br />
wet<strong>en</strong>schappers sprek<strong>en</strong> van "nul" als het<br />
ging om productconc<strong>en</strong>traties van minder<br />
dan e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>de promille (dus 0,1 gram per<br />
kilogram).<br />
Nu kunn<strong>en</strong> wij miljardst<strong>en</strong> van één gram<br />
product opspor<strong>en</strong>. Daardoor lijkt het soms<br />
of overal giftige <strong>en</strong> gevaarlijke stoff<strong>en</strong><br />
opduik<strong>en</strong> waarvan wij vroeger niet<br />
sprak<strong>en</strong>. "Opspor<strong>en</strong>" is overig<strong>en</strong>s het<br />
juiste woord, want scheikundig<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong><br />
van "spor<strong>en</strong>" product als er maar heel<br />
weinig aanwezig is. In welke kleine<br />
e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> die "spor<strong>en</strong>" uitgedrukt<br />
<strong>en</strong> wat moet<strong>en</strong> wij ons daarbij<br />
voorstell<strong>en</strong>?<br />
1/1.000.000, part per million, deel per<br />
miljo<strong>en</strong>, ppm<br />
E<strong>en</strong> ppm is één duiz<strong>en</strong>dste promille. In dit<br />
gebied situer<strong>en</strong> zich de meeste<br />
gr<strong>en</strong>swaard<strong>en</strong> voor blootstelling aan<br />
gevaarlijke stoff<strong>en</strong> op de arbeidsplaats.<br />
1/1.000.000.000, part per billion, deel per<br />
miljard, ppb<br />
Het ppb-bereik kunn<strong>en</strong> wij ons niet direct<br />
meer voorstell<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> vijfkoppige familie<br />
vormt 1 ppb van de totale<br />
wereldbevolking. Eén korreltje zout in e<strong>en</strong><br />
olympisch zwembad geeft "zout" water<br />
met ppb-conc<strong>en</strong>tratie. In het ppb-bereik<br />
met<strong>en</strong> wij restant<strong>en</strong> van chemicaliën in<br />
voedingsmiddel<strong>en</strong>.<br />
1/1.000.000.000.000, part per trillion,<br />
deel per biljo<strong>en</strong>, ppt<br />
Deze e<strong>en</strong>heid is onvoorstelbaar klein. Zij<br />
komt overe<strong>en</strong> met één <strong>en</strong>kele roggekorrel<br />
in 100.000 ton graan, dit is e<strong>en</strong><br />
goeder<strong>en</strong>trein van 20 kilometer lang, of<br />
met 0,4 millimeter op de afstand aardemaan.<br />
De analytische scheikundig<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
thans reeds in dit gebied de aanwezigheid<br />
van bepaalde chemische stoff<strong>en</strong> aanton<strong>en</strong>.<br />
Ook de decimale opdeling van e<strong>en</strong> gram<br />
leidt tot ontzett<strong>en</strong>d kleine hoeveelhed<strong>en</strong> :<br />
1 microgram = 1 miljo<strong>en</strong>ste gram (1 µg =<br />
10 -6 g)<br />
1 nanogram = 1 miljardste gram (1ng =<br />
10 -9 g)<br />
1 picogram = 1 biljo<strong>en</strong>ste gram (1 pg =<br />
10 -12 g)<br />
Dit is het gebied waarin de dagelijks<br />
aanvaarde inname van dioxines zich<br />
situeert.<br />
Voorzichtigheid is dus gebod<strong>en</strong> bij het<br />
gebruik<strong>en</strong> van erg kleine e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>: de<br />
absolute hoeveelhed<strong>en</strong> zijn weliswaar<br />
bijzonder klein, maar uitgedrukt in kleine<br />
e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> krijg je vlot "grote" cijfers.<br />
Daardoor kan e<strong>en</strong> bericht over bv. e<strong>en</strong><br />
vervuiling erger overkom<strong>en</strong> dan de situatie<br />
werkelijk is.
• • • • • • • • • • • jij <strong>en</strong> de chemie p. 7<br />
De m<strong>en</strong>s schijnt wel heel wat minder<br />
gevoelig te zijn voor dioxines<br />
dan proefdier<strong>en</strong>. Misschi<strong>en</strong> komt<br />
dat omdat hij al 250.000 jaar houtvur<strong>en</strong><br />
(waarvan de rook dioxine<br />
bevat) gebruikt om zich te verwarm<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> op te kok<strong>en</strong>, met als waarschijnlijk<br />
resultaat dat zijn<br />
metabolisme zich eraan aangepast<br />
heeft?<br />
In ieder geval bevat vandaag ons<br />
voedsel ruim 100 picogram<br />
dioxines per dag. M<strong>en</strong> schat in het<br />
algeme<strong>en</strong> dat 240 picogram per<br />
persoon <strong>en</strong> per dag wellicht e<strong>en</strong><br />
aanvaardbare absorptiegr<strong>en</strong>s is.<br />
De Aanvaardbare Dagelijkse<br />
Inname van dioxines (ADI) wordt<br />
uitgedrukt in picogram per kg<br />
lichaamsgewicht. In Japan<br />
bedraagt deze 100 pg/kg/dag, in<br />
Canada 10 <strong>en</strong> in de VS slechts<br />
0,006 pg/kg/dag. Dat is e<strong>en</strong> wat<br />
rare toestand want thans krijg<strong>en</strong> wij<br />
dagelijks e<strong>en</strong> paar honderd keer<br />
meer dioxine binn<strong>en</strong> dan de<br />
Amerikaanse norm toelaat...<br />
Uit alle praktijkervaring blijkt<br />
inmiddels wel dat de norm<strong>en</strong> voor<br />
veilige dagdosiss<strong>en</strong> geregeld<br />
aangepast moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In 1998<br />
verlaagde de Wereldgezondheidsorganisatie<br />
(WGO) haar norm<br />
naar e<strong>en</strong> bereik tuss<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 1<br />
picogram per kilo lichaamsgewicht<br />
<strong>en</strong> per dag. De m<strong>en</strong>ing van het<br />
Environm<strong>en</strong>tal Protection Ag<strong>en</strong>cy is<br />
ook aan het verander<strong>en</strong> <strong>en</strong> haar<br />
norm<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> minder str<strong>en</strong>g te<br />
word<strong>en</strong>.<br />
Misschi<strong>en</strong> is het beter om het<br />
begrip “veilige dagdosis” te<br />
vervang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> “veilige<br />
jaardosis”. Vele m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
zich immers door het begrip<br />
“veilige dagdosis” misleid<strong>en</strong>: zij<br />
d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> dat je die dosis nooit één<br />
keer mag overschrijd<strong>en</strong>, <strong>en</strong> als dat<br />
op e<strong>en</strong> dag toch zou gebeur<strong>en</strong>,<br />
zou je in gevaar zijn. Ne<strong>en</strong>: de<br />
“veilige dagdosis” betek<strong>en</strong>t, dat je<br />
heel je lev<strong>en</strong> lang die kleine<br />
hoeveelheid van e<strong>en</strong> toxisch<br />
product mag innem<strong>en</strong> zonder ziek<br />
te word<strong>en</strong>. Dat betek<strong>en</strong>t ook dat<br />
de veilige dosis af <strong>en</strong> toe mag<br />
overschred<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zolang je op<br />
termijn gemiddeld maar onder de<br />
veilige dagnorm blijft, b<strong>en</strong> je veilig.<br />
Je neemt immers echt niet alle<br />
dag<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>veel dioxines op, dat is<br />
sterk afhankelijk van wat je eet.<br />
Daarom is de veilige jaardosis<br />
e<strong>en</strong> realistischer begrip, dat voor<br />
iemand van 70 kilogram bij<br />
ongeveer 100.000 picogram per<br />
jaar zou ligg<strong>en</strong>.<br />
Gezondheidskwal<strong>en</strong><br />
Eind 1993 werd<strong>en</strong> nieuwe<br />
onderzoeksresultat<strong>en</strong> over het<br />
voorkom<strong>en</strong> van kanker in het<br />
Seveso-gebied gepubliceerd.<br />
De Arts<strong>en</strong>krant (Arts<strong>en</strong>krant 1993,<br />
10 december, 753, 3) besprak<br />
deze studie.<br />
De voornaamste besluit<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
als volgt sam<strong>en</strong>gevat word<strong>en</strong>: de<br />
conclusies zijn uiterst voorzichtig.<br />
De auteurs steld<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verhoging<br />
vast van de incid<strong>en</strong>tie van weekweefseltumor<strong>en</strong>,<br />
de kankervorm<br />
die het vaakst voorkomt bij<br />
blootstelling aan dioxines. Het gaat<br />
echter om 8 gevall<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
bevolking van meer dan 35.000<br />
person<strong>en</strong>...<br />
Interessant is dat de auteurs van<br />
de studie e<strong>en</strong> vrij onbek<strong>en</strong>d effect<br />
vaststeld<strong>en</strong> dat gewoonlijk aan<br />
TCDD (Seveso-dioxine) wordt<br />
toegeschrev<strong>en</strong>. In het<br />
Sevesogebied komt minder<br />
hormoon-afhankelijke borst- <strong>en</strong><br />
baarmoederkanker voor!<br />
Andere studies <strong>en</strong> analys<strong>en</strong><br />
besluit<strong>en</strong> echter dat het mogelijke<br />
verschil niet te wijt<strong>en</strong> zou zijn aan<br />
dioxines maar aan andere<br />
factor<strong>en</strong>. De Wereldgezondheidsorganisatie<br />
(WGO) heeft intuss<strong>en</strong><br />
op dit gebied meerdere epidemiologische<br />
studies gecoördineerd<br />
(dat is onderzoek naar het<br />
voorkom<strong>en</strong> van bepaalde kwal<strong>en</strong> in<br />
grote bevolkingsgroep<strong>en</strong>). Maar<br />
vermits nog maar weinig m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
aan hoge dosiss<strong>en</strong> dioxines<br />
werd<strong>en</strong> blootgesteld is het<br />
studieterrein hier niet zeer groot.<br />
Het blad Epidemiology (1993, 4,<br />
398) publiceerde de resultat<strong>en</strong> van<br />
het Italiaanse onderzoek in zijn<br />
nummer van september ‘93. In het<br />
editoriaal onderstreept de redactie<br />
dat in vergelijking met de massale<br />
blootstelling in de omgeving van<br />
Seveso, onze bevolking relatief<br />
slechts minieme hoeveelhed<strong>en</strong><br />
dioxines naar binn<strong>en</strong> krijgt <strong>en</strong> dat,<br />
zo gezi<strong>en</strong>, de resultat<strong>en</strong> van de<br />
Italiaanse studie vrij geruststell<strong>en</strong>d<br />
zijn.<br />
Enkele jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
conclusies gepubliceerd van de<br />
langdurige studie van e<strong>en</strong><br />
dioxinebesmetting (TCDD) van<br />
247 arbeiders in Duitsland in<br />
1953. Het blijkt dat sinds dat jaar<br />
onder de besmette person<strong>en</strong> het<br />
sterftecijfer (door diverse oorzak<strong>en</strong>)<br />
18% hoger ligt dan bij nietbesmette<br />
arbeiders. Naast<br />
chlooracne kwam<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> aantal andere kwal<strong>en</strong> vaker<br />
voor: verstoring van de schildklierwerking,<br />
psychologische<br />
problem<strong>en</strong>, infecties van het spijsverteringsstelsel<br />
<strong>en</strong> de bov<strong>en</strong>ste<br />
luchtweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> ... app<strong>en</strong>dicitis. Bij
p. 8 jij <strong>en</strong> de chemie • • • • • • • • • • •<br />
<strong>en</strong>kele person<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> zeer<br />
hoge TCDD-besmetting opgelop<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> ook meer<br />
goedaardige gezwell<strong>en</strong> voor (bron:<br />
”dioxin - neue erk<strong>en</strong>ntnisse zur toxikologie<br />
und epidemiologie”, prof. A. Zober, Heidelberg/Ludwigshaf<strong>en</strong>,<br />
dec. 1993).<br />
Verder moet<strong>en</strong> we het onderzoekswerk<br />
van de Milanese Professor<br />
Alberto Bertazzi vermeld<strong>en</strong>,<br />
waarvan de resultat<strong>en</strong> in 1999<br />
gepubliceerd werd<strong>en</strong>. Hij stelt e<strong>en</strong><br />
(erg) lichte verhoging vast van<br />
lymfeklier- <strong>en</strong> bloedkankers, naast<br />
<strong>en</strong>kele andere kankers (aan borstvlies,<br />
long<strong>en</strong>, lever, <strong>en</strong> rectum).<br />
Wanneer je de resultat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
groot aantal rec<strong>en</strong>te studies<br />
bundelt, moet<strong>en</strong> we onze k<strong>en</strong>nis<br />
over de gezondheidseffect<strong>en</strong><br />
intuss<strong>en</strong> wel wat relativer<strong>en</strong>.<br />
In “De Gezondheidsbrief” van de<br />
Universiteit Leuv<strong>en</strong>, nr. 94 van juli<br />
1999 (zie ook p. 12) werd<strong>en</strong> deze<br />
effect<strong>en</strong> helder sam<strong>en</strong>gevat. Wij<br />
gev<strong>en</strong> er hierna e<strong>en</strong> overzicht van.<br />
De bek<strong>en</strong>de<br />
gezondheidseffect<strong>en</strong><br />
Zuivere TCDD<br />
TCDD geldt als het meest giftige<br />
dioxine. In Seveso stierv<strong>en</strong> veel<br />
dier<strong>en</strong> die via hun voeding zeer<br />
hoge dosiss<strong>en</strong> ervan opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
hadd<strong>en</strong>. Zoals reeds hoger aangehaald,<br />
stelde m<strong>en</strong> bij de m<strong>en</strong>s vrij<br />
weinig acute vergiftigingsverschijnsel<strong>en</strong><br />
vast, ondanks de<br />
vaak zeer hoge gemet<strong>en</strong> dosiss<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> ongeval in e<strong>en</strong> lab van de<br />
Britse overheid met zuivere TCDD<br />
ontwikkeld<strong>en</strong> 2 van de 3<br />
slachtoffers e<strong>en</strong> sterke chlooracne,<br />
de derde vertoonde andere<br />
symptom<strong>en</strong> zonder chlooracne.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de twee jaar na de<br />
blootstelling ontstond<strong>en</strong> er<br />
verschill<strong>en</strong>de effect<strong>en</strong>, waaronder<br />
persoonlijkheidsverandering<strong>en</strong>,<br />
z<strong>en</strong>uwstoorniss<strong>en</strong> <strong>en</strong> abnormale<br />
to<strong>en</strong>ame van de algem<strong>en</strong>e<br />
<strong>Dioxine</strong>-emissies in Vlaander<strong>en</strong> (*)<br />
1997 Chemische<br />
industrie<br />
0,027<br />
1997 Totaal<br />
274<br />
1991 Totaal<br />
410<br />
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450<br />
Emissie in gram TEQ/jaar (Toxische equival<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het "Seveso"-<br />
dioxine)<br />
De totale emissies aan dioxines zijn de laatste jar<strong>en</strong> sterk afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>: tuss<strong>en</strong> 1991 <strong>en</strong> 1997<br />
daald<strong>en</strong> ze met 33%. Dat is vooral te dank<strong>en</strong> aan schonere afvalverbrandingtechnologieën. De<br />
chemische industrie, inclusief de vinylchlorideproductie, is slechts e<strong>en</strong> verwaarloosbare bron<br />
van dioxines. (*): Bron: MINA-Rapport Vlaander<strong>en</strong>, 1999
• • • • • • • • • • • jij <strong>en</strong> de chemie p. 9<br />
De Belgische<br />
“dioxinecrisis”<br />
Waar e<strong>en</strong> klein land groot in kan<br />
zijn. K<strong>en</strong>de heel de wereld ons<br />
vroeger van het Atomium, frietjes<br />
met mossel<strong>en</strong>, Brusselse spruitjes,<br />
pralines <strong>en</strong> andere lekkere<br />
chocolade, dan wordt ons land nu<br />
tot in de verste uithoek<strong>en</strong> van de<br />
wereld verbond<strong>en</strong> met dioxine in<br />
voeding. Met afschuw, ongeloof <strong>en</strong><br />
ook medelijd<strong>en</strong> bekijkt m<strong>en</strong> “die<br />
arme Belg<strong>en</strong>” die zich al<br />
kippeboutjes-et<strong>en</strong>d vergiftigd<br />
hebb<strong>en</strong>. Wat is daar van aan, <strong>en</strong><br />
hoe is het allemaal gekom<strong>en</strong>?<br />
E<strong>en</strong> tank met grote gevolg<strong>en</strong><br />
Op 18-19 januari 1999 was e<strong>en</strong><br />
opslagtank van e<strong>en</strong> vetproduc<strong>en</strong>t<br />
die aan de voedingsindustrie levert,<br />
verontreinigd met PCB-olie die<br />
dib<strong>en</strong>zodioxines <strong>en</strong><br />
dib<strong>en</strong>zofuran<strong>en</strong> bevat (hierna<br />
allemaal ver<strong>en</strong>igd onder de<br />
b<strong>en</strong>aming “dioxines”). Tuss<strong>en</strong> 15<br />
<strong>en</strong> 31 januari werd dit vet, deels<br />
verm<strong>en</strong>gd met andere vett<strong>en</strong> (wat<br />
de conc<strong>en</strong>tratie van de vervuiling<br />
verlaagde), maar ook deels<br />
onverm<strong>en</strong>gd geleverd aan e<strong>en</strong><br />
ti<strong>en</strong>tal fabrikant<strong>en</strong> van veevoeder.<br />
Via dit veevoeder kwam de<br />
verontreiniging terecht bij iets<br />
meer dan 2100 dier<strong>en</strong>kwekers<br />
(gevogelte, vark<strong>en</strong>s, runder<strong>en</strong>), dat<br />
is 5,1 % van alle Belgische<br />
boerderij<strong>en</strong>.<br />
In februari stelt e<strong>en</strong> firma in<br />
Roeselare, die onverm<strong>en</strong>gd<br />
vervuild vet geleverd kreeg, e<strong>en</strong><br />
onverklaarbare sterfte vast bij<br />
kipp<strong>en</strong> <strong>en</strong> kuik<strong>en</strong>s. Het onderzoek<br />
leidt naar de vetproduc<strong>en</strong>t die het<br />
vervuilde vet geleverd heeft. In<br />
april meldt e<strong>en</strong> veearts aan het<br />
Ministerie van Volksgezondheid<br />
dat er in veevoeding e<strong>en</strong> mogelijke<br />
dioxinebesmetting kan zijn. Eind<br />
april wordt dit bevestigd door e<strong>en</strong><br />
laboratoriumanalyse <strong>en</strong> eind mei<br />
staat vast dat ook sommige<br />
vleessoort<strong>en</strong> besmet zijn. Sommige<br />
kipp<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 200 <strong>en</strong> 900<br />
picogram dioxines per gram vet,<br />
wat behoorlijk veel is: de<br />
Wereldgezondheidsorganisatie stelt<br />
dat e<strong>en</strong> dosis van 1 tot 4 picogram<br />
dioxine per kilogram lichaamsgewicht<br />
voor de m<strong>en</strong>s per dag de<br />
bov<strong>en</strong>gr<strong>en</strong>s is (dat is dus 70-280<br />
picogram per persoon per dag).<br />
E<strong>en</strong> eitje van 60 gram dat in<br />
dezelfde mate besmet is (<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
eitje bevat 10% of 6 gram vet)<br />
levert ons dus tuss<strong>en</strong> 1200 <strong>en</strong> 5400<br />
picogram dioxines.<br />
Eind mei lekt de zaak uit in de<br />
media, veroorzaakt e<strong>en</strong> politieke<br />
crisis <strong>en</strong> het ontslag van twee<br />
betrokk<strong>en</strong> ministers. Enkele<br />
duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>, waar mogelijk<br />
besmetting kan geweest zijn van<br />
het voeder, word<strong>en</strong> “geblokkeerd”:<br />
hun dier<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> het erf niet<br />
verlat<strong>en</strong>. Doordat de Europese<br />
overhed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ruimere inschatting<br />
mak<strong>en</strong> van de besmettingsperiode<br />
moet<strong>en</strong> zelfs e<strong>en</strong> tijdje bijna 17.000<br />
bedrijv<strong>en</strong> geblokkeerd word<strong>en</strong>,<br />
totdat voldo<strong>en</strong>de negatieve tests<br />
bewijz<strong>en</strong> dat deze extra maatregel<br />
niet nodig was.<br />
Alles sam<strong>en</strong> war<strong>en</strong> vijf productsector<strong>en</strong><br />
betrokk<strong>en</strong> bij de dioxinebesmetting:<br />
veevoeder, kipp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kipp<strong>en</strong>product<strong>en</strong>, eier<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
eierproduct<strong>en</strong>, melk <strong>en</strong> zuivelwar<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vark<strong>en</strong>s- <strong>en</strong> rundvlees.<br />
<strong>Dioxine</strong> <strong>en</strong> PCB geget<strong>en</strong>?<br />
E<strong>en</strong> gedeelte van de besmette<br />
product<strong>en</strong> werd inderdaad<br />
verbruikt. Het grootste deel<br />
daarvan war<strong>en</strong> kipp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kipp<strong>en</strong>product<strong>en</strong> (kipsla<br />
bijvoorbeeld), omdat deze relatief<br />
snel geconsumeerd word<strong>en</strong><br />
(binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele wek<strong>en</strong> na de<br />
besmetting). To<strong>en</strong> de besmetting<br />
bek<strong>en</strong>d werd, was het mer<strong>en</strong>deel<br />
ervan wellicht reeds verbruikt.<br />
Voor het andere deel van de<br />
besmette product<strong>en</strong> <strong>en</strong> dier<strong>en</strong> werd<br />
de oorsprong ervan opgespoord <strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> analys<strong>en</strong><br />
uitgevoerd. Ofwel kond<strong>en</strong> dan de<br />
product<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vrijgegev<strong>en</strong>,<br />
ofwel werd<strong>en</strong> ze vernietigd.<br />
Meerdere miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> kipp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> vark<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong><br />
door verbranding vernietigd.<br />
Het is duidelijk dat ook<br />
verbruiksproduct<strong>en</strong> op basis van<br />
mogelijk besmette dier<strong>en</strong> zelf ook<br />
besmet kond<strong>en</strong> zijn: worstjes, fijne<br />
vleeswar<strong>en</strong>, mayonaise, koekjes<br />
<strong>en</strong>z. Gelukkig kan je in deze sector<br />
met grote precisie de oorsprong <strong>en</strong><br />
ouderdom van de gebruikte<br />
ingrediënt<strong>en</strong> nagaan. Dus kond<strong>en</strong><br />
doelgericht analys<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>.
p. 10 jij <strong>en</strong> de chemie • • • • • • • • • • •<br />
beharing. Ook was hun<br />
bloedcholesterol verhoogd.<br />
<strong>Dioxine</strong>m<strong>en</strong>geling<strong>en</strong><br />
Bij m<strong>en</strong>geling<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />
dioxines <strong>en</strong>/of PCB’s<br />
kom<strong>en</strong> acute symptom<strong>en</strong><br />
alle<strong>en</strong> voor na e<strong>en</strong> plotse vergiftiging<br />
met zeer hoge doses.<br />
Volg<strong>en</strong>de klacht<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in<br />
zo’n gevall<strong>en</strong> reeds waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>:<br />
misselijkheid, hoofdpijn<br />
<strong>en</strong> irritatie van de og<strong>en</strong>, de huid<br />
<strong>en</strong> de luchtweg<strong>en</strong>. Verder: hevig<br />
zwet<strong>en</strong>, uitdroging, oplop<strong>en</strong>de<br />
lichaamstemperatuur <strong>en</strong>z. Enkele<br />
dag<strong>en</strong> of soms maand<strong>en</strong> later<br />
kan er sprake zijn van<br />
chlooracne.<br />
Na <strong>en</strong>ige tijd kunn<strong>en</strong> er diverse<br />
verstoring<strong>en</strong> van lichaamsfuncties<br />
optred<strong>en</strong>: van het<br />
z<strong>en</strong>uwstelsel, de lever, de nier<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de alvleesklier. <strong>Dioxine</strong>s<br />
zoud<strong>en</strong> ook de aanmaak van<br />
sommige <strong>en</strong>zym<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong>,<br />
maar het risico hiervan is nog<br />
niet bek<strong>en</strong>d.<br />
Verdere symptom<strong>en</strong> bij hoge<br />
doses zijn huidverkleuring <strong>en</strong><br />
blaasvorming op de huid, e<strong>en</strong><br />
soort verbranding dus. De juiste<br />
draagwijdte van al deze problem<strong>en</strong><br />
is echter nog onbek<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />
over de risico’s die ze op lange<br />
termijn inhoud<strong>en</strong>, tast m<strong>en</strong> nog in<br />
grote mate in het duister.<br />
Kinder<strong>en</strong> die in de baarmoeder<br />
aan zeer hoge doses PCB’s<br />
blootgesteld werd<strong>en</strong>, kreg<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
lager geboortegewicht, e<strong>en</strong><br />
donkerder huidskleur,<br />
ontsteking<strong>en</strong> van de oogvliez<strong>en</strong>,<br />
verandering<strong>en</strong> aan de nagels <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> vertraagde ontwikkeling. In<br />
Ook hier werd<strong>en</strong> de onbesmette lot<strong>en</strong><br />
vrijgegev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> certificaat <strong>en</strong> de<br />
mogelijk besmette vernietigd.<br />
De Belgische federatie van de<br />
voedingsindustrie, Fevia, heeft al in<br />
augustus bevestigd dat alle product<strong>en</strong><br />
die to<strong>en</strong> op de markt war<strong>en</strong>, reeds<br />
absoluut veilig war<strong>en</strong>. Zij pleit<br />
voor e<strong>en</strong> str<strong>en</strong>g sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d<br />
<strong>en</strong> Europees<br />
geharmoniseerd controlesysteem<br />
van àlle schakels<br />
in de<br />
voedingsketting, ook de<br />
meest kwetsbare (de<br />
grondstoff<strong>en</strong> voor veevoeder).<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> gaan er heel wat stemm<strong>en</strong><br />
op om in de voedingsgrondstoff<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel gerecycleerd product meer<br />
te gebruik<strong>en</strong>: de risico’s op e<strong>en</strong><br />
ongew<strong>en</strong>ste besmetting zijn te groot.<br />
E<strong>en</strong> pakk<strong>en</strong>d voorbeeld is het recycler<strong>en</strong><br />
van oude frituurolie die ingezameld<br />
wordt in containerpark<strong>en</strong>: de<br />
kans is reëel dat daarin door slordigheid<br />
of zelfs door slechte wil andere<br />
oliën verm<strong>en</strong>gd word<strong>en</strong> (PCB-olie,<br />
motorolie) door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die deze op<br />
e<strong>en</strong> sluikse manier will<strong>en</strong> kwijtgerak<strong>en</strong>.<br />
Word<strong>en</strong> de Belg<strong>en</strong> nu allemaal<br />
ziek?<br />
De discussies rond de mogelijke<br />
gevolg<strong>en</strong> voor de gezondheid van de<br />
Belgische bevolking zijn langdurig<br />
geweest, ingewikkeld <strong>en</strong> emotioneel.<br />
<strong>Dioxine</strong> is <strong>en</strong> blijft e<strong>en</strong> gif <strong>en</strong> de<br />
opname ervan moet vermed<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Maar de gezondheidseffect<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> besmetting als deze voor e<strong>en</strong><br />
bevolking kunn<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> maar <strong>en</strong>kele<br />
ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> later met <strong>en</strong>ige precisie<br />
bekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Kanker bijvoorbeeld<br />
- indi<strong>en</strong> die al méér zou voorkom<strong>en</strong> -<br />
treedt niet onmiddellijk op. Wij moet<strong>en</strong><br />
het dus voorlopig houd<strong>en</strong> bij<br />
raming<strong>en</strong>, die gesteund zijn op onze<br />
huidige wet<strong>en</strong>schappelijke k<strong>en</strong>nis over<br />
de kwalijke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van deze<br />
stoff<strong>en</strong>. En die k<strong>en</strong>nis is relatief<br />
beperkt, wat m<strong>en</strong> er ook van beweert.<br />
In de Arts<strong>en</strong>krant van 4 juni maakt de<br />
G<strong>en</strong>tse professor van Larebeke<br />
de volg<strong>en</strong>de red<strong>en</strong>ering:<br />
“wanneer de hele Belgische<br />
bevolking gedur<strong>en</strong>de veerti<strong>en</strong><br />
dag<strong>en</strong> driemaal per week e<strong>en</strong><br />
portie kip eet van 150 gram die<br />
besmet is met 700 nanogram<br />
dioxine per gram vet, dan br<strong>en</strong>gt dat -<br />
naargelang de risico-inschatting die je<br />
als vertrekpunt neemt - tuss<strong>en</strong> de acht<br />
<strong>en</strong> de achthonderd dodelijke<br />
kankergevall<strong>en</strong> mee.”<br />
Andere bronn<strong>en</strong>, waaronder e<strong>en</strong> arts<br />
van de Gezondheidsinspectie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
professor van de VUB berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
respectievelijk 800 <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> 4000<br />
dod<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> periode van 70 jaar.<br />
Elke dode is er weliswaar één te veel,<br />
maar toch zijn dit lage cijfers, indi<strong>en</strong> je<br />
ze vergelijkt met de 91.000 verkeersdod<strong>en</strong><br />
of de 300.000 Belgische longkankerdod<strong>en</strong><br />
over diezelfde 70 jaar.<br />
Het opet<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> flink besmette<br />
hele kip komt, wat de dioxineopname<br />
betreft, overe<strong>en</strong> met het rok<strong>en</strong> van<br />
twintig sigarett<strong>en</strong> per dag gedur<strong>en</strong>de<br />
e<strong>en</strong> klein jaar. Het lijkt dus allemaal<br />
niet zo verschrikkelijk <strong>en</strong> dat is het<br />
ook niet. Maar dat is ook ge<strong>en</strong> red<strong>en</strong><br />
om het probleem te bagatelliser<strong>en</strong>; het<br />
moet integ<strong>en</strong>deel aanspor<strong>en</strong> om<br />
ervoor te zorg<strong>en</strong> dat onze voedselket<strong>en</strong><br />
zo veilig mogelijk is <strong>en</strong> dat<br />
rommel die er niet in thuishoort er<br />
ook niet inkomt. De nodige<br />
mechanism<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ingebouwd<br />
word<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> herhaling van het<br />
incid<strong>en</strong>t te voorkom<strong>en</strong>.
• • • • • • • • • • • jij <strong>en</strong> de chemie p. 11<br />
e<strong>en</strong> aantal gevall<strong>en</strong> verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> die<br />
symptom<strong>en</strong> weer.<br />
Bij zwangerschap zijn nog ge<strong>en</strong><br />
goede bewijz<strong>en</strong> voor ev<strong>en</strong>tuele<br />
stoorniss<strong>en</strong>. Er kom<strong>en</strong> niet meer<br />
miskram<strong>en</strong> voor <strong>en</strong> ook niet meer<br />
kinder<strong>en</strong> met aangebor<strong>en</strong><br />
afwijking<strong>en</strong>. Er is ge<strong>en</strong> nadelige<br />
invloed op het mannelijk zaad.<br />
<strong>Dioxine</strong>s hebb<strong>en</strong> wel hormonale<br />
effect<strong>en</strong> die lijk<strong>en</strong> op de effect<strong>en</strong><br />
van vrouwelijke hormon<strong>en</strong>, of er<br />
net het teg<strong>en</strong>overgestelde van zijn.<br />
Het belang daarvan is echter nog<br />
zeer onduidelijk.<br />
T<strong>en</strong>slotte wordt e<strong>en</strong> verhoogde<br />
werking van het afweersysteem<br />
vastgesteld, maar of dit <strong>en</strong>ig<br />
gevolg heeft voor de gezondheid is<br />
ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s niet duidelijk.<br />
Kanker?<br />
Onder wet<strong>en</strong>schappers zijn de<br />
m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> veel voorzichtiger dan<br />
vaak in de pers te lez<strong>en</strong> valt. Er<br />
bestaat nog zeer veel discussie<br />
over de kankervraag.<br />
Alle onderzoek<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tot nu<br />
toe vastgesteld dat er zeker ge<strong>en</strong><br />
sprake is van e<strong>en</strong> dramatisch<br />
verhoogd aantal kankergevall<strong>en</strong>.<br />
Bepaalde studies lek<strong>en</strong> te wijz<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> beperkt verhoogd risico op<br />
kanker, maar dat kon dan weer<br />
door andere studies niet bevestigd<br />
word<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> lichte verhoging lijkt zich voor<br />
te do<strong>en</strong> bij leukemie <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
andere zeldzame kankers. Bij<br />
dierproev<strong>en</strong> ziet m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verhoging<br />
van kanker van de lever, de<br />
galblaas of de galweg<strong>en</strong>. Vaak<br />
wordt naar mogelijke borstkanker<br />
verwez<strong>en</strong>, maar er zijn géén<br />
aanwijzing<strong>en</strong> dat dioxines dit risico<br />
verhog<strong>en</strong>.<br />
De onduidelijkheid rond de kankervraag<br />
wordt nog beter geïllustreerd<br />
door de onzekerheid waarmee de<br />
deskundig<strong>en</strong> worstel<strong>en</strong>:<br />
- TCDD werd door de<br />
Wereldgezondheidsorganisatie<br />
(WGO) <strong>en</strong> het Amerikaanse<br />
National Institute of Environm<strong>en</strong>tal<br />
Health Sci<strong>en</strong>ces geklasseerd als<br />
e<strong>en</strong> stof die vermoedelijk kanker bij<br />
de m<strong>en</strong>s kan verwekk<strong>en</strong>. Het jaar<br />
daarop is dat National Institute<br />
echter van m<strong>en</strong>ing veranderd.<br />
- De WGO hanteerde tot voor kort<br />
10 picogram per dag <strong>en</strong> per<br />
kilogram lichaamsgewicht als<br />
aanvaardbaar. Sinds mei 1998<br />
werd die norm verstr<strong>en</strong>gd tot 4<br />
picogram. Maar daarmee ligt hij<br />
nog steeds 1000 keer hoger dan<br />
de norm van het Amerikaanse<br />
milieuministerie EPA.<br />
- Alléén 2,3,7,8-TCDD (het<br />
“Seveso-dioxine”) wordt als<br />
kankerverwekk<strong>en</strong>d beschouwd.<br />
Voor de overige dioxines zijn er<br />
ge<strong>en</strong> aanwijzing<strong>en</strong> in die zin.<br />
Conclusies<br />
<strong>Dioxine</strong>s zijn bij sommige<br />
proefdier<strong>en</strong> zeer giftige stoff<strong>en</strong>.<br />
De m<strong>en</strong>s schijnt er heel wat<br />
minder gevoelig voor te zijn. Als<br />
je inderdaad alle gezondheidseffect<strong>en</strong><br />
van dioxines naast<br />
mekaar zet, kom je tot e<strong>en</strong><br />
eerder geruststell<strong>en</strong>d beeld,<br />
zeker in vergelijking met de<br />
onheilspell<strong>en</strong>de bericht<strong>en</strong> soms<br />
al te licht verspreid word<strong>en</strong>.<br />
Het is belangrijk onderscheid te<br />
mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de 17 toxische<br />
dioxines - waarvan alle<strong>en</strong> het<br />
2,3,7,8-TCDD als kankerverwekk<strong>en</strong>d<br />
beschouwd wordt - <strong>en</strong><br />
de andere 193 molecul<strong>en</strong> uit<br />
dezelfde “familie” die ge<strong>en</strong><br />
acture toxiciteit zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> mag je e<strong>en</strong> brutale <strong>en</strong><br />
massale blootstelling, zoals in<br />
Seveso het geval was, absoluut<br />
niet vergelijk<strong>en</strong> met de zowat<br />
100.000 picogram per jaar die<br />
e<strong>en</strong> persoon van 70 kg volg<strong>en</strong>s<br />
onze huidige k<strong>en</strong>nisstand<br />
zonder problem<strong>en</strong> kan hebb<strong>en</strong>.<br />
Maar, omdat het gaat om erg<br />
stabiele molecul<strong>en</strong>, die die zich<br />
langzaam ophop<strong>en</strong> in het milieu<br />
<strong>en</strong> slechts zeer traag afbrek<strong>en</strong>,<br />
is er e<strong>en</strong> systematisch voorkomingsbeleid<br />
nodig, dat de<br />
belangrijke dioxinebronn<strong>en</strong><br />
aanpakt, in het bijzonder de<br />
(oudere) verbrandingsov<strong>en</strong>s<br />
voor huishoudelijk afval<br />
(waarvoor er mom<strong>en</strong>teel<br />
trouw<strong>en</strong>s de betere<br />
technologieën bek<strong>en</strong>d zijn).<br />
Sinds deze meer <strong>en</strong> meer<br />
gebruikt word<strong>en</strong>, daalt het<br />
dioxinegehalte in onze<br />
omgeving opnieuw.<br />
In dit verband is het belangrijk te<br />
onderstrep<strong>en</strong> dat de inv<strong>en</strong>taris<br />
van de dioxinebronn<strong>en</strong> (zie<br />
grafiek op p. 8) aantoont dat het<br />
geheel van de chemische<br />
industrie ge<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>de<br />
dioxine-emissies veroorzaakt.<br />
In voeding hor<strong>en</strong> dioxines <strong>en</strong><br />
PCB’s niet thuis. Dit kan <strong>en</strong> moet<br />
vermed<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Maar<br />
helemaal e<strong>en</strong> nul-dioxinegehalte<br />
kan onze voeding <strong>en</strong> onze<br />
omgeving niet hebb<strong>en</strong>.<br />
Daarom is het nodig dat degelijk<br />
onderzoek verder nagaat hoe<br />
groot de risico’s op lange<br />
termijn werkelijk zijn.<br />
Anderzijds moet er ge<strong>en</strong> paniek<br />
gezaaid word<strong>en</strong>. Angst is altijd<br />
e<strong>en</strong> slechte raadgever.
p. 12 jij <strong>en</strong> de chemie • • • • • • • • • • •<br />
Gratis dioxinedossier<br />
Gedeelt<strong>en</strong> van dit nummer, waaronder het hoofdstuk “gezondheidseffect<strong>en</strong>”,<br />
zijn gesteund op e<strong>en</strong> uitgebreid dossier in de “UZ-Gezondheidsbrief” over de<br />
effect<strong>en</strong> van dioxine op de gezondheid. Dit dossier, opgesteld onder<br />
verantwoordelijkheid van de medische staf van de Universitaire Ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />
van de K.U. Leuv<strong>en</strong>, kan je met deze bon gratis aanvrag<strong>en</strong>. Je kan ook bell<strong>en</strong><br />
naar het gratis nummer 0800-12683.<br />
Ja, ik w<strong>en</strong>s gratis <strong>en</strong> zonder <strong>en</strong>ige verplichting e<strong>en</strong> exemplaar van het<br />
dioxinedossier van de UZ-Gezondheidsbrief (Code 96.AE).<br />
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Naam <strong>en</strong> voornaam : ………………………………………………………….....<br />
De Belgische chemische<br />
industrie heeft Responsible<br />
Care ondertek<strong>en</strong>d: e<strong>en</strong><br />
verbint<strong>en</strong>is tot verantwoord <strong>en</strong><br />
zorgvuldig omgaan met chemie.<br />
Straat: ………………………………………..…....... Nummer: ……. Bus: ….<br />
Postcode: ………... Geme<strong>en</strong>te: ……………………………………...........…<br />
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------<br />
Terugstur<strong>en</strong> naar:<br />
Biblo - dossier dioxine, Brasschaatste<strong>en</strong>weg 308, 2920 Kalmthout<br />
of fax<strong>en</strong> naar het gratis faxnummer 0800.12633<br />
Fedichem op het wereldwijde web<br />
met e<strong>en</strong> dynamische, totaal<br />
vernieuwde webstek vanaf<br />
10 november 1999. Bezoek ons op:<br />
www.fedichem.be<br />
jij <strong>en</strong> de chemie<br />
Reeds gepubliceerd <strong>en</strong> nog beschikbaar:<br />
2. CFK’s <strong>en</strong> de ozonlaag: feit<strong>en</strong>, vrag<strong>en</strong>, antwoord<strong>en</strong><br />
5. Biotechnologie: nieuwe oplossing<strong>en</strong> voor nieuwe behoeft<strong>en</strong><br />
8. Afval <strong>en</strong> chemische nijverheid<br />
9. Energie voor de toekomst<br />
10. Responsible Care: e<strong>en</strong> verbint<strong>en</strong>is met resultaat<br />
11. Kunststoff<strong>en</strong>: onvervangbaar<br />
12. Plant<strong>en</strong> bescherm<strong>en</strong> is ook de m<strong>en</strong>s bescherm<strong>en</strong><br />
13: Risico’s: is er mee te lev<strong>en</strong>?<br />
14. Chemie <strong>en</strong> risico’s<br />
15. Chloor: van vitaal belang<br />
”jij <strong>en</strong> de chemie” wil e<strong>en</strong><br />
bijdrage lever<strong>en</strong> tot rationele <strong>en</strong><br />
wet<strong>en</strong>schappelijk verantwoorde<br />
standpunt<strong>en</strong> in thema’s waarbij<br />
de chemie betrokk<strong>en</strong> is. ”jij <strong>en</strong><br />
de chemie” is dus e<strong>en</strong><br />
uitstek<strong>en</strong>de informatiebron voor<br />
journalist<strong>en</strong>, leraars, politici <strong>en</strong><br />
ieder die zich over de<br />
behandelde thematiek<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
correct beeld wil verschaff<strong>en</strong>.<br />
Overname van tekst<strong>en</strong> (geheel<br />
of gedeeltelijk) toegestaan mits<br />
bronvermelding. Graag<br />
ontving<strong>en</strong> wij e<strong>en</strong><br />
pres<strong>en</strong>texemplaar.<br />
”jij <strong>en</strong> de chemie” verschijnt<br />
meerdere ker<strong>en</strong> per jaar <strong>en</strong><br />
wordt kosteloos gestuurd aan<br />
de geïnteresseerd<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> U<br />
ook in deze mailing w<strong>en</strong>st<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> of extra<br />
exemplar<strong>en</strong> wil bestell<strong>en</strong>, schrijf<br />
naar:<br />
Fedichem, Public Relations<br />
<strong>en</strong> Communicatie,<br />
Maria-Louizasquare 49,<br />
1000 Brussel.<br />
E-mail: prp@fedichem.be<br />
Fax 02/231.01.47<br />
www.fedichem.be