NJB-1509

NEDERLANDS JURISTENBLAD
KWALITEITS-
BORGING VOOR
HET BOUWEN
• Internationalisering rechtenonderwijs
Waar zijn onze competente rebellen?
• Zwangerschapsdiscriminatie
• Gooi het scholingsvereiste overboord
P. 549-609 JAARGANG 90 6 MAART 2015
9
10311892

The year 2015 will mark the T.M.C. Asser Instituut’s 50th anniversary
In line with our academic community organising mission 4 symposia will be organised looking ahead at new
perspectives in the areas of research covered by the Institute:
• 19 March 2015: Private International Law Symposium: International Civil Procedure and Brussels I bis
• 23 April 2015: European Law Symposium: Better Regulation in the EU revisited. Bene ting Business and Citizens
• 18 June 2015: International and European Sports Law Symposium: 20 years later: the Legacy of Bosman
• 15 October 2015: Public International Law Symposium: International Legal Aspects of Countering Piracy
Attendance is free. Visit our website for more information & registration: www.asser.nl/asser-50-years
Mededelingen van de
Koninklijke Nederlandse Vereniging
voor Internationaal Recht
141
Prof. Dr P. Palchetti
Prof. Dr W. Vandenhole
Mr Dr L.R. Kiestra | Prof. Mr J.A. Pontier
Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht – Nr. 141
Rening Human Rights Obligations in Conict Situations
P. Palchetti, W. Vandenhole, L.R. Kiestra, J.A. Pontier
ISBN 978-90-6704-348-9, 98 p., € 30,00, 2014
Refining Human Rights Obligations
in Conflict Situations
November 2014
Optimal Deployment of Military Systems
Technologies for Military Missions in the Next Decade
P.J. Oonincx, A.J. van der Wal (eds.)
ISBN 978-90-6704-347-2, 355 p., € 27.50, 2014
Inleiding Humanitair Oorlogsrecht
Samengesteld door Het Nederlandse Rode Kruis, B.P. Pieters en A. Vermeer
ISBN 978-90-6704-336-6, 240 p., € 25,00, 2011
Freedom, Security and Justice after Lisbon and Stockholm
S. Wolff, F.Goudappel, J.W. de Zwaan (eds.)
ISBN 978-90-6704-317-5, 280 p., € 29,00, 2011
Nederlands Internationaal Privaatrecht (NIPR)/NIPR Online
X.E. Kramer, Hoofdredacteur
ISSN 0167-7594, 4 a . per jaar, abonnement 2015: € 215.00
Beschikbaar eind juli 2015:
Distributie:
Ten Brink Verzendhuis Uitgevers,
Telefoon: 085-2736367,
E-mail: tmc@tenbrinkuitgevers.nl
Elementair
Internationaal Recht
Elementary
International Law
2015
Elementair Internationaal Recht/
Elementary International Law 2015
Samengesteld door het T.M.C. Asser
Instituut in overleg met de Nederlandse
Universiteiten
ISBN 978-90-6704-349-6,
ca. 700 p.,
€ 19,00, 2015
www.asserpress.nl

P. 549-609 JAARGANG 90 6 MAART 2015
Inhoud
Vooraf 453 551
Prof. mr. T. Barkhuysen
Parlement moet minder (stil)
zwijgen bij sluiting, wijziging en
opzegging van verdragen
Wetenschap 454 552
Mr. dr. S. van Gulijk
Dr. A.R. Neerhof
Consultatiewetsvoorstel
Kwaliteitsborging voor het
bouwen (2014)
Laat verwachtingen geen bron
voor teleurstellingen zijn
Focus 455 560
Mr. dr. S.J.F.J. Claessens LL.M.
Internationalisering in
rechtenonderwijs
Waar zijn onze competente
rebellen?
Opinie 456 566
Mr. A. Swarte
Prof. mr. J.C.J. Dute
Ook voor de rechter blijkt
zwangerschapsdiscriminatie
lastig
Opinie 457 567
A.L. te Hoeve, MSc
Gooi het strikte
scholingsvereiste toch overboord
Een betoog voor meer
rechtseenheid
Rubrieken
458-473 Rechtspraak 569
474 Boeken 586
475-483 Tijdschriften 587
484-493 Wetgeving 594
494 Universitair nieuws 606
495 Personalia 608
496 Agenda 608
Omslag: ‘Displatch Work’ van Jan Vormann,
Bamberg, Duitsland
© imageBROKER / Alamy
In schril CONTRAST
met het BELANG van
VERDRAGEN staat de
betrokkenheid van het
PARLEMENT bij de
TOTSTANDKOMING
en goedkeuring daarvan
Pagina 551
Wil het nieuwe stelsel voor de
BOUWKWALITEIT echt een
verbetering opleveren, dan zijn
een goed functionerende markt
voor KWALITEITSBORGING
én adequaat TOEZICHT
CRUCIAAL Pagina 558
Het (vroege) BACHELOR
onderwijs zou gericht moeten
zijn op het identificeren van de
onderliggende UNIVERSELE
vragen terwijl de invulling naar
NATIONAAL RECHT voor
de LATE bachelor, of zelfs de
MASTER gereserveerd kan
blijven Pagina 565
Het helpt niet als een VROUW
die de stap naar de RECHTER
heeft DURVEN zetten, tegen
ONKUNDE aanloopt
Pagina 566
De HOOGSTE rechtscolleges
hebben zich herhaaldelijk,
maar helaas VERSCHILLEND
uitgelaten over de vraag
wanneer men kan spreken van
BEROEPSMATIG verleende
RECHTSBIJSTAND
Pagina 467
10311892
NEDERLANDS JURISTENBLAD
KWALITEITS-
BORGING VOOR
HET BOUWEN
• Internationalisering rechtenonderwijs
Waar zijn onze competente rebellen?
• Zwangerschapsdiscriminatie
• Gooi het scholingsvereiste overboord
9
Ter IMPLEMENTATIE van de
richtlijn is in artikel 28d, eerste
lid, Sv een ALGEMEEN
RECHT op BIJSTAND van
een RAADSMAN tijdens
het POLITIEVERHOOR
opgenomen Pagina 597
De RAAD voor rechtsbijstand
wordt UITDRUKKELIJK de
verantwoordelijkheid toegekend
voor het VERZEKEREN van
RECHTSBIJSTAND door
het AANWIJZEN van gekwalificeerde
RAADSLIEDEN
Pagina 599
Er is een onhoudbare SPAGAAT
ontstaan tussen VOORDEUR
(verkoop) en ACHTERDEUR
(teelt en aanvoer) van en naar
COFFEESHOPS. Dit initiatiefwetsvoorstel
maakt een EINDE
aan dit PARADOXALE beleid
Pagina 601

NEDERLANDS JURISTENBLAD
Opgericht in 1925 Eerste redacteur J.C. van Oven
Redacteuren Tom Barkhuysen, Ybo Buruma, Coen Drion
(vz.), Ton Hartlief, Corien (J.E.J.) Prins, Taru Spronken,
Peter J. Wattel
Medewerkers Barend Barentsen, sociaal recht (socialezekerheidsrecht),
Stefaan Van den Bogaert, Europees recht,
Alex F.M. Brenninkmeijer, alternatieve geschillen -
beslechting, Wibren van der Burg, rechtsfilosofie en
rechtstheorie, G.J.M. Corstens, Europees strafrecht,
Remy Chavannes, technologie en recht, Eric Daalder,
bestuursrecht, Caroline Forder, personen-, familie- en
jeugdrecht, Janneke H. Gerards, rechten van de mens,
Ivo Giesen, burgerlijke rechtsvordering en rechts pleging,
Aart Hendriks, gezondheidsrecht, Marc Hertogh, rechtssociologie,
P.F. van der Heijden, internationaal arbeidsrecht,
C.J.H. Jansen, rechtsgeschiedenis, Piet Hein van Kempen,
straf(proces)recht, Harm-Jan de Kluiver, ondernemingsrecht,
Willemien den Ouden, bestuursrecht, Stefan Sagel,
arbeidsrecht, Nico J. Schrijver, volkenrecht en het recht der
intern. organisaties, Ben Schueler, omgevingsrecht,
Thomas Spijkerboer, migratierecht, T.F.E. Tjong Tjin Tai,
verbintenissenrecht, F.M.J. Verstijlen, zakenrecht,
Dirk J.G. Visser, auteursrecht en intellectuele eigendom,
Inge C. van der Vlies, kunst en recht, Rein Wesseling,
mededingingsrecht, Reinout Wibier, financieel recht
Auteursaanwijzingen Zie www.njb.nl. Het al dan niet op
verzoek van de redactie aanbieden van artikelen impliceert
toestemming voor openbaarmaking en ver veelvoudiging
t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.
Citeerwijze NJB 2015/[publicatienr.], [afl.], [pag.]
Redactiebureau Bezoekadres: Lange Voorhout 84,
Den Haag, postadres: Postbus 30104, 2500 GC Den Haag,
tel. (0172) 466399, e-mail njb-NL@wolterskluwer.com
Internet www.njb.nl en www.wolterskluwer.nl
Secretaris, nieuws- en informatie-redacteur Else Lohman
Adjunct-secretaris Berber Goris
Vormgeving Colorscan bv, Voorhout, www.colorscan.nl.
Uitgever Simon van der Linde
Uitgeverij Wolters Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer.
Op alle uitgaven van Wolters Kluwer zijn de algemene
leveringsvoorwaarden van toepassing, zie www.wolterskluwer.nl.
Abonnementenadministratie, productinformatie Wolters
Kluwer Afdeling Klantenservice, www.wolterskluwer.nl/
klantenservice, tel. (0570) 673 555.
Abonnementsprijs (per jaar) Tijdschrift: € 322,51 (incl.
btw.). NJB Online: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 350
(excl. btw), extra gebruiker € 87,50 (excl. btw). Combinatieabonnement:
Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 350
(excl. btw). Prijs ieder volgende gebruiker € 84 (excl. btw).
Bij dit abonnement ontvangt u 1 tijdschrift gratis en krijgt
u toegang tot NJB Online. Zie voor details: www.njb.nl (bij
abonneren). Studenten 50% korting. Losse nummers
€ 7,85. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment
worden aangegaan voor de duur van minimaal één jaar
vanaf de eerste levering, vooraf gefactureerd voor de volledige
periode. Abonnementen kunnen schriftelijk tot drie
maanden voor de aanvang van het nieuwe abonnementsjaar
worden opgezegd; bij niet-tijdige opzegging wordt het
abonnement automatisch met een jaar verlengd.
Gebruik persoonsgegevens Wolters Kluwer legt de gegevens
van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements-)over
eenkomst . De gegevens kunnen door Wolters
Kluwer, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt
om u te informeren over relevante producten en diensten.
Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons
opnemen.
Media advies/advertentiedeelname Maarten Schuttél
Capital Media Services
Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen
Tel. 024 - 360 77 10, mail@capitalmediaservices.nl
ISSN 0165-0483 NJB verschijnt iedere vrijdag, in juli en
augustus driewekelijks. Hoewel aan de totstandkoming van
deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de
auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid
voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch
voor gevolgen hiervan. Voor zover het maken van kopieën
uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m
16m Auteurswet jo. Besluit van 27 november 2002,
Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te
Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB).

Vooraf
453
Parlement moet minder (stil)zwijgen bij
sluiting, wijziging en opzegging van verdragen
9
De betekenis van verdragen kan niet worden onderschat.
Niet alleen zijn er steeds meer verdragen en
hebben deze betrekking op vrijwel elk denkbaar
beleidsterrein. Verdragsrecht geldt bovendien als hoogste
norm in de Nederlandse rechtsorde en staat in de normenhiërarchie
zelfs boven de Grondwet en het Statuut.
Verdragen hebben nog meer impact omdat de rechter op
basis van artikel 93 en 94 Grondwet daarmee strijdig nationaal
recht opzij kan zetten mits de betrokken verdragsbepalingen
een ieder verbindend zijn. Dat geldt ook voor
formele wetten die daarmee in strijd zijn. Het toetsingsverbod
van artikel 120 Grondwet geldt namelijk niet voor
toetsing van formele wetten aan een ieder verbindende
verdragsbepalingen. Verdragen – en niet alleen de een
ieder verbindende bepalingen daarvan – zijn met dit alles
in belangrijke mate medebepalend voor het speelveld van
wetgever, bestuur, rechter en rechtzoekenden. Daarbij
moet niet alleen worden gedacht aan ‘ingeburgerde’ verdragen
als het Europees Verdrag voor de Rechten van de
Mens of het Europees Sociaal Handvest. De invloed van
verdragsrecht komt ook uit meer onverwachte hoeken. Zo
bepaalde de Hoge Raad eind vorig jaar dat de uitzondering
op het rookverbod voor kleine cafés buiten toepassing
diende te blijven wegens strijd met
artikel 8 lid 2 van het WHO-verdrag inzake tabaksontmoediging
(ECLI:NL:HR:2014:2928). En ook verdragen met
onder meer Marokko over de export van Nederlandse uitkeringen
hebben het nodige stof doen opwaaien.
In schril contrast met dit belang van verdragen staat
de betrokkenheid van het parlement bij de totstandkoming
en goedkeuring daarvan. Hier is heel vaak sprake
van (stil)zwijgen dat afbreuk doet aan de democratische
legitimatie, temeer wanneer het gaat om (mogelijk) een
ieder verbindende verdragsbepalingen. Dit terwijl het parlement
op zichzelf voldoende instrumenten heeft om
daarbij actief betrokken te zijn, al zou de regering het parlement
nog iets actiever en uitgebreider kunnen informeren
over lopende verdragsonderhandelingen. Zo heeft het
parlement het recht op inlichtingen van betrokken
bewindspersonen. Ook kunnen deze laatsten in het parlement
ter verantwoording worden geroepen. Door effectief
gebruik van deze bevoegdheden zou het parlement daadwerkelijk
kunnen meepraten over het al dan niet sluiten,
wijzigen of opzeggen van verdragen en de inhoud daarvan.
Het parlement heeft hierbij een sterke positie nu artikel
91 Grondwet bepaalt dat verdragsbinding niet kan
ontstaan of worden opgezegd zonder zijn voorafgaande
goedkeuring. Tegelijk bepalen de Grondwet en ter uitvoering
daarvan de Rijkswet goedkeuring en bekendmaking
van verdragen (Rgbv) echter dat – afgezien van een
beperkte categorie verdragen die in het geheel geen goedkeuring
behoeven – naast uitdrukkelijke ook stilzwijgende
goedkeuring mogelijk is. Uitdrukkelijke goedkeuring
wordt verleend bij wet en impliceert een parlementaire
behandeling. Stilzwijgende goedkeuring wordt echter al
geacht te zijn verleend indien niet binnen dertig dagen na
overlegging van een verdrag aan het parlement door ten
minste een vijfde van het grondwettelijk aantal leden van
één van de Kamers is verzocht om een uitdrukkelijke
goedkeuringsprocedure. Daarmee is beoogd een evenwicht
te vinden tussen het effectief kunnen opereren van
de regering in het internationale rechtsverkeer enerzijds
en een zo groot mogelijke zeggenschap van het parlement
anderzijds. In de praktijk resulteert dit systeem er echter
in een overgrote meerderheid van de gevallen in dat verdragen
stilzwijgend worden goedgekeurd en dus in het
geheel niet in het parlement worden behandeld.
Tweede Kamerlid Taverne heeft een en ander onlangs
aangegrepen om een initiatief (rijks)wetsvoorstel in te dienen
tot wijziging van de Rgbv. Op basis daarvan is het niet
meer toegestaan om verdragen waarin naar het oordeel van
de regering (mogelijk) een ieder verbindende bepalingen
zijn opgenomen stilzwijgend goed te keuren (Kamerstukken
34 158 (R 2048)). Daarmee sluit hij aan bij aanbevelingen
van diverse staatscommissies, waaronder de commissie Thomassen,
en verschillende auteurs (waaronder, met verwijzingen,
Modderman, Tijdschrift voor Constitutioneel Recht
2015/1, p. 34 e.v.). Daarnaast blijft de mogelijkheid bestaan
dat ten minste een vijfde van de Kamerleden om uitdrukkelijke
goedkeuring vraagt indien de regering meent dat er
geen sprake is van een ieder verbindende verdragsbepalingen.
Voor Taverne is daarbij van belang dat de wetgever
daarmee – anders dan nu meestal het geval is – een signaal
aan de rechter geeft over de vraag of een bepaling al dan
niet ieder verbindend is. Daarmee zou de rechter rekening
dienen te houden, zij het dat Taverne – terecht – erkent dat
de rechter daarin het (te motiveren) laatste woord heeft.
Deze erkenning lijkt overigens niet helemaal van harte,
mede gelet op Tavernes eerdere poging de rechter het toetsingsrecht
aan verdragen te ontnemen (daarover terecht
kritisch Spronken, NJB 2013/2558).
Op zichzelf is het goedkeuringsvoorstel van Taverne
positief te waarderen al zou daaraan in navolging van de
Commissie Thomassen nog toegevoegd kunnen worden dat
uitdrukkelijke goedkeuring ook is vereist bij verdragen die
statelijke bevoegdheden overdragen. In het licht van de vereiste
democratische legitimatie is immers niet goed vol te
houden dat verdragen burgers direct kunnen raken zonder
uitdrukkelijke goedkeuring van het parlement. Verder past
het voorstel ook bij de meer actieve betrokkenheid van het
parlement ten aanzien van de totstandkoming van EUrecht.
Tegelijkertijd roept de huidige praktijk, waarin het
parlement ondanks het bestaan van de nodige bevoegdheden
meestal (stil)zwijgt, de vraag op hoe inhoudsvol een
verplichte uitdrukkelijke goedkeuringsprocedure zal verlopen.
Heeft het parlement wel voldoende capaciteit, kwaliteit
en belangstelling voor een zinvolle behandeling? Deze
gewetensvraag moet het parlement zichzelf stellen bij de
behandeling van het voorstel van Taverne. Luidt het – eerlijke
– antwoord daarop ontkennend, dan zou het voorstel
geen kracht van wet moeten krijgen. Aan verplichte rondjes
rond de kerk heeft namelijk niemand behoefte.
Tom Barkhuysen
Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 551

454
Wetenschap
Consultatiewetsvoorstel
Kwaliteitsborging voor
het bouwen (2014)
Laat verwachtingen geen bron voor teleurstellingen zijn
Stéphanie van Gulijk & Richard Neerhof 1
Het consultatievoorstel van minister Blok voor een Wet kwaliteitsborging in de bouw is op een aantal
publiek- en privaatrechtelijke initiatieven nog onvoldragen. Ten eerste is discutabel of het overhevelen van
kwaliteitsborging van gemeenten naar private instellingen zal leiden tot een effectievere borging van
constructieve veiligheid tegen minder kosten. Ten tweede is nog onvoldoende naar alternatieve opties
gekeken. Bovendien staat niet vast dat de voorgestelde verruiming van de aansprakelijkheid van de
aannemer zal bijdragen aan een betere bouwkwaliteit. Voornaamste kritiekpunt is dat het private deel
van het consultatievoorstel niet bouwbreed is, terwijl het kwaliteitsprobleem dat wel is.
1. Inleiding
Van bouwwerken willen wij dat zij voldoen aan eisen van
constructieve veiligheid. Constructieve veiligheid gaat
over de kans op bezwijken van een bouwconstructie gedurende
een bepaalde tijdsperiode. 2 Die kans moet beneden
een zekere grens blijven. Bouwincidenten, zoals vallende
gevelplaten, neerstortende balkons en instortende daken
laten zien dat die constructieve veiligheid niet vanzelfsprekend
is. 3 Vaak vinden bouwincidenten hun oorzaak in
de complexiteit van bouwprojecten nu daarbij steeds
meer partijen onder tijds- en financiële druk in projectverband
moeten samenwerken om een vaak technisch complexe
output te realiseren. 4 Onduidelijkheid over taakverdeling
en verantwoordelijkheden tussen de bouwactoren,
gebrekkige communicatie en tekortschietend toezicht en
management zijn de voornaamste frictiepunten bij bouwincidenten.
5
Verschillende initiatieven zijn ontplooid om de constructieve
veiligheid in de bouw te verbeteren. Zo zijn in
2014 door de bouwsector zelf de Gedragscode Constructieve
Veiligheid 6 en van overheidswege het consultatiewetsvoorstel
‘Kwaliteitsborging voor het bouwen’ gepubliceerd.
In het consultatiewetsvoorstel wordt ingezet op 1. overheveling
van taken van gemeentelijk bouwtoezicht naar private
kwaliteitsborgers en 2. versterking van de positie van
de bouwconsument. Dit voorstel is tot 15 september 2014
aan een internetconsultatieronde onderworpen geweest. 7
Op de plannen van de minister is vanuit de bouwpraktijk
en wetenschap veel kritiek geuit. Een van de hoofdvragen
in die discussie is of de voorgenomen wetswijzigingen wel
bijdragen aan het verbeteren van constructieve veiligheid.
In deze bijdrage gaan wij in op deze vraag. Wij bespreken
daartoe eerst in hoeverre huidige publiek- en privaatrechtelijke
wet- en regelgeving en instrumenten eraan bijdragen
dat de bij een bouwproject betrokken actoren het
belang van constructieve veiligheid scherp op het netvlies
hebben (par. 2). Vervolgens bespreken wij de belangrijkste
wetswijzigingen die door de minister worden voorgesteld
(par. 3). Daarna behandelen wij de vraag of die voorstellen
kunnen leiden tot een verbetering van de constructieve
veiligheid (par. 4). We sluiten af met enkele conclusies.
2. Kwaliteitsborging in de bouw onder het
huidige recht
Bij de borging van kwaliteit van bouwwerken zijn zowel
privaat- als publiekrechtelijke regels van belang. In deze
paragraaf bespreken wij de functie die zij in de praktijk
vervullen.
2.1. Bouwtoezicht door de overheid
Bouwtoezicht door de gemeente bestaat uit toetsing van
vergunningaanvragen bouw aan bouwtechnische eisen,
controle op naleving van die eisen en sanctieoplegging als
een overtreding is geconstateerd. We bespreken voor elk
552 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

kort het juridische kader en wat wij weten over de praktijk.
Voorafgaand aan het bouwen heeft de gemeentelijke
overheid een belangrijke kwaliteitsborgende taak. Zonder
een voorafgaande omgevingsvergunning kunnen veel
bouwplannen immers niet ter uitvoer worden gebracht. 8
Uit verschillende rapportages blijkt echter dat een volledige
toetsing van een bouwaanvraag aan de bouwregelgeving
zeker niet altijd plaatsvindt; niet voor alle risicovolle
aspecten van bouw bestaat steeds voldoende aandacht.
Tijdens de bouwwerkzaamheden kan een overheidsorgaan
toezicht houden op naleving van voorschriften in
de omgevingsvergunning en de voorschriften nieuwbouw
van het Bouwbesluit 2012. 9 De capaciteit van gemeenten
voor bouw- en woningtoezicht is echter in de praktijk
beperkt. Volgens de rechter mag aan prioritering worden
gedaan, mits die doordacht en consistent is. De controles
blijken desalniettemin in de praktijk tekort te schieten. Zij
zijn onvoldoende afgestemd op de fasering van de uitvoering.
Dit tekortschieten van de overheid - door onvoldoende
naleven van voorschriften - kan tot schade leiden. Echter,
pas bij ernstig tekortschieten van de gemeente wordt
door de civiele rechter onrechtmatigheid aangenomen. 10
Pas bij ernstig tekortschieten
van de gemeente wordt
door de civiele rechter
onrechtmatigheid aangenomen
Wordt een overtreding geconstateerd, dan kan daartegen
door het bevoegd gezag ook met een sanctie worden
opgetreden: met een last onder bestuursdwang of
onder dwangsom 11 en soms (sinds kort) met een bestuurlijke
boete. 12 Als een handhavingsverzoek door een
belanghebbende wegens een vermeende overtreding
wordt ingediend, dan moet het bevoegd gezag daar volgens
de bestuursrechter serieus naar kijken. Wordt een
overtreding geconstateerd, dan moet volgens de bestuursrechtelijke
jurisprudentie in beginsel handhavend worden
opgetreden. Er hoeft niet meteen tot sanctieoplegging te
worden overgegaan. Enige fasering kan geoorloofd zijn. 13
Het beschikbare onderzoek geeft er geen beeld van hoe in
de praktijk van het bouwtoezicht wordt omgegaan met
concrete handhavingsverzoeken van burgers.
2.2. Kwaliteitsborging door de markt zelf
Niet alleen de overheid heeft een taak bij borging van constructieve
veiligheid, dit wordt ook met verschillende private
instrumenten van kwaliteitsborging beoogd. Zo geven
waarborgende instellingen, zoals Woningborg, de Stichting
Waarborgfonds Koopwoningen (SWK) en Bouwgarant, verzekerde
garanties onder het keurmerk van de Stichting
Garantiewoning af voor nieuwbouwwoningen. Dit is een
garantie aan de opdrachtgever dat de bouw afkomt en het
bouwwerk voldoet aan de eisen van het Bouwbesluit 2012.
Deze verzekerde garantie wint aan belang. Het lijkt de
bedoeling dat zij ook een plaats krijgt in het nieuwe stelsel
voor kwaliteitsborging 14 en onder de Crisis- en herstelwet is
sinds 20 september 2014 een experiment gaande in een
vijftal gemeenten waarin de gemeentelijke bouwplantoetsing
is vervallen voor ‘nieuw te bouwen grondgebonden
woningen’ waarvoor een garantie met genoemd keurmerk
is verstrekt. 15 Punt van aandacht is wel de afgifte van garanties
door genoemde instellingen: de ene instelling geeft
deze alleen af na toetsing van het bouwplan en na steekproefsgewijze
controle tijdens de bouw, terwijl de andere
kiest voor een risicobenadering. 16
Ook worden, al meer dan tien jaren, in opdracht van
de minister praktijkproeven met de gecertificeerde bouwplantoetsing
uitgevoerd. Een certificaat voor deze toetsing
wordt door een geaccrediteerde instelling verstrekt aan
bureaus die voldoen aan bepaalde eisen, met name met
betrekking tot het gehanteerde managementsysteem. Met
een positief oordeel in de rapportage van het gecertificeerde
bureau staat nog niet wettelijk vast dat het bouwplan
voldoet aan de Bouwbesluiteisen, maar het bevoegd
gezag kan er bij zijn toetsing van een aanvraag omgevingsvergunning
wel rekening mee houden. 17 Verder is
Auteurs
recht nr. 42, Amsterdam: WEKA Uitgeverij
2014, p. 1.
4. CUR Bouw & Infra, Falende constructies.
Case-onderzoek naar structurele oorzaken
van falen en maatregelen die dat
tegengaan, Gouda 2009.
154, 156-162 inclusief verwijzingen.
delijkheid in de bouw. Onderzoek naar
privaatrechtelijke verbeteringsmogelijkheden
van de bouwkwaliteit, Den Haag: IBR
2013, p. 52-53, 68-69, 123-127; M.A.B.
Chao-Duivis, ‘De gegarandeerde positie van
de koper van een nieuwbouwwoning’, TBR
2011/2, p. 115-116.
17. Zie over de praktijkproeven en hun
voortgang: Kamerstukken II 2006/07,
28325, 47; Kamerstukken II 2006/07,
28325, 47; Kamerstukken II 2007/08,
28325, 54, p. 1-5 (in de bijlage is de evaluatie
neergelegd: VROM, Directoraat Generaal
WWI, Rapportage Praktijkproef certificering
van de toets op het Bouwbesluit,
Den Haag 2007); Kamerstukken II
2008/09, 29515 en 28325, 296.
1. Mr. dr. S. van Gulijk is universitair hoofddocent
privaatrecht aan de Universiteit van
Tilburg en legal counsel bij Poelmann van
den Broek Advocaten. Dr. A.R. Neerhof is
universitair hoofddocent bestuursrecht aan
de Vrije Universiteit Amsterdam.
11. Art. 125 Gemeentewet jo. art. 92 jo.
art. 1 lid 1 aanhef en onder e Woningwet
onderscheidenlijk art. 5.2 lid 1 aanhef en
onder a jo. art. 2.3 Wabo; art. 5:32 jo. Awb.
12. Art. 92a lid 1 Woningwet; Stb. 2014,
249; Stb.2014, 341; Kamerstukken I
2013/14, 33798, A.
13. Van Gulijk & Neerhof 2014, p. 155-
156, inclusief verwijzingen.
14. Kamerstukken II 2013/14, 32757, 91,
p. 9; Kamerstukken II 2013/14, 32757, 97,
p. 22.
15. In het kader van de achtste tranche van
Besluit uitvoering Crisis- en herstelwet (Stb.
2014, 331). Zie art. 6i lid 1 van dit besluit.
16. M.A.B. Chao-Duivis & H.P.C.W. Strang,
Naar een andere verdeling van verantwoor-
5. Onderzoeksraad voor de Veiligheid,
Veiligheidsproblemen met gevelbekleding,
2006; CUR Bouw & Infra 2009.
6. NEPROM, Gedragscode Constructieve
Veiligheid 2008.
Noten
2. Zie Eurocode (EN) 1990:2002 en K.C.
Terwel, Structural safety. Study into critical
factors in the design and construction process,
Delft: TU 2014, p. 16.
7. www.internetconsultatie.nl.
8. Art. 2.1 lid 1 aanhef en onder a; art. 2.4
en art. 2.10 lid 1 aanhef en onder a, Wabo.
9. Art. 1b lid 1 en 4 jo. art. 92 lid 1
Woningwet en art. 5.2 lid 1 jo. art. 2.3
aanhef en onder b Wabo.
10. Van Gulijk & Neerhof 2014, p. 142-
3. Zie S. van Gulijk & A.R. Neerhof, Constructieve
veiligheid: een onderzoek naar
communicatie en borging in bouwprocessen.
Voorkomen is beter dan genezen,
Preadviezen van de Vereniging voor Bouw-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 553

Wetenschap
het instrument van gecertificeerd privaat toezicht op uitvoering
van bouwwerkzaamheden, dat kan worden
gebruikt in samenhang met de gecertificeerde bouwplantoetsing,
in opkomst. 18
Ten derde kan voor infrastructurele en complexere
bouwprojecten het instrument van toetsing en toezicht
door Technical Inspection Services (TIS) worden
gebruikt. 19 Een TIS-bureau beoordeelt werken in de ontwerp-
en uitvoeringsfase. Op basis van een TIS-verklaring
kan op een project door de opdrachtnemer een Verborgen
Gebreken Verzekering (VGV) worden afgesloten, zodat de
opdrachtgever bij een verborgen gebrek is verzekerd van
herstel en de opdrachtnemer daarvoor niet meer aansprakelijk
is. Ook voor deze verklaring geldt dat daarmee niet
vaststaat dat een bouwplan aan de Bouwbesluiteisen voldoet,
maar dat het bevoegd gezag er bij zijn toetsing van
een vergunningaanvraag wel rekening mee kan houden. 20
Er bestaat geen goed beeld van de effectiviteit van de
huidige instrumenten van private kwaliteitsborging. Dat
staat er niet aan in de weg dat de minister, zo blijkt uit
het consultatievoorstel, in de toekomst een grote rol voor
instrumenten als deze ziet weggelegd. 21
2.3. De functie van aansprakelijkheid onder het huidige
recht
Naast de gemeentelijke verplichtingen en bevoegdheden
ten aanzien van de kwaliteitsborging van bouwwerken,
zou ook aansprakelijkheid van de adviseur en aannemer
554 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Vergeleken met onze buurlanden is de aansprakelijkheid van de
Nederlandse adviseur niet vergaand
voor bouwfouten een forse prikkel voor bouwkwaliteit
moeten opleveren. Voor de rechtsverhouding adviseuropdrachtgever
is dat aansprakelijkheidsregime hoofdzakelijk
neergelegd in de algemene voorwaarden. 22 Kenmerkend
is dat de adviseur een inspanningsverplichting heeft
ten aanzien van het ontwerp en dat diens aansprakelijkheid
in de algemene voorwaarden vergaand is beperkt,
naar omvang, duur en aard van de schade. 23 Vergeleken
met onze buurlanden is de aansprakelijkheid van de
Nederlandse adviseur overigens niet vergaand. 24
Gezien de insteek van het hierna te bespreken consultatiewetsvoorstel
ligt de focus in deze paragraaf op
het aansprakelijkheidsregime dat van toepassing is op
de aannemer in diens relatie tot de opdrachtgever. De
wettelijke regeling is neergelegd in artikel 7:758 BW, dat
kort gezegd een risico-omslag voor het gebouwde ten
gunste van de aannemer inhoudt. Vanaf de oplevering is
het werk voor risico van de opdrachtgever (lid 2). De aannemer
is ontslagen van aansprakelijkheid voor gebreken
die de opdrachtgever bij oplevering redelijkerwijs had
moeten ontdekken. De aannemer is alleen nog aansprakelijk
voor verborgen gebreken die aan hem zijn toe te
rekenen (lid 3). Op de opdrachtgever rust een (zware)
bewijslast ten aanzien van deze gebreken. In de algemene
voorwaarden die doorgaans van toepassing zijn op
aanneemovereenkomsten is de aannemersaansprakelijkheid
nog verder beperkt omdat daarin (tot op heden) is
bepaald dat de opdrachtgever ‘nauwlettend toezicht’
moet houden tijdens de bouw. Doet hij dat niet, dan kan
hij de aannemer niet langer aansprakelijk stellen voor
gebreken. 25
In de literatuur is de nodige kritiek geuit op dit ‘verborgen
gebreken-regime’. De kritiek betreft onder meer de
zware bewijslast voor de opdrachtgever en de omstandigheid
dat de deskundigheid van de opdrachtgever in dit
systeem een van de beïnvloedende factoren is bij de vestiging
van aansprakelijkheid van de aannemer. 26 Immers,
hoe deskundiger de opdrachtgever, hoe groter de kans dat
hij gebreken had moeten danwel kunnen opmerken bij de
oplevering met als gevolg dat de aannemer niet langer
aansprakelijk is. Hierna zullen we zien in hoeverre de
minister zich deze kritiek heeft aangetrokken bij de redactie
van het consultatievoorstel.
3. Schets van het stelsel van kwaliteitsborging
dat de minister voor ogen heeft
Van gemeentebesturen kan niet worden verwacht dat zij
alle bouwfouten constateren. Ook private partijen zijn
voor die bouwfouten niet steeds (volledig) verantwoordelijk.
De kwaliteitsborging behoeft verbetering. Het consultatievoorstel
van de minister voorziet in wijzigingen van
regelgeving op dit punt. Een basisgedachte van dat voorstel
is dat de borging van bouwkwaliteit gedurende het
gehele bouwproces (van initiatief tot oplevering) een verantwoordelijkheid
wordt van private partijen. Hierna
bezien wij hoe in het voorstel deze verantwoordelijkheid
publiek- en privaatrechtelijk is ingebed.
3.1. Van gemeenten naar een markt onder
overheidstoezicht
In het consultatievoorstel verschuift het zwaartepunt van
de controle van gemeentewege van een inhoudelijke plantoetsing
vooraf naar een ‘as build’-controle achteraf, die
zich beperkt tot een ‘systeemtoets’. 27 De gemeentelijke
bouwplantoetsing vooraf vindt niet meer plaats bij categorieën
van bouwwerken die bij AMvB worden onderworpen
aan een instrument voor kwaliteitsborging. 28 De stelselwijziging
wordt geleidelijk ingevoerd en gaat eerst
gelden voor bouwwerken met een relatief laag risico. Om
het stelsel betaalbaar te houden zal de zwaarte van de
eisen aan de instrumenten afhankelijk zijn van de risicoklasse
waaronder het bouwwerk valt. 29 De risicoklassen
zullen goed moeten aansluiten bij de kans op schade of
letsel als gevolg van bouwfalen, maar ook hanteerbaar
moeten zijn in de praktijk. Onderzoek en discussie hierover
zijn nog gaande. 30 Duidelijk is wel dat de bouwsector
de instrumenten voor kwaliteitsborging zelf zal moeten
ontwikkelen. 31 Over de eisen waaraan moet worden voldaan,
heeft de minister enkele schoten voor de boeg gegeven.
Zo zou bij bouwproductie onder het laagste risicopro-
18. Chao-Duivis & Strang 2013, p. 52-53,
65-66. Meer informatie hierover op: www.
skw-certificatie.nl; www.rowiq.nl; www.
bouwwereld.nl.
19. TIS-bureaus zijn gecertificeerd op basis
van een erkenningsreglement, waarin eisen
van deskundigheid en onafhankelijkheid zijn
neergelegd.
20. Chao-Duivis & Strang 2013, p. 62-65,
123-127; H.P.C.W. Strang, ‘Methoden van
contractbeheersing en toezicht’, TBR
2012/8, p. 779-780; H.P.C.W. Strang, Contractbeheersing
en toezicht, Den Haag: IBR
2011, p. 44-46.
21. Zo weten wij bijvoorbeeld niet in hoeverre
van verzekeraars een positieve druk
uitgaat op de kwaliteit van bepaalde instrumenten.
Van Gulijk & Neerhof 2014, p.
176, 179-180; Strang 2011, p. 45.
22. Zoals in De Nieuwe Regeling (DNR),
2011.
23. Zie art. 13 t/m 16 DNR 2011.
24. Zie S. van Gulijk, European Architect
Law. Towards a New Design, Antwerpen/
Apeldoorn: Maklu 2008.
25. Zie par. 12 lid 2 sub b Uniforme Administratieve
Voorwaarden voor de uitvoering
van werken en technische installatiewerken
(UAV) 2012; Wetsvoorstel kwaliteitsborging
in de bouw, p. 25.
26. Onder meer Chao-Duivis & Strang
2013, p. 97-127 en Asser & Van den Berg
7-VI 2013/99.
27. Vergelijk Ontwerp-MvT consultatieversie,
p. 16-17.
28. Ontwerp art. 2.10 lid 3 Wabo en ontwerp
art. 7ab Woningwet.
29. Ontwerp art. 7ad lid 1 en 2 Woningwet;
Ontwerp-MvT consultatieversie, p.
10-13, 15; Kamerstukken II 2013/14,
32757, 97, p. 16; Kamerstukken II
2013/14, 32757, 101; vergelijk Kamerstukken
II 2014/15, 28325, 156, p. 15-17.
30. Ontwerp-MvT consultatieversie, p.
11-13; Kamerstukken II 2013/14, 32757,
91, p. 5; Kamerstukken II 2013/14, 32757,
94, p. 10-11; Van Gulijk & Neerhof 2014,
p. 201-203, 223.
31. In 2013 is een ‘kwartiermakerstraject’
gestart om het stelsel alvast verder vorm te
geven. Kamerstukken II 2013/14, 32757,
91, p. 7 en nr. 94, p. 13-14; H. Nieman, H.
van Egmond & G.J. van Leeuwen, Rapportage
verkenningsfase. Op weg naar een
toelatingsorganisatie, Instituut voor Bouwkwaliteit
2014.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 555

Wetenschap
De kans van rechtsverlies door onvoldoende waakzaamheid aan de
zijde van de opdrachtgever bij de oplevering wordt een stuk kleiner
fiel een erkende bouwer of architect de kwaliteitsborging
van zijn eigen werk kunnen uitvoeren. 32
Onder het nieuwe stelsel gaan private instrumentbeheerders
beslissen wie gerechtigd zijn als kwaliteitsborger
op te treden en te checken of een kwaliteitsborger zijn
werk goed doet. 33 Een nog op te richten publieke toelatingsorganisatie
met de status van een zelfstandig
bestuursorgaan gaat beslissen over toelating van instrumenten
op verzoek van een instrumentbeheerder, gaat
monitoren in hoeverre een instrument adequaat blijk te
zijn en moet zo nodig gaan ingrijpen. 34 Zij beheert daartoe
een openbaar register van toegelaten instrumenten
en gerechtigde kwaliteitsborgers. 35 Een bouwwerk dat
onder het stelsel valt, mag niet worden gebouwd zonder
instrument dat, en zonder kwaliteitsborger die, aan
bepaalde eisen voldoet. 36 Wordt aan een of meer wettelijke
eisen ter zake niet voldaan, dan moet de omgevingsvergunning
voor het bouwproject worden geweigerd. Is de
omgevingsvergunning verleend, dan maken instrument
en kwaliteitsborger als voorschrift onderdeel uit van de
vergunning. 37
De kwaliteitsborger voert controles uit gedurende
het gehele bouwtraject en onderneemt actie als niet conform
de bouwtechnische voorschriften blijkt te worden
gebouwd. Het bevoegd gezag heeft tijdens het bouwproces
geen actieve rol. Intrekking van toelating van een
instrument of van toestemming van de instrumentbeheerder
aan de kwaliteitsborger moet echter door de toelatingsorganisatie
worden gemeld bij het bevoegd
gezag. 38 Vervolgens kan het bevoegd gezag handhavend
optreden. Heeft de kwaliteitsborger na afronding van de
bouwwerkzaamheden echter ‘alles in orde’ bevonden,
dan geeft hij een hiertoe strekkende verklaring af aan de
vergunninghouder. De vergunninghouder meldt het
bouwwerk gereed bij het bevoegd gezag en moet daarbij
de verklaring van de kwaliteitsborger overleggen. Zonder
deze verklaring is ingebruikname van een bouwwerk
niet toegestaan. Het Bouwbesluit 2012 zal op dit punt
worden aangepast. Uit de toelichting van het consultatievoorstel
blijkt dat het bevoegd gezag bij gereedmelding
moet gaan controleren of de verklaring van de kwaliteitsborger
en de overige over te leggen informatie aan
de voorschriften voldoet die krachtens de wet zullen
worden gesteld. Die controle is geen toetsing of het
bouwwerk voldoet aan voorschriften nieuwbouw van het
Bouwbesluit 2012. 39
De tekst van het consultatievoorstel bepaalt niet tot
welk moment na gereedmelding precies het bevoegd
gezag ingebruikname van een bouwwerk nog kan verhinderen
wegens ontoereikendheid van de kwaliteitsborging.
De toelichting stelt dat de vergunninghouder, als hij binnen
twee weken na gereedmelding geen bezwaren heeft
gehoord van het bevoegd gezag, het bouwwerk in gebruik
kan nemen. Als binnen die termijn het bevoegd gezag wel
met bezwaren komt, dan zou ingebruikname door het
bevoegd gezag kunnen worden opgeschort. Ingebruikname
kan plaatsvinden als alsnog aan de bezwaren wordt
tegemoet gekomen of ze ongegrond blijken te zijn. Zo nee,
dan kan handhavend worden opgetreden. 40
3.2 Verruimde aannemersaansprakelijkheid en verplichte
garantie-aanbieding
Voor het goed functioneren van het nieuwe stelsel van
kwaliteitsborging, waarin verantwoordelijkheden verschuiven
van het gemeentelijk bouwtoezicht naar private partijen,
moet de positie van de bouwconsument worden versterkt,
aldus de minister. 41 De minister sluit in het
consultatievoorstel aan bij eerdere onderzoeken en concludeert
dat de positie van de particuliere opdrachtgever
doorgaans zwak is te noemen ten opzichte van de positie
van de aannemer. 42 Hiertoe wordt onder meer een verruiming
van de aansprakelijkheid van de aannemer en een
plicht tot aanbieding van een verzekerde garantie voorgesteld
en het bijzondere opschortingsrecht van de particuliere
opdrachtgever verruimd. 43
Meest in het oog springt de verruiming van de aansprakelijkheid
van de aannemer. Hoewel in de literatuur
44 geregeld is gepleit voor een systeem van risicoaansprakelijkheid
al dan niet met een verplichte
verzekering voor de aannemer daaraan gekoppeld (naar
het voorbeeld van het Franse en Belgische aansprakelijkheidsstelsel
in de bouw), 45 heeft de minister daar niet
voor gekozen. 46 De minister stelt voor het huidige artikel
7:758 BW als volgt aan te passen: ‘De aannemer is aansprakelijk
voor gebreken die bij de oplevering van het
werk niet zijn ontdekt, tenzij deze gebreken niet aan de
aannemer zijn toe te rekenen.’ Het bewijsrisico komt in
dit voorstel bij de aannemer te liggen; hij kan niet meer
volstaan met het verweer dat de opdrachtgever het
gebrek maar bij de oplevering had moeten onderkennen
en dat deze (nu hij dat niet gedaan heeft) geen aanspraak
meer heeft. De kans van rechtsverlies door onvoldoende
waakzaamheid aan de zijde van de opdrachtgever
bij de oplevering wordt een stuk kleiner. 47 Ook de mate
van directievoering door (en deskundigheid bij) de
opdrachtgever wordt op deze manier minder doorslaggevend
voor het slagen van een actie jegens de aannemer
wegens een verborgen gebrek. 48 Van deze wetsbepaling
mag, volgens het voorstel, niet ten nadele van de
opdrachtgever worden afgeweken (bijvoorbeeld in contracten
of algemene voorwaarden).
Om de positie van de bouwconsument nog verder te
versterken is in aanvulling hierop een nieuw ontwerpartikel
opgenomen dat de aannemer verplicht de opdrachtgever
een optionele financiële waarborg aan te bieden (bijvoorbeeld
een verzekering). 49 Daarmee zouden de kosten
ten gevolge van het insolvent raken van de aannemer
voor de afbouw van de woning en voor het herstel van
aan de aannemer toe te rekenen gebreken die na de oplevering
zijn ontdekt moeten worden gedekt. Het voorgestelde
artikel heeft alleen betrekking op consumentopdrachtgevers.
556 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

4. De bijdrage van de voorstellen aan
constructieve veiligheid kritisch doorgelicht
Hierboven bespraken we de wijzigingen die de minister
voorstelt in publiekrechtelijke en privaatrechtelijke regels
voor het bouwen. De cruciale vraag is of zij gaan leiden
tot meer aandacht voor constructieve veiligheid in het
bouwproces.
4.1. De publiekrechtelijke voorstellen: veel geloof, minder
empirie
Het publiekrechtelijke deel van het consultatievoorstel is
nog onvoldragen en heeft veel vragen bij stakeholders
opgeroepen. Wij beperken ons tot enkele kritische opmerkingen
over de dragende elementen.
Meer bouwkwaliteit met minder lasten: gaat dat
gebeuren?
De doelstelling van het consultatievoorstel kan kernachtig
worden omschreven als ‘meer bouwkwaliteit tegen minder
lasten’. 50 In de bouwsector en bij het georganiseerd
bouwtoezicht leven echter vragen over financiële gevolgen
voor burgers en bedrijven. Of en zo ja, wanneer de
totale bouwkosten als gevolg van het voorstel omlaag zullen
gaan, is niet duidelijk. 51 Van de zijde van projectontwikkelaars,
bouwondernemers en aanbieders van garanties
wordt betwijfeld of het nieuwe stelsel met zijn
toelatingsorganisatie geen vervanging gaat betekenen van
de ene bureaucratie door de andere en niet zal leiden tot
kostenverhogingen in plaats van tot besparingen. 52 Wie
zal profiteren van een eventuele vermindering van de kosten
van kwaliteitsborging of van die van de faalkosten, is
ook een grote vraag. 53
Door bouw- en woonconsumenten wordt ingebracht
dat op dit moment niet vaststaat dat en wanneer het
overlaten van bouwplantoetsing en bouwtoezicht aan de
markt een verbetering oplevert van de bouwkwaliteit. 54 De
betrouwbaarheid van de kwaliteitsborging is in een privaat
stelsel van bouwtoezicht een achilleshiel, zo blijkt uit
onderzoek in Nederland en het buitenland. 55 Het nieuwe
stelsel zal verder staan of vallen met slagvaardigheid van
De betrouwbaarheid van de
kwaliteitsborging is in een
privaat stelsel van bouwtoezicht
een achilleshiel
het optreden van de toelatingsorganisatie. Uit onderzoek
van Van der Heijden in Canada en Australië bleek dat
(overheids)toezicht op private toezichthouders vaak
gericht was op processen en procedures in plaats van op
de inhoud van de werkzaamheden en dat de sancties te
licht waren, om integriteitsrisico’s die verband houden
32. Ontwerp-MvT consultatieversie,
17; Kamerstukken II 2013/14, 32757, 94,
recht’, BR 2007/5, p. 25.
Grensverleggend bestuursrecht (Ten Berge-
p. 10-13; Vergelijk Kamerstukken II
p. 12; Kamerstukken II 2013/14, 32757,
46. Zie voor de reactie van Bouwend Neder-
bundel), Alphen aan den Rijn: Kluwer 2008,
2013/14, 32757, 97, p. 20, 22.
101, p. 2-3.
land L.C. Brinkman, ‘Reactie Bouwend
p. 203-205; Vergelijk H. Visscher, Bouwtoe-
33. Ontwerp art. 7aa, aanhef en onder c,
41. Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 19.
Nederland op “Certificering en normalisatie
zicht en kwaliteitszorg. Een verkenning van
Woningwet; Ontwerp-MvT consultatiever-
42. Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 20,
in het publieke bouwrecht”’ en ‘Naar een
alternatieven voor de technische controles
sie, p. 10,12; Vergelijk Instituut voor Bouw-
onder noot 22; Naar Chao-Duivis & Strang
andere verdeling van verantwoordelijkheid in
door het gemeentelijk bouwtoezicht (diss.
kwaliteit, advies 2014-05, 27 mei 2014.
2013 wordt verwezen in Ontwerp-MvT
de bouw’, TBR 2014/94, p. 506-508, 508.
Delft), Delft 2000, p. 273-274. Ecorys,
34. Ontwerp art. 7ad lid 1 en ontwerp art.
consultatieversie, p. 20, onder noot 23.
47. De minister noemt de mogelijkheid van
MKBA Privatisering kwaliteitsborging in de
7ae Woningwet; Ontwerp-MvT consulta-
43. De opschortingstermijn uit art. 7:768 lid
een opleverdossier voor gebouwen met
bouw, Rotterdam 2013, is over de kosten-
tieversie, p. 8-12, 14-15, 41-42.
2 BW wordt ten gunste van de aannemer
daarin alle relevante informatie die voor het
effecten weinig precies.
35. Ontwerp art. 7aj Woningwet.
verlengd van drie naar vijftien maanden. Zie
gebruik, onderhoud en eventuele aanpas-
52. Voorlopig visiedocument private kwali-
36. Ontwerp art. 7ac lid 1 Woningwet.
Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 24, 39.
sing van het gebouw nuttig kan zijn voor de
teitsborging, versie 12 maart 2013, in het
37. Echter, wie de kwaliteitsborger is, dient
Kritisch over de verruiming van het
bouwconsument. Ontwerp-MvT consulta-
bijzonder p. 5-6, 22-30, www.vereniging-
op het laatst bij de start van de bouw te zijn
opschortingsrecht naar vijftien maanden is
tieversie, p. 19.
bwt.nl.
gemeld. Ontwerp art. 7ac Woningwet;
onder meer de NVB, zie www.nvb-bouw.nl/
48. De opdrachtgever zal nog steeds binnen
53. Ecorys 2013, p. 15. Zie Kamerstukken II
Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 16.
columns.
bekwame tijd nadat hij het gebrek heeft
2013/14, 32757, 97, p. 7-8, 23. Zie
Vergelijk Kamerstukken II 2013/14, 32757,
44. Onder meer rapport Commissie Dekker
ontdekt of redelijkerwijs had moeten ont-
inbreng van het georganiseerde bouw- en
91, p. 6; Kamerstukken II 2013/14, 32757,
2008; I. Helsloot & A. Schmidt, Risicoaan-
dekken bij de aannemer zijn klachten ken-
woningtoezicht (VBWTN), Bouwend Neder-
94, p. 12.
sprakelijkheid als vervanging van overheids-
baar moeten maken (art. 6:89 BW).
land en projectontwikkelaars (NEPROM),
38. Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 16;
toezicht in de bouw? Een verkennend
49. Art. 7:767a BW. Ontwerp-MvT consul-
www.stichtingibk.nl.
Kamerstukken II 2013/14, 32757, 91, p. 4.
onderzoek naar een effectief en efficiënt
tatieversie, p. 24; Kamerstukken II 2013/14,
54. Zie de inbreng van de Woonbond, de
39. Ontwerp art. 7ac, lid 2 Woningwet;
kaderstellend instrument voor kwaliteitsbor-
32757, 97, p. 17-19, 23. Zie verder Van
Vereniging Eigen Huis (en ook die van
Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 17,
ging in de bouw in opdracht van het Minis-
Gulijk 2008, p. 215; Helsloot & Schmidt
SWK), lwww.stichtingibk.nl; Nieman, Van
30-31; Kamerstukken II 2013/14, 32757,
terie van Binnenlandse Zaken en Konink-
2012, p. 55 e.v.
Egmond & Van Leeuwen 2014, p. 20.
94, p. 6; Kamerstukken II 2013/14, 32 757,
rijksrelaties, 2012; Chao-Duivis & Strang
50. Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 2-4;
55. Chao-Duivis & Strang 2013 p. 45-46;
nr. 97, p. 4, 20-22, 27-28; vgl. M.A. de
2013, p. 93.
Kamerstukken II 2013/14, 32757, 91, p.
Visscher 2000, p. 273; J. van der Heijden,
Bree & P.H.J. Ligthart, Informatiebehoefte
45. Zie van Gulijk 2008, p. 48-49; S. Gam-
7-8.
De voor- en nadelen van privatisering van
toezicht bestaande bouwwerken. Kwali-
bon, ‘Naar een andere regeling van aan-
51. Zie ook F.C.M.A. Michiels, ‘Naar een
het bouwtoezicht, Den Haag: IBR 2009, p.
teitsborging voor het bouwen, Rotterdam/
sprakelijkheid voor gebreken? Enkele
ander bouwtoezicht: publiek of privaat?’,
76-79, 105, 124-125.
Hellevoetsluits 2014.
rechtsvergelijkende beschouwingen over de
in: G.H. Addink, G.T.J.M. Jurgens, Ph.M.
40. Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 10,
regeling van aansprakelijkheid naar Frans
Langbroek & R.J.G.M. Widdershoven,
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 557

Wetenschap
met de financiële druk waaronder private kwaliteitsborgers
staan, goed te beheersen. 56
Kortom: wil het nieuwe stelsel voor de bouwkwaliteit
echt een verbetering opleveren, dan zijn een goed functionerende
markt voor kwaliteitsborging én adequaat toezicht
cruciaal. 57
De instrumenten van kwaliteitsborging: aan de maat?
Instrumenten van kwaliteitsborging zijn bedoeld om te
voorkomen dat bouwwerken in gebruik worden genomen
die onvoldoende bouwkwaliteit hebben. De minister
meent dat bij bouwwerken in de laagste risicoklasse een
erkende bouwer of architect de kwaliteitsborging van zijn
eigen werk zou moeten kunnen uitvoeren. Het is te
begrijpen dat de minister vindt dat instrumenten niet
duurder moeten zijn dan nodig. Maar de risico’s van een
bouwer die zijn eigen werk keurt moeten onder ogen worden
gezien. In ieder geval zal de werkwijze van de ontwerper
en/of bouwer die de kwaliteit van het werk intern
borgt zeer transparant moeten zijn en zal moeten worden
voorzien in regelmatige controles door instrumentbeheerder
en/of toelatingsorganisatie of de kwaliteitsborging feitelijk
naar behoren plaatsvindt. 58
De toekomstige rol van het gemeentebestuur: kan dat iets
worden?
Het is afwachten of het gemeentebestuur de verantwoordelijkheden
die het onder het beoogde stelsel nog wel
heeft, voldoende zal kunnen waarmaken. Gemeenten moeten
voldoende capaciteit en deskundigheid hebben om te
beoordelen of de kwaliteitsborging adequaat is. Ook lijkt
de afhankelijkheid van het gemeentebestuur van informatie
over de deugdelijkheid van uitgevoerde kwaliteitsborging
van de toelatingsorganisatie en ‘gewone burgers’ niet
zonder gevaar, zeker als het gaat om risicovollere bouwwerken.
Overwogen zou kunnen worden de kwaliteitsborger
te verplichten tot het tijdig verschaffen van relevante
bevindingen tijdens de bouw aan het bevoegd gezag tijdens
een bouwproces. 59 Het consultatievoorstel is onduidelijk
op het punt van de handhavingsbevoegdheden van het
gemeentebestuur. Hoe lang na gereedmelding heeft het
bevoegd gezag nog een titel om ingebruikname te verhinderen
omdat er iets mis met de kwaliteitsborging zou blijken
te zijn, blijft in nevelen gehuld.
4.2. De privaatrechtelijke voorstellen: draaien aan de
verkeerde knop
Focus op aannemersaansprakelijkheid: niet bouwbreed
gedacht
Het is discutabel of met de verruiming van de aansprakelijkheid
van de aannemer na oplevering (en het daarbij
behorende bewijsvoordeel voor de opdrachtgever) een verbetering
van die bouwkwaliteit wordt bereikt en de bron
van de oorzaken van bouwfouten wordt aangepakt. 60 Volgens
de minister leidt dit voorstel tot een evenwichtigere
verantwoordelijkheidsverdeling tussen de bouwactoren. De
gedachte van de minister dat het verleggen van het bewijsrisico
een prikkel voor de gehele bouw oplevert, is echter
nog onvoldoende onderbouwd. Dat een sterkere positie
van de bouwconsument en daarmee een verzwaring van
de aansprakelijkheidspositie van aannemers nodig is,
komt uit onderzoek niet overtuigend naar voren. 61 Mogelijk
wordt er vanuit gegaan dat de verruiming van de aannemersaansprakelijkheid
doorwerkt naar de overige bouwactoren,
maar de positie van de adviseur is in het voorstel
in het geheel niet meegenomen bij de verantwoordelijkheidsverdeling.
Dit terwijl kwaliteitsborging in de bouw
een ‘bouwbreed’ probleem is dat niet slechts door wijzigingen
in de rechtsverhouding opdrachtgever-aannemer kan
worden benaderd. Ook in de ontwerpfase van het bouwproces
zijn inmiddels verschillende verbeterpunten
geïdentificeerd, zoals meer transparantie over rollen en
verantwoordelijkheden, de verbetering van de communicatie
en informatie-uitwisseling tussen bouwactoren en een
betere overgang van ontwerp naar uitvoering. 62
Voornaamste kritiekpunt is
dat het private deel van het
consultatie-voorstel niet
bouwbreed is, terwijl het
kwaliteitsprobleem dat wel is
Adviseurs zijn een essentieel onderdeel van de risicoverdeling
in het bouwproces. De aansprakelijkheid van
adviseurs als gevolg van tekortkomingen in de toetsing van
en het toezicht op het bouwproces moet daarom in het
kader van private kwaliteitsborging verder in kaart worden
gebracht. 63 Vergeleken met het Belgische en Franse stelsel
valt op dat in die rechtsstelsels álle bouwactoren onder hetzelfde
aansprakelijkheidsregime (van tien jaar na de oplevering
ten aanzien van de stevigheid van gebouwen) vallen,
hetgeen gekoppeld is aan een wettelijke verzekeringsverplichting.
Zonder dit systeem als ideaalmodel te presenteren
toont het wel aan dat in die landen wel bouwbreed
naar het aansprakelijkheids- en verzekeringsregime in de
bouwpraktijk is gekeken. In het consultatievoorstel is voor
een te gefragmenteerde insteek gekozen door slechts de
rechtsverhouding opdrachtgever-aannemer te benaderen.
Een effectieve aanpak van de constructieve veiligheidsproblemen
in de bouw kan alleen standhouden als deze ‘bouwbreed’
is. 64 Daarbij moeten in ieder geval de positie van de
opdrachtgever, adviseur en aannemer worden betrokken. 65
Het begrip bouwconsument in het consultatievoorstel: wie
heeft de minister op het oog?
Aan de privaatrechtelijke voorstellen ligt ten grondslag
dat de positie van de bouwconsument moet worden versterkt.
Eerder bleek al dat die aanname niet sterk is onderbouwd
door de minister. Bovendien zorgt het gebruik van
het begrip bouwconsument in het voorstel voor verwarring.
Wie heeft de minister precies op het oog? Uit het feit
dat artikel 7:758 BW is opgenomen in afdeling 1 van Titel
7.12 blijkt dat de minister alle opdrachtgevers op het oog
heeft, zowel professionele als niet-professionele. Beiden
krijgen een wettelijk bewijsvoordeel bij het aantonen van
558 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

een verborgen gebrek, terwijl dat voor professionele
opdrachtgevers die het ontwerp voorschrijven vreemd
oogt en niet-professionele opdrachtgevers doorgaans
onder een garantieregeling bouwen. 66 De vraag rijst of versterking
van hun beider posities wel nodig is via het aansprakelijkheidsrecht.
Ten aanzien van het voorgestelde nieuwe artikel dat
de aannemer verplicht een financiële waarborg aan te bieden
aan de opdrachtgever heeft de minister zich wel
expliciet gericht op de consumentopdrachtgever. Het
voorgestelde artikel is immers in afdeling 2 van Titel 7.12
BW opgenomen. Om te kunnen inschatten in hoeverre
een financiële waarborg nodig is voor het project, moet
het voor de consumentopdrachtgever volgens de minister
wel aan het begin duidelijk zijn in hoeverre zijn bouwwerk
verzekerbaar is. 67 Die gedachte strookt echter niet
met de ratio van het consultatievoorstel: de bescherming
van de bouwconsument. Immers, de bouwconsument is
aanzienlijk minder deskundig dan de aannemer en het zal
voor hem niet eenvoudig zijn bij het aangaan van de overeenkomst
in te schatten in hoeverre het bouwwerk verzekerbaar
is. Ook bij dit privaatrechtelijke voorstel lijkt nog
onvoldoende te zijn nagedacht over de positie van de
bouwconsument in het bouwcontractenrecht.
5. Afsluiting
Als het aan de minister ligt, treedt een Wet kwaliteitsborging
voor het bouwen in 2016 in werking. 68 Het consultatievoorstel
van minister Blok voor een Wet kwaliteitsborging
in de bouw is op een aantal publiek- en privaatrechtelijke
initiatieven echter nog onvoldragen. 69 Ten eerste is discutabel
of het overhevelen van kwaliteitsborging van gemeenten
naar private instellingen daadwerkelijk gaat leiden tot
een effectievere borging van constructieve veiligheid tegen
minder kosten. Daarvoor is in ieder geval nodig dat een
gezonde marktwerking kan ontstaan op het gebied van de
kwaliteitsborging en dat de op te richten publieke toelatingsorganisatie
effectief kan opereren. Of die condities zullen
worden vervuld, staat nog niet vast. Ervaringen uit het
buitenland laten zien dat een effectieve toelatingsorganisatie
zal moeten focussen op de inhoudelijke uitvoering van
kwaliteitsborging tijdens de bouw en niet zal moeten schuwen
corrigerend op te treden. 70
Ten tweede is nog onvoldoende naar alternatieve
opties gekeken. Zo zou de voorafgaande toetsing door het
gemeentebestuur van bouwplannen aan het Bouwbesluit
2012 kunnen worden afgeschaft, maar het gemeentebestuur
wel de bevoegdheid kunnen behouden om een
gereed gemeld bouwwerk te toetsen op conformiteit met
dit besluit. Als de markt in staat zou blijken erkende standaardoplossingen
voor veel voorkomende bouwopgaven tot
ontwikkeling te brengen, kan daarmee worden aangetoond
dat aan bepaalde wettelijke eisen wordt voldaan. De
gemeentelijke toetsing na gereedmelding zou dan vaak
beperkt kunnen blijven. 71 Waar de risico’s groot zijn, zou
capaciteit vrij kunnen komen voor grondige controles.
Aldus zou wellicht meer effectiviteit van gemeentelijk toezicht
én een lastenverlichting kunnen worden gerealiseerd.
Ten slotte staat niet vast dat de voorgestelde verruiming
van de aansprakelijkheid van de aannemer zal bijdragen
aan betere bouwkwaliteit. Voornaamste kritiekpunt
is dat het private deel van het consultatievoorstel niet
bouwbreed is, terwijl het kwaliteitsprobleem dat wel is.
Een goede wettelijke regeling voor kwaliteitsborging in de
bouw prikkelt álle bij de bouw betrokken actoren tot het
nemen van verantwoordelijkheid voor bouwkwaliteit en
prikkelt niet alleen de aannemer door middel van verruiming
van diens aansprakelijkheid ten opzichte van de
opdrachtgever. Bovendien wordt onvoldoende duidelijk
waarom de positie van de consumentopdrachtgever per sé
dient te worden versterkt via het aansprakelijkheidsrecht
nu voor deze actor al diverse garantie- en waarborgregelingen
gelden. Om daadwerkelijk een stevige impuls te geven
aan de constructieve veiligheid moeten niet slechts (wettelijke)
repressieve maatregelen worden genomen, zoals verruiming
van aansprakelijkheid, maar moeten bouwactoren
veel meer bij aanvang van en tijdens het bouwproces tot
betere samenwerking worden gestimuleerd. 72
56. Van der Heijden 2009, p. 76-79, 100,
102, 105, 124-125.
57. Visscher 2000, 273; Van der Heijden
2009, p. 105, 124.
58. Van Gulijk & Neerhof 2014, p. 224,
249.
59. Vergelijk Kamerstukken II 2013/14,
32757, 94, p. 12-13. Laan & Terwindt
2014, p. 624-625. Onduidelijk is hoeveel
politiek draagvlak er is voor voorstellen
zoals ze er nu liggen: Kamerstukken II
2013/14, 33750 XVIII, 14, p. 1, Handelingen
II 2013/14, 28, item 16, p. 3 (motie-De
Vries); Kamerstukken II 2013/14, 32757,
97, p. 4-5, 9, 15, 19-22, 25, 27-28; Kamerstukken
II 2014/15, 28325, 156, p. 6.
tingibk.nl.
64. Ook voorstander van een bouwbrede
benadering is Jansen, zie oratie C.E.C. Jansen,
Een werk tot stand brengen. Over de
integratie van de UAV in de UAVgc (oratie
Tilburg), Tilburg: TiU 2014.
65. Eerder leek de overheid hier op in te
zetten door in 2011 van de Wet op de
Architectentitel een krachtiger kwaliteitsinstrument
te maken en de positie van adviseurs
steviger in te bedden.
66. Zoals de garantie- en waarborgregeling
van Woningborg en SWK. Zie ook Van den
Berg, TBR 2014/95, p. 509 en de reactie
van de NVB Vereniging voor ontwikkelaars
en bouwondernemers via www.nvb-bouw.
nl/columns.
67. Ontwerp-MvT consultatieversie, p. 24,
onderaan.
68. Cobouw 10 december 2014.
69. Nieman, Van Egmond & Van Leeuwen,
2014, p. 22-24, vragen zich af of de bouwsector
wel klaar is voor inwerkingtreding
van het nieuwe stelsel.
70. Dus onder meer: uitvoeren van zogenoemde
‘realitychecks’. Zie ook: Chao-Duivis
& Strang 2013, p. 45-47, 67; Van Gulijk
& Neerhof 2014, p. xiii.
71. Vgl. Expertisecentrum Regelgeving
Bouw, Verder na Dekker. Innovatie van de
bouwregelgeving, Delft 2011; N.P.M. Scholten
& R. de Wildt, met medewerking van A.
de Jong & S.A. Brands, Erkende technische
oplossingen: deemed to satisfy/tot nut en
genoegen van de gebruiker, Delft: ERB
2013. In deze richting gaat ook de eerdergenoemde
door de Tweede Kamer op 26
november 2013 aangenomen motie-De
Vries (Kamerstukken II 2013/14, 33750
XVIII, 14, p. 1; Handelingen II 2013/14, 28,
item 16, p. 3).
72. Zie voor concrete voorstellen Van Gulijk
& Neerhof 2014, deel III.
61. Zie daarvoor uitgebreid Van Gulijk &
Neerhof 2014, deel I hoofdstuk 3 en 4.
Vergelijk Meeuws Bouw & Infra, Notitie
inzake wetsvoorstel kwaliteitsborging
bouw, september 2014, waarin wordt
opgemerkt dat ‘de voorgestelde oplossingen
niet insteken waar het eventuele probleem
zit, namelijk bij betere communicatie
ter voorkoming van subjectieve kwaliteitsbeleving.’
62. Zie voor een overzicht S. van Gulijk,
‘Over constructieve veiligheid en het belang
van interactief communiceren in bouwnetwerken:
Een bespreking van juridische
mogelijkheden daartoe en digitale technieken
als alternatief’, TBR 2011/192, p.
1078-1085.
63. In de praktijk wordt al volop
geëxperimenteerd, zie bijvoorbeeld
www.architectaanzet.nl.
60. Ook kritisch zijn onder meer Van den
Berg 2014, p. 513, Laan & Terwindt 2014,
p. 622. Anders: Vereniging Eigen Huis,
reactie Wetsvoorstel kwaliteitsborging voor
het bouwen, 7 augustus 2014, www.stich-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 559

455
Focus
Internationalisering in
rechtenonderwijs
Waar zijn onze competente rebellen?
Sjoerd Claessens 1
De traditionele civiel-effecteisen en de traditionele bestudering van het recht vanuit het eigen rechtsstelsel
staan in de weg aan het opleiden van ‘competente rebellen’ zoals de Minister van OCW die in haar visiebrief
internationalisering voor ogen heeft. Door het omvormen van de civiel-effecteisen naar een meer omvattende
competentiecatalogus en bestuderen van universele vragen in plaats van nationaalrechtelijke antwoorden
kunnen ook de rechtenfaculteiten ‘competente rebellen’ afleveren.
In het voorjaar van 2014 verwoordde minister Bussemaker
in haar visie over internationalisering het voornemen
om iedere student die niet in het kader van haar of zijn
bachelor- of masterstudie naar het buitenland gaat, blootgesteld
moet worden aan wat in het beleidsdocument in
goed Nederlands ‘internationalisation at home’ genoemd
is. 2 Dit voornemen komt neer op het gewenste resultaat
dat elke student in Nederland die er, ondanks de incentives
van het Bologna proces, 3 voor kiest om zijn gehele
studie in Nederland af te ronden, blootgesteld moet zijn
geweest aan de internationale en interculturele aspecten
van zijn vakgebied. Die blootstelling moet voor de thuisblijvers
plaatsvinden in de international classroom. 4 Het
resultaat van die blootstelling is dat daarmee hetzelfde
resultaat bereikt wordt als met fysieke mobiliteit en wat
de minister verwoordt in de inleiding van haar brief: ‘Het
is mijn overtuiging dat het Nederlands onderwijs “competente
rebellen” op moet leiden, grensoverschrijdende denkers
en doeners die door creativiteit, lef en ambitie verandering
teweeg brengen.” 5 De minister noemt verder geen
uitzonderingen wat wil zeggen dat in de toekomst ook
afgestudeerde juristen aan deze ambitieuze en verfrissende
definitie dienen te voldoen.
In de literatuur is de afgelopen jaren met enige regelmaat
gepleit voor internationalisatie in het rechtenonderwijs.
6 Voor een deel worden er in Nederland zowel op universitair
als op HBO niveau juridische opleidingen
aangeboden (European Law Schools / Global Law School)
die hun focus hebben op het internationale en interculturele
aspect van het recht, maar deze wil ik verder buiten
beschouwing laten. In deze analyse zal ik met name nagaan
welke knelpunten er zijn bij het waarmaken van de doelstellingen
van de minister waar het de ‘gewone’ opleidingen
Rechtsgeleerdheid betreft. Bovendien zal ik trachten handvaten
te bieden over hoe deze knelpunten aangepakt kunnen
worden zodat ook deze opleidingen aan de ambitieuze
doelstelling van de minister kunnen voldoen.
Het bijzondere karakter van de opleiding
Rechtsgeleerdheid
Vergeleken met het merendeel van de universitaire opleidingen
in Nederland neemt de opleiding Rechtsgeleerdheid
een atypische positie in. In de eerste plaats heeft de
opleiding Rechtsgeleerdheid, net als de Geneeskunde-opleiding,
een duidelijk beroepsprofiel (althans een aantal specifieke
beroepsprofielen) maar in tegenstelling tot de opleiding
Geneeskunde komt slechts een deel van de
afgestudeerden op enig moment in hun carrière in deze
specifieke beroepen terecht (waarbij het bij Geneeskunde
veeleer een uitzondering is als men uiteindelijk geen
(praktiserend) arts wordt). Voor de meerderheid van de
afgestudeerden is de opleiding Rechtsgeleerdheid een basis
voor een veel diffuser beroepenveld dat overeenkomt met
dat van andere sociale studierichtingen. Naast dit verschil
is er nog een belangrijk verschil dat wellicht voor de buitenstaander
minder opvallend is. Waar in andere disciplines
het domein als zodanig niet begrensd wordt door nationale
grenzen en waar de ontwikkeling van de wetenschap
in dat domein wereldwijd vooruit wordt gestuwd, bestaat
in ieder geval in de Rechtsgeleerdheid nog steeds de perceptie
dat het in de opleiding aan de orde komende
domein grotendeels begrensd wordt door de grenzen van
het desbetreffende land. Het moet wel gezegd worden dat
door de Europese Unie en de doorwerking van Europees
recht in het nationale recht van Lidstaten deze perceptie
inmiddels nagenoeg volledig onhoudbaar is geworden. Ten
560 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

slotte wordt de kunst van de Rechtsgeleerdheid bedreven
in de taal van het desbetreffende rechtsgebied. Hierbij
moet natuurlijk worden opgemerkt dat Rechtsgeleerdheid
niet de enige ‘talige’ opleiding is; bijvoorbeeld in de geneeskunde
en in het onderwijs is de taal natuurlijk ook belangrijk
(met name voor de communicatie met de ‘klanten’ van
die opleidingen) maar toch op een andere manier dan bij
de Rechtsgeleerdheid. Waar bij de genoemde domeinen de
taligheid belangrijk is voor de uitoefening van de beroepen
die eraan gelieerd zijn, wordt het wetenschappelijk
domein van die studies niet begrensd door een specifieke
taal en zullen literatuur, wetenschappelijke vorderingen
enz. in vele talen beschikbaar zijn. In het rechtswetenschappelijk
domein is ook een groot deel van de input
Dat lijkt op een impasse: of we
krijgen de door de minister
gewenste ‘competente rebellen’
of we krijgen afgestudeerden
die terecht kunnen in de
gereguleerde beroepen
(wetgeving, jurisprudentie enz.) in het domein gebonden
aan de taal van het rechtsgebied. Binnen de rechtsgeleerdheid
lijkt de taal dus veel meer verweven met het domein
dan dat in andere (min of meer talige) domeinen het geval
is. Al moet ook hier worden opgemerkt dat met name het
Engels meer en meer de Lingua Franca wordt.
Deze verschillen maken het op het eerste gezicht lastig
voor de klassieke opleiding Rechtsgeleerdheid in
Nederland om aan de ambitieuze doelstelling van de
minister te voldoen. Hoe zorg je ervoor dat een student
die een bachelor Rechtsgeleerdheid en een master Nederlands
recht volgt, die deze student toegang moet geven
tot een aantal gereguleerde beroepen in Nederland, die in
het Nederlands wordt gegeven over Nederlandstalige
input in een domein dat vooral wordt begrensd door de
grenzen van het Koninkrijk der Nederlanden (en dan
vooral het Europese deel ervan), een grensoverschrijdende
denker wordt die als competente rebel kan worden gekenschetst?
Voordat daarvoor mogelijke oplossingen kunnen
worden aangereikt moet er eerst nader gekeken worden
naar de problematiek van het afnemend beroepenveld
van de (universitaire) juridische opleidingen.
De knellende jas van het civiel effect
Zoals hierboven al werd vermeld leidt de rechtenopleiding
traditioneel op voor een aantal gereguleerde beroepen, te
weten het beroep van advocaat, Officier van Justitie en
rechter (waarbij ik voor dit artikel de eisen voor het notariaat
buiten beschouwing laat). Dat betekent dat om de
toegang tot deze gereguleerde beroepen te garanderen, de
eisen waaraan de curricula die door de universiteiten worden
aangeboden moeten voldoen in wet en regelgeving
zijn vastgelegd. In Nederland gaat het dan om het besluit
beroepsvereisten advocatuur en het besluit opleiding rechterlijke
ambtenaren. 7 De regels die zijn neergelegd in deze
AMvB’s zorgen er voor dat een curriculum van een rechtenopleiding
die toegang moet geven tot de genoemde
gereguleerde beroepen grotendeels gericht dient te worden
op het nationale recht. Dat levert natuurlijk een
behoorlijke horde op die in de weg staat aan het blootstellen
van de student Nederlands recht aan de internationale
en interculturele aspecten van zijn (toekomstig) vak, zeker
als dit ook nog eens in een international classroom dient
te gebeuren. Geconcludeerd mag dus worden dat de studenten
Nederlands recht hun studie spenderen aan het
bestuderen van het recht in Nederland en dat ook nog
doen (en dat is in het licht van hetgeen de minister
betoogt wellicht het meer kwalijke kenmerk) in een cultureel
(te) homogene omgeving. Het mag duidelijk zijn dat
op dit moment zowel de universiteiten als het afnemend
beroepenveld van mening zijn dat de eisen van het civiel
effect noodzakelijk zijn om de kwaliteit van de afgestudeerde
juristen voor het afnemend beroepenveld te garanderen.
Dat lijkt dus op een impasse: of we krijgen de door
de minister gewenste ‘competente rebellen’ of we krijgen
afgestudeerden die terecht kunnen in de gereguleerde
beroepen. Ik zal trachten deze schijnbare impasse te ontkrachten
en te laten zien dat beide doelstellingen met
elkaar verenigd kunnen worden. Daarbij moet allereerst
gekeken worden naar de civiel-effecteisen en naar de
manier waarop de discussie over deze eisen wordt gevoerd.
Die eisen van het civiel effect zorgen voor een verweving
tussen de studie en het afnemend beroepenveld. Nu
is dat op zich niets nieuws, zoals gezegd is dat ook aan de
orde bij de universitaire medische studies en is het in het
beroepsonderwijs ook bij niet-gereguleerde beroepen, de
normaalste zaak van de wereld. Het probleem bij de rech-
Auteur
mentaar op een eerdere versie van dit
artikel.
4. Ministerie van OCW, brief d.d. 15 juli
2014 (ref. 631115) ‘De wereld in: Visiebrief
internationale dimensie van ho en
mbo’, p. 11.
5. Ministerie van OCW, brief d.d. 15 juli
2014 (ref. 631115) ‘De wereld in: Visiebrief
internationale dimensie van ho en
mbo’, p. 1.
6. Recentelijk bijvoorbeeld in Ars Aequi: B.
Fauvarque-Cosson, ‘Restructuring legal
education in Europe: the Necessity of Comparative
and European Law’ AA, november
2014, p. 867-871. Zie ook: J.Smits, ‘European
Legal education, or: how to prepare
students for global citizenship?’ The Law
Teacher, vol. 45(2), 2011, p. 163-180.
1. Mr. dr. S.J.F.J. Claessens LL.M. is senior
docent Europees recht en coördinator van
de bachelor Rechtsgeleerdheid aan de
Universiteit Maastricht en tevens gastdocent
aan de Universiteit Hasselt. Aan de
Universiteit Maastricht maakt hij deel uit
van de taskforce international classroom.
De auteur bedankt Marijke van Hoof,
Sarah Schoenmaekers, Jan Smits en Bram
Akkermans voor hun waardevolle com-
Noten
2. Ministerie van OCW, brief d.d. 15 juli
2014 (ref. 631115) ‘De wereld in: Visiebrief
internationale dimensie van ho en mbo’,
p. 10. Via: www.rijksoverheid.nl, laatst
bezocht 24 februari 2015.
3. Zie www.eahe.info, laatst bezocht 24
februari 2015.
7. Besluit van 27 januari 2005, Besluit
beroepsvereisten advocatuur, Stb. 2005, 48,
art. 2 en voor de Rechterlijke macht: Besluit
van 24 oktober 1985, Besluit opleiding
rechterlijke ambtenaren, Stb. 1985, 555,
art. 21.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 561

Focus
© ImageZoo / Alamy
tenopleidingen is dat het afnemend beroepenveld aanmerkelijk
breder is dan bij de medische beroepen en dat
de eisen slechts nodig zijn voor een deel van de beroepen
waarin afgestudeerde juristen terecht komen. Deze spagaat
(die in de andere voorbeelden veel minder aanwezig
lijkt) zorgt er ook voor dat er een bepaalde mate van
spanning lijkt te ontstaan tussen de opleidingen (althans
de organisatoren daarvan) en het afnemend gereguleerd
beroepenveld. Deze spanning wordt gekenschetst door
aan de ene kant de opleidingen die hun academische
karakter wensen te waarborgen en zich realiseren dat ze
opleiden voor meer dan de gereguleerde beroepen alleen
en aan de andere kant de beroepen die zich zorgen maken
dat afgestudeerden niet genoeg capaciteiten hebben aan
het einde van hun studie.
Deze discussie is oud 8 en keert met enige regelmaat
terug. De laatste discussie stamt alweer uit 2000 en werd
min of meer gelanceerd door Bruinsma die in dit blad de
rechtenstudie ‘ondraaglijk licht’ en niet academisch noemde
(waarbij hij een pleidooi hield voor het te weinig academisch
zijn van de rechtenstudie en tegelijkertijd reclame
maakt voor het toen nog nieuwe University College
Utrecht) en haar beschouwde als gereduceerd tot een
(beroeps)opleiding voor de toga-beroepen. 9 Scheidend
Deken van de Orde van Advocaten Willem Bekkers deed er,
in het blad Mr. tien jaar later een schepje bovenop door de
rechtenstudie ‘flinterdun’ te noemen (waarbij hij overigens
niet, zoals wellicht van hem verwacht mocht worden in die
functie, ageerde tegen het gebrek aan juridische kennis,
maar veeleer tegen het gebrek aan algemene ontwikkeling
en brede maatschappelijke verankering van afgestudeerde
juristen). 10 Decanen van de Rechtenfaculteiten haastten
zich (de faculteiten zaten toen immers midden in het reaccreditatie
circus) om zich te verzetten om maar aan te
tonen dat de rechtenstudie niet ‘flinterdun’ was. 11
Het beroepenveld, althans een van de velden (namelijk
de advocatuur) boog zich in 2010 in een onderzoek
naar de eigen beroepsopleiding over de problematiek van
het civiel effect waarbij de Commissie de aanbeveling deed
de civiel-effecteisen te verzwaren en ook daar, onder ande-
562 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

e, de eis ‘grondige kennis van en inzicht in’ te introduceren
conform de eisen die voor rechterlijk ambtenaren gelden. 12
Het is overigens opmerkelijk dat deze aanbeveling werd
gedaan omdat de Commissie twijfelde of een afgestudeerde
jurist de juiste basis heeft om aan de advocatenopleiding te
beginnen, zonder dat deze twijfel op enige wijze door casuistiek,
of beter nog, bewijs wordt ondersteund. De rechterlijke
macht liet duidelijk van zich horen in 2011 bij monde
van Ahsmann die zowel als rechter als als coördinator van
de (inmiddels ter ziele gegane) RAIO opleiding tot de conclusie
kwam dat het studenten te kort schiet aan kennis,
analytisch vermogen, redenatievermogen, vermogen tot
motiveren, vermogen tot structureren, vermogen tot produceren,
stressbestendigheid en psychische stabiliteit en
dat daarom ‘civiel effect’ niet biedt wat het pretendeert te
bieden. 13 Hoewel ze dat niet expliciet zegt lijkt Ahsmann de
mening toegedaan dat dit komt omdat er in de studie
(gemeten in ECTS) te weinig aandacht wordt besteed aan
positiefrechtelijke vakken. Ahsmann wordt van ongezouten
repliek voorzien door Dorresteijn die, naast het betoog dat
de rechtenstudie wel een volwaardige academische opleiding
is, de bal duidelijk bij de RAIO-opleiding en diens
selectiemethode legt, daarbij wel verzuchtend dat de kwaliteit
van de instroom ook bij de academische rechtenopleidingen
een probleem is. 14 Spoormans gaat recentelijk in op
de spanning tussen massale instroom en het academisch
karakter van de rechtenopleiding. 15
Dit korte overzicht, wat overigens de innerlijke worsteling
aan de academische kant over het al of niet voldoende
academisch karakter van de studie (en de discipline
an sich!) buiten beschouwing laat, 16 laat zien dat de
discussie tussen academie en afnemend beroepenveld
geen gemakkelijke is en veelal vanuit de heup (of onderbuik
zo u wil) gevoerd wordt en nogal het karakter draagt
van wederzijdse beschietingen vanuit de loopgraaf. Dat
zou toch anders moeten kunnen.
Een nadere inspectie van de civiel-effect eisen leert
dat deze voor de rechterlijke macht als kennis-eisen zijn
geformuleerd waarbij geëist wordt dat er sprake is van
‘grondige kennis van en inzicht in’ een drietal positiefrechtelijke
deelgebieden (privaatrecht; strafrecht en
bestuursrecht). De eisen voor de advocatuur zijn zo mogelijk
nog vager: het besluit beroepsvereisten advocatuur
schrijft alleen voor dat privaatrecht, strafrecht en dan wel
bestuursrecht, dan wel staatsrecht of belastingrecht in de
studie aan de orde moeten zijn geweest.
Verdere, nadere, uitwerking van deze regels biedt ook
weinig houvast voor het bepalen van het daadwerkelijk
niveau. In 2005 spraken de rechtenfaculteiten af dat een
civiel-effectverklaring alleen zou worden afgegeven als er
tenminste 200 ECTS (van de 240 in de bachelor en master
samen) juridisch ingevuld zijn, waarvan tenminste 60 in
de bachelor en 60 in de master en als er sprake is van
‘grondige kennis van en inzicht in’ de rechtsgebieden
zoals genoemd in beide besluiten. Die afspraak staat nog
steeds. Ten behoeve van de re-accreditatie van de rechtenopleidingen
in 2010-2012 werd door de gezamenlijke
rechtenfaculteiten een domein-specifiek referentiekader
afgesproken op basis waarvan de opleidingen beoordeeld
zouden worden. Voor zover hier van belang bepaalt dat
kader alleen dat juristen inzetbaar zijn in de traditionele
beroepen. Betoogd kan dus worden dat het gebrek aan
concrete ‘learning outcomes’ 17 leidt tot verschillende percepties
van wat er nu precies beoogd was of verwacht kan
worden, en daarmee tot het soort, weinig productieve, discussies
zoals hierboven omschreven.
De discussie tussen academie en
afnemend beroepenveld draagt
nogal het karakter van wederzijdse
beschietingen vanuit de loopgraaf
Een blik op de naaste collega’s met vergelijkbare problemen
(de Geneeskunde opleidingen) leert dat zij wat
betreft hun versie van ‘civiel effect’ een ander pad zijn
ingeslagen. 18 In een tweetal bijlages bij het Besluit opleidingseisen
arts 19 is een indrukwekkende lijst competenties
20 opgenomen die een juist afgestudeerd arts moet
beheersen en die (voor wat bijlage 1 betreft) zijn ingedeeld
in een aantal rollen die de arts moet beheersen:
– Medisch deskundige
– Communicator
– Samenwerker
– Organisator
– Gezondheidsbevorderaar
– Academicus
– Beroepsbeoefenaar
8. Zie: J.C.M. Wachelder, Universiteit tussen
vorming en opleiding, Verloren, Hilversum
1992, p. 195 e.v.
9. F. Bruinsma, ‘De ondraaglijke lichtheid
van de rechtenstudie’, NJB 2000/28,
p. 1371.
10. M. van Kleef, ‘“Het is echt vijf voor
twaalf”’, Mr. 2010, nr. 3, p.17-21.
Commissie Stagiaire-Opleiding, Met recht
advocaat, 20 oktober 2010, via www.advocatenorde.nl,
laatst bezocht 24 februari
2015, p. 23-26.
13. M. Ahsmann, ‘Het civiel effect biedt
niet wat het pretendeert’, NJB 2011/28,
afl. 2, p. 66-70.
14. A. Dorresteijn, ‘De rechtenopleiding
opnieuw de maat genomen?’,
NJB 2011/406, afl. 8, p. 472-474.
16. Zie o.a. C. Stolker, ‘Ja geléérd zijn jullie
wel’, NJB 2003/15, p. 766; R. van Rhee,
‘Geen rechtsgeleerdheid, maar rechtswetenschap!’,
Rechtsgeleerd Magazijn THEMIS,
2004-4, p. 196-201; L. Mok, ‘De teloorgang
van het burgerlijk recht als wetenschap;
oorzaak en gevolg’, Rechtsgeleerd Magazijn
THEMIS, 2004-6, p. 291-297 en J.M. Smits,
Omstreden rechtswetenschap, Den Haag:
Boom Juridische uitgevers 2009.
17. Zie over learning outcomes: S. Schoenmaekers,
‘The densification of educational
and labour market requirements’, A. Lamers
& S. Schoenmakers, Recht in een geïndividualiseerde
netwerksamenleving, Zutphen:
Uitgeverij Paris, 2014, p. 31-41.
18. Zie uitgebreid: C. Stolker, ‘Over de
toekomst van het rechtenonderwijs’, AA,
januari 2013, p. 72-82.
19. Besluit van 19 juli 1997, Besluit opleidingseisen
arts, Stb. 1997, 379.
11. Website Mr., ‘Rechtenstudie niet “flinterdun”’,
20 april 2010, www.mr-online.nl/
jurdisch-nieuws/8838-rechtenstudie-nietflinterdun,
laatst bezocht 24 februari 2015.
12. Commissie Kortmann, Advies van de
20. Zie over competenties: J.G.G. van Merriënboer
et al., Competenties: van complicaties
tot compromis, Onderwijsraad 2002,
via www.onderwijsraad.nl, laatst gezien 24
februari 2015.
15. H. Spoormans, ‘Over massaliteit en
kwaliteit van juridisch onderwijs’, NJB
2014/2157, afl. 42, p. 2987-2992.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 563

Focus
Deze zeven competenties zijn in het besluit uitgebreid
omschreven en elke competentie kent deelcompetenties
waaraan ook voldaan moet worden. Op deze
manier kan een (zeer) duidelijk beeld geschetst worden
van een vers afgestudeerde arts en de verwachtingen
waaraan zo een arts kan voldoen. Een dergelijk competentieprofiel
is waar het de juristen aan ontbreekt, terwijl ook
daar juist de schoen wringt. Zeven van de acht redenen
waarom Ahsmann vindt dat in haar ogen het civiel effect
niet biedt wat het pretendeert, hebben niets met dat civiel
effect te maken maar met ontbrekende competenties op
een ander vlak. Competenties, als zijnde de organische
verbinding tussen kennis, vaardigheden en attitude 21 zouden
centraal moeten staan in het ontwikkelen van de
eisen waaraan een afgestudeerd jurist zou moeten voldoen.
Verdere discussies over de aanscherping van
bewoordingen, of zelfs het invulling geven aan bestaande
bewoordingen door middel van het stellen van eisen over
een minimaal aantal te besteden ECTS aan bepaalde vakgebieden
(zoals Ahsmann lijkt te impliceren) zijn heilloos
en leiden de problematiek alleen maar verder de loopgraven
in. De kostbare energie die aan die discussie wordt
besteed kan beter ingezet worden in het formuleren van
competenties zoals de medische collega’s hebben gedaan.
Om eventuele repliek op de vergelijking met het beroepsonderwijs
alvast voor te zijn: ook het zijn van academicus
(zoals de artsen juist laten zien) is een competentie die in
een profiel kan worden vastgelegd.
Een dergelijk competentieprofiel is
waar het de juristen aan ontbreekt,
terwijl ook daar juist de schoen
wringt
Dat een dergelijk competentieprofiel in het geheel
geen onhaalbare kaart is, is al gebleken bij het vaststellen
van het domein specifiek kader voor de re-accreditatie ronde
van 2010-2012. Op aangeven van het Disciplineoverleg
Rechtsgeleerdheid (de gezamenlijke rechtenfaculteiten)
heeft de commissie Zwemmer de eindkwalificaties van de
opleidingen vastgelegd, verdeeld over een drietal koppen;
te weten kennis en inzicht, vaardigheden en attitude. 22 Die
eindkwalificaties kunnen dienen als een meer dan uitgewerkt
beginpunt voor het formuleren van een catalogus
competenties waaraan een afgestudeerd jurist zou moeten
voldoen wil hij/zij toegang krijgen tot de beroepsopleiding
voor de advocatuur of de rechterlijke macht die, wat mij
betreft, in de twee besluiten zo mag worden opgenomen.
Wat betreft de discussie over positiefrechtelijke kennis: ook
hier kan de bijlage bij het besluit opleidingseisen arts een
leidraad zijn. De bijlage beperkt zich tot het omschrijven
dat de arts een breed pakket aan kennis (dat weliswaar
nader wordt toegelicht in bijlage 2) moet kunnen toepassen.
Hoewel, zoals reeds werd geconstateerd, het afnemend
beroepenveld van afgestudeerde juristen veel breder is dan
de beroepen die door de twee besluiten gedekt worden, kan
ik me niet aan de indruk onttrekken dat dergelijke competenties
ook door andere beroepen zeer gewaardeerd zouden
worden (meer in ieder geval dan vage criteria over bepaalde
positiefrechtelijke domeinen).
De rechtenopleiding op de schop
Met het omvormen van de civiel-effecteisen van de huidige
formulering naar een duidelijk omschreven competentiecatalogus
naar het voorbeeld van de artsen zijn we er
nog niet voor wat betreft het opleiden van de ‘competente
rebellen’ zoals de minister die graag ziet. Wat dat betreft
zou een dergelijke omvorming slechts de sleutel van het
slot draaien. Om de deur verder open te krijgen moet er
een volgende stap worden gezet: we moeten af van de
focus op positiefrechtelijke kennis van het nationale recht.
Laat ik voorop stellen dat het voor zich spreekt dat
een afgestudeerd jurist van de opleiding Nederlands recht
kennis (en inzicht) moet hebben in het Nederlands rechtssysteem.
Waar het mij om gaat is een verschuiving van
focus in de opleiding. Nu wordt de, zo u wil, methode van
het recht gedoceerd aan de hand van het Nederlandse
recht. De student wordt geacht de problematiek van bijvoorbeeld
het overeenkomstenrecht te doorgronden door
middel van de studie van het Nederlands overeenkomstenrecht.
Dat geldt overigens niet alleen voor Nederland, maar
zo zitten, voor zover ik dat kan overzien, de meeste rechtenopleidingen
in elkaar. Vraag rijst of dit de juiste aanpak is.
Zoals Smits betoogt in zijn artikel in de Law Teacher waar
hij Huse aanhaalt leidt de traditionele bestudering van het
recht tot mind-fixing: het eigen systeem wordt normaal
(want dat is aangeleerd) en al het andere is abnormaal. 23
Dat is volgens mij niet het pad waarlangs de ‘competente
rebellen’ van de minister gecreëerd worden. Op deze, traditionele,
manier creëer je dus ‘in-the-box’ denkers, terwijl de
minister juist op zoek lijkt naar ‘out-of-the-box’ denkers.
Hoe bestudeer je het recht dan wel? Het is wellicht
aan mijn eigen Maastrichtse European Law School achtergrond
te danken dat ik er van overtuigd ben dat dit vanuit
het probleem dient te gebeuren. Om het overeenkomstenrecht
maar weer als voorbeeld te gebruiken: in elk stelsel
spelen dezelfde problemen aangaande de overeenkomst:
hoe komt deze tot stand; hoe wordt deze uitgelegd; hoe
wordt deze beëindigd enz. Verschillende rechtsstelsels hebben
verschillende antwoorden voor deze vragen, maar de
vragen an sich zijn universeel. In het huidige systeem
onderwijzen we het Nederlandse overeenkomstenrecht, bijvoorbeeld
de beëindiging van een overeenkomst, aan de
hand van de betrokken bepalingen in het BW en de bijbehorende
jurisprudentie. De onderliggende vragen en systematiek
worden dan geïmpliceerd aanwezig te zijn. Als er al
geabstraheerd wordt naar dit soort onderliggende problematiek
dan gebeurt dat veelal pas op master-niveau. Het is
mijn overtuiging dat de studie hiermee zou moeten beginnen.
Deze ‘hoe’ en ‘waarom’ vragen zouden in de inleidende
blokken gesteld moeten worden. Eerstejaars studenten
strafrecht zouden wellicht niet meteen geconfronteerd
moeten worden met het beslissingsmodel van artikel
348/350 Strafvordering maar zouden eerst zelf uitgedaagd
moeten worden vragen te formuleren (en na te denken
over antwoorden) als: wanneer is iemand strafbaar, waarom
en met welk doel straf je? Daarna kan dat kader (dat voor al
564 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

de hoofdvakken gecreëerd is) ingevuld worden met de
oplossing naar Nederlands recht, die dan door de student
(en later de afgestudeerde) herkend kan worden als een
oplossing voor het gestelde probleem, en niet meteen als
de oplossing. Met het expliciteren en (diep) begrijpen van
de onderliggende problemen in het recht borg je mijns
inziens ook de competentie dat afgestudeerde juristen zichzelf
verdere ontwikkelingen van het recht eigen kunnen
maken. Dat deze competentie gezocht wordt staat buiten
kijf. De commissie Zwemmer schrijft daarover het volgende:
‘De afgestudeerde moet aldus in staat zijn om permanent
zijn juridische kennis te actualiseren en zich eventueel
op nieuwe terreinen te specialiseren. Het voorgaande veronderstelt
een groeiende nadruk op het verwerven van academische
vaardigheden van (levenslang) leren, het verwerven
van een internationale attitude, het vertalen van maatschappelijke
vraagstukken, het reflecteren op het recht en
het zoeken naar vragen en problemen, en naar antwoorden
en oplossingen, het verwerven van analytisch vermogen en
het aanleren van vermogen kritisch te denken, schrijven en
presenteren.’ 24 Ook de anderen betrokken in de hierboven
omschreven beschietingen laten zich in meer of mindere
mate uit over de wenselijkheid van de diepere bestudering
van de onderliggende systematiek van het recht. Zo ergert
Bruinsma zich aan de aanpak in het huidige rechtenonderwijs:
‘(v)ergelijk dit eens met de manier waarop rechtenfaculteiten
omgaan met vragen die eerstejaars bezig houden:
wat is recht eigenlijk?, wat zou het moeten zijn? En: hoe
werkt het in de praktijk? We slaan verwondering – het begin
van academische nieuwsgierigheid – dood met eenduidige
antwoorden over het systeem en de dogmatiek van deelgebieden
van het recht in Nederland’ 25 en lijkt ook Bekkers in
deze richting te hinten als hij zegt: ‘Er is een noodzaak onze
toekomstige advocaten een brede academische vormgeving
(sic) te geven. De techniek van de rechtspleging is van een
andere orde. Dat komt later wel.’ 26 Ik durf zelfs te betogen
dat de door Ahsmann geconstateerde manco’s bij haar
RAIO-uitvallers te wijten zijn aan een gebrek aan dieper
begrijpen van de onderliggende vragen van het recht. Ik
zou zelfs durven te betogen dat het door haar geconstateerde
gebrek aan kennis niet zo zeer optreedt omdat de studenten
de betrokken materie niet ooit een keer tijdens hun
studie hebben gezien maar dat het hen aan het diepere
begrip ontbreekt om deze kennis te plaatsten, te contextualiseren
en uiteindelijk in te zetten. Mijns inziens zou het
(vroege) bacheloronderwijs dus gericht moeten zijn op het
identificeren van de onderliggende universele vragen terwijl
de invulling naar nationaal recht voor de late bachelor,
of zelfs de master gereserveerd kan blijven. 27
We zijn er bijna wat betreft de ‘competente rebellen’
en hun international classroom. Consequentie van de vorige
stap is dat het denkbaar is dat in de vroege fase van een
bachelor rechten een vak ‘beginselen van het privaatrecht’
aan de orde komt. Een dergelijk vak zou, vanwege de taligheid
van de rechtenstudie in het Nederlands taalgebied
niet, of op zijn best, slecht toegankelijk zijn voor buitenlandse
studenten. Op die manier zouden Nederlandse
rechtenstudenten wel de relevante vragen en problemen
bestuderen maar dat nog steeds doen in een cultureel (te)
homogene groep. De oplossing daarvoor ligt echter voor
de hand. In het bovenstaande werd geconcludeerd dat de
onderliggende vragen universeel zijn. Dat wil zeggen dat
elk rechtssysteem, en dus ook elke student van die systemen,
worstelt met die vragen. Dat wil ook zeggen dat een
dergelijk vak nuttig en interessant is voor buitenlandse
studenten en dat het, vanwege zijn universaliteit, ook makkelijk
in een meer toegankelijke taal zou kunnen worden
aangeboden. Het Engels ligt hierbij voor de hand, maar
hoeft niet vanzelfsprekend te zijn. In een vak ‘principles of
private law’ zou een student Nederlands recht, samen met
buitenlandse collega’s de relevante onderliggende vragen
van het privaatrecht kunnen bestuderen en die op een
later moment, met een verworven dieper begrip van de
materie, in kunnen vullen naar Nederlands recht, zoals
hun collega’s die naar hun eigen rechtsstelsels invullen. Op
deze manier kunnen de ‘competente rebellen’, die dan
ontegenzeggelijk voldoen aan de door de commissie
Zwemmer neergelegde eindkwalificatie, gecreëerd worden.
Besluit
In haar visiebrief heeft de minister, zoals een minister dat
betaamt in een visiebrief, een ambitieus doel gesteld voor
de Nederlandse afgestudeerde van de toekomst. Ik heb die
visie los willen laten op de opleiding Rechtsgeleerdheid om
te zien wat er naar mijn mening aan de huidige rechtenopleidingen
moet veranderen om dit ambitieuze doel voor
wat betreft de ‘gewone’ rechtenopleidingen te halen. Ik heb
betoogd dat daarvoor een omvorming van de civiel-effecteisen
nodig is. In plaats van de kennis-georiënteerde eisen
zoals die nu zijn vastgelegd in de twee AMvB’s aangaande
beroepsvereisten zou er een competentiecatalogus moeten
worden geformuleerd naar het voorbeeld van het Besluit
opleidingseisen arts waarbij kennis en met name inzicht
een integraal onderdeel zijn van die competentiecatalogus.
Bovendien zou er een andere aanpak moeten komen in de
opleiding Rechtsgeleerdheid waarin eerst de universele
onderliggende problemen gevonden en begrepen zouden
moeten worden waarna deze ingevuld zouden kunnen worden
met nationaalrechtelijke oplossingen. De meer algemene
fase zou in een andere taal (Engels) aangeboden kunnen
worden om zo de international classroom te kunnen
bewerkstelligen waar de minister naar zoekt. Natuurlijk
gaan mijn bespiegelingen verder dan alleen de ambitieuze
doelstelling zoals die door de minister is verwoord. Ik ben
ervan overtuigd dat met een competentiecatalogus en een
andere aanpak van de studie we (veel) betere juristen zouden
afleveren die beter op hun taken in de velerlei beroepen
die zij zullen uitoefenen zijn voorbereid.
21. Ibid., p.21.
or: how to prepare students for global citizenship?’
The Law Teacher, vol. 45(2),
2011, p. 174.
24. QANU rapport Rechtsgeleerdheid,
februari 2011 (in dit geval rapport Universiteit
Maastricht) p. 25.
twaalf”’, Mr. 2010, nr.3, p.21.
22. QANU rapport Rechtsgeleerdheid (in dit
geval Universiteit Maastricht), februari
2011, p. 24-26.
23. J.M. Smits, ‘European Legal education,
25. F. Bruinsma, ‘De ondraaglijke lichtheid
van de rechtenstudie’, NJB 2000/28,
p. 1372.
26. M. van Kleef, ‘“Het is echt vijf voor
27. Zie verder: S. Claessens, Free Movement
of Lawyers in the European Union,
Nijmegen: Wolf Legal Publishers 2008, p.
308-309 en 321.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 565

456
Opinie
Ook voor de rechter blijkt
zwangerschapsdiscriminatie lastig
Annejet Swarte & Jos Dute 1
Europese en Nederlandse wet- en regelgeving laat er
geen twijfel over bestaan: vrouwen mogen geen nadeel
ondervinden van hun zwangerschap. 2 Toch komt zwangerschapsdiscriminatie
nog regelmatig voor. Uit onderzoek
van het College voor de Rechten van de Mens blijkt dat bijna
de helft van de werkende vrouwen die zwanger zijn geweest,
daarmee te maken heeft gehad. 3 Ook binnen het onderwijs
komt zwangerschapsdiscriminatie nog steeds voor. Maar niet
alleen werkgevers en onderwijsinstellingen gaan geregeld in
de fout, zelfs de rechter is het spoor soms bijster.
Zo vond de Rechtbank Overijssel dat de Minister van
Onderwijs terecht had besloten dat een destijds zwangere
studente uit Polen ruim € 7500 studiefinanciering moest
terugbetalen. Waar ging het om? Studenten uit een EU-lidstaat,
die daarnaast werken (in dienstverband of als zelfstandige),
kunnen net als Nederlandse studenten in aanmerking
komen voor studiefinanciering. Vereist is dan wel dat zij
‘reële en daadwerkelijke arbeid’ verrichten. Destijds was hiervan
sprake als iemand ten minste 32 uur per maand werkte
(inmiddels is dit 56 uur per maand). 4 De Dienst Uitvoering
Onderwijs controleert of aan de urennorm is voldaan. Zo ja,
dan wordt men beschouwd als migrerend werknemer. Een
migrerend werknemer heeft net als de burger van het gastland
aanspraak op sociale voorzieningen, waaronder studiefinanciering.
5 In het kader van het vrije verkeer moeten de
belemmeringen in de mobiliteit van werknemers immers
zoveel mogelijk worden weggenomen.
De Poolse studente is in mei 2012 bevallen. Over de
periode maart tot en met oktober 2012 is de aan haar toegekende
studiefinanciering herzien met als gevolg dat zij
genoemd bedrag moest terugbetalen. De reden was dat zij
niet aan de 32-uursnorm voldeed en daarom niet als migrerend
werknemer werd beschouwd. In verband met haar
bevalling werd de maand mei aangemerkt als een periode
van ziekte. Die maand hoefde zij daarom niet aan de
32-uursnorm te voldoen.
De rechtbank heeft kennelijk niet in de gaten gehad
dat hier sprake is van zwangerschapsdiscriminatie. Zwangerschap
kan niet op één lijn worden gesteld met ziekte. 6
Doordat de studente slechts één maand niet aan de
32-uursnorm hoefde te voldoen is onvoldoende rekening
gehouden met haar zwangerschap. Een werknemer heeft
recht op zestien weken zwangerschaps- en bevallingsverlof.
Doel hiervan is de bescherming van de biologische gesteldheid
van de vrouw tijdens en na de zwangerschap alsmede
de bescherming van de bijzondere relatie tussen moeder en
kind tijdens de periode na de bevalling. Daarbij geldt verder
een arbeidsverbod, vanaf vier weken voor de vermoedelijke
bevallingsdatum tot zes weken daarna. Als een werkgever
iemand in deze periode desondanks laat werken, riskeert hij
een boete. De urennorm waaraan de studente moest voldoen,
had dus moeten worden bijgesteld, rekening houdend
met het feit dat een zwangere c.q. pas bevallen werknemer
een bepaalde periode niet kan werken.
Vorig jaar heeft minister Asscher een pakket maatregelen
afgekondigd om arbeidsdiscriminatie tegen te gaan. 7
Waar het gaat om zwangerschapsdiscriminatie is volgens
de minister het probleem niet zozeer dat de regelgeving
niet adequaat is, maar vooral dat werkgevers en werknemers
onvoldoende op de hoogte zijn van hun rechten en
plichten. Daarom is meer voorlichting nodig. Gelet op de
uitspraak van de Rechtbank Overijssel kan het misschien
geen kwaad om ook de rechterlijke macht in de voorlichtingscampagnes
te betrekken.
Voorlichting dient zich in elk geval ook op de vrouwen
zelf te richten. Lang niet altijd zijn zij zich ervan
bewust dat hun zwangerschap een rol heeft gespeeld bij
het niet aangaan, het wijzigen of het beëindigen van hun
arbeidscontract. Met name laagopgeleide vrouwen blijken
vaak de dupe. En vrouwen moeten ook weten dat zij tegen
zwangerschapsdiscriminatie in rechte kunnen opkomen.
In de afgelopen twee jaar deed het College voor de
Rechten van de Mens in totaal 38 keer uitspraak naar aanleiding
van een klacht over zwangerschapsdiscriminatie.
Dit is het topje van de ijsberg, want slechts 10% van de
vrouwen die met zwangerschapsdiscriminatie worden
geconfronteerd, dient hierover een klacht in. Veel vrouwen
zien hiervan af uit angst voor represailles. Maar klagen
heeft wel degelijk zin: in 31 van de 38 zaken kwam het College
tot de conclusie dat inderdaad sprake was van zwangerschapsdiscriminatie.
Het is ontoelaatbaar dat in de 21 ste eeuw vrouwen nog
steeds, louter vanwege zwangerschap en moederschap,
- soms grote – achterstanden oplopen in het onderwijs en
op de arbeidsmarkt. Bij de bestrijding van zwangerschapsdiscriminatie
is niet alleen voor werkgevers en werknemers
een belangrijke rol weggelegd, maar ook voor de rechter.
Het helpt dan niet als een vrouw die de stap naar de rechter
heeft durven zetten, tegen onkunde aanloopt.
Auteurs
1. Mr. A. Swarte is stafjurist bij het College
voor de Rechten van de Mens; prof. mr.
J.C.J. Dute is lid van dit college en tevens
hoogleraar gezondheidsrecht aan de
Radboud Universiteit.
Noten
2. Vergelijk HvJ EG 13 februari 1996, zaak
C-342/93 (Gillespie) en HvJ EG 8 april
1998, zaak C-136/95 (Thibault).
3. College voor de Rechten van de Mens,
Hoe is het bevallen? Onderzoek naar discriminatie
van zwangere vrouwen en moeders
met jonge kinderen op het werk,
www.mensenrechten.nl/publicaties.
4. Per 1 januari 2014 is de minimumgrens om
te worden aangemerkt als migrerend werknemer
gewijzigd in 56 gewerkte uren per
maand (toelichting bij de beleidsregel van 13
december 2012, Stcrt. 2013, nr. 6195, p. 1).
5. HvJ EG 26 februari 1992, zaak C-3/90
(Bernini vs. Minister van Onderwijs en
Wetenschappen) en HvJ EG 8 juni 1999,
zaak C-337/97 (Meeusen vs. Informatie
Beheer Groep), Kamerstukken II 2012/13,
33453, 6, p. 1.
6. Vergelijk HvJ EG 14 juli 1994, zaak
C-32/93 (Webb) en HvJ EG 30 juni 1998,
zaak C-394/96 (Brown).
7. Kamerstukken II 2013-2014, 29 544, nr.
523
566 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Opinie 457
Gooi het strikte
scholingsvereiste toch
overboord
Een betoog voor meer rechtseenheid
Arne ten Hoeve 1
Met enige regelmaat bereiken geschillen over proceskostenvergoedingen de hoogste bestuursrechters. De
vraag wanneer men kan spreken van door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand waarvan de kosten
in aanmerking komen voor vergoeding, is nog niet eenduidig beantwoord. Het daarbij spelende ‘scholingsvereiste’
wordt niet door alle bestuursrechters even strikt toegepast. Is het niet eens tijd dit recht te trekken?
Algemene codificering van de bevoegdheid van de
bestuursrechter om het bestuursorgaan in de proceskosten
te veroordelen vond pas plaats in 1994,
met de introductie van artikel 8:75 Awb met de tweede
tranche van de Awb. Het fiscale procesrecht kreeg een vergelijkbare
bepaling met artikel 5a van de Wet administratieve
rechtspraak belastingzaken. In 2002 volgde een regeling
voor vergoeding van de in bezwaar gemaakte kosten
met artikel 7:15 Awb. Bij algemene maatregel van bestuur
is geregeld welke kosten voor vergoeding in aanmerking
komen, waaronder de kosten van door een derde beroepsmatig
verleende rechtsbijstand. De hoogste rechtscolleges
hebben zich herhaaldelijk, maar helaas verschillend uitgelaten
over de vraag wanneer men kan spreken van beroepsmatig
verleende rechtsbijstand. Volgens de nota van toelichting
bij het oorspronkelijke Besluit proceskosten
bestuursrecht uit 1993 is het slechts van belang dat verlenen
van rechtsbijstand behoort tot de beroepsmatige taak
van de bijstandverlener, doch kunnen personen zonder ‘enige
juridische scholing’ niet worden geacht beroepsmatig
rechtsbijstand te kunnen verlenen. 2 De nota van toelichting
bij het op hetzelfde moment ingevoerde Besluit proceskosten
fiscale procedures vermeldt dit laatste niet, maar geeft
wel aan dat rechtsbijstand verleend door een belastingconsulent
voor vergoeding in aanmerking komt. 3 Dat het
beroep van belastingconsulent niet bij wet geregeld en
beschermd is, maakt dit enigszins opmerkelijk.
De hoogste bestuursrechters leggen de lat voor ‘enige
juridische scholing’ niet allen op gelijke hoogte en toetsen
niet even strikt aan dit vereiste. Met name de Afdeling
bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) past
het scholingsvereiste strikt toe: opleidingen op het gebied
van ondernemerschap voldoen niet. 4 Noemenswaardig is
de overweging van de ABRvS dat juridische scholing niet
slechts kan bestaan uit formeel onderwijs, doch dat in de
praktijk opgedane ervaring onder toezicht van een ervaren
jurist eveneens kan voldoen. 5 Indien de rechtsbijstandverlener
de ervaring zelfstandig opdoet lijkt dit overigens
weer niet te leiden tot het beschikken over ‘enige
juridische scholing’. 6 De Centrale Raad van Beroep (CRvB)
legt de lat relatief laag door te oordelen dat een registerarbeidsdeskundige
en een sociaal economisch voorlichter
wél afdoende juridisch geschoold zijn, maar een coach en
individuele begeleider niet. 7 De CRvB overwoog in 2009
expliciet dat de omstandigheid dat de rechtsbijstandverle-
Auteur
1. A.L. te Hoeve, MSc is onderzoeker bij
het Karolinska Institutet en werkzaam als
juridisch dienstverlener.
Noten
2. Besluit van 22 december 1993,
Stb. 1993, 763.
3. Besluit van 22 december 1993,
Stb. 1993, 762, V-N 1994/142, 11.
4. ABRvS 9 oktober 2013,
ECLI:NL:RVS:2013:1463, JB 2013/241,
r.o. 3.1.
5. ABRvS 21 oktober 2009,
ECLI:NL:RVS:2009:BK0838,
NJB 2009/1959, r.o. 2.3.1.
6. ABRvS 9 oktober 2013,
ECLI:NL:RVS:2013:1463, JB 2013/241,
r.o. 3.1.
7. CRvB 26 juni 2013,
ECLI:NL:CRVB:2013:733; CRvB 6 augustus
2010, ECLI:NL:CRVB:2010:BN3608, RSV
2010/251; CRvB 12 juli 1996,
ECLI:NL:CRVB:1996:ZB6330, AB 1997/98.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 567

Opinie
© Fanatic Studio / Alamy
De eenvoudige toegang die men
tegenwoordig tot bronnen in
de vorm van jurisprudentie,
vaktijdschriften en andere
juridische literatuur heeft,
maakt dat een ieder zich in de
rechtswetenschap kan vormen
ner geen juridische scholing heeft genoten en autodidact
is niet uitsluit dat hij beroepsmatig rechtsbijstand verleent.
8 Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb)
achtte een als bedrijfsadviseur werkzaam bedrijfseconoom
afdoende juridisch geschoold en zit derhalve niet
ver af van de CRvB. 9 De Hoge Raad toetst het scholingsvereiste
slechts marginaal en beperkt zich tot de inhoud van
de processtukken: zijn zij zodanig geformuleerd dat de
rechtsbijstandverlener kennelijk enige relevante juridische
scholing heeft genoten, dan is voldaan aan het vereiste. 10
Uitgebreide onderzoekingen leek de Hoge Raad eerder ook
al niet van belang te vinden. 11
Hoewel de Hoge Raad het scholingsvereiste niet
geheel loslaat, kan mijns inziens in belastingzaken daaraan
worden voldaan door zelfstudie. Dit sluit aan bij het
toelaten van beroepsmatig verleende rechtsbijstand door
deskundigen, zoals taxateurs en belastingconsulenten. 12
Ook de CRvB en het CBb accepteren deskundigen die
waarschijnlijk enige juridische kennis hebben opgedaan
in de praktijk. De ABRvS bevindt zich aan de andere kant
van het spectrum en vraagt formele juridische scholing,
dan wel ervaring opgedaan als stagair. Mijns inziens doet
de Hoge Raad het meeste recht aan het scholingsvereiste
en vallen bijvoorbeeld autodidacten niet buiten de boot.
De eenvoudige toegang die men tegenwoordig tot (elektronische)
bronnen in de vorm van jurisprudentie, vaktijdschriften
en andere juridische literatuur heeft, maakt
immers dat een ieder zich desgewenst in de rechtswetenschap
kan vormen. De bron van die kennis, opgedaan door
zelfstudie, praktijk of formeel onderwijs, behoort geen rol
te spelen bij de bepaling of er sprake is van beroepsmatig
verleende rechtsbijstand in de zin van het Besluit proceskosten
bestuursrecht. Aldus doen alle bestuursrechters er
goed aan de marginale beoordeling van de Hoge Raad te
volgen.
8. CRvB 12 december 2009,
ECLI:NL:CRVB:2009:BK7220, JWWB
2010/46, r.o. 5.2.
9. CBb 11 maart 2008,
ECLI:NL:CBB:2008:BC6530.
11. In HR 25 oktober 2002,
ECLI:NL:HR:2002:AE9357, BNB 2003/15
prijst de gemachtigde zich aan als juridisch
adviseur.
12. Hof Arnhem 8 november 2011,
ECLI:NL:GHARN:2011:BU4959,
Bb 2012/203.
10. HR 16 november 2012,
ECLI:NL:HR:2012:BY2770, BNB 2013/41
m.nt. J.C.K.W. Bartel, r.o. 3.9.2.
568 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
Aanbevolen citeerwijze:
NJB 2015/ … (nummer uitspraak)
EHRM 569
Hof van Justitie EU 570
Hoge Raad (civiele kamer) 572
Hoge Raad (strafkamer) 574
Hoge Raad (belastingkamer) 579
Afd. Bestuursrechtspraak RvS 580
Centrale Raad van Beroep 582
Europees Hof voor de
Rechten van de Mens
Deze rubriek wordt verzorgd door onderzoekers
van de Universiteit Leiden, de VU
Amsterdam en de RU Nijmegen. Onderstaande
bewerking is verzorgd door dr. J.P. Loof
(Universiteit Leiden). Alle uitspraken van het
EHRM staan op www.echr.coe.int; een selectie
verschijnt uiteindelijk in Reports of Judgments
and Decisions. De uitspraken van
kamers van het EHRM worden drie maanden
na de uitspraakdatum definitief, tenzij er
intern appel wordt ingesteld bij de Grote
Kamer van het Hof.
458
20 november 2014, Appl. nr. 47708/08
Schietincident Nederlandse militairen in
Irak. Jurisdictie Nederland. Recht op leven.
Positieve verplichting tot effectief onderzoek.
Schending.
(EVRM art. 1, 2)
Jaloud vs. Nederland
A. Feiten
De klager in deze zaak is de vader van een
Irakese man die in april 2004 tijdens een
schietincident in de provincie Al-Muthanna
(in Zuid-Oost Irak) werd gedood door een
Nederlandse militair die deel uitmaakte van
de SFIR-troepen (de Stabilization Force in
Iraq). De SFIR-divisie waarvan deze militair
deel uitmaakte stond op dat moment onder
leiding van een Britse officier en de deelname
van Nederlandse militairen aan deze
SFIR-divisie was geregeld in een memorandum
of understanding tussen Nederland en
het Verenigd Koninkrijk waaraan ook rules of
engagement waren toegevoegd. Deze beide
documenten zijn echter staatsgeheim.
In de nacht van 21 april 2004 arriveert een
patrouille van Nederlandse militairen, geleid
door luitenant A., bij een wegafzetting op de
belangrijkste toegangsweg ten noorden van
de stad Ar Rumaytah. Dit controlepunt wordt
op dat moment bemand door soldaten van
de Iraqi Civil Defence Force (ICDC). Deze
ICDC-soldaten zijn ongeveer tien minuten
daarvoor beschoten vanuit auto die het controlepunt
eerst langzaam naderde en toen
omdraaide. De ICDC-soldaten waren niet
geraakt en hadden teruggeschoten, maar de
auto was weggereden en verdwenen in de
nacht. Daarop hadden de ICDC-soldaten de
Nederlanders te hulp geroepen.
Ongeveer vijftien minuten na het arriveren
van de Nederlanders rijdt een zwarte Mercedes
met hoge snelheid op het controlepunt af.
Hij rijdt tegen een wegafzetting op het midden
van de weg aan, maar stopt niet, hoewel
de soldaten de chauffeur toeschreeuwen dat
wel te doen. Daarop wordt er op de auto
geschoten door luitenant A., die binnen enkele
seconden 28 rondes afvuurt met zijn automatische
wapen, en waarschijnlijk ook door
de ICDC-militairen, die schieten met Kalashnikov
AK-47’s. Dan stopt de chauffeur. Hij is niet
geraakt, maar de persoon die op de bijrijdersplaats
zit is onder meer in de borst geraakt
door kogels. De Nederlandse militairen halen
hem uit de auto en proberen eerste hulp te
verlenen, maar de bijrijder sterft ter plaatse.
In de ochtend wordt een onderzoek ingesteld
door de Koninklijke marechaussee. De AK-47
van de sergeant van de ICDC-militairen, het
Diemaco automatisch geweer van luitenant
A. en de beschoten Mercedes worden in
beslag genomen voor onderzoek. Er worden
verklaringen opgetekend van alle betrokken
militairen, waarbij enkele Nederlandse militairen
kritiek uiten op de vele door luitenant
A. afgevuurde kogels, maar er ook kritiek is
op de ICDC-militairen, die op de auto hebben
geschoten terwijl enkele Nederlandse militairen
zich op dat moment achter die auto
bevonden. Luitenant A. verklaart in de veronderstelling
te zijn geweest dat er vanuit de
auto op hem werd geschoten. Er worden
röntgenfoto’s gemaakt van het lichaam van
de omgekomen bijrijder en er wordt autopsie
verricht. Zowel de röntgenfoto’s als de autopsie
maken duidelijk dat de bijrijder is geraakt
door kogels. Uit onderzoek van de auto blijkt
dat die van twee kanten door kogels is
geraakt. Kogelfragmenten uit het lichaam
worden voor nader onderzoek opgestuurd
naar de politie in Bagdad, maar uit geen van
de onderzoeken wordt duidelijk uit welk
wapen de kogelfragmenten afkomstig waren.
Begin 2007 vraagt de advocaat van klager
schriftelijk aan het Openbaar Ministerie of
de betrokken Nederlandse militairen strafrechtelijk
zijn vervolgd voor het schietincident.
De betrokken Officier van Justitie antwoordt
hierop dat het onderzoek tot de
conclusie heeft geleid dat luitenant A. op de
auto schoot uit zelfverdediging, abusievelijk
reagerend op eigen vuur vanaf de andere
kant van de auto, en dat daarom geen van de
betrokken Nederlandse militairen is aangeklaagd.
Deze Officier van Justitie meldt de
advocaat tevens dat de zoon van klager
hoogstwaarschijnlijk door een Irakese kogel
werd gedood.
In oktober 2007 verzoekt de advocaat van
klager aan de militaire kamer van Hof Arnhem
om vervolging van luitenant A., omdat
zijn schoten zouden neerkomen op het
gebruik van onnodig (dodelijk) geweld tegen
een ongewapende burger. In april 2008 wijst
het hof dit verzoek af, omdat het tot de conclusie
is gekomen dat luitenant A. heeft gereageerd
op eigen vuur vanaf de andere zijde
van de auto, dit aanziend voor vijandelijk
vuur vanuit de auto. Hij heeft volgens het
hof daarmee gehandeld binnen de grenzen
van zijn instructies en de rules of engagement,
zodat er geen reden is om een
opdracht tot vervolging te geven aan het
Openbaar Ministerie.
B. Procedure
In oktober 2008 dient de advocaat van klager
een verzoekschrift in bij het EHRM. Klager
beroept zich op art. 2 EVRM, met als argument
dat het onderzoek naar de dood van
zijn zoon niet voldoende onafhankelijk en
effectief is geweest.
In juli 2013 besluit de kamer van het Hof die
de zaak behandelt om de zaak over te hevelen
naar de Grote Kamer van het EHRM. Dit
op grond van art. 30 EVRM. De regering van
het Verenigd Koninkrijk krijgt toestemming
om de Grote Kamer in de procedure te voorzien
van een schriftelijke zienswijze en om
deel te nemen aan de hoorzitting. Deze vindt
plaats op 14 februari 2014.
C. Uitspraak van het Hof
(Grote Kamer: Spielmann (pres.), Casadevall,
Raimondi, Ziemele, Villiger, Berro-Lefèvre,
Steiner, Gyulumyan, Šikuta, Hirvelä, López
Guerra, Sajó, Kalaydjieva, Pejchal, Silvis,
Griţco, Motoc)
Het EHRM gaat in de eerste plaats in op het
verweer van de Nederlandse regering dat het
schietincident in Irak niet heeft plaatsgevonden
binnen de jurisdictie van Nederland in de
zin van art. 1 EVRM. Het EHRM stelt in dit
verband vast dat de feiten in deze zaak zich
niet reeds hebben afgespeeld buiten de
Nederlandse jurisdictie vanwege het enkele
feit dat de Nederlandse militairen opereerden
onder het gezag van een Britse commandant.
Uit een brief van de Nederlandse Minister
van Defensie aan de Tweede Kamer in 2003
over de deelname van Nederlandse troepen
aan SFIR leidt het Hof af dat Nederland de
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 569

Rechtspraak
volledige aansturing van zijn troepen in Irak
in eigen hand had gehouden. Ook het uittreksel
van het memorandum of understanding,
waarin de Nederlandse regering het Hof inzage
heeft gegeven, bevestigt dat het opstellen
van specifieke instructies met betrekking tot
het gebruik van geweld is voorbehouden aan
de staat die de troepen uitzendt. Het controlepunt
op de weg werd weliswaar bemand
door ICDC-militairen, maar die stonden onder
toezicht van officieren van de coalitietroepen.
In het licht van deze constateringen overweegt
het EHRM dat de Nederlandse militairen
niet ter beschikking waren gesteld aan
enige andere staat, noch aan Irak, noch aan
het Verenigd Koninkrijk.
Ten aanzien van de omstandigheden waarin
de zoon van klager is omgekomen – beschieting
van de auto waarin hij meereed bij een
controlepunt bemand door ICDC-militairen
onder commando van een Nederlandse officier
– oordeelt het EHRM dat de dood van klagers
zoon heeft plaatsgevonden binnen de
rechtsmacht/jurisdictie van Nederland zoals
bedoeld in art. 1 EVRM. Hieruit leidt het Hof
af dat de klachten die te maken hebben met
vermeende gebreken in het optreden van de
Nederlandse militairen, gedurende het (justitieel)
onderzoek naar het schietincident en in
de rechterlijke beoordeling daarvan voldoende
aanleiding geven om staatsaansprakelijkheid
van Nederland hiervoor te veronderstellen.
Met betrekking tot de inhoud van de klacht
– het niet-nakomen van de verplichting tot
het verrichten van een onafhankelijk en
effectief onderzoek naar het schietincident –
is het EHRM het niet eens met de visie van
klager dat dit onderzoek niet voldoende
onafhankelijk is geweest, omdat het is uitgevoerd
door de Koninklijke Marechaussee
(Kmar). Klager heeft aangevoerd dat de bij
het onderzoek betrokken KMar-militairen in
hetzelfde kamp gekwartierd waren als de bij
het schietincident betrokken militairen. Het
EHRM ziet echter geen enkel bewijs dat dit
feit op zichzelf de onafhankelijkheid van het
onderzoek door de Koninklijke Marechaussee
heeft beïnvloed. Ook het feit dat de Officier
van Justitie in overwegende mate afhankelijk
was van de Kmar-rapporten bij zijn beslissing
om al dan niet tot vervolging over te gaan,
vindt het EHRM niet problematisch, nu in
andere justitiële onderzoeken ook vertrouwd
moet worden op de politie voor informatie
en onderzoek. Ten slotte ziet het EHRM geen
probleem met betrekking tot de onafhankelijkheid
van de militaire kamer van Hof Arnhem
die het verzoek om opdracht te geven
tot vervolging van luitenant A. afwees. Klager
heeft betoogd dat de aanwezigheid van een
militaire officier in de plaats van de rechter
in de kamer de rechterlijke onafhankelijkheid
zou aantasten. Het EHRM stelt evenwel vast
dat het militaire lid van de kamer van het
gerechtshof in zijn hoedanigheid van rechter
op geen enkele wijze onderworpen is aan
instructies of hiërarchie binnen de krijgsmacht.
De functionele onafhankelijkheid van
de militaire rechter binnen de kamer is gelijk
aan die van zijn civiele collega’s.
Aangaande de effectiviteit van het naar het
schietincident verrichte onderzoek neemt
het EHRM wel diverse gebreken waar. Zo
heeft de beslissing van de militaire kamer
van het gerechtshof op het verzoek om
opdracht te geven tot het instellen van strafvervolging
zich beperkt tot de vaststelling
dat luitenant A. schoot ter zelfverdediging, in
de veronderstelling verkerend dat hij werd
aangevallen vanuit de auto. De militaire
kamer heeft geen aandacht gehad voor vragen
rondom de proportionaliteit van het
gebruikte geweld, in het bijzonder de vraag
of er niet veel meer schoten werden afgevuurd
dan gegeven de omstandigheden
noodzakelijk was. Het EHRM stelt vast dat de
documenten waarin informatie over deze
aspecten is vastgelegd, die in de procedure
voor het EHRM door partijen werden overgelegd,
in de nationale rechterlijke procedure
niet ter beschikking waren. Een specifiek
document dat miste in het dossier voor de
militaire kamer was een officieel verslag met
de verklaringen van de ICDC-militairen die
op het moment van het schietincident aanwezig
waren bij het controlepunt en een lijst
met namen van de ICDC-militairen die hun
wapen hadden afgevuurd op de auto.
Daarnaast werd luitenant A. pas zes uur
nadat het schietincident had plaatsgevonden
voor de eerste keer verhoord. Hoewel er geen
aanwijzingen zijn dat hier opzet in het spel
was, vormt het enkele feit dat in de tussenliggende
periode geen maatregelen werden
getroffen om te voorkomen dat luitenant A.
contact zou hebben met andere getuigen van
het incident reeds een aantasting van de
zorgvuldigheid van het onderzoek. De op het
lichaam van het slachtoffer verrichte autopsie
heeft plaatsgevonden zonder dat een
Nederlandse functionaris aanwezig was. Het
door de patholoog opgestelde rapport was
zeer beknopt, bevatte geen detailinformatie
en geen foto’s van het lichaam. Bovendien
zijn kogelsplinters uit het lichaam van het
slachtoffer, die in potentie belangrijk bewijsmateriaal
vormden, in onduidelijke omstandigheden
zoekgeraakt.
Het EHRM heeft er oog voor dat de Nederlandse
militairen en onderzoekers in Irak in
de nasleep van een militair conflict onder
zeer moeilijke omstandigheden hun werk
moesten doen. Desalniettemin oordeelt het
Hof dat de tekortkomingen in het onderzoek
de effectiviteit daarvan in grotere mate hebben
aangetast dan gegeven die lastige
omstandigheden onvermijdelijk was.
D. Slotsom
Het Hof concludeert tot een schending van
de positieve verplichtingen onder art. 2
EVRM en kent aan klager € 25 000 schadevergoeding
toe. Aan het arrest zijn drie concurring
opinions toegevoegd. Een van de
rechters Spielmann en Raimondi: zij vinden
de onderbouwing van het oordeel van het
Hof met betrekking tot de jurisdictie-vraag
op onderdelen ambigu en – zelfs – onbegrijpelijk.
Een andere van zeven rechters, waaronder
de Nederlandse rechter Silvis, waarin
de gedetailleerde wijze waarop het Hof de
feitelijke gang van zaken tijdens het door de
Nederlandse autoriteiten verrichtte onderzoek
heeft geanalyseerd moeilijk verenigbaar
wordt geacht met het in het arrest
neergelegde uitgangspunt dat rekening
moet worden gehouden met de moeilijke
omstandigheden waarin in Irak moest worden
geopereerd. Ten slotte is er een nog een
opinion van rechter Motoc, die aangeeft dat
in het arrest enkele vragen over de samenloop
van het algemene volkenrecht en de
mensenrechtenstandaarden onvoldoende
worden geadresseerd.
Hof van Justitie van de
Europese Unie
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. M.K.
Bulterman, hoofd van de Afdeling Europees
Recht binnen de Directie Juridische Zaken,
van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.
De volledige uitspraken van het HvJ EU zijn
beschikbaar via http://curia.europa.eu.
459
Arrest van 12 februari 2015, zaak C-396/13
(S. Rodin, president van de Zesde kamer,
waarnemend voor de president van de
Eerste kamer, A. Borg Barthet, E. Levits (rapporteur),
M. Berger en F. Biltgen, rechters)
Sähköalojen ammattiliitto ry vs.
Elektrobudowa Spółka Akcyjna
VWEU art. 56, 57. Richtlijn 96/71/EG art. 3,
5, 6. Werknemers van een onderneming
met zetel in lidstaat A die ter beschikking
worden gesteld voor werkzaamheden in
lidstaat B. Minimumloon waarin de collectieve
arbeidsovereenkomsten van lidstaat
B voorzien. Procesbevoegdheid van een
vakbond van lidstaat B. Regeling van lid-
570 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
staat A die de overdracht van loonaanspraken
aan een derde verbiedt.
Feiten en nationale procedure
ESA is een in Polen gevestigde onderneming
die actief is in de elektriciteitssector. Voor de
uitvoering van werkzaamheden bij een Finse
kerncentrale neemt ESA in Polen 186 werknemers
in dienst. Zij worden gedetacheerd naar
het Finse filiaal van ESA om te werken bij de
kerncentrale. Er ontstaat een geschil over het
loon dat de werknemers ontvangen. De Finse
vakbond Sähköalojen ammattiliitto, waaraan
de werknemers hun schuldvorderingen ter
inning hebben overgedragen, vordert voor de
Finse rechter dat het minimumloon conform
EU-recht wordt berekend aan de hand van de
Finse cao’s voor de elektriciteitssector en de
sector bouwtechnische installaties. Het gaat
daarbij om de volgende criteria: 1. indeling
van de werknemers in loongroepen, 2. vaststelling
van de beloning (per uur of per afgewerkt
stuk), 3. toekenning aan de werknemers
van vakantiegeld, een dagvergoeding en een
reistijdvergoeding, en 4. financiering van hun
huisvesting. ESA verzoekt om verwerping van
de vordering. Zij betoogt met name dat de
Sähköalojen ammattiliitto niet namens de
gedetacheerde werknemers in rechte kan
optreden, omdat het Poolse recht de overdracht
van aanspraken uit een arbeidsverhouding
verbiedt. De arrondissementsrechtbank
Satakunta besluit vragen over Richtlijn 96/71/
EG betreffende de terbeschikkingstelling van
werknemers met het oog op het verrichten
van diensten (PbEG 1997, L 18, p. 1, hierna: de
detacheringsrichtlijn) aan het Hof van Justitie
EU voor te leggen.
Prejudiciële vragen
De verwijzende rechter legt de vraag voor of
de detacheringsrichtlijn, gelezen in samenhang
met art. 47 van het Handvest, eraan in
de weg staat dat een verbod op de overdracht
van schuldvorderingen uit arbeidsverhoudingen
in de lidstaat waar een onderneming is
gevestigd die werknemers naar een andere
lidstaat heeft gedetacheerd, een vakbond
belet een beroep in te stellen bij een rechterlijke
instantie van de tweede lidstaat, waar de
werkzaamheden worden verricht, om voldoening
te verkrijgen van de loonaanspraken die
de gedetacheerde werknemers aan hem hebben
overgedragen.
Ook vraagt de verwijzende rechter of art. 3
Detacheringsrichtlijn, gelezen in samenhang
met de art. 56, 57 VWEU, eraan in de weg
staat dat van het minimumloon bestanddelen
van de beloning worden uitgesloten als
die welke in het hoofdgeding aan de orde
zijn, namelijk het basisuurloon of het garantieloon
voor stukwerk overeenkomstig de
loongroep, vakantiegeld, een dagvergoeding,
een dagelijkse reistijdvergoeding en een vergoeding
van de kosten voor huisvesting, die
zijn vastgesteld in een in het kader van de
bijlage bij die richtlijn in aanmerking komende
cao die algemeen verbindend is verklaard
in de lidstaat waarnaar de betrokken werknemers
zijn gedetacheerd, of wat maaltijdbonnen
betreft, zijn opgenomen in de arbeidsovereenkomst
tussen de gedetacheerde
werknemers en hun werkgever in de lidstaat
van herkomst.
De uitspraak van het Hof
In antwoord op de eerste vraag overweegt
het Hof dat de bevoegdheid van de Sähköalojen
ammattiliitto om beroep in te stellen
bij de verwijzende rechter wordt geregeld
door het Finse procesrecht. Dat recht is van
toepassing overeenkomstig het beginsel van
lex fori. Bijgevolg is de Poolse arbeidswet
opgenomen regeling waarop ESA zich
beroept, irrelevant uit het oogpunt van de
procesbevoegdheid van de Sähköalojen
ammattiliitto voor de verwijzende rechter.
Bovendien volgt ook uit art. 3 lid 1 tweede
alinea Detacheringsrichtlijn dat kwesties die
het minimumloon in de zin van de richtlijn
betreffen, ongeacht het recht dat van toepassing
is op het dienstverband, worden geregeld
door het recht van de lidstaat waarnaar
de werknemers worden gedetacheerd om er
hun arbeid te verrichten.
In antwoord op de vraag betreffende het aan
de werknemers te betalen minimumloon op
grond van artikel 3 lid 1 eerste alinea Detacheringsrichtlijn,
overweegt het Hof dat de
richtlijn niet de feitelijke inhoud van de
dwingende bepalingen voor minimale
bescherming van de werknemers harmoniseert.
Wel verstrekt zij enige informatie over
die inhoud. Zo bepaalt art. 3 lid 1 tweede alinea
uitdrukkelijk dat het in de eerste alinea
van datzelfde lid 1 bedoelde minimumloon
wordt bepaald door de nationale wetgeving
of praktijk van de lidstaat waar de werknemer
ter beschikking is gesteld. Art. 3 lid 7
tweede alinea preciseert, wat de toeslagen in
verband met de terbeschikkingstelling
betreft, in hoeverre die bestanddelen van de
beloning als een deel van het minimumloon
worden beschouwd in het kader van de in
art. 3 Richtlijn vastgestelde arbeidsvoorwaarden
en -omstandigheden. Onder voorbehoud
van de in art. 3 lid 7 tweede alinea Richtlijn
96/71 verstrekte aanwijzingen is de opstelling
van een definitie van de constitutieve
bestanddelen van het begrip minimumloon
derhalve een zaak van het recht van de lidstaat
waar de werknemer ter beschikking
wordt gesteld, voor zover die definitie, zoals
zij voortvloeit uit de toepasselijke nationale
wetgeving of cao’s dan wel uit de uitlegging
die daaraan wordt gegeven door de nationale
rechterlijke instanties, niet tot gevolg heeft
dat het verrichten van diensten tussen de
lidstaten wordt belemmerd.
Op basis van deze uitgangspunten beoordeelt
het Hof de verschillende door de verwijzende
rechter genoemde bestanddelen van
de beloning. Volgens het Hof volgt hieruit
dat art. 3 lid 1 Detacheringsrichtlijn, gelezen
in samenhang met art. 56, 57 VWEU, aldus
moet worden uitgelegd dat het zich niet verzet
tegen een berekening van het minimumuurloon
en/of het minimumloon voor stukwerk
die is gebaseerd op de indeling van de
werknemers in loongroepen zoals die in de
toepasselijke cao’s van de lidstaat van ontvangst
is vastgesteld, mits die berekening en
die indeling volgens bindende en transparante
regels worden verricht. Een eventuele dagvergoeding
valt onder minimumloon onder
dezelfde voorwaarden als die waaronder de
betrokken vergoeding begrepen is in het
minimumloon dat wordt betaald aan lokale
werknemers die binnen de betrokken lidstaat
worden gedetacheerd. Een reistijdvergoeding
die aan de werknemers wordt uitgekeerd
mits de reis die zij dagelijks naar en van hun
werkplek maken, meer dan een uur in beslag
neemt, moet ook worden aangemerkt als een
deel van het minimumloon van de gedetacheerde
werknemers. De bekostiging van de
huisvesting van de betrokken werknemers
mogen niet worden meegenomen bij de berekening
van hun minimumloon. Hetzelfde
geldt voor de maaltijdbonnen die de betrokken
werknemers ontvangen. Het vakantiegeld
maakt volgens het Hof een intrinsiek
deel uit van de beloning die de werknemer
ontvangt in ruil voor de door hem verrichte
diensten. Hieruit volgt dat de gedetacheerde
werknemer recht heeft op het minimumaantal
betaalde vakantiedagen, dat overeenkomt
met het minimumloon waarop die werknemer
in de referentieperiode recht heeft.
Conclusie
De detacheringsrichtlijn, gelezen in samenhang
met art. 47 Handvest van de grondrechten
van de Europese Unie, staat eraan in de
weg dat een regeling van de lidstaat waar de
onderneming is gevestigd die werknemers
naar een andere lidstaat heeft gedetacheerd
een vakbond belet een beroep in te stellen
bij een rechterlijke instantie van de tweede
van deze lidstaten, waar de werkzaamheden
worden verricht, om ten behoeve van de
gedetacheerde werknemers voldoening te
verkrijgen van aan hem overgedragen loonaanspraken
die betrekking hebben op het
minimumloon in de zin van de Detacheringsrichtlijn,
aangezien die overdracht in
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 571

Rechtspraak
overeenstemming is met het recht dat in
laatstbedoelde lidstaat geldt.
Art. 3 lid 1 en 7 Detacheringsrichtlijn 96/71,
gelezen in samenhang met art. 56, 57 VWEU,
moet aldus moet worden uitgelegd dat:
– het zich niet verzet tegen een berekening
van het minimumuurloon en/of het minimumloon
voor stukwerk die is gebaseerd op
de indeling van de werknemers in loongroepen
zoals die in de toepasselijke collectieve
arbeidsovereenkomsten van de lidstaat van
ontvangst is vastgesteld, mits die berekening
en die indeling volgens bindende en transparante
regels worden verricht; het staat aan de
nationale rechter na te gaan of aan deze
voorwaarde is voldaan;
– een dagvergoeding als die in het hoofdgeding
als een deel van het minimumloon
moet worden aangemerkt onder dezelfde
voorwaarden als die waaronder de betrokken
vergoeding begrepen is in het minimumloon
dat wordt betaald aan lokale werknemers die
binnen de betrokken lidstaat worden gedetacheerd;
– een dagelijkse reistijdvergoeding die aan de
werknemers wordt uitgekeerd mits de reis
die zij dagelijks naar en van hun werkplek
maken, meer dan een uur in beslag neemt,
moet worden aangemerkt als een deel van
het minimumloon van de gedetacheerde
werknemers voor zover aan deze voorwaarde
is voldaan; het staat aan de nationale rechter
na te gaan of dat het geval is;
– de bekostiging van de huisvesting van die
werknemers niet kan worden aangemerkt als
een bestanddeel van hun minimumloon;
– een toeslag in de vorm van aan die werknemers
verstrekte maaltijdbonnen niet kan
worden aangemerkt als een deel van hun
minimumloon; en
– het vakantiegeld dat aan de gedetacheerde
werknemers moet worden toegekend voor
het minimumaantal betaalde vakantiedagen,
overeenkomt met het minimumloon waarop
zij in de referentieperiode recht hebben.
Hoge Raad (civiele kamer)
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. G.C.C.
Lewin, lid van het Gemeenschappelijk Hof
van Justitie van het Caribische deel van het
Koninkrijk. De uitspraken zijn integraal in te
zien op www.rechtspraak.nl.
460
20 februari 2015, nr. 13/06135
(Mrs. E.J. Numann, C.A. Streefkerk, C.E.
Drion, M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek;
A-G mr. E.M. Wesseling-van Gent)
ECLI:NL:HR:2015:396
Dwangsom. Onmogelijkheid. De eigenaren
van een woning leggen een overdekt zwembad
aan met de fundering deels onder een
muur van de buren. Zij worden veroordeeld
om de fundering te verwijderen zonder de
muur te beschadigen, op straffe van verbeurte
van dwangsommen. Zij vorderen opheffing,
opschorting of vermindering van de
dwangsomveroordeling wegens onmogelijkheid
om aan de hoofdveroordeling te voldoen.
Het hof wijst de vorderingen af. HR: 1.
Uitleg hoofdveroordeling. Het hof heeft door
op een ‘risicobeperkende uitvoeringsmethode’
te wijzen de hoofdveroordeling uitgelegd,
maar niet verbeterd, aangevuld of gewijzigd.
De uitleg is niet onbegrijpelijk. 2. In redelijkheid
te vergen maatregel. Het hof heeft het
aanbrengen van stalen ondersteuningen
kennelijk aangemerkt als een in redelijkheid
te vergen maatregel. Dit oordeel is niet
onbegrijpelijk.
(Rv art. 611d lid 1; Benelux-Overeenkomst
houdende eenvormige wet betreffende de
dwangsom art. 4 lid 1)
A c.s., adv. mr. J.H. van Gelderen, vs. B c.s.,
niet verschenen.
Feiten en procesverloop
De woningen van A c.s. en B c.s. liggen naast
elkaar. A c.s. hebben bij hun woning een overdekt
zwembad doen aanleggen, waarvan de
fundering voor een deel is gelegd onder de
fundering van de zijmuur van de bibliotheek
van B c.s. B c.s. hebben hierover geprocedeerd.
Dit heeft ertoe geleid dat het hof in
hoger beroep A c.s. heeft veroordeeld om de
zijmuur van de bibliotheek van B c.s. in de
oude toestand te (doen) herstellen door de
ten behoeve van de aanleg van het zwembad
aangebrachte fundering onder die muur te
(doen) verwijderen zonder die muur te
beschadigen, op straffe van verbeurte van
een dwangsom van € 5000 per dag, met een
maximum van € 100 000.
In dit geding hebben A c.s. gevorderd dat het
hof de dwangsom zal opheffen, de looptijd
ervan zal opschorten of de dwangsom zal
verminderen. Zij hebben daartoe aangevoerd
dat het voor hen onmogelijk is om aan de
hoofdveroordeling te voldoen. Daarbij hebben
zij zich beroepen op een in hun opdracht
uitgebracht rapport van een deskundige. Het
hof heeft de vorderingen afgewezen.
Hoge Raad
Art. 611d lid 1 Rv berust op de Benelux-Overeenkomst
houdende eenvormige wet betreffende
de dwangsom (Trb. 1974, 6; EW) en is
gelijkluidend aan art. 4 lid 1 EW. Deze bepaling
is uitgelegd in BenGH 27 juni 2008,
ECLI:NL:XX:2008:BE8660, NJ 2008/399 (Oosterbosch
vs. Hoho-Meers). Van onmogelijkheid
om aan de hoofdveroordeling te voldoen als
bedoeld in art. 4 lid 1 EW is sprake indien zich
een situatie voordoet waarin de dwangsom als
dwangmiddel – dat wil zeggen: als geldelijke
prikkel om nakoming van de veroordeling
zoveel mogelijk te verzekeren – zijn zin verliest.
Dit laatste moet worden aangenomen in
een geval waarin niet tijdig aan de hoofdveroordeling
is voldaan, indien het onredelijk
zou zijn om meer inspanning en zorgvuldigheid
te vergen dan de veroordeelde heeft
betracht (vgl. BenGH 25 september 1986,
ECLI:NL:XX:1986:AC9501, NJ 1987/909 (Van
der Graaf vs. Agio)). Dit brengt mee dat de
rechter dient te onderzoeken of de veroordeelde
sinds zijn veroordeling redelijkerwijze al
het mogelijke heeft gedaan om aan de hoofdveroordeling
te voldoen. De onmogelijkheid
om de hoofdveroordeling uit te voeren moet
dan ook in beginsel worden beoordeeld aan
de hand van feiten en omstandigheden die
zich hebben voorgedaan na de hoofdveroordeling
(vgl. BenGH 29 april 2008,
ECLI:NL:XX:2008:BD4245, NJ 2008/309 (Pet
Center vs. Schouten)). Voor zover onderdeel II
klaagt dat het hof in strijd met de hiervoor
vermelde rechtspraak van het BenGH de
hoofdveroordeling heeft verbeterd, aangevuld
of gewijzigd, mist het feitelijke grondslag. Het
hof heeft – gebruikmakend van de door het
BenGH ontwikkelde maatstaf – onderzocht of
het onredelijk zou zijn om van A c.s. meer
inspanning en zorgvuldigheid te vergen dan
zij hebben betracht en of A c.s. sinds hun veroordeling
redelijkerwijze al het mogelijke hebben
gedaan om aan de hoofdveroordeling te
voldoen. Daarbij heeft het hof de mogelijkheden
betrokken waarover A c.s. beschikken om
– in overeenstemming met de strekking van
de hoofdveroordeling – de muur van de
bibliotheek in de oude toestand te (doen) herstellen
door de ten behoeve van de aanleg van
het zwembad aangebrachte fundering onder
die muur te (doen) verwijderen zonder die
muur te beschadigen. In dat verband heeft
het hof onder meer gewezen op de laatste van
de drie in het door A c.s. overgelegde rapport
vermelde ‘risicobeperkende uitvoeringsmethoden’,
bestaande in het aanbrengen van stalen
ondersteuningen onder de bestaande funderingsstrook.
Aldus heeft het hof, in het
kader van de uitoefening van zijn bevoegdheid
uit hoofde van art. 611d lid 1 Rv, de
hoofdveroordeling uitgelegd, maar deze niet
verbeterd, aangevuld of gewijzigd. Anders dan
onderdeel II betoogt, is de uitleg die het hof
aan de hoofdveroordeling heeft gegeven, niet
onbegrijpelijk. Onderdeel III klaagt dat de
door het hof geopperde mogelijkheid van het
gebruik van een hulpconstructie door geen
572 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
van partijen is gesteld noch een feit van algemene
bekendheid of ervaringsregel behelst,
en kennelijk door het hof louter ambtshalve
en dus ten onrechte is bijgebracht. Deze
klacht miskent dat het rapport drie ‘risicobeperkende
uitvoeringsmethoden’ vermeldt,
waarvan de derde – het aanbrengen van stalen
ondersteuningen onder de bestaande funderingsstrook
– door het hof kennelijk is aangemerkt
als een van A c.s. in redelijkheid te
vergen maatregel ter voorkoming van schade
aan de muur. De klacht dat het hof de mogelijkheid
van een hulpconstructie ambtshalve
heeft bijgebracht, mist dus feitelijke grondslag.
Dit oordeel is voorts niet onbegrijpelijk.
Aan het voorgaande doet niet af dat het hof
eigener beweging nog een vierde mogelijkheid
heeft gesuggereerd (na het aanbrengen
van de stalen fundering de ondergrond injecteren
of gestabiliseerd zand aanbrengen en
goed verdichten, waarna de stalen ondersteuning
weer kan worden verwijderd); deze door
het hof genoemde mogelijkheid is immers
ten overvloede genoemd, en zijn oordeel rust
dan ook niet daarop. Onderdeel VI strekt ten
betoge dat het hof is voorbijgegaan aan de
gevolgen die zijn verbonden aan het mogelijk
verbeuren van de (volledige) dwangsommen
door A c.s. Deze klacht ziet eraan voorbij dat
de beoordeling van dergelijke gevolgen niet
toekomt aan de rechter die op de voet van art.
611d lid 1 Rv oordeelt over de onmogelijkheid
om aan de hoofdveroordeling te voldoen. Het
is aan de rechter die oordeelt in een executiegeschil
om te onderzoeken in hoeverre de veroordeelde
heeft voldaan aan de hoofdveroordeling,
en welke gevolgen onvolledige
voldoening heeft voor het verbeuren van de
opgelegde dwangsom.
Volgt verwerping.
De A-G concludeert tot vernietiging en verwijzing.
Zij meent dat het hof de hoofdveroordeling
heeft gewijzigd door het begrip ‘oude toestand’
op te rekken (3.16-3.17) en dat het hof
niet kenbaar heeft beoordeeld of het redelijkerwijs
van de veroordeelden kan worden
gevergd dat zij maatregelen treffen om een
resultaat te bereiken dat niet beter is dan de
bestaande toestand (3.18-3.22). Het juridische
kader geeft zij weer onder 3.2-3.8.
461
20 februari 2015, nr. 14/00573
(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, A.H.T.
Heisterkamp, G. Snijders, G. de Groot;
A-G mr. J. Wuisman)
ECLI:NL:HR:2015:395
Oud-vaderlands zakelijk recht. Recht van de
dertiende penning. In 1984 is bij wet
bepaald dat het uit de Middeleeuwen stammende
‘recht van de dertiende penning’ per
1 januari 2015 vervalt. In 2009 worden twee
percelen grond verkocht waarop een dergelijk
recht rust. Om betaling van de dertiende
penning te ontlopen komen partijen daarbij
overeen dat weliswaar de economische
eigendom aan de kopers wordt overgedragen
en een erfpachtsrecht ten behoeve van de
kopers wordt gevestigd, maar dat de juridische
eigendom pas na 1 januari 2015 aan de
kopers zal worden overgedragen. HR: 1. Ontstaan
van de schuld. Het oordeel van het hof
dat de dertiende penning eerst bij de eigendomsovergang
is verschuldigd, geeft niet
blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is
niet onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd.
2. Misbruik van recht. Het onderdeel
dat opkomt tegen het oordeel van het hof
dat de gevolgde weg om betaling van de dertiende
penning te ontlopen, geen misbruik
van recht oplevert, is ongegrond.
(Wet van 16 mei 1829 (Stb. 1829, 29) art. 1;
Wet regelen omtrent de opheffing van het
recht op de Dertiende Penning (Stb. 1984,
443) art. 1 lid 2; BW art. 3:13)
A c.s., adv. mrs. M. Ynzonides en
L.J. Burgman, vs. B c.s., adv. mr. J.P. Heering.
Feiten en procesverloop
In 2009 hebben B c.s. twee percelen grond te
Baambrugge gekocht voor € 500 000. Op deze
percelen rust(te) ten behoeve van A c.s. het
recht van de dertiende penning. Dit is een
uit de Middeleeuwen stammend zakelijk
recht op betaling van een bedrag door de
koper van de grond. Op grond van de Wet
regelen omtrent de opheffing van het recht
op de Dertiende Penning (Stb. 1984, 443)
wordt (is) het recht op de dertiende penning
per 1 januari 2015 opgeheven. De notariële
akte uit 2009 betreffende de koop van de percelen
door B c.s. vermeldt: ‘Uitsluitend ter
voorkoming van de verschuldigdheid van het
recht van de dertiende penning zijn partijen
overeengekomen om de overdracht van [de
grond] te doen door het leveren van de economische
eigendom, samen met het uitgeven
in erfpacht van [de grond]. (...) De akte
die is vereist voor de juridische levering van
[de grond] zal niet vóór [15 februari 2015]
worden verleden. Vanaf [1 januari 2016] is
verkoper (...) bevoegd te vorderen dat juridische
levering plaatsvindt.’
In dit geding hebben A c.s. betaling van
€ 55 000 gevorderd als verschuldigde dertiende
penning. Zij hebben daartoe aangevoerd
dat de dertiende penning door de koper is
verschuldigd door het sluiten van de koop en
niet pas bij de levering. Verder hebben zij
aangevoerd dat de door B c.s. gevolgde weg
om betaling van de dertiende penning te
ontlopen, misbruik van recht oplevert. De
rechtbank heeft de vordering afgewezen. Het
hof heeft het vonnis van de rechtbank
bekrachtigd.
Hoge Raad
Oude zakelijke rechten als dat van de dertiende
penning worden, bij gebreke van een
wettelijke regeling, beheerst door het
gewoonterecht. Weliswaar moeten deze rechten
krachtens art. 1 van de Wet van 16 mei
1829, Stb. 29, worden geëerbiedigd, maar dit
betekent niet dat de sedertdien ingevoerde
algemene regels van het Burgerlijk Wetboek
ten aanzien van die rechten niet van belang
zijn. Voorts lenen die rechten zich voor verdere
ontwikkeling op grond van zich wijzigende
maatschappelijke omstandigheden.
Ingeval onzekerheid bestaat omtrent wat
gewoonte is, kan aansluiting worden gezocht
bij hetgeen met voldoende zekerheid kan
worden vastgesteld met betrekking tot de
daadwerkelijke uitoefening van het recht
gedurende de meest recente periode (vgl.
onder meer HR 1 juli 1994,
ECLI:NL:HR:1994:ZC1414, NJ 1995/547 (Meijer
vs. Toxopeus) en HR 20 juni 1997,
ECLI:NL:HR:1997:ZC2394, NJ 1999/302 (Renswoude
vs. Den Boer)). Kennelijk heeft het hof
bij zijn oordeel tot uitgangspunt genomen
dat niet vaststaat wat met betrekking tot de
kwestie die partijen verdeeld houdt, de
gewoonte is in de streek waarin de onderhavige
percelen zijn gelegen. Dat is niet onbegrijpelijk,
nu hierover niets is gesteld of
gebleken. Het hof heeft daarom bij zijn oordeel
mede betekenis mogen toekennen aan
het huidige goederenrechtelijke systeem
waarin, zoals het terecht heeft overwogen,
beter past dat de dertiende penning eerst bij
de eigendomsovergang is verschuldigd. Ook
heeft het hof om deze reden zijn oordeel
daarop mogen gronden dat A c.s. de afgelopen
jaren de dertiende penning steeds pas
na levering in rekening hebben gebracht en
dat de daadwerkelijke uitoefening van het
recht door A c.s. dus erop wijst dat de dertiende
penning eerst bij de eigendomsovergang
is verschuldigd. Het laatstgenoemde
oordeel geeft niet blijk van een onjuiste
rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk of
onvoldoende gemotiveerd, nu gesteld noch
gebleken is dat dit gedrag slechts ziet op incidentele
afwijkingen en niet overeenkomt
met wat al geruime tijd ter plaatse waar de
percelen zijn gelegen, als regel de gang van
zaken is bij de uitoefening van het recht van
de dertiende penning. Aan het oordeel van
het hof doet niet af dat het recht van de dertiende
penning van oudsher verschuldigd
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 573

Rechtspraak
zou zijn geweest vóór de levering en dat het
recht ook aldus wordt beschreven in de door
A c.s. aangehaalde literatuur. Opmerking verdient
overigens dat er eveneens literatuur is
waarin het recht van de dertiende penning
wordt beschreven overeenkomstig het oordeel
van het hof en dat ook de wetgever bij
de totstandkoming van de Wet opheffing dertiende
penning van die beschrijving van dat
recht is uitgegaan. Onderdeel 4 komt op
tegen het oordeel van het hof dat de door B
c.s. gevolgde weg om betaling van de dertiende
penning te ontlopen, geen misbruik van
recht oplevert. Ook dit onderdeel is ongegrond.
Het is in het algemeen niet onrechtmatig
om, ter vermijding van een niet
gewenst gevolg van een rechtshandeling, een
andere, al dan niet deels daarmee overeenstemmende
rechtshandeling te verrichten,
waaraan dat gevolg niet is verbonden. In bijzondere
gevallen kan dat anders zijn. Een
dergelijk bijzonder geval doet zich hier niet
voor. De wetgever heeft het immers niet
nodig gevonden een voorziening te treffen
voor het geval de koper, teneinde de verschuldigdheid
van de dertiende penning te
ontgaan, bedingt dat de levering van de (juridische)
eigendom eerst plaatsvindt na het
tijdstip waarop het recht van de dertiende
penning vervalt. Daarbij valt mede in aanmerking
te nemen dat het recht van de dertiende
penning aan de rechthebbende geen
aanspraak geeft dat de grond waarop dat
recht rust, op enig moment in eigendom
wordt overgedragen.
De A-G bespreekt het recht van de dertiende
penning onder 2.2.1-2.3.2. Onder 2.20-2.21
gaat hij in op het begrip misbruik van recht.
462
20 februari 2015, nr. 14/00582
(Mrs. E.J. Numann, A.H.T. Heisterkamp, C.E.
Drion, M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek;
A-G mr. G.R.B. van Peursem)
ECLI:NL:HR:2015:397
Merkinbreuk. Verwarringsgevaar. Verband.
Ajax is houdster van twee Beneluxmerken
die de kleuren rood en wit bevatten. P verkoopt
vesten waarop een rode rechthoek is
aangebracht op een witte achtergrond. Ajax
stelt vorderingen in wegens merkinbreuk.
Het hof wijst de vorderingen af op grond
van zijn overweging dat de vesten onvoldoende
gelijkenis met de merken vertonen
om tot relevante overeenstemming te concluderen.
HR: Het hof had moeten onderzoeken
of gevaar voor verwarring bestaat, respectievelijk
of de merken kunnen worden
beschouwd als bekende merken en of sprake
is van een zodanige mate van overeenstemming
dat het relevante publiek een verband
legt tussen de vesten en de merken.
(BVIE art. 2.20 lid 1, aanhef en sub b en c;
Merkenrichtlijn (Richtlijn 2008/95/EG) art. 1;
Gemeenschapsmerkenverordening (Verordening
(EG) nr. 207/2009) art. 8 lid 1 sub a en b
en lid 5)
AFC Ajax N.V., adv. mr. K. Aantjes, vs. P, niet
verschenen.
Feiten en procesverloop
Ajax is houdster van twee Beneluxmerken
(de rood-witmerken), het ene bestaande uit
een rechthoekig rood vlak met aan weerszijden
een rechthoekig wit vlak, en het andere
bestaande uit de afbeelding van een wit shirt
waarop van boven naar beneden een rode
baan loopt. P drijft een onderneming die souvenirs
verkoopt, sinds 1996 vanaf een kar op
een vaste plek bij de Amsterdam Arena. P
heeft vesten verkocht waarop aan de voorzijde
een rode rechthoek is aangebracht op een
witte achtergrond, met aan de ene kant van
de ritssluiting drie kruizen en aan de andere
kant het woord Amsterdam.
In dit geding heeft Ajax vorderingen ingesteld,
primair op de grond dat P door de verkoop
van de vesten inbreuk maakt op de roodwitmerken
en subsidiair op de grond dat P
door die verkoop onrechtmatig handelt. De
rechtbank heeft op de subsidiaire grondslag
de vorderingen goeddeels toegewezen. Het
hof heeft de vorderingen alsnog op beide
grondslagen afgewezen. Het hof heeft daarbij
overwogen dat de vesten onvoldoende gelijkenis
met de rood-wit merken vertonen om tot
relevante overeenstemming te concluderen.
Hoge Raad
De klacht dat het hof niet de juiste maatstaf
heeft aangelegd, is gegrond (volgt een weergave
van art. 2.20 lid 1 BVIE en art. 1 van de
Merkenrichtlijn (Richtlijn 2008/95/EG) en
verwijzingen naar HvJ EU 18 juli 2013,
ECLI:EU:C:2013:497, NJ 2013/527 (Specsavers)
en HvJ EU 27 november 2008, zaak C-252/07,
ECLI:EU:C:2008:655, NJ 2009/575 (Intel)). Een
beoordeling van het gestelde verwarringsgevaar
(art. 2.20 lid 1, aanhef en sub b BVIE) of
verband (art. 2.20 lid 1, aanhef en sub c BVIE)
kan slechts achterwege blijven indien in geen
enkel opzicht overeenstemming bestaat tussen
het ingeroepen merk en het beweerd
inbreuk makende teken. Vertonen merk en
teken daarentegen een zekere, zelfs geringe,
mate van overeenstemming, dan dient de
rechter een globale beoordeling te verrichten
om uit te maken of, niettegenstaande de
geringe mate van overeenstemming tussen
merk en teken, het betrokken publiek merk
en teken met elkaar kan verwarren of een
verband tussen beide legt, op grond van
andere relevante factoren, zoals de algemene
bekendheid of reputatie van het merk (vgl. in
het kader van art. 8 lid 1 sub a, b en lid 5 Vo.
40/94, thans Vo. 207/2009: HvJ EU 2 september
2010, ECLI:EU:C:2010:488 (Calvin Klein)
en 24 maart 2011, ECLI:EU:C:2011:177 (Ferrero)).
In het oordeel van het hof dat de vesten
met geen van de rood-wit merken voldoende
gelijkenis vertonen om tot relevante overeenstemming
te concluderen, ligt besloten dat
het hof enige mate van overeenstemming
aanwezig acht. Nu Ajax zich ter onderbouwing
van de gestelde merkinbreuk heeft
beroepen op de gronden van art. 2.20 lid 1,
aanhef en sub b en c BVIE, had het hof moeten
onderzoeken of, gelet op de door Ajax in
dit verband gestelde omstandigheden, gevaar
voor verwarring bestaat als bedoeld in art.
2.20 lid 1, aanhef en sub b BVIE, respectievelijk
of de rood-wit merken kunnen worden
beschouwd als bekende merken in de zin van
art. 2.20 lid 1, aanhef en sub c BVIE en of
sprake is van een zodanige mate van overeenstemming
dat het relevante publiek een
verband legt tussen de vesten en de rood-wit
merken. Door te volstaan met het oordeel dat
de vesten met geen van de rood-wit merken
voldoende gelijkenis vertonen om tot relevante
overeenstemming te concluderen,
heeft het hof dan ook blijk gegeven van een
onjuiste rechtsopvatting.
Volgt vernietiging en verwijzing, overeenkomstig
de conclusie van de A-G.
De A-G bespreekt niet alleen het kader voor
de beoordeling van de primaire grondslag
merkinbreuk (3.3-3.5), maar ook het kader
voor de beoordeling van de subsidiaire grondslag
onrechtmatige daad (3.16-3.20).
Hoge Raad (strafkamer)
Deze rubriek wordt verzorgd door prof. mr.
P.H.P.H.M.C. van Kempen, hoogleraar
straf(proces)recht Radboud Universiteit
Nijmegen.
463
17 januari 2015, nr. 11/05729
(Mrs. A.J.A. van Dorst, N. Jörg, V. van den
Brink)
(Na aanvullende conclusie van A-G mr. P.C.
Vegter, strekkende tot niet-ontvankelijkverklaring
van de verdachte in zijn cassatieberoep,
tot vernietiging van het bestreden
arrest voor zover aan het oordeel van de
Hoge Raad onderworpen en in zoverre tot
terugwijzing; OM-cassatie, tegengesproken
574 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
door mr. M.L.M. van der Voet, Amsterdam;
tevens cassatie verdachte, namens wie geen
middelen zijn voorgesteld)
ECLI:NL:HR:2015:346
Boordeling in cassatie van vrijspraken: in
cassatie kan niet worden onderzocht of de
feitenrechter die de verdachte op grond van
zijn feitelijke waardering van het bewijsmateriaal
heeft vrijgesproken, terecht tot
dat oordeel is gekomen. De beslissing inzake
de selectie en waardering van het bewijsmateriaal,
die – behoudens bijzondere
gevallen – geen motivering behoeft, kan in
cassatie niet met vrucht worden bestreden.
Dat geldt ook in het geval dat de rechter op
grond van de aan hem voorbehouden selectie
en waardering van het bewijsmateriaal
tot de slotsom komt dat vrijspraak moet
volgen. Oordeel in casu dat overtreding van
art. 46a Sr niet bewezen kan worden verklaard
getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting
en is niet onbegrijpelijk.
(Sr art. 46a)
Inleiding:
OM-cassatie. Verdachte is in zaak 05-900833-
10 vrijgesproken van het tenlastegelegde, dat
– kort gezegd – inhoudt dat hij ‘heeft
gepoogd om [betrokkene 1] door giften en/of
beloften en/of door het verschaffen van middelen
en/of inlichtingen te bewegen tot het
plegen van het navolgende strafbare feit, te
weten: het opzettelijk en met voorbedachten
rade van het leven te beroven van [betrokkene
2] en/of [betrokkene 3] en met dat opzet
voornoemde [betrokkene 1] (meermalen)
heeft benaderd om dit strafbare feit te plegen,
althans te laten plegen en/of [betrokkene
1] daartoe de personalia en/of adresgegevens
en/of een signalement van [betrokkene
2] en/of [betrokkene 3] heeft verstrekt en/of
[betrokkene 1] een geldbedrag van 4.000
Euro, in elk geval enig geldbedrag, in het
vooruitzicht heeft gesteld.’
Namens verdachte is hiervan in hoger beroep
vrijspraak bepleit, waartoe is aangevoerd dat
niet vast is komen te staan dat de door
[betrokkene 1] overgelegde briefjes met daarop
de personalia van [betrokkene 3] en haar
moeder door verdachte zijn geschreven. Deze
briefjes kunnen dan ook niet als steunbewijs
voor de door [betrokkene 1] geuite beschuldiging
worden gebruikt. Bij gebrek aan ander
wettig bewijs dient verdachte volgens de
raadsman dan ook van het in de zaak met
parketnummer 05-900833-10 tenlastegelegde
te worden vrijgesproken.
Het hof heeft ten aanzien van de vrijspraak
onder meer overwogen: ‘Het hof heeft op
grond van de wettige bewijsmiddelen niet de
overtuiging bekomen dat verdachte [betrokkene
1] daadwerkelijk heeft willen uitlokken
tot moord op [betrokkene 3] en haar moeder.
Hoewel het hof, anders dan de raadsman, de
verklaring van [betrokkene 1], mede gelet op
de briefjes, betrouwbaar acht, is die verklaring
te weinig concreet in de zin van waar,
wanneer en hoe de moorden hadden moeten
worden uitgevoerd om daarin een poging
tot het uitlokken van een moord te lezen.’
Het middel klaagt over de door het hof gegeven
vrijspraak van het in de zaak met parketnummer
05-900833-10 tenlastegelegde.
Hoge Raad, onder meer:
3.3. Bij de beoordeling van het middel moet
het volgende worden vooropgesteld. In cassatie
kan niet worden onderzocht of de feitenrechter
die de verdachte op grond van zijn
feitelijke waardering van het bewijsmateriaal
heeft vrijgesproken, terecht tot dat oordeel is
gekomen.
Ingeval de rechter die over de feiten oordeelt
het tenlastegelegde bewezen acht, is het aan
die rechter voorbehouden om, binnen de door
de wet getrokken grenzen, van het beschikbare
materiaal datgene tot bewijs te bezigen wat
deze uit het oogpunt van betrouwbaarheid
daartoe dienstig voorkomt en terzijde te stellen
wat hij voor het bewijs van geen waarde
acht. Deze beslissing inzake die selectie en
waardering, die behoudens bijzondere gevallen
geen motivering behoeft, kan in cassatie
niet met vrucht worden bestreden. Hetzelfde
heeft te gelden in het tegenovergestelde geval
dat de rechter op grond van de aan hem voorbehouden
selectie en waardering van het
bewijsmateriaal tot de slotsom komt dat vrijspraak
moet volgen. Hieruit volgt dat het oordeel
betreffende het al dan niet bewezen zijn
van het tenlastegelegde, met de daartoe gegeven
motivering, niet onbegrijpelijk genoemd
zal kunnen worden op de grond dat het
beschikbare bewijsmateriaal - al dan niet in
verband met een andere uitleg van gegevens
van feitelijke aard - een andere (bewijs)beslissing
toelaat (vgl. HR 4 mei 2004,
ECLI:NL:HR:2004:AO5061, NJ 2004/480).
3.4. Het Hof heeft in zijn hiervoor onder 3.2.2
weergegeven motivering van de vrijspraak
overwogen dat het op grond van de wettige
bewijsmiddelen niet de overtuiging heeft
bekomen dat de verdachte [betrokkene 1]
daadwerkelijk heeft willen uitlokken tot
moord op [betrokkene 3] en haar moeder, op
welke grond het Hof kennelijk heeft geoordeeld
dat het niet tot een bewezenverklaring
kon komen van het tenlastegelegde pogen te
bewegen tot het plegen van moord. Dat oordeel
getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting
en is niet onbegrijpelijk.
3.5. Het middel faalt.
464
17 januari 2015, nr. 13/03077
(Mrs. W.A.M. van Schendel, B.C. de Savornin
Lohman, H.A.G. Splinter-van Kan)
(Na conclusie van A-G mr. G. Knigge, strekkende
tot vernietiging wat betreft de onder
1 en 2 tenlastegelegde feiten en in zoverre
tot terugwijzing dan wel verwijzing; OMcassatie
en cassatie verdachte, adv. mr. W.J.
Koops, Amsterdam)
ECLI:NL:HR:2015:345
Slagende OM-cassatie tegen vrijspraken
wegens valsheid in geschrifte, art. 225 Sr.
Gelet op onjuiste vermelding in legal opinions
dat het verstrekken van garanties ten
behoeve van derden niet specifiek in art.
25.6 van de Statuten van Havenbedrijf Rotterdam
N.V. is genoemd als een transactie
die is onderworpen aan voorafgaande toestemming
van de raad van commissarissen,
en in aanmerking genomen dat het Hof
heeft overwogen dat de verdachte onderdeel
l van art. 25.6 opzettelijk niet in de
legal opinions heeft opgenomen, is het oordeel
van het Hof dat de tekst die in de legal
opinions is opgenomen niet als vals kan
worden aangemerkt, niet zonder meer
begrijpelijk nu in die opinions een passage
is opgenomen waarin aandacht wordt
gevraagd voor een mogelijk dispuut over de
vraag of voorafgaande toestemming van de
raad van commissarissen is vereist.
De vaststellingen dat de door verdachte
opgestelde certificates door een betrokkene
zijn getekend en dat niet kan blijken dat
deze betrokkene over de inhoud van deze
stukken opmerkingen heeft gemaakt tegenover
de verdachte, sluit anders dan het Hof
kennelijk heeft geoordeeld niet uit dat bij
het opstellen van de bedoelde certificates
sprake was van het in de tenlastelegging
bedoelde opzettelijk valselijk opmaken
door de verdachte van de certificates.
(Sr art. 225)
Inleiding:
OM-cassatie. Verdachte is vrijgesproken van
– kort gezegd – de hem onder 1, 2 en 3 tenlastegelegde
‘valsheid in geschrifte’.
Aan de verdachte is – voor zover in cassatie
van belang en kort gezegd – tenlastegelegd
dat: (feit 1) hij tezamen en in vereniging met
(een) ander(en), althans alleen, meermalen,
althans eenmaal, (telkens) een of meerdere
zogenoemde legal opinions en/of
verklaring(en), (elk) zijnde een geschrift dat
bestemd was om tot bewijs van enig feit te
dienen, valselijk heeft opgemaakt of vervalst
en/of heeft doen en/of laten opmaken en/of
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 575

Rechtspraak
vervalsen, immers heeft/hebben verdachte
en/ of zijn mededader(s) (telkens) valselijk
– immers opzettelijk in strijd met de waarheid
– A) (D/1415) in een brief gericht aan de
Commerzbank (Nederland) NV te Amsterdam,
(op het 1e blad gedateerd 3 maart 2003, op
het 2e, 3e en 4e blad gedateerd 3 maart 2004)
vermeld en/of opgenomen en/of ingevuld en/
of doen en/of laten vermelden en/of invullen
en/of opnemen (zakelijk weergegeven): dat hij,
verdachte, en/of (een) ander(en) deze verklaring
hadden opgesteld ‘as special counsel on
certain matters of Dutch Law to Havenbedrijf
Rotterdam N.V.’, en/of onder punt A op het 3e
blad: ‘The execution and delivery of the Guarantees
has been approved by all necessary
action on behalf of the Guarantor and does
not require the consent or approval of any
person except as has been obtained.’ en/of op
het 3e blad: ‘The opinions expressed in this
letter are subject to the following limitations,
exceptions and qualifications: (...) d. Article
25.6 of the Articles of Association subjects the
entering into of certain transactions by the
management board of the Guarantor to the
prior approval of the supervisory board of the
Guarantor. Providing guarantees in respect of
third party obligations is not specifically listed
as a transaction requiring such prior
approval. (...)’, en/of dat [betrokkene 1] als
directeur van het Havenbedrijf Rotterdam NV
volgens de statuten van deze vennootschap
geen (voorafgaande) toestemming en/of goedkeuring
van de raad van commissarissen van
het Havenbedrijf Rotterdam NV nodig had
voor het aangaan van en/of afgeven van (een)
garantie(s), en/of B) (D/1428) in een brief
gericht aan de Commerzbank (Nederland) NV
te Amsterdam, (gedateerd 4 juni 2004), vermeld
en/of opgenomen en/of ingevuld en/of
doen en/of laten vermelden en/of invullen
en/of opnemen (zakelijk weergegeven): dat
hij, verdachte, en/of (een) ander(en) deze verklaring
hadden opgesteld ‘as special counsel
on certain matters of Dutch Law in connection
with the execution and delivery by Havenbedrijf
Rotterdam N.V.’, en/of onder punt A op
het 3e blad: ‘The execution and delivery of the
Guarantee has been approved by all necessary
action on behalf of the Guarantor and does
not require the consent or approval of any
person except as has been obtained.’ en/of op
het 3e blad: ‘The opinions expressed in this
letter are subject to the following limitations ,
exceptions and qualifications: (...) d. Article
25.6 of the Articles of Association subjects the
entering into of certain transactions by the
management board of Guarantor to the prior
approval of the supervisory board of the Guarantor.
Providing a guarantee in respect of
third party obligations is not specifically listed
as a transaction requiring such prior
approval. (...)’, en/of dat [betrokkene 1] als
directeur van het Havenbedrijf Rotterdam NV
volgens de statuten van deze vennootschap
geen (voorafgaande) toestemming en/of goedkeuring
van de raad van commissarissen van
het Havenbedrijf Rotterdam NV nodig had
voor het aangaan van en/of afgeven van (een)
garantie(s), zulks (telkens) met het oogmerk
om dat/die geschrift(en) als echt en onvervalst
te gebruiken of door anderen te doen gebruiken;
(feit 2) hij tezamen en in vereniging met
(een) ander(en), althans alleen, meermalen,
althans eenmaal, (telkens) een of meerdere
zogenoemde certificate(s) of verklaring(en),
(elk) zijnde een geschrift dat bestemd was om
tot bewijs van enig feit te dienen valselijk
heeft opgemaakt of vervalst en/of heeft doen
en/of laten opmaken en/of vervalsen, immers
heeft/hebben verdachte en/of zijn
mededader(s) (telkens) valselijk – immers
opzettelijk in strijd met de waarheid – A)
(D/1410) in een certificate of verklaring, gedateerd
27 februari 2004, vermeld en/of opgenomen
en/of ingevuld en/of doen en/of laten
vermelden en/of invullen en/of opnemen
(zakelijk weergegeven): dat [betrokkene 1]
geen (voorafgaande) toestemming en/of goedkeuring
van de raad van commissarissen van
het Havenbedrijf Rotterdam NV nodig had
voor het aangaan van en/of afgeven van (een)
garantie(s) en/of onder punt 5: ‘Execution and
delivery of the Guarantees does not require
the approval of the supervisory board of the
Guarantor.’ en/of dat geschrift doen of laten
voorzien van een handtekening van [betrokkene
1] (zulks ter bevestiging van de inhoud
van dat geschrift) en/of B) (D/1414) in een
certificate of verklaring, gedateerd 2 maart
2004, vermeld en/of opgenomen en/of ingevuld
en/of doen en/of laten vermelden en/of
invullen en/of opnemen (zakelijk weergegeven):
dat [betrokkene 1] geen (voorafgaande)
toestemming en/of goedkeuring van de raad
van commissarissen van het Havenbedrijf
Rotterdam NV nodig had voor het aangaan
van en/of afgeven van (een) garantie(s) en/of
onder punt 5: ‘Execution and delivery of the
Guarantees does not require the approval of
the supervisory board of the Guarantor.’ en/of
dat geschrift doen of laten voorzien van een
handtekening van [betrokkene 1] (zulks ter
bevestiging van de inhoud van dat geschrift)
en/of C) (D/1427) in een certificate of verklaring,
gedateerd 4 juni 2004, vermeld en/of
opgenomen en/of ingevuld en/of doen en/of
laten vermelden en/of invullen en/of opnemen
(zakelijk weergegeven): dat [betrokkene
1] geen (voorafgaande) toestemming en/of
goedkeuring van de raad van commissarissen
van het Havenbedrijf Rotterdam NV nodig
had voor het aangaan van en/of afgeven van
(een) garantie(s) en/of onder punt 5: ‘Execution
and delivery of the Guarantee does not
require the approval of the supervisory board
of the Guarantor. However, the members of de
supervisory board of the Guarantor are aware
of, and have not voiced any objection against,
the Guarantor entering into the Guarantee.’
en/of dat geschrift laten voorzien van een
handtekening van [betrokkene 1] (zulks ter
bevestiging van de inhoud van dat geschrift),
zulks telkens met het oogmerk om dat/die
geschrift(en) als echt en onvervalst te gebruiken
of door anderen te doen gebruiken.
Inleiding tweede middel:
Het tweede middel dat de advocaat-generaal
bij het hof aandraagt, klaagt over het oordeel
van het hof ten aanzien van het onder 1 tenlastegelegde
dat de legal opinions niet als
vals kunnen worden aangemerkt.
Legal opinion D/1415 houdt, voor zover voor
de beoordeling van het middel van belang,
het volgende in: ‘In rendering this opinion,
we have examined and relied upon the following
documents: (...) (4) a copy of the Articles
of Association of the Company (the “Articles
of Association”) as according to the Excerpt
deposited with the Commercial Register as
being force on the date of the Guarantees;
and upon all such other documents and such
treaties, laws, rules, regulations and the like
as we have deemed necessary to enable us to
give the opinions expressed below. (...) Based
upon the foregoing and subject to any factual
matters or documents not disclosed to us
in the course of our investigation, and subject
to the limitations stated hereafter, we are
of opinion that: A. The execution and delivery
of the Guarantees has been approved by
all necessary action on behalf of the Guarantor
and does not require the consent or
approval of any person except as has been
obtained. (...) The opinions expressed in this
letter are subject to the following limitations,
exceptions and qualifications: (...) d. Article
25.6 of the Articles of Association subjects
the entering into of certain transactions by
the management board of the Guarantor to
the prior approval of the supervisory board
of the Guarantor. Providing guarantees in
respect of third party obligations is not specifically
listed as a transaction requiring such
prior approval. Such approval is required in
respect of (among others): (i) the entering
into of a long-lasting cooperation agreement
with a third party involving an interest of at
least € 5 million or otherwise of major
importance to the Guarantor, (ii) making
investments in excess of € 10 million, (iii)
making loans in excess of € 1 million, and
(iv) taking out loans in excess of € 10 million.
An argument could be made that the
Guarantees fall within either of these catego-
576 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
ries, if interpreted extensively. Such an argument
would in our view be a weak one. Even,
however, if the Guarantees would be deemed
to fall within the scope of article 25.6 of the
Articles, the power of the Guarantor’s director
to validly and bindingly enter into, execute
and deliver the Guarantees on behalf of the
Guarantor would not be affected thereby.”
Legal opinion D/1428 houdt een nagenoeg
gelijkluidende tekst in.
De in de legal opinions onder (4) bedoelde
Articles of Association of the Company (de
Statuten van het Havenbedrijf Rotterdam N.V.)
bevinden zich eveneens bij de stukken. Art.
25.6 van die Statuten luidt: ‘Voorzover die
besluiten niet reeds zijn opgenomen in een
door de raad van commissarissen goedgekeurde
begroting inclusief investeringsplan als in
lid 5 bedoeld, of het bedrag, dat voor die
besluiten in de begroting is opgenomen overschrijdt,
zijn aan de goedkeuring van de raad
van commissarissen onderworpen besluiten
van het bestuur omtrent: (...) l. verbinden van
de vennootschap voor schulden van anderen
dan afhankelijke maatschappijen, hetzij door
borgtocht, hetzij op andere wijze; (...)’
Hoge Raad, tweede middel
onder meer:
4.3. Blijkens zijn hiervoor weergegeven overwegingen
heeft het Hof vastgesteld dat in de
in de tenlastelegging bedoelde legal opinions
D/1415 en D/1428 is vermeld dat het verstrekken
van garanties, respectievelijk een garantie,
ten behoeve van derden niet specifiek in art.
25.6 van de Statuten van Havenbedrijf Rotterdam
N.V. is genoemd als een transactie die is
onderworpen aan voorafgaande toestemming
van de raad van commissarissen, alsook dat
deze vermelding gelet op onderdeel l van artikel
25.6 van de Statuten onjuist is, welk onderdeel
in de opinions niet is opgenomen. Dat
oordeel is, in aanmerking genomen de in 4.2
weergegeven inhoud van de desbetreffende
stukken, niet onbegrijpelijk. In het licht van
die vaststellingen en in aanmerking genomen
dat het Hof heeft overwogen dat de verdachte
onderdeel l van art. 25.6 opzettelijk niet in de
legal opinions heeft opgenomen, is het oordeel
van het Hof dat de tekst die in de legal
opinions onder A en d is opgenomen niet als
vals kan worden aangemerkt, nu in die opinions
een passage is opgenomen waarin aandacht
wordt gevraagd voor een mogelijk dispuut
over de vraag of voorafgaande
toestemming van de raad van commissarissen
is vereist, niet zonder meer begrijpelijk.
4.4. Het middel slaagt.
Inleiding derde middel:
Het (tweede) middel dat de advocaat-generaal
bij het hof aandraagt, klaagt over het
oordeel van het Hof ten aanzien van het
onder 2 tenlastegelegde dat geen sprake was
van opzet op het valselijk opmaken van een
geschrift. Voor deze klacht zijn de in de tenlastelegging
bedoelde certificates van belang.
De behoudens de datum gelijkluidende
tekst van de certificates houden het volgende
in: ‘The undersigned, [betrokkene 1], born at
[geboorteplaats] on [geboortedatum] 1949;
Considering that on or about 24 February
2004 Havenbedrijf Rotterdam N.V., a company
limited by shares established and existing in
accordance with Dutch law, having its offices
at (3072 AP) Rotterdam at the Wilhelminakade
909 (the “Guarantor”) entered into or will
enter into certain guarantees for the benefit
of Commerzbank Nederland N.V. (the “Guarantees”)
and considering that Spighthoff
Attorneys and Tax Advisers (‘Spighthoff’) has
been requested to render a legal opinion letter
to Commerzbank (Nederland) N.V. in respect
of the power, capacity and authority of
the Guarantor to enter into the Guarantees;
hereby certifies that each of the following
statements are true and correct and not misleading
by omission on the date hereof and
was (or, as the case may be: will be) so on the
date that the Guarantees were or will be executed
and delivered by the Guarantor; (...) 5.
Execution and delivery of the Guarantees
does not require the approval of the supervisory
board of the Guarantor. (...) This certificate
is issued to Spigthoff Advocaten en
Belastingadviseurs in order for them to rely
on it in issuing a legal opinion as referred to
above and, in addition, to Commerzbank
(Nederland) N.V. in order for it to rely thereon
in valuing the Guarantees.’
Het certificate van 4 juni 2004 bevat onder 5
de volgende aanvulling: ‘However, the members
of the supervisory board of the Guarantor
are aware of, and have not voiced any
objection against, the Guarantor entering
into the Guarantee.’
Hoge Raad, derde middel
onder meer:
5.3. Blijkens zijn hiervoor weergegeven overwegingen
heeft het Hof vastgesteld dat de
verdachte de in de tenlastelegging bedoelde
certificates heeft opgesteld. Het Hof heeft zijn
oordeel dat de verdachte die certificates niet
opzettelijk valselijk heeft opgemaakt gegrond
op de vaststellingen dat deze documenten
door [betrokkene 1] zijn getekend en niet kan
blijken dat [betrokkene 1] over de inhoud van
deze stukken opmerkingen heeft gemaakt
tegenover de verdachte. Deze omstandigheid
sluit, anders dan het Hof kennelijk heeft
geoordeeld, evenwel niet uit dat bij het opstellen
van de bedoelde certificates sprake was
van het in de tenlastelegging bedoelde opzet
van de verdachte. Het oordeel van het Hof is
mitsdien ontoereikend gemotiveerd.
5.4. Het middel slaagt.
Volgt vernietiging wat betreft de beslissingen
aangaande het onder 1 en 2 tenlastegelegde,
in zoverre terugwijzing, en verwerping voor
het overige.
465
17 januari 2015, nr. 13/05935
(Mrs. A.J.A. van Dorst, H.A.G. Splinter-van
Kan, N. Jörg, V. van den Brink, E.S.G.N.A.I.
van de Griend)
(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M.
Spronken, strekkende tot vernietiging en
tot terugwijzing; adv. mr. F. Visser, Utrecht)
ECLI:NL:HR:2015:325
Witwassen, art. 420 bis Sr: dat onder een
verdachte aangetroffen contant geld ‘uit
enig misdrijf afkomstig is’, kan, indien op
grond van de beschikbare bewijsmiddelen
geen rechtstreeks verband valt te leggen
met een bepaald misdrijf, niettemin bewezen
worden geacht indien het op grond van
de vastgestelde feiten en omstandigheden
niet anders kan zijn dan dat het geld uit
enig misdrijf afkomstig is. In casu daarvan
sprake.
(Sr art. 420bis)
Inleiding:
Verdachte is veroordeeld omdat hij – kort
gezegd – ‘een voorwerp, te weten een geldbedrag
ter hoogte van € 40 850, voorhanden
had, terwijl hij wist dat dat voorwerp
− onmiddellijk of middellijk − afkomstig was
uit enig misdrijf.’
Het hof heeft ten aanzien van de bewezenverklaring
onder meer overwogen: ‘Tijdens
deze doorzoeking [op het adres waar verdachte
stond ingeschreven, PHvK] werd
onder andere een geldbedrag van € 40 850 in
een plastic tas aangetroffen. De plastic tas
was verstopt in het duivenhok direct achter
de woonwagen. Verdachte heeft aanvankelijk
niet willen verklaren over de herkomst van
dit geld. Pas nadat [betrokkene 2] had aangegeven
dat het geld van hem zou zijn en om
teruggave heeft verzocht, heeft verdachte een
verklaring hierover afgelegd. Gelet hierop
maar in het bijzonder ook op de hoeveelheid
geld en hoe en waar het geld is aangetroffen,
acht het hof de verklaring van verdachte niet
aannemelijk.’
Het middel klaagt dat uit de bewijsvoering
van het hof niet kan volgen dat het in de
bewezenverklaring genoemde geldbedrag
van € 40 850 uit enig misdrijf afkomstig was.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 577

Rechtspraak
Hoge Raad, onder meer:
2.3. Dat onder een verdachte aangetroffen
contant geld ‘uit enig misdrijf afkomstig is’,
kan, indien op grond van de beschikbare
bewijsmiddelen geen rechtstreeks verband
valt te leggen met een bepaald misdrijf, niettemin
bewezen worden geacht indien het op
grond van de vastgestelde feiten en omstandigheden
niet anders kan zijn dan dat het
geld uit enig misdrijf afkomstig is (vgl. HR 13
juli 2010, LJN BM0787, NJ 2010/456).
2.4. Blijkens zijn hiervoor weergegeven
bewijsvoering heeft het Hof kennelijk geoordeeld
dat het op grond van de vastgestelde
feiten en omstandigheden niet anders kan
zijn dan dat het in de bewezenverklaring vermelde
geldbedrag uit enig misdrijf afkomstig
is. Dat oordeel geeft niet blijk van een onjuiste
rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk,
in aanmerking genomen dat het Hof onder
meer heeft vastgesteld (i) dat het gaat om
een contant geldbedrag van € 40 850, (ii) dat
dit geldbedrag is aangetroffen in een plastic
tas in een duivenhok direct achter de door de
verdachte bewoonde woonwagen, alsmede
(iii) dat de verdachte blijkens informatie van
de belastingdienst samen met zijn partner
als inkomsten slechts beschikte over een uitkering
die gemiddeld over de voorgaande vijf
jaar minder dan € 22 000 per jaar bedroeg,
en (iv) dat de verklaring van de verdachte ter
terechtzitting in hoger beroep dat [betrokkene
2] dat geldbedrag aan hem in bewaring
had gegeven, niet aannemelijk is.
2.5 Het middel faalt.
466
17 januari 2015, nr. 14/01169
ECLI:NL:HR:2015:326
(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, V. van den
Brink)
(Na conclusie van A-G mr. E.J. Hofstee,
strekkende tot verwerping; adv. mr. M.L.M.
van der Voet, Amsterdam)
ECLI:NL:HR:2015:326
Unus testis, nullus testis: géén schending
art. 342 lid 2 Sv in oplichtingszaak, gelet op
soortgelijke modus operandi bij andere feiten.
Bestanddeel ‘aannemen van een valse hoedanigheid’
art. 326 Sr: daarvan geen sprake
vanwege de enkele omstandigheid dat
iemand zich in strijd met de waarheid voordoet
als bonafide koper. In casu omvatten
de gedragingen van de verdachte meer dan
het enkele zich voordoen als een bonafide
koper, nu de verdachte zich telkens in strijd
met de waarheid heeft voorgedaan als een
belangstellende die voornemens is de hem
voor een proefrit ter hand gestelde fiets
terug te brengen, waarbij de verdachte kennelijk
telkens heeft gehandeld volgens een
tevoren bedachte werkwijze, welke werkwijze
onder meer heeft bestaan uit het achterlaten
van een waardeloos onderpand.
Onttrekking aan het verkeer, art. 36b en 36c
Sr: in casu niet begrijpelijk oordeel dat de
aan het verkeer onttrokken verklaarde
voorwerpen (waaronder tasjes, papieren,
kranten, folders van fietsendealers, een
landkaart op meerdere plaatsen gemarkeerd
en een boek auto A3), die door het
hof klaarblijkelijk zijn opgevat als een gezamenlijkheid
van voorwerpen, van zodanige
aard zijn dat het ongecontroleerde bezit
daarvan in strijd is met het algemeen
belang. Nu in dit geval is voldaan aan de
voorwaarden voor verbeurdverklaring van
deze gezamenlijkheid van voorwerpen,
heeft de verdachte echter onvoldoende
belang bij vernietiging op dit punt.
(Sr art. 36b, 36c, 326; Sv art. 342 lid 2)
Inleiding:
Verdachte is veroordeeld wegens oplichting,
omdat hij – kort gezegd – telkens met het
oogmerk om zich wederrechtelijk te bevoordelen,
door het aannemen van een valse
naam en/of van een valse hoedanigheid en/
of door een (of meer) listige kunstgrepen,
een of meer medewerkers van rijwielhandels,
waaronder [betrokkene 1] (medewerker van
[A] te Twello) (incident 1), en [betrokkene 2]
(medewerker van [B] te Harderwijk) (incident
3), en [betrokkene 3] (medewerkster van [C]
V.O.F. te Lemelerveld) (incident 2), en [betrokkene
4] (medewerker van [D] V.O.F. te Nijkerkerveen)
(incident 14) telkens heeft bewogen
tot afgifte van een mountainbike,
althans een fiets, hebbende verdachte telkens
met vorenomschreven oogmerk – zakelijk
weergegeven – opzettelijk valselijk en/of listiglijk
en/of in strijd met de waarheid zich
tegenover genoemde perso(o)n(en) heeft aangegeven
dat hij geïnteresseerd was in een
mountainbike, althans een fiets, en/of zich
tegenover die medewerker(s)/ster heeft voorgedaan
als potentiële koper van een mountainbike,
althans een fiets, en/of zich door
één of meer medewerker(s)/ster(s) heeft laten
informeren over de technische aspecten van
(dure) mountainbike(s), althans (dure) fietsen
en/of (vervolgens) tegen die medewerker(s)/
ster(s) heeft aangegeven dat hij wilde overleggen
met zijn echtgenote, en/of (vervolgens)
tegen die medewerker(s)/ster(s) heeft
aangegeven met een mountainbike, althans
een fiets een proefrit te willen maken, en/of
(vervolgens) als onderpand een (pols)tasje
heeft afgegeven, waardoor genoemde [medewerkers
van rijwielhandels] telkens werden
bewogen tot bovenomschreven afgifte, terwijl
verdachte telkens na afgifte van die
mountainbike/fiets niet meer met die mountainbike/fiets
bij genoemde medewerker/ster
of rijwielhandel is teruggekeerd.
Inleiding eerste middel:
Het middel klaagt dat het hof de bewezenverklaring
wat betreft de oplichting van [betrokkene
4] (incident 14) uitsluitend heeft doen
steunen op de verklaring van één getuige (de
aangever).
Hoge Raad, eerste middel
onder meer:
3.2. Blijkens de hiervoor onder 2.2 weergegeven
inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen
heeft het Hof in zijn oordeel dat de verdachte
het in de bewezenverklaring als incident 14
aangeduide feit heeft begaan, kennelijk mede
betrokken dat de feitelijke gang van zaken
ten aanzien van dit feit op essentiële punten
belangrijke overeenkomsten vertoont met de
feitelijke gang van zaken ten aanzien van de
in de bewezenverklaring als incidenten 1, 2
en 3 aangeduide feiten, hetgeen het Hof zonder
schending van enige rechtsregel heeft
kunnen doen. Aldus kan in het onderhavige
geval niet worden gezegd dat de in de bewijsmiddelen
8 en 9 vervatte, tot het bewijs gebezigde
verklaringen van de aangever [betrokkene
4] onvoldoende steun vinden in het
overige bewijsmateriaal.
3.3. Het middel faalt.
Inleiding tweede middel:
Het middel klaagt onder meer dat het bewezenverklaarde,
voor zover betrekking hebbend
op het telkens aannemen van een valse
hoedanigheid, niet kan volgen uit de gebezigde
bewijsmiddelen.
Hoge Raad, tweede middel
onder meer:
4.2. Vooropgesteld moet worden dat de enkele
omstandigheid dat iemand zich in strijd met
de waarheid voordoet als bonafide koper niet
oplevert het aannemen van een valse hoedanigheid
in de zin van art. 326 Sr. Blijkens de
inhoud van de gebezigde bewijsmiddelen
heeft het Hof kennelijk geoordeeld dat de
gedragingen van de verdachte in de onderhavige
zaak meer omvatten dan het enkele zich
voordoen als een bonafide koper. Dit oordeel
geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting
en is ook niet onbegrijpelijk, nu uit die
gedragingen blijkt dat de verdachte zich telkens
in strijd met de waarheid heeft voorgedaan
als een belangstellende die voornemens
is de hem voor een proefrit ter hand gestelde
fiets terug te brengen, waarbij de verdachte
578 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
kennelijk telkens heeft gehandeld volgens een
tevoren bedachte werkwijze, welke werkwijze
onder meer heeft bestaan uit het achterlaten
van een waardeloos onderpand.
4.3. Het middel faalt in zoverre.
Inleiding derde middel:
Het middel komt op tegen ’s hofs beslissing
tot onttrekking aan het verkeer van een aantal
inbeslaggenomen voorwerpen.
De bestreden uitspraak houdt, voor zover voor
de beoordeling van het middel van belang, in:
‘Beslag (...) Onttrekking aan het verkeer[.] De
hierna te noemen inbeslaggenomen en nog
niet teruggegeven voorwerpen, met betrekking
tot welke het bewezenverklaarde is
begaan, behoren aan de verdachte toe. Zij zullen
worden onttrokken aan het verkeer aangezien
zij van zodanige aard zijn, dat het ongecontroleerde
bezit van die voorwerpen in
strijd is met het algemeen belang.’ Het hof
beveelt vervolgens de onttrekking aan het verkeer
van de in beslag genomen, nog niet
teruggegeven voorwerpen, te weten: zwart
leren tasje; schriften, papieren, kranten; rood
notitieboek, opschrift [verdachte]; kranten en
folders van fietsendealers; diverse administratie,
gehele uitdraai fietsendealers; landkaart op
meerdere plaatsen gemarkeerd; diverse papieren
en notieblokjes; 2 nieuwe polstasjes, verpakt
in plastic; boek auto A3, kwitantieboekje;
enveloppe met opschrift 06-[001]; reclamefolder
van mountain cube met prijslijst; papier,
voor- en achterzijde staan telefoonnummers; 4
bladen van uitdraaien van windows live hotmail;
tas met daarin polstasje.
Hoge Raad, derde middel
onder meer:
5.3. Zonder nadere motivering, die in de
bestreden uitspraak ontbreekt, is niet begrijpelijk
het oordeel van het Hof dat de aan het
verkeer onttrokken verklaarde voorwerpen,
die door het Hof klaarblijkelijk zijn opgevat
als een gezamenlijkheid van voorwerpen, van
zodanige aard zijn dat het ongecontroleerde
bezit daarvan in strijd is met het algemeen
belang. Nu in dit geval is voldaan aan de
voorwaarden voor verbeurdverklaring van
deze gezamenlijkheid van voorwerpen, heeft
de verdachte echter onvoldoende belang bij
vernietiging op dit punt.
5.4. Het middel leidt mitsdien niet tot vernietiging
van de bestreden uitspraak.
Hoge Raad (belastingkamer)
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. dr.
M.R.T. Pauwels verbonden aan het Fiscaal
Instituut Tilburg van de Tilburg University
en werkzaam bij Rechtbank Zeeland-West-
Brabant.
467
20 februari 2015, nr. 14/05176
(Mrs. Koopman, Schaap, Fierstra,
Groeneveld, Wortel)
ECLI:NL:HR:2015:354
Heffing griffierecht. Hoge Raad geeft gedetailleerde
richtlijnen voor behandeling
beroep op betalingsonmacht. Rechtseenheid:
een week eerder gaf CRvB vergelijkbare
richtlijnen. Rechterlijk overgangsrecht.
(Awb art. 8:46, 8:55; EVRM art. 6)
Cassatieberoep belanghebbende.
Hoge Raad, onder meer:
‘Richtlijnen voor de behandeling van een
beroep op betalingsonmacht
2.3. (…)
2.3.1. Zoals de Hoge Raad heeft overwogen in
zijn arrest van 28 maart 2014, nr. 12/03888,
ECLI:NL:HR:2014:699, BNB 2014/135 (hierna:
het arrest BNB 2014/135), kan in gevallen
waarin heffing van het ingevolge de wet verschuldigde
bedrag aan griffierecht het voor
de rechtzoekende onmogelijk, althans uiterst
moeilijk, maakt om gebruik te maken van
een door de wet opengestelde bestuursrechtelijke
rechtsgang, worden aangenomen dat
de betrokkene met het achterwege laten van
betaling van griffierecht niet in verzuim is,
als bedoeld in artikel 8:41, lid 6, Awb.
2.3.2. In het arrest BNB 2014/135 is nog geen
aandacht besteed aan de wijze waarop een
beroep op betalingsonmacht door de rechter
moet worden behandeld en aan de daarbij
toe te passen maatstaven. Daartoe dienen de
hierna volgende richtlijnen (vgl. ook CRvB 13
februari 2015, nr. 13/1349 WWB V,
ECLI:NL:CRVB:2015:282).
2.3.3. Van de in 2.3.1 bedoelde situatie zal
sprake zijn bij een rechtzoekende, zijnde een
natuurlijke persoon, die aannemelijk maakt
dat op de datum waarop het griffierecht
uiterlijk op de rekening van het gerecht moet
zijn bijgeschreven dan wel ter griffie moet
zijn gestort het netto-inkomen waarover hij
maandelijks kan beschikken minder bedraagt
dan 90 percent van de voor een alleenstaande
geldende (maximale) bijstandsnorm, en
voorts dat hij niet beschikt over vermogen
waaruit het verschuldigde griffierecht kan
worden betaald. Hierbij is de gezinssamenstelling
van de rechtzoekende niet van
belang en dient het inkomen en vermogen
van een eventuele fiscale partner te worden
opgeteld bij het inkomen en vermogen van
de rechtzoekende. De (maximale) bijstandsnorm
voor een alleenstaande is per 1 januari
2014 € 948,18, per 1 juli 2014 € 951,64 en per
1 januari 2015 € 960,83. Dit betekent dat, wil
sprake zijn van de in 2.3.1 bedoelde situatie,
het maandelijkse netto-inkomen van de
rechtzoekende minder moet bedragen dan
per 1 januari 2014 € 853,36, per 1 juli 2014
€ 856,48 en per 1 januari 2015 € 864,75.
2.3.4. De periode waarover de hoogte van het
inkomen en vermogen wordt beoordeeld,
vangt aan nadat de griffier de rechtzoekende
voor de eerste maal op de verschuldigdheid
van het griffierecht heeft gewezen en eindigt
op de datum waarop het griffierecht uiterlijk
op de rekening van het gerecht moet zijn
bijgeschreven dan wel ter griffie moet zijn
gestort. Indien blijkt dat in deze periode
sprake is van de in 2.3.1 bedoelde situatie,
dan zal de griffier aan de rechtzoekende
mededelen dat vooralsnog van de heffing
van griffierecht wordt afgezien. Mocht in de
loop van de procedure gerede twijfel ontstaan
aan de juistheid van die beoordeling,
dan kan daarvan uiterlijk tot de (eind)uitspraak
worden teruggekomen.
2.3.5. Een rechtzoekende die meent aan het
in 2.3.3 weergegeven criterium te voldoen,
dient dit zo spoedig mogelijk, maar in elk
geval voor het einde van de door de griffier
gestelde betalingstermijn kenbaar te maken
aan het gerecht. In dat verzoek dient hij terstond
zijn volledige naam (voornamen en
achternaam) en de adresgegevens en het burgerservicenummer
van zowel zichzelf als een
eventuele fiscale partner te vermelden. De
griffier kan vervolgens de Raad voor rechtsbijstand
verzoeken een verklaring als
bedoeld in artikel 7b van de Wet op de
rechtsbijstand (Wrb) af te geven. Die verklaring
heeft betrekking op het kalenderjaar
twee jaar voorafgaand aan het jaar waarin
om afgifte van de verklaring wordt verzocht.
Daarna verzoekt de griffier de rechtzoekende
schriftelijk te verklaren dat de inkomensgegevens
in de door de Raad voor rechtsbijstand
verstrekte verklaring nog actueel zijn
en dat noch hij noch zijn eventuele fiscale
partner beschikken over vermogen. Indien de
schriftelijke verklaring van de rechtzoekende
inhoudt dat die inkomensgegevens niet meer
actueel zijn, dient hij zijn verklaring met
bewijsstukken te onderbouwen als hij beroep
op het bestaan van betalingsonmacht handhaaft.
2.3.6. De verklaring, bedoeld in artikel 7b van
de Wrb, vermeldt het verzamelinkomen van
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 579

Rechtspraak
de rechtzoekende en een eventuele fiscale
partner. Met het oog op de vergelijkbaarheid
moeten daarom de in 2.3.3 vermelde nettobedragen
worden gebruteerd door daarop het
zogeheten bijstandspercentagetarief toe te
passen. Dit tarief is voor kort gezegd personen
tot de pensioengerechtigde leeftijd per 1
januari 2014 26,6% en per 1 januari 2015
24,8%. Dit betekent dat van de in 2.3.1
bedoelde situatie sprake is als het verzamelinkomen
van de rechtzoekende minder
bedraagt dan per 1 januari 2014 € 12 964
(€ 1 080,35 per maand), per 1 juli 2014
€ 13 011 (€ 1 084,30 per maand) en per 1
januari 2015 € 12.950 (€ 1 079,21 per
maand).
2.3.7. Indien een rechtzoekende aannemelijk
maakt dat hij uitsluitend is aangewezen op
verstrekkingen als bedoeld in de Regeling
opvang asielzoekers of de Regeling verstrekkingen
asielzoekers en andere categorieën
vreemdelingen 2005 dan wel dat hem rechtens
zijn vrijheid is ontnomen en hij geen
inkomsten meer heeft uit dienstbetrekking,
beroep of bedrijf, sociale verzekering of sociale
voorziening, dan kan met het oog op de
uitvoerbaarheid worden volstaan met een
eigen verklaring omtrent de afwezigheid van
vermogen van de rechtzoekende en zijn
eventuele partner. Dit geldt eveneens voor
personen aan wie het vanwege het ontbreken
van een geldige verblijfsstatus niet is toegestaan
in Nederland te werken of die om die
reden geen recht hebben op een socialezekerheidsuitkering
(illegalen) en voor personen
van wie op voorhand kan worden aangenomen
dat de in 2.3.6 bedoelde verklaring geen
inzicht zal geven in hun inkomenspositie (in
het buitenland woonachtigen zonder financiele
band met Nederland). Voorts geldt dit
voor een rechtzoekende die vanwege verblijf
in een inrichting uitsluitend kan beschikken
over de in artikel 23 van de Wet werk en bijstand
(tot 1 januari 2015) onderscheidenlijk
de Participatiewet (vanaf 1 januari 2015) vermelde
bedragen.
Overgangsregeling
2.3.8. Het in 2.3.5 (eerste alinea) vermelde
tijdstip waarop uiterlijk door de rechtzoekende
moet zijn aangevoerd dat hij niet over
voldoende inkomen en vermogen beschikt
om het griffierecht te kunnen betalen, is niet
eerder in een uitspraak van de Hoge Raad
neergelegd. Daarom wordt bepaald dat een
rechtzoekende in een belastingzaak ook nog
uiterlijk in verzet kan aanvoeren dat hij en
zijn eventuele partner over onvoldoende
inkomen en vermogen beschikken indien het
gaat om gevallen waarin dat uiterste tijdstip
van betaling reeds is verstreken op de dag
waarop deze uitspraak wordt gedaan en nietontvankelijkverklaring
vanwege het niet (tijdig)
betalen van het verschuldigde griffierecht
is of wordt uitgesproken.
Toepassing in het onderhavige geval
2.4.1. (…)’
468
20 februari 2015, nr. 14/05686
(Mrs. Koopman, Schaap, Fierstra,
Groeneveld, Wortel)
ECLI:NL:HR:2015:357
Rechtseenheid. Verzoek om herziening mag
niet onredelijk laat worden ingediend. Als
regel: niet onredelijk indien binnen één
jaar na bekendwording met nova dan wel
na de datum van openbaarmaking van de
uitspraak. Uitzondering voor boete.
(Awb art. 8:119)
Hoge Raad, onder meer:
‘1 Termijn voor indiening van het verzoek
om herziening
1.1. In het belang van de rechtsvorming en
de rechtseenheid wordt het volgende vooropgesteld
(zie ook ABRvS 28 januari 2015, nr.
201407367/2/A4, ECLI:NL:RVS:2015:310).
1.1.1. Van degene die om herziening verzoekt
mag worden verlangd dat hij niet onredelijk
lang wacht met de indiening van dat verzoek.
Een onredelijk laat ingediend herzieningsverzoek
dient niet-ontvankelijk te worden verklaard.
1.1.2. Een verzoek om herziening wordt als
regel als onredelijk laat aangemerkt, indien
het verzoek is ingediend meer dan een jaar
nadat de indiener bekend is geworden met
de daarin gestelde nova dan wel, indien geen
nova zijn gesteld, na de datum van openbaarmaking
van de uitspraak waarvan herziening
wordt verzocht.
1.1.3. De hiervoor in 1.1.2 geformuleerde
regel geldt niet voor het indienen van een
verzoek om herziening van een uitspraak
over een bestuurlijke boete. Een dergelijk
verzoek is niet aan deze termijn gebonden.
1.1.4. In het onderhavige geval is het verzoek
niet onredelijk laat ingediend.
2. Beoordeling van de ontvankelijkheid van
het verzoek tot herziening
(…)’
Raad van State
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. B.
Klein Nulent, mr. drs. J. de Vries en mw. mr. D.
van Leeuwen, allen werkzaam bij de directie
bestuursrechtspraak van de Raad van State.
Volledige versies van deze uitspraken zijn te
vinden op www.raadvanstate.nl.
469
4 februari 2015, nr. 201306630/5/R3
(Mrs. Scholten-Hinloopen, Hagen en
Hoekstra)
ECLI:NL:RVS:2015:236
Toekenning status van plattelandswoning
aan voormalige agrarische bedrijfswoning
laat onverlet dat ter plaatse de gevolgen
voor de luchtkwaliteit beoordeeld moeten
worden.
(Wro art. 3.1; Wm art. 5.6, 5.16, 5.19; Wabo art.
1.1a)
Uitspraak in het geding tussen: [appellante],
gevestigd te Weert, en anderen, en de raad
van de gemeente Weert, verweerder.
Procesverloop
Bij besluit van 26 juni 2013 heeft de raad het
bestemmingsplan ‘Buitengebied 2011’ vastgesteld.
Tegen dit besluit hebben [appellante] en
anderen beroep ingesteld.
(…)
Overwegingen
(…)
2. [appellante] exploiteert een varkenshouderij
op het perceel [locatie 1] te Weert. Het
beroep richt zich tegen de aanduiding ‘specifieke
vorm van wonen - voormalige agrarische
bedrijfswoning’ die is toegekend aan het
perceel [locatie 2] te Weert. Volgens [appellante]
kan de toegekende aanduiding niet
het door de raad beoogde effect hebben, te
weten dat het laten bewonen van de bedrijfswoning
door een derde geen effecten heeft
voor de ontwikkelingsmogelijkheden van de
inrichting van [appellante]. [appellante]
betoogt dat de luchtkwaliteit overeenkomstig
bijlage III bij de Richtlijn 2008/50/EG van de
Raad van 20 mei 2008 betreffende de luchtkwaliteit
en schonere lucht voor Europa
(hierna: de Richtlijn) ook dient te worden
beoordeeld ter plaatse van de woning op het
perceel [locatie 2]. De raad heeft zich dit volgens
[appellante] evenwel ten onrechte niet
gerealiseerd.
(…)
4.1. (…) Ingevolge artikel 5.6, tweede lid, van de
Wet milieubeheer zijn deze titel (bevattende
580 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
de luchtkwaliteitseisen), bijlage 2 en de op
deze titel berustende bepalingen niet van toepassing
op plaatsen als gedefinieerd in artikel
2 van de Richtlijn 89/654/EEG van de Raad
van 30 november 1989 betreffende minimumvoorschriften
inzake veiligheid en gezondheid
voor arbeidsplaatsen (PbEG L 393), op welke
plaatsen bepalingen betreffende gezondheid
en veiligheid op de arbeidsplaats van toepassing
zijn en waartoe leden van het publiek
gewoonlijk geen toegang hebben.
Ingevolge artikel 5.16, eerste lid, maken
bestuursorganen bij de uitoefening van een
in het tweede lid bedoelde bevoegdheid of
toepassing van een daar bedoeld wettelijk
voorschrift, welke uitoefening of toepassing
gevolgen kan hebben voor de luchtkwaliteit,
gebruik van een of meer van de volgende
gronden en maken daarbij aannemelijk:
a. dat een uitoefening of toepassing, rekening
houdend met de effecten op de luchtkwaliteit
van onlosmakelijk met die uitoefening
of toepassing samenhangende
maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit,
niet leidt tot het overschrijden, of
tot het op of na het tijdstip van ingang waarschijnlijk
overschrijden, van een in bijlage 2
opgenomen grenswaarde;
b. dat, met inachtneming van het vijfde lid
en de krachtens dat lid gestelde regels:
1°. de concentratie in de buitenlucht van de
desbetreffende stof als gevolg van die uitoefening
of toepassing per saldo verbetert of
ten minste gelijk blijft; of
2°. bij een beperkte toename van de concentratie
van de desbetreffende stof, door een
met die uitoefening of toepassing samenhangende
maatregel of een door die uitoefening
of toepassing optredend effect, de luchtkwaliteit
per saldo verbetert;
c. dat een uitoefening of toepassing, rekening
houdend met de effecten op de luchtkwaliteit
van onlosmakelijk met die uitoefening
of toepassing samenhangende
maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit,
niet in betekenende mate bijdraagt
aan de concentratie in de buitenlucht van
een stof waarvoor in bijlage 2 een grenswaarde
is opgenomen;
d. dat een uitoefening dan wel toepassing is
genoemd of beschreven in, dan wel betrekking
heeft op, een ontwikkeling of voorgenomen
besluit welke is genoemd of beschreven
in, dan wel past binnen of in elk geval niet in
strijd is met een op grond van artikel 5.12,
eerste lid, of artikel 5.13, eerste lid, vastgesteld
programma.
Ingevolge het tweede lid, aanhef en onder g,
sub 1°, van dat artikel zijn de in het eerste lid
bedoelde bevoegdheden of wettelijke voorschriften
de bevoegdheden en wettelijke
voorschriften, bedoeld in artikel 2.4 van de
Wabo, voor zover die bevoegdheid betrekking
heeft op activiteiten met betrekking tot een
inrichting als bedoeld in artikel 2.1, eerste
lid, onder e, van die wet.
Ingevolge artikel 5.19, eerste lid, vindt het
beoordelen van de luchtkwaliteit overeenkomstig
de bij of krachtens deze paragraaf
gestelde regels plaats in alle agglomeraties
en zones, aangewezen krachtens artikel 5.22.
Ingevolge het tweede lid van dit artikel vindt
in afwijking van het eerste lid op de volgende
locaties geen beoordeling van de luchtkwaliteit
plaats met betrekking tot luchtkwaliteitseisen
voor de bescherming van de
gezondheid van de mens, opgenomen in bijlage
2:
a. locaties die zich bevinden in gebieden
waartoe leden van het publiek geen toegang
hebben en waar geen vaste bewoning is;
b. terreinen waarop een of meer inrichtingen
zijn gelegen, waar bepalingen betreffende
gezondheid en veiligheid op arbeidsplaatsen
als bedoeld in artikel 5.6, tweede lid, van toepassing
zijn;
c. de rijbaan van wegen en de middenberm
van wegen, tenzij voetgangers normaliter
toegang tot de middenberm hebben.
Ingevolge artikel 1.1a, eerste lid, van de Wabo
wordt een bedrijfswoning, behorend tot of
voorheen behorend tot een landbouwinrichting,
die op grond van het bestemmingsplan
door een derde bewoond mag worden, met
betrekking tot die inrichting voor de toepassing
van deze wet en de daarop berustende
bepalingen beschouwd als onderdeel van die
inrichting, tenzij bij of krachtens deze wet
anders is bepaald.
(…)
6. Aan het perceel [locatie 2] is in het plan de
aanduiding “specifieke vorm van wonen -
voormalige agrarische bedrijfswoning” toegekend.
Op dit perceel staat een woning die in
eigendom toebehoort aan [belanghebbende]
en door haar wordt bewoond. Zij heeft geen
bindingen met de inrichting van [appellante].
Zoals hiervoor overwogen onder 3.2 is de
Richtlijn geïmplementeerd in titel 5.2 van de
Wet milieubeheer en bijlage 2 bij die wet. Uit
artikel 5.16 van die wet volgt dat bij het verlenen
van een omgevingsvergunning voor
activiteiten met betrekking tot een inrichting
als bedoeld in artikel 2, eerste lid, onder
e, van de Wabo die gevolgen kan hebben voor
de luchtkwaliteit, in het kader van een beoordeling
van die luchtkwaliteit gebruik dient te
worden gemaakt van een of meer van de in
het eerste lid genoemde gronden en daarbij
aannemelijk dient te worden gemaakt hetgeen
onder de desbetreffende gronden is vermeld.
In artikel 5.19, eerste en tweede lid,
van die wet is bepaald op welke plaatsen een
beoordeling van de luchtkwaliteit dient
plaats te vinden. In beginsel dient de luchtkwaliteit
in alle agglomeraties en zones
beoordeeld te worden. Ingevolge artikel 5.19,
tweede lid, onder b, vindt geen beoordeling
plaats op terreinen waarop een of meer
inrichtingen zijn gelegen, waar bepalingen
betreffende gezondheid en veiligheid op
arbeidsplaatsen als bedoeld in artikel 5.6,
tweede lid, van toepassing zijn. De vraag is of
het perceel [locatie 2], waarop de woning van
[belanghebbende] staat, valt onder deze uitzondering
op het uitgangspunt dat de luchtkwaliteit
op iedere plaats beoordeeld dient te
worden.
Vooropgesteld dient te worden dat artikel
1.1a van de Wabo een bepaling betreft die
ziet op de omvang van een inrichting voor de
toepassing van die wet en de daarop rustende
bepalingen. Dat een bedrijfswoning, zoals
in dit geval, op grond van het bestemmingsplan
door een derde bewoond mag worden
en daarom voor de toepassing van de Wabo
en de daarop rustende bepalingen wordt
beschouwd als onderdeel van die inrichting,
staat los van de vraag of ingevolge artikel
5.19, tweede lid, van de Wet milieubeheer de
luchtkwaliteit ter plaatse van het perceel
waarop die woning staat al dan niet moet
worden beoordeeld. Naar het oordeel van de
Afdeling kan het perceel waarop een voormalige
agrarische bedrijfswoning staat die door
een derde mag worden bewoond, niet worden
aangemerkt als een terrein waarop een of
meer inrichtingen zijn gelegen, waar bepalingen
betreffende gezondheid en veiligheid op
arbeidsplaatsen als bedoeld in artikel 5.6,
tweede lid, van toepassing zijn. Een dergelijk
perceel kan immers niet worden aangemerkt
als een arbeidsplaats als bedoeld in artikel
5.6, tweede lid, van de Wet milieubeheer. Een
dergelijke plaats is in artikel 2 van de Richtlijn
89/654/EEG van de Raad van 30 november
1989 gedefinieerd als elke plaats die
bestemd is als locatie voor werkplekken in
gebouwen van de onderneming en/of inrichting,
met inbegrip van elke andere plaats op
het terrein van de onderneming en/of inrichting
waartoe de werknemer in het kader van
zijn werk toegang heeft. Gelet op het vorenstaande
heeft de raad zich ten onrechte op
het standpunt gesteld dat bij de eventuele
verlening van een omgevingsvergunning
voor de inrichting van [appellante] die gevolgen
kan hebben voor de luchtkwaliteit, die
luchtkwaliteit niet beoordeeld zal hoeven te
worden ter plaatse van het perceel [locatie 2]
en dat de toekenning van de bestreden aanduiding
daarom geen gevolgen zal hebben
voor de ontwikkelingsmogelijkheden van de
inrichting. Aan het vorenstaande doet niet af
dat in de Memorie van Toelichting op de Wij-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 581

Rechtspraak
ziging van de Wet algemene bepalingen
omgevingsrecht en enkele andere wetten om
de planologische status van gronden en
opstallen bepalend te laten zijn voor de mate
van milieubescherming alsmede om de positie
van agrarische bedrijfswoningen aan te
passen (plattelandswoningen) (Kamerstukken
II 2011/12, 33078, 3, p. 5) is vermeld dat als
een voormalige bedrijfswoning in juridischplanologisch
opzicht nog deel uitmaakt van
het bijbehorende bedrijf, deze voormalige
bedrijfswoning niet wordt beschermd tegen
de emissie van fijn stof vanuit dat ‘eigen’
bedrijf. Daarmee wordt het bepaalde in artikel
5.19, eerste en tweede lid, van de Wet
milieubeheer immers miskend.
Gelet op het vorenstaande heeft de raad niet
deugdelijk gemotiveerd waarom, gelet op de
belangen van [appellante], de toekenning
van de aanduiding ‘specifieke vorm van
wonen − voormalige agrarische bedrijfswoning’
aan het perceel [locatie 2] strekt ten
behoeve van een goede ruimtelijke ordening.
(…)
Centrale Raad van Beroep
Deze rubriek wordt verzorgd door mr. A.B.J.
van der Ham, vice-president van de Centrale
Raad van Beroep, en mr. J.E. Jansen, hoofd
Wetenschappelijk bureau van de Centrale
Raad van Beroep.
470
6 februari 2015, nr. 13/1479 WIA
(Mrs. Schuttel, Bakker, Pennings)
ECLI:NL:CRVB:2015:325
Geen bezwaar gemaakt. Beroep terecht nietontvankelijk
verklaard.
(Awb art. 6:13)
(….)
Overwegingen
1.1. Aan appellant is met ingang van 18 mei
2009 een loongerelateerde WGA-uitkering op
grond van de Wet werk en inkomen naar
arbeidsvermogen (Wet WIA) toegekend. Het
arbeidsongeschiktheidspercentage is hierbij,
na bezwaar, vastgesteld op 72,77, hetgeen
indeling in de arbeidsongeschiktheidsklasse
van 35 tot 80% rechtvaardigde.
1.2. Bij besluit van 21 oktober 2011 is de
WGA-uitkering met ingang van 18 januari
2012 omgezet in een WGA-vervolguitkering
op basis van een mate van arbeidsongeschiktheid
van 35 tot 80%.
1.3. Appellant heeft tegen dit besluit geen
bezwaar gemaakt.
1.4. De werkgever heeft bezwaar gemaakt
tegen het besluit van 21 oktober 2011. De
werkgever heeft gesteld dat aan de toekenning
van de WGA-vervolguitkering geen
medische en arbeidskundige beoordeling ten
grondslag ligt. Naar aanleiding van het
bezwaar van de werkgever heeft het Uwv de
mate van arbeidsongeschiktheid van appellant
alsnog laten beoordelen door een verzekeringsarts
en een arbeidsdeskundige.
1.5. Bij brief van 20 maart 2012 heeft het
Uwv zowel de werkgever als appellant in kennis
gesteld van het voornemen om het
besluit van 21 oktober 2011 te herzien, in die
zin dat het arbeidsongeschiktheidspercentage
wordt vastgesteld op 66,63. Na bezwaar
van appellant tegen deze voorgenomen
beslissing heeft onderzoek plaatsgevonden
door een verzekeringsarts bezwaar en beroep
en een arbeidsdeskundige bezwaar en
beroep. De verzekeringsarts bezwaar en
beroep heeft de beperkingen van appellant
vastgelegd in een Functionele Mogelijkhedenlijst.
In een rapport van 10 juli 2012 heeft
de arbeidsdeskundige bezwaar en beroep de
mate van arbeidsongeschiktheid van berekend
op 66,63%, waardoor appellant ingedeeld
blijft in de arbeidsongeschiktheidsklasse
65-80%.
1.6. Bij besluit van 12 juli 2012 (bestreden
besluit) is het bezwaar van de werkgever
gegrond verklaard, in die zin dat het percentage
arbeidsongeschiktheid wordt vastgesteld
op 66,63 in plaats van 72,77.
2.1. In beroep heeft appellant gesteld dat het
arbeidsongeschiktheidspercentage minimaal
80 bedraagt en dat hij in aanmerking dient
te komen voor een inkomensuitkering voor
volledig en duurzaam arbeidsongeschikten
(IVA-uitkering).
2.2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de
rechtbank het door appellant ingestelde
beroep tegen het bestreden besluit niet-ontvankelijk
verklaard. De rechtbank heeft overwogen
dat appellant geen bezwaar heeft
gemaakt tegen het besluit van 21 oktober
2011. Dit besluit was gebaseerd op een mate
van arbeidsongeschiktheid van 72,77%. Vervolgens
is de mate van arbeidsongeschiktheid
in bezwaar vastgesteld op 66,63%. Reden
van zijn beroep is niet het verschil tussen
beide arbeidsongeschiktheidspercentages,
maar het feit dat appellant meent dat de
mate van arbeidsongeschiktheid op minimaal
80% dient te worden vastgesteld en dat
aan hem een IVA-uitkering moet worden toegekend.
3.1. Appellant heeft in hoger beroep gesteld
dat de rechtbank het beroep ten onrechte
niet-ontvankelijk heeft verklaard. Appellant
is van mening dat het besluit van 21 oktober
2011 geen kracht van gewijsde heeft gekregen,
gelet op het bezwaar van de werkgever.
Appellant heeft gesteld dat een verzekerde
zelfs in de beroepsfase nog een IVA-claim
aan de orde kan stellen. Daarnaast is hij van
mening dat de brief van 20 maart 2012 aangemerkt
dient te worden als een primair
besluit inzake de IVA-claim.
3.2. Het Uwv heeft zich op het standpunt
gesteld dat appellant de gelegenheid heeft
gehad om bezwaar te maken tegen het
besluit van 21 oktober 2011. Het beroep is
terecht niet-ontvankelijk verklaard.
4. De Raad overweegt het volgende.
4.1. Op grond van artikel 6:13 van de Algemene
wet bestuursrecht (Awb) kan geen beroep
worden ingesteld door een belanghebbende
aan wie redelijkerwijs kan worden verweten
dat hij geen bezwaar heeft gemaakt.
4.2. De rechtbank heeft met juistheid geoordeeld
dat het beroep van appellant
niet-ontvankelijk is. De Raad verenigt zich
met de overwegingen die tot dat oordeel hebben
geleid. In hetgeen appellant in hoger
beroep naar voren heeft gebracht, zijn geen
aanknopingspunten aangetroffen om tot een
andersluidend oordeel te komen. Met betrekking
tot de stelling van appellant dat het
bezwaar van de werkgever de weg opent om
hangende het bezwaar van de werkgever dan
wel in (hoger) beroep een IVA-claim in te dienen,
overweegt de Raad dat het bepaalde in
artikel 6:13 van de Awb zich daartegen verzet.
471
11 februari 2015, nr. 12/4762 WAO
(Mr. Lange)
ECLI:NL:CRVB:2015:460
Bekendmaking besluit, aanvang bezwaartermijn.
Aangezien appellant geen rechtsmiddel
heeft aangewend tegen de beslissing
op bezwaar, is daarmee die procedure
geëindigd. Daarom kan geen sprake zijn
van een nauwe verwevenheid als gevolg
waarvan het UWV het besluit van 22 augustus
2011 (ook) aan mr. Van Dijk had dienen
te verzenden.
(Awb art. 3:42)
(….)
Overwegingen
5.1. Ter zitting heeft appellant te kennen gegeven
dat zijn hoger beroep uitsluitend ziet op
de in het bestreden besluit neergelegde nietontvankelijkverklaring
van zijn bezwaar tegen
het besluit van 22 augustus 2011.
582 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
5.2.1. Ingevolge artikel 2:1 van de Algemene
wet bestuursrecht (Awb) mag een ieder zich
ter behartiging van zijn belangen in het verkeer
met bestuursorganen laten bijstaan of
door een gemachtigde laten vertegenwoordigen.
5.2.2. Ingevolge artikel 6:7 van de Awb
bedraagt de termijn voor het indienen van
een bezwaarschrift zes weken.
5.2.3. Ingevolge artikel 6:8, eerste lid, van de
Awb vangt deze termijn aan met ingang van
de dag na die waarop het besluit op de voorgeschreven
wijze is bekendgemaakt. Ingevolge
artikel 3:42, eerste lid, van de Awb
geschiedt de bekendmaking van besluiten
die tot een of meer belanghebbenden zijn
gericht, door toezending of uitreiking aan
hen, onder wie begrepen de aanvrager.
5.2.4. Ingevolge artikel 6:11 van de Awb blijft
ten aanzien van een na afloop van de termijn
ingediend bezwaar- of beroepschrift niet-ontvankelijkverklaring
op grond daarvan achterwege
indien redelijkerwijs niet kan worden
geoordeeld dat de indiener in verzuim is
geweest.
5.3.1. Niet in geschil is dat mr. Van Dijk zich
niet als gemachtigde van appellant heeft
gesteld ten aanzien van het besluit van 22
augustus 2011. De vraag is of het Uwv dit
besluit toch aan mr. Van Dijk had moeten
toezenden, alvorens dit besluit op voorgeschreven
wijze bekend is gemaakt.
5.3.2. Op grond van vaste rechtspraak van de
Raad dient bij een nauwe verwevenheid tussen
besluiten een opvolgend besluit (ook)
aan de reeds bij het bestuursorgaan bekende
gemachtigde te worden toegezonden (zie bijvoorbeeld
CRvB 18 november 2003,
ECLI:NL:CRVB:2003:AN9715 en CRvB 17
december 2013, ECLI:NL:CRVB:2013:2959). Als
dit niet is gebeurd, is het besluit niet op de
voorgeschreven wijze bekendgemaakt.
5.3.3. In dit geval was het weliswaar zo dat
mr. Van Dijk gemachtigde was van appellant
in de bezwaarprocedure tegen de besluiten
van 2 december 2010. Maar zoals in 1.2 is
omschreven, heeft het Uwv bij besluit van 23
mei 2011 de bezwaren van appellant tegen
de besluiten van 2 december 2010 ongegrond
verklaard. Aangezien appellant geen
rechtsmiddel heeft aangewend tegen dit
besluit, is daarmee deze procedure geëindigd.
Daarom kan geen sprake zijn van een
nauwe verwevenheid als gevolg waarvan het
Uwv het besluit van 22 augustus 2011 (ook)
aan mr. Van Dijk had dienen te verzenden.
5.4. Uit 5.3 volgt dat het Uwv het besluit van
22 augustus 2011 met de verzending aan
appellant op de juiste wijze bekend heeft
gemaakt. Niet in geschil is dat dit besluit aan
appellant is verzonden, zodat de bezwaartermijn
van zes weken is aangevangen op 23
augustus 2011. Nu verder niet is gebleken
van omstandigheden op grond waarvan redelijkerwijs
niet kan worden geoordeeld dat de
indiener in verzuim is geweest, heeft het
Uwv terecht geoordeeld dat de termijnoverschrijding
niet verschoonbaar is als bedoeld
in artikel 6:11 van de Awb. Het bezwaar van
appellant tegen het besluit van 22 augustus
2011 is dan ook terecht niet-ontvankelijk verklaard.
472
17 februari 2015, nr. 14/5636 WWB
(Mrs. Korte, Claessens, Hink)
ECLI:NL:CRVB:2015:456
Opschorten en intrekken wegens niet nakomen
van re-integratieverplichting. Het
enkele feit dat betrokkene niet heeft voldaan
aan de in art. 9 lid 1 aanhef en onder
b WWB neergelegde medewerkingsverplichting,
betekent niet dat het recht op bijstand
niet kan worden vastgesteld.
(WWB art. 17 lid 2)
(….)
Overwegingen
4.1. Tussen partijen is niet in geschil dat een
oriëntatieperiode, zoals hier aan de orde, een
door appellant aangeboden voorziening
gericht op arbeidsinschakeling betreft, zoals
bedoeld in artikel 9, eerste lid, aanhef en
onder b, van de WWB.
4.2. Op grond van artikel 17, eerste lid, van de
WWB doet de belanghebbende aan het college
op verzoek of onverwijld uit eigen beweging
mededeling van alle feiten en omstandigheden
waarvan hem redelijkerwijs
duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen
zijn op zijn arbeidsinschakeling of het
recht op bijstand.
4.3. Artikel 17, tweede lid, van de WWB, zoals
dit luidde tot 1 juli 2013, bepaalde dat de
belanghebbende verplicht is aan het college
desgevraagd de medewerking te verlenen die
redelijkerwijs nodig is voor de uitvoering van
deze wet. Met ingang van 1 juli 2013 heeft de
wetgever (bij de wet van 19 juni 2013, Stb.
2013, 236 (Verzamelwet SZW 2013)) - onder
wijziging van de punt in een komma - de zin
in dit artikellid als volgt aangevuld: ‘waaronder
in ieder geval wordt verstaan het verlenen
van medewerking aan een oproep om op
een bepaalde plaats en tijd te verschijnen in
verband met zijn arbeidsinschakeling.’
4.4. Op grond van artikel 54, eerste lid, aanhef
en onder a, van de WWB kan het college
het recht op bijstand opschorten indien de
belanghebbende de voor de verlening van
bijstand van belang zijnde gegevens of de
gevorderde bewijsstukken niet, niet tijdig of
onvolledig heeft verstrekt en hem dit te verwijten
valt, of indien de belanghebbende
anderszins onvoldoende medewerking verleent.
Ingevolge artikel 54, tweede lid, van de
WWB doet het college mededeling van de
opschorting aan belanghebbende en nodigt
hem uit binnen de door hem te stellen termijn
het verzuim te herstellen. Op grond van
artikel 54, vierde lid, van de WWB kan het
college het besluit tot toekenning van bijstand
intrekken met ingang van de eerste
dag waarover het recht op bijstand is opgeschort
als de belanghebbende in het geval
bedoeld in het eerste lid het verzuim niet
binnen de daarvoor gestelde termijn herstelt.
4.5. Ingevolge artikel 9, eerste lid, aanhef en
onder b, van de WWB, voor zover hier van
belang, is een belanghebbende verplicht
gebruik te maken van een door het college
aangeboden voorziening gericht op arbeidsinschakeling,
alsmede mee te werken aan
een onderzoek naar zijn mogelijkheden tot
arbeidsinschakeling.
4.6. Artikel 18, tweede lid, van de WWB
bepaalt, voor zover hier van belang, dat
indien de belanghebbende de uit de WWB
voortvloeiende verplichtingen niet of onvoldoende
nakomt het college de bijstand verlaagt
overeenkomstig de verordening,
bedoeld in artikel 8, eerste lid, onderdeel b.
Van een verlaging wordt afgezien indien elke
vorm van verwijtbaarheid ontbreekt.
4.7. In zijn uitspraak van 30 januari 2007,
ECLI:NL:CRVB:2007:AZ8403, heeft de
Raad onder verwijzing naar de wetsgeschiedenis
van artikel 17 van de WWB uiteengezet
dat in artikel 17, eerste lid, van de WWB
een algemene inlichtingenverplichting is
neergelegd en in het tweede lid van dat artikel,
zoals dat luidde vóór 1 juli 2013, een
medewerkingsverplichting en dat deze verplichtingen
in elkaars verlengde liggen en in
onderlinge samenhang dienen te worden
bezien. Tevens heeft de Raad in deze uitspraak
overwogen dat het tegen de achtergrond
daarvan niet in de rede ligt aan de in
artikel 54, eerste lid, van de WWB opgenomen
zinsnede ‘anderszins onvoldoende
medewerking verlenen’ een ruimere strekking
toe te kennen dan aan de in artikel 17,
tweede lid, van de WWB bedoelde verplichting.
De Raad heeft ten aanzien van de in
deze uitspraak aan de orde zijnde weigering
mee te werken aan een voorziening als
bedoeld in artikel 9, eerste lid, aanhef en
onder b, van de WWB geoordeeld dat een verlaging
op grond van artikel 18, tweede lid,
van de WWB dient te worden toegepast.
4.8. In zijn uitspraak van 14 augustus 2008,
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 583

Rechtspraak
ECLI:NL:CRVB:2008:BE2717, heeft de Raad
onder verwijzing naar en ter aanvulling op
de overwegingen van de onder 4.7 vermelde
uitspraak verder nog geoordeeld dat artikel
54, eerste lid, van de WWB toepassing mist in
gevallen waarin de gegevensverstrekking en
de van een betrokkene verlangde medewerking
niet zien op een (totale) herbeoordeling
van het recht op bijstand, maar plaatsvinden
in het kader van kort gezegd de arbeidsinschakelings-
of re-integratieplicht als bedoeld
in artikel 9, eerste lid, van de WWB.
4.9. Met zijn uitspraak van 20 juli 2010,
ECLI:NL:CRVB:2010:BN2722, heeft de Raad in
lijn met de onder 4.7 en 4.8 vermelde uitspraken
nader uiteengezet dat van ‘het verlenen
van onvoldoende medewerking’ in de zin
van artikel 54, eerste lid, van de WWB slechts
dan sprake is indien de belanghebbende
onvoldoende medewerking verleent in het
kader van een onderzoek naar het recht op
bijstand en niet indien hij onvoldoende
medewerking verleent in het kader van een
onderzoek naar zijn mogelijkheden tot
arbeidsinschakeling.
4.10. Zoals de rechtbank terecht heeft vastgesteld,
blijkt uit de memorie van toelichting
(Kamerstukken II 2012/13, 33556, 3, p. 18 en
19) (Toelichting) bij de onder 4.3 genoemde
aanvulling in artikel 17, tweede lid, van de
WWB dat de wetgever onder verwijzing naar
de onder 4.7 en 4.8 genoemde uitspraken
van de Raad heeft beoogd te verduidelijken
dat het meewerken aan een oproep in het
kader van de arbeidsinschakeling wel onder
de medewerkingsverplichting van artikel 17,
tweede lid, van de WWB valt en dus ook
onder de reikwijdte van artikel 54, eerste lid,
van de WWB. Verder is in de Toelichting vermeld
dat deze medewerkingsverplichting
geen overlap vertoont met de in artikel 9,
eerste lid, aanhef en onder b, van de WWB
opgenomen verplichting mee te werken aan
een onderzoek naar de arbeidsinschakeling.
Bij de laatstgenoemde verplichting staat het
recht op bijstand namelijk vast en is bij het
niet nakomen daarvan het bepaalde in artikel
18, tweede lid, van de WWB van toepassing,
terwijl bij de eerstgenoemde verplichting,
de medewerkingsverplichting, zoals
bedoeld in het per 1 juli 2013 aangepaste
artikel 17, tweede lid, van de WWB, het recht
op bijstand niet vaststaat. Bij niet-nakoming
van deze verplichting is opschorting en
intrekking met toepassing van artikel 54,
eerste en vierde lid, van de WWB dan ook wel
aan de orde.
4.11. Dat de per 1 juli 2013 gerealiseerde aanpassing
van artikel 17, tweede lid, van de
WWB slechts een verduidelijking betreft - en
dus niet een uitbreiding, zoals appellant kennelijk
meent - valt voorts op te maken uit het
feit dat de wetgever geen aanleiding heeft
gezien artikel 54 aan te passen én, zoals
blijkt uit de Toelichting, uitdrukkelijk heeft
willen vasthouden aan het uitgangspunt dat
de toepassing van artikel 54, eerste en vierde
lid, van de WWB eerst aan de orde is indien
het niet nakomen van de inlichtingenverplichting
en/of de medewerkingsverplichting
van invloed is op het vaststellen van het
recht op bijstand. Daarmee is gegeven dat de
systematiek ten aanzien van het opschorten
en intrekken van de bijstand met toepassing
van artikel 54, eerste en vierde lid, van de
WWB op en na 1 juli 2013 ongewijzigd is
gebleven. Dit betekent voorts, hiermee
samenhangend, dat de onder 4.7 tot en met
4.9 vermelde uitspraken, waarin deze systematiek
uitvoerig is besproken, onverkort hun
gelding hebben behouden. Dit strookt ook
met dat wat in de Toelichting is vermeld over
de niet aan de orde zijnde overlap met de in
artikel 9 van de WWB neergelegde arbeidsverplichtingen.
4.12. Met de rechtbank is de Raad dan ook
van oordeel dat in het voorliggende geval,
waarin betrokkene louter wordt tegengeworpen
dat hij niet heeft voldaan aan de in artikel
9, eerste lid, aanhef en onder b, van de
WWB neergelegde medewerkingsverplichting,
appellant niet staande kan houden dat hij
door dit verzuim het recht op bijstand niet
kan vaststellen. Appellant heeft ter onderbouwing
van zijn standpunt dat het recht op
bijstand in dit geval niet kan worden vastgesteld
nog betoogd dat betrokkene niet kan
worden begeleid naar betaald werk, omdat
inlichtingen over diens arbeidsinschakeling
ontbreken doordat betrokkene geen gevolg
heeft gegeven aan de in 1.2 en 1.3 genoemde
oproepen, als gevolg waarvan de bijstand
mogelijk te lang wordt voortgezet. Dit kan
echter niet worden aangemerkt als een situatie
waarin het recht op bijstand niet kan worden
vastgesteld. Het gaat bij de uitoefening
van de bevoegdheid tot opschorting en daaropvolgende
intrekking immers om het vaststellen
van het actuele recht op bijstand van
betrokkene en niet om het in de toekomst
vast te stellen recht op bijstand. Ter zitting
heeft appellant in dit kader nog aangevoerd
dat uit een tweetal uitspraken van de Raad
van 12 juni 2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BW8094
en ECLI:NL:CRVB:2012:BW8399, is af te leiden
dat het niet nakomen van de arbeidsverplichtingen
wel degelijk van invloed kan zijn op
het recht op bijstand. De Raad volgt appellant
hierin evenmin, reeds omdat in deze
uitspraken de arbeidsverplichtingen slechts
een rol speelden bij de daar voorliggende
vraag of bij de hoogte van de terugvordering
van ten onrechte verleende bijstand rekening
moest worden gehouden met het ontbreken
van (voldoende) inkomsten van de verzwegen
partner.
4.13. In het licht van dat wat onder 4.11 en
4.12 is overwogen, is de opmerking in de Toelichting
dat bij het niet nakomen van de
medewerkingsverplichting, zoals bedoeld in
het per 1 juli 2013 verduidelijkte artikel 17,
tweede lid, van de WWB, het recht op bijstand
in een geval als het onderhavige niet vaststaat,
onbegrijpelijk en kan die evenmin het
standpunt van appellant dragen.
4.14. De Raad komt dan ook met de rechtbank
tot het oordeel dat appellant niet
bevoegd was om de bijstand van betrokkene
met toepassing van de artikelen 54, eerste en
vierde lid, van de WWB op te schorten respectievelijk
daaropvolgend in te trekken. Dit
betekent dat het hoger beroep van appellant
niet slaagt.
473
18 februari 2015, nr. 13/5630 AWBZ
(Mr. Venema)
ECLI:NL:CRVB:2015:441
De kantonrechter van Rechtbank Rotterdam
heeft een bewind ingesteld over de goederen
die (zullen) toebehoren aan appellante
en de Stichting de Rotonde tot bewindvoerder
benoemd. De Raad stelt vast dat de hier
aan de orde zijnde op grond van het Bijdragebesluit
zorg vastgestelde eigen bijdrage
onder dit bewind valt. Nu geen machtiging
van de bewindvoerder is overgelegd, is
het hoger beroep niet-ontvankelijk.
(Awb art. 8:21)
(….)
Overwegingen
3. Namens appellante heeft Schippers zich in
hoger beroep tegen de aangevallen uitspraak
gekeerd.
4.1. De Raad is van oordeel dat het hoger
beroep niet-ontvankelijk is. Hij overweegt
daartoe als volgt.
4.2. Ingevolge artikel 6:5, eerste lid, aanhef en
onder a, van de Algemene wet bestuursrecht
(Awb) wordt het bezwaar- of beroepschrift
ondertekend en bevat het voor zover hier
van belang ten minste de naam en het adres
van de indiener. In navolging van het arrest
van de Hoge Raad van 10 januari 2014,
ECLI:NL:HR:2014:2, is de Raad van oordeel
dat met ‘indiener’ wordt bedoeld degene die
voor zichzelf beroep instelt of degene
namens wie beroep wordt ingesteld. Ondertekening
van het beroepschrift dient als bewijs
dat het geschrift door of namens de indiener
584 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Rechtspraak
is opgesteld. Is het beroepschrift niet door de
indiener zelf (mede) ondertekend maar
slechts door degene die bij het beroepschrift
stelt daartoe te zijn gemachtigd, dan is daarmee
dit bewijs niet geleverd indien bij dat
beroepschrift geen schriftelijke machtiging
wordt overgelegd. In zoverre kleeft dan aan
het beroepschrift een gebrek.
4.3. Op grond van artikel 6:6 van de Awb kan
het beroep niet-ontvankelijk worden verklaard
indien niet is voldaan aan artikel 6:5
van de Awb of aan enig ander bij de wet
gesteld vereiste voor het in behandeling
nemen van het beroep, mits de indiener de
gelegenheid heeft gehad het verzuim te herstellen
binnen een hem daartoe gestelde termijn.
Het hiervoor in 4.2 bedoelde gebrek is
als een zodanig verzuim aan te merken. Ook
de memorie van toelichting wijst erop dat
het ontbreken van een schriftelijke volmacht
als een verzuim in de zin van artikel 6:6 van
de Awb moet worden aangemerkt (Kamerstukken
II 1988/89, 21221, 3,p. 123). Dat het
ontbreken van het bewijs van machtiging is
aan te merken als een verzuim komt tevens
tot uitdrukking in artikel 8:24, tweede lid,
van de Awb. Daarin is bepaald dat van de
gemachtigde een schriftelijke machtiging
kan worden verlangd, waarbij een uitzondering
wordt gemaakt voor het geval die
gemachtigde een advocaat is.
4.4. Bij beschikking van 30 november 2006
heeft de kantonrechter van de rechtbank Rotterdam
een bewind ingesteld over de goederen
die (zullen) toebehoren aan appellante
en de Stichting de Rotonde tot bewindvoerder
benoemd. De Raad stelt vast dat de hier
aan de orde zijnde op grond van het Bijdragebesluit
zorg vastgestelde eigen bijdrage
onder dit bewind valt.
4.5. Artikel 8:21, eerste lid, van de Awb
bepaalt dat natuurlijke personen, onbekwaam
om in rechte te staan, in het geding
worden vertegenwoordigd door hun vertegenwoordiger
naar burgerlijk recht. In artikel
1:441, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek
is, voor zover hier van belang, bepaald
dat tijdens het bewind de bewindvoerder bij
de vervulling van zijn taak de rechthebbende
in en buiten rechte vertegenwoordigt. Uit
dit wettelijk stelsel volgt dat uit een machtiging
van de bewindvoerder van appellante
zou moeten blijken dat Schippers gemachtigd
is namens appellante hoger beroep in
te stellen.
4.6. Artikel 8:21, tweede lid, van de Awb
bepaalt dat de in het eerste lid bedoelde personen
zelf in het geding kunnen optreden,
indien zij tot een redelijke waardering van
hun belangen in staat kunnen worden
geacht. Gesteld noch gebleken is dat hiervan
sprake is.
4.7. Schippers heeft bij het indienen van het
hoger beroep geen machtiging van de
bewindvoerder van appellante overgelegd. Bij
brief van 25 april 2014 is hij in de gelegenheid
gesteld het gebrek binnen vier weken
na verzending van de brief te herstellen en is
hij erop gewezen dat het ontbreken van de
vereiste machtiging kan leiden tot het nietontvankelijk
verklaren van het hoger beroep.
4.8. Bij brief van 28 mei 2014 heeft Schippers
meegedeeld dat volgens hem een machtiging
van de bewindvoerder niet aan de orde is. Ter
zitting heeft Schippers toegelicht dat hij
geen machtiging aan de bewindvoerder heeft
gevraagd en die dus ook niet heeft gekregen.
Volgens Schippers functioneert de bewindvoerder
niet en vormt deze zaak daar een
voorbeeld van. Hij ziet daarom ook niet in
waarom hij de bewindvoerder om een machtiging
zou moeten vragen. Hij kan een dergelijke
machtiging dan ook niet overleggen.
4.9. Schippers heeft niet voldaan aan de verplichting
om binnen de gestelde termijn een
machtiging van de bewindvoerder in te dienen
waaruit blijkt dat hij gemachtigd is
namens appellante hoger beroep in te stellen.
Schippers wordt niet gevolgd in zijn
standpunt dat op grond van de door hem
genoemde omstandigheden een dergelijke
machtiging niet zou kunnen worden verlangd.
De Raad acht geen omstandigheden
aanwezig om niet tot niet-ontvankelijkverklaring
van het hoger beroep over te gaan.
AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS
Het verdient aanbeveling vóór het inzenden van artikelen contact
op te nemen met het redactiebureau; dit kan dubbel of vergeefs werk
voorkomen.
• Bijdragen voor de rubriek O&M omvatten maximaal 1200 woorden.
• Bijdragen voor de rubriek Reacties blijven binnen de 600 woorden
en een naschrift binnen de 300 woorden.
Het NJB kent verschillende soorten hoofdartikelen. Voor alle artikelen
geldt dat de auteur in de eerste alinea’s duidelijk maakt aan de NJBlezers
waarom dit artikel interessant is om verder te lezen.
• Wetenschappelijke artikelen: omvang inclusief notenapparaat
3 000 tot maximaal 5 000 woorden. Uitgebreidere versies kunnen
op de NJB-site worden geplaatst. Deze artikelen voldoen aan de
maatstaven van het wetenschappelijk forum. Zij vermeerderen de
bestaande kennis met relevante nieuwe inzichten die methodisch
worden verantwoord.
• Lessen voor de praktijk: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat
2 500 woorden. Dit is een analyse van een expert met als
doel de praktijk te informeren over ‘best practices’.
• Focus: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2500 woorden.
Deze artikelen geven een schets en ordening van interessante
actuele ontwikkelingen in een deelgebied.
• Essays: indicatie van de omvang 3 000 woorden. Dit is een prikkelende
beschouwing over een breder onderwerp. Verwijzingen staan
bij voorkeur in de tekst zelf.
• Opinies zijn in beginsel gebonden aan de omvang van één pagina.
Dit is 800 woorden.
- Noten kunnen alleen bij artikelen worden geplaatst; daarin geen
meningen, toelichtingen of andere uitweidingen, maar alleen
vindplaatsen.
- Meestal ontvangt de auteur binnen 1 maand bericht of de inzending
zal worden geplaatst.
- Artikelen of andere bijdragen die elders in dezelfde of vrijwel dezelfde
vorm zijn of worden gepubliceerd worden niet aanvaard.
Bij inzending dient vermeld te worden of en waar het artikel of de
andere bijdrage eveneens ter plaatsing is aangeboden.
- Auteurs die bij een zaak of onderwerp waarover zij in het NJB willen
schrijven, betrokken zijn of zijn geweest, dienen dat in een voetnoot te
vermelden met een korte uitleg van de aard van hun betrokkenheid.
- Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van artikelen
aan het NJB impliceert toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging
t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.
Een uitgebreide toelichting op het bovenstaande is te lezen in de
brochure Schrijven voor het NJB, te vinden op www.njb.nl onder de
knop ‘Magazine’.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 585

474
Boeken
Tuchtrecht in de
kinder-geneeskunde
Een praktisch overzicht voor professionals
in de zorg voor minderjarigen
In dit boek, een initiatief
van de NVKcommissie
Kinderarts,
Ethiek en Recht,
wordt een overzicht
gegeven van de
thema’s die bij
bestudering van alle
tuchtrechtelijke uitspraken tegen
kinderartsen in de periode 2001-
2014 naar voren zijn gekomen. Aan
het boek liggen twee kennisbronnen
ten grondslag. Allereerst de uitspraken
in de tuchtzaken tegen kinderartsen
in de periode 2001-2014. De
normen waaraan in deze zaken werd
getoetst, zijn geanalyseerd en geïnterpreteerd.
Daarnaast heeft de
redactie een enquete gehouden
onder aangeklaagde kinderartsen
over hun ervaringen met het tuchtrecht.
De volgende onderwerpen
komen onder andere aan de orde:
• praktische uiteenzetting van de
procedure van een tuchtklacht;
• bespreking van de ‘statistiek’ van de
klachten tegen kinderartsen en AIOS
Kindergeneeskunde;
• praktische tips voor iedere arts
geconfronteerd met een tuchtklacht;
• uitkomst enquête onder kinderartsen
over hun ervaringen met het
tuchtrecht.
Tuchtrechtelijke uitspraken zijn
opgenomen over:
• het afgeven van medische verklaringen
en gezagskwesties;
• het doen van een melding aan het
Advies- en Meldpunt Kindermishandeling,
doorbreken van het beroepsgeheim;
• de juridische positie van de AIOS in
het tuchtrecht;
• onzorgvuldig medisch handelen.
A.M. de Koning, W.G. Leeuwenburgh-Pronk,
M.C. de Vries (red.)
Uitgeverij Paris 2015, 142 p., € 19,50
ISBN 978 94 6251 044 9
De geldigheid van het
concurrentiebeding
Het criterium ‘zwaarwegend belang’
bij het concurrentiebeding in een
arbeidsovereenkomst voor bepaalde
tijd
Sinds de inwerkingtreding van de
Wet werk en zekerheid (WWZ) is het
opnemen van een concurrentiebeding
in een arbeidsovereenkomst
voor bepaalde tijd in beginsel verboden
(art. 7:653 BW). Hierop is onder
bepaalde voorwaarden een uitzondering
mogelijk. Een werkgever mag
een concurrentiebeding opnemen in
een arbeidsovereenkomst voor
bepaalde tijd als hij gemotiveerd
aangeeft dat een ‘zwaarwegend
bedrijfs- en dienstbelang’ dit noodzakelijk
maakt.
In dit boek wordt ingegaan op de
vraag hoe het criterium ‘zwaarwegend
bedrijfs- en dienstbelang’ moet
worden geïnterpreteerd en ingevuld.
Daartoe worden de relevante ontwikkelingen
op het gebied van de WWZ
beschreven en de overwegingen die
ertoe hebben geleid dat bij een
arbeidsovereenkomst voor bepaalde
tijd sprake moet zijn van een ‘zwaarwegend
bedrijfs- of dienstbelang’
voor de geldigheid van een concurrentiebeding.
Ook vergelijkt de
auteur het concurrentiebeding met
andere arbeidsrechtelijke leerstukken,
zoals goed werkgeverschap (art.
7:611 BW), de eenzijdige wijziging
van de arbeidsovereenkomst (art.
7:613 BW) en met de Wet aanpassing
arbeidsduur.
Verder beschrijft en analyseert de
auteur de gevolgen van de introductie
van het criterium voor de geldigheid
van een concurrentiebeding in
een arbeidsovereenkomst voor
bepaalde tijd, waarbij zij ingaat op de
vraag hoe in de praktijk een werkbare
invulling kan worden gegeven aan
de verplichte motivering van het
zwaarwegend belang.
mr. drs. Gerlinde Nijhoff
Celsus juridische uitgeverij 2015, 98 p., € 25
ISBN 978 90 8863 158 0
Demotie van oudere
werknemers
Regelmatig wordt de discussie over
demotie aangewakkerd. Hierbij gaat
het regelmatig over de demotie van
oudere werknemers. De gedachte is
dat met het klimmen der jaren de
productiviteit van werknemers daalt
en niet meer in de pas loopt met de
loonkosten. Deze hypothese wordt
hier kritisch onder de loep genomen.
Zowel individuele demotie als collectieve
demotieregelingen worden
besproken. De diverse mogelijkheden
die een werkgever heeft om een individuele
of collectieve loon- en/of
functie afspraak (eenzijdig) te wijzigen
worden aan de orde gesteld.
Hierbij wordt een uitgebreide analyse
gemaakt van alle gepubliceerde
(lagere) rechtspraak van de afgelopen
jaren. Ter inspiratie wordt gekeken
naar het Duitse arbeidsrecht. Tevens
wordt besproken in hoeverre demotieregelingen
geen verboden leeftijdsonderscheid
maken aan de hand
van de recente Europese en Nederlandse
rechtspraak.
Dit boek richt zich zowel op arbeidsrechtjuristen
als op een bredere
groep professionals, werkgevers- en
werknemersvertegenwoordigers die
betrokken zijn bij beleidsmatige en
juridische aspecten rondom demotie,
ouderenbeleid en arbeidsvoorwaarden.
Met deze studie heeft de auteur
enkele maanden geleden zijn masters
civiel recht, specialisatie arbeidsrecht,
afgerond.
dr. mr. ir. W.C.A. Maas
Actualiteiten Sociaal Recht deel 32
Wolters Kluwer 2015, 188 p., € 35
ISBN 978 90 1312 799 7
Hoofdzaken
vreemdelingenrecht
Dit boek betreft een
inleiding in het Nederlandse
vreemdelingenrecht,
waaronder
begrepen de toelating
en het verblijf van
vreemdelingen in
Nederland. Het biedt
een overzicht van de toepasselijke
regelgeving, de belangrijkste jurisprudentie
en is voorzien van voorbeelden
en schema’s ter verduidelijking.
De afgelopen jaren zijn er op
dit gebied vele wetswijzigingen
geweest. In deze uitgave zijn onder
andere opgenomen:
• de Wet Modern Migratiebeleid;
de Visumwet;
• de herschikking van de toelatingsgronden;
• de wijziging van de Wet Inburgering;
• de toekomstige regelgeving met
betrekking tot de rechterlijke toetsing;
• de herziening van de Wet arbeid
vreemdelingen per 1 januari 2014;
• de Wet gecombineerde vergunning
voor verblijf en arbeid per 1 april
2014.
mr. Lianne Kampstra
Wolters Kluwer 2015, 194 p., € 24,75
ISBN 978 90 1312 529 0
586 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Tijdschriften
475
Burgerlijk (proces)recht
Nederlands Tijdschrift voor
Burgerlijk Recht
Nr. 2, februari 2015
F.C. Laagland, NTBR 2015/6
Opzet en bewuste roekeloosheid als
begrenzing voor werknemersaansprakelijkheid.
De positie van art.
7:661 BW in het systeem van de wet:
is aanpassing van de norm vereist?
– Art. 7:661 BW stelt specifieke eisen
aan de schuld van de werknemer. De
werkgever kan de schade slechts op
de werknemer verhalen bij opzet of
bewuste roekeloosheid. In het verleden
is gepleit voor aanpassing van
die norm. In dit artikel onderzoekt
schr. of de rechter in het systeem van
de wet uit de voeten kan met de
norm opzet of bewuste roekeloosheid
in art. 7:661 BW. Schr. komt tot
de conclusie dat er geen aanleiding
bestaat voor aanpassing van de
norm. Art. 7:661 biedt voldoende
mogelijkheden om mee te bewegen
met de beschermingsgedachte en de
hedendaagse verhoudingen op de
werkvloer.
P.A.M. Lokin, NTBR 2015/7
Bekrachtiging van een uitgebleven
overdracht. De subtiele
doorwerking van overdrachtstelsels
– In dit artikel bespreekt schr. het
onderwerp bekrachtiging in de zin
van art. 3:58 BW indien een beschikkingsonbevoegde
een roerende zaak
verkoopt en levert door middel van
feitelijke overgave. Er bestaat discussie
over de vraag welke rechtshandeling
er in een dergelijk geval precies
wordt bekrachtigd. Schr. betoogt, dat
de onzekerheden hierover zijn te wijten
aan de inspiratiebron van art.
3:58 BW, de Duitse §185 van het Bürgerliches
Gesetzbuch.
E.H. Hondius, NTBR 2015/8
Kroniek Algemeen
In de kroniek van deze maand
bespreekt schr. onder andere een
groot aantal proefschriften en andere
publicaties: causaliteit in het strafrecht;
forumshopping; de procesovereenkomst;
punitive damages;
digitalisering en rechtspraak.
PIV Bulletin
Nr. 1, februari 2015
Mr. P. van Huizen
Authentieke of geënsceneerde aanrijding:
wie draagt de bewijslast?
– Een verzekeraar die wordt geconfronteerd
met fraude, moet die fraude
over het algemeen bewijzen wil
hij dekking onder de polis kunnen
weigeren. Fraude kan bestaan uit het
opzettelijk veroorzaken van een aanrijding
om vervolgens de schade
(waaronder mogelijk ook letselschade)
te claimen bij de verzekeraar. Het
is de vraag of de verzekeraar ook in
dergelijke gevallen dient te bewijzen
dat de aanrijding opzettelijk is veroorzaakt
(geënsceneerd) of dat kan
worden volstaan met het betwisten
dat sprake is van een verzekerde
gebeurtenis, te weten van een onzeker
evenement (een authentieke aanrijding).
In de rechtspraak wordt
daarover verschillend geoordeeld. In
dit artikel wordt die rechtspraak
behandeld, waarbij een recente uitspraak
van de Rechtbank Rotterdam
centraal staat.
Mr. J. Kruijswijk Jansen, mr. J.S. Overes
Subrogatieverbod art. 7:962 lid 3 BW
ziet alleen op formele
arbeidsrelaties
– Sinds een aantal jaren wordt in de
lagere rechtspraak en literatuur de
discussie gevoerd of het subrogatieverbod
ten aanzien van arbeidsrelaties
uit art. 7:962 lid 3 BW ook ziet op
materiële arbeidsverhoudingen, zoals
de relatie tussen een ingeleende
werknemer en zijn materiële werkgever.
De Hoge Raad heeft in het
Anderszorg-arrest deze discussie
beslecht: het subrogatieverbod ziet
alleen op formele arbeidsrelaties.
Mr. J. Halilović
Causaliteit sneller dan uw ‘Hart
lief’ is
– Bij causaliteit kan een verdeling
worden gemaakt tussen het condicio
sine qua non-verband (csqn-verband)
en de redelijke toerekening ex art.
6:98 BW. Eerst dient het csqn-verband
te worden vastgesteld, vervolgens
komt de redelijke toerekening
aan de orde. Bij het bepalen van de
redelijke toerekening wordt al sinds
1981 gebruik gemaakt van de ‘deelregels’
van Brunner. Zo ook in het
arrest van 3 oktober 2014, het Deurmat-arrest.
Naar aanleiding van dit
arrest komt Hartlief met een eigen
‘beslissschema’. Is dit schema zo
anders dan de ‘deelregels’ van Brunner
en wat voor effect zou het op het
Deurmat-arrest hebben gehad? In het
artikel worden eerst de feiten en
rechtsoverwegingen uit het arrest
besproken. Vervolgens wordt nader
ingegaan op het beslisschema van
Hartlief en de toepassing ervan op
toekomstige rechtspraak.
WPNR
146e jrg. nr. 7051, 21 februari 2015
Mr. Chr.M. Stokkermans
Ontwikkelingen in het personenvennootschapsrecht
– Bespreking van enkele wezenskenmerken
van bestaande en gewenste
typen personenvennootschappen,
aan de hand van recente jurisprudentie,
met een benadering vanuit
het algemene vermogensrecht en
verwijzigingen naar buitenlands personenvennootschapsrecht.
476
Fiscaal recht
Weekblad Fiscaal Recht
144e jrg. nr. 7085, 19 februari 2015
V.L. Meijerman MSc, R.C. de Smit MSc
Art. 10b Wet VPB 1969:
renteaftrekbeperking met
onverwachte gevolgen
– In deze bijdrage
gaan schrs. in op de
werking van art. 10b
Wet op de vennootschapsbelasting
1969
(Wet VPB 1969) in
combinatie met diverse
andere wettelijke
bepalingen alsmede recente jurisprudentie
van de Hoge Raad. Zij maken
inzichtelijk welke opvallende en (wellicht)
onvoorziene effecten zich in
dergelijke samenloopsituaties kunnen
manifesteren. Aan de orde
komen de samenloop met de onzakelijkelening-arresten,
BNB 2012/229,
de ruil-arresten en het fiscale eenheidsregime.
Mr. R.H.M. Roumen
Geologische, geografische, functionele
en objectieve afbakening van
de fiscale jurisdictie bij werkzaamheden
buitengaats. In het bijzonder
in verband met werkzaamheden op
offshore windmolenparken
– Schr. gaat in op belastingheffing
van werkzaamheden buitengaats; in
het bijzonder in verband met offshore
windmolenparken. Er wordt
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 587

Tijdschriften
zowel op nationaalrechtelijk niveau
als Nederlands verdragrechtelijk
niveau ingegaan op de geografische
afbakening van Nederland (en de
andere verdragssluitende staat) en
op het heffingsobject respectievelijk
de toewijzingsbepalingen met
betrekking tot werkzaamheden buitengaats.
Nederland heeft in de Wet
vennootschapsbelasting (Wet VPB)
geen heffingsrecht opgenomen voor
werkzaamheden door buitenlands
belastingplichtingen in verband met
windmolenparken in de exclusieve
economische zone van Nederland. De
meeste Nederlandse belastingverdragen
voorzien daarnaast in gebiedsomschrijvingen
die functioneel
(werkzaamheden met betrekking tot
olie en gas) en/of geologisch (de zeebodem
en de ondergrond daarvan)
zijn beperkt, zodat werkzaamheden
in verband met offshore windmolenparken
buiten deze gebiedsomschrijving
vallen. Hierdoor heeft de woonstaat
het exclusieve heffingsrecht,
ongeacht de duur van het project.
477
Gezondheidsrecht
ANWB Verkeersrecht
63e jrg. nr. 2, februari 2015
Mr. B.S. Laarman
“Ik zweer dat ik de geneeskunst zo
goed als ik kan zal uitoefenen…”
– Zo luidt de eerste
zin van de Nederlandse
artseneed,
waarin de medisch
specialist de belofte
doet voor zijn medemens
te zorgen. “Ik
zal aan de patiënt
geen schade doen”, zo belooft hij.
Medische missers, fouten en complicaties
zijn echter onvermijdelijk
onderdeel van de geneeskundige
praktijk. Betrokken zijn bij een
medisch incident kan diep ingrijpen
in het leven van een medisch specialist.
De ernstige psychische gevolgen
die een dergelijke gebeurtenis kan
hebben zijn zelfs aanleiding geweest
om de medisch specialist in de literatuur
aan te duiden als het ‘tweede
slachtoffer’. Het is daarom noodzakelijk
dat psychologische opvang wordt
verleend, maar die is vooralsnog een
zeldzaamheid. Recentelijk verscheen
het resultaat van een onderzoek naar
stress en trauma onder gynaecologen,
uitgevoerd in het OLVG. Meer
dan de helft van de artsen gaf aan
een beter protocol te wensen na het
optreden van belastende gebeurtenissen.
De vraag die in deze bijdrage
centraal staat, is of het ziekenhuis
hier een verantwoordelijkheid draagt.
Of juridisch gezegd: vloeit uit art.
7:658 BW de verplichting van het ziekenhuis
voort zorg te dragen voor
adequate opvang van een medisch
specialist na een ernstig incident?
PIV Bulletin
Nr. 1, februari 2015
Mr. P. Oskam, drs. A.M. Reitsma
Whiplash: een andere benadering.
Medische vs. juridische causaliteit
– In 2012 veroorzaakte ongeveer een
derde van de verkeersongevallen in
Nederland een whiplash. Whiplashzaken
leiden in de personenschadepraktijk
tot veel discussie, omdat bij
een substantieel deel van de gevallen
waarin een benadeelde stelt aan
whiplashklachten te lijden een
‘medisch substraat’ ontbreekt. Het
gaat dan om whiplash associated disorder
(WAD) graad 1 en 2: de benadeelde
geeft aan dat de klachten aanhouden,
maar aan die klachten
liggen geen aantoonbare beschadigingen
van het zenuwstelsel of het
bewegingsapparaat te grondslag. Is er
wel sprake van dergelijke beschadigingen,
dan spreekt men over een
WAD graad 3 en 4; deze gevallen leiden
tot veel minder discussie.
Mr. S. Steegmans
De civielrechtelijke aansprakelijkheid
van een medisch deskundige
– Aanleiding voor deze bijdrage is
het door de Rechtbank Midden-
Nederland gewezen vonnis van 27
maart 2013 waarin de vraag aan de
orde komt of een medisch deskundige
– die op gezamenlijke voordracht
van partijen was benoemd – aansprakelijk
is jegens de partij die zich niet
in de conclusies van de deskundige
kan vinden. In deze bijdrage wordt
stilgestaan bij deze vraag. Allereerst
volgt een beknopte uiteenzetting
over het belang van een medisch
deskundige in het letselschadeproces.
Daarna wordt de uitspraak
besproken, waarbij de voorwaarden
voor aansprakelijkheid van een deskundige,
zoals geformuleerd door de
rechtbank, aan de orde komen. Tot
slot volgt een korte beschouwing van
het onderwerp en wordt afgesloten
met een conclusie.
478
Handels- & economisch recht
Tijdschrift voor Financieel
Recht
17e jrg. nr. 1/2, februari 2015
Mr. L.H.R. Smit, mr. A.I. Gospodinov
Wijzigingswet financiële markten
2015: wat verandert er voor concernfinancieringsmaatschappijen?
– Art. 2:11 Wet op het
financieel toezicht
(Wft), het bankverbod,
kent een uitzondering
voor concernfinancieringsmaatschappijen,
namelijk maatschappijen
die specifiek
voor een concern financiering aantrekken.
De voorwaarden waaronder
zij zijn uitgezonderd van het bankverbod
en gelden mogen aantrekken
van het publiek zijn neergelegd in
art. 3:2 van de Wft. In deze bijdrage
worden de problemen beschreven
rondom de huidige regeling en het
effect dat de Wijzigingswet financiële
markten 2015 heeft op deze problemen
met ingang van 1 januari 2015.
In het bijzonder wordt geconstateerd
dat ‘oneigenlijk gebruik’ is gemaakt
van de uitzondering door (vastgoed)
beleggingsondernemingen en dat
kanttekeningen zijn te plaatsen bij
het gebruik van deze uitzondering
door (internationale) bankenconcerns.
Om die problemen het hoofd
te bieden heeft de wetgever nu een
wetswijziging voorgesteld, die volgens
schrs. deels wel en deels niet
tegemoet komt aan de door hun
geschetste problematiek. De drie problemen
waarvoor schrs. puntsgewijs
aandacht vragen zijn: oneigenlijk
gebruik door concernfinancieringsmaatschappijen;
oneigenlijk gebruik
door (vastgoed)beleggingsondernemingen;
verwijtbaarheid als niet
(meer) wordt voldaan aan de voorwaarden
van de uitzondering van art.
3:2 Wft.
Mr. C.A. Rooke, mr. ing. M. Mouthaan,
mr. S. van Gerrevink
Mededeling van voorwetenschap bij
588 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Tijdschriften
verkoop van bank leningen:
normale bedrijfs uitoefening?
– Mededeling van voorwetenschap is
verboden tenzij dit geschiedt in de
normale uitoefening van werk,
beroep of functie. Deze uitzondering
dient restrictief te worden uitgelegd.
Toch menen schrs. dat een bank die
een lening wenst te verkopen onder
bepaalde voorwaarden daar een
beroep op kan doen. Een van die
voorwaarden is het treffen van voorzorgsmaatregelen
en daarvoor doen
zij enkele aanbevelingen op basis van
het regime voor marktpeilingen van
de verordening marktmisbruik.
Mr. N. Smeets
Territoriale of nationale werking
van de Wwft-meldplicht?
– Instellingen die kennis krijgen van
ongebruikelijke transacties, moeten
deze op grond van de Wet ter voorkoming
van witwassen en financieren
van terrorisme (Wwft) melden bij de
Financial Intelligence Unit - Nederland
(FIU). Deze Wwft-meldplicht is
echter volgens de wettekst niet gelimiteerd
tot slechts in Nederland
gevestigde instellingen, of in Nederland
uitgevoerde transacties. Toch
moet aangenomen worden dat deze
wet een stilzwijgende beperking van
het toepassingsbereik kent. Maar hoe
luidt deze beperking? Is sprake van
een territorialiteits- of nationaliteitsbeginsel,
of geldt wellicht het Home
Member State principle? Een eenduidige,
kenbare norm is gewenst.
Mr. D.S. Mansur
De parallel debt in Curaçao
– Sinds 1 januari 2012 bepaalt het
nieuwe lid 3 van art. 231 van Boek 3
van het Curaçaose Burgerlijk Wetboek
dat een vordering waarvoor
pand of hypotheek wordt gegeven,
kan toekomen aan een ander dan de
pand- of hypotheekhouder. In dit
artikel wordt ingegaan op de vraag
of, na de invoering van deze bepaling,
een parallel debt-constructie
achterwege kan blijven wanneer
Curaçaose zekerheidsrechten aan een
zekerheidsagent worden verstrekt die
namens een syndicaat van banken
als zekerheidsnemer optreedt.
Mr. P. Heemskerk, mr. R.A. Stegeman
Een introductie tot het nieuwe
standaard clearingcontract voor otcderivaten;
het ISDA/FOA Client
Cleared OTC Derivatives Addendum
– Deel 2
– Deze bijdrage is het tweede deel
van het tweeluik over het ISDA/FOA
Client Cleared OTC Derivatives
Addendum en behandelt de onderpandbepalingen
daarvan. Net als de
rest van het Addendum zijn deze
weinig toegankelijk. Het verwondert
dus niet dat sommige gebruikers van
het Addendum ook hiermee worstelen.
Schrs. bespreken daarom achtereenvolgens
de belangrijkste kenmerken
van onderpandverstrekking bij
de clearing van otc-derivaten en de
belangrijkste onderpandbepalingen
van het Addendum.
J.E. de Klerk, R. Slange
UCITS V and beyond
– UCITS V wijzigt de huidige UCITSrichtlijn
op drie onderwerpen:
bewaarders, beloningen en sancties
van toezichthouders. In dit artikel
staan schrs. stil bij de belangrijkste
wijzigingen. De regels lijken voor een
groot deel op de AIFMD- regels hieromtrent
maar zijn op enkele punten
nog uitgebreider. Aan het eind worden
potentiële onderwerpen aangedragen
voor een volgende wijziging
van de UCITS-richtlijn.
479
Internationaal publiekrecht
Leiden Journal of
International Law
28e jrg. nr. 1, maart 2015
P. Dumberry
State succession to bilateral treaties:
a few observations on the
incoherent and unjustifiable
solution adopted for secession and
dissolution of States under the 1978
Vienna Convention
– This article examines
the question of
state succession to
bilateral treaties. It
analyses the work of
the International Law
Commission undertaken
in the 1970s and
criticizes the solutions it has adopted
in the 1978 Vienna Convention on
Succession of States in Respect of
Treaties for different types of state
succession. Author will argue that it
is incoherent for the ILC to apply, on
the one hand, the solution of automatic
continuity for bilateral treaties
in the context of secession and dissolution
of states, while adopting, on
the other hand, the solution of tabula
rasa for Newly Independent States.
In any event, it is plainly unjustifiable
to apply the principle of automatic
continuity to bilateral treaties.
Thus, while the tabula rasa principle
was adopted by the ILC for multilateral
treaties to protect Newly Independent
States’ right to self-determination,
the same solution was chosen
for bilateral treaties for different reasons.
The rule of tabula rasa was
adopted because of the particular
nature of bilateral treaties and the
basic requirement that the other party
to an original treaty must consent
to the continuation of that treaty
with a Newly Independent State. There
are simply no logical reasons as to
why the tabula rasa principle adopted
for Newly Independent States
should not also find application for
all new states. Bilateral treaties do
not automatically continue to be in
force as of the date of succession
unless both states that are implicated
explicitly (or tacitly) agree to
such a continuation.
G. Harpaz
When does a Court systematically
deviate from its own principles?
The adjudication by the Israel
Supreme Court of House
demolitions in the occupied
Palestinian territories
– The judiciary’s counter-majoritarian
role in the realm of national security
is of paramount importance. By
and large the Israel Supreme Court
has taken cognizance of this truism
and has imposed significant procedural
and substantive restrictions on
the Israeli military authorities, relying
more and more on public international
law. Yet when faced with
house demolition measures, it has
adopted a different stance, preferring
to conduct a judicial review which is
devoid of any meaningful scrutiny of
the measures according to international
law. The article attempts to
ascertain the reasons for the Court’s
different judicial position, by advancing,
inter alia, legal, historical, sociopolitical,
and personal reasons, reasons
relating to the nature of the
petitioners, as well as those pertaining
to the intertwined concepts of
status quo bias, omission bias, and
loss aversion. The findings of the
case study may be relevant to other
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 589

Tijdschriften
courts, in other countries. When
faced with deterrent measures that
are employed at times of severe security
threats and that are strongly
supported by the political establishment
and by the public, courts may
find it difficult to perform a countermajoritarian
role and to abide by
their own judicial doctrines and
principles.
S. Hollenberg
The Security Council’s 1267/1989
targeted sanctions regime and the
use of confidential information: a
proposal for decentralization of
review
– From a due process perspective,
the essential problem with the UN
Security Council’s targeted sanctions
regime is the persistent lack of sufficient
access to confidential material
relied upon for the designation of
targeted individuals. Despite the
Security Council’s efforts to amend
the procedures of the sanctions regime,
it is highly unlikely that this
deficiency can ever be remedied
within its present top-down structure.
Therefore, this article proposes
to decentralize the regime’s designation
procedure, to mitigate the problem
of being unable to challenge or
review confidential information and
evidence, which underlies an individual’s
designation. Such an amendment
would entail that the designation
of a particular individual and
the possible subsequent judicial
review procedure would take place
domestically, prior to a universal
blacklisting by the UN Sanctions
Committee. As a consequence, any
confidential material relied upon
could stay within the designating
state, and would be shared only with
courts and possibly special securitycleared
advocates, within that
domestic legal order. This would
make it more acceptable for the relevant
authorities to make such information
available.
A. Kulick
Article 60 ICJ Stature, interpretation
proceedings, and the competing
concepts of Res Judicata
– The judgment of the International
Court of Justice (ICJ) of 11 November
2013, interpreting its 1962 judgment
in the case concerning the Temple of
Preah Vihear, inspires a reconsideration
of the role of interpretation proceedings
pursuant to article 60 of
the Statute of the Court. In particular,
it invites us to take a closer look
at the role and scope of the principle
of res judicata in public international
law in general and as considered
in the case law of the Court in particular.
This contribution reveals the
competing concepts of the principle
in interpretation and consecutive
original contentious proceedings,
and promotes instead a uniform concept
that avoids the conflict inherent
in current approaches.
J. Almqvist
A human rights appraisal of the
limits to judicial independence for
international criminal justice
– The UN Security Council’s involvement
in the area of international criminal
justice raises concerns about
judicial independence. Of primary
concern in this study is the degree to
which this political organ has come
to determine and restrict jurisdiction
of international criminal tribunals,
with the effect of excluding cases
involving alleged grave crimes by
actors whose presence in situations
of which the Council is seized is supported
by its permanent members.
This control, it will be argued, undermines
the basic conditions for a
sound administration of justice, as it
impedes these tribunals from
selecting the cases that may come
before them in accordance with respect
for human rights and the rule
of law. More specifically, restrictions
imposed by political organs, leading
to unjustified unequal treatment
before the law and the courts of perpetrators
and victims of grave crime
in a given situation, are contrary to
principles of equality and non-discrimination.
A theory of international
judicial independence should therefore
extend to a consideration of the
legality of such restrictions and
acknowledge it as an essential requirement
of independence.
A. Kjeldgaard-Pedersen
What defines an International
Criminal Court? A critical
assessment of ‘the involvement of
the international community’ as a
deciding factor
– Since the post-Second World War
tribunals, only a few scholars have
attempted to draw a definitional distinction
between international and
national criminal courts. Remarkable
exceptions include Robert Woetzel,
who in 1962 categorized criminal
courts according to ‘the involvement
of the international community’, and
Sarah Williams, who fifty years later
relied on the same factor in her definitions
of ‘hybrid’ and ‘internationalized’
criminal tribunals. Through
examples of rulings by the Special
Court for Sierra Leone and the Extraordinary
Chambers in the Courts of
Cambodia, this article will demonstrate
that ‘the involvement of the
international community’ is at best
an unhelpful criterion when it comes
to resolving questions, e.g. regarding
the immunity of state officials and
the relevance of domestic law, that
require a determination of the legal
system in which the court operates.
Instead, it is argued that only criminal
tribunals deriving their authority
from international law should be
labelled ‘international’, while the
term ‘national criminal court’ should
apply to tribunals set up under national
law. This terminology would
underline that issues concerning
jurisdiction and applicable law must
be settled according to each court’s
constituent document and other
relevant sources of law, depending
on the legal system to which this
document belongs.
M. Vagias, J. Ferencz
Burden and standard of proof in
defence challenges to the
jurisdiction of the International
Criminal Court
– The jurisdiction of the International
Criminal Court has remained
largely uncontested during the first
ten years of its operation. Today, the
jurisdictional cooling-off period
seems to have run its course. The
Prosecutor has opened the first article
15 investigations and prosecutions
in Kenya. The defence has been
active in challenging the jurisdiction
of the Court. Judges at the pre-trial
stage have taken a more inquisitive
approach to jurisdictional assessments.
This awakening has led to the
identification of novel legal issues.
One of them is the applicable burden
and standard of proof for defence
challenges to jurisdiction. So far, this
issue has been addressed largely
through interpretation of the Statute.
The Court’s first decisions seem to
fluctuate significantly on this point.
The Court’s case law reveals a measure
of inconsistency and a lack of
590 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Tijdschriften
reasoning. This article seeks to expose
the different positions assumed
on the matter, typically as a result of
the judges’ efforts to balance procedural
efficiency and fair trial considerations.
In doing so, authors reflect
critically on the causes and effects of
the current state of the law and propose
a reorientation of the case law
through the use of other relevant
international jurisprudence.
480
Jeugd-, relatie- & erfrecht
FJR
37e jrg. nr. 2, februari 2015
J. Huijer LLM, FJR 2015/8
Herziening kinderbeschermingsmaatregelen:
naar een nieuwe
ondertoezichtstelling
– Met inwerkingtreding
van de Wet herziening
kinderbeschermingsmaatregelen
op 1 januari
2015 is de rechtsgrond
van de ondertoezichtstelling
ingrijpend gewijzigd. In deze bijdrage
staan de twee belangrijkste wijzigingen
centraal. Op basis van dossieronderzoek
in kinderbeschermingszaken
wordt gekeken of een verwachting is
uit te spreken over de gevolgen voor
het moment en de wijze van ingrijpen
in het kader van een ondertoezichtstelling.
Mr. M.D. Verwoerd, FJR 2015/9
Nieuwe kansen voor biologische
vaders tot omgang met hun kind
– Het Europese Hof voor de Rechten
van de Mens heeft bepaald dat biologische
vaders die geen omgang hebben
gehad met hun kind, maar wel
een omgangsregeling wensen, een
beroep kunnen doen op schending
van hun recht op eerbiediging van
hun privéleven. Deze bijdrage beoogt
een beeld te geven van de doorwerking
van de uitspraken van het Hof
in de Nederlandse jurisprudentie en
daarmee handvatten te bieden voor
de behandeling van vergelijkbare
omgangszaken.
Mr. I. van der Kamp, FJR 2015/10
De afkoop van kinderalimentatie
door een som ineens?
– Onderzocht wordt of afkoop van de
bijdrage in de kosten van verzorging
en opvoeding, ook wel kinderalimentatie
genoemd, door het betalen van
een som ineens mogelijk is. Er wordt
ingegaan op de jurisprudentie aangaande
de afkoop van kinderalimentatie.
Voorts wordt een vergelijking
gemaakt met de in art. 4:35 BW opgenomen
som ineens voor verzorging
en opvoeding, levensonderhoud en
studie. Ook deze som ineens is
immers nauw verbonden met de
onderhoudsplicht die de erflater tijdens
het leven jegens zijn kinderen
had en was voorheen te vinden in
art. 1:406b BW, te midden van het alimentatierecht.
Mr. P. Dorhout,
mr. C. de Bie-Koopman, FJR 2015/11
Kroniek kinderalimentatie
– In deze kroniek worden uitspraken
besproken op het gebied van kinderalimentatie
in de periode november
2013 tot december 2014. Alle uitspraken
zien op de toepassing van de
nieuwe Richtlijn voor de vaststelling
van kinderalimentatie van de Werkgroep
Alimentatienormen, zoals die
sinds 1 april 2013 geldt.
481
Rechtspleging & procesrecht
Rechtstreeks
Rechtspraaklezing 2014
Dr. G.J. Wijers
Wat is de economische waarde van
de Nederlandse rechtspraak?
– De Rechtspraaklezing biedt jaarlijks
een genodigde van binnen of
buiten de juridische wereld de gelegenheid
zijn of haar licht te laten
schijnen op onderwerpen die betrekking
hebben op de plaats of de rol
van de rechtspraak in de samenleving.
Voormalig Minister van EZ en
voorzitter raad van bestuur AKZO
Novel en huidig voorzitter raad van
commissarissen AFC Ajax en commissaris
bij Heineken en SHELL,
Weijers koos als onderwerp voor de
lezing op 11 spetember 2014, de economische
waarde van de rechtspraak.
Hij concludeert dat de echte zorg
niet de kwaliteit van de Rechtspraak
betreft, maar de kwaliteit van de
grondstoffen die we krijgen aangereikt.
De grootste bedreiging voor
het concurrentievermogen zijn
karakter en kwaliteit van de wetgeving.
Als we niet uitkijken, verslechtert
de Nederlandse concurrentiepositie
in een hoog tempo. De
Clawback-regeling, de Wet tot wijziging
van de Wet collectieve afwikkeling
massaschade en de twintig procent
bonusbeperking voor financiële
instellingen zijn volgens Wijers allemaal
voorbeelden van buitenproportionele,
onnodige en ondoordachte
wetgeving die de Nederlandse concurrentiepositie
schaadt. We hebben
een fantastisch systeem van rechtspraak.
In de efficiëntie moet zeker
worden geïnvesteerd. Het bedrijfsleven
heeft daar veel vertrouwen in en
doet er graag aan mee. Als er een
zorg is, dan betreft deze de grondstoffen.
Die moeten beter en duurzaam
zijn.
482
Sociaal Recht
ArbeidsRecht
22e jrg. nr. 2, februari 2015
Mr. B. Degelink, ArbeidsRecht 2015/6
Pensioenwetgeving in 2014-2015:
een overzicht
– In 2014 ging er bijna
geen week voorbij of
het woord pensioen
had een prominente
plek in de dagbladen.
En terecht, want er is
het afgelopen kalenderjaar
veel gebeurd
met het Nederlandse pensioenstelsel:
nieuwe governanceregels, fiscale versoberingen
en aanscherping van de
financiële regels voor pensioenfondsen.
Daarmee is de rust niet teruggekeerd,
want ook in 2015 staan
belangrijke wijzingen van pensioenwetgeving
gepland.
Mr. O.S van Beijeren, mr. E.L.J.
Bruyninckx, ArbeidsRecht 2015/7
De voorwaardelijk toegekende vergoeding:
direct opeisbaar?
– De aanleiding voor dit artikel is
een recente uitspraak van de kortgedingrechter
van Rechtbank Den Haag
over de vraag of de door de rechter
toegekende vergoeding in een ontbindingsprocedure
‘voor zover vereist’
direct opeisbaar is. Deze procedure
wordt door werkgevers gevoerd
als een vangnet na een gegeven ont-
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 591

Tijdschriften
slag op staande voet om het risico
van loondoorbetaling te beperken
nadat de werknemer de nietigheid
van het ontslag op staande voet
heeft ingeroepen. Het is sinds jaar en
dag vaste jurisprudentie van de Hoge
Raad dat geen rechtsregel zich tegen
de toewijsbaarheid van een ontbindingsverzoek
voor zover vereist verzet.
In de literatuur en jurisprudentie
bestaat echter nog steeds discussie
over het moment van opeisbaarheid
van een vergoeding toegekend in een
ontbindingsprocedure voor zover
vereist.
Mr. L.C.J. Sprengers,
ArbeidsRecht 2015/8
Op het snijvlak van medezeggenschaps-
en vennootschapsrecht
– Onder die titel vond op 27 november
2014 een bijeenkomst van de Vereniging
voor Arbeidsrecht plaats.
Deze bijeenkomst stond in het teken
van de vier proefschriften die in het
academisch jaar 2013/2014 zijn verschenen,
die betrekking hadden op
verschillende aspecten van het medezeggenschapsrecht
en het ondernemingsrecht.
Mr. M. Holtzer, ArbeidsRecht 2015/9
De economische werkelijkheid bij
strategiebepaling
– Dit artikel is een bewerking van de
voordracht die schr. heeft gehouden
voor de bijeenkomst van de VVA op
27 november 2014: “Op het snijvlak
van medezeggenschaps- en vennootschapsrecht”.
Het beroepsrecht,
enquêterecht en versterkte aanbevelingsrecht
genieten maatschappelijk
draagvlak. In Nederland leeft de overtuiging
dat het stakeholdersmodel de
voorkeur geniet boven het aandeelhoudersmodel;
hierdoor krijgt het
belang van de vennootschap een
belangrijke plaats in de door de relevante
partij te maken belangenafweging,
ook in concernverband. Daarnaast
stelt schr. in zijn proefschrift
vast dat het wetgevingsproces rondom
medezeggenschap muurvast zit.
Dat betekent dat de vennootschap en
werknemers het in de praktijk moeten
doen met de rechten die er zijn
en die zijn substantieel te noemen.
Dr. I. Zaal, ArbeidsRecht 2015/10
De rol van de OR ten aanzien van
aandeelhoudersbesluiten
– Dit artikel is een bewerking van de
voordracht die schr. heeft gehouden
voor de bijeenkomst van de VVA op
27 november 2014: “Op het snijvlak
van medezeggenschaps- en vennootschapsrecht”.
In het door schr. op 7
februari 2014 verdedigde proefschrift
heeft schr. onderzocht in welke situaties
het aan de Wet op de ondernemingsraden
(WOR) ten grondslag liggende
beginsel ‘medezeggenschap
volgt zeggenschap’ onder druk komt
te staan.
Mr. dr. F.G. Laagland,
ArbeidsRecht 2015/11
Vennootschappelijke medezeggenschap
bij grensoverschrijdende
herstructureringen. De Europese
oplossing nader beschouwd: is
aanpassing gewenst?
– Dit artikel is een bewerking van de
voordracht die schr. heeft gehouden
voor de bijeenkomst van de VVA op
27 november 2014: “Op het snijvlak
van medezeggenschaps- en vennootschapsrecht”.
Het spanningsveld tussen
de vestigingsvrijheid en de vennootschappelijke
medezeggenschap
vormt het onderwerp van deze bijdrage.
Nadat de problematiek is uiteengezet
en het Europese compromis
is beschreven, wordt nagegaan of
de regeling tegemoetkomt aan de
uitgangspunten die eraan ten grondslag
liggen: (i) het vergemakkelijken
van grensoverschrijdende herstructureringen;
en (ii) de bescherming van
bestaande vennootschappelijke
medezeggenschap. Het artikel sluit af
met een blik op de toekomst.
Mr. J.J.M. van Mierlo,
ArbeidsRecht 2015/12
Vennootschappelijke kaders versus
WOR-kaders
– Dit artikel is een bewerking van
de voordracht die schr. heeft gehouden
voor de bijeenkomst van de VVA
op 27 november 2014: “Op het snijvlak
van medezeggenschaps- en vennootschapsrecht”.
Blijkens de woorden
‘door hem’ gaat art. 25 Wet op de
ondernemingsraden (WOR) uit van
de veronderstelling dat de daarin
genoemde besluiten altijd door de
ondernemer worden genomen, en
dat sprake is van een enkelvoudige
ondernemer, onder leiding van een
bestuur dat binnen de grenzen van
de wet en de statuten autonoom kan
handelen. Een belangrijk deel van de
ondernemers, met name naamloze
of besloten vennootschappen,
maakt namelijk deel uit van een
groter verband van rechtspersonen,
een concern. Kenmerkend voor een
concern is dat sprake is van een centrale
leiding, die er toe dient in economisch
opzicht als een eenheid te
opereren. Hoe verhoudt zich deze
vennootschapsrechtelijke centrale
leiding tot de medezeggenschapsrechtelijke
premisse dat het bestuur
van de ondernemer min of meer
autonoom is?
Tijdschrift Recht en Arbeid
7e jrg. nr. 2, februari 2015
Mr. dr. T. Dijkhoff, mr. S. Montebovi,
TRA 2015/12
Grensarbeider tussen wal en schip.
Over de weerbarstige praktijk van
de Europese conflictregels in het
arbeids- en socialezekerheidsrecht
– In dit artikel bespreken
schrs. de lange
Nederlandse doorbetalingsplicht
bij ziekte.
Deze zorgt voor coördinatieproblemen
in
grensoverschrijdende
arbeidssituaties. Aan
de hand van een casus uit de praktijk
brengen schrs. de problemen in kaart
en bespreken zij mogelijke oplossingen.
De aanleiding voor dit artikel is
een geschil dat aanhangig is
gemaakt bij een Duitse arbeidsrechtbank.
Achtereenvolgens komen, na
een schets van de casus, de volgende
onderwerpen aan bod: welk recht is
van toepassing; benadering vanuit
het perspectief van de Coördinatieverordening;
benadering vanuit het
perspectief van het IPR.
Mr. J.S. Engelsman, prof. mr. J.M. van
Slooten, TRA 2015/13
Het overgangsrecht van de Wet
werk en zekerheid: technisch en
belangrijk!
– Het overgangsrecht van de WWZ
beslaat maar enkele artikelen, maar
heeft veel implicaties voor de praktijk.
In het eerste deel bespraken
schrs. het overgangsrecht behorende
bij de versterking van de positie van
flexwerkers (art. XXIIa-art. XXIId en
art. XXIII WWZ). Het overgangsrecht
behorende bij de ketenregeling (art.
XXIIe WWZ) en de hervorming van
het ontslagrecht (art. XXII WWZ)
staan in dit deel centraal. Aan bod
komen vragen als: is het nog mogelijk
een bepaaldetijdcontract aan te
bieden zonder dat dit volgens het
nieuwe recht converteert in een contract
voor onbepaalde tijd? Geldt na
1 juli 2015 het toepasselijk sociaal
plan dat gebaseerd is op de kanton-
592 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Tijdschriften
rechtersformule, de transitievergoeding
of allebei? Schrs. geven een uitgebreide
toelichting bij zowel de
ketenregeling als de hervorming van
het ontslagrecht.
Mr. P.S. Fluit, TRA 2015/14
De ‘Wet aanscherping handhaving
en sanctiebeleid SZW-wetgeving’
gewogen en te streng bevonden
– Op 1 januari 2013 is de Wet aanscherping
handhaving en sanctiebeleid
SZW-wetgeving in werking
getreden De Centrale Raad van
Beroep (CRvB) heeft zich voor het
eerst uitgesproken over de hoogte
van de boetes en het overgangsrecht.
De CRvB oordeelde dat de
100%-boete er alleen is voor de echte
fraudeurs en dat het overgangsrecht
strijdig is met internationaal
recht. Hij introduceert een nieuwe
‘regeling’ die meer recht doet aan de
evenredigheid tussen sanctie en verwijt.
De boete moet dan ook worden
afgestemd op de ernst van de overtreding
en de mate waarin deze aan
de overtreder kan worden verweten.
Vervolgens geeft de CRvB een aantal
duidelijke criteria om de hoogte van
de boete vast te stellen. Daar waar
de wetgever overwoog dat de
bestuurlijke boete in de Wet aanscherping
handhaving in een juiste
verhouding staat tot het strafrechtelijke
sanctiesysteem laat de CRvB
zien dat dit niet het geval is. In dit
artikel wordt, naast deze uitspraak
van de CRvB, aandacht besteed aan
het rapport van de Nationale
Ombudsman van 4 december 2014
(‘Geen fraude toch boete’), en aan de
reactie van de Minister van Sociale
Zaken en Werkgelegenheid op het
rapport van de Ombudsman en de
uitspraak van de CRvB.
483
Staats- & bestuursrecht
De Gemeentestem
165e jrg. nr. 7416, 17 februari 2015
Mr. R.J.J. Aerts, mr. F. Sepmeijer,
mr. J.E. van der Werff, Gst. 2015/9
Gemeenten en samenwerkingsovereenkomsten
in crisistijd.
Untill death do us part!?
– Tot 2008 was op de vastgoedmarkt
sprake van een situatie waar de
bomen nog tot in de hemel groeiden.
Veel partijen, waaronder
projectontwikkelaars
en gemeenten,
hebben hiervan geprofiteerd.
De vastgoedbel
is uit elkaar gespat. De
gouden tijden zijn
definitief voorbij. Veel
partijen zien zich op dit moment
geconfronteerd met de diepe sporen
die de crisis heeft achtergelaten.
Bouwprojecten gaan niet, of in afgeslankte
vorm door. In de regel ligt
aan bouwprojecten een samenwerkingsovereenkomst
ten grondslag
tussen een (of meer)
projectontwikkelaar(s) en een
gemeente. Alhoewel de rolverdeling
per geval kan variëren, geldt in het
algemeen dat de gemeente daarbij
(tenminste) een verplichting op zich
neemt tot het opstellen van de ruimtelijke
kaders om deze ontwikkelingen
mogelijk te maken. Daarnaast
worden door de gemeente soms
gronden uitgegeven voor de voorgenomen
gebiedsontwikkeling. De rol
van de projectontwikkelaar ziet doorgaans
op het voor eigen rekening
realiseren van het bouwproject.
Ten gevolge van de huidige marktomstandigheden
kunnen deze
samenwerkingsovereenkomsten leiden
tot uiteenlopende vragen op verschillende
rechtsgebieden. In dit artikel
beogen schrs. een overzicht te
bieden van zowel de bestuurs- als de
civielrechtelijke vragen die in dit verband
kunnen spelen.
Tijdschrift voor Praktisch
bestuursrecht
Nr. 1, februari 2015
L.J. Gerritsen
(Ambtshalve) vervallenverklaring
van uitspraken
– In de Algemene wet bestuursrecht
(Awb) is herziening van een onherroepelijk
geworden uitspraak (buitengewoon
rechtsmiddel) geregeld in
art. 8:119 Awb. Als er echter sprake is
van een rechterlijke misslag kan
geen herziening worden gevraagd.
Wel kan de bestuursrechter evident
onjuiste uitspraken ambtshalve of op
verzoek herstellen door een uitspraak
(ambtshalve) vervallen te verklaren
waarna opnieuw op het
(hoger) beroep moet worden beslist
en in beginsel het onderzoek moet
worden heropend. Een beroep op dit
buitengerechtelijk middel is alleen
mogelijk als er sprake is van een ernstige
niet te rectificeren fout die niet
kan worden ondervangen door een
ander rechtsmiddel. In 2014 heeft de
Afdeling bestuursrechtspraak van de
Raad van State in drie gevallen dit
buitengerechtelijk middel toegepast.
Aan de hand van de uitspraak van de
Afdeling van 15 oktober 2014 en
twee uitspraken van 3 december
2014 laat schr. zien hoe de Afdeling
omgaat met dit rechtsmiddel.
C.J. IJdema
Het risico van de voorlopige
voorziening tegen de last onder
dwangsom
– Tegen een besluit last onder
dwangsom kan bezwaar worden
gemaakt, maar dit heeft geen schorsende
werking. Om het verbeurdverklaren
van dwangsommen wordt dikwijls
een verzoek tot het treffen van
een voorlopige voorziening ingediend.
Dit is echter niet zonder risico’s.
Schr. legt naar aanleiding van
een uitspraak van de Afdeling
bestuursrechtspraak van de Raad van
State van 22 oktober 2014 uit waarom
de overtreder de last hangende de
bodemprocedure niet kan negeren en
gaat in op de vraag in hoeverre een
voorlopige voorziening de overtreder
definitieve bescherming biedt. Het
risico dat de overtreder loopt, is bij
afwijzing van het verzoek tijdgebrek
om alsnog de last te kunnen uitvoeren
en bij toewijzing het risico dat als
de overtreder ten gronde ongelijk
krijgt met terugwerkende kracht
dwangsommen verbeurd zijn. Volgens
schr. doet de overtreder er dan
ook goed aan om direct met de uitvoering
van de last te beginnen en
niet te volstaan met het maken van
bezwaar of het indienen van een verzoek
om een voorlopige voorziening.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 593

Wetgeving
Een overzicht van aanhangige wetsvoorstellen
en gepubliceerde staatsbladen
met links naar de integrale
Kamerstukken is opgenomen op de
NJB-site www.njb.nl
Nieuwe
wetsvoorstellen
Kinderalimentatie
484 - Initiatiefwetsvoorstel (17-02-
2015) van de leden Recourt en Van
der Steur tot wijziging van het Burgerlijk
Wetboek en van enige andere
wetten in verband met de herziening
van het stelsel van kinderalimentatie
(Wet herziening kinderalimentatie)
– Bij het Landelijk Bureau Inning
Onderhoudsbijdragen (LBIO) zijn in
2013 12.867 verzoeken binnen gekomen
om te helpen bij het innen van
de kinderalimentatie. De initiatiefnemers
maken uit deze cijfers op dat
de maatschappelijke bereidheid tot
de betaling van kinderalimentatie
sterk afneemt. De manier waarop de
alimentatie wordt berekend, wordt
gezien als één van de oorzaken hiervan.
De initiatiefnemers willen met
dit initiatiefwetsvoorstel de berekeningsmethodiek
voor kinderalimentatie
wettelijk verankeren. Daarbij
wensen zij de in het algemeen door
de rechterlijke macht gebruikte berekening
welke niet in de wet is vastgelegd,
te vereenvoudigen en transparanter
te maken zodat ouders zelf in
staat zijn de berekening te maken.
De duur van de kinderalimentatie
wordt beperkt tot 18 jaar, tenzij het
kind studeert of naar school gaat,
dan ontstaat een recht op kinderalimentatie
tot 23 jaar.
Ten aanzien van ouders die een volgende
relatie aangaan, wordt voorgesteld
om de stiefouder geen financiële
verplichting op te leggen voor de
stiefkinderen. Daarnaast zullen
financiële verplichtingen voor kinderen
uit een eerdere relatie niet aangepast
worden als er financiële verplichtingen
ontstaan jegens kinderen
die later met een andere ouder zijn
verwekt. Ook zullen ouders een minimumbedrag
aan het levensonder-
houd van hun kinderen moeten
besteden, iets wat nu niet zo is.
Co-ouderschap zou naar de mening
van de initiatiefnemers als uitgangspunt
moeten worden geaccepteerd,
uitzonderingen daargelaten. Coouderschap
zal effect hebben op de
hoogte van de kinderalimentatie,
omdat in onderhavig initiatiefwetsvoorstel
bij de berekening daarvan
mede wordt uitgegaan van het aantal
nachten dat de kinderen bij ieder van
de ouders verblijven. Hierdoor is de
te betalen kinderalimentatie herkenbaar.
De initiatiefnemers laten de grondslag,
zoals die is neergelegd in artikel
1:397 lid 1BW, ongewijzigd. Dat
houdt in dat nog steeds wordt uitgegaan
van de behoefte van het kind
en de draagkracht van de ouders. De
expertgroep alimentatienormen gaat
bij het bepalen van de behoefte uit
van het welvaartsniveau waarvan het
kind voor de scheiding heeft genoten.
De initiatiefnemers zijn van
mening dat dit in veel gevallen op
het moment van de scheiding niet
realistisch is. Door de extra lasten die
ouders na scheiding moeten dragen
is het op dat moment handhaven
van het welvaartsniveau op het
niveau van voor de scheiding veelal
onhaalbaar. Voorgesteld wordt om in
dat geval de behoefte voor dat
moment te beperken tot de totale
beschikbare draagkracht van de
ouders. Indien de beschikbare draagkracht
van de ouders in de toekomst
toeneemt, kan vanaf dat moment
extra in de behoefte van het kind
worden voorzien en het oude welstandsniveau
verder worden hersteld.
Ouders zijn vrij om andersluidende
afspraken te maken ten gunste van
het kind, mits het uitgangspunt van
die afspraken binnen de bandbreedte
van de wet blijven.
Kamerstukken II 2014/14, 34 154, nrs. 1-3
Gemeenschappelijk
afwikkelingsfonds
485 - Wetsvoorstel (16-02-2015) tot
Goedkeuring van de op 21 mei 2014
te Brussel tot stand gekomen Overeenkomst
betreffende de overdracht
en mutualisatie van de bijdragen aan
het gemeenschappelijk afwikkelingsfonds
(Trb. 2014, 146)
– Sinds enkele jaren wordt in Europees
verband gewerkt aan de totstandkoming
van een Europese bankenunie.
Deze bankenunie bestaat
uit een institutioneel raamwerk dat
ervoor zorgt dat op basis van
gemeenschappelijke regels (single
rule book) zowel het toezicht op banken
en bankgroepen, als de besluitvorming
over instellingen in financiele
problemen en de afwikkeling van
instellingen, op Europees niveau
plaatsvinden. Die gemeenschappelijke
regels bestaan onder andere uit
de bepalingen in de BRRD (of BHArichtlijn
in de voorliggende overeenkomst)
over herstel en afwikkeling
van instellingen die in onomkeerbare
problemen verkeren. Ter uitvoering
van die regels is voor de eurozone
een gemeenschappelijk
afwikkelingsmechanisme opgericht,
ook wel Single Resolution Mechanism
(SRM) genoemd. Het SRM heeft
zijn grondslag in twee instrumenten.
Allereerst de SRM-verordening (of
GAM-verordening in de voorliggende
overeenkomst) waarin de afwikkelingsraad
en het gemeenschappelijk
afwikkelingsfonds worden opgericht
en ten tweede onderhavige overeenkomst
met bepalingen over de overdracht
en mutualisatie van de bijdragen
aan het afwikkelingsfonds. In
voorliggende overeenkomst zijn de
overdracht van financiële bijdragen
van banken aan en de mutualisatie
binnen het gemeenschappelijk
afwikkelingsfonds vastgelegd. De
overeenkomst staat niet op zichzelf,
maar is onlosmakelijk verbonden
met (de bail-in regels in) de BRRD en
de SRM-verordening.
In de overeenkomst worden twee
zaken geregeld. Ten eerste verplichten
de aan de bankenunie deelnemende
lidstaten zich ertoe om nationaal
geïnde bijdragen over te dragen
aan het gemeenschappelijk afwikkelingsfonds.
Op grond van de BRRD en
de SRM-verordening worden deze bijdragen
door iedere lidstaat op nationaal
niveau door een afwikkelingsautoriteit
geïnd van alle instellingen
waaraan op het grondgebied van de
desbetreffende lidstaat een vergunning
is verleend. Gedurende de periode
van 8 jaar waarin het gemeenschappelijk
afwikkelingsfonds moet
worden opgebouwd worden de nationaal
geïnde bijdragen overgedragen
aan nationale compartimenten in
het gemeenschappelijk afwikkelings-
594 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Wetgeving
fonds. Ten tweede wordt met de overeenkomst
vastgelegd hoe de toenemende
mutualisatie binnen het
fonds wordt vormgegeven. Dat betekent
dat de nationale compartimenten
van de partijen stapsgewijs worden
samengevoegd, zodat aan het
einde van de overgangsperiode er
één gemeenschappelijk afwikkelingsfonds
ontstaat. De overeenkomst zal
naar verwachting op 1 januari 2016
in werking treden. De definitieve
inwerkingtredingsdatum is afhankelijk
van de nationale ratificaties.
De SRM-verordening bepaalt dat het
gemeenschappelijk afwikkelingsfonds
over die 8 jaar wordt opgebouwd
tot een minimale omvang
van 1 procent van de gedekte deposito’s
van alle instellingen waaraan
in de aan de bankenunie deelnemende
lidstaten een vergunning is verleend
(het streefbedrag). Het gaat
hierbij om banken en om beleggingsondernemingen
die onderdeel
uitmaken van een bankengroep die
onder geconsolideerd toezicht vallen.
De nationale afwikkelingsautoriteiten
(in Nederland: DNB) zullen de
bijdragen van voornoemde instellingen
innen. De bijdrage die een instelling
moet betalen is afhankelijk ten
eerste van de verhouding tussen a)
de passiva (exclusief eigen vermogen)
minus de gedekte deposito’s van
de instelling en b) de passiva (exclusief
eigen vermogen) minus de
gedekte deposito’s van alle instellingen
binnen aan de bankenunie deelnemende
lidstaten. Daarnaast is deze
bijdrage afhankelijk van het risicoprofiel
van een instelling. Kort
gezegd: elke instelling draagt naar
rato van haar passiva (exclusief eigen
vermogen) minus haar gedekte deposito’s
en haar risicoprofiel bij.
In een brief van 23 februari 2015
geeft de Minister van Finaciën een
toelichting op het hele systeem
(Kamerstukken II, 21 501-07, 1238)
Kamerstukken II 2014/14, 34 155, nrs. 1-3
Dringend eigen gebruik en
jongerenhuisvesting
486 - Initiatiefwetsvoorstel (20-02-
2015) van het lid Schouten tot wijziging
van Boek 7 van het Burgerlijk
Wetboek, de Huisvestingswet 2014 en
de Woningwet (aanvulling van de
opzeggingsgrond dringend eigen
gebruik voor de tijdelijke huisvesting
van jongeren)
– Om de kansen voor jongeren op de
woningmarkt te verbeteren wordt
met dit wetsvoorstel door het aanbrengen
van enkele wijzigingen in
Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek
(BW) beoogd tijdelijke huurcontracten
mogelijk te maken voor jongeren.
Om precies te zijn: de mogelijkheden
van de verhuurder om een
huurovereenkomst op te zeggen
wegens dringend eigen gebruik (artikel
7:274 van het BW) wordt aangevuld
met de mogelijkheid om op die
grond een huurovereenkomst die
met een jongere van 18 tot 28 jaar is
afgesloten voor de duur van maximaal
vijf jaar, mogelijk te verlengen
tot zeven jaar, op te zeggen. Dit
betreft een aanvulling op het
bestaande instrumentarium en is
bedoeld om doorstroming te bevorderen.
Het wetsvoorstel bouwt voort
op de bestaande campuscontracten.
De afgelopen twee jaar is reeds in
Amsterdam geëxperimenteerd met
een jongerencontract. Dit wetsvoorstel
biedt een wettelijke basis voor
deze opzeggingsgrond.
Kamerstukken II 2014/14, 34 156, nrs. 1-3
Toegang tot een advocaat in
strafprocedures
487 - Wetsvoorstel (19-02-2015) tot
implementatie van richtlijn nr.
2013/48/EU van 22 oktober 2013
betreffende het recht op toegang tot
een advocaat in strafprocedures ter
uitvoering van een Europees aanhoudingsbevel
en het recht om een derde
op de hoogte te laten brengen
vanaf de vrijheidsbeneming en om
met derden en consulaire autoriteiten
te communiceren tijdens de vrijheidsbeneming
(PbEU L294)
– De richtlijn bevat minimumregels
met betrekking tot het recht op toegang
tot een raadsman in strafprocedures
(artikel 3), de vertrouwelijkheid
van de communicatie tussen de verdachte
en zijn raadsman (artikel 4),
het recht van verdachten om een
derde te informeren over de vrijheidsbeneming
(artikelen 5 en 7), het
recht van verdachten die van hun
vrijheid zijn beroofd, om te communiceren
met een derde (artikelen 6
en 7) en het recht op toegang tot een
raadsman in overleveringsprocedures
(artikel 10).
Het recht op toegang tot een
raadsman in strafprocedures
Voor de implementatie zijn de minimumregels
over het recht op toegang
tot een raadsman in strafprocedures
de belangrijkste. Lidstaten
moeten ervoor zorgen dat verdachten
in strafprocedures een algemeen
recht op toegang tot een raadsman
toekomt, welk recht in ieder geval
een aanvang neemt voorafgaand aan
het verhoor van de verdachte (artikel
3, eerste en tweede lid). Dit recht
komt toe aan zowel aangehouden
verdachten als aan verdachten die
niet zijn aangehouden. Het recht
omvat drie elementen (artikel 3, derde
lid). Ten eerste heeft de verdachte
het recht om, ook voor de aanvang
van het verhoor, met zijn raadsman
te communiceren en hem te ontmoeten.
Ten tweede mag zijn raadsman
bij het verhoor aanwezig zijn en
mag deze daaraan, overeenkomstig
procedures in het nationale recht,
deelnemen. Ten derde mag de raadsman
een drietal in de richtlijn
genoemde onderzoekshandelingen
bijwonen: meervoudige confrontaties,
confrontaties en reconstructies
van de plaats van een delict. Van het
recht op toegang tot een raadsman
mag in enkele nauw omschreven
gevallen tijdelijk worden afgeweken
(artikel 3, vijfde en zesde lid, en artikel
8). De verdachte kan vrijwillig en
ondubbelzinnig afstand doen van
zijn recht op toegang tot een raadsman
onder de voorwaarde dat hij op
de gevolgen daarvan wordt gewezen
(artikel 9). Bij de toepassing van het
recht moet rekening worden gehouden
met de behoeften van kwetsbare
verdachten (artikel 13). Bij de beoordeling
van bewijs dat is verkregen als
gevolg van een inbreuk op het recht
op toegang tot een raadsman, moeten
de verdedigingsrechten en de
eerlijkheid van het proces worden
gerespecteerd (artikel 12, tweede lid).
Aanpassing van de Nederlandse weten
regelgeving ter implementatie
van deze onderdelen van de richtlijn
is vooral noodzakelijk wat betreft het
recht op bijstand van een raadsman
voorafgaand aan en tijdens het politieverhoor.
• Recht op bijstand van een
raadsman voorafgaand aan en
tijdens verhoren van de verdachte
In het arrest Salduz tegen Turkije
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 595

Wetgeving
(EHRM GK 27 november 2008, nr.
36391/02, NJ 2009/214,) oordeelde de
Grote Kamer van het EHRM dat uit
het recht op een eerlijk proces als
bedoeld in artikel 6 EVRM voortvloeit
dat aan de door de politie aangehouden
verdachte als regel toegang
tot een raadsman moet worden
verschaft vanaf het eerste verhoor
door de politie, tenzij er dwingende
redenen zijn om dat recht te beperken.
De Hoge Raad leidt in een aantal
arresten, te beginnen met
ECLI:NL:HR:2009:BH3079,
NJ 2009/349 (het post-Salduz-arrest),
uit de rechtspraak van het EHRM af
dat een verdachte die door de politie
is aangehouden aan artikel 6 EVRM
een aanspraak kan ontlenen die
inhoudt dat hem de gelegenheid
wordt geboden om voorafgaand aan
het verhoor door de politie aangaande
zijn betrokkenheid bij een strafbaar
feit een advocaat te raadplegen
(rov. 2.5). Uit de rechtspraak van het
EHRM kan volgens de Hoge Raad
echter niet worden afgeleid dat de
verdachte recht heeft op aanwezigheid
van een advocaat bij het verhoor.
De vraag is of uit de (recente)
rechtspraak van het EHRM – onder
andere EHRM 24 oktober 2013, nr.
62880/11 (Navone e.a. tegen Monaco)
– inmiddels kan worden afgeleid dat
uit artikel 6 EVRM ook een algemeen
recht op verhoorbijstand voortvloeit.
Uit zijn recente arrest van 1 april
2014 (ECLI:NL:HR:2014:770, NJ
2014/268) kan worden afgeleid dat
dit volgens de Hoge Raad voorshands
nog niet het geval is. Hij overweegt
daartoe dat voorafgaand aan de
datum waarop de implementatietermijn
afloopt, geen rechtstreeks werkende
rechten of verplichtingen aan
de inhoud van de richtlijn kunnen
worden ontleend, en dat reeds uit
het stellen van de implementatietermijn
blijkt dat de Europese regelgever
aanvaardt dat zich de situatie kan
voordoen dat de wetgeving van een
lidstaat op dit moment nog niet voldoet
aan de door de richtlijn gestelde
eisen. De Hoge Raad benadrukt echter
dat het op de weg van de wetgever
ligt om de invoering van de
vereiste wettelijke regeling van verhoorbijstand
met voortvarendheid
ter hand te nemen. Het voorliggende
wetsvoorstel bevat de ter implementatie
van de richtlijn benodigde regeling
van verhoorbijstand, waarop
door de Hoge Raad wordt gedoeld. In
de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor
is aangegeven dat de daarin
beschreven aanpassingen van de
werkwijze plaatsvinden in afwachting
van formele wetgeving. Dit wetsvoorstel
bouwt, ter implementatie
van de richtlijn, in belangrijke mate
voort op de inhoudelijke veranderingen
die door de Aanwijzing rechtsbijstand
politieverhoor in de bestaande
werkwijze zijn aangebracht.
Op grond van de richtlijn moeten
lidstaten bij verdachten wiens vrijheid
is benomen, de noodzakelijke
regelingen treffen om ervoor te zorgen
dat zij in staat zijn hun recht op
toegang tot een raadsman daadwerkelijk
uit te oefenen (artikel 3, vierde
lid, tweede volzin, van de richtlijn),
tenzij het nationale recht voorziet in
de mogelijkheid om afstand van dat
recht te doen en de verdachte van
die mogelijkheid gebruik maakt. Het
Wetboek van Strafvordering gaat er
blijkens het huidige artikel 40 Sv
nog van uit dat pas een raadsman
wordt opgeroepen, wanneer de
verdachte in verzekering is gesteld.
Ter implementatie van de richtlijn
wordt voorgesteld om, in lijn met de
Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor,
het moment waarop een raadsman
wordt opgeroepen, ook in het
wetboek te vervroegen, zodat ook in
het wetboek expliciet is neergelegd
dat de verdachte onverwijld na zijn
aanhouding over bijstand van een
raadsman kan beschikken. Alleen bij
aangehouden verdachten van een
misdrijf waarvoor voorlopige hechtenis
is toegelaten, is het oproepen van
een raadsman kosteloos. Dit verandert
niet met het wetsvoorstel.
Ook verdachten die zich in vrijheid
bevinden, hebben recht op toegang
tot een raadsman, ook in de eerste
fase van de strafprocedure, en in elk
geval voordat zij worden verhoord
(artikel 3, tweede lid, van de richtlijn).
Het in artikel 3, vierde lid, tweede
volzin, van de richtlijn opgenomen
voorschrift om de noodzakelijke
regelingen te treffen om ervoor te
zorgen dat verdachten hun recht op
toegang tot een raadsman daadwerkelijk
kunnen uitoefenen, geldt echter
niet voor deze categorie van verdachten.
Voor een adequate rechtsbijstand is
van groot belang dat de raadsman
vrije toegang tot de verdachte heeft
en vrij met hem kan communiceren.
In verband daarmee is in artikel 3,
derde lid, onder a, van de richtlijn
het recht van de verdachte opgenomen
om te communiceren met de
raadsman die hem bijstaat en om
hem onder vier ogen te ontmoeten
(in de Engelse taalversie: ‘meet in private
and communicate’). De geldende
Nederlandse wet- en regelgeving voldoet
reeds aan dit onderdeel van de
richtlijn.
Verdachten kunnen zich bij hun verhoren
in het kader van de inverzekeringstelling
en voorlopige hechtenis,
het onderzoek door de rechter-commissaris
of raadsheer-commissaris,
en tijdens het onderzoek op de
terechtzitting laten bijstaan door een
raadsman. De bedoelde bepalingen
dienen richtlijnconform te worden
uitgelegd. Er is geen aanleiding om,
wat betreft het recht op bijstand van
een raadsman, bij deze verhoren ter
implementatie van de richtlijn in bijstelling
of aanvulling van deze bepalingen
te voorzien. Bij verhoren door
opsporingsambtenaren ligt dat
in het algemeen – uitzonderingen
zoals verhoren door opsporingsambtenaren
van de FIOD/ECD daargelaten
– anders. Consultatiebijstand
komt op grond van het voorgestelde
artikel 28c Sv toe aan alle aangehouden
verdachten die, nadat zij er op
grond van artikel 27c Sv over zijn
ingelicht dat zij recht hebben op bijstand
van een raadsman, om bijstand
van een raadsman verzoeken.
Geen uitdrukkelijk verzoek is gelet
op het bepaalde in het voorgestelde
artikel 28b, eerste lid, Sv nodig
indien de verdachte moet worden
aangemerkt als een kwetsbare verdachte
of als het gaat om een verdachte
van een misdrijf waarop naar
de wettelijke omschrijving gevangenisstraf
van twaalf jaar of meer is
gesteld. De regering is van oordeel
dat in het kader van een behoorlijke
procedure voor deze groepen verdachten
altijd in consultatiebijstand
moet worden voorzien, of op zijn
minst in de mogelijkheid dat deze
verdachten die daarvan wensen af te
zien, door een raadsman over de
gevolgen daarvan worden ingelicht.
Jeugdige verdachten kunnen op
grond van het voorgestelde artikel
488c Sv zelfs in het geheel geen
afstand doen van consultatiebijstand.
In deze gevallen meldt de hulpoffi-
596 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Wetgeving
cier van justitie de aanhouding van
de verdachte aan de raad voor de
rechtsbijstand die vervolgens een
raadsman voor hem aanwijst. In de
gevallen waarin de verdachte is aangehouden
voor een misdrijf waarvoor
voorlopige hechtenis is toegelaten,
doet de hulpofficier van justitie
op grond van het voorgestelde artikel
28b, tweede lid, Sv de melding aan de
raad voor rechtsbijstand nadat de
verdachte desgevraagd te kennen
heeft gegeven rechtsbijstand te wensen.
In de overige gevallen wordt de
verdachte op grond van het voorgestelde
artikel 28b, derde lid, Sv in de
gelegenheid gesteld zelf telefonisch
contact op te nemen met een raadsman.
Deze regeling van consultatiebijstand
sluit aan bij de thans geldende
Aanwijzing rechtsbijstand
politieverhoor.
Ter implementatie van de richtlijn is
in het voorgestelde artikel 28d, eerste
lid, Sv een algemeen recht op bijstand
van een raadsman tijdens het
politieverhoor opgenomen. In het
voorgestelde artikel 28d, eerste lid,
Sv is opgenomen dat op verzoek
van de verdachte de raadsman het
verhoor kan bijwonen en daaraan
kan deelnemen. Onder ‘deelnemen’
wordt verstaan dat de raadsman binnen
de grenzen van de hierna te
bespreken regels over de inrichting
van en orde tijdens het verhoor,
onder meer opmerkingen kan
maken, vragen kan stellen en om verduidelijking
kan vragen. Wat betreft
de wijze waarop het politieverhoor
verloopt, is in het voorgestelde artikel
28d, eerste, tweede en derde lid,
Sv in een aantal regels voorzien
(onder meer over onderbreking van
het verhoor door de raadsman).
Daarnaast kunnen op grond van het
vierde lid bij algemene maatregel
van bestuur nadere regels worden
gesteld over de inrichting van het
verhoor.
Op grond van artikel 27c Sv wordt
ook de verdachte die zich in vrijheid
bevindt, voorafgaand aan het verhoor
medegedeeld dat hij recht heeft
op bijstand van een raadsman. Hij
kan desgewenst een raadsman meenemen
naar het verhoor.
• Afstand van recht op toegang tot
een raadsman
Dit is vormgegeven in de voorgestelde
wijziging van artikel 28, eerste lid,
Sv en in het nieuwe artikel 28a Sv.
Wanneer de verdachte afstand van
recht doet, moet hij op de gevolgen
daarvan worden gewezen en worden
meegedeeld dat hij van zijn beslissing
kan terugkomen. De verdachte
wordt over de gevolgen van afstand
van rechtsbijstand ingelicht door de
rechter of opsporingsambtenaar. In
dit verband is van belang dat voor
aangehouden verdachten van een
misdrijf waarop een maximale
gevangenisstraf van twaalf jaar of
meer is gesteld, en voor aangehouden
kwetsbare verdachten, waaronder
begrepen aangehouden jeugdige
verdachten, steeds een raadsman
wordt opgeroepen. Op deze wijze
wordt verzekerd dat zij aan het begin
van de strafprocedure over afstand
van recht door een raadsman worden
ingelicht.
• Het recht op rechtsbijstand bij
bepaalde onderzoekshandelingen
Dit vergt een aantal kleine wijzigingen
in lagere regelgeving.
Vertrouwelijkheid communicatie tussen
verdachte en raadsman
Op grond van artikel 4 van de richtlijn
moet het vertrouwelijke karakter
van de communicatie tussen de verdachte
en zijn raadsman bij de uitoefening
van het recht op toegang tot
een raadsman op grond van deze
richtlijn, worden gerespecteerd. Die
communicatie betreft onder meer
ontmoetingen, briefwisselingen en
telefoongesprekken. De Nederlandse
wet- en regelgeving is reeds in overeenstemming
met dit artikel.
Bescherming van het belang dat eenieder
de mogelijkheid heeft om vrijelijk
en zonder vrees voor openbaarmaking
van hetgeen een raadsman
in diens hoedanigheid wordt toevertrouwd,
een raadsman te raadplegen,
komt in verschillende bepalingen
van het wetboek tot uitdrukking.
Het recht derden op de hoogte te
laten stellen van de vrijheidsbeneming
en het recht met derden te
communiceren
De richtlijn kent aan verdachten
wier vrijheid is benomen, een drietal
rechten toe. Dit betreft het recht om
een derde van de vrijheidsbeneming
op de hoogte te laten stellen, het
recht om met een derde te communiceren
en het recht consulaire autoriteiten
van de vrijheidsbeneming
op de hoogte te laten stellen en met
hen te communiceren. Ten aanzien
van deze rechten wordt voorgesteld
om in een nieuw artikel 27e, eerste
lid, Sv te bepalen dat de hulpofficier
van justitie bij de voorgeleiding op
verzoek van de verdachte onverwijld
kennis geeft van de vrijheidsbeneming
aan ten minste één door de
verdachte aangeduide persoon. Wat
betreft jeugdige verdachten die worden
aangehouden, wordt voorgesteld
om ter implementatie van de richtlijn
in een nieuw artikel 488b, eerste
lid, Sv te bepalen dat de hulpofficier
van justitie bij de voorgeleiding zo
spoedig mogelijk kennis geeft van
de vrijheidsbeneming aan de ouders
of voogd. Voor het overige voldoet
de wetgeving op dit punt al aan de
richtlijn.
Het recht op toegang tot een raadsman
in overleveringsprocedures
De geldende wet- en regelgeving voldoet
voor een belangrijk deel aan de
richtlijn. Omdat in de richtlijn een
recht op toegang tot een advocaat in
de uitvaardigende lidstaat wordt
geïntroduceerd, is het noodzakelijk
dit ook in de Nederlandse wetgeving
expliciet te regelen. Met het oog
daarop wordt de Overleveringswet
(Olw) aangevuld. Deze aanvulling
betreft het door de richtlijn geïntroduceerde
recht van de opgeëiste
persoon die is aangehouden, een
advocaat aan te wijzen in de uitvaardigende
lidstaat en de wijze waarop
dat dient te worden gefaciliteerd.
Verder vloeit uit het bepaalde in de
richtlijn dat opgeëiste personen die
zijn aangehouden, dezelfde rechten
hebben als die de richtlijn toekent
aan aangehouden verdachten in
strafprocedures voort, dat de Overleveringswet
ook op dit punt aanvulling
behoeft. Daarbij is van de gelegenheid
gebruik gemaakt om de
regeling van de rechtsbijstand in de
procedure van overlevering door
Nederland in deze wet meer te concentreren,
in een nieuw artikel 43a
Olw.
Kamerstukken II 2014/14, 34 157, nrs. 1-4
Goedkeuring verdragen
488 - Voorstel van rijkswet (20-02-
2015) van het lid Taverne tot wijziging
van de rijkswet goedkeuring en
bekendmaking verdragen in verband
met het laten vervallen van de mogelijkheid
van stilzwijgende goedkeuring
van verdragen met een ieder
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 597

Wetgeving
verbindende bepalingen
– Dit wetsvoorstel strekt tot aanpassing
van de procedure voor de goedkeuring
en bekendmaking van
verdragen en heeft tot doel de democratische
legitimatie bij het sluiten,
wijzigen en opzeggen van verdragen
te vergroten. De bestaande werkwijze
van de Staten-Generaal laat toe dat
verdragen met een ieder verbindende
bepalingen door de Staten-Generaal
stilzwijgend kunnen worden
goedgekeurd. Als de Staten-Generaal
zich altijd uitdrukkelijk uitspreken
over dergelijke verdragen, heeft de
rechter meer houvast in de interpretatie
ervan.
De mogelijkheid van de stilzwijgende
goedkeuringsprocedure werd ingevoerd
bij de grondwetsherziening
van 1953. Bij de algehele grondwetsherziening
van 1983 is besloten
slechts de basis van de goedkeuringsprocedure
in de Grondwet te laten en
voor de rest de goedkeuringsprocedure
bij rijkswet te regelen. In 1994
trad derhalve de rijkswet goedkeuring
en bekendmaking verdragen
(hierna: de Rgbv) in werking. De regering
onderstreepte in de memorie
van toelichting bij de Rgbv dat het
uitgangspunt van de goedkeuringsprocedure
onveranderd was gebleven.
De bij koninklijk besluit op 3 juli
2009 ingestelde de staatscommissie
Grondwet meende dat de rijkswet
goedkeuring en bekendmaking verdragen
een te grote uitzondering
mogelijk maakt op het uitgangspunt
van democratische legitimatie van
belangrijke verdragen, door toe te
staan dat verdragen die een ieder
verbindende bepalingen bevatten, of
die bevoegdheden aan internationale
organisaties opdragen die burgers
rechtstreeks binden, bindend worden
zonder parlementaire goedkeuring
en gaf in overweging de rijkswet
goedkeuring en bekendmaking verdragen
in deze zin aan te passen,
zodat de democratische legitimatie
van een ieder verbindende bepalingen
is gewaarborgd.
Mede gelet op het rapport van de
staatscommissie Grondwet, de terughoudende
reactie van het kabinet
daarop, de bijdragen van diverse academici
en de jurisprudentie ziet de
initiatiefnemer aanleiding om onderhavig
wetsvoorstel in te dienen.
De initiatiefnemer beoogt de artikelen
6 en 7 van de Rgbv in die zin te
wijzigen dat de goedkeuring uitdrukkelijk
moet worden verleend indien
een verdrag bepalingen bevat die
naar hun inhoud een ieder kunnen
verbinden als bedoeld in artikel 93
van de Grondwet. Deze wijziging
heeft tot gevolg dat het niet meer
mogelijk is om verdragen met een
ieder verbindende bepalingen in
werking te laten treden zonder uitdrukkelijke
goedkeuring van de Staten-Generaal.
De initiatiefnemer realiseert zich dat
niet op voorhand duidelijk is of een
verdrag bepalingen bevat die naar
hun inhoud een ieder kunnen verbinden.
Als er van de zijde van de
regering twijfel bestaat over de vraag
of er bepalingen in het verdrag staan
die mogelijk een ieder kunnen verbinden,
dient het verdrag te worden
onderworpen aan de uitdrukkelijke
goedkeuringsprocedure, tenzij er
zwaarwegende redenen zijn om dit
achterwege te laten.
Nadat verdragsonderhandelingen
succesvol zijn afgerond, kunnen zich
twee situaties voordoen:
1) Het verdrag bevat naar de opvatting
van de regering geen bepalingen
die naar hun inhoud een ieder
kunnen verbinden.
2) Het verdrag bevat naar de opvatting
van de regering wel een of meerdere
bepalingen die mogelijk naar
hun inhoud een ieder kunnen verbinden.
In de eerste situatie zal er ten
opzichte van het huidige systeem
aan de goedkeuringsprocedure niets
veranderen. In het tweede geval
wordt het verdrag dan ter uitdrukkelijke
goedkeuring voorgelegd aan de
Staten-Generaal. Indien de regering
van oordeel is dat een verdrag géén
een ieder verbindende verdragsbepalingen
bevat, kan ten minste een
vijfde van het grondwettelijk aantal
leden van een van de Kamers, op
grond van het eerste lid van artikel 5
van de Rgbv de wens te kennen
geven dat het verdrag alsnog aan de
uitdrukkelijke goedkeuring wordt
onderworpen.
De rechter kan er in beginsel van uit
gaan dat een verdrag geen bepalingen
bevat die naar hun inhoud een
ieder kunnen verbinden indien een
verdrag stilzwijgend is goedgekeurd.
Het wetsvoorstel beoogt echter niet
de rechter te binden aan het oordeel
van de wetgever. Gevolg is wel dat de
rechter slechts de een ieder verbindendheid
van een stilzwijgend goedgekeurde
verdragsbepaling zal vaststellen
indien daar zwaarwegende
argumenten aan ten grondslag liggen.
Tevens zal de rechter deze vaststelling
uitdrukkelijk en grondig dienen
te motiveren, omdat de wetgever
tot het oordeel is gekomen dat het
verdrag geen een ieder verbindende
bepalingen bevat. Op grond van artikel
94 van de Grondwet is het vervolgens
mogelijk dat de rechter geldende
wettelijke voorschriften buiten
toepassing laat wegens onverenigbaarheid
met een ieder verbindende
verdragsbepalingen.
Kamerstukken II 2014/14, 34 158 (R 2048), nrs. 1-3
Aanvulling Sv i.v.m. toegang
raadsman, normering weergave
verhoor en aanhouding
489 - Wetsvoorstel (19-02-2015) tot
Wijziging van het Wetboek van Strafvordering
en enige andere wetten in
verband met aanvulling van bepalingen
over de verdachte, de raadsman
en enkele dwangmiddelen
– In dit wetsvoorstel wordt voorgesteld
de bepalingen in het Eerste
Boek van het Wetboek van Strafvordering
over de raadsman (Titel II en
Titel III), over de weergave van het
verhoor van de verdachte (Titel II), en
over de dwangmiddelen aanhouden
en ophouden voor onderzoek (Titel
IV) aan te vullen. Aanleiding voor
deze aanvulling vormt de wettelijke
regeling van het recht op bijstand
van een raadsman voorafgaand aan
en tijdens het politieverhoor zoals
voorgesteld in het wetsvoorstel tot
implementatie van richtlijn nr.
2013/48/EU van 22 oktober 2013
betreffende het recht op toegang tot
een advocaat in strafprocedures etc.
(Kamerstukken 34 157). Het voorliggende
wetsvoorstel zorgt ervoor dat
de in het implementatiewetsvoorstel
opgenomen regeling wordt ingebed
in de eerste fase van het voorbereidend
onderzoek. Als gevolg van de in
het implementatiewetsvoorstel voorgestelde
regeling verschuift het
moment waarop verdachten aanspraak
hebben op bijstand van een
raadsman in de wettelijke regeling
naar een eerder moment in het voorbereidend
onderzoek (namelijk na de
aanhouding), zodat deze beschikbaar
598 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Wetgeving
is met het oog op het politieverhoor.
De voorgestelde wijzigingen hebben
voorts tot doel om een duidelijker
verdeling aan te brengen tussen de
aanspraak op rechtsbijstand in strafzaken,
het daadwerkelijk voorzien in
rechtsbijstand en de bekostiging
daarvan. In het Wetboek van Strafvordering
is aangegeven op welke
formele tijdstippen in de procedure
de verdachte zich door een raadsman
kan laten bijstaan en recht heeft op
rechtsbijstand. In aansluiting op het
implementatiewetsvoorstel, waarin
rechtsbijstand in verband met het
politieverhoor wettelijk wordt verankerd,
worden in het voorliggende
wetsvoorstel tevens voorstellen
gedaan voor een nadere wettelijke
normering van de weergave van het
verhoor in het proces-verbaal en worden
wijzigingen van de dwangmiddelen
aanhouding en ophouden voor
onderzoek voorgesteld.
Toewijzing raadslieden
In dit wetsvoorstel wordt aan de raad
voor rechtsbijstand uitdrukkelijk de
verantwoordelijkheid voor het verzekeren
van rechtsbijstand door het
aanwijzen van gekwalificeerde raadslieden
toegekend. Deze verantwoordelijkheid
is in de bestaande wettelijke
regeling niet duidelijk belegd.
Uitgangspunt is dat de raad voor
rechtsbijstand een raadsman aanwijst
nadat hij van politie onderscheidenlijk
OM een daartoe strekkende
mededeling heeft ontvangen.
De mededeling van het OM loopt
daarbij niet meer via de rechter, die
vervolgens aan de raad voor rechtsbijstand
een last tot toevoeging van
een raadsman geeft (zoals nu), maar
deze wordt rechtstreeks aan de raad
gedaan. Deze voorziening is in de
eerste fase van het voorbereidend
onderzoek (tot en met de inverzekeringstelling)
het instrument voor een
goede toewijzing van rechtsbijstand.
Het implementatiewetsvoorstel voorziet
erin dat de hulpofficier van justitie
kennis geeft van de aanhouding
van een verdachte aan de raad voor
rechtsbijstand met het oog op het
aanwijzen van een raadsman. De
raad voor rechtsbijstand zorgt vervolgens
voor de aanwijzing van een
raadsman die verantwoordelijk is
voor het verlenen van rechtsbijstand
in verband met het politieverhoor
tijdens het ophouden voor onderzoek
en de inverzekeringstelling.
Voorts kan de raadsman bijstand verlenen
bij de voorgeleiding aan de
rechter-commissaris. Met het aflopen
van de termijn voor de inverzekeringstelling
eindigt de piketrechtsbijstand.
Voor verdachten ten aanzien
van wie de bewaring wordt bevolen,
wordt (in het voorgestelde artikel 40)
de regeling van het geldende artikel
41 gehandhaafd met een afzonderlijke
wettelijke grondslag voor het aanwijzen
van een raadsman in deze
fase van het voorbereidend onderzoek.
Gehandhaafd blijft dat de verdachte
zijn gekozen raadsman in
beginsel zelf moet betalen. Wanneer
voor de verdachte een raadsman zal
worden aangewezen, kan deze een bij
de raad voor rechtsbijstand ingeschreven
voorkeursadvocaat opgeven.
Wanneer de (voorkeurs)advocaat
wordt aangewezen is de door hem
geleverde rechtsbijstand voor de verdachte
kosteloos. Het wetsvoorstel
voorziet erin dat de kosten van
rechtsbijstand die zijn gemoeid met
de aanwijzing van een raadsman
voor de verdachte wiens vrijheid is
benomen, na een onherroepelijke
veroordeling op hem kunnen worden
verhaald indien hij voldoende draagkrachtig
is.
Voorbereidend onderzoek/p-v
Verder is de tijd rijp voor het opnemen
van een duidelijker regeling van
deze fase in het voorbereidend
onderzoek. Aan de bepaling van artikel
29, derde lid, eerste volzin: “De
verklaringen van de verdachte, in het
bijzonder die welke een bekentenis
van schuld inhouden, worden in het
proces-verbaal van het verhoor zo
veel mogelijk in zijn eigen woorden
opgenomen”, ligt de bedoeling van de
wetgever ten grondslag dat gestreefd
dient te worden naar een zo volledig
mogelijke feitelijke weergave van de
verklaring in het proces-verbaal.
Niettemin laten de verbalisanten
zich in de praktijk bij het opnemen
en redigeren van de verklaringen
sterk leiden door de bruikbaarheid
van de verklaring voor bewijs van het
strafbaar feit en minder door het
streven naar een kale weergave van
het relaas van de verdachte. Het
opnemen in het wetboek van een
nadere regeling van het verhoor
dient een meerledig doel. Ten eerste
wordt aan de verdediging meer ruimte
en mogelijkheid gegeven om naar
aanleiding van de gerezen verdenking
uiteen te zetten welke verklaring
de verdachte aflegt over zijn
mogelijke betrokkenheid bij een
strafbaar feit. Benadrukt wordt het
belang van een volledige weergave
van de verklaring van de verdachte,
door het zo veel mogelijk opnemen
van de verklaring in vraag- en antwoordvorm.
Ten tweede kan een volledige
weergave van de verklaring
van de verdachte bijdragen aan de
kwaliteit van de opsporing. Zij kan
aan de politie aanknopingspunten
verschaffen voor nader feitelijk
onderzoek zowel naar belastende als
ontlastende gegevens. De ondervraging
van de verdachte moet gericht
zijn op het verkrijgen van een waarheidsgetrouwe
verklaring. Het verkrijgen
van een verklaring moet
voorts gericht zijn op verifieerbare
elementen daaruit. Het is evident dat
het van groot belang is dat het
opsporingsonderzoek niet op basis
van een valse bekentenis wordt
voortgezet. Voorgesteld wordt te
bepalen dat in het proces-verbaal
van verhoor een meer realistische
weergave wordt opgenomen van de
door de verdachte afgelegde verklaring
door een betere weergave van
het vraag- en antwoordspel dat de
essentie van ieder verhoor vormt.
Met deze bepaling wordt afstand
genomen van een praktijk waarin
van een verdachte een verklaring
wordt opgenomen in bewoordingen
waarvan niet aannemelijk is dat hij
deze zelf heeft gebezigd, omdat zijn
feitelijk taalgebruik daarmee in het
geheel niet overeenkomt, terwijl twijfel
kan bestaan of hij de draagwijdte
van de opgenomen bewoordingen
kan overzien. Voorts is in de voorgestelde
regeling geëxpliciteerd dat de
verdachte in de gelegenheid wordt
gesteld om opmerkingen te maken
over de weergave van het verhoor in
het proces-verbaal (artikel 29a, derde
lid). In verband met zijn in het
implementatiewetsvoorstel opgenomen
recht op verhoorbijstand wordt
tevens voorgesteld te bepalen dat
wanneer de raadsman aan het verhoor
heeft deelgenomen, ook hij in
de gelegenheid wordt gesteld opmerkingen
te maken bij de weergave van
het verhoor. Het lijkt voor de langere
termijn raadzaam rekening te houden
met de invoering van audiovisuele
registratie van de meeste politieverhoren.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 599

Wetgeving
Rol hulpofficier
In aansluiting op de in het implementatiewetsvoorstel
opgenomen
wettelijke regeling van consultatiebijstand
en verhoorbijstand van aangehouden
verdachten is het wenselijk
de regeling van de aanhouding in de
artikelen 53 en 54 aan te passen met
het oog op de aansluiting op het
daarop volgende dwangmiddel:
ophouden voor onderzoek. De aanhouding
dient om de verdachte voor
te geleiden aan de hulpofficier van
justitie waarna een beslissing wordt
genomen over de noodzaak om de
verdachte op te houden voor onderzoek.
De voorgeleiding is het
moment waarop de hulpofficier van
justitie volgens de in het implementatiewetsvoorstel
voorgestelde regeling
de verdachte wiens vrijheidsbeneming
wordt voorgezet, zijn rechten
moet voorhouden en, waar aan de
orde, een raadsman moet oproepen
en derden van de vrijheidsbeneming
in kennis moet stellen. Deze positionering
van de hulpofficier van justitie
in het implementatiewetsvoorstel
dient ertoe te leiden dat ook in de
wettelijke regeling van de aanhouding
en de voorgeleiding de rol van
de hulpofficier van justitie wordt
geaccentueerd. In het wetsvoorstel
zijn herziene bepalingen opgenomen
van de artikelen 53 en 54, waarbij
wordt aangesloten bij de situatie die
in de praktijk het meest voorkomt:
aanhouding door een opsporingsambtenaar.
In het voorgestelde artikel
53, vierde lid, is duidelijker tot
uitdrukking gebracht dat de hulpofficier
van justitie na aankomst van de
verdachte op het politiebureau moet
beslissen over de noodzaak van verdere
vrijheidsbeneming ten behoeve
van het onderzoek. Dit omvat ook
beoordeling van de rechtmatigheid
van de aanhouding. Op deze wijze
wordt meer inhoud en gewicht toegekend
aan de voorgeleiding aan de
hulpofficier van justitie. Bij de beoogde
versterking van de positie van de
hulpofficier van justitie past dat deze
zelfstandig de aanhouding van de
verdachte buiten heterdaad kan
bevelen. Dit is thans alleen in gevallen
van spoed mogelijk; buiten die
gevallen kan de aanhouding buiten
heterdaad thans alleen door de officier
van justitie worden bevolen. In
het wetsvoorstel zoals voorgelegd
aan de Afdeling advisering van de
Raad van State werd voorgesteld de
bevoegdheid om tot aanhouding buiten
heterdaad over te gaan, te verruimen,
door dit bij verdenking van elk
misdrijf mogelijk te maken, en niet
slechts bij verdenking van een misdrijf
waarvoor voorlopige hechtenis
is toegelaten. Dit voorstel is naar
aanleiding van het advies van de
Afdeling uit het wetsvoorstel
geschrapt en zal het worden betrokken
bij de modernisering van het
wetboek.
Dwangmiddelen
De regeling van het ophouden voor
onderzoek (voorheen ophouden voor
verhoor) is thans opgenomen in artikel
61 (dus na de regeling van de
inverzekeringstelling). Zij bepaalt dat
een verdachte die noch in verzekering
is gesteld noch voor de rechtercommissaris
is geleid, in vrijheid
moet worden gesteld tenzij de (hulp)
officier van justitie heeft bevolen dat
hij maximaal zes uur voor onderzoek
wordt opgehouden; binnen deze tijd
wordt hij verhoord. Een duidelijk
knelpunt in de huidige praktijk is dat
de termijn van zes uur voor het
ophouden voor onderzoek te kort is,
gelet op de wachttijden voor de voorbereiding
van het verhoor (in het bijzonder
het verlenen van rechtsbijstand
en tolkenbijstand). De tijd die
daarmee is gemoeid, gaat af van de
tijd die bestemd is voor het eigenlijke
verhoor; dat doet daardoor
afbreuk aan de bruikbaarheid van dit
dwangmiddel en kan ook nadelige
gevolgen hebben voor de verdachte.
Als gevolg daarvan kan het immers
voorkomen dat een verdachte, wiens
verhoor niet binnen de gestelde termijn
kan worden afgerond, vervolgens
in verzekering wordt gesteld.
Dan is de vrijheidsbeneming voornamelijk
het gevolg van logistieke problemen
bij de voorbereiding van het
verhoor. Verder geldt dat naarmate
het langer duurt voordat een raadsman
op de verhoorlocatie aanwezig
is voor het verlenen van rechtsbijstand,
de verdachte bovendien eerder
geneigd zal zijn afstand te doen van
zijn recht op consultatiebijstand.
Door de regeling van het ophouden
voor onderzoek – in de voorgestelde
artikelen 56a en 56b – te laten volgen
na de regeling van de aanhouding
wordt recht gedaan aan de volgorde
die in de eerste fase van het
voorbereidend onderzoek gebruikelijk
is en voor de verdachte kenbaar.
In artikel 56a is voorts vastgelegd dat
ophouden voor onderzoek alleen
mag worden toegepast ten aanzien
van aangehouden verdachten. Het is
gewenst meer ruimte te maken voor
het daadwerkelijk verhoren van de
verdachte omtrent zijn betrokkenheid
bij een strafbaar feit. De huidige
termijn van zes uur voor het ophouden
voor onderzoek is, als gezegd, te
kort. De termijn voor het afronden
van het onderzoek naar een strafbaar
feit waarvoor voorlopige hechtenis
niet is toegelaten, dient wel zes uur
te blijven. Na afloop daarvan moet de
verdachte in vrijheid worden gesteld,
tenzij zijn identiteit niet kan worden
vastgesteld. In het nieuwe artikel 56a
wordt voorgesteld een differentiatie
op te nemen in de termijn voor het
ophouden van onderzoek; voor misdrijven
waarvoor voorlopige hechtenis
is toegelaten maximaal negen
uur, en voor de andere strafbare feiten
maximaal zes uur met een
mogelijkheid van verlenging. De
bestaande bepaling dat de tijd tussen
middernacht en negen uur ’s ochtends
niet meetelt, blijft gehandhaafd.
Als uitgangspunt geldt dat
redelijk is dat een verdachte binnen
vierentwintig uur na zijn aanhouding
moet weten waar hij aan toe is:
hij wordt ofwel in vrijheid gesteld
ofwel zijn vrijheidsbeneming wordt
voortgezet. Omdat de termijn voor
het ophouden voor onderzoek ter
zake misdrijven waarvoor voorlopige
hechtenis is toegelaten, wordt verlengd
met drie uur, is het aangewezen
om ook de termijn binnen welke
de verdachte aan de rechter-commissaris
wordt voorgeleid, met drie uur
te verlengen. De termijn van de voorgeleiding
voor de rechter-commissaris
van drie dagen en vijftien uur, als
voorzien in artikel 59a, vormt de
optelsom van de maximale termijn
voor het ophouden voor onderzoek
en die van de inverzekeringstelling
(zonder verlenging). Om deze reden
wordt de termijn van de voorgeleiding
in dit wetsvoorstel verlengd tot
drie dagen en achttien uur. Daarmee
is naar het oordeel van de regering
voldaan aan artikel 5, derde lid, van
het EVRM waarin is voorgeschreven
dat een verdachte wiens vrijheid is
benomen prompt aan een rechter
wordt voorgeleid.
Kamerstukken II 2014/14, 34 159, nrs. 1-4
600 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Wetgeving
Opleiding van rechters en
officieren van justitie
490 - Wetsvoorstel (20-02-2015) tot
wijziging van de Wet rechtspositie
rechterlijke ambtenaren en enkele
andere wetten in verband met een
herziening van de opleiding van
rechters en officieren van justitie
– Dit wetsvoorstel behelst een wijziging
van de Wet rechtspositie rechterlijke
ambtenaren (Wrra) alsmede
van enige aanverwante wetten (zoals
de Wet op de rechterlijke organisatie
(Wet RO)). Deze wijzigingen strekken
in hoofdzaak tot vernieuwing van de
in voornoemde wetten opgenomen
regeling van de opleiding tot rechter
en officier van justitie. Het nieuwe
opleidingsstelsel zal de huidige opleidingstrajecten
voor recent afgestudeerde
juristen, juristen met ruime
werkervaring (zij-instromers) en de
interne weg voor doorstromers vervangen.
Deze opleidingstrajecten
worden samengevoegd tot één stelsel
van initiële opleidingen waarin
maatwerk mogelijk is afhankelijk van
de voorervaring en competenties van
kandidaten. De functie van rechterlijk
ambtenaar in opleiding (raio)
komt in dit nieuwe stelsel te vervallen.
In samenhang hiermee zal ook
de op de Wrra berustende regelgeving
(Besluit rechtspositie rechterlijke
ambtenaren (Brra), Besluit opleiding
rechterlijke ambtenaren (Bora)
etc.), waarin de rechtspositie van de
rechter in opleiding en de officier in
opleiding nader wordt geregeld alsmede
de opleiding tot rechterlijk
ambtenaar, een wijziging van dezelfde
strekking ondergaan.
Degene die na inwerkingtreding van
het voorstel wordt opgeleid voor een
functie in de rechtspraak wordt na
de introductieperiode benoemd tot
rechter-plaatsvervanger. De officier
in opleiding wordt na zijn introductieperiode
van twee maanden
benoemd tot plaatsvervangend officier
van justitie. Bij een succesvolle
afronding van de opleiding wordt de
betrokkene benoemd in het ambt
waarvoor deze is opgeleid. Waar op
dit moment na voltooiing van de
opleiding een raio eerst nog wordt
benoemd tot gerechtsauditeur
tevens rechter-plaatsvervanger
onderscheidenlijk substituut-officier
van justitie, zal deze tussenbenoeming
komen te vervallen.
De uitgangspunten van het nieuwe
stelsel van initiële opleidingen voor
rechters en officieren van justitie zijn:
• de opleiding is modulair samengesteld
om kandidaten die verschillen
in voorervaring en specifieke competenties
op maat te kunnen opleiden;
• behouden blijven de voordelen van
een gezamenlijke opleiding, zoals het
in de praktijk bij elkaar ervaring
opdoen en voor zover mogelijk gezamenlijke
deelname aan diverse cursussen
bij de SSR;
• behouden blijft ook dat een belangrijk
deel van de opleiding plaats
vindt binnen de gerechten en parketten
waar onder begeleiding van een
interne opleider in de praktijk wordt
geleerd;
• Rechtspraak en openbaar ministerie
werven en selecteren elk hun
eigen kandidaten;
• de kandidaten maken dus voorafgaand
aan de opleiding al de keuze
voor de zittende of staande magistratuur
door te solliciteren bij hetzij de
Rechtspraak hetzij het openbaar
ministerie;
• de kandidaten dienen in beginsel
te voldoen aan minimaal twee jaar
relevante juridische werkervaring
buiten de rechterlijke organisatie,
opgedaan na het afstuderen.
• de bijdrage van de gerechten en de
parketten aan de opleiding (werkgeverschap,
kwaliteit en beschikbaarheid
van voldoende opleiders) wordt
versterkt.
Om vanaf de eerste dag een eigen
visie op de rol te ontwikkelen, evenals
magistratelijkheid en een visie op
de impact op de justitiabele en de
samenleving, vindt die opleiding
plaats onder begeleiding van een
praktijkopleider. Een opleider krijgt
daarbij vrijstelling van het primaire
werk.
Kamerstukken II 2014/14, 34 162, nrs. 1-4
Regulering voor- en achterdeur
van coffeeshops
491 - Initiatiefwetsvoorstel (20-02-
2015) van de leden Berndsen-Jansen
en Bergkamp tot wijziging van de
Opiumwet in verband met de regulering
van de teelt en verkoop van hennep
en hasjiesj via een gesloten coffeeshopketen
(Wet regulering
voor- en achterdeur van coffeeshops)
– Het bezit van een gebruikershoeveelheid
cannabis en de verkoop via
coffeeshops worden in Nederland
gedoogd, maar de teelt en aanvoer
zijn nog niet gereguleerd. Zo is een
onhoudbare spagaat ontstaan tussen
de voordeur (de verkoop) en de achterdeur
(de teelt en aanvoer) van en
naar coffeeshops. Dit initiatiefwetsvoorstel
maakt een einde aan dit
paradoxale beleid. Teelt en verkoop
van cannabis worden gereguleerd via
een gesloten en belastingplichtige
coffeeshopketen. Doordat de toevoer
in een gesloten keten plaatsvindt
krijgen gemeenten instrumenten om
criminele organisaties uit de handel
te weren. Dit voorstel van wet voorziet
in twee aanpassingen van de
Opiumwet waarmee wordt beoogd de
bij het softdrugsbeleid betrokken
belangen van volksgezondheid, openbare
orde en rechtszekerheid beter te
waarborgen. De eerste aanpassing
verankert het huidige Nederlandse
beleid inzake de verkoop van hennep
en hasjiesj steviger en adequater in
het recht. Daartoe wordt voor dit
reeds aanvaarde beleid een basis in
de Opiumwet gecreëerd. De tweede
aanpassing betreft een wettelijke
regulering van de teelt van hennep
en de bereiding, bewerking en verwerking
van hennep en hasjiesj voor
coffeeshops, en de levering daarvan
aan die coffeeshops. De verboden in
artikel 3 van de Opiumwet blijven
bestaan. Slechts voor enkele specifieke
gedragingen die zijn gerelateerd
aan de verkoop van hennep en
hasjiesj in coffeeshops in gemeenten
die deze verkoop toestaan, en aan de
teelt voor die coffeeshops, worden
ontheffingsmogelijkheden gecreëerd.
Door deze tweede aanpassing wordt
helderheid en rechtszekerheid geboden
aan personen die binnen de
grenzen van het Nederlandse softdrugsbeleid
bij de teelt voor coffeeshops
zijn betrokken. Uitsluitend de
beroeps- of bedrijfsmatige teelt van
hennep en hasjiesj voor coffeeshops
kan door middel van een ontheffing
van de Minister van VWS worden toegestaan.
De indieners zijn van oordeel
dat gezien de huidige internationale
situatie er voldoende ruimte
aanwezig moet worden geacht voor
de voorgestelde wettelijke regulering
inzake coffeeshops, waarin verkoop
al zo lang wordt aanvaard.
Kamerstukken II 2014/14, 34 165, nrs. 1-3
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 601

Wetgeving
492
Vervolgstukken
Wet forensische zorg
Brief (25-02-2015) over het wetsvoorstel
tot vastelling van een Wet forensische
zorg en daarmee verband houdende
wijzigingen in diverse andere
wetten.
– Brief van de voorzitter van de vaste
commissie voor VenJ over de door de
commissie gewenste gezamenlijke
behandeling van een aantal wetsvoorstellen
met betrekking tot
onvrijwillige zorg, waaronder, naast
de Wfz, het voorstel van wet zorg en
dwang psychogeriatrische en verstandelijk
gehandicapte cliënten (WZD,
31 996) en het voorstel van wet verplichte
geestelijke gezondheidszorg
(Wvggz, 32 399), met het oog op de
harmonisatie van de rechtsposities
van personen die gedwongen zorg
ontvangen. De commissie acht deze
harmonisatie van groter belang dan
een snelle inwerkingtreding van de
Wfz. Zij is derhalve voornemens om
de behandeling van de Wfz verder
aan te houden, teneinde de Wfz, de
WZD en de Wvggz gezamenlijk te
behandelen.
Kamerstukken I 2014/15, 32 398, M
Auteurscontractenrecht
Gewijzigd amendement van het lid
Taverne (03-02-2015) en tekst van het
gewijzigd wetsvoorstel (12-02-2015)
tot wijziging van de Auteurswet en
de Wet op de naburige rechten in
verband met de versterking van de
positie van de auteur en de uitvoerend
kunstenaar bij overeenkomsten
betreffende het auteursrecht en het
naburig recht (Wet auteurscontractenrecht).
– Het aangenomen amendement is
erop gericht een bepaling in de
Auteurswet op te nemen die invulling
geeft aan de groeiende behoefte
om wetenschappelijk werk in de
vorm van open access beschikbaar te
stellen. De bepaling geldt voor artikelen
(‘kort werk’) en niet voor boeken.
Door deze bepaling heeft de auteur
het recht om zijn wetenschappelijk
werk dat met Nederlandse publieke
middelen is gefinancierd gratis via
internet in open access beschikbaar
te stellen. Dit is toegestaan na verloop
van een redelijke termijn na
eerste publicatie om de uitgever in
staat te stellen zijn investeringen
terug te verdienen. Via een aanpassing
van overgangsbepaling artikel
III geldt een en ander ook voor
bestaande overeenkomsten.
Kamerstukken I/ 2014/15, 33 308, nr. 11
Kamerstukken I 2014/15, 33 308, A
Sociaal leenstelsel masters
Intrekking
Brief (19-02-2015) over het wetsvoorstel
tot wijziging van onder meer de
Wet studiefinanciering 2000 in verband
met het onderbrengen van de
basisbeurs voor studenten in de masterfase
in het sociaal leenstelsel, het
verlengen van de terugbetalingsperiode
en het efficiënter maken van het
stelsel van studiefinanciering (Wet
sociaal leenstelsel masterfase).
– Brief van de Minister van OCW
houdende intrekking van het wetsvoorstel.
Kamerstukken II 2014/15, 33 680, nr. 14
Wanbetalers zorgverzekering
Nota naar aanleiding van het nader
verslag (25-02-2015) over het wetsvoorstel
tot Wijziging van de Zorgverzekeringswet
in verband met verbetering
van de maatregelen bij
niet-betalen van de premie en de
bestuursrechtelijke premie en enkele
andere wijzigingen (verbetering wanbetalersmaatregelen).
Kamerstukken II 2014/15, 33 683, nr. 32
Energie-efficiëntie
Brief (23-02-2015) over het wetsvoorstel
tot Wijziging van de Wet implementatie
EU-richtlijnen energie-efficiëntie,
de Elektriciteitswet 1998, de
Gaswet en de Warmtewet in verband
met de implementatie van richtlijn
2012/27/EU betreffende energie-efficiëntie.
– Brief van de Minister van EZ met
een afschrift van de kabinetsbrief
over het Europese emissiehandelssysteem
voor CO2.
Kamerstukken I 2014/15, 33 913, H
Omgevingswet
Nota van wijziging (18-02-2015) bij
het wetsvoorstel houdende regels
over het beschermen en benutten
van de fysieke leefomgeving (Omgevingswet).
Kamerstukken II 2014/15, 33 962, nr. 13
Woningcoporaties
Nadere memorie van antwoord (19-
02-2015) bij het wetsvoorstel tot herziening
van de regels over toegelaten
instellingen en instelling van een
Nederlandse Autoriteit toegelaten
instellingen volkshuisvesting (Herzieningswet
toegelaten instellingen
volkshuisvesting).
Kamerstukken I 2014/15, 33 966, M
Beperking gemeenschap van
goederen
Nota naar aanleiding van het verslag
(24-02-2015) over het initiatiefwetsvoorstel
tot wijziging van Boek 1 van
het Burgerlijk Wetboek en de Faillissementswet
teneinde de omvang van
de wettelijke gemeenschap van goederen
te beperken.
Kamerstukken II 2014/15, 33 987, nr. 8
Vennootschapsbelasting
overheidsbedrijven
Voorlopig verslag (24-02-2015) over
het wetsvoorstel tot wijziging van de
Wet op de vennootschapsbelasting
1969 en enige andere wetten in verband
met de modernisering van de
vennootschapsbelastingplicht voor
overheidsondernemingen (Wet
modernisering Vpb-plicht overheidsondernemingen).
Kamerstukken I 2014/15, 34 003, C
Onderzoek in het lichaam
Nota n.a.v. het verslag (20-02-2015)
en nota van wijziging (20-02-2015)
over het wetsvoorstel tot wijziging
van de Politiewet 2012 (onderzoek in
het lichaam).
Kamerstukken II 2014/15, 34 013, nrs. 6-7
Verruiming gronden verlies
Nederlanderschap
Nota van wijziging (29-01-2015) bij
het voorstel van rijkswet tot wijziging
van de rijkswet op het Nederlanderschap
ter verruiming van de
mogelijkheden voor het ontnemen
van het Nederlanderschap bij terroristische
misdrijven.
Kamerstukken II 2014/15, 34 016, nr. 6
Uitvoeringswet erkenning
beschermingsmaatregelen
Eindverslag (24-02-2015) over het
wetsvoorstel) tot uitvoering van Verordening
(EU) Nr. 606/2013 van 12
juni 2013 betreffende de wederzijdse
erkenning van beschermingsmaatre-
602 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Wetgeving
gelen in burgerlijke zaken (PbEU
2013, L181) (Uitvoeringswet verordening
wederzijdse erkenning van
beschermingsmaatregelen in burgerlijke
zaken).
Kamerstukken I 2014/15, 34 021, C
Beschikking geen
loonheffingen
Brief van de Staatssecretaris van
Financiën (19-02-2015) over het wetsvoorstel
tot wijziging van enkele
belastingwetten en enkele andere
wetten ten behoeve van het vervangen
van de Verklaring arbeidsrelatie
door de Beschikking geen loonheffingen
(Wet invoering Beschikking geen
loonheffingen).
– Brief met beantwoording vragen.
Kamerstukken II 2014/15, 34 036, nr. 8
Verdrag ter bestrijding van
geweld tegen vrouwen
Nota naar aanleiding van het verslag
(25-02-2015) over het voorstel van
Rijkswet houdende goedkeuring van
het op 11 mei 2011 te Istanboel tot
stand gekomen Verdrag van de Raad
van Europa inzake het voorkomen en
bestrijden van geweld tegen vrouwen
en huiselijk geweld (Trb. 2012, 233).
Kamerstukken II 2014/15, 34 038 (R2039), nr. 7
Uitvoeringswet bestrijding
geweld tegen vrouwen
Nota naar aanleiding van het verslag
(25-02-2015) over het wetsvoorstel
tot uitvoering van het op 11 mei
2011 te Istanboel tot stand gekomen
Verdrag van de Raad van Europa
inzake het voorkomen en bestrijden
van geweld tegen vrouwen en huiselijk
geweld (Trb. 2012, 233).
Kamerstukken II 2014/15, 34 039, nr. 6
OV-chipkaartsysteem
Nota van wijziging (18-02-2015) over
de wijziging van de Wet personenvervoer
2000 in verband met de invoering
van delegatiebepalingen voor de
regulering van het systeem van vervoersbewijzen,
betaalwijzen en
betaaldienstverlening in het openbaar
vervoer.
Kamerstukken II 2014/15, 34 042, nr. 7
Windenergie op zee
Nota n.a.v. het nader verslag (19-02-
2015) over het wetsvoorstel houdende
regels omtrent windenergie op
zee (Wet windenergie op zee).
Kamerstukken II 2014/15, 34 058, nr. 9
Werken na AOW-leeftijd
Nota naar aanleiding van het verslag
(18-02-2015) over het wetsvoorstel
houdende aanpassing van enige
arbeidsrechtelijke bepalingen die een
belemmering kunnen vormen voor
werknemers en ambtenaren die na
de AOW-gerechtigde leeftijd willen
blijven werken (Wet werken na de
AOW-gerechtigde leeftijd).
Kamerstukken II 2014/15, 34 073, nr. 6
Implementatie Omnibus II
Nota naar aanleidng van het verslag
(25-02-2015) en nota van wijziging
(25-02-2015) bij het wetsvoorstel tot
wijziging van de Implementatiewet
richtlijn solvabiliteit II en de Implementatiewet
richtlijn financiële conglomeraten
I ter implementatie van
de richtlijn 2014/51/EU van het Europees
parlement en de Raad van 16
april 2014 tot wijziging van de Richtlijnen
2003/71/EU en 2009/138/EG
alsmede de Verordeningen (EG) nr.
1060/2009, (EU) nr. 1094/2010 en
(EU) nr. 1095/2010 wat de bevoegdheden
van de Europese toezichthoudende
autoriteit (Europese Autoriteit
voor verzekeringen en bedrijfspensioenen)
en de Europese toezichthoudende
autoriteit (Europese Autoriteit
voor effecten en markten) betreft
(PbEU 2014, L 153) (Wet implementatie
Omnibus II-richtlijn).
Kamerstukken II 2014/15, 34 100, nrs. 6- 7
Aanpak schijnconstructies
Brief (24-02-2015) over en tweede
nota van wijziging (24-02-2015) bij
het wetsvoorstel tot wijziging van de
Wet minimumloon en minimumvakantiebijslag,
Boek 7 van het Burgerlijk
Wetboek en enige andere wetten
ter verbetering van de naleving en
handhaving van arbeidsrechtelijke
wetgeving in verband met de aanpak
van schijnconstructies door werkgevers
(Wet aanpak schijnconstructies)
– Brief van de Minister van SZW over
de regeling van de transitievergoeding
en de reden waarom gekozen is
voor onmiddellijke werking. Ingegaan
wordt ook op de bezwaren die
hiertegen bestaan.
Kamerstukken II 2014/15, 34 108, nrs. 9-10
Associatieovereenkomsten
Oekraïne, Moldavië en
Georgië
Nota’s n.a.v. verslagen over (19-02-
2015) de wetsvoorstellen houdende
goedkeuring van de op 27 juni 2014
te Brussel tot stand gekomen Associatieovereenkomsten
tussen de Europese
Unie en de EuropeseGemeenschap
voor Atoomenergie en haar
lidstaten, enerzijds, en Oekraïne, respectievelijk
Moldavië en Georgië,
anderzijds (Trb. 2014, 160, Trb. 2014,
207 en Trb. 2014, 210)
Kamerstukken II 2014/15, 34 114, 34 116, nrs. 6
Hergebruik van
overheidsinformatie
Verslag (19-02-2015) over het wetsvoorstel
houdende regels over het
hergebruik van overheidsinformatie
(Wet hergebruik van overheidsinformatie).
Kamerstukken II 2014/15, 34 123, nr. 5
493
Nota’s,
rapporten &
verslagen
Gemeenschappelijke
afwikkelingsmechanisme
Brief van de Minister van Financiën
(23-02-2015) over de werking van het
gemeenschappelijke afwikkelingsmechanisme
(Single Resolution Mechanisme
(SRM).
– Onderdeel van het SRM is een overeenkomst
tussen de lidstaten die aan
het SRM deelnemen inzake de werking
van het gemeenschappelijke
afwikkelingsfonds (Single Resolution
Fund, SRF). Deze brief kan in samenhang
gelezen worden met het wetsvoorstel
inzake de overeenkomst
over de overdracht en mutualisatie
van de bijdrages aan het SFR (de
Overeenkomst) die onlangs bij de
Kamer is ingediend (Kamerstukken II
34 155, zie de rubriek wetsvoorstellen
van deze week). In het kader van
de bankenunie is besloten om in aanvulling
op het gemeenschappelijke
toezichtmechanisme (Single Supervisory
Mechanism, SSM) eveneens met
betrekking tot afwikkeling tot een
verdergaande vorm van samenwerking
te komen, in de vorm van het
SRM. De SRM-verordening voorziet
hierin door centrale Europese
besluitvorming met betrekking tot
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 603

Wetgeving
afwikkeling te regelen, door de instelling
van de Europese afwikkelingsraad
(Single Resolution Board, SRB)
en een door de banken gefinancierd
gemeenschappelijk afwikkelingsfonds.
Het SRM bouwt daarbij voort
op de BRRD. De BRRD bewerkstelligt
middels minimumharmonisatie
effectieve en geloofwaardige instrumenten
om financiële problemen
van banken snel en effectief op te
lossen en om, indien nodig, de afwikkeling
van banken ordentelijk te
laten verlopen. Bovendien verplicht
de richtlijn lidstaten een nationale
afwikkelingsautoriteit aan te wijzen,
die zodra de toezichthouder oordeelt
dat een bank falende is en private
oplossingen geen soelaas bieden
(bijvoorbeeld door het uitgeven van
extra aandelen of verkoop van
bedrijfsonderdelen), de bank onder
zijn hoede neemt en een afwikkelingsproces
start. In het Raadsakkoord
van 18 december 2013 is de
Raad een juridische basis overeengekomen
voor het SRM, waarin een
opsplitsing is aangebracht tussen
een verordening en de Overeenkomst
tussen de aan het SRM deelnemende
lidstaten. In de verordening worden
de belangrijkste zaken geregeld zoals
de oprichting van de SRB en het SRF.
In de Overeenkomst is de overdracht
van de bijdragen aan het SRF en de
mutualisatie van de bijdragen in het
SRF vastgelegd. Op 1 januari 2015 is
het SRM gestart doordat de SRB operationeel
geworden is. Het SRM
treedt echter pas op 1 januari 2016
volledig in werking, onder de voorwaarde
dat dan ook de Overeenkomst
en daarmee alle onderdelen
voor de werking van het SRF in werking
zijn getreden. In aanloop naar
de volledige inwerkingtreding van
het SRM per 1 januari 2016 zal de
SRB verantwoordelijk zijn voor het
opstellen van afwikkelingsplannen
van die banken die onder de directe
verantwoordelijkheid van de SRB vallen.
Met ingang van 2016 zal de SRB
haar volledige afwikkelingstaken uitvoeren
en zullen de banken gaan bijdragen
aan het SRF. In lijn met het
Europees toezichtmechanisme (Single
Supervisory Mechanism, SSM)
vallen alle banken uit lidstaten die
deelnemen aan de bankenunie
(zowel lidstaten in de eurozone als
lidstaten die onder het SSM een nauwe
samenwerking met de ECB aangaan)
onder het SRM. Alle banken uit
deze lidstaten zullen ook gaan bijdragen
aan het SRF. In de BRRD en SRMverordening
zijn de voorwaarden
opgenomen wanneer een bank in
afwikkeling geplaatst kan worden.
Hiervoor geldt dat moet zijn vastgesteld
dat (1) een instelling faalt of
dreigt te falen, (2) er binnen een
redelijk tijdsbestek geen alternatieve
maatregelen van de private sector
beschikbaar zijn die het falen van de
bank kunnen voorkomen, en (3)
afwikkeling noodzakelijk in het algemeen
belang is. In het SRM heeft de
ECB de primaire bevoegdheid om
vast te stellen of een bank, die onder
de directe verantwoordelijkheid van
de SRB valt, faalt of dreigt te falen.
De ECB zal deze vaststelling doen na
consultatie met de SRB. De SRB kan
echter ook zelf, na de ECB geïnformeerd
te hebben, deze vaststelling
doen. Indien aan alle bovenstaande
voorwaarden is voldaan, stelt de SRB
in beginsel een afwikkelingsregeling
vast. Met de afwikkelingsregeling
wordt de bank in afwikkeling
geplaatst. Daarnaast bepaalt de SRB
in de afwikkelingsregeling welke
afwikkelingsinstrumenten worden
toegepast en in het bijzonder in hoeverre
bepaalde passiva van bail-in
worden uitgezonderd. Met deze
vormgeving, waarbij duidelijke deadlines
zijn gesteld aan iedere stap in
het gehele besluitvormingsproces, is
mogelijk gemaakt dat een afwikkelingsregeling
van de SRB binnen 48
uur in werking kan treden. Dit is van
groot belang voor de effectiviteit van
de afwikkeling en het waarborgen
van de financiële stabiliteit.
Kamerstukken II 2014/15, 21 501-07, nr. 1238
Discriminatie
Brief van de Ministers van BZK, SZW
en VenJ (11-02-2015) bij de aanbieding
van de jaarlijkse rapportage
over discriminatie.
– De brief geeft een samenvatting
van het beeld dat de, als bijlage meegestuurde,
voortgangsrapportage
oplevert en beschrijft de inzet van de
bewindslieden om discriminatie te
voorkomen en te bestrijden. Een volgende
bijlage bij deze brief gaat
uitvoerig in op de vele maatregelen
die in 2014 zijn genomen op de
diverse maatschappelijke terreinen
en ten aanzien van de verschillende
discriminatiegronden. Er is in Neder-
land te veel en te vaak sprake van
discriminatie, racisme en
ongelijke behandeling. Dit beeld
wordt bevestigd in de Poldis- en CBSrapportages
die ook als bijlage bij
deze brief zijn gevoegd. Zichtbaar is
dat gebeurtenissen elders in de
wereld, zoals het Midden-Oosten,
Brussel en Parijs, bijdragen aan
onverdraagzaamheid en angst. Dit
staat een samenleving waarin iedereen
in veiligheid zichzelf mag zijn in
de weg. Het huidige actieprogramma
is geformuleerd in de omstandigheden
en context van 2009 en aangevuld
in 2010. Het kabinet heeft daarin
diverse maatregelen gebundeld
die alle discriminatiegronden en terreinen
raken. Er is sinds 2010 het
nodige veranderd. Internationale
ontwikkelingen rond radicalisering,
moslimhaat en antisemitisme beïnvloeden
het vraagstuk van discriminatie.
Ook racisme is een onderwerp
dat nog voor veel discussie en verontwaardiging
zorgt. Dit vormt de
aanleiding om in 2015 vanuit de huidige
context opnieuw te kijken naar
de samenhang, focus en doeltreffendheid
van het actieprogramma.
Mede door nieuwe wetenschappelijke
inzichten en opgedane praktijkervaring,
worden er vanuit dit actuele
perspectief nieuwe meerjarige doelen
en resultaten geformuleerd. Hiertoe
wordt onder meer in overleg getreden
met belangengroepen, maatschappelijke
organisaties, overheden,
sociale partners en instituties. Het
programma kan verder worden versterkt
door de relevante invalshoek
van andere brede beleidsprogramma’s
te betrekken, zoals de integrale
aanpak jihadisme en de Agenda lokale
democratie.
Het is voorts belangrijk dat mensen
die discriminatie ervaren daarvan
melding maken. Hiertoe wordt in
samenwerking met de verschillende
instanties een ‘handreiking discriminatie’
ontwikkeld. Deze handreiking
geeft een toegankelijk overzicht van
de instanties waar mensen terecht
kunnen en zal worden ingezet binnen
de meerjarige brede landelijke
anti-discriminatie voorlichtingscampagne
die dit jaar wordt voorbereid.
Binnen de politie zijn speciale contactpersonen
aangewezen voor de
behandeling van discriminatiezaken.
Om de aangiftebereidheid van het
publiek te laten toenemen wordt er
604 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Wetgeving
tevens ingezet op het organiseren
van uniforme aangiftevoorzieningen
waarbij op een passende manier
aangifte kan worden gedaan, het
organiseren van terugkoppeling op
aangiften en het verbeteren van de
afhandeling van de aangiften.
Kamerstukken II 2014/15, 30 950, nr. 76
Toelating VO
Brief van de Staatssecretaris van
OCW (11-02-2015) de gewijzigde weten
regelgeving voor de toelating van
leerlingen uit het basisonderwijs tot
het voortgezet onderwijs.
– De per 1 augustus 2014 van kracht
geworden vernieuwde wet- en
regelgeving voor de overgang van
primair naar voortgezet onderwijs
schrijft voor dat scholen voor voortgezet
onderwijs de toelating van
leerlingen op een bepaald onderwijsniveau
uitsluitend baseren op het
advies van de basisschool. Dit advies
moet vóór 1 maart worden vastgesteld.
Het schooladvies is leidend
voor de toelating van de leerling op
een bepaald onderwijsniveau in het
voortgezet onderwijs. De eindtoets
wordt daarna in april afgenomen. Als
een leerling de eindtoets beter maakt
dan verwacht, moet de basisschool
het schooladvies heroverwegen.
Hierbij worden de ouders betrokken,
maar uiteindelijk beslist de basisschool
om het schooladvies al dan
niet naar boven toe aan te passen.
Wanneer het advies naar boven
wordt aangepast, kan de leerling alsnog
aanspraak maken op toelating
tot het bijgestelde niveau. Middelbare
scholen mogen zich bij de plaatsing
van leerlingen niet laten leiden
door andere toetsen of selectieinstrumenten
dan het schooladvies
van de basisschool. De vo-school kan
een op basis van het basisschooladvies
toelaatbare leerling alleen afwijzen
als zich op de school meer leerlingen
hebben ingeschreven dan de
school kan plaatsen, als de leerling
en zijn ouders de grondslag van de
school niet onderschrijven of respecteren
of als een bepaalde opleiding
met een specifiek profiel waarvoor
bepaalde kennis of vaardigheden zijn
vereist en de leerling daar in onvoldoende
mate over beschikt. Er kan
geen misverstand over bestaan dat
scholen in het primair en voortgezet
onderwijs moeten handelen volgens
de nieuwe regelgeving. Er zal dan ook
handhavend worden opgetreden
wanneer dit niet het geval is. De
Inspectie van het Onderwijs komt in
actie wanneer uit signalen blijkt dat
een school in haar feitelijke toelatingsbeleid
de regelgeving onvoldoende
naleeft.
Kamerstukken II 2014/15, 31 289, nr. 216
Opzegging arbeidsovereenkomst
Brief van de Minister van SZW (10-
02-2015) over digitale afhandeling
toestemming voor opzegging
arbeidsovereenkomst.
– Op 1 juli 2015 treedt het onderdeel
wijziging van het ontslagrecht van de
Wet werk en zekerheid in werking. In
het Sociaal Akkoord is afgesproken
dat de afhandeling door UWV van
verzoeken om toestemming voor
opzegging van de arbeidsovereenkomst
versneld zal worden. Voor het
realiseren van deze versnelling is
destijds gekozen voor een volledig
digitaal uitvoeringsproces. De minister
meldt nu dat hij op dit moment
stopt met de implementatie van een
volledig digitale procedure. De versnelling
zal door het inzetten van
extra capaciteit en een beperkte
vorm van digitalisering gerealiseerd
worden. Reden is dat eind 2013 UWV
weliswaar is gestart met de ontwikkeling
van een volledig gedigitaliseerd
uitvoeringsproces maar dat de
ontwikkeling gaandeweg veel complexer
en kostbaarder bleek dan verwacht.
Dat heeft er onder meer toe
geleid dat het UWV de leverancier in
gebreke heeft gesteld en vervolgens
op 9 januari j.l. het contract heeft
ontbonden. Een volledig gedigitaliseerde
procedure kan daarom niet
tijdig worden gerealiseerd. Met de
inzet van extra capaciteit en een
beperkte vorm van digitalisering
kunnen de eerder geformuleerde
doelen worden gerealiseerd. De
beperkte digitalisering zal eruit
bestaan dat een werkgever een
zogenoemd gestructureerd aanvraagformulier
kan downloaden, invullen
en vervolgens met de voor de beoordeling
van de aanvraag noodzakelijke
documenten kan uploaden en digitaal
versturen naar UWV. Vanaf dat
moment verloopt het verkeer tussen
UWV en werkgever respectievelijk
werknemer(s) overeenkomstig de
bestaande – niet digitale – weg.
Kamerstukken II 2014/15, 33 818, nr. 61
VGB defensiemedewerkers
Brief van de Minister van Defensie
(13-02-2015) over de uitvoering van
de regeling voor defensiemedewerkers
van wie de Verklaring van Geen
Bezwaar (VGB) recent is, of dreigt, te
worden ingetrokken ten gevolge van
langdurig buitenlands verblijf van de
partner waarover onvoldoende gegevens
beschikbaar zijn.
– Alle militaire en de meeste burgerfuncties
bij Defensie zijn aangewezen
als vertrouwensfuncties. Voor het
vervullen daarvan heeft de medewerker
een VGB nodig. De kern van de
maatwerkoplossing is dat de defensiemedewerker,
na intrekking van de
VGB wegens langdurig buitenlands
verblijf van de partner, voor een periode
van maximaal vijf jaar werkzaamheden
uitvoert waarvoor geen
VGB vereist is. De periode van vijf
jaar stemt overeen met de periode
waarover de gegevens van de partner
volgens het beleid inzichtelijk moeten
zijn. Dat betekent dat betrokkene
na afloop van deze periode weer in
aanmerking kan komen voor een
VGB en daarmee ook voor een vertrouwensfunctie.
Een positieve uitkomst
van het veiligheidsonderzoek
is nog steeds noodzakelijk. De nieuwe
regeling, die op 13 februari is
ingegaan, zal gepaard gaan met een
intensieve voorlichting van het
defensiepersoneel over de regeling
en (opnieuw) over het partnerbeleid.
Tot 1 september 2015 kan een verzoek
om voor deze regeling in aanmerking
te komen, worden ingediend.
Om voor deze regeling in
aanmerking te komen, moet aan vier
voorwaarden worden voldaan:
(1) De medewerker moet een vertrouwensfunctie
in dienst van Defensie
vervullen.
(2) De VGB van de medewerker is
ingetrokken wegens onvoldoende
gegevens over de partner en er zijn
geen andere gronden voor intrekking
van de VGB.
(3) De partner dient feitelijk en administratief
woonachtig zijn in Nederland,
of in een ander land waar de
MIVD wel voldoende gegevens
over de partner kan verkrijgen.
(4) Een verzoek om voor de regeling
in aanmerking te komen, dient voor
1 september 2015 te zijn ingediend.
Kamerstukken II 2014/15, 34 000 X, nr. 66
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 605

494
Universitair Nieuws
Wilt u dat uw (juridische) proefschrift
of dat van iemand die u kent
aangekondigd wordt in deze rubriek
dan kunt u het proefschrift en een
samenvatting sturen naar het redactiebureau;
zie colofon.
Oraties
Op 20 maart 2015 aanvaardt prof. dr.
D.F.M.M. Zaman zijn benoeming als
hoogleraar Notarieel ondernemingsrecht
aan de Universiteit Leiden. Om
16.00 uur zal hij zijn oratie houden,
met de titel ‘Het ondernemingsrecht
als katalysator voor de economie?’.
Plaats: Academiegebouw, Rapenburg 73 te Leiden
Promoties
Forumkeuze in het
zeevervoer
In dit proefschrift
van Jan Eckoldt staan
centraal forumkeuzen
die worden gesloten
in verband met
zeevervoerovereenkomsten.
Bij het sluiten
van zeevervoerovereenkomsten
wordt zelden
expliciet aandacht besteed aan de
forumkeuze. Men gaat meestal
akkoord met de door de vervoerder
voorgestelde forumkeuze. Regelmatig
realiseren ladingbelanghebbenden
zich pas achteraf - nadat een geschil
is ontstaan omdat de lading bijvoorbeeld
tijdens de zeereis beschadigd is
geraakt - welke invloed de forumkeuze
op de uitkomst van het geschil
kan hebben. Niet alleen kan doorslaggevend
zijn dat het land van de gekozen
rechter partij is bij een bepaald
verdrag of dat de rechtspraak in dat
land meer vervoerdersvriendelijk is,
tevens kan van groot belang zijn dat
het voeren van een procedure bij de
in de forumkeuze genoemde rechter
dermate duur is dat het economisch
niet rendabel is om kleine geschillen
aan deze rechter voor te leggen. De
vraag of tussen partijen een bepaalde
forumkeuze tot stand is gekomen,
hetgeen in principe een vraag is van
meer procesrechtelijke aard, kan derhalve
van wezenlijk belang zijn voor
de uitkomst van een tussen partijen
gerezen materieelrechtelijk geschil.
In het centrale hoofdstuk van het
proefschrift wordt aandacht besteed
aan de vraag of in verschillende in
het zeevervoer veelvoorkomende
situaties een forumkeuze in de zin
van art. 23 EEX-Vo/art. 25 EEX-Vo
(nieuw) tot stand komt. Vertrekpunt
voor de beoordeling is regelmatig
een bepaalde praktijksituatie. Omdat
bij vervoerovereenkomsten, anders
dan bij de meeste overeenkomsten,
in de regel een derde (bijvoorbeeld
een derde-cognossementhouder) op
een later moment op een of andere
manier partij wordt bij de vervoerovereenkomst,
wordt ook ingegaan
op de vraag in hoeverre deze derde
uiteindelijk gebonden is aan de
forumkeuze. Een van de belangrijkste
stellingen is dat een derde-cognossementhouder
onder bepaalde omstandigheden
kan weigeren met de
forumkeuze in te stemmen.
Voordat wordt gekeken naar de hiervoor
genoemde specifieke praktijksituaties
wordt in het algemeen ingegaan
op art. 23 EEX-Vo/art. 25 EEX-Vo
(nieuw). Bij de algemene bespreking
wordt ook stilgestaan bij de belangrijkste
veranderingen van art. 25 EEX-
Vo (nieuw), waaronder bijvoorbeeld
de ‘materiële geldigheid’. Daarnaast
wordt ook aandacht besteed aan
andere bepalingen van de gewijzigde
EEX-Vo die uitwerking kunnen hebben
op de forumkeuze, zoals art. 31
lid 2 en 3 EEX-Vo (nieuw). De bespreking
van deze bepalingen van de
gewijzigde EEX-Vo is niet specifiek
toegesneden op forumkeuzen in zeevervoerovereenkomsten.
Dus dit deel
van het proefschrift is eveneens van
belang voor forumkeuzen in andere
overeenkomsten, zoals bijvoorbeeld
koopovereenkomsten. In het laatste
deel van het proefschrift komt de
vraag aan de orde hoe de Nederlandse
rechter een derogerende forumkeuze,
die niet valt binnen het toepassingsgebied
van art. 23 EEX-Vo/
art. 25 EEX-Vo (nieuw), moet beoordelen.
Het gaat hier bijvoorbeeld om
een forumkeuze ten gunste van de
rechter te Shanghai of New York. Bij
de beoordeling van de derogerende
werking moet de Nederlandse rechter
ook acht slaan op twee Nederlandse
bepalingen, te weten artikel 8
en 629 Rv. Deze twee bepalingen worden
uitgebreid besproken.
Eckoldt promoveerde op 3 december
2014 aan de Universiteit Leiden. Zijn
promotor was prof. mr. M.H. Claringbould.
Jan Eckoldt
De forumkeuze in het zeevervoer
NTHR reeks deel 21
Uitgeverij Paris 2014, 308 p., € 59,95
ISBN 978 94 6251 055 5
Economisch bewijsmateriaal
voor het informatierecht
In dit proefschrift
onderzoekt Joost Poort
de vraag wat de rol en
invloed is van economisch
bewijsmateriaal
voor de beleidsontwikkeling
en de rechtsspraak
in het informatierecht.
Hij doet dit aan de hand van negen
artikelen met een empirische inslag
op het gebied van het auteursrecht,
telecommunicatie, radio en televisie.
Deze artikelen, waarvan er zes reeds
zijn gepubliceerd in internationale
wetenschappelijke tijdschriften, vormen
de kern van het proefschrift. Ze
adresseren uiteenlopende onderzoeksvragen
en hanteren verschillende
methodes maar delen een economische
grondslag en het oogmerk
een bijdrage te leveren aan op feiten
gebaseerd – ‘evidence based’ – beleid
in het informatierecht.
Het eerste artikel (Hoofdstuk 2) gaat
over de vraag hoe op adequate en
marktconforme wijze invulling kan
worden gegeven aan de in 2011 ingevoerde
Europese regelgeving inzake
de toegankelijkheid van telecommunicatiediensten
voor mensen met
een handicap.
Het tweede – nog niet eerder verschenen
– artikel bestudeert de economische
argumenten en het empirische
bewijsmateriaal voor een vaste
boekenprijs in het algemeen en een
vaste prijs voor e-boeken in het bijzonder.
Ook de juridische context
komt daarbij aan de orde. Geconcludeerd
wordt dat de motieven voor
een vaste boekenprijs in de kern
anticompetitief van aard zijn. Het
bewijsmateriaal voor een vaste prijs
voor gedrukte boeken is op zijn best
mager, en dat voor een vaste prijs
voor e-boeken nog dunner.
Daarop volgen vier artikelen die vanuit
verschillende invalshoeken
606 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Universitair Nieuws
betrekking hebben op illegaal downloaden.
Hoofdstuk 4 gaat in op de
juridische aspecten en economische
consequenties ervan. Hoofdstuk 5
linkt een scherpe afname van het illegaal
downloaden van muziek tussen
2008 en 2012 in Nederland aan de
opkomst van legale muziekdiensten
als iTunes en Spotify. Hoofdstuk 6
onderzoekt vervolgens de effectiviteit
van het blokkeren van de toegang tot
The Pirate Bay om illegaal downloaden
tegen te gaan. Hoofdstuk 7
bespreekt de opvattingen van makers
en uitvoerend kunstenaars over de
digitalisering in hun sectoren.
De volgende twee artikelen gaan over
de verlenging van spectrumlicenties:
Hoofdstuk 8 bespreekt de waardering
van de commerciële radiovergunningen
ten behoeve van de verlenging
ervan in 2011, het hoofdstuk erna
gaat in op de vraag hoe de prijs voor
een transitieverlenging van GSM-vergunningen
kan worden afgeleid uit
een veilinguitkomst voor deze vergunningen
met en andere startdatum
en duur.
Het laatste artikel bespreekt een nog
niet eerder gepubliceerde studie die
de eerste stappen zet om een maatstaf
te ontwikkelen voor de welvaartswaarde
van de publieke
omroep. Daarbij wordt rekening
gehouden met de kijkdichtheid van
programma’s, maar ook met de kwaliteitsbeoordeling
die kijkers geven, de
mate waarin ze bewust voor een programma
kiezen en het kijken via
internet en sitebezoek.
Door deze negen artikelen te gebruiken
als casestudies, onderzoekt het
laatste hoofdstuk de rol en invloed
van economisch bewijsmateriaal
voor de beleidsontwikkeling in het
informatierecht. Geconcludeerd
wordt dat deze rol vaker positief dan
normatief is. Wettelijke en maatschappelijke
normen voeren de
boventoon als beginselen voor
beleid, en de ultieme economische
maatstaf van welvaartsmaximalisatie
speelt in deze beleidsterreinen zelden
de hoofdrol.
Dit maakt economische analyse echter
allerminst overbodig of onbelangrijk.
Steeds vaker hebben politici, rechters en
belanghebbenden economische analyse
en economisch bewijsmateriaal nodig
om geïnformeerde beslissingen te nemen
over nieuw beleid, om optimale beslissingen
te nemen binnen bestaande juridische
kaders en om de gevolgen van voorgestelde
maatregelen te doorgronden.
Zonder empirisch bewijsmateriaal zouden
zij de effecten van een beleidsmaatregel
simpelweg als geloofsartikel kunnen
veronderstellen.
Joost Poort promoveerde op 18 februari
2015 aan de Universiteit van
Amsterdam. Zijn promotores waren
prof. dr. N.A.N.M. van Eijk en prof. dr.
B.E. Baarsma.
Joost Poort
Empirical evidence for policy in
telecommunication, copyright &
broadcasting
Vossiuspers UvA
Amsterdam University Press 2015, 287 p., € 39,95
ISBN 978 90 5629 760 2
Scriptie
De strafbeschikking
In het Nederlandse strafrecht
behoorden beslissingen over bewijs
en straf tot voor kort tot het exclusieve
domein van de onafhankelijke
strafrechter. De introductie van de
strafbeschikking in 2008 houdt een
fundamentele breuk in met dat uitgangspunt.
In relatief eenvoudige
zaken kan de Officier van Justitie
thans zelfstandig – buiten de rechter
om – beslissen over de schuld en
straf van de verdachte. Deze studie
van Egge Luining bespreekt de aard
van de strafbeschikking en de kritiek
die het heeft aangetrokken. Veel
auteurs hebben de grondwettelijkheid
ter discussie gesteld, het niveau
van rechtsbescherming bekritiseerd
en de noodzaak van de strafbeschikking
betwijfeld. Door het verrichten
van rechtsvergelijkend onderzoek
tussen de strafbeschikking in Nederland
en de equivalenten van de strafbeschikking
in Duitsland, Zwitserland,
Frankrijk en Zweden, heeft deze
studie het doel oplossingen te vinden
die de huidige controverses kunnen
mitigeren. De studie laat zien
dat er fundamentele verschillen
bestaan tussen de verschillende soorten
strafbeschikkingen. Daaruit volgt
dat enkele van deze verschillen, zoals
de betrokkenheid van de rechter of
de instemming van de verdachte,
nuttig kunnen zijn om de controverse
rondom de Nederlandse strafbeschikking
te doen wegnemen. Tot
slot geeft de studie aanbevelingen
voor empirisch onderzoek om de
bevindingen te kunnen bevestigen.
Egge Luining
The Dutch punishment order:
controversy, comparison and
compromise
Masterscriptie Engelstalige afstudeerrichting Criminal
Justice van de Universiteit Leiden
Beoordeling: 8,5
Begeleiding: dr. M.C.A. Liem
De gehele scriptie is te lezen op ons blog: www.njblog.nl.
Scripties
De redactie biedt aan studenten de
mogelijkheid om met een korte
samenvatting van hun masterscriptie
in dit tijdschrift te komen. Hiernaast
wordt de gehele versie van
het document op het blog van het
NJB geplaatst (www.njblog.nl). De
redactie wil graag een podium bieden
voor de vele mooie juridische
teksten en innovatieve opvattingen
van studenten die tot nu toe nog te
weinig onder de aandacht komen
van de vele juristen die in ons land
werkzaam zijn. Heb je belangstelling
om te worden geselecteerd
voor opname van een samenvatting
van je masterscriptie in het
NJB? Stuur dan je scriptie, voorzien
van een samenvatting van maximaal
200 woorden, het eindcijfer
(minimaal een acht) dat je voor de
scriptie hebt ontvangen en ook je
afstudeerrichting en de naam van
je scriptiebegeleider, naar het
redactiebureau van het NJB, postbus
30104, 2500 GC Den Haag of
e-mail: njb-NL@wolterskluwer.com.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 607

495
Personalia
Advocatuur
Olav Haazen is per
2 februari 2015 als
partner toegetreden
tot het Amerikaanse
litigationkantoor
Grant & Eisenhofer
P.A. in New York. Hier legt hij zich toe
op internationale financiële fraudeen
mededingingszaken. Haazen was
hiervoor werkzaam als counsel bij
Boies, Schiller & Flexner LLP. Ook is hij
nog verbonden aan de Universiteit
Leiden als bijzonder hoogleraar
Comparative Civil Procedure.
Witteveen Memorial
Fellowship
De eerste Witteveen Memorial
Fellowship on Law and Humanities,
waar Tilburg University meer dan
zestig aanvragen voor ontving, is toegekend
aan Michiel Bot. Hij is vanaf
eind mei 2015 drie maanden te gast
bij het Department of Public Law,
Jurisprudence and Legal History van
Tilburg Law School, waar hij een artikel
over het recht op literatuur zal
schrijven en deelneemt aan het Tilburgse
academische leven. Bot is
gepromoveerd in de vergelijkende
literatuurwetenschap aan New York
University en behaalde mastergraden
in de rechten, filosofie en culturele
analyse aan de Universiteit van
Amsterdam. Hij doceert aan het Hannah
Arendt Center for Politics and
Humanities van het Bard College in
de Verenigde Staten. Zijn wetenschappelijke
interesse strekt zich uit
van recht en literatuur, kritische
theorie, retorica en politieke filosofie
tot rechtstheorie, literatuurtheorie
en postkoloniale literatuur.
In zijn dissertatie stelde Bot paradigma’s
ter discussie voor het beoordelen
van tegenstrijdige claims over
‘aanstootgevende’ uitspraken in de
hedendaagse jurisprudentie en politieke,
kritische en rechtstheorie, door
Voor het plaatsen van berichten
in deze rubriek kunt u uw tips
en informatie sturen naar
njb@kluwer.nl.
middel van retorische analyse en
door onderzoek naar de esthetische
dimensie van aanstoot geven en
nemen. Tilburg University heeft de
jaarlijkse Witteveen Memorial Fellowship
on Law and Humanities
ingesteld ter nagedachtenis van het
leven en werk van hoogleraar Willem
Witteveen, die samen met zijn vrouw
en dochter omkwam bij de aanslag
op vlucht MH17 in Oekraïne in juli
2014. Met deze beurs wil de universiteit
jaarlijks een junior onderzoeker
(promovendus of postdoc) de kans
geven zich gedurende drie maanden
aan Tilburg Law School te ontplooien
op het snijvlak van recht en geesteswetenschappen.
496
Agenda
10 03 2015
Onveilige burger en bange
politiek
Toen Edward Snowden in juni 2013
naar buiten kwam met de laakbare
inlichtingenpraktijken van de NSA,
kwam dit voor velen als een verrassing.
Deze onthullingen volgen op
een lange reeks beslissingen en
ingrepen wereldwijd die sinds 9/11
werden genomen in de strijd tegen
het terrorisme. Wim Smit, doctor in
de moraaltheologie, gespecialiseerd
in terrorisme, veiligheidsbeleid en
mensenrechten en blogger over deze
thematiek, zet de meest ingrijpende
evoluties op Amerikaans en Europees
veiligheidsvlak op een rij en evalueert
en bekritiseert ze vanuit een
ethisch perspectief, met de focus op
burger- en mensenrechten.
Hij baseert zijn stellingnames op de
volgende inzichten:
• Het veiligheidsbeleid sinds 9/11
steunt op de prioriteit van de veiligheid
boven andere rechten;
• Het schenden, opschorten of permanent
opgeven van burger- en
mensenrechten leidt niet altijd en
niet noodzakelijk tot meer veiligheid;
op middellange en lange termijn
soms zelfs in tegendeel;
• Veiligheid en rechten liggen niet in
een balans, waarbij meer van het één
noodzakelijk leidt tot minder van het
ander;
• De inzet van verregaande veiligheidsmiddelen
en -strategieën leidt
tot een ander maatschappijbeeld dan
democratieën traditioneel voor ogen
houden;
• In de nasleep van 9/11 wordt vanuit
politiek opportunisme een taal
gehanteerd die bewust een cultuur
van angst in stand houdt.
Tijd: dInsdag 10 maart 2015, 14.30 - 16.30 uur
Plaats: Garant uitgevers/Het Boekenpodium, Somersstraat
13-15, 2018 Antwerpen, vlakbij Centraal Station en
Parking Centraal
Aanmelding: via www.hetboekenpodium.eu (Agenda)
19 03 2015
Staatssteun tussen markt
en samenleving
Staatssteun is meer dan ooit actueel.
In de afgelopen jaren is onder impuls
van de Europese Commissie een
grootscheepse modernisering van de
regelgeving doorgevoerd. De modernisering
heeft grote gevolgen voor de
praktijk: voor de overheden die steun
overwegen, voor de ondernemingen
of instellingen die steun ontvangen.
De rollen van rechter en Commissie
als handhavers veranderen. Daarbij
rijst de vraag hoe de omvangrijke
regelgeving over staatssteun zich
verhoudt tot verschuivende visies op
de rol van de overheid en de vrije
markt? Het steunbegrip is zo ruim
geworden dat nagenoeg elk voordeel
van de overheid eronder valt. Het
voorbeeld van natuurbescherming is
tekenend: is daarvoor een markt,
zoals recente rechtspraak wil? Ook
op andere terreinen zorgt het EU
608 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9

Agenda
staatssteunrecht met enige regelmaat
voor verrassingen, vooral voor
organisaties in het maatschappelijk
middenveld. Het Europa instituut
van de Universiteit Utrecht en REN-
FORCE (Regulation and enforcement
Europe) organiseren het seminar
‘Regulering van Staatssteun tussen
Markt en Samenleving: recente ontwikkelingen’.
Dit seminar beoogt de
grenzen van de regulerende functie
van het Europese staatssteunrecht op
het grensvlak van markt en samenleving
te verkennen.
Tijd: donderdag 19 maart vanaf 12.45 uur
Plaats: Raadzaal, Achter Sint Pieter 200 te Utrecht
Aanmelding: via: L.E.devries@uu.nl
Inlichtingen: via: Reshmi Rampersad, R.Rampersad@uu.nl
Advocaten betalen € 95, anderen € 40, universitaire
medewerkers en studenten kunnen gratis deelnemen.
27 03 2015
Gelijkheid in het EU-recht
Het EU gelijkebehandelingsrecht is
gecompliceerd, mede door de talrijke
richtlijnen en de omvangrijke jurisprudentie.
Mensen uit de rechtspraktijk
worden met vragen geconfronteerd
die betrekking hebben op dit
recht, zoals: hoe moet het concept
van indirecte discriminatie worden
toegepast? Wanneer is onderscheid
op grond van leeftijd verboden? Wat
valt wel en niet onder het begrip
handicap? In deze Artikel-1 lezing
geeft Susanne Burri (Universiteit
Utrecht) een kritische beschouwing
over het gelijkebehandelingsrecht
van de EU, met aandacht voor verschillende
discriminatiegronden en
de betekenis ervan voor de Nederlandse
rechtspraktijk. Annejet Swarte
(College voor de Rechten van de
Mens) is referent.
Tijd: vrijdag 27 maart 2015 van 15.00 tot 17.00 uur
Plaats: Raadzaal, Achter Sint Pieter 200 te Utrecht
Aanmelding: voor 18 maart via:
Rechten.SBRSecretariaat@uu.nl
Inlichtingen: deelname is gratis.
20 04 2015
Nieuw auteurscontractenrecht
Naar verwachting treedt op 1 juli aanstaande
een wijziging van de Auteurswet
in werking. Deze brengt een verandering
in de positie van de auteur
met zich mee. Daarnaast heeft de wijziging
betrekking op het plaatsen van
wetenschappelijke artikelen in open
access. Media voor Vak en Wetenschap
(MVW) organiseert in dat verband
een voorlichtingsbijeenkomst
over het nieuwe Auteurscontractenrecht
(inclusief open access) en de
betekenis voor de uitgeefpraktijk van
professionele en wetenschappelijke
uitgevers. Prof. mr. Dirk Visser, hoogleraar
aan de Universiteit Leiden en
advocaat in Amsterdam, brengt de
betekenis van de wetswijziging voor
de MVW-uitgeefpraktijk in kaart.
MWW-voorzitter Wim van der Stelt
(vice president publishing strategy bij
Springer Science + Business Media)
geeft een update over ontwikkelingen
rond Auteursrecht en Open Access
publishing in Nederland en in internationaal
verband.
Tijd: maandag 20 april van 9.30 tot 12.00 uur
Plaats: Nederlands Uitgeversverbond, Hogehilweg 6 te
Amsterdam
Aanmelding: via: www.nuv.nl
Inlichtingen: via: www.nuv.nl. Deelname is gratis voor
leden van MVW/NUV. Niet-leden betalen € 75.
Agenda kort
12 01 en 27 04 2015
Studiemiddagen Europees burgerlijk
procesrecht
NJB 2014/2205, afl. 42, p. 3044
16 01 t/m 19 06 2015
Fraude, Compliance &
Onderneming bijeenkomsten
NJB 2014/2205, afl. 42, p. 3044
02 02 t/m 18 06 2015
Duurzaamheidsdenken in het Recht
NJB 2015/144, afl. 2, p. 165
05 03 2015
De impact van het nieuwe
ontslagrecht
NJB 2015/452, afl. 8, p. 547
06 03 2015
FBN symposium
NJB 2015/347, afl. 6, p. 414
10 03 2015
Wetgeving gedwongen zorg in
balans?
NJB 2015/402, afl. 7, p. 48410 03 2015
WWZ, ontslag en ontslagprocedures
NJB 2015/347, afl. 6, p. 415
12 03 2015
De bedrijfsjurist 3.0
NJB 2015/347, afl. 6, p. 415
12 03 2015
Kleur erkennen!
NJB 2015/347, afl. 6, p. 415
12 03 2015
Congres Wet Normering
Topinkomens
NJb 2015/347, afl. 6, p. 415
12 03 2015
Freedom of Speech and (Protection
of) Journalists
NJB 2015/402, afl. 7, p. 484
13 03 2015
TvOB Symposium
NJB 2015/203, afl. 3, p. 238
13 03 2015
M/V en verder
NJB 2015/347, afl. 6, p. 415
17 03 2015
De betekenis van het EU Handvest
voor commerciële communicatie
NJB 2015/452, afl. 8, p. 547
18 03 2015
Het wordende denken
NJB 2015/402, afl. 7, p.485
Een uitgebreide versie van deze agenda is te raadplegen op www.njb.nl.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 06-03-2015 – AFL. 9 609

Onze persoonlijke aanpak werkt!
Verwachtingen overtreffen. Dat is elke dag ons streven. Met een persoonlijke aanpak realiseren we
het hoogst haalbare voor onze klanten. En dat werkt. Zelfs zo goed, dat we door het blad MT100 uitgeroepen
zijn tot nummer 1 advocatenkantoor. Een bekroning waar we natuurlijk enorm trots op zijn!
Als je bij ons komt werken deel je in het succes. En om bij Holla te passen hoef je
op niemand te lijken. Sterker nog, helemaal jezelf zijn is zelfs een pré!
Kom jij binnen bij Holla? Kijk op binnenbijholla.nl
Iedereen heeft recht op een persoonlijke oplossing. holla.nl